Φόβος
Έλενα Πέγκα Φόβος Ελεύθερη διασκευή για το θέατρο της ομώνυμης νουβέλας του Στέφαν Τσβάιχ Πρόλογος: Ορσία Σοφρά
Διασκευή ΕΛΕΝΑ ΠΕΓΚΑ
Η Έλενα Πέγκα στη μετάφραση συνεργάστηκε με τη Μαριλένα Καβάζη και στη διασκευή με την Ορσία Σοφρά
Επιμέλεια & Διορθώσεις ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ Α. ΚΩΤΣΙΝΗ Φωτογραφία εξωφύλλου ΤΑΣΟΣ ΒΡΕΤΤΟΣ Σχεδιασμός έκδοσης ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΙΓΚΑΣ KAΠΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Παπαρηγοπούλου 6 | 121 32 | Περιστέρι Τ+F 210 68 59 273 | Ε info@kapaekdotiki.gr www.kapaekdotiki.gr fb/Κάπα Εκδοτική | t @KapaEkdotiki ISBN: 978-618-5191-07-8 © Κάπα Εκδοτική & Έλενα Πέγκα
6
ΕΛΕΝΑ ΠΕΓΚΑ
Το κείμενο ως σωματικότητα Ορσία Σοφρά, θεατρολόγος Είναι γνωστή η τάση στο σύγχρονο θέατρο των τελευταίων 40 ετών οι μεταφορές και διασκευές σημαντικών λογοτεχνικών κειμένων. Μεγάλοι σκηνοθέτες, όπως ο Πήτερ Μπρουκ, ο Λούκα Ρονκόνι, ο Λεβ Ντόντιν, ο Αντρέι Βάιντα και πολλοί ακόμα, έχουν δουλέψει πάνω σε θεμελιώδη κείμενα της λογοτεχνίας, δημιουργώντας εμβληματικές παραστάσεις (βλέπε αναλυτικά, Ελένη Βαροπούλου, Το Ζωντανό Θέατρο, εκδ. Άγρα 2002). Και στην ελληνική σύγχρονη σκηνή δεν έχουμε λίγα παραδείγματα παρόμοιων διασκευών έργων των Ντοστογιέφσκι, Προυστ, Μούζιλ, Τσέχωφ, Μπροχ, Μπελ, αλλά και ελλήνων λογοτεχνών ακόμα και ποιητών αρχίζοντας από τον Βιζυηνό,τον Παπαδιαμάντη από τον Θουκυδίδη έως την Καραπάνου, τον Χατζή, τον Εμπειρίκο, τον Σκαρίμπα, τον Σαχτούρη, για να θυμηθούμε λίγα μόνο παραδείγματα από την πιο πρόσφατη παραγωγή. Γιατί λοιπόν αυτή η νουβέλα του Βιεννέζου, πολυγραφότατου Στέφαν Τσβάιχ συγγραφέα της ταραγμένης εποχής του μεσοπολέμου; Διαβάζοντας τα έργα του Τσβάιχ, αυτά τα κομψοτεχνήματα της ψυχολογικής ανάλυσης χαρακτήρων, αλλά και συμπεριφορών και συναισθημάτων (είναι γνωστή η σχέση του συγγραφέα με τον Φρόυντ και τις καινοτόμες τότε θεωρίες του) σε μία ατμόσφαιρα απόλυτου σασπένς, νομίζω προκύπτει φυσικά η δραματοποίηση και η οπτικοποίηση όλου αυτού του τόσο ζωντανού υλικού. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι τόσο η συγκεκριμένη νουβέλα Ο φόβος, όσο και άλλα έργα του έχουν μεταφερθεί και στον κινηματογράφο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση διαβάζοντας το Φόβο ήταν η έντονη σωματικότητα που απέπνεε το κείμενο, που προκαλούσε τη μεταφορά του στη σκηνή. Η πρόκληση τόσο για τους ηθοποιούς όσο και για τη σκηνοθέτιδα να εκφραστούν οι αποχρώσεις των συναισθημάτων και τα πάσχοντα σώματα. Η ανάγκη έκφρασης της χειρονομίας, του βλέμματος, της κινησιολογίας, όλης της γκάμας της σωματοποιημένης σταδιακής καταβύθισης στην απόγνωση, στην αγωνία, στο παραλήρημα έως θανάτου. Είναι βέβαια ο κεντρικός χαρακτήρας της Ιρένε που πάσχει και υφίσταται αυτό το μαρτύριο της αγωνίας και του ανηλεούς φόβου, αλλά αντίστοιχα παρακολουθούμε και τους άλλους τρεις χαρακτήρες πώς αντιδρούν, αλληλεπιδρούν, εξελίσσονται μέσα σε αυτό το περιβάλλον.
Αυτή η νουβέλα δεν στάθηκε απλώς η αφορμή για μία παράσταση, αλλά έγινε προσπάθεια να μείνει σχεδόν αυτούσιο όλο το διαλογικό μέρος του κειμένου του Τσβάιχ και να γίνουν οι απαραίτητες δραματουργικές παρεμβάσεις, όσον αφορά κυρίως στον αριθμό των προσώπων που εμφανίζονται και στην αφηγηματική δομή, ώστε να αποκτήσει το κείμενο σκηνική πύκνωση και ρυθμό. Γιατί η κορύφωση των συναισθημάτων και των καταστάσεων δίνεται τόσο αριστουργηματικά από τον Τσβάιχ, που η πρόκληση ήταν να αναδειχθεί η υφέρπουσα εγγενής δραματουργία. Να ζωντανέψει με σημερινούς όρους το σώμα, η χειρονομία το βλέμμα, οι βαθύτεροι υπαρξιακοί φόβοι κάνοντας αυτό το μάλλον παρωχημένο θέμα της συζυγικής απιστίας, μέσα στις συμβάσεις εκείνης της εποχής τόσο σημερινό, αληθινό και αποκαλυπτικό. ο.σ.
Νοέμβριος 2015
8
Πρόσωπα IRENE παντρεμένη γυναίκα 35 χρόνων
FRITZ ο άντρας της
EDUARD ο εραστής της
ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ μια νέα ηθοποιός
ΕΛΕΝΑ ΠΕΓΚΑ
Σ κηνή
1
IRENE: Όταν κατεβαίνω μετά το ραντεβού μας, τις σκάλες του διαμερίσματος του εραστή μου, με κυριεύει ξαφνικά ένας ανόητος φόβος. Μαύροι κύκλοι στριφογυρίζουν ξαφνικά μπροστά στα μάτια μου, τα γόνατά μου παγώνουν σε μια τρομακτική ακαμψία και πρέπει αμέσως να πιαστώ όπως-όπως από την κουπαστή για να μην πέσω κάτω. Δεν είναι η πρώτη φορά που αποτολμώ τη ριψοκίνδυνη επίσκεψη στον εραστή μου. Μια επίσκεψη που εξελίσσεται πάντα με τον ίδιο τρόπο. Ο δρόμος προς το ραντεβού είναι ανάλαφρος. Λέω στο αυτοκίνητο να σταματήσει στη γωνία του δρόμου, κατεβαίνω και περπατάω χωρίς να σηκώσω το βλέμμα μου ως την εξώπορτά του. Μετά ανεβαίνω γρήγορα τις σκάλες… ανυπόμονα. Αυτή η ζεστασιά της απαγορευμένης αγκαλιάς. Και το ραντεβού αυτό καθ’ αυτό… είναι ευχάριστο, μες στην αγκαλιά του εραστή μου. Το δύσκολο είναι μετά το ραντεβού. Που πρέπει να φύγω από την αγκαλιά του. EDUARD: Irene, είσαι καλά; IRENE: Ακόμα στην αγκαλιά του, αλλά ήδη δηλητηριασμένη… EDUARD: Irene, τι έχεις; IRENE: Δηλητηριασμένη από την αυξανόμενη ταραχή. EDUARD: Irene, κοίταξέ με! IRENE: Μια ταραχή που λέει πως πρέπει να φύγω. Μακριά του, γρήγορα μακριά από το διαμέρισμά του, μακριά από αυτήν την περιπέτεια… EDUARD: Irene! IRENE: Πίσω στην ασφάλεια του σπιτιού μου. Κάθε φορά που ετοιμάζομαι να επιστρέψω σπίτι με κυριεύει μια απίστευτη φρίκη. Παράλογες κρίσεις φόβου. Ο φόβος της ενοχής και η παράλογη έμμονη ιδέα ό,τι κάθε ξένος έξω στον δρόμο μπορεί να διαβάσει στο πρόσωπό μου από πού έρχομαι…
10
Σ κηνή
ΕΛΕΝΑ ΠΕΓΚΑ
2
ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Αυτήν τη φορά σας τσάκωσα! IRENE: Ορίστε;
Τι πράγμα… Ποια είστε; ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Σαν να μην της φτάνει ο άντρας της, και τα πολλά λεφτά και τα πάντα, πρέπει να αρπάξει και από ένα φτωχό κορίτσι τον αγαπημένο της… IRENE: Τι νομίζετε; Κάνετε λάθος. Δεν σας γνωρίζω. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Σας γνωρίζω εγώ. Έρχεστε από τον Eduard, τον φίλο μου. Τώρα καταλαβαίνω γιατί τελευταία έχει τόσο λίγο χρόνο για μένα. Εξαιτίας σας, σαν δε ντρέπεστε! IRENE: Είστε ή… ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Ώστε έτσι είναι εμφανισιακά οι παντρεμένες γυναίκες… IRENE: Μη φωνάζετε τόσο δυνατά. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Έτσι είναι οι ευγενείς, καθωσπρέπει κυρίες όταν πάνε να κλέψουν τον άντρα κάποιας άλλης. IRENE: Μα τι θέλετε από μένα; ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Μας κλέβουν τους άντρες μέσα από τα χέρια μας και μετά το παίζουν πάλι φρόνιμες κυρίες. IRENE: Με συγχωρείτε. Πρέπει να φύγω. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Να φύγετε… ασφαλώς… να πάτε στον κύριο σύζυγο… στη ζεστή σας κάμαρα. Να σας βοηθήσει η υπηρέτριά σας να γδυθείτε. IRENE: Αφήστε με τώρα. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Αλλά αυτά που περνάμε εμείς… για αυτά δεν ενδιαφέρεται μια καθωσπρέπει κυρία. IRENE: Αν θέλετε να αφήσω ήσυχο τον φίλο σας… δεν θα ξανάρθω εδώ… σας το υπόσχομαι. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Αν ο άλλος πέφτει κάτω από την πείνα, δεν σας ενδιαφέρει. IRENE: Σας το ορκίζομαι. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Από μια σαν και μένα, κλέβουν ακόμα και το τελευταίο που μας έχει απομείνει, αυτές οι φρόνιμες κυρίες. Την αγάπη. IRENE: Ορίστε λίγα χρήματα. Δεν θα ξανάρθω ποτέ… σας το ορκίζομαι. ΕΚΒΙΑΣΤΡΙΑ: Σκύλα.
ΦΟΒΟΣ
IRENE: Σκύλα;
[Η Irene τινάζεται στο άκουσμα της λέξης. Θολωμένη και ξέπνοη ορμά έξω προς τον δρόμο.] Σπίτι μου! (…) Παρακαλώ, πηγαίνετέ με σπίτι μου! (…) Σταματήστε, εδώ! [Επιτέλους φτάνει σπίτι της και ανεβαίνει νευρικά και βιαστικά τη σκάλα.] Τα γόνατα μου λυγίζουν από την αγωνία, αλλά πρέπει δείχνω ήρεμη.
11
12
Σ κηνή
ΕΛΕΝΑ ΠΕΓΚΑ
3
FRITZ: Άργησες, άργησες, αγαπητή μου Irene άργησες.
Πού ήσουν τόση ώρα; IRENE: Ήμουν… σε… μια φίλη μου… FRITZ: Σε μια φίλη σου… IRENE: Στην Amelie… έπρεπε να πάρει κάτι… και πήγα μαζί της. FRITZ: Μα τι έχεις; [Η IRENE σωπαίνει.] Τι έχεις; Τι έγινε; Φαίνεσαι τόσο νευρική. IRENE: Τίποτα. Απολύτως τίποτα. FRITZ: Έλα, έλα να σε φιλήσω. Όμορφο βράδυ, δεν βρίσκεις; IRENE: Ναι, όμορφο, όμορφο. Οι σκέψεις μου επιστρέφουν αδιάκοπα σε αυτά που είχαν συμβεί νωρίτερα. Τινάζομαι έντρομη κάθε φορά που ξαναθυμάμαι τη στιγμή της φρικτής συνάντησης με την εκβιάστρια.
13
ΦΟΒΟΣ
Σ κηνή
4
IRENE: Δεν μπορεί να ξέρει ποια είμαι.
Απλώς δεν μπορεί να ξέρει ποια είμαι. Ονόματα και διευθύνσεις τής είναι άγνωστα. Το μόνο μέρος στο οποίο μπορεί να με παραμονεύσει είναι έξω από το σπίτι του Eduard. Εκεί δεν πρέπει να ξαναεμφανιστώ. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τον αναζητήσω ξανά στο διαμέρισμά του. Θα του γράψω ένα γράμμα. «Αγαπητέ Eduard, Δεν μπορώ να έρθω αύριο στο καθιερωμένο ραντεβού μας και ούτε τις επόμενες μέρες θα μπορώ. Μη με ρωτάς γιατί. Irene». EDUARD: Τη γνώρισα τυχαία σε μια βραδινή συνάθροιση και πολύ σύντομα έγινε ερωμένη μου. IRENE: Έπαιζε πιάνο σε μια γιορτή. EDUARD: Ζητώ τη γνώμη σας για το νέο μου έργο. Ελάτε από το σπίτι μου να σας παίξω το κομμάτι. IRENE: Ευχαρίστως. Θέλω πολύ να σας ακούσω να παίζετε. [Παύση.] Τον φίλησα. Του δόθηκα χωρίς να τον θέλω για δικό μου. Στη ζωή μου δεν υπήρχε τίποτα που να προβάλλει αντίσταση. Παντού γύρω μου είχε απλωθεί αυτή η μαλθακότητα, η πρόνοια, η τρυφερότητα, η χλιαρή αγάπη και η οικογενειακή υπόληψη. Όλη αυτή η άνεση που αισθανόμουν πως μου στερούσε την πραγματική ζωή. Ήμουν μάλλον ευτυχισμένη δίπλα σε έναν εύπορο σύζυγο, έναν από τους πιο γνωστούς δικηγόρους της πόλης. Έχουμε δύο παιδιά. Μήπως χορτάτος κανείς πείνα περισσότερο; Μήπως μια ζωή χωρίς κινδύνους είναι αυτό ακριβώς που προκαλεί την περιέργεια για περιπέτεια; Δόθηκα στον Eduard ενστικτωδώς. EDUARD: Το εκκεντρικό μου ντύσιμο, το τσιγγάνικο νοικοκυριό μου, η αστάθεια των οικονομικών μου, που παλινδρομούσαν αιωνίως μεταξύ σπατάλης και ανέχειας, αυτά τα αντιπαθούσε η αστική της νοοτροπία. Όπως οι περισσότερες γυναίκες, ήθελε τον καλλιτέχνη πολύ ρομαντικό και πολύ πολιτισμένο στις προσωπικές του συναναστροφές,