Σαράντος Ι. Καργάκος
Οι Νέοι και το Τραγούδι τους Δοκίμια Rock
Εκδόσεις Καργάκος Αθήνα 2015 ISBN: 978-618-5171-07-0 © Εκδόσεις Καργάκος - Σαράντος Ι. Καργάκος Επιμέλεια: Ιωάννα Καργάκου Δημιουργία Εξωφύλλου: Κανάκης Γιάννης Εκδόσεις Καργάκος, Αθήνα, 2015 www.kargakos.gr - info@kargakos.gr Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία: Απεικόνιση, Σαρανταπόρου 70, Χαλάνδρι, τηλ./fax: 2106006430-1, www.apeikonish.gr, info@apeikonish.gr
ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ
ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥΣ ΔΟΚΙΜΙΑ ROCK
Οι Νέοι και το Τραγούδι τους – Δοκίμια Rock
Ζητείται Δάσκαλος. Υπάρχει κανείς; (Τα σχολεία και η πολιτική και πνευματική αναγέννηση της Ελλάδος) «All in all it’s just another brick in the wall All in all you’re just another brick in the wall» «Στο κάτω κάτω είναι απλά ένα ακόμα τούβλο στον τοίχο Στο κάτω κάτω είσαι απλά ένα ακόμα τούβλο στον τοίχο» (Pink Floyd) Προλόγημα: Οι εκλογές τελείωσαν. Καιρός πια ν’ ασχοληθούμε και με την πολιτική. Και τη μεγάλη πολιτική δεν την κάνουν οι πολιτικοί αλλά οι Δάσκαλοι. Η πολιτική αναγέννηση της Ελλάδος αρχίζει από την πνευματική αναγέννηση του σχολείου. Το τείχος του Βερολίνου έπεσε. Καιρός να πέσει κι ο τοίχος της παιδείας. Το σχολείο σήμερα είναι ένα πρότυπο «τουβλοποιείο» και ο Δάσκαλος ένας επιμελής «τουβλοποιός», που κατασκευάζει το υλικό για να κτισθεί ο «τοίχος» που υπαινίσσονται με τους σκληρούς, χλευαστικούς στίχους τους οι Pink Floyd. Η αναγέννηση της παιδείας περνάει μέσα από την κατάργηση του δασκάλου-τουβλοποιού. Σήμερα ο δάσκαλος λίγες φορές είναι Δάσκαλος, παιδαγωγός, ψυχαγωγός, πλάστης ψυχών. Συνήθως είναι υπάλληλος με λίγες και ανούσιες γνώσεις, με πολλές ανάγκες και λίγα ενδιαφέροντα, χωρίς ευαισθησίες κι ανησυχίες, άρα ανίκανος να μεταδώσει στα παιδιά έναν πνευματικό παλμό, να κάνει την ψυχή τους «οργώσαν προς τα μαθήματα». Μερικοί μάλιστα «εκπαιδευτικοί» είναι τόσο στεγνοί και ξεροί, που θα έκαναν για μάρτυρες. Θ’ άναβαν αμέσως! Είναι καιρός να κατανοηθεί ότι το παιδευτικό πρόβλημα δε δημιουργείται μόνο από κάποια σχήματα οργάνωσης, κάποια στοιχεία δομής και συνοχής, αλλά σχετίζεται άμεσα με τον ανθρώπινο παράγοντα. Επομένως, για να επιτευχθεί η ηθική και γνωσιολογική προαγωγή του μαθητή, είναι απαραίτητο ν’ ασχοληθεί κανείς προηγουμένως με την παιδεία των Δασκάλων. Από τη φύση του Δασκάλου, από την παιδευτική του ικανότητα, τη γνώση και την ηθική του ευαισθησία, κυρίως όμως από την ηθική του ποιότητα, θα εξαρτηθεί το αν θα μπορέσει να κάνει το χώρο και το πρόγραμμα εκπαίδευσης να λειτουργήσουν σωστά. Συχνά οι ελλείψεις στην υλικοτεχνική υποδομή μπορούν να υπερκαλυφθούν από την επάρκεια και την επιτυχή δραστηριοποίηση ενός φωτισμένου Δασκάλου. Ο Δάσκαλος δίνει με το χαρακτήρα, το ήθος και το παράδειγμά του το
87
Σαράντος Ι. Καργάκος
δικό του τόνο και προσωπικό ύφος στη διδακτική πράξη. Ο Δάσκαλος είναι εκείνος που θα συζητήσει με το μαθητή και θα καταλάβει με την εμπειρία του ποιες συμβουλές θα δώσει και ποιους δρόμους θ’ ανοίξει στο νέο παιδί, το οποίο αναζητεί την προσωπική και κοινωνική του ταυτότητα με «όπλα» τις ελπίδες και τα όνειρά του. Όπως δεν υπάρχουν υποκατάστατα για το βιολογικό ρόλο του πατέρα και της μητέρας, έτσι δεν υφίστανται αντικαταστάτες για το πνευματικό έργο του Δασκάλου. Βέβαια ο Δάσκαλος είναι αναντικατάστατος, όχι γιατί ασκεί ένα οποιοδήποτε βιοποριστικό επάγγελμα αλλά γιατί προσφέρει «βίου πορισμόν» στις τρυφερές υπάρξεις, στους μαθητές, τους οποίους –αν θέλει να διδάξει σωστά– πρέπει να βλέπει ως συνεργάτες από τους οποίους έχει πολλά κι αυτός να διδαχθεί. Η αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στο Δάσκαλο και στο μαθητή είναι αυτή που θα καταξιώσει τον πρώτο ως λειτουργό και το δεύτερο ως πολίτη. Σήμερα δυστυχώς το σχολείο από προμαχώνας της γνώσης έχει μετατραπεί σ’ ένα καταναλωτικό «αγαθό». Σ’ ένα «ευαγές» ίδρυμα στο οποίο καλλιεργούνται η βαθμοθηρία και ο ανταγωνισμός σ’ επίπεδο πολεμικής σύγκρουσης για την είσοδο στα –υποτίθεται– Ανώτατα Πνευματικά Ιδρύματα. Κι αυτό μαραίνει το διδακτικό ενθουσιασμό των Δασκάλων, που αδιαφορούν αν μεταβιβάζουν στους μαθητές τη φλόγα ή τη στάχτη της σοφίας. Οι περισσότεροι, όπως μας πληροφορούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενδιαφέρονται αποκλειστικά για τα θεσμικά αιτήματα του κλάδου! Έτσι, οι φιλόδοξες πνευματικές επιδιώξεις των νέων μετατρέπονται σε κόλλες διαγωνισμών, από τις οποίες επωφελούνται οικονομικά οι διορθωτές. Αναφερόμαστε στον εφιάλτη των Γενικών Εξετάσεων, εφιάλτη που εξαιτίας του άγχους και του φόβου απαιτεί ηρωισμό ισοδύναμο με την αυτοθυσία των φοιτητών του Πολυτεχνείου, οι οποίοι σήμερα αρνούνται να συμπαραταχθούν μ’ εκείνους που εορτάζουν τη 17η Νοεμβρίου «κατόπιν εορτής»! Αν θέλουμε λοιπόν μια ζωντανή παιδεία, πρέπει ν’ αποκτήσουμε ζωντανούς Δασκάλους, οι οποίοι θα είναι συνοδοιπόροι κι όχι βαθμολογικές μηχανές χωρίς ψυχή και συναισθήματα. Η εποχή μας χρειάζεται τον «ανθρώπινο εκπαιδευτικό», που θα εκπαιδεύει το μαθητή στην ανθρωπιά κι όχι στην απανθρωπιά, που θα τον εφοδιάζει με αγαθά που δε θα του επιτρέψουν να είναι ποτέ μόνος, ποτέ «φτωχός». Γιατί, και μόνος να είναι, θα μπορεί να έχει την καλύτερη συντροφιά, τη γόνιμη σκέψη του. Και μια γόνιμη σκέψη και ευαισθησία δε σ’ αφήνουν να νιώσεις ποτέ φτωχός. Ούτε μόνος. «Καθηγητές, κάντε κάτι καλό για τα παιδιά· αυτοκτονήστε»! Είναι μια φράση-χάραγμα που απαντά σε πολλούς σχολικούς τοίχους. Κοντά της μια έκκληση προς τους οδηγούς: «Οδηγοί, μην πατάτε τα παιδιά, πατάτε τους δασκάλους»! Οι φράσεις αυτές έρχονται σε οικτρή αντίθεση μ’ αυτό
88
Οι Νέοι και το Τραγούδι τους – Δοκίμια Rock
που έγραψε κάποτε ο Ευάγγελος Παπανούτσος: «Σχολείο θα ειπεί Δάσκαλος. Αυτός είναι ο άξονας, το φως, η ψυχή του». Δικαιολογημένα λοιπόν αναρωτιόμαστε: πώς φθάσαμε στο σημείο να γράφονται τέτοιες φράσεις στα σχολεία; Γιατί στα νεανικά στόματα να κυριαρχεί το σύνθημα: «Ένα σχολείο φωτίζει όταν καίγεται»; Γιατί ν’ ακούγεται η φράση: «Αν το διάβασμα είναι τροφή, εγώ κάνω δίαιτα»; Η απάντηση είναι απλή: έλειψε ο φωτισμένος εκπαιδευτικός. Δάσκαλος σημαίνει φως. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτοί που σήκωσαν στους ώμους τους τη μοίρα αυτού του τόπου ονομάστηκαν «Δάσκαλοι του Γένους». Έθνος δε μας έκαναν οι πολιτικοί· οι Δάσκαλοι μας έκαναν. Η πολιτική «ξέκαμε» τους Δασκάλους, τους έκανε υπαλλήλους κι αυτοί ξεκάμνουν τώρα το έθνος, γιατί δεν κτίζουν το έθνος στην ψυχή των παιδιών. Αυτό που κτίζεται είναι το συμφέρον των πολυεθνικών εταιρειών. Ο Δάσκαλος είναι ένας σύνθετος κοινωνικός ρόλος. Απαιτεί γνώση και ταλέντο. Ο Δάσκαλος πρέπει να διαθέτει χιούμορ κι εξυπνάδα, πονηριά αλλά και κατανόηση. Κυρίως πρέπει να είναι αλκοολικός για διδασκαλία. Να έχει το πάθος της «παράδοσης». Πρέπει να ξαναγυρίσει στη ζωή μας η ευλογημένη φράση: «Τα παίρνω από την παράδοση». Και, πέρα από αυτό, να κρατά τις αποστάσεις ανάμεσα σ’ αυτόν και στα παιδιά, για να εμπνέει σεβασμό, αλλά χωρίς να δημιουργεί χάσματα. Ο Δάσκαλος δε στέκεται στην έδρα για να φαίνεται ψηλότερος αλλά για να κάνει ψηλότερους τους μαθητές. Κι ακόμη να ξέρει την τέχνη ν’ αγαπά. Κάποτε ο Μάξιμ Γκόρκι έδωσε στους Δασκάλους μια χρυσή συμβουλή: «Ν’ αγαπάτε τα παιδιά, αλλά να έχετε την απαίτηση από αυτά να σας δείχνουν καθημερινά τον καλύτερο εαυτό τους». Αυτό απαιτεί απαιτήσεις, και οι απαιτήσεις αυστηρότητα. Η αυστηρότητα της αγάπης είναι η πιο δημιουργική διδακτική λειτουργία, όταν μάλιστα οι μαθητές διδάσκονται να είναι οι ίδιοι πιο αυστηροί απέναντι στον εαυτό τους. Αγάπη δε σημαίνει ασύδοτη παροχή βαθμών. Σήμερα η παράδοση έχει καταντήσει θέμα ρουτίνας. Βασίζεται στην αρχή τού «από εδώ έως εκεί». Το παν είναι θέμα «ύλης», που τελικά τρώει το πνεύμα. Έτσι, η παράδοση γίνεται παιχνίδι με κουκκίδες και αριθμούς, που ο μαθητής τραβάει γραμμές και σχηματίζει ένα αρκουδάκι! Το σημερινό πρόσωπο της παιδείας μας!... Τι είναι ο καθηγητής σήμερα; Ένας απλός διάμεσος ανάμεσα στο μαθητή και στο υποχρεωτικό σχολικό βιβλίο. Ένας καλύτερα διαβασμένος μαθητής που αποστολή του είναι να ελέγχει αν οι μαθητές αποστήθισαν κατά λέξη το βιβλίο, που μετατρέπεται σε Ταλμούδ 28. Συχνά παίζουν το ρόλο του «medium», για ν’ αποκρυπτογραφήσουν κάποιες γριφώδεις, αλγεβραϊκές, σχοινοτενείς, απρόσιτες και απόκρημνες φράσεις 28
Ταλμούδ: Ιερό βιβλίο των Εβραίων.
89
Σαράντος Ι. Καργάκος
των επί γονάτων ή διά γονάτων γεγραμμένων βιβλίων («γονατογραφήματα»). Ο Δάσκαλος όμως δεν είναι παθητικός αναμεταδότης κάποιων διατεταγμένων γνώσεων, ένας απλός πομπός ή διεκπεραιωτής κάποιων εντολών. Αν είναι, αλίμονο γι’ αυτόν ή, μάλλον, αλίμονο για τους μαθητές. Εφόσον η παιδεία ασκείται στις ψυχές των μαθητών, είναι αδιανόητο να περιμένει κανείς ενεργοποίηση των ψυχών από κάτι που δεν έχει ψυχή. Πολλά σχολεία δεν έχουν φως και θέρμανση, όχι γιατί δεν έχουν ηλεκτρικό αλλά γιατί λείπει ο Δάσκαλος που γίνεται φως, ο Δάσκαλος που θερμαίνει τις ψυχές. Φως του σχολείου είναι ο Δάσκαλος κι όχι το φως της ΔΕΗ. Ένας εκπαιδευτικός που λειτουργεί σύμφωνα με τη «λογική» του δημοσίου υπαλλήλου, που βαριέται να διδάξει, που μετράει τις σελίδες που πρέπει να μάθει, που κοιτάει το ρολόι πότε θα φθάσει η στιγμή να βγει από την τάξη, δεν είναι Δάσκαλος αλλ’ ένας διορισμένος πτυχιούχος που δεν ντρέπεται για την έλλειψη ζήλου ή την αμάθειά του και που συχνά ιδεολογικοποιεί την αμάθειά του. Αυτός ο «Δάσκαλος» του ενός ή μάλλον του «μισού» βιβλίου προωθεί την ημιμάθεια, τη μονομέρεια, την εμπάθεια και την απάθεια μέσα στην τάξη. Στη «Χώρα των τυφλών» του Ουέλς ο μονόφθαλμος θα προσπαθήσει να γίνει βασιλιάς. Ο Δάσκαλος θα μάθει στα παιδιά να κρατούν πάντα ανοιχτά κι άγρυπνα τα μάτια τους, κυρίως της ψυχής, όπως το θέλει ο εθνικός μας ποιητής, για να μην κάνουμε το «Θαυμαστό καινούριο κόσμο» του Χάξλεϋ ή την Ωκεανία του Όργουελ πεπρωμένο μας. Οι δικτατορίες του μέλλοντος θα έχουν πνευματικό χαρακτήρα. Δάσκαλος είναι αυτός που θα ξυπνά συνειδήσεις. Κι όταν οι Δάσκαλοι νοιάζονται για να κάνουν το μικρό δέλτα κεφαλαίο, τότε και η παιδεία θα ξαναγίνει Παιδεία. Και τότε ο Δάσκαλος δε θα χρειάζεται βιβλία και προγράμματα αλλά παιδιά για να διδάξει. Κι έτσι κάποτε θα πάψουν να υπάρχουν σχολεία «in» και «out», ωσάν τα σχολεία να υπάγονται στην αρμοδιότητα της... κοσμικής στήλης. Σήμερα πολλοί μοντέρνοι ή προοδευτικοί μιλούν για «ανοικτό σχολείο» ή «ανοικτό πανεπιστήμιο». Δεν ξέρω τι ακριβώς σημαίνουν οι όροι. Ένα ξέρω: Τι να τα κάνουμε τα «ανοικτά σχολεία» όταν έχουμε «κλειστούς δασκάλους»; Κι από την άλλη, Δάσκαλος δεν είναι ο «μαθητοπατέρας», ο υπέρμαχος κάθε μαθητικής παρεκτροπής. Ούτε ο υπερόπτης καθηγητής. Δάσκαλος καλός δεν είναι αυτός που υπερηφανεύεται για τον εαυτό του αλλά για τους μαθητές του. Που ξέρει να εμπνέει σεβασμό με την προσωπική του αξία και να επιβάλλει την πειθαρχία της ποιότητας. Είναι καιρός η πειθαρχία να επανέλθει στο σχολείο, για να ξαναγίνει η σχολική τάξη τάξη. Γιατί αυτό που σήμερα κυριαρχεί είναι η αταξία. Πειθαρχία όμως δε σημαίνει φοβία. Σημαίνει το άρχειν διά του πείθειν.
90
Οι Νέοι και το Τραγούδι τους – Δοκίμια Rock
Σήμερα, υπό το κάλυμμα ενός ψευδοφιλελευθερισμού, τον τόνο στο σχολείο δίνει ένας εκπαιδευτικός που εκφράζεται με το γερμανικό όρο jamensch, που σημαίνει «άνθρωπος του ναι», που λέει «σ’ όλα ναι», που υποκύπτει σ’ ό,τι ζητούν οι μαθητές, και δυστυχώς αυτό που ζητούν οι μαθητές (κυρίως περισσότερη ραστώνη 29) δεν είναι προς το συμφέρον τους. Ήδη υπάρχει μια μεγάλη κατηγορία εκπαιδευτικών που έπαψε πια να διορθώνει γραπτά μαθητών! Έτσι, οι μαθητές τελειώνουν ελληνικό σχολείο χωρίς να ξέρουν ελληνική γλώσσα (παλιά και νέα), χωρίς να γνωρίζουν ελληνική ιστορία (παλιά και νέα), χωρίς να γνωρίζουν λογοτεχνία (παλιά και νέα). Μια τελική αποτίμηση θα μας οδηγούσε στο θλιβερό συμπέρασμα: μηδενικά επί μηδενικών. Αυτό δε σημαίνει πως απουσιάζει από το σημερινό σχολείο η αυστηρότητα. Όμως αυτή εκδηλώνεται μόνο στις Γενικές Εξετάσεις. Κι ούτε είναι αυστηρότητα. Είναι κακότητα και σκληρότητα. Γι’ αυτό κάθε χρόνο θυμίζουν σφαγείο. Όποιος γνωρίζει το πρόβλημα και κατέχει τη μαθητική αργκό ξέρει πως οι ερωτήσεις-θέματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: α) Ερωτήσεις μαχαίρι, β) Ερωτήσεις δίκοπο μαχαίρι και γ) Ερωτήσεις τσεκουρώματος. Τα σχόλια είναι περιττά... Εμείς προσωπικά οραματιζόμαστε ένα νέο σχολείο κι ένα νέο εκπαιδευτικό. Ένα προσκλητήριο παιδείας κι όχι εγερτήριο στρατώνα. Μέσα σ’ ένα αναγεννημένο σύστημα παιδείας, ο Δάσκαλος οφείλει να μάθει να... μαθαίνει, αλλά και να μάθει να... μαθαίνει τους άλλους. Το ζήτημα δεν είναι ν’ απαντά σε κάποιες ερωτήσεις, αλλά να δημιουργεί το κατάλληλο προσάναμμα, ώστε ν’ ανάβουν οι μεγάλες ερωτήσεις, οι δύσκολες ερωτήσεις. Και το «νερό» των απαντήσεων, που θ’ ακολουθεί, πρέπει να είναι νερό που δε θα σβήνει αλλά που θ’ ανάβει, που θα εξάπτει, που θα δημιουργεί νέες ερωτήσεις. Οραματίζομαι ένα σχολείο που θα προσφέρει την αξεδίψαστη μάθηση. Ουτοπίες, θα πείτε. Αλλά ποτέ άλλοτε οι ουτοπίες δεν ήταν τόσο πραγματικότητα όσο στην εποχή μας, έλεγε ο μεγάλος αναρχικός φιλόσοφος και θεολόγος Μπερντιάεφ. (Περιοδ. «Πολιτικά Θέματα», 20 Απριλίου 1990)
Ραστώνη: Ευκολία, ανάπαυση, ανακούφιση. Αντιστοιχεί προς το ιταλικό dolce far niente (= γλυκύ τό μή ποιεῖν οὐδέν). 29
91