Αναγνωστικό Εκθέσεων για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο

ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ & ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

Εκδόσεις Καργάκος Αθήνα 2015

ISBN: 978-618-5171-03-2 © Εκδόσεις Καργάκος - Σαράντος Ι. Καργάκος Επιμέλεια: Ιωάννα Καργάκου Δημιουργία Εξωφύλλου: Κανάκης Γιάννης Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία: Απεικόνιση, Σαρανταπόρου 70, Χαλάνδρι, τηλ./fax: 2106006430-1, www.apeikonish.gr, info@apeikonish.gr Εκδόσεις Καργάκος, Αθήνα, 2015 www.kargakos.gr - info@kargakos.gr

ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ & ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΕΣ & ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ 2015

Σαράντος Ι. Καργάκος

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2014 Οι Άγγλοι –τουλάχιστον στα νεανικά χρόνια μου– χρησιμοποιούσαν μια πολύ διδακτική παροιμία: «Σοφία από παλιό λεξικό». Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας δεν είναι λεξικό με τη στενή έννοια του όρου· είναι όμως με την ευρεία σημασία του. Γιατί λειτουργεί σαν κλειδί για το άνοιγμα της σκέψης και τον εμπλουτισμό του λόγου. Είναι βιβλίο παλιό και μόρφωσε πνευματικά και γλωσσικά δύο γενιές μαθητών. Και βοήθησε δασκάλους και καθηγητές στο δύσκολο έργο τους, πώς να βοηθήσουν κι αυτοί με τη σειρά τους τους μαθητές τους. Το βιβλίο είχε κλείσει τον κύκλο του. Δεν υπήρχε ούτε στα παλαιοπωλεία. Πολλοί γονείς το αναζητούσαν, πολλοί μου τηλεφωνούσαν και με παρακαλούσαν να προβώ σε επανέκδοση. Το έργο αυτό ανέλαβε ο γιός μου Γιάννης Καργάκος, καθηγητής στο Αρσάκειο, που σηκώνει πρωτίστως το βάρος της διδασκαλίας της Έκθεσης. Δεν έκανε παρά ελάχιστες αλλαγές μόνο, γιατί από τη διδακτική του εμπειρία έχει πειστεί, ότι το βιβλίο, παρά τις επιφανειακές αλλαγές που γίνονται στην εκπαίδευση, θα είναι πάντα χρήσιμο, διότι είναι ένας καλός οδηγός του παιδιού στην προσπάθειά του να μάθει να οργανώνει το λόγο και τη σκέψη του. Να πλουτίζει το λεξιλόγιό του και τις ιδέες του. Το βιβλίο αυτό ξυπνά σε κάθε παιδί δυνατότητες που υπάρχουν –και πάντα υπάρχουν σε κάθε παιδί– , έτσι που η γραφή εκθέσεων να μην είναι βάρος αλλά δημιουργική χαρά. Όταν το παιδί μπορεί να εκφράζεται στο γραπτό λόγο του σωστά, είναι ένα παιδί με συγκροτημένη σκέψη και μπορεί να διαπρέψει σε όλους τους τομείς της ζωής. Λαύριο 24 Μαΐου 2014

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η πείρα μιας ζωής αφιερωμένης στη διδασκαλία και στη συγγραφή εκθέσεων, που προορίζονταν για τους υποψήφιους των ανώτατων σχολών, μας έδειξε πως η αδυναμία πολλών παιδιών στο γράψιμο είχε πολύ μακρινές ρίζες. Ξεκινούσε από πολύ παλιά, τότε που πήγαιναν στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού και στις πρώτες του Γυμνασίου. Εκεί έγινε το κακό. Τα παιδιά δε διδάχτηκαν να γράφουν συστηματικά και σωστά και κυρίως δε διδάχτηκαν ν’ αγαπάνε το γράψιμο ή να εκτιμάνε το καλό γράψιμο. Έτσι πολλά παιδιά πήραν ένα στραβό δρόμο στην έκθεση ή πήραν από φόβο την έκθεση, έτσι που να νιώθουν ένα φοβερό μούδιασμα στο χέρι κι ένα νέκρωμα στο μυαλό, όταν πρόκειται να 5

Αναγνωστικό Εκθέσεων

γράψουν, ενώ κατά τ’ άλλα είναι πανέξυπνα. Αυτή η σκέψη μας έκανε ν’ ασχοληθούμε σοβαρά τα τελευταία χρόνια με το πρόβλημα των εκθέσεων στις τάξεις του Γυμνασίου. Καρπός των προσπαθειών μας αυτών ήταν τα «Μαθήματα Εκθέσεων», που τόση επιτυχία γνώρισαν μέχρι πρόσφατα. Η επιτυχία αυτή μας έκανε ν’ ασχοληθούμε και με εκθέσεις μικρότερων παιδιών. Έτσι με χαρά μας σας παρουσιάζουμε το βιβλίο αυτό που προορίζεται για παιδιά των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού και των τριών τάξεων του Γυμνασίου. Είναι το δυσκολότερο βιβλίο απ’ όσα μέχρι στιγμής έχουμε γράψει. Γιατί έπρεπε να πλησιάσουμε τη σκέψη και την ψυχή ενός παιδιού 11-14 χρονών ή και μικρότερου, κι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο. Έπρεπε να δούμε τα πράγματα με τα μάτια ενός παιδιού και μάλιστα ενός σύγχρονου παιδιού, που βλέπει τα πράγματα τελείως διαφορετικά απ’ ό,τι τα βλέπαμε εμείς. Πιστεύουμε όμως ότι η αγάπη μας για τα παιδιά και η συνεχής επαφή μας μ’ αυτά, μας έδωσε τη δυνατότητα να πετύχουμε στο σημείο αυτό ένα αποτέλεσμα αρκετά καλό. Δεν πιστεύουμε βέβαια ότι το βιβλίο μας αυτό από μόνο του μπορεί ν’ αποτελέσει γιατρικό στον κάθε αδύνατο μαθητή. Δεν είναι «λυσάρι», όπως συνηθίζουν να λένε στη μαθητική γλώσσα. Είναι όμως ένα βοήθημα καλό, γιατί κάνει το μαθητή να σκέπτεται χάρη σ’ αυτό κι όχι να μη σκέπτεται εξαιτίας του. Μ’ άλλα λόγια δε νεκρώνει τη σκέψη των παιδιών, αλλά την κεντρίζει, τη βάζει σε κίνηση και την ωθεί σε δικές της πρωτότυπες δημιουργίες. Αποφύγαμε όλες εκείνες τις ανόητες ωραιολογίες, τους άνοστους ρητορισμούς και τις γλυκερότητες, που κυριαρχούσαν στα παλιά βιβλία και οδηγούσαν τα παιδιά σε μια απονεκρωτική μίμηση που ψεύτιζε το συναισθηματικό τους κόσμο. Κυρίως όμως επιδιώξαμε να δείξουμε στα παιδιά να γράφουν ως παιδιά. Ν’ αποφεύγουν το μεγαλίστικο ύφος, που σκοτώνει τον αυθορμητισμό, τη γνησιότητα των αισθημάτων τους και κάθε πηγαίο ταλέντο της ψυχής τους. Θέλουμε το βιβλίο μας να γίνει κλειδί, που θ’ ανοίγει την πόρτα της καρδιάς του κάθε παιδιού και θ’ απελευθερώνει κάθε δημιουργική του πνοή, κάθε έφεση για γράψιμο, κάθε κρυφό ταλέντο. Απευθυνόμαστε στο παιδί των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου που βρίσκεται στο πρώτο του ωρίμασμα και που αντιμετωπίζει με κάποιο φόβο τη γραφή των εκθέσεων. Νιώθει πως δεν είναι πια μαθητής μικρός και γι’ αυτό δεν το ικανοποιούν οι μικρές κι απλοϊκές εκθεσούλες που έγραφε παλιότερα. Θέλει να γράψει κάτι πιο καλό, πιο σοβαρό, πιο υπεύθυνο. Σ’ αυτό λοιπόν το παιδί απευθυνόμαστε. Θέλουμε να του δώσουμε θάρρος, για να πιστέψει στον εαυτό του. Να πιστέψει ότι μπορεί με συστηματική άσκηση και μελέτη να γράψει μια έκθεση καλή, έτσι που και τον εαυτό του θα ευχαριστήσει και βαθμούς καλούς στο μάθημα των Ελληνικών 6

Σαράντος Ι. Καργάκος

θα πάρει. Αλλά μήπως και στ’ άλλα μαθήματα δε θα βοηθηθεί; Μπορεί κανείς ν’ αποδώσει σ’ ένα γραπτό, αν δεν ξέρει να γράφει σωστά Ελληνικά; Το βιβλίο αυτό θα του δώσει πολλούς τρόπους, πολλές κατευθύνσεις, έτσι που να βρει σιγά-σιγά κάθε παιδί το δικό του δρόμο. Θα το βοηθήσει να μάθει και πώς να γράψει και τι να γράψει. Κι όλα αυτά δίνονται με απλότητα και καθαρότητα, αλλά κυρίως μ’ έναν ευχάριστο τρόπο που να κάνει το παιδί, όταν διαβάζει μια έκθεση μας, να λέει: «Έτσι μπορούσα να το γράψω κι εγώ». Και να στρώνεται αμέσως στη δουλειά, για να φτιάξει κάτι παρόμοιο. Πιστεύουμε πως έτσι ξεκλειδώνουμε και αποφυλακίζουμε όλες τις κρυμμένες δυνατότητες του παιδιού. Και με την ευκαιρία αυτή θέλουμε να τονίσουμε πως θεωρούμε πολύ κακά τα βιβλία εκείνα που απευθύνονται στα παιδιά, αλλά είναι γραμμένα μ’ έναν τρόπο που τους γεννά ένα αίσθημα μειονεξίας. Ότι τάχα δε μπορούν κι αυτά να γράψουν έτσι. Εμείς πιστεύουμε ότι το κάθε παιδί με το κατάλληλο διάβασμα και το συστηματικό γράψιμο μπορεί να μάθει να γράφει, αν όχι πάντα καλά, τουλάχιστον υποφερτά. Γι’ αυτό ποτέ δε χάνουμε ευκαιρία να συστήσουμε στα παιδιά αυτό που μας έχει διδάξει η πείρα: Διάβασμα και γράψιμο, σβήσιμο και ξανά γράψιμο είναι αυτά που μαθαίνουν στο μαθητή την τέχνη να γράφει. Πεύκη 8/10/1982

7

Αναγνωστικό Εκθέσεων

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Φίλοι γονείς, ξέρουμε την αγωνία που σας κατέχει για το μέλλον των παιδιών σας. Και ξέρουμε πως η αγωνία σας αυτή έγινε μεγαλύτερη με τις αλλεπάλληλες αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος. Παρ’ όλες τις μεταβολές η έκθεση εξακολουθεί να παίζει πρωταρχικό ρόλο όχι μόνο ως μάθημα αυτή καθαυτή αλλά και γιατί υποβοηθεί το μαθητή σ’ όλα τα μαθήματα με το να τον μαθαίνει να διατυπώνει σωστά τις σκέψεις του. Χωρίς γερά Ελληνικά το παιδί δε μπορεί ν’ αποδώσει ικανοποιητικά σε κανένα μάθημα. Και χωρίς ικανοποιητική απόδοση σ’ όλα τα μαθήματα κανένα παιδί δε θα μπορέσει να μπει στα ανώτερα και ανώτατα πνευματικά ιδρύματα. Από εδώ και πέρα η ζωή του μαθητή θα είναι όλο εξετάσεις και γι’ αυτό πρέπει έγκαιρα να προετοιμαστεί. Και μια καλή προετοιμασία στην έκθεση θα είναι η καλύτερη αρχή, το καλύτερο εφόδιο, για να ξεπεράσει μια σειρά σκοπέλους. Πάνω σ’ αυτό θα μπορούσατε να προσφέρετε πολλά κι εσείς και γι’ αυτό θα θέλαμε να σας πούμε δυο λόγια βγαλμένα μέσα από τη διδακτική μας πείρα: 1. Αποφεύγετε να λέτε πως το παιδί σας δεν είναι καλό στην έκθεση. Μην το καταδικάζετε αβασάνιστα. Έτσι του δημιουργείτε ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας, που είναι δύσκολο να ξεπεραστεί. Σε μικρή ηλικία το παιδί αποδέχεται παθητικά όλους τους χαρακτηρισμούς των γονιών του. Είναι προτιμότερο να υποθέσετε ότι μάλλον εσείς και ο δάσκαλος δεν είσαστε καλοί ως βοηθοί στην προσπάθειά του να γράψει έκθεση.

2. Αν παρατηρήσετε πως το παιδί σας, ενώ έχει μεγάλη ευκολία στα προφορικά, δυσκολεύεται στο γράψιμο και κομπιάζει, σαν κάποια αόρατη δύναμη να του δένει το χέρι, μείνετε κοντά του. Πρέπει να βρεθεί κάποιο μαγικό κουμπί. Κι αυτό είναι ένα τίποτα. Ίσως λίγο θάρρος, κάποιο λασκάρισμα του εαυτού του, που πνίγεται από ένα άγχος και δε μπορεί να γράψει.

3. Μη σπεύδετε να σχηματίσετε γνώμη για την ποιότητα των εκθέσεων του παιδιού σας με βάση την ωραιολογία. Μερικά παιδιά δυσκολεύονται στην έκθεση, επειδή δε μπορούν να γράψουν ωραιολογίες και ψεύτικα πράγματα, που σας φαίνονται ωραία.

4. Μη βάζετε το παιδί σας να γράφει με το ζόρι. Η έκθεση θέλει κέφι και το γράψιμό της πρέπει να γεννά ευχαρίστηση. Αντί να το εξαναγκάζετε, βρείτε έναν τρόπο να το πείσετε. Αν σεις που είσαστε μεγάλοι δε μπορείτε να βρείτε έναν τρόπο να το πείσετε, πώς έχετε την απαίτηση το παιδί να βρει μόνο του τη διάθεση και την έμπνευση να γράψει; Με τη βία; 5. Ένας ωραίος τρόπος να πείσετε το παιδί σας να γράφει είναι να του ζητήσετε να κρατάει συνοπτικές περιλήψεις γι’ αυτά που διαβάζει ή βλέπει στο 8

Αναγνωστικό Εκθέσεων

κληρώσει τον τύπο του, αλλά πάντως παρακολουθήστε το μην ξεστρατίσει σε παραλογισμούς. Πρόσφατα μικρός - πολύ μικρός – μαθητής έγραφε: «η πολιτεία με κοίταζε με τ’ ανοιχτά παράθυρα των σπιτιών της». Μακάρι, όπως είδε ο μικρός μαθητής με τα παιδικά του μάτια, τα μάτια της πολιτείας, να δείτε και σεις την ψυχή του δικού σας παιδιού. Και τότε προβλήματα στην έκθεση δε θα υπάρχουν.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Αγαπητά μου παιδιά, είναι φοβερό η πιο όμορφη παιδική απασχόληση, το γράψιμο μιας έκθεσης, να σας έχει γίνει βάρος ή να σας τρομάζει. Αντί να είναι χαρά και απόλαυση να έχει γίνει πηγή βασάνων. Κι όλα αυτά γιατί; Απλούστατα νομίζετε πως πρέπει να πείτε άλλα πράγματα κι όχι αυτά που ξέρετε. Κι ακόμη ότι ο τρόπος που τα λέτε δεν είναι τάχατες ωραίος. Ας εξηγηθούμε μια και καλή. Σκοπός δεν είναι να πούμε ωραία πράγματα αλλά να τα πούμε σωστά, όπως τα νιώθουμε κι όπως τα ξέρουμε. Σ’ αυτό θα σας βοηθήσουν οι υποδείξεις μας, που ακολουθούν παρακάτω: 1. Πριν αρχίσετε να γράφετε μια έκθεση, καταστρώστε ένα γενικό πλάνο. Καθορίστε από την αρχή τι περίπου θα γράψετε.

2. Ξεκινήστε μ’ έναν όμορφο πρόλογο, για να τραβήξετε την προσοχή του αναγνώστη. Βρείτε μια όμορφη σκέψη, μια παροιμία, ένα στιχάκι, ένα περιστατικό κ.λπ. Μη λέτε πολλά και περιττά στην αρχή, αλλά λίγα και κατατοπιστικά.

3. Μετά μπείτε στο θέμα. Αλλά μη γράφετε στην τύχη. Κάντε μια ταξινόμηση: Ποιο θα γράψετε πρώτα και ποια στη συνέχεια. Προσέχετε να υπάρχει ενότητα σ’ αυτά που λέτε. Μην πηδάτε από το ένα σημείο στο άλλο. Και προς Θεού, μη γράφετε εκείνο το μωρουδίστικο «ξέχασα να σας πω» κ.λπ. Τώρα πια είσαστε μεγάλα παιδιά. Κάντε, αν θέλετε, μερικές συγκρίσεις, μερικές αντιθέσεις, αλλά μην ξεφεύγετε ποτέ από το θέμα.

4. Αφού γράψετε αρκετά, μη βιαστείτε να τελειώσετε. Ο επίλογος είναι η αχίλλεια πτέρνα των εκθέσεων. Οι περισσότεροι μαθητές βαριεστημένοι τελειώνουν με τα γνωστά: « Αυτά είχα να σας γράψω» ή «αυτή η εκδρομή θα μου μείνει αξέχαστη». Αυτά όμως δεν είναι ωραία πράγματα. Ο επίλογος πρέπει να είναι το διαμάντι της έκθεσης. Εδώ θα φανεί όλη η εξυπνάδα και η ομορφιά του μυαλού σας. Γι’ αυτό να προσπαθείτε να βρίσκετε πάντα κάτι έξυπνο κι όμορφο για να τελειώνετε.

5. Μη γράφετε ούτε πολλά αλλ’ ούτε και λίγα στην έκθεση. Για την ηλικία σας ένα γραπτό 45 ως 65 γραμμές είναι πολύ καλό.

10

Αναγνωστικό Εκθέσεων

ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ Έκθλιψη A. Παθαίνουν έκθλιψη μπροστά σ’ όμοια φωνήεντα: α) Τα άρθρα τ ο , τ ο υ , τ α : τ’ όφελος, τ’ ουρανού, τ’ άλλα. β) Τα μόρια θ α , ν α : Θ’ αρχίσω, θ’ ακούσω. γ) Οι αντωνυμίες μ ε , σ ε : μ’ έθιξε, σ’ έδειξε. δ) Οι προθέσεις α π ό , σ ε , γ ι α : απ’ όλους, σ’ εσένα, γι’ αυτό. Π α ρ α τ ή ρ η σ η : Η έκθλιψη είναι πιο συνηθισμένη στον προφορικό και ποιητικό λόγο. Β. Έκθλιψη γίνεται και στις λέξεις α λ λ ά , κ α τ ά , μ έ σ α , μ ε τ ά , ύ σ τ ε ρ α , όταν ακολουθεί α: αλλ’ αυτό, κατ’ αυτό, μέσ’ από, ύστερ’ από. Π α ρ α τ ή ρ η σ η : Το επίρρημα μ έ σ α μπροστά από σύμφωνο γράφεται μ ε ς : μες στο πέλαγος. Γ. Ο σύνδεσμος κ α ι μπροστά από φωνήεν γράφεται κ ι (χωρίς απόστροφο), όταν δε δημιουργεί δυσάρεστο ακουστικό αποτέλεσμα: κι από, κι έπειτα, κι ύστερα. Π α ρ α τ ή ρ η σ η : Δεν παθαίνουν έκθλιψη ούτε μπροστά σ’ όμοια φωνήεντα οι λέξεις μ ι α , κ α μ ι ά , έ ν α , κ α ν έ ν α . Αφαίρεση Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν κι η ακόλουθη αρχίζει από φωνήεν, χάνεται καμιά φορά το αρχικό φωνήεν της ακόλουθης λέξης. Στη θέση του φωνήεντος που χάθηκε σημειώνεται απόστροφος (’): θα ’χει, εσύ ’σαι, μου ’φερε. Αφαίρεση παθαίνουν ρηματικοί τύποι με τονισμένο συνήθως το αρχικό φωνήεν (ε), (ι), όταν η προηγούμενη λέξη είναι προσωπική αντωνυμία, το ερωτηματικό πού, το αναφορικό που και τα μόρια θα, να: μου ’πε, τα ’φερε, να ’ρθει. Μονολεκτική γραφή δυο λέξεων Στη δημοτική ζεύγη λέξεων της καθαρεύουσας, γράφονται μονολεκτικά.

1. Τ’ αριθμητικά: δεκατρία ως δεκαεννέα.

2. Οι αντωνυμίες: καθένας, καθεμιά, καθένα, καθετί, κατιτί, οποιοσδήποτε, οσοδήποτε, οτιδήποτε.

3. Τ’ άκλιτα: απαρχής, απεναντίας, απευθείας, αφότου, αφού, δηλαδή, διαμιάς, ειδάλλως, ειδεμή, ενόσω, εντάξει, εξαιτίας, εξάλλου, εξαρχής, εξίσου, επικεφα18

Αναγνωστικό Εκθέσεων

ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ Οι βασικές αρχές του μονοτονικού συστήματος είναι: 1. Ως τονικό σημείο χρησιμοποιείται μόνο η οξεία. Στα τονιζόμενα κεφαλαία γράμματα ο τόνος σημειώνεται πάνω αριστερά: Όλυμπος.

2. Καταργούνται τα πνεύματα, αλλ’ αυτό επιβάλλει χρήση διαλυτικών σε μερικές λέξεις που η παρουσία του πνεύματος τα έκανε περιττά: Αϊτός, Αϊ-Νικόλας, Αϊνστάιν.

3. Διατηρείται η απόστροφος σε περιπτώσεις που έχουμε έκθλιψη, αφαίρεση ή αποκοπή: τ’ άλλα, μου ’φερε, θα ’χει, ριχ’ το.

4. Τονίζονται μόνο οι λέξεις που έχουν από δύο ή περισσότερες συλλαβές. Π α ρ α τ ή ρ η σ η : α) Τονίζονται ακόμα και λέξεις που έγιναν μονοσύλλαβες ύστερ’ από έκθλιψη ή αποκοπή: μήτ’ εσύ, φέρ’ το. β) Ένας ρηματικός τύπος που έμεινε άτονος από αφαίρεση δεν ανεβάζει τον τόνο στην προηγούμενη λέξη: μου ’δειξε.

5. Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν τονίζονται. Θεωρούνται σαν μονοσύλλαβες λέξεις και οι συνιζημένοι τύποι (δυο φωνήεντα που προφέρονται σαν μια συλλαβή): μια, για, πια, ποια, ποιος, γιος, νιος κ.λπ. 2 6. Μια μονοσύλλαβη προστακτική δεν παίρνει τόνο, ακόμη κι όταν ακολουθείται από δυο εγκλιτικά: πες μου το.

7. Από τις μονοσύλλαβες λέξεις εξαιρούνται και παίρνουν οξεία οι ακόλουθες: α) Το διαζευκτικό ή: ή ο ένας ή ο άλλος. β) Τα ερωτηματικά πού και πώς και σ’ ευθεία και σε πλάγια ερώτηση. γ) Οι προσωπικές αντωνυμίες μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τα, όταν υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές: η μητέρα τού είπε (= είπε σ’ αυτόν), η δασκάλα τούς τα έδωσε ( = έδωσε σ’ αυτούς). δ) Επίσης διατηρούν τον τόνο τους οι μονοσύλλαβες λέξεις, να, θα, όταν συμπροφέρονται με τους ρηματικούς τύπους μπω, βγω, βρω, ’ρθω, αρκεί ο τόνος ν’ ακούγεται ισχυρότερα στα να, θα: θά βγω, νά ’ρθω.

8. Ο εγκλιτικός τόνος διατηρείται: ο πρόεδρός μας, δώσε μού το.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ Α'. Αρσενικά (α' κλίση) 1. Μερικά ονόματα σε -ης, που είχαν διπλό πληθυντικό σε -ες και -αδες, κρατούν μόνο το -ες: πραγματευτές κι όχι πραγματευτάδες.

2. Τα δισύλλαβα σε -ας και -ίας στη γενική του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα: μηνών, ταμιών.

2

Να μη γίνεται σύγχυση ανάμεσα στα: μια-μία, δυο-δύο, ποιον-το ποιόν κ.λπ.

20

Σαράντος Ι. Καργάκος

3. Τα προπαροξύτονα στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα: κηρύκων, θορύβων.

4. Η γενική ενικού των προπαροξύτονων σε -ος τονίζεται συνήθως στην παραλήγουσα: Του θορύβου, του ανθρώπου. Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι : α) Πολυσύλλαβες λαϊκές λέξεις και νεότερα λαϊκά ονόματα: του αντίλαλου, του Χαράλαμπου. β) Τα οικογενειακά ονόματα (του Παπαδόπουλου). Όταν όμως προηγείται το συνοδευτικό κυρία ή δεσποινίς, ο τόνος πέφτει στην παραλήγουσα: της κυρίας Παπαδοπούλου.

5. Η αιτιατική πληθυντικού των προπαροξύτονων παροξύνεται: τους θορύβους, τους ανθρώπους. Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι : Τα σύνθετα (τους ανήφορους) και τα κύρια ονόματα (τους Ξενόπουλους). Β'. Θηλυκά (β' κλίση) 1. Η β' κλίση έχει δυο κατηγορίες αρχαιόκλιτων ονομάτων που λήγουν σε -ος (εγκύκλιος) και -η (τάξη).

2. Να μη γράφουμε τ’ αρχαιόκλιτα σε -η με -ι. Δηλαδή γνώση κι όχι γνώσι.

3. Τ’ αρχαιόκλιτα σε -ος σχηματίζουν την ονομαστική πληθυντικού σε –οι κι όχι σε -ες: Δηλαδή εγκύκλιοι κι όχι εγκύκλιες.

4. Στα αρχαιόκλιτα σε -η να προτιμηθεί η κατάληξη -ης: τάξης, κίνησης. Μπορούμε όμως να γράφουμε και -εως, αλλά δεν μπορούμε να γράφουμε άλλοτε ης κι άλλοτε -εως.

5. Στη γενική του πληθυντικού όσα λήγουν σε -α κατεβάζουν τον τόνο μια συλλαβή πιο κάτω: διώρυγα-διωρύγων.

6. Το ουσιαστικό κυρία σχηματίζει τη γενική του πληθυντικού σε κυριών και το επίθετο σε κύριων. Γ'. Ουδέτερα (γ' κλίση) 1. Τα προπαροξύτονα σε -ο στη γενική ενικού κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα: προσώπου, ατόμου, σιδήρου. Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι : Νεότερες λαϊκές λέξεις: του σίδερου, του σύννεφου, του βότσαλου.

2. Τα προπαροξύτονα σε -ος κατεβάζουν κι αυτά στη γενική ενικού τον τόνο στην παραλήγουσα: του εδάφους, του μεγέθους.

3. Μερικά ουδέτερα σε -αν (παν), -εν (φωνήεν), -ον (παρόν), -υ (δόρυ) κλίνονται κατά το σύστημα της αρχαίας: παν-παντός, δόρυ-δόρατος, παρόν-παρόντος.

21

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Επίθετα 1. Όσα έχουν αρσενικό σε -υ σχηματίζουν το θηλυκό σε -ιά: (βαθύς-βαθιά, πλατύς-πλατιά). Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι τα: ευθεία, οξεία, πλατεία (ουσιαστικό), βαρεία (ουσιαστικό), δασεία.

2. Στα επίθετα ο τόνος μένει αμετακίνητος: έτοιμος, έτοιμου, έτοιμων, έτοιμους.

3. Μερικά όμως προπαροξύτονα, όταν χρησιμοποιούνται σαν ουσιαστικά, παροξύνονται: Δηλαδή τους άρρωστους στρατιώτες, αλλά η καρδιά του αρρώστου.

4. Επίθετα με κατάληξη αρσενικού και θηλυκού -ης και ουδέτερου -ες (ο, η επιμελής, το επιμελές) ακολουθούν την αρχαία κλίση. ο επιμελής του επιμελή (-ούς) τον επιμελή οι επιμελείς

η επιμελής της επιμελούς την επιμελή οι επιμελείς

το επιμελές του επιμελούς το επιμελές τα επιμελή

Παραθετικά Όλα τα παραθετικά σε -ότερος, -ότατος γράφονται με -ο: παλιότερος, σοφότερος, ιερότερος, νεότερος, αντιξοότερος. Ε ξ α ι ρ ο ύ ν τ α ι : Όσα προέρχονται από τα επιρρήματα άνω, κάτω, έξω, έσω, άπω: ανώτερος, κατώτερος, απώτερος, εξώτερος, εσώτερος. Ρήματα 1. Συλλαβική αύξηση υπάρχει μόνον όταν τονίζεται: έλυσα, έγραψε, έτρεξαν.

2. Ρήματα που αρχίζουν από ρ, στους ιστορικούς χρόνους δεν το διπλασιάζουν : ράβω, έραβα.

3. Στο β' πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεργητικού αορίστου των ρημάτων σε -ω, -ας, -α και -ω, -εις, -ει, η κατάληξη είναι -ήστε: αγάπησααγαπήστε, ρωτήστε, νίκησα-νικήστε. Στην προστακτική όμως του παθητ. αορίστου των ίδιων ρημάτων έχουμε στο δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο κατάληξη -ηθείτε: ωφελήθηκα- ωφεληθείτε, κινήθηκα-κινηθείτε.

4. Μερικά ρήματα σύνθετα με προθέσεις ακολουθούν τους κανόνες της αρχαϊκής εσωτερικής αύξησης: εκφράζω-εξέφραζα, εγκρίνω-ενέκρινα, ενδιαφέρωενδιέφερα, εμπνέω-ενέπνεα, συμβαίνει-συνέβηκε.

22

Σαράντος Ι. Καργάκος

Μετοχές 1. Η μετοχή του ενεστώτα γράφεται με -οντας, όταν το ο δεν τονίζεται: παίζοντας, τρέχοντας, γράφοντας. Γράφεται με -ώντας, όταν τονίζεται: ωφελώντας, γελώντας, πηδώντας.

2. Με δυο μ γράφονται οι μετοχές σε -μένος στα ρήματα που έχουν χαρακτήρα π, β, φ, πτ: εγκαταλειμμένος, επανειλημμένος, θρεμμένος, γραμμένος, τριμμένος, κομμένος, επιτετραμμένος, στριμμένος.

3. Μερικές αρχαίες μετοχές διατηρούνται στη δημοτική σαν ουσιαστικά ή επίθετα είτε στην αρχαία μορφή τους είτε ελαφριά παραλλαγμένες: εκτεταμένος, επιτετραμμένος, εσταυρωμένος, τεθλασμένη, αφηρημένος, προκατειλημμένος, αποσπασμένος, αποσταγμένος, εξαρτημένος, εγγεγραμμένος.

4. Προσοχή στην ορθογραφία των μετοχών παθητικού αορίστου των παρακάτω ρημάτων: αποθαρρύνω-αποθαρρημένος, βλέπω-ιδωμένος, γίνομαι-γινωμένος, επιβαρύνω-επιβαρημένος, κάνω-καμωμένος, λέγω-ειπωμένος, μαθαίνωμαθημένος, μακραίνω-μακρυσμένος, πηγαίνω-πηγεμένος, πίνω-πιωμένος, πλένω-πλυμένος, τρώγω-φαγωμένος. Επιρρήματα 1. Τα περισσότερα τροπικά επιρρήματα έχουν κατάληξη -α και σχηματίζονται από τον πληθυντικό του ουδετέρου των αντίστοιχων επιθέτων: ωραίος-ωραία, καλός-καλά.

2. Μερικά επιρρήματα έχουν διπλό σχηματισμό σε -α και σε -ως, με διαφορετική εννοιολογική απόχρωση μεταξύ τους: Περάσαμε έκτακτα στην εξοχή - θα έρθω εκτάκτως. Το αγόρασα ακριβά - ήρθε στην ώρα του ακριβώς. Περάσαμε ευχάριστα - το δέχομαι ευχαρίστως. Άλλες παρατηρήσεις 1. Ξένες λέξεις που μπήκαν στη γλώσσα μας στα νεότερα χρόνια γράφονται στην απλούστερη μορφή τους: τάλιρο, μπίρα, τρένο, σονέτο, σοφέρ, τερακότα, βεντέτα. Σε μερικά ξένα ονόματα κρατάμε την καθιερωμένη από τη χρήση γραφή τους : Τσώρτσιλ, Φρόυντ, Γκαίτε, Σαίξπηρ.

2. Το αριθμητικό μια τονίζεται στη λήγουσα. Το καμιά γράφεται μ’ ένα μ.

3. Σύνθετες λέξεις που το β' συνθετικό τους αρχίζει από ρ γράφονται μ’ ένα ρ, όταν πρώτο συνθετικό είναι το επίρρημα ξανά ή το αχώριστο -ξε: ξαναρίχνω, ξεριζώνω.

23

Αναγνωστικό Εκθέσεων

4. Επίσης μ’ ένα ρ γράφονται οι τύποι των παρελθοντικών χρόνων: έραψε, έριξε. Κι ακόμη νεότερα σύνθετα (αγριοροδιά, ασπρόρουχα, ελληνορωμαϊκός, ξενοράβω) και οι ξένες λέξεις κάρο, περούκα, ταράτσα κ.λπ.

5. Το άκλιτο σαν να μην υποκαθιστά σ’ όλες τις περιπτώσεις το ως. Π.χ. είναι λάθος να πούμε: υπηρετεί σαν καθηγητής· πρέπει να πούμε: υπηρετεί ως καθηγητής.

Πότε βάζουμε κόμμα 1. Όταν χωρίζουμε όμοιους όρους, που είναι ασύνδετοι μεταξύ τους: Στην αυλή παίζανε ο Γιώργος, ο Κώστας, ο Τάκης.

2. Όταν χωρίζουμε όμοιες προτάσεις, που είναι ασύνδετες μεταξύ τους: Ακούω κούφια τα τουφέκια, ακούω σμίξιμο σπαθιών, ακούω ξύλα, ακούω πελέκια, ακούω τρίξιμο δοντιών (Σολωμός).

3. Όταν χωρίζουμε τις κύριες προτάσεις από τις δευτερεύουσες αιτιολογικές, τελικές (όχι όταν εισάγονται με το να), αποτελεσματικές, υποθετικές, εναντιωματικές, αναφορικές, χρονικές ή αυτές που εισάγονται με το χωρίς να.

4. Όταν χωρίζουμε μια μετοχική πρόταση: Και η πιο άγρια ψυχή, ακούγοντας τ’ αθάνατα παραγγέλματα των αρχαίων, θα μεταβληθεί σ’ ενάρετη.

5. Όταν έχουμε παράθεση ή επεξήγηση: Ο Όλυμπος, το πιο ψηλό βουνό της χώρας μας, ήταν κατοικία θεών - Ο Σωκράτης έλεγε πως για ένα μόνο είναι βέβαιος, για την άγνοιά του.

6. Σε περίπτωση κλητικών προσφωνήσεων: Μέριασε, βράχε, να διαβώ - Πού πας, παιδί μου; 7. Όταν θέλουμε να πούμε σε ποιον ανήκει μια φράση ή μια άποψη: Η αρετή, έλεγε ο Σωκράτης, βγαίνει από τη γνώση.

8. Όταν έχουμε στην αρχή μιας περιόδου μόριο ή βεβαιωτικό ή αρνητικό επίρρημα: ναι, όχι, καλά, έτσι, φυσικά, βέβαια, λοιπόν.

9. Όταν έχουμε περισσότερους από δυο συνδέσμους: και, ή, ούτε, είτε, μήτε: Ούτε είδα, ούτε άκουσα, ούτε κατάλαβα. Δεν βάζουμε κόμμα: 1. Πριν από το τελικό να: έλα να δεις. 2. Μπροστά σε διστακτικές προτάσεις που συνδέονται στενά με την κύρια: φοβάμαι μήπως κρυώσω. 3. Στις ειδικές, όταν είναι υποκείμενα ή αντικείμενα της κύριας : Νομίζω ότι κάνεις λάθος. 4. Στις συμπλεκτικές και διαχωριστικές. 5. Στις αντιθετικές, όταν παραλείπεται το ρήμα της δεύτερης. 6. Στις πλάγιες ερωτηματικές. Το κόμμα πριν από το και: Κανονικά πριν από το και δε βάζουμε κόμμα. Σε μερικές περιπτώσεις όμως το κόμμα επιβάλλεται, όταν: α) Το και 24

Σαράντος Ι. Καργάκος

είναι συμπερασματικό: Ήταν τίμιος ο αγώνας, και (ώστε) δεν μπόρεσε να πει τίποτα, β) Όταν παρεμβάλλεται δευτερεύουσα πρόταση: Γύρισα στο σπίτι, όταν τέλειωσε το μάθημα, και συνέχισα τη μελέτη, γ) Όταν δε σχετίζεται συντακτικά με την προηγούμενη πρόταση: Λέγε, και θα σου απαντήσω.

25

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Α΄. Από τη σχολική ζωή 1. Χαιρετισμός στο παλιό μου σχολείο Έχε γεια, παλιό μου σχολείο! Εσύ γερνάς και μένεις ακίνητο στη θέση σου, εμείς μεγαλώνουμε και φεύγουμε. Μοιάζουμε με τα πουλιά που πάνε αλλού να στήσουν τη φωλιά τους. Μεγαλώσαμε και δε μας χωράς πια. Φεύγουμε. Δε θα ξανανιώσουμε τη γλυκιά θαλπωρή σου. Στη μικρή αυλή σου δε θα ξανακουστούν οι φωνές και τα τραγούδια μας. Και στη μεγάλη σου αίθουσα δε θα ξαναρθούμε να πούμε το «ποίμα» μας. Μικρό παιδάκι, άπραγο, με φέρανε και μ’ ακουμπήσανε στη θερμή αγκαλιά σου. Και συ με πήρες με στοργή και μ’ οδήγησες στα πρώτα μονοπάτια της γνώσης. Άνοιξες τα μάτια μου στο φως. Έγινες ένα μεγάλο παράθυρο για να γνωρίσω τον κόσμο. Μου έδωσες τη μαγεία του βιβλίου. Πήρες το χέρι μου και το έκανες ένα μικρούλη Θεό. Του έμαθες να δίνει μορφή στον πηλό, να σκαλίζει το ξύλο, να ζωγραφίζει, να γράφει. Του δίδαξες τα μυστικά της δημιουργίας. Πήρες την ψυχή μου, που ήταν άσπρη σαν πανί, και της κέντησες δυο πανώρια λουλούδια: την αγάπη και τη συνεργασία. Έσβησες από πάνω της το λεκέ του μικροεγωισμού και του εαυτουλισμού. Κι έτσι έπαψα να λέω συνέχεια «εγώ» κι έμαθα να λέω «εμείς». Αδελφώθηκα με τους συμμαθητές μου κι έγινε η τάξη μας κυψέλη προκοπής. Μα τα χρόνια περάσανε. Ένα καινούργιο σχολείο μας περιμένει: Νέες αίθουσες, νέα βιβλία, νέα πρόσωπα. Άραγε θα τ’ αγαπήσουμε, όπως αγαπήσαμε εσένα παλιό μου σχολείο; Τα πρόσωπα που μας διδάσκουν είναι γελαστά. Το πρώτο μούδιασμα έφυγε. Οι γνώσεις που μας έδωσες εσύ μας κάνουνε να κοιτάζουμε με εμπιστοσύνη το νέο μας περιβάλλον. Γι’ αυτό κι εγώ ποτέ δε θα σε ξεχάσω, θα σε θυμάμαι πάντα μ’ ευγνωμοσύνη κι αγάπη. Έχε γεια, παλιό μου σχολείο. ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Νέο ξεκίνημα.

2. Τι νιώθω τώρα που μπήκα στο γυμνάσιο.

26

Σαράντος Ι. Καργάκος

τις σελίδες του και τους κυριεύει ύπνος ή φόβος. Εμένα δε μου προκαλεί ούτε ύπνο ούτε φόβο. Απεναντίας ξυπνάει το μυαλό μου και κάνει γενναία την ψυχή μου. Με παίρνει από το χέρι και με μπάζει στα μυστικά της ζωής. Γίνεται φως στο σκοτάδι. Τώρα βλέπω τη ζωή με περισσότερο θάρρος. Υπάρχουν όμως και κακά βιβλία. Είναι αυτά που χώνουν αγκάθια στην καρδιά μας, που την ποτίζουν φαρμάκι, αυτά που σπέρνουν στην ψυχή μας το σπόρο που θα γίνει άνθος του κακού. Είναι βιβλία χρωματιστά, με λαχταριστές εικόνες. Και διαβάζονται τόσο εύκολα! Κυριολεκτικά ρουφιούνται. Αλλ’ απ’ αυτά καμιά ωφέλεια δεν παίρνουμε. Μας τρώνε τα λεφτά και την ώρα μας και μας δίνουν δηλητήριο. Μας διδάσκουν το έγκλημα και τη διαφθορά. Δε μας αφήνουν να πάμε ψηλότερα. Γιατί το βιβλίο πρέπει να είναι σκάλα που να μας ανεβάζει ψηλά. Ας μη μας τρομάζει το ανέβασμα. Ξέρω πως είναι δύσκολο ν’ ανοίξουμε και να πάρουμε τα μυστικά μερικών βιβλίων. Έχουν μέσα τους σοφία, που εμείς δεν μπορούμε να καταλάβουμε, γιατί είμαστε μικροί. Σιγά-σιγά όμως. Μεγαλώνοντας, θα ωριμάσει περισσότερο το μυαλό μας και τότε θα μπορέσουμε να τρυγήσουμε από τα βιβλία αυτά τους θησαυρούς της σοφίας τους. Να γιατί θεωρώ το βιβλίο σαν τον καλύτερο σύντροφό μου. Λένε πως είναι κάτι άψυχο. Κι όμως μες στις σελίδες του κρύβει την ψυχή και τα παθήματα αυτουνού που το έγραψε. Κι είναι κέρδος να μάθουμε ν’ ακούμε τις ευγενικές ψυχές. ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ποιο βιβλίο απ’ όσα έχεις διαβάσει σ’ αρέσει πιο πολύ; 2. Τι ξέρετε για την ιστορία του βιβλίου; 3. Τι σας προσφέρει ένα βιβλίο;

10. Η πρωταπριλιά - Σου την έσκασα... σου την έσκασα... Το μικρό παιδάκι ήταν όλο χαρά. Γελούσαν και τα μάτια του ακόμη. Ο πατέρας παρίστανε τον έκπληκτο κι έκανε πως απορούσε. «Βρε πώς την έπαθα», έλεγε και χτυπιόταν. Και το παιδάκι πανηγύριζε ευτυχισμένο, που την έσκασε στον πατέρα του. Ήταν πρωταπριλιά βλέπεις. Κι ο ένας προσπαθεί να ξεγελάσει τον άλλο, να του τη σκάσει, όπως λέμε. Στο σχολείο η πλάκα πήγε κι ήρθε σήμερα. Και τι δεν κάναμε. Να, για παράδειγμα. Ερχόταν σοβαρός-σοβαρός ο φίλος μας ο Κώστας και περήφανος για το ωραίο του σακάκι. Μόλις μπήκε στο προαύλιο άκουσε απότομα μια φωνή:

37

Αναγνωστικό Εκθέσεων

- Πού το ’σκισες το σακάκι σου; Κι ο Κώστας λαχταρισμένος γύρισε να δει κι εμείς ξεσπάσαμε σε γέλια. Να τώρα και τ’ άλλο. Βλέπαμε από μακριά την Πηνελόπη να έρχεται καμαρωτή. Είναι η εγωίστρια της τάξης. Η μύτη της να πέσει κάτω, δε σκύβει να τη σηκώσει. Κι όμως την πάτησε. Μόλις μπήκε κι αυτή στη ζώνη πυρός άκουσε μια φωνή: - Πηνελόπη, κάτι σου έπεσε. Σκύβει να δει κι εμείς γελάμε. «Γελοίοι», μας λέει και φεύγει κατακόκκινη από τη φούρκα της. Την καημένη, δεν καταλαβαίνει από αστεία. Γι’ αυτό είναι πάντα μόνη της. Αλλά την πάθαμε κι εμείς. Ερχόταν ο Μανόλης κάπως αφηρημένος, σαν κάτι να σκεφτότανε. Ούτε πρόσεχε πού πατούσε. «Ωραίο θύμα», σκεφτήκαμε. Και να τον, που μπήκε. Αλλά πραγματικά κάτι του έπεσε μέσα από τα βιβλία του.

- Μανόλη κάτι σου έπεσε, του φωνάζουμε. Μα αυτός προχωράει αδιάφορα και δε μας ακούει. Τότε σκύβουμε να μαζέψουμε αυτό που του έπεσε. Ήταν ένα χαρτί διπλωμένο. Τ’ ανοίγουμε και τι να δούμε. Κεραυνός! Μια μικρή φρασούλα μόνο, που έλεγε: «Σας την έσκασα, κορόιδα». Γελάσαμε πολύ και τον παραδεχτήκαμε. Τ’ αστεία κράτησαν αρκετή ώρα. Πλησίαζε να κτυπήσει το κουδούνι, όταν η συμμορία μας μαζεύτηκε σε μια γωνιά για να καταστρώσει ένα καινούργιο σχέδιο. Έπρεπε να ξεγελάσουμε τους καθηγητές μας. Κι αμ’ έπος αμ’ έργον. Βρήκαμε τα παιδιά της πρώτης, συνεννοηθήκαμε μαζί τους και να τι κάναμε: Αλλάξαμε τάξη. Εμείς πήγαμε στην αίθουσα της πρώτης και τα παιδιά της πρώτης ήρθανε στη δική μας. Περιμέναμε με αγωνία να δούμε τι θα γίνει. Κι ό,τι υπολογίζαμε έγινε. Ο μαθηματικός μπήκε βαρύς-βαρύς και κάθισε στην έδρα. Έβγαλε τον κατάλογο και φώναξε: - Παναγιωτίδης...

- Απών, φωνάξαμε μείς, με δυσκολία κρατώντας τα γέλια.

- Παπακώστας...

- Απών - Παπατριανταφύλλου...

- Απών.

- Τι ευχή, ψιθυρίζει, όλο το πι είναι απόν; Για να δούμε το ρο. Το ίδιο όμως και στο ρο και στο σίγμα και στο ταυ ως το ωμέγα. Οπότε έκπληκτος μας κοιτάει. Είδε τα πρόσωπά μας έτοιμα να εκραγούν από τα γέλια και τότε κατάλαβε. Χαμογέλασε καλόκαρδα κι είπε: - Είμαι αδικαιολόγητος. Τριάντα χρόνια καθηγητής κι όλο την παθαίνω. Αλλά και σεις είσαστε διάβολοι. Κάθε χρόνο και καινούργια κόλπα μεταχειρι38

Σαράντος Ι. Καργάκος

ζόσαστε. Άντε τώρα στην τάξη σας και στείλτε τους άλλους εδώ. Πήγαμε στην τάξη μας και βρήκαμε τα παιδιά της πρώτης πνιγμένα στα γέλια. Την είχε πάθει κι ο φιλόλογός μας. Αλλ’ αυτός τουλάχιστον περιορίστηκε μόνο στο κάπα. Καθίσαμε στα θρανία μας και τότε ένα παιδί ζήτησε το λόγο κι αφού του δόθηκε είπε: - Κύριε καθηγητά, να μας συγχωρείτε για το αστείο αλλά είναι το έθιμο βλέπετε. Θα θέλαμε όμως να μας εξηγήσετε από που ξεκινάει αυτό το έθιμο. Από πού βγήκε; - Να σας πω, μας είπε ο καθηγητής μας. Επειδή κι άλλες χρονιές την έχω πάθει κάθισα και διάβασα το ιστορικό του. Πρέπει όμως να ξέρετε ότι το έθιμο αυτό δεν είναι ελληνικό, είναι ξένο και συγκεκριμένα μας ήρθε από τη Γαλλία. Να πώς καθιερώθηκε. Για ένα διάστημα στη Γαλλία η πρώτη Απριλίου ήταν η πρώτη μέρα του χρόνου, η αρχιχρονιά, που, όπως ξέρετε, συνηθίζουμε να κάνουμε δώρα. Ένας βασιλιάς όμως, ο Κάρολος Θ', στα χρόνια του οποίου έγινε μια μεγάλη σφαγή, η σφαγή της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου, ξανάφερε την αρχή του έτους στην πρώτη Ιανουαρίου. Και τότε μερικοί άνθρωποι άρχισαν την πρώτη Απριλίου να στέλνουν ψεύτικα δώρα στους φίλους και στους γνωστούς, για να τους κάνουν πλάκα, όπως λέτε. Σιγά-σιγά η συνήθεια έγινε έθιμο, που απλώθηκε σ’ όλη την Ευρώπη κι έτσι έφτασε και σε μας. Ο λαός μας τα παλιά τα χρόνια έδωσε στο ψέμα της πρωταπριλιάς μαγική σημασία. Στη Θράκη π.χ. που έχει πολλά μετάξια λένε ψέματα για το μετάξι. Το ’χουν για καλό, καθώς λένε. Αλλού πιστεύουν πως η βροχή της πρωταπριλιάς έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Στην Κομοτηνή μάλιστα τη βάζουν σ’ ένα μπουκάλι και ποτίζουν μ’ αυτή τους αρρώστους που έχουν πυρετό. Νομίζουν πως το βρόχινο νερό τούς κάνει καλό. Αλλά για κοιτάχτε, άρχισε να βρέχει. Απορροφημένοι καθώς είμαστε να τον ακούμε, την πάθαμε. Γυρίσαμε το κεφάλι προς τα παράθυρα και κοιτάξαμε έξω. Ο ουρανός ήταν κατακάθαρος.

- Σας την έσκασα, παιδιά, μας είπε ο καθηγητής. Και του χρόνου. ΕΡΓΑΣΙΑ: Ένα πρωταπριλιάτικο αστείο.

39

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Β'. Από τη φυσική ζωή 11. Αττικός ουρανός

«Αθήνα ζαφειρόπετρα στης γης το δαχτυλίδι» Κ. Παλαμάς

Κάθε τόπος έχει τις ομορφιές του, μα η γη της Αττικής έχει τις πιο πολλές. Δεν είναι η Ακρόπολη το μοναδικό της στολίδι. Δεν είναι μόνο τα υπέρλαμπρα μνημεία, ούτε η μυριόχρονη ιστορία της. Έχει και τον ολοκάθαρο, καταγάλανο ουρανό της, τον πολυτραγουδισμένο Αττικό ουρανό, που είναι το εξαίσιο στεφάνι της και το καύχημά της. Πόσοι άνθρωποι από ξένες χώρες δε λαχτάρησαν και δε λαχταρούν αυτή τη γαλάζια ευτυχία, που ζώνει από παντού τη γη της Αττικής. Όσοι μάλιστα ζουν στις χώρες του βορρά, τυλιγμένοι με βαριά καταχνιά, που πλακώνει την καρδιά, λαχταρούν ν’ αντικρίσουν κάποτε τον ουρανό της Αθήνας, να ποτίσουν το κορμί τους με ήλιο και ν’ απολαύσουν το μενεξεδένιο χρώμα του Υμηττού το λιόγερμα. Σ’ εμάς που ζούμε σ’ αυτή τη χαρούμενη γωνιά του πλανήτη μας ο ήλιος είναι ο πιο πιστός σύντροφος. Λίγες είναι οι φορές που δεν αισθανόμαστε την παρουσία του. Ακόμη κι όταν βαριά σύννεφα τον σκεπάζουν, ακόμη κι όταν άγρια βροχή δέρνει την πόλη μας, ξέρουμε πως σε λίγο θα προβάλει ο ήλιος, θα κυνηγήσει τα σύννεφα και θα σκουπίσει με τις ζεστές αχτίνες του τους βρεγμένους δρόμους. Ζούμε κάτω από έναν πανέμορφο ουράνιο θόλο, που το φως του μας συνοδεύει ελπιδοφόρο στη δουλειά μας, μόνιμος σύντροφος στις χαρές και στις λύπες μας. Κι όσοι συγγενείς μας βρίσκονται στα ξένα, αυτό τον ουρανό λαχταρούν να ξαναδούνε πάλι. Τα μηνύματά τους πλημμυρίζουν από νοσταλγία για τον ουρανό της Αθήνας, με τα γλυκά πρωινά και τις φωτεινές νύχτες. Πόσο ευχαριστιέται το μάτι, πόσο ξανοίγει η καρδιά και πλημμυρίζει από ευγενικά αισθήματα, όταν το βλέμμα μας πλανιέται και χάνεται μες στο άμετρο βάθος αυτού του ουράνιου μεγαλείου. Ζούμε μέσα στην ομορφιά, την αναπνέουμε, τη γευόμαστε. Κι είναι κρίμα ν’ αφήσουμε να χαλάσει ο ουρανός αυτός με τη μόλυνση. Είναι κρίμα τα καυσαέρια να σβήσουν τα γαλάζια χρώματα του Αττικού ουρανού. Όταν το ουράνιο τόξο πάψει να προβάλλει πάνω από τον ουρανό της Αττικής, τότε πια και η ομορφιά θα χαθεί και η ψυχή μας θα πνιγεί μες στην ασχήμια. ΕΡΓΑΣΙΑ: «Πατρίδα, σαν τον ήλιο σου ήλιος αλλού δε λάμπει» (Λορέντζος Μαβίλης).

40

Σαράντος Ι. Καργάκος ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Τα πρωτοβρόχια.

2. Βρέχει στο χωριό.

3. Τα καλά και τ’ άσχημα της βροχής.

17. Ο άνεμος Ο άνεμος είναι σαν τη ζωή. Άλλοτε μαλακός και γλυκός, άλλοτε άγριος και τρομερός. Άλλοτε μας μουρμουρίζει τραγούδια κι άλλοτε σφυρίζει μανιασμένος σα θεϊκή οργή. Μα εγώ πάντοτε τον αγαπώ. Και στις καλές και στις κακές του στιγμές. Αγαπώ πολύ το απαλόηχο αεράκι του δάσους. Όποτε μου δίνεται η ευκαιρία να σεργιανίσω μέσα σε πυκνές συστάδες δέντρων, ρουφάω μ’ ευχαρίστηση τη μυρωμένη πνοή του και νιώθω τα μολυσμένα από το βρώμικο αέρα της πολιτείας σπλάχνα μου να ζωντανεύουν. Το ακούω να παιχνιδίζει με τα φύλλα της λεύκας και το απαλό θρόισμα φτάνει στ’ αυτιά μου σαν τραγούδι του δάσους. Κι όταν είμαι στην ακροθαλασσιά, μ’ αρέσει να νιώθω στο πρόσωπό μου το δροσερό αεράκι του πελάγου. Ν’ ανεμίζουν στο φύσημα τα μαλλιά μου, να γυρίζουν τα φτερά του ανεμόμυλου που φυλάει σα φρουρός την είσοδο του λιμανιού και πέρα στα βαθιά να φουσκώνει το λευκό πανί της βαρκούλας. Κι αυτή να γλιστράει στα κύματα σαν πούπουλο στον αέρα. Αγαπώ όμως και το δυνατό άνεμο, αυτόν που κάνει τα κύματα ν’ αντριεύουν και να σηκώνονται βουνό, με μια κορόνα αφρού στην κορυφή τους. Αγαπώ το δυνατό αέρα, που παρασέρνει τα πάντα σ’ ένα δαιμονικό χορό, που κάνει τα δέντρα να λυγίζουν και τα κλαδιά τους να τρίζουν και να σφυρίζουν απειλητικά. Τον αγαπώ, κι ας μου δέρνει άγρια το πρόσωπο κι ας προσπαθεί μ’ όλη τη δύναμή του να με ρίξει κάτω. Ανοίγω το πανωφόρι εξεπίτηδες κόντρα στο φύσημά του κι αυτό φουσκώνει σαν αλεξίπτωτο, να με πάρει στα ύψη. Έτσι δοκιμάζω τη δύναμή μου και νιώθω άγρια χαρά, όταν βλέπω πως μπορώ ν’ αντιστέκομαι στη δύναμη ενός τέτοιου στοιχειού, σαν τον άνεμο. Αυτό μου δίνει την πεποίθηση ότι έτσι θα μπορέσω ν’ αντισταθώ αύριο στο φοβερό άνεμο της ζωής. Γι’ αυτό αγαπώ τον αέρα, είτε ήσυχος και γαλήνιος είναι, είτε ορμητικός άνεμος, που με την απειλητική του πνοή θέλει να μας φοβίσει. ΕΡΓΑΣΙΑ: Βοριάς φυσάει πάνω από τις στέγες μας.

18. Το χιόνι Ξύπνησα κάπως απότομα το πρωί. Νόμιζα ότι δεν ήμουν σκεπασμένη. Κρύωνα τρομερά. Έκανα να σηκωθώ αλλά πού... Αν είναι δυνατό ν’ αφήσω το ζεστό κρεβάτι.

45

Αναγνωστικό Εκθέσεων

- Μη βιαστείς να σηκωθείς, φωνάζει η μητέρα μου. Είναι νωρίς ακόμη κι έξω χιονίζει.

- Χιονίζει! φωνάζω και τρέχω στο παράθυρο, σέρνοντας και τις κουβέρτες μαζί μου. Τι πιο όμορφο από το χιόνι, μαμά; Θα το γλεντήσουμε σήμερα. Απ’ το παράθυρό μου μόλις μπορώ να διακρίνω το χιόνι που πέφτει. Είναι η άχνα που μ’ εμποδίζει. Κάνω να την σκουπίσω και το χέρι μου παγώνει. Αρχίζω να ντύνομαι. Φοράω ό,τι πιο βαρύ έχω και βγαίνω έξω. Όλα είναι κάτασπρα. Ένα οικόπεδο δίπλα μας μοιάζει μ’ ένα φρεσκοπλυμένο σεντόνι. Οι θάμνοι της αυλής μας φόρεσαν μια άσπρη κουκούλα, ενώ η μικρή μας λεμονιά στολίστηκε μ’ ένα άσπρο πέπλο και καμαρώνει σα νυφούλα. Ο ουρανός είναι βαρύς, πνιγμένος από γκρίζα σύννεφα, που όλο στέλνουν στη γη μικρές τούφες χιονιού. Κι αυτές παιχνιδιάρικες κατεβαίνουν από ψηλά μ’ ένα λίκνισμα χορευτικό, στροβιλίζοντας σα μπαλαρίνες. Σκέπτομαι μέσα μου: Χιόνι έβλεπε να πέφτει ο Τσαϊκόφσκι, όταν εμπνεύστηκε τη «Λίμνη των Κύκνων;» Γυρίζω τα μάτια μου προς το δρόμο. Τ’ αυτοκίνητα προχωράνε αργά και προσεχτικά. Το χιόνι τρίζει κάτω από τις ρόδες τους, που σχηματίζουν πάνω στην άσπρη επιφάνεια βαθιές αυλακιές. Μερικά μάλιστα γλιστρούν πάνω στην κρυσταλλωμένη επιφάνεια του δρόμου και κάνουν κάτι περίεργους ελιγμούς σα να χορεύουνε βαλς. Και τα μικροατυχήματα φυσικά δε λείπουν.

- Βάλε την κουκούλα σου και τρέξε, φωνάζει ο πατέρας. Είχ’ ετοιμαστεί πιο νωρίς κι είχε βάλει μπρος τ’ αμάξι για να ζεσταθεί. Από την εξάτμιση έβγαινε ένας άσπρος αχνός. Η άσπρη κρούστα της οροφής έσπαγε κι έπεφτε κάτω κομμάτια. Οι υαλοκαθαριστήρες δούλευαν συνέχεια για να καθαρίσουν τα τζάμια. Τρέχω, μα από τη βιασύνη μου παίρνω μια γλίστρα και πατινάροντας φθάνω στ’ αμάξι. Το κόκκινο παλτό μου έχει ασπρίσει, ενώ η άσπρη μύτη μου έχει κοκκινίσει. Όλο το κορμί μου είναι παγωμένο, μα σε λίγο το καλοριφέρ του αυτοκινήτου άρχισε να σκορπάει μια γλυκιά θαλπωρή. Άρχισα να νιώθω περίφημα. Ξεκινήσαμε για το σχολείο. Ο πατέρας οδηγούσε πολύ προσεχτικά. Δε χόρταινα να βλέπω την άσπρη φορεσιά του τοπίου. Όλα είχαν αλλάξει: Τα σπίτια, ο δρόμος, τα δέντρα. Λες και κάποια νεράιδα τη νύχτα τα χτύπησε με το μαγικό της ραβδί. Φτάνουμε στο σχολείο. Στο προαύλιο μια ομάδα παιδιά παίζουν χιονοπόλεμο. Είναι οι «ηρωικοί τρελοί», όπως τους λέμε. Δε φοβούνται τίποτε. Μια μπαλιά έρχεται να προσγειωθεί στο κεφάλι μου. Τα παιδιά αλαλάζουν κι εγώ τρέχω να βρω καταφύγιο στην τάξη μου. Το κουδούνι χτύπησε και το μάθημα αρχίζει. Το θρανίο μου είναι κοντά στο παράθυρο. Τ’ αυτί μου προσπαθεί να συλλάβει τα λόγια της καθηγήτριας, ενώ τα μάτια μου παρακολουθούν κάτι μικρά σπουργίτια που σκαλίζουν το χιόνι για να βρουν τροφή. Πόσο τα σκέπτομαι τα καημένα... Κι ενώ τα κοιτάζω, 46

Σαράντος Ι. Καργάκος

αρχίζω να ξεχνιέμαι. Κόβεται το νήμα που με κρατάει δεμένη με τα λόγια της καθηγήτριας. Το χιόνι με σπρώχνει σ’ ονειροπολήσεις, σε ταξίδια ονειρικά στις χώρες του βορρά, με έλκηθρα, με ταράνδους και μ’ Εσκιμώους που κατοικούν σε σπίτια φτιαγμένα από πάγο, που τα λένε ιγκλού. Φαντάζομαι τον εαυτό μου να φοράει παγοπέδιλα και να κάνει σκι. Τρέχω σε μια απότομη πλαγιά. Τρέχω, τρέχω, μα ξαφνικά βρίσκομαι μπροστά σ’ έναν απότομο γκρεμό. Τρομάζω και τότε ακούω τη φωνή της καθηγήτριας.

- Επανάλαβε τι λέγαμε, Ελένη. Η καθηγήτρια με κοιτάζει αυστηρά, μα εγώ την κοιτάζω μ’ ευγνωμοσύνη. Αν ήξερε από τι λαχτάρα με γλίτωσε! Ήμουν έτοιμη να ξεφωνίσω. ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Περιγραφή ενός χιονισμένου τοπίου.

2. Ο χιονοπόλεμος.

3. Ο χιονάνθρωπος.

4. Χιόνι στο χωριό.

5. Χιονίζει στην πόλη μας.

19. Άνοιξη Ένα άρμα που το σέρναν άσπρα άλογα, έφυγε μέσα στη νύχτα. Και πάνω στο άρμα ο γέρο-Χειμώνας, τυλιγμένος στις άσπρες γούνες του. Μαζί του πήρε όλη την αγριάδα και τη μελαγχολία της φύσης. Φύγαν όλες οι ρυτίδες της γης. Και το πρωί πρόβαλε χαρωπή και πεντάμορφη, με γέλια και τραγούδια η άνοιξη. Φορούσε την πράσινη χλαμύδα της, πλουμισμένη με μυριόχρωμα λουλουδάκια. Χιλιάδες χελιδόνια συνόδευαν το άρμα της. Σταμάτησε και πάτησε στο έδαφος. Με το ραβδάκι της άγγιξε τη γη κι αυτή σκεπάστηκε άνθη. Ακούμπησε τα δέντρα κι αμέσως αυτά ντύθηκαν καινούργια φορεσιά. Μες στα κλαδιά τα πουλιά διάλεξαν τις καλύτερες νότες για να τραγουδήσουν τον ερχομό της. Ο ουρανός καθάρισε ολότελα. Που και που κάνει την εμφάνισή του κανένα συννεφάκι. Πάνω στα χορταράκια έλαμψαν χιλιάδες διαμάντια δροσιάς. Ένα υπέροχο άρωμα πότισε την ψυχή μας. Κι η καταγάλανη θάλασσα γαλήνεψε για να γίνει σα βαρκούλα με ολόασπρα πανιά, που φεύγει βιαστικά και χάνεται πίσω στον ορίζοντα. Τα βουνά πετάξανε από τη ράχη τους την άσπρη κάπα τους. Τα χιόνια λιώνουνε και γίνονται ρυάκια και τα ρυάκια ποτάμια, που ολοχρονίς θα δώσουν ζωή στη φορτωμένη με καρπούς γη. Στους ανθισμένους θάμνους πάνε και κάθονται μ’ ένα γλυκό βόμβο χιλιάδες μέλισσες. Ρουφάνε το νέκταρ των λουλουδιών για να το κάνουν μέλι. Τα μερμήγκια βγαίνουν από τις τρύπες τους κι αρ47

Αναγνωστικό Εκθέσεων

24. Εξοχική μαγεία Τι ευτυχία, να βρίσκεσαι ξαπλωμένος στο χορτάρι, χωρίς καμιά σκέψη, με την ψυχή ανάλαφρη κι αμέριμνο το νου, μακριά από τις βασανιστικές έγνοιες του σχολείου και τους περιορισμούς του σπιτιού. Ανοίγω τα μάτια μου και βλέπω ολόγυρα το τριφύλλι να σχηματίζει ένα απέραντο πράσινο χαλί. Χιλιάδες παπαρούνες το στολίζουν με το οργιαστικό κόκκινο χρώμα τους. Ευγενικά κρινάκια και λεπτές βιολετίτσες δίνουν τη δική τους αβρή απόχρωση. Μισανοίγω τα μάτια μου κι αφήνω το βλέμμα μου να παίξει με τα κλωνάρια της μηλιάς, που ολοπράσινα και δροσερά φαίνονται βουτηγμένα στο φως. Μερικά έντομα ζουζουνίζουν, πετώντας από λουλούδι σε λουλούδι. Τα πουλιά κρυμμένα σε πυκνές φυλλωσιές δονούν την ατμόσφαιρα με το γλυκό κελάηδημά τους. Τι εξαίσιες κορόνες! Τι γλυκιές τρίλιες! Νομίζεις πως ακούς μια ουράνια συμφωνία. Πέρα μακριά στην άκρη του λιβαδιού ακούγεται κι ο βαθύφωνος της χορωδίας. Είναι το βόδι που μουγκρίζει αδιάκοπα. Ανασηκώνομαι στον αγκώνα μου κι απλώνω το χέρι μου στο χορτάρι. Ένα πλήθος ψυχούλες κινούνται στο νοτισμένο χώμα. Ένας παράξενος κόσμος όλος σε κίνηση: Προκομμένα μερμήγκια που κουβαλούν τροφή στη φωλιά τους. Εργατικές μέλισσες που ρουφάνε τη γύρη από τ’ άνθη. Αράχνες τεχνήτρες της υφαντικής, που στήνουν τον ιστό τους. Χρυσές μυγούλες που τρέχουν βιαστικά... Κι ύστερα λουλούδια. Αμέτρητες μαργαρίτες με ολόλευκους γιακάδες και κίτρινα κεφαλάκια. Χιλιάδες κρινάκια που μοιάζουν με μοβ χωνάκια. Ευγενικές ανεμώνες και χαμομήλι με άρωμα μεθυστικό. Κι όλα αυτά σκόρπια στο λιβάδι που μοιάζει με απλωμένη ευτυχία. Η καρδιά μου αναγαλλιάζει. Πλημμυρίζει από ένα χαρούμενο συναίσθημα. Γίνομαι ελαφρός σαν πούπουλο. Περπατάω στο λιβάδι και νιώθω πως πετάω. Βάζω στο στήθος μου ένα μπουκέτο μαργαρίτες κι απλώνω τα χέρια μου σα να θέλω ν’ αγκαλιάσω τη μαγεμένη φύση. Από μέσα μου έχει φύγει κάθε στεναχώρια, κάθε πικρή σκέψη, κάθε κακία. Νιώθω ελεύθερος σαν πουλί. Πόσο θα ’θελα να πετάξω!... ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Στην εξοχή.

2. Η χαρά της εξοχής.

3. Ανοιξιάτικο πρωινό.

52

Σαράντος Ι. Καργάκος

34. Περίπατος στην ακροθαλασσιά Το αεράκι, που ήρθε από τη θάλασσα, έσπρωξε κατά το βουνό τη ζέστη που μας έψησε όλη την ημέρα. Η ψυχή μας ξαλάφρωσε. Μύρισε ο τόπος θαλασσινά αρώματα. Περπατούσα στην ακροθαλασσιά. Γύρω μου η φύση ησύχαζε. Πάνω από το κεφάλι μου αμέτρητ’ αστέρια κι η σελήνη στη γιόμισή της. Κι η θάλασσα ήρεμη κι απαλή ερχόταν και φιλούσε με μικρά κυματάκια την αμμουδιά. Το σιγανό μουρμουρητό της έμοιαζε με νανούρισμα, που το έλεγε στις βαρκούλες κι αυτές λικνίζονταν μαλακά δεμένες στο μουράγιο. Τα πνευμόνια μου ρουφούσαν αχόρταγα τη μυρωμένη πνοή της θαλασσινής αύρας. Κοιτάζω το φεγγάρι που καθρεφτίζεται στο νερό. Τα κυματάκια λαμπυρίζουν καθώς χοροπηδάνε ρυθμικά και μοιάζουν με λιωμένο χρυσάφι. Έβγαλα τα παπούτσια μου και μπήκα ως τα γόνατα στο νερό. Μια ανατριχίλα γλυκιά απλώθηκε σ’ όλο το κορμί μου. Βύθισα τα χέρια μου κι έπιασα μερικά βότσαλα. Τα έτριψα στην παλάμη μου κι αυτά έβγαλαν ένα απαλό θρόισμα, τόσο σιγανό σα να μου έλεγαν τα μυστικά τους. Ύστερα τα τίναξα πέρα μακριά κι αυτά έπεσαν στο νερό μ’ ένα υπόκωφο «μπλουμ». Περπατάω στην ακροθαλασσιά. Η άμμος, καθώς υποχωρεί κάτω από το βάρος μου, γαργαλάει ευχάριστα τα πέλματά μου. Σκοντάβω σ’ ένα μεγάλο κοχύλι. Το παίρνω στα χέρια μου και το κάνω χωνί. Φυσάω μέσα του και από το μεγάλο άνοιγμά του βγαίνει ένας βαρύς μακρόσυρτος ήχος: «μπουμπούουου...». Κι ο ήχος χάνεται μέσα στο βραδινό το πέλαγο. Έφτασα σ’ ένα βραχάκι. Κάθισα στη ράχη του κι άφησα τη σκέψη μου ελεύθερη. Πλανεύτρα θάλασσα, συλλογίστηκα. Απόψε είσαι ντυμένη στα μάγια, αύριο ίσως φορέσεις την πολεμική σου στολή. Αλλά για μας, γαλήνια ή θυμωμένη, θα είσαι πάντα η πολυαγαπημένη. ΕΡΓΑΣΙΑ: «Να σ’ αγναντεύω Θάλασσα» (Κ. Βάρναλης).

35. Θάλασσα «Όλοι σε λένε θάλασσα μα ’γω σε λέω ανθούσα». Από τα μικρά μου χρόνια θυμάμαι το στίχο αυτό, τραγουδισμένο από τα χείλη της γιαγιάς μου. Τότε που δε χόρταινα ν’ ακούω τα παραμύθια της για τη «Γαλανή Κυρά» και τη γοργόνα, που θρηνεί στο πέλαγο το θάνατο του αδελφού της κι έχει τη μανία να πνίγει τα πλοία και τους θαλασσινούς μας. Όλες αυτές οι ιστορίες, οι γεμάτες μυστήριο και γοητεία, γεννούσαν στην

63

Σαράντος Ι. Καργάκος

Γ'. Από την προσωπική και οικογενειακή ζωή 48. Η καλύτερη φίλη μου Ποτέ δεν τη θυμάμαι κακόκεφη και κακότροπη. Ήξερε να κρύβει τη στενοχώρια της πίσω από ένα χαρούμενο πρόσωπο. Μ’ αγκάλιαζε και μ’ αγκαλιάζει πάντα μ’ ένα βλέμμα γεμάτο λατρεία. Μου μιλάει με την πιο γλυκιά φωνή του κόσμου. Χαίρεται με τη χαρά μου και λυπάται με τη λύπη μου. Τα λόγια της ρίχνουν βάλσαμο στην παιδική ψυχή, όταν φωλιάσει σ’ αυτή κάποια λύπη. Οι συμβουλές της είναι το καλύτερο φως στο σκοτάδι της ζωής. Με στηρίζουν στα πρώτα νεανικά μου πετάγματα. Νιώθω πάντα την αγάπη της να με τυλίγει μ’ ένα λευκό απαλό πέπλο. Και μέσα σ’ αυτό νιώθω τόση σιγουριά! Αυτή είναι η καλύτερη φίλη μου. Βέβαια από το νεανικό μονοπάτι της μικρής μου ζωής έχουν περάσει κι άλλες φίλες και θα περάσουν πολλές ακόμη. Άλλες καλές κι άλλες κακές, άλλες σοβαρές κι άλλες επιπόλαιες. Φιλίες που θα κρατήσουν πολύ και φιλίες που θα σβήσουν στο πρώτο φύσημα της ζωής. Μόνο μια ανάμνηση θα μείνει από αυτές, από αυτά τα λουλούδια της φιλίας που φύτρωσαν στον κήπο της παιδικής μου ζωής. Γιατί όλες κάποτε θα χαθούν, όπως χάνεται και η ομορφιά του ονείρου. Μόνο μια φιλία θα μείνει. Κι αυτή είναι η δική μου. Η πιστή μου φίλη ποτέ δε θα μ’ εγκαταλείψει όσο ζει. Πάντα κοντά μου, πιστός σύντροφος στις χαρές και τις λύπες μου, ο καλύτερος σύμβουλος στον αγώνα της ζωής που με περιμένει κι η τρυφερή αγκαλιά που θα με δεχτεί σε στιγμές στενοχώριας. Αυτή είναι η φίλη μου. Η φίλη κάθε ανθρώπου, που μέσα της χτυπάει για μας η πιο τρυφερή καρδιά. Είναι η μητέρα... ΕΡΓΑΣΙΑ: Η γιορτή της μητέρας.

49. Το μητρικό φιλί Παίζει αμέριμνο το παιδάκι στην αυλή. Με το φτυαράκι και το κουβαδάκι του κουβαλάει χώμα και φτιάχνει το δικό του κόσμο, τον κόσμο της παιδικής φαντασίας, που όλα σ’ αυτόν είναι καλά σαν το γλυκό χαμόγελο. Τα μάτια του μικρού δημιουργού λάμπουν από ευτυχία. Πιο πέρα κάθεται η μανούλα του και το καμαρώνει. Η καρδιά της λιώνει από τρυφερότητα. «Το χρυσό μου», σκέπτεται, «πώς μεγάλωσε». Κι όλος ο κόσμος είναι δικός της.

79

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Κάποια στιγμή όμως το παιδάκι έπεσε και χτύπησε. Ο γαλανός ουρανός των ματιών του θόλωσε. Σούφρωσε τα χειλάκια με πόνο και δυο διαμαντάκιαδάκρυα κύλησαν στα μαγουλάκια του. Άρχισε να κλαίει με παράπονο και πήγε κι έκρυψε το προσωπάκι του στην ποδιά της μητέρας του. Κι εκείνη έσκυψε κι απόθεσε στο δακρυσμένο μαγουλάκι του ένα γλυκό φιλί. Και να το μαγικό φάρμακο! Να το βάλσαμο που διώχνει τον πόνο! Το μητρικό φιλί έκανε το θαύμα του. Η συννεφιά έφυγε από το προσωπάκι του μικρού παιδιού, τα δάκρυα στέγνωσαν κι ο ήλιος της χαράς έλαμψε πάλι στα μάτια του. Ευτυχισμένο ξαναγυρνάει στο παιχνίδι του, ενώ σα σκιά κοντά του η μανούλα το παραστέκει. Πού βρίσκει άραγε τη δύναμη το φιλί της μάνας και γιατρεύει τους πόνους μικρών και μεγάλων; ΕΡΓΑΣΙΑ: Το μαγικό φιλί.

50. Βοηθάω τη μητέρα μου Αύριο δεν έχει σχολείο. Ευκαιρία για παιχνίδι. Ενώ πετούσα μακριά την τσάντα μου, είδα το πρόσωπο της μητέρας μου κουρασμένο. Το βάρος του νοικοκυριού την είχε τσακίσει. Και τότε πήρα τη μεγάλη απόφαση: Θα κάτσω να την βοηθήσω. Οι ευκαιρίες για παιχνίδι δε θα λείψουν ποτέ.

- Μητέρα, είπα, θέλω να σε βοηθήσω. Βλέπω πως είσαι πολύ κουρασμένη. Έκανε ν’ αρνηθεί, μα είδα το πρόσωπό της που έλαμψε από χαρά. Με θέλει πάντα κοντά της. Άλλωστε κι εγώ θέλω να τη βοηθάω στις δουλειές του σπιτιού, για να την ξεκουράζω και για να μαθαίνω. Το σπίτι είναι μεγάλο σχολείο κι η μητέρα μου σπουδαία δασκάλα στο νοικοκυριό. Μου έχει μάθει ένα σωρό μυστικά του νοικοκυριού, και πάνω απ’ όλα μ’ έμαθε να αγαπώ την τάξη και την καθαριότητα. Να βάζω το κάθε πράγμα στη θέση του. Να πολεμάω τη σκόνη, να λατρεύω την ομορφιά. Το πάθος μου είναι να στολίζω με λουλούδια τα βάζα και να δίνω στο σπίτι μια χαρούμενη έκφραση. Κι ακόμη έμαθα να περιποιούμαι τον πατέρα μου. Εγώ θα του δώσω τις παντόφλες, όταν έρθει κουρασμένος κι εγώ θα του ψήσω καφέ, όταν φεύγει για τη δουλειά του. Κι όλα αυτά δεν τα κάνω σαν αγγαρεία, τα κάνω από ευχαρίστηση. Βοηθώντας τη μητέρα έμαθα να γίνομαι ευχάριστη στους άλλους και να δίνω ευχαρίστηση στον εαυτό μου. Γιατί όλα είναι κουραστικά, όταν συνέχεια γίνονται μόνο για το κέφι μας. Ενώ η χαρά που δίνει κανένας στους άλλους ξαναγυρίζει στον ίδιο. Το να βοηθήσω τη μητέρα μου στις δουλειές της είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να νιώσω μια τέτοια χαρά. Και δεν την αφήνω να περάσει χωρίς να τη 80

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Δ'. Από την εθνική και θρησκευτική μας ζωή 66. Η Ελλάδα μας Μητέρα μας πολύπαθη, ω αθάνατη, δεν είναι μόνο σου στολίδι οι Παρθενώνες Κ. Παλαμάς

Υπάρχει ένας τόπος που οι πέτρες είναι περισσότερες από το χώμα. Τα βουνά περισσότερα από τους κάμπους και η θάλασσα είναι περισσότερη από τη στεριά. Είναι η Ελλάδα μας. Υπάρχει ένας τόπος ντυμένος με άσπρα χρώματα, ποτισμένος με χίλια αρώματα, γεμάτος φως. Είναι η Ελλάδα μας. Υπάρχει μια χώρα που κάθε γωνιά της είναι τόπος θυσίας και μαρτυρίου. Που οι κάτοικοί της χιλιάδες χρόνια τώρα πολεμάνε για ελευθερία ή θάνατο. Είναι η Ελλάδα μας. Υπάρχει μια χώρα που το παλιό σφιχτοδένεται με το καινούργιο, ο αρχαίος ναός με το ταπεινό εκκλησάκι, ο Απόλλωνας με τον Αϊ-Λια κι ο Ποσειδώνας με τον Αϊ-Νικόλα. Είναι η Ελλάδα μας. Υπάρχει μια χώρα που τα βουνά της έχουν την άγρια περηφάνια των παιδιών της κι η θάλασσα την ανησυχία της ψυχής τους. Είναι η Ελλάδα μας. Υπάρχει μια χώρα που σα θεϊκή εικόνα ταξιδεύει στο άπειρο. Κάτασπρα νησιώτικα σπιτάκια, βαρυθέμελα βενετσιάνικα κάστρα και πλήθος αρχαία μνημεία. Κορόνα στο κεφάλι της ο Παρθενώνας, που τον χρυσώνει ο ήλιος της αυγής. Είναι η Ελλάδα μας. Υπάρχει μια χώρα που το νερό της είναι λίγο. Τα δέντρα της ποτίζονται με φως. Είναι η γη του ήλιου και της ελιάς. Η γη της λεμονιάς και του ψιλόλιγνου κυπαρισσιού. Είναι η Ελλάδα μας. ΕΡΓΑΣΙΑ: «Ελλάδα, σαν τον ήλιο σου ήλιος αλλού δε λάμπει». Λ. Μαβίλης

67. Η Ελληνίδα στην Επανάσταση του 1821 Πρόσφερε πολλά η Ελληνίδα στην υπόθεση της λευτεριάς. Στάθηκε ήρωας αληθινός δίπλα στον άντρα της και στα παιδιά της κι όλοι μαζί σήκωσαν το φλάμπουρο του ξεσηκωμού. Όταν το σκοτάδι της τούρκικης σκλαβιάς σκέπαζε το ματοβαμμένο τόπο

98

Σαράντος Ι. Καργάκος

μας κι όλα ήταν σιωπηλά, γιατί τα έσκιαζε η φοβέρα, όπως λέει ο ποιητής, η Ελληνίδα μητέρα ήταν αυτή που έδωσε ψυχή απ’ την ψυχή της στα φοβισμένα παιδιά της, τα βύζαξε με το γάλα της λευτεριάς και τα έθρεψε μ’ έναν καημό : να ζήσουν και να πεθάνουν σ’ ένα λεύτερο τόπο. Κι όταν με τα χρόνια και τους καιρούς ήρθε η στιγμή του ξεσηκωμού, η ίδια ανέμισε το μπαϊράκι στον ξάστερο αέρα κι έσυρε μακρόσυρτη φωνή, που έκανε ν’ αντιλαλήσουν τα βουνά και οι θάλασσες: - Έξω οι τύραννοι... Μακριά απ’ το ψωμί των παιδιών μου. Η ίδια πάλι στόλισε τον άντρα της και τα παιδιά της με τις γιορτινές φορεσιές τους, ξεκρέμασε μέσ’ απ’ το τζάκι τα προγονικά όπλα, τα έπλυνε, τα λάδωσε και τους τα παράδωσε με την ευχή να τα γυρίσουν τιμημένα. Στητή και περήφανη τους ξεπροβοδίζει καθώς πηγαίνουν για τον πόλεμο. Ούτε ένα δάκρυ δε χύνει. Μα καθώς χάνονται στη στροφή του δρόμου, τότε τα μάτια της συννεφιάζουν και τα δάκρυά της τρέχουν βροχή. Το βράδυ σκυμμένη μπροστά στο λυχνάρι μπαλώνει τα σκουτιά 11 των δικών της που λείπουνε στον πόλεμο. Αχ, ποιος ξέρει, αν θα τα ξαναφορέσουν... Τότε πάλι την πιάνουν τα δάκρυα κι η αυγή τη βρίσκει με το πρόσωπο χωσμένο στην πουκαμίσα του παιδιού της. Κλαίει, μα ποτέ φανερά. Καταπίνει τον πόνο της και δίνει κουράγιο απ’ το κουράγιο της στις άλλες γυναίκες. Αλλά μήπως κι αυτές δεν κάνουν το ίδιο; Κι ο αγώνας φούντωσε σ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας. Και παντού πρώτη η Ελληνίδα. Όχι με λόγια, αλλά με έργα. Όπου χρειάστηκε, ζώστηκε το γιαταγάνι πάνω από το λερωμένο σκουτί της, τράβηξε μπροστά, ανοίγοντας την πορεία στη φάλαγγα, οδηγός και προφήτης μιας μυστικής και προαιώνιας λατρείας. Ορθώθηκε τεράστια κι ακαταμάχητη μπροστά στο δυνάστη, σύμβολο ιερό ακατάβλητης θέλησης και σιδερένιας υπομονής. Ζύμωσε με τα χέρια της το μπαρούτι σα να ’τανε χριστόψωμο. Έραψε τη σκισμένη σημαία του αγώνα. Έσκισε τα βιβλία της εκκλησιάς και τα ’κανε φυσέκια. Πήρε το λάδι απ’ τα καντήλια να μαλακώσει τις πληγές των λαβωμένων. Ζαλώθηκε την κάσα με τα μπαρουτόβολα και τα τρόφιμα κι αγκομαχώντας ανέβηκε στα βουνά να συναντήσει τους αητούς που μάχονταν για τη λευτεριά. Δε δάκρυσε μπροστά στον κόσμο, όταν της φέραν τα θλιβερά μαντάτα για το χαμό του γιού της. Το αιώνιο φρόνημα της Ελληνίδας μητέρας βαστούσε ακέραιο από τον καιρό της αρχαίας Σπάρτης. Ο θάνατος του παλληκαριού της δεν ξεπλένεται με δάκρυα, αλλά με εκδίκηση. Κάποτε, λίγα χρόνια πριν από το 21, ένας πασάς της Τρίπολης σκότωσε με δόλο έναν Μανιάτη καπετάνιο. Φέρανε το κουφάρι στο σπίτι του και τον έκλαιγαν. Μόνο η μάνα του δεν έκλαιγε.

11

Σκουτιά: ρούχα.

99

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Σαν ήρθε η σειρά της να σύρει το μοιρολόι, σηκώθηκε επάνω με μάτια κόκκινα για εκδίκηση, κοίταξε το γειτονικό κάστρο που το κρατούσαν οι Τούρκοι και κραδαίνοντας το σπαθί του γιού της ξεφώνισε: - Ο γιος μου δε θέλει κλάματα και μοιρολόγια. Θέλει ντουφέκι και σπαθί. Και τράβηξε πρώτη για το κάστρο. Ως το βράδυ το κάστρο είχε πέσει. Κάποτε απόρθητο, λύγισε κάτω από την οργή μιας χαροκαμένης μάνας. Σ’ εκείνα τα βραχοσπαρμένα μέρη της Μάνης οι γυναίκες στάθηκαν πιο πάνω κι απ’ τις αρχαίες Σπαρτιάτισσες. Με τα δρεπάνια πολέμησαν στο Διρό και διώξανε τους στρατιώτες του Ιμπραήμ. Το ρημοκλήσι, που είναι κοντά στα ξακουστά σπήλαια, ακόμη μολογάει την παλληκαριά τους. Μα όχι μόνο στη Μάνη. Παντού οι Ελληνίδες κάναν το χρέος τους και πολέμησαν σαν άντρες. Γυναίκες της Κρήτης, του Σουλίου, της Νάουσας και των νησιών πέρασαν στο θρύλο, έγιναν τραγούδι. Ποιες να πρωτοθυμηθεί κανείς; Τις γυναίκες που πέσανε στους βράχους του Ζαλόγγου και στους καταρράχτες της Νάουσας; Την Καρακάσαινα που τη βάλανε στο σακί με τα φίδια; Τη Μπουμπουλίνα που όργωσε τα πέλαγα; Τη Δόμνα Βισβίζη; Τη Μαντώ Μαυρογένους; Αυτά πρόσφερε η Ελληνίδα στον αγώνα. Αλλά μήπως ο αγώνας δεν ήταν έργο δικό της; Αυτή γέννησε τους κατοπινούς ήρωες, αυτή τους θήλασε με μίσος για το δυνάστη, αυτή τους νανούριζε με τα κατορθώματα των παλιών, αυτή θέρμαινε την ψυχή τους με διηγήσεις και προφητείες και ξυπνούσε μέσα τους τη λαχτάρα για τη λευτεριά. Καθόταν η χαροκαμένη μάνα του Κολοκοτρώνη κοντά στο τζάκι τις νύχτες του χειμώνα κι άναβε στα στήθια των παιδιών της άγουρους καημούς. Κι όλο ρωτούσε τους αμάλλιαγους αητούς της: - Εσύ, Χρήστο, τι θα κάνεις όταν μεγαλώσεις; - Εγώ θα κόψω έξι κεφάλια τούρκικα και θα τα βάλω στο ταγάρι.

- Εσύ, Γιάννη; ρωτούσε το Ζορμπά.

- Εγώ θα κόψω εκατό, να τα ’χω να πηδάμε τ’ Αϊ-Γιαννιού.

- Κι εσύ Θοδωράκη; - Εγώ δε βάζω κεφάλια στο ταγάρι γιατί βρωμάνε. Μόνο θα διώξω τους Τούρκους απ’ το Μοριά, όπως ήθελε κι ο πατέρας. Αυτή ήταν η Ελληνίδα σ’ εκείνα τα χρόνια τα δύσκολα. Κι έτσι έμεινε πάντα. Ακούραστη, δραστήρια, ακατάβλητη, πηγή αστείρευτη που απ’ αυτή αντλούμε δύναμη και στην ειρήνη και στον πόλεμο. ΕΡΓΑΣΙΑ: Η Ελληνίδα στον πόλεμο του 1940.

100

Σαράντος Ι. Καργάκος

των δέντρων που αναβοσβήνουν μέσα από τα παράθυρα και νιώθω κι εγώ τόσο ευτυχισμένη! Νιώθω ένα μαζί με το πλήθος και ανυπομονώ ν’ ακούσω τις χαρούμενες καμπάνες της χριστουγεννιάτικης νύχτας, να δω το άστρο της αγάπης να ταξιδεύει ολόφωτο στον ουρανό, σκορπίζοντας στις καρδιές των ανθρώπων την αγαλλίαση και την ελπίδα. Ω, σε περιμένουμε όλοι, νύχτα Χριστουγέννων, «νύχτα γεμάτη θαύματα, νύχτα γεμάτη μάγια». ΕΡΓΑΣΙΑ: Ένας περίπατος στην αγορά παραμονή Χριστουγέννων.

72. Τα δώρα του Αϊ-Βασίλη Όπου να ’ναι ο χρόνος τελειώνει. Λίγες μέρες του μένουν ακόμη. Κι όσο πλησιάζει η πρωτοχρονιά τα τρία αγοράκια της οικογένειας δε συζητούσαν τίποτε άλλο παρά για τα παιχνίδια, που θα τους έφερνε ο Άγιος Βασίλης. Μόνο η αδελφούλα τους καθόταν μετρημένη και σοβαρή. Σα να ήξερε αυτή. Όταν ήρθε η παραμονή, η μητέρα τους τα κοίμισε νωρίς και τους είπε να κρεμάσουν στο τζάκι τις κάλτσες τους. Μέναν σ’ ένα ωραίο σπίτι του παλιού καιρού, που είχε τζάκι με καμινάδα. Ο πατέρας πήγε τη νύχτα κι έβαλε μέσα και δίπλα στις κάλτσες του καθενός τα παιχνίδια τους. Όταν ξύπνησαν το πρωί τα παιδιά, όρμησαν στο τζάκι σαν τρελά και πήραν στα χέρια τα παιχνίδια που νόμιζαν ότι τους έφερε ο Άγιος. Τι χαρά, τι φωνές, τι φασαρία! Ο μεγαλύτερος, ο Γιωργάκης, είχε γυρέψει ένα ηλεκτρικό τρένο, γιατί έλεγε πως θα γίνει μηχανικός. Ο δεύτερος, ο Πετράκης, είχε ζητήσει ένα ταμπούρλο και μια καραμούζα, γιατί έλεγε πως θα γίνει μουσικός. Ο μικρότερος, ο Γιάννης, ήθελε ένα τανκ και δέκα στρατιωτάκια, για να κάνει πόλεμο. Οι φιλοδοξίες του τον έσπρωχναν στο αξίωμα του στρατηγού. Στην αδελφούλα τους ο πατέρας έφερε μια μεγάλη κούκλα, που άνοιγε κι έκλεινε τα μάτια της κι έλεγε «μαμά», αν την πίεζες λιγάκι στην κοιλιά. Όλη τη μέρα της πρωτοχρονιάς τα τρία αδέλφια δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να παίζουν με τα παιχνίδια τους. Ξέχασαν ακόμη και το γιορταστικό τραπέζι. Ο Γιάννης έπαιζε με τους στρατιώτες του. Τους είχε κάνει Γερμανούς και τους έβαζε μπροστά στο τανκ, που το διεύθυνε, υποτίθεται, Έλληνας πολυβολητής. Το βαρύ πυροβόλο του άρματος έβγαζε κάτι μικρές φλογίτσες κι έκανε σκόνη τους Γερμαναράδες. Τη μέρα εκείνη ο αμούστακος στρατηγός κέρδισε πολλά τρόπαια. Ο υποψήφιος ντράμερ με το ταμπούρλο του είχε σηκώσει τη γειτονιά στο ποδάρι. Ο πατέρας είχε αρχίσει να μελαγχολεί για τις μουσικές επιδόσεις του γιού του κι ο θείος, που είχε έλθει να τους πει «χρόνια πολλά» και να φάει μαζί τους, προφασίστηκε κάποια δουλειά και το ’βαλε στα πόδια.

105

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Πιο σοβαρός ο Γιωργάκης και με περισσότερες ευθύνες είχε απλώσει τις ράγες του τρένου σ’ όλο το δωμάτιο. Το τρένο σφύριζε, έκανε γύρους, περνούσε από τούνελ, σταματούσε στους σταθμούς, ξεκινούσε και πάλι γλιστρούσε σα χέλι πάνω από γέφυρες, περνούσε σαν αστραπή από τις φυλασσόμενες διαβάσεις, έκοβε ταχύτητα στις αφύλακτες κι όλο έτρεχε, έτρεχε χωρίς σταματημό. Ήταν ένα δύσκολο παιχνίδι που ο Γιωργάκης το διεύθυνε με μαεστρία και σοβαρότητα, για να μη γίνει ατύχημα. Μακάρι κι οι μεγάλοι να έκαναν τόσο σοβαρά τη δουλειά τους. Δε θα είχαμε τόσα δυστυχήματα. Κάπως περίεργη ήταν η στάση της αδελφούλας τους. Πήρε την κούκλα, τη χάιδεψε, την κανάκεψε, την έβαλε σε μια πολυθρόνα και καθόταν και τη θαύμαζε. Τι ωραία που ήταν! Αλλά κάποιος ίσκιος θόλωνε το βλέμμα του μικρού κοριτσιού. Ο πατέρας το κατάλαβε και τη ρώτησε: - Δε σ’ αρέσει η κούκλα, Ελενίτσα; - Μ’ αρέσει, μπαμπά, αποκρίθηκε το κοριτσάκι. Μα ξέρεις ο αγιο-Βασίλης δεν είναι εντάξει. Πηγαίνει μόνο στα σπίτια που έχουνε τζάκι. Στο υπόγειο της κυρα-Λένης πέρσι δεν άφησε τίποτα. Κι ήταν το παιδάκι της τόσο λυπημένο. Ο πατέρας χαμογέλασε τρυφερά και χάιδεψε το ξανθό κεφαλάκι της κορούλας του και της είπε!

- Άκουσε, μικρούλα μου. Ο Άγιος δε βγαίνει μέσ’ από το τζάκι, βγαίνει μέσα από την ψυχή μας. Βγαίνει μέσα από την αγάπη που έχουμε για τους άλλους. Γι’ αυτό πάρε την κούκλα σου και χάρισέ τη στη μικρή φίλη σου. Εσύ θα είσαι γι’ αυτή ο φετινός Αϊ-Βασίλης. Όσο για σένα κάτι άλλο θα βρεθεί για να παίξεις. Έτσι η μικρή Ελενίτσα πέρασε την πιο ευτυχισμένη πρωτοχρονιά της ζωής της. ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Άγιος Βασίλης έρχεται.

2. Πρωτοχρονιά στο χωριό.

106

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Ε'. Περιγραφές κτηρίων - τόπων - μνημείων 75. Το σπίτι μου Κάθε πουλάκι έχει τη φωλιά του και κάθε παιδί το σπίτι του. Κι είναι δυστυχισμένο όποιο παιδί δεν έχει σπίτι δικό του, δεν έχει τη δική του γωνιά, το δικό του δωμάτιο για να παίξει, να διαβάσει ή να ονειροπολήσει. Στο σπίτι περνάμε τις περισσότερες ώρες της ζωής μας. Μέσα σ’ αυτό θα δοκιμάσουμε τις πιο μεγάλες χαρές και τις πιο μεγάλες λύπες. Έτσι δενόμαστε ψυχικά μαζί του και το θεωρούμε σαν κάτι πολύ δικό μας, σαν ένα κομμάτι από τον εαυτό μας. Θεωρώ τον εαυτό μου σαν ένα πολύ τυχερό παιδί. Δυο χρόνια μετά τη γέννησή μου ο πατέρας άρχισε να φτιάχνει δικό μας σπίτι στη Νέα Κηφισιά. Έτσι μεγάλωσα σ’ ένα εξοχικό περιβάλλον, σ’ ένα σπίτι άνετο και δε γνώρισα τις κατοικίες-κλουβιά, όπως λένε τα διαμερίσματα της Αθήνας. Το σπίτι μου είναι πολύ απλό στην εμφάνιση, φτιαγμένο σε μοντέρνα γραμμή, αλλ’ όμως έχει κάτι που θυμίζει το παλιό: Είναι λιτό, χωρίς περιττά στολίδια. Τα μεγάλα παράθυρα αφήνουν τον ήλιο να μπαίνει άπλετα. Έχει θαυμάσια θέα προς την Πάρνηθα, που τους καλοκαιρινούς μήνες μας στέλνει τη δροσερή πνοή της. Όταν ο καιρός είναι καλός κι ανοίγουμε τις μεγάλες πόρτες του ισογείου, είναι σα να βάζουμε τον κήπο μες στο σπίτι. Αλλά και τις ημέρες του χειμώνα, όταν καθόμαστε δίπλα στη μεγάλη τζαμαρία, νιώθουμε πως είμαστε ανάμεσα στα λουλούδια. Έτσι χαιρόμαστε πιο πολύ την ομορφιά του κήπου μας. Πρέπει όμως να σας πω και τη διαρρύθμισή του. Πρώτα-πρώτα είναι ένα σπίτι διώροφο, που έχει και υπόγειο. Στο υπόγειο είναι οι αποθήκες και η εγκατάσταση του καλοριφέρ. Στο ισόγειο μπαίνουμε από μια μεγάλη πόρτα. Συναντάμε ένα μικρό διάδρομο. Αριστερά πάμε στην κουζίνα και δεξιά στην τραπεζαρία και στο σαλόνι, που είναι συνεχόμενα αλλά σε διαφορετικό ύψος το ένα από το άλλο. Το σαλόνι βρίσκεται δυο σκαλιά χαμηλότερα. Το έχουμε φτιάξει έτσι που να χρησιμεύει και για καθιστικό. Στη μια του πλευρά υπάρχει το τζάκι, που είναι στολισμένο με κεραμικά, διαλεγμένα από τη μητέρα μου. Στους τοίχους πίνακες ζωγραφικής, η μεγάλη αγάπη του πατέρα μου. Στο σαλόνι καθόμαστε πολλές ώρες του χειμώνα. Καθώς καίει το τζάκι, είναι η πιο ζεστή και η πιο γλυκιά γωνιά του σπιτιού μας. Εδώ νιώθει κανείς τι θα πει οικογενειακή συγκέντρωση. Από μια ξύλινη σκάλα ανεβαίνουμε στον πάνω όροφο. Εδώ είναι τα υπνοδωμάτια και το γραφείο του πατέρα μου. Το υπνοδωμάτιο των γονιών μου βλέπει στο δρόμο. Μια μεγάλη μπαλκονόπορτα βγάζει σε μια μικρή βεραντούλα, στολισμένη με γλαστρούλες, που έχουν κάτι πλατιά φύλλα με μικρά κόκκινα

110

Σαράντος Ι. Καργάκος

91. Τα καράβια που δέσανε Αγαπώ πολύ τα γέρικα καράβια, που είναι δεμένα στα μουράγια, με τις καρίνες χορταριασμένες από την πολυκαιρία. Είναι οι απόμαχοι της θάλασσας. Ξαποσταίνουν τώρα, ύστερ’ από τόσα χρόνια σκληρής δουλειάς. Μου θυμίζουν τους γερο-ναυτικούς, που κάθονται με τις ώρες στο λιμάνι κι αγναντεύουν ακίνητοι το νερό, λες και μαρμαρώσανε. Τ’ ακούω που σιγοτρίζουν και νομίζω πως μου μιλάνε. Μου διηγούνται τις παλιές δόξες που γνώρισαν. Τότε που φρεσκοβαμμένα και περήφανα έφευγαν για τα μακρινά τους ταξίδια κι οι γυναίκες των ναυτικών τ’ αποχαιρετούσαν με δακρυσμένα μάτια, ή τότε που γύριζαν αποσταμένα στα λιμάνια μετά από τους μόχθους των μακρινών ταξιδιών. Μου μιλάνε για τους τόπους που γνώρισαν, για τις μεγάλες θάλασσες, που διασχίσανε, για τις φουρτούνες και τις καταιγίδες που πέρασαν. Για τα πολύβουα λιμάνια που άραξαν και τους πολύχρωμους και πολύγλωσσους ανθρώπους που συνάντησαν. Τώρα τα βλέπω παρατημένα κι άδεια. Γέρικα κουφάρια χωρίς ζωή. Η σκουριά τρώει τη λαμαρίνα τους και το σαράκι τα ξύλα τους. Κανείς δεν τους δίνει σημασία. Μόνο ο αέρας περνάει ανάμεσά τους και κάνει τα σχοινιά τους να σφυρίζουν παράξενα, σα να λένε τον καημό τους, σα να θρηνούν το χαμό τους που έρχεται. Με συγκινεί πολύ η ερημιά τους. Κι ακόμη συγκινούμαι περισσότερο, όταν σκέφτομαι πως μια ολόκληρη ζωή αυτά τα άψυχα κουφάρια μεταφέρανε σ’ όλες τις θάλασσες του κόσμου την κυανόλευκη περηφάνια της ελληνικής σημαίας. ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Τα καράβια που φεύγουν.

2. Ένα καράβι μπαίνει στο λιμάνι.

92. Ταξίδι στη Σελήνη Πρώτα ακούστηκε ένας διαπεραστικός ήχος σα φύσημα φιδιού κι έπειτα ακολούθησε ένας εκκωφαντικός κρότος. Έκλεισα τα μάτια κι ένιωσα μια τρομαχτική δύναμη να μ’ αρπάζει και να με σηκώνει ψηλά. Όταν άνοιξα τα μάτια μου και κοίταξα έξω, η βάση εκτοξεύσεως πυραύλων έμοιαζε με μια μικρή κουκκίδα, που όλο μίκραινε, μίκραινε, ώσπου χάθηκε. Ο πύραυλός μου «Άρης II» έσκισε τα σύννεφα κι άρχισε να σφηνώνεται στο άπειρο. Προχωράει με ιλιγγιώδη ταχύτητα, αφήνοντας πίσω του τη γη, που διαρκώς μικραίνει και γίνεται σαν πορτοκάλι. Ένας κόμπος κάθισε στην καρδιά μου. Άραγε θα μπορέσω να γυρίσω πί139

Αναγνωστικό Εκθέσεων

σω; Θα ξαναδώ τη χώρα μου, το σπιτάκι μου, τη μανούλα μου; Αυτή η αγωνία κράτησε πολύ λίγο. Έδιωξα τις σκέψεις αυτές από το μυαλό μου κι άρχισα να εφαρμόζω το πρόγραμμα. Ήρθα σ’ επαφή με τη γη, μίλησα με τους επιστήμονες του διαστημικού κέντρου, τους είπα τις εντυπώσεις μου κι άκουσα τις οδηγίες τους. Κοίταξα το ρολόι. Η κρίσιμη ώρα ήρθε. Με σφιγμένα δόντια κατέβασα τον μοχλό για την έκρηξη του δεύτερου κυλίνδρου. Μια δόνηση κι έπειτα τίποτε. Όλα πήγαν καλά. Τώρα πλησιάζουμε σ’ άλλο κρίσιμο σημείο. Θα περάσουμε από τη ζώνη που τελειώνει η έλξη της γης. Αισθάνομαι ένα τράνταγμα σαν ένας γίγαντας να σταμάτησε με το σώμα του τον πύραυλό μου. Κρύος ιδρώτας άρχισε να με λούζει. Οι δείχτες στα ρολόγια κινούνται σαν τρελοί. Ξαφνικά όμως όλα ηρέμησαν. Ο πύραυλος νίκησε την έλξη της γης και τώρα ακάθεκτος κινείται στο διάστημα. Μια άγρια χαρά με συνεπαίρνει. Και να μπροστά μου βλέπω να προβάλλει ένας τεράστιος φωτεινός όγκος. Με πλησιάζει ολοταχώς. Είναι η σελήνη. Βλέπω τ’ άγρια βουνά, τις απότομες χαράδρες, τους κρατήρες και τις έρημες πεδιάδες. Κι όλο με πλησιάζει, με πλησιάζει απειλητική. Όπου να ’ναι θα συγκρουστούμε. Και τότε στρίβω απότομα το πηδάλιο για ν’ αποφύγω τη σύγκρουση. Θεέ μου, το πηδάλιο δεν υπακούει κι η σελήνη όλο πλησιάζει. Τετέλεσται! Ως εδώ ήταν γραμμένο να ζήσω. Θ’ αφήσω τη στερνή πνοή μου στο διάστημα. Αλλ’ ας κάνουμε και την τελευταία προσπάθεια. Ανοίγω το κουβούκλιο του θαλαμίσκου μου και πετάγομαι έξω, με τις συσκευές του οξυγόνου στην πλάτη. Πάνω απ’ το κεφάλι μου σαν τεράστιο μανιτάρι ανοίγει τ’ αλεξίπτωτό μου. Μα καθώς δεν υπάρχει ατμοσφαιρικός αέρας, το σώμα μου γίνεται βαρύ και πέφτει προς τα κάτω σα μολύβι. Πέφτω κι όλο πέφτω. Τα έντρομα μάτια μου βλέπουν με δέος το σκληρό έδαφος που με πλησιάζει. Τέλος φτάνει κι η μοιραία στιγμή. Ακούγεται το φοβερό «μπουμ» κι ένας διαπεραστικός πόνος σουβλίζει το κορμί μου. Κι έπειτα... ξύπνησα. Τι είχε συμβεί; Απλούστατα είχα πέσει από το κρεβάτι μου. Το διαστημικό μου ταξίδι ήταν ένα όνειρο!

ΕΡΓΑΣΙΑ: Περιγράψτε ένα φανταστικό ταξίδι με υποβρύχιο.

140

Σαράντος Ι. Καργάκος

ΣΤ'. Επαγγελματικοί και κοινωνικοί τύποι 93. Ο μικρός κουλουρτζής «Η δουλειά δεν είναι ντροπή», ακούμε να λένε. Κι όμως χτες, περνώντας από το σταθμό του τρένου, είδα μερικά παιδιά της ηλικίας μου να κοιτάνε ειρωνικά και να πειράζουν ένα μικρό κουλουρτζή. Η ψυχή μου γέμισε λύπη κι είπα μέσα μου: Άραγε ξέρουν τι αξία έχει ένα τέτοιο παιδί; Αν θέλανε να διαθέσουν λίγη από την ώρα που ξοδεύουν στο παιχνίδι, θα μπορούσαν να το μάθουν. Αυτό το δωδεκάχρονο παιδί ξυπνά κάθε μέρα πολύ πρωί. Κι ενώ εμείς απολαμβάνουμε ακόμη το γλυκό ύπνο μέσα στη ζεστασιά της κάμαράς μας, αυτό με μάτια κόκκινα από την αγρύπνια πηγαίνει στο φούρνο να πάρει τα κουλούρια, που θα του εξασφαλίσουν τον «επιούσιο άρτο» του. Τα τοποθετεί προσεχτικά στο νταβά του, βάζει το νταβά στο κεφάλι και τρέχει να πιάσει το πόστο του. Κουρασμένο και λαχανιασμένο φτάνει μπροστά στο σταθμό και περιμένει. Μόλις φανούν οι πρώτοι επιβάτες αρχίζει να διαλαλεί το εμπόρευμά του: - Φρέσκα κουλούρια, φρέσκα. Κι οι διαβάτες αγοράζουν· τα κουλούρια φεύγουν και μένουν τα κέρματα στην άκρη της λαμαρίνας. Είναι το μεροκάματο του μικρού κουλουρτζή. Με τα κέρματα αυτά θα συντηρήσει τον εαυτό του και θα βοηθήσει τη φτωχή οικογένειά του, που υποφέρει οικονομικά ύστερ’ από το θάνατο του πατέρα του. Πολλές φορές όμως τα κουλούρια μένουν απούλητα κι ο μικρός βιοπαλαιστής ξαμολιέται στους δρόμους για να πουλήσει την πραμάτεια του. Κι όταν κατάκοπος γυρίσει στο σπίτι, τον περιμένει το φτωχικό φαγητό και το χαμόγελο της μητέρας του. Είναι η καλύτερη ανταμοιβή για τους μόχθους της ημέρας. Ύστερα παίρνει τα βιβλία του, αποτραβιέται σε μια γωνιά και κάθεται να διαβάσει. Θέλει να μάθει γράμματα. Το βράδυ πηγαίνει σε νυχτερινό σχολείο. Καημένο παιδί! Παλεύει όλη τη μέρα στο πέλαγο της ζωής, σπουδάζει στο μεγάλο σχολείο της βιοπάλης και θέλει ακόμη να μάθει περισσότερα, θέλει να γίνει άνθρωπος. Αντί λοιπόν, να περιφρονούμε και να πειράζουμε αυτόν το μικρό στα χρόνια αλλά μεγάλο σε αξία βιοπαλαιστή, θα ήταν καλύτερα να τον θαυμάζουμε και να τον έχουμε παράδειγμα στη ζωή μας. Γιατί ενώ σ’ εμάς η οικογένεια προσφέρει τα πάντα, αυτός προσφέρει τα πάντα στην οικογένειά του. ΕΡΓΑΣΙΑ: Ο μικρός εφημεριδοπώλης.

141

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Ζ΄. Θέματα ανώτερου κύκλου 98. Πώς νιώθετε την ελευθερία; Πολλοί πιστεύουν ότι ελευθερία είναι να κάνει κανείς ό,τι θέλει. Ακούμε συχνά μερικούς να λένε «ελεύθερος είμαι και θα κάνω το κέφι μου», χωρίς να λογαριάζουν ότι το κέφι το δικό τους μπορεί να χαλάσει το κέφι των άλλων. Αυτό νομίζω ότι δεν είναι ελευθερία. Αρχίζω να πιστεύω ότι ελευθερία δε θα πει να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει. Αυτό δεν είναι ελευθερία. Κάπου διάβασα ότι το λένε αναρχία. Ελευθερία σημαίνει να υπάρχουν νόμοι σε μια χώρα. Και στους νόμους αυτούς να υποτάσσονται όλοι, χωρίς εξαίρεση, φτωχοί και πλούσιοι, δυνατοί και αδύνατοι, σημαντικοί και ασήμαντοι. Ελευθερία σημαίνει να μη φοβάσαι όταν χτυπούν την πόρτα σου. Να μη μπορεί να σ’ ενοχλήσει κανένας, όταν δεν παραβαίνεις το νόμο, αλλ’ ούτε και συ βέβαια να έχεις το δικαίωμα να ενοχλείς. Κι ακόμη ελευθερία θα πει να μπορείς να εκφράζεις ελεύθερα τη γνώμη σου, να τη συζητάς και να τη γράφεις, αν θέλεις. Ελεύθερη χώρα είναι εκείνη που δεν κυβερνά ο ένας γιατί το θέλει αυτός, αλλά κυβερνά εκείνος που τον θέλουν οι άλλοι, οι πιο πολλοί. Κι ελεύθερος πολίτης είναι εκείνος που ξέρει τα δικαιώματα που του δίνει η ελευθερία του, αλλά ξέρει και τις υποχρεώσεις που η ίδια η ελευθερία του επιβάλλει. Είναι ένας άνθρωπος που ξέρει να υπερασπίζει τα δικαιώματά του, αλλά πρώτα ξέρει να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του. Όποιος δεν ξέρει τα δικαιώματά του και δεν αγωνίζεται γι’ αυτά είναι ραγιάς. Κι όποιος πάλι γίνεται συνεργός στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων είναι γενίτσαρος. Γι’ αυτό η πατρίδα μας θέλει μόνο ελεύθερους πολίτες. ΕΡΓΑΣΙΑ: Πότε νιώθεις ελεύθερος;

99. Ξενιτιά

Την ξενιτιά, την ορφανιά, την πίκρα, την αγάπη τα τέσσερα τα ζύγισαν, βαρύτερ’είν’ τα ξένα. (ΔΗΜΟΤΙΚΟ)

«Μισεύω16 και τα μάτια μου δακρύζουν λυπημένα». Πόσες φορές άραγε δεν έχουμε ακούσει το λυπημένο σκοπό αυτού του τραγουδιού; Έρμη ξενιτιά, τι καημό και τι φαρμάκι κρύβεις. Πόσα αδέλφια μας δεν κρατάς μακριά από την 16

Μισεύω: ξενιτεύομαι.

146

Σαράντος Ι. Καργάκος

Η΄. Η αλληλογραφία Τι πρέπει να ξέρουμε Σήμερα, όταν θέλουμε να επικοινωνήσουμε με φίλους και γνωστούς, που βρίσκονται μακριά, χρησιμοποιούμε τις πιο πολλές φορές το τηλέφωνο. Παλιότερα όμως χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά σχεδόν τις επιστολές. Αλλά και σήμερα οι επιστολές δεν έχασαν τη σημασία τους. Χρησιμοποιούνται σε πολλές εκδηλώσεις της ζωής μας, από τις οικονομικές συναλλαγές (εμπορική αλληλογραφία) ως τις ευχετήριες κάρτες. Ακόμα και τα μηνύματα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι μια μορφή επιστολής. Εμάς όμως θα μας απασχολήσει ένα ιδιαίτερο είδος επιστολών, που μέσα σ’ αυτό βάζουμε κάτι από την ψυχή μας. Είναι επιστολές σε φίλους, σε συγγενείς, σε γνωστούς μας, που βρίσκονται μακριά και θέλουμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους. Οι επιστολές αυτές δεν πρέπει να είναι ψυχρές και τυπικές. Γράφονται για να εκδηλώσουμε τα αισθήματά μας. Γι’ αυτό και τα λόγια μας πρέπει να είναι απλά και φυσικά, χωρίς ψεύτικα στολίσματα και τυπικές εκφράσεις, όπως «υγείαν έχομεν και υγείαν ποθούμεν και δι’ υμάς» ή «Είμαι καλά και το αυτό επιθυμώ και δι’ εσέ» και άλλες παρόμοιες καθαρευουσιάνικες εκφράσεις, τις οποίες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν παλιότερα οι άνθρωποι στις επιστολές τους. Τα λόγια μας πρέπει να έχουν ειλικρίνεια. Να βγαίνουν κατευθείαν από την ψυχή μας, έτσι που ν’ αγγίζουν κάπως και την ψυχή αυτού στον οποίο γράφουμε. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι τα γράμματα δεν πρέπει να ’χουν ομορφιά. Πρέπει και πολύ μάλιστα. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι οι εκθέσεις και οι επιστολές είναι τα πρώτα μικρά μας λογοτεχνήματα. Αλλά η ομορφιά μιας επιστολής δε βρίσκεται στα ψεύτικα λόγια και στις χτυπητές εκφράσεις, βρίσκεται στην απλότητα και φυσικότητά της, στην ευγένεια των αισθημάτων της και στη σωστή έκφραση των διανοημάτων της. Γι’ αυτό πρέπει να γράφουμε απλά, όπως οι σκέψεις έρχονται στο μυαλό, αλλά και με κάποια τάξη για να μην μπερδεύονται τα νοήματά μας. Ν’ αποφεύγουμε τις μεγάλες προτάσεις, που κάνουν καμιά φορά το γραπτό μας ακατανόητο και κυρίως να υπάρχει κάποια ουσία σ’ αυτό που γράφουμε. Κι οπωσδήποτε όλοι κάτι έχουμε να γράψουμε. Γιατί αλλιώς δε θα αισθανόμαστε την ανάγκη να γράψουμε. Μπορούμε σ’ ένα γράμμα να μιλήσουμε για τη ζωή μας· για τα καθέκαστα της σχολικής ζωής, για ένα βιβλίο που διαβάσαμε, για ένα ταξίδι που κάναμε, για κάτι σημαντικό που συνέβηκε σε μας ή σε άλλους, για τα προβλήματα που μας απασχολούν, για την αγάπη ή την εκτίμηση ή το σεβασμό που έχουμε για το πρόσωπο, με το οποίο αλληλογραφούμε,

161

Αναγνωστικό Εκθέσεων

και χίλια άλλα πράγματα. Εμείς ιδιαίτερα θα θέλαμε να συστήσουμε στους μικρούς φίλους μας ν’ αγαπήσουν την αλληλογραφία. Γιατί χάρη σ’ αυτή θα μάθουν να γράφουν όμορφα και σωστά. Μπορούν να βρουν ένα συνομήλικό τους, που μένει μακριά τους, και ν’ αρχίσουν μαζί του ανταλλαγή επιστολών, ηλεκτρονικών και μη. Μέσα εκεί μπορεί να μιλάνε για τα σχέδιά τους, τα μακρινά όνειρά τους, ν’ ανταλλάσσουν απόψεις για ένα βιβλίο που διάβασαν, για ένα κινηματογραφικό έργο που είδαν, για ένα ταξίδι κ.λπ. Το ίδιο μπορούν να κάνουν και μ’ έναν μεγαλύτερο. Οπότε κοντά στ’ άλλα θα έχουν όφελος και τις συμβουλές και τις υποδείξεις του. Με τον τρόπο αυτό μετά από λίγο θα διαπιστώσουν ότι το γράψιμο θα τους γίνεται ευχαρίστηση και χωρίς να το καταλαβαίνουν καλά-καλά, θα ξεπερνάνε τις δυσκολίες που ένιωθαν στην αρχή. Έτσι θ’ αγαπήσουν και την έκθεση, που τόση σημασία έχει για τη μαθητική τους ζωή και τη μετέπειτα σταδιοδρομία τους. Πιο κάτω θα παραθέσουμε μερικά δείγματα επιστολών. Αυτά δεν πρέπει ο μαθητής να τα κάνει καλούπι. Θέλουμε να δει πώς γράφει ένα άλλο παιδί και να πιστέψει ότι έτσι, κι ακόμη καλύτερα, μπορεί να γράψει κι αυτός. Αρχίζουμε με μια επιστολή φίλου προς φίλο: Αθήνα 17 Νοεμβρίου 1978 Αγαπητέ μου Γιάννη, Είναι περασμένη η ώρα και κανονικά πρέπει να πλαγιάσω. Αύριο έχω πρωί σχολείο. Όμως η ψυχή μου είναι γεμάτη συγκίνηση. Μ’ έχουν κυριέψει κάθε λογής συναισθήματα. Θέλω να μιλήσω με κάποιον, να του πω για τα όσα είδα κι άκουσα και συνεπήραν την ψυχή μου. Μα ποιον άλλο να βρω εκτός από σένα, ακριβέ μου φίλε; Έτσι παρ’ όλο που είναι αργά, κάθομαι να σου γράψω τώρα που οι εντυπώσεις μου είναι ακόμη ζεστές. Σήμερα, όπως θα διάβασες στις εφημερίδες, είχαμε την επέτειο του Πολυτεχνείου. Στο σχολείο μάς μίλησαν σχετικά για το γεγονός αυτό. Μας είπαν ότι είναι η κορυφαία στιγμή του αγώνα που έκαναν οι φοιτητές για να πέσει η εφτάχρονη δικτατορία. Όλα αυτά ήταν καινούργια πράγματα για μένα. Στ’ αυτιά μου ηχούσαν περίεργα οι λέξεις «δικτατορία», «δημοκρατία», «ελευθερία». Δεν ήταν λέξεις απλές, ήταν κάτι άλλο που άρχισα να τo νιώθω μέσα μου πιο βαθιά. Τ’ απόγευμα παρακάλεσα τη μητέρα μου να με πάει στο Πολυτεχνείο. Θεέ μου, τι κόσμος ήταν μαζεμένος εκεί! Η μεγάλη πόρτα, η «πόρτα της θυσίας», όπως τη λένε, ήταν σκεπασμένη με λουλούδια. Λογιώ-λογιώ άνθρωποι, σημαντικοί και ασήμαντοι, έρχονταν και καταθέτανε στεφάνια. Είδα με τα μάτια μου 162

Σαράντος Ι. Καργάκος

Θ'. Παράρτημα νέων θεμάτων 111. Και πάλι στο σχολείο Πάνε τα ψέματα. Ήρθε η στιγμή της αλήθειας. Τα σχολεία άνοιξαν. Πέρασε πια το καλοκαίρι με τις χαρές και τις χάρες του. Πάει ο καιρός της ξεγνοιασιάς. Ήρθε το φθινόπωρο, εποχή θλιμμένης ομορφιάς και περισυλλογής. Είναι η εποχή του σχολείου. Ξαναγυρίζω στο σχολείο! Περνώ την πόρτα και νομίζω πως βρίσκομαι σε κυψέλη. Τα παιδιά μπαινοβγαίνουν στις τάξεις, τρέχουν στο προαύλιο, περπατάνε, μιλάνε, γελάνε. Κίνηση, βοή, αδημονία, προετοιμασία. Αμέσως αισθάνομαι μια συγκίνηση βλέποντάς το γεμάτο ζωή, ενώ ως τα χτες ήταν κλειστό κι έρημο. Τώρα φωνές και γέλια γεμίζουν την ατμόσφαιρα. Τα χελιδόνια του χειμώνα, οι μαθητές, ξαναγυρίζουν στη φωλιά τους. Η ζωή ξαναρχίζει και ζωντανεύει πάλι το έρημο κτήριο. Με όμορφα μπουκέτα μπορεί να παρομοιάσει κανείς τις μαθητικές συντροφιές, που θορυβούν εύθυμα στην αυλή του σχολείου, γιατί αποτελούνται από τα πιο δροσερά λουλούδια, τα χαρούμενα νιάτα. Τα πρόσωπά τους ζωηρά, τα μάτια γελαστά, τα χείλη μηχανές που λένε και λένε ασταμάτητα. Όλα καινούργια πάλι. Καινούργιοι μαθητές που περιεργάζονται με δέος προσκυνητή την καινούργια πνευματική τους εστία. Καινούργια βιβλία, που αχόρταγα τα φυλλομετρούν, καινούργια τάξη που τούς περιμένει φέτος, καινούργιοι καθηγητές που θα τους δημιουργήσουν καινούργιες αγωνίες αλλά και θα τους ξυπνήσουν καινούργιες πνευματικές ανησυχίες. Με καινούργια όρεξη αρχίζουν όλοι. Καινούργιος παλμός δονεί την ψυχή τους. Ρίχνω το μάτι μου ολόγυρα στην αυλή. Οι παλιοί μαθητές χαιρετιούνται εγκάρδια σαν παλιοί γνώριμοι. Είχαν τόσο καιρό να ιδωθούν! Οι διακοπές που τους ένωσαν με τη φύση, τους χώρισαν από την όμορφη μαθητική ζωή. Πόσα τώρα δεν έχουν να πουν... Βλέπω και τους καινούργιους μαθητές που μπήκαν φέτος στο γυμνάσιο. Όλοι τους σχεδόν μπαίνουν ντροπαλοί, δισταχτικοί και προσπαθούν να προσαρμοστούν στο καινούργιο τους περιβάλλον. Κοιτούν δεξιά κι αριστερά, προσπαθούν να συμμορφωθούν με τη στάση των άλλων και ν’ αφομοιωθούν μ’ αυτούς. Μερικοί έρχονται μαζί με τους γονείς τους. Σέρνουν το βήμα τους σα να πηγαίνουν στην κρεμάλα. Σε λίγες μέρες όμως όλοι τους θα έχουν γίνει ένα με τους παλιούς μαθητές κι ελάχιστα θα ξεχωρίζουν από αυτούς. Η αυλή του σχολείου δε θέλει διακρίσεις. Κι όμως υπάρχει μια διάκριση. Είναι οι τελειόφοιτοι. Είναι κάτι ανάμεσα σε μαθητή και αυριανό πολίτη. Κάνουν σε ξεχωριστές συντροφιές τον περίπατό

169

Σαράντος Ι. Καργάκος

εκείνα που δεν έχουν. Μ’ αρέσουν τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα κι έχω διαβάσει αρκετά μέχρι τώρα. Ιδιαίτερα με τραβάει η ποίηση. Διάβασα πολλά ποιήματα του Παλαμά, του Σικελιανού, του Ελύτη, του Ρίτσου κ.ά. Έτσι με την κλίση αυτή και την αγάπη που έχω στη λογοτεχνία και στο γράψιμο έχω σκοπό, αφού τελειώσω το Λύκειο, να δώσω εξετάσεις και ν’ ακολουθήσω φιλολογία. Έτσι στα 18 μου χρόνια θα είμαι φοιτητής και στα 23 μου καθηγητής φιλολογίας. Στα χρόνια αυτά πιστεύω να έχω δημοσιεύσει την πρώτη μου ποιητική συλλογή και τον πρώτο τόμο των διηγημάτων μου. Μου μένουν εφτά ακόμη χρόνια για να φτάσω εκεί που με θέλει τούτη η έκθεση. Τα δύο θα είναι το στρατιωτικό, γιατί θέλω να υπηρετήσω ως δόκιμος έφεδρος αξιωματικός και να διοικώ μια διμοιρία ή κι ένα λόχο ακόμα και να φροντίζω τους φαντάρους μου, όπως έκανε ο πατέρας μου. Ελπίζω να μην έχουμε πόλεμο και σκοτωθώ πριν προφτάσω να συμπληρώσω τα τριάντα. Οι λαοί θα εμποδίσουν πιστεύω τους τρελούς να εξαπολύσουν τις ατομικές και υδρογονικές βόμβες και να καταστρέψουν τη ζωή πάνω στη γη. Έτσι φτάνοντας αισίως στα τριάντα μου χρόνια θα έχω φτιάξει τη ζωή μου, όπως την ονειρεύτηκα, όταν άκουσα τον τίτλο τούτης της έκθεσης. Εγώ ύστερα από 15 χρόνια θα είμαι ένας λογοτέχνης και θα έχω δημοσιεύσει και το πρώτο μου μυθιστόρημα που θα ’χει τίτλο «Ένας περίπατος στο Γαλαξία μας». ΕΡΓΑΣΙΑ: Η φαντασία μας βοηθάει να δούμε όχι μόνο το μέλλον αλλά και το παρελθόν. Σε ποια εποχή θα ήθελες να βρεθείς έστω και για λίγες στιγμές;

124. Ταξιδεύοντας με το τρένο Το τρένο ξεκίνησε μ’ έναν αργό χορευτικό ρυθμό, αφήνοντας πίσω του μαύρες τουλίπες καπνού και σφυρίζοντας διαπεραστικά. Σιγά-σιγά άρχισε ν’ αναπτύσσει ταχύτητα και σε λίγο άφησε πίσω του τα τελευταία σπίτια της πολιτείας κι ανυπόμονο ξεχύθηκε στον κάμπο, σχίζοντας την πρωινή πάχνη. Από τ’ ανοιχτά παράθυρα ορμούσε τ’ αγιάζι που έδινε ελαφρά μπατσάκια στα πρόσωπα των επιβατών. Συναντήσαμε τις πρώτες αχτίνες του ήλιου στον πρώτο μας σταθμό. Ένα σμάρι μικροπωλητές κύκλωσαν το τρένο πουλώντας κουλούρια, σάντουιτς και γλυκά. Η τσίκνα και ο καπνός από τα σουβλάκια που ψήνονταν γέμιζαν την ατμόσφαιρα του σταθμού. Ξεκινώντας και πάλι, χαιρετίσαμε τον ήλιο που έβγαινε αρχοντικά απ’ το βουνό. Έδωσε μια χρυσή λάμψη στα φουντωτά σπαρτά, που γερνάνε μεστωμένα τα κεφάλια τους στο πρωινό αεράκι. Στις πλαγιές των βουνών άρχισαν να ξεχωρίζουν σαν κοπάδια πρόβατα διάφορα χωριουδάκια.

185

Αναγνωστικό Εκθέσεων

Το ταξίδι μού δημιουργούσε και μια περίεργη αίσθηση. Έβλεπα τα δέντρα, τις κολόνες, τα σπίτια, που ήταν κοντά στις γραμμές να τρέχουν προς τα πίσω, ενώ εγώ είχα την εντύπωση πως μένουμε ακίνητοι. Σε κάποια στιγμή το πράσινο άφησε τη θέση του στο γαλάζιο. Αφήσαμε τον κάμπο και περνάμε ανάμεσα από βουνά. Στην αρχή αντικρίζουμε μια γαλάζια λουρίδα, ένα μικρό κομμάτι θάλασσα, που - καθώς το τρένο προχωρεί πλαταίνει όλο και πιο πολύ. Τώρα ταξιδεύουμε δίπλα της. Από το παράθυρο κοιτάω δύο γλάρους να κάνουν κάθετη εφόρμηση και πέρα μακριά στο βάθος ένα άσπρο πανί, που μες στο γαλάζιο φόντο του πελάγου σχηματίζει τα χρώματα της σημαίας μας. Μετά τη θάλασσα και πάλι βουνά, που την ησυχία της μοναξιάς τους κόβει το αγκομαχητό του τρένου. Αρχίσαμε να παίρνουμε ύψος. Το τρένο λαχανιάζει, κάπου-κάπου κοντοστέκεται σα φοβισμένο μπροστά στον όγκο και στο ύψος των βουνών. Μα ξαφνικά όρμησε ακάθεκτο: Τρύπησε το ένα βουνό, το πέρασε, βγήκε στο ξέφαντο, ξανατρύπησε το άλλο βουνό, ξαναβγήκε στο ξέφαντο, και σε μια νικητήρια μακρόσυρτη ιαχή έπιασε την ανοιχτωσιά. Η ποικιλία, οι διάφορες εναλλαγές του τοπίου απορροφήσανε την προσοχή μου και δε μ’ άφησαν να καταλάβω το πότε πέρασε η ώρα. Είχε αρχίσει να σουρουπώνει, όταν στο βάθος του ορίζοντα, ανάμεσα στη θάλασσα και σ’ ένα πελώριο βουνό, είδαμε τα φώτα της πολιτείας, που ήταν και το τέρμα του ταξιδιού μας. Το τρένο κοντοζυγώνει στην πύλη μαζί με τη νύχτα. Τα φανάρια του ψαχουλεύουν τη γραμμή για να κυλάει πιο σίγουρα. Ένα απότομο σφύριγμα κόβει τα ονειροπολήματα των επιβατών. Στο πρόσωπό τους ξανατυπώνεται η φροντίδα. Φθάσαμε στο σταθμό, οι πόρτες ανοίγουν, οι βαλίτσες προβάλλουν και πίσω από αυτές κατεβαίνουν οι επιβάτες. Την ώρα που αυτοί ορμούν προς την έξοδο άλλοι επιβάτες κάνουν επίθεση για να πάρουν τις θέσεις, που μόλις αδειάσανε. Γιατί μπορεί το δικό μας ταξίδι να τελείωσε, το ταξίδι του τρένου δεν τελειώνει ποτέ. Είναι μια ασταμάτητη συνέχεια που μας θυμίζει κάπως την ίδια τη ζωή.

ΕΡΓΑΣΙΑ: α) Ταξιδεύοντας με αυτοκίνητο. (Καλό θα είναι να εντοπίσουμε από την αρχή σε ποια εποχή του έτους γίνεται το ταξίδι). β) Με τη φαντασία σας δουλέψτε το θέμα: « Ένα παιδί που έβλεπε τα τρένα να περνούν».

186

Περιεχό μ εν α ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2014................................................................................................................. 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ.......................................................................................................................... 5 ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ...................................................................................... 8 ΜΕΡΙΚΕΣ ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ............................................................... 10 ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ..................................................................................................... 13 ΕΙΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ................................................................................................. 15 ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ................................. 18 Α΄. Από τη σχολική ζωή ..................................................................................................... 26 1. Χαιρετισμός στο παλιό μου σχολείο......................................................................... 26 2. Η πρώτη μέρα στο γυμνάσιο ..................................................................................... 27 3. Το πρώτο μάθημα....................................................................................................... 28 4. Το σχολείο μου........................................................................................................... 29 5. Τα διαγωνίσματα........................................................................................................ 31 6. Διαγώνισμα στα μαθηματικά .................................................................................... 32 7. Ποιο μάθημα μου αρέσει πιο πολύ ........................................................................... 33 8. Το τρακ ....................................................................................................................... 35 9. Ο πιο καλός μου σύντροφος...................................................................................... 36 10. Η πρωταπριλιά ......................................................................................................... 37 Β'. Από τη φυσική ζωή........................................................................................................ 40 11. Αττικός ουρανός....................................................................................................... 40 12. Ο ήλιος...................................................................................................................... 41 13. Ηλιοβασίλεμα........................................................................................................... 42 14. Δειλινό στο χωριό .................................................................................................... 42 15. Ο περίπατος του φεγγαριού..................................................................................... 43 16. Η μπόρα .................................................................................................................... 44 17. Ο άνεμος ................................................................................................................... 45 18. Το χιόνι ..................................................................................................................... 45 19. Άνοιξη....................................................................................................................... 47 20. Ανοιξιάτικες εικόνες................................................................................................ 48 21. Η γιορτή της πεταλούδας......................................................................................... 49 22. Η χελιδονοφωλιά...................................................................................................... 50 23. Περίπατος στο δάσος ............................................................................................... 51 200

24. Εξοχική μαγεία......................................................................................................... 52 25. Ένα τριαντάφυλλο πεθαίνει..................................................................................... 53 26. Πρωινός περίπατος................................................................................................... 53 27. Η θημωνιά ................................................................................................................ 54 28. Το φθινόπωρο........................................................................................................... 55 29. Το κυκλάμινο ........................................................................................................... 56 30. Στο τζάκι................................................................................................................... 57 31. Τα δάση και οι ωφέλειές τους ................................................................................. 57 32. Η προστασία του περιβάλλοντος ............................................................................ 60 33. Το κυπαρίσσι............................................................................................................ 62 34. Περίπατος στην ακροθαλασσιά............................................................................... 63 35. Θάλασσα................................................................................................................... 63 36. Η μουσική της θάλασσας......................................................................................... 64 37. Νησιώτικες αναμνήσεις........................................................................................... 65 38. Με τη βάρκα μια φεγγαρόλουστη νύχτα ................................................................ 67 39. Γαλάζιο ταξίδι .......................................................................................................... 67 40. Μακριά από το χωριό μου ....................................................................................... 68 41. Διακοπές στο χωριό ................................................................................................. 69 42. Κατασκήνωση .......................................................................................................... 70 43. Το ξωκλήσι............................................................................................................... 71 44. Μια εκδρομή στο Πήλιο .......................................................................................... 72 45. Ταξίδι για την Αίγινα............................................................................................... 74 46. Στην κορφή του Ταΰγετου....................................................................................... 75 47. Το ποτάμι της πόλης μας ......................................................................................... 78 Γ'. Από την προσωπική και οικογενειακή ζωή.................................................................. 79 48. Η καλύτερη φίλη μου............................................................................................... 79 49. Το μητρικό φιλί ........................................................................................................ 79 50. Βοηθάω τη μητέρα μου ........................................................................................... 80 51. Ο φίλος μου .............................................................................................................. 81 52. Το σκυλάκι μου ........................................................................................................ 82 53. Το γατάκι μου........................................................................................................... 82 54. Κοιτάζω μια παλιά φωτογραφία ............................................................................. 83 55. Το χτίσιμο της ζωής μας.......................................................................................... 84

201

56. Πώς βλέπω το μέλλον μου ...................................................................................... 85 57. Τι θέλω να γίνω........................................................................................................ 85 58. Το «μη»..................................................................................................................... 87 59. Οι κακές συναναστροφές......................................................................................... 88 60. Τα γραμματόσημα.................................................................................................... 89 61. Γιατί δεν έγινα συγγραφέας..................................................................................... 90 62. Το σταυρόλεξο ......................................................................................................... 91 63. Ο χαρταετός.............................................................................................................. 92 64. Τι διάβαζε ο παππούς............................................................................................... 93 65. Ο φίλος μου ο Αστερίξ ............................................................................................ 94 Δ'. Από την εθνική και θρησκευτική μας ζωή................................................................... 98 66. Η Ελλάδα μας........................................................................................................... 98 67. Η Ελληνίδα στην Επανάσταση του 1821 ............................................................... 98 68. Η Ελλάδα του 1940................................................................................................ 101 69. Τι μας διδάσκει η ταπεινή φάτνη της Βηθλεέμ;................................................... 101 70. Σκέψεις για τη γέννηση του Χριστού ................................................................... 102 71. Χριστουγεννιάτικες εικόνες .................................................................................. 104 72. Τα δώρα του Αϊ-Βασίλη ........................................................................................ 105 73. Οι αποκριές............................................................................................................. 107 74. Τι μας διδάσκει ο σταυρωμένος Χριστός;............................................................ 109 Ε'. Περιγραφές κτηρίων - τόπων - μνημείων................................................................... 110 75. Το σπίτι μου............................................................................................................ 110 76. Στην παλιά γειτονιά μου ........................................................................................ 112 77. Τι είδα ένα πρωί όταν άνοιξα το παράθυρο μου .................................................. 113 78. Το καθημερινό πρωινό μου ταξίδι ........................................................................ 114 79. Μια βόλτα στους δρόμους της Αθήνας ................................................................ 115 80. Περιγραφή ενός κτηρίου ....................................................................................... 118 81. Επίσκεψη σ’ ένα εργοστάσιο ................................................................................ 119 82. Επίσκεψη σ’ ένα νοσοκομείο ................................................................................ 121 83. Στο σούπερ-μάρκετ................................................................................................ 123 84. Η λαϊκή αγορά........................................................................................................ 125 85. Μια μέρα στο σινεμά ............................................................................................. 127 86. Το παλιό καφενείο ................................................................................................. 129

202

87. Μια εκδρομή στους Δελφούς ................................................................................ 131 88. Στο κάστρο της Μονεμβασίας............................................................................... 132 89. Επίσκεψη στην Ακρόπολη..................................................................................... 134 90. Περιμένοντας το λεωφορείο.................................................................................. 137 91. Τα καράβια που δέσανε ......................................................................................... 139 92. Ταξίδι στη Σελήνη ................................................................................................. 139 ΣΤ'. Επαγγελματικοί και κοινωνικοί τύποι...................................................................... 141 93. Ο μικρός κουλουρτζής........................................................................................... 141 94. Ο πλανόδιος μανάβης ............................................................................................ 142 95. Ο ιδιότροπος........................................................................................................... 143 96. Ο παντογνώστης..................................................................................................... 143 97. Ο παλληκαράς του χωριού .................................................................................... 144 Ζ΄. Θέματα ανώτερου κύκλου .......................................................................................... 146 98. Πώς νιώθετε την ελευθερία;.................................................................................. 146 99. Ξενιτιά .................................................................................................................... 146 100. Οι παγίδες της ζωής ............................................................................................. 147 101. Η ομορφιά............................................................................................................. 148 102. Η ευγένεια ............................................................................................................ 149 103. Πού είναι η ευτυχία; ............................................................................................ 150 104. Τι μας προσφέρει η τέχνη.................................................................................... 151 105. Σε μια μουσική συναυλία .................................................................................... 152 106. Η εργασία ............................................................................................................. 153 107. Το αστείο .............................................................................................................. 155 108. Το φιλότιμο .......................................................................................................... 156 109. Γιατί πρέπει να μας αρέσει η σκληραγωγία ....................................................... 157 110. Η τηλεόραση ........................................................................................................ 158 Η΄. Η αλληλογραφία ......................................................................................................... 161 Τι πρέπει να ξέρουμε.................................................................................................... 161 Θ'. Παράρτημα νέων θεμάτων.......................................................................................... 169 111. Και πάλι στο σχολείο ........................................................................................... 169 112. Διαγωνισμοί.......................................................................................................... 170 113. Η τάξη μου κι εγώ................................................................................................ 172 114. Μια σχολική γιορτή στο χωριό ........................................................................... 174

203

115. Μια εκδρομή στο δάσος ...................................................................................... 176 116. Χαιρετισμός στην άνοιξη .................................................................................... 177 117. Μια ανθισμένη αμυγδαλιά .................................................................................. 178 118. Ο κήπος μου κι εγώ.............................................................................................. 179 119. Στο χωριό ξημερώνει ........................................................................................... 180 120. Η ανατολή του ήλιου ........................................................................................... 181 121. Ηλιοβασίλεμα στο χωριό..................................................................................... 181 122. Εμπρός σε μια παλιά φωτογραφία μου............................................................... 182 123. Εγώ ύστερα από 15 χρόνια.................................................................................. 184 124. Ταξιδεύοντας με το τρένο.................................................................................... 185 125. Πώς φαντάζομαι την Αθήνα μετά από 100 χρόνια............................................ 187 126. Το μυστικό του παιδιού (Παύλου Νιρβάνα) ...................................................... 188 127. Τ’ ορφανό ............................................................................................................. 189 128. Μια πέτρα μιλάει ................................................................................................. 190 129. Η ζωγραφιά της ψυχής......................................................................................... 191 130. Πού βρίσκεται η χαρά;......................................................................................... 192 131. Πώς βλέπετε την πραγματική φιλία;................................................................... 194 132. Καλή και κακή συμπεριφορά.............................................................................. 196 133. Η «Καλημέρα» ..................................................................................................... 197 134. Τι θα ’θελες να ζητήσεις από τους γονείς σου;.................................................. 198 135. Οι διακρίσεις ........................................................................................................ 199

204