ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΠΣΠΑ 2016-2017
1
2
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Σημειώσεις 1ου κεφαλαίου «Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία» Διδάσκουσα: Κατερίνα Μανδρώνη Η Κοινωνιολογία αναδύθηκε ως διακριτή επιστήμη στις αρχές του 19ου αιώνα, παράλληλα με τους διάσημους –ισμούς της εποχής: τον καπιταλισμό, τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό, τον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, τον εθνικισμό και τον ατομικισμό (δε θα αναφερθούν εδώ οι –ισμοί των Σεχνών και Γραμμάτων). Δηλαδή, η Κοινωνιολογία εμφανίστηκε ως μια απάντηση στις προκλήσεις της νεωτερικότητας: πληθυσμιακή κινητικότητα (μεγαλουπόλεις,
βιομηχανική
επανάσταση,
εργοστάσια),
τεχνολογικά
επιτεύγματα και μηχανοποίηση της παραγωγής έκαναν τους ανθρώπους να νιώσουν ότι οι παραδοσιακοί κανόνες και εθιμική οργάνωση καταρρέουν. Έπρεπε να αναθεωρηθεί το πώς δουλεύει ο κόσμος και τι χρειάζεται πλέον. Οι Κοινωνιολόγοι, λοιπόν, ήρθαν για να απαντήσουν σε αυτές τις μεγάλες προκλήσεις και να επιχειρήσουν α) να καταλάβουν τι είναι που ενώνει τις κοινωνικές ομάδες, και β) να αναζητήσουν πιθανές λύσεις για την κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης.
3
Τί είναι Κοινωνιολογία; Ανήκει στις ανθρωπιστικές επιστήμες και επιδιώκει να κατανοήσει κια να ερμηνεύσει την κοινωνική διάσταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, των αντιλήψεων, των τρόπων σκέψης, και των αλλαγών που παρατηρούνται σε όλα αυτά
Η Κοινωνιολογία εξετάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων και τη συμπεριφορά τους όπως διαμορφώνεται από τις κοινωνικές δομές (ομάδες, κοινότητες, οργανισμοί), τις κοινωνικές κατηγορίες (ηλικία, φύλο, κοινωνική τάξη, φυλή κ.ά.) και τους κοινωνικούς θεσμούς (πολιτική, θρησκεία, εκπαίδευση κ.ά).
4
Η κοινωνιολογία έχει ως αντικείμενο μελέτης τα κοινωνικά φαινόμενα, τη δράση των κοινωνικών ομάδων, τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και ομάδων, τις σχέσεις
μεταξύ
κοινωνικών
ομάδων,
τις
κοινωνικές
διαδικασίες
ειδικότερα τον μετασχηματισμό των κοινωνιών. Και μια συνοπτική και κατατοπιστική εισήγηση στο youtube: https://www.youtube.com/watch?v=LK5J0-cM-HE
Ποια είναι τα ερωτήματα της Κοινωνιολογίας; Γιατί αλλάζουν οι συνθήκες ζωής; Πώς η τεχνολογία αλλάζει την κοινωνική αλληλεπίδραση; Πώς θα είναι το μέλλον; Ποιοι είναι οι κοινωνικοί παράγοντες που μάς μαθαίνουν τους ρόλους των φύλων; Ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης ως φορέα κοινωνικής αλλαγής; Πώς σχετίζεται η εκπαίδευση με τη βελτίωση των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων; 5
και
Γιατί δημιουργήθηκαν σχολεία; Πώς σχετίζεται το έγκλημα με τη φυλή, την κοινωνική τάξη και το φύλο; Πώς οι αλλαγές επηρεάζουν τα συναισθήματά μας, τον ψυχισμό μας, την επαγγελματική μας ζωή; Σι είναι μειονότητα; τερεότυπα, προκαταλήψεις, φανατισμός: πώς σχηματίζουν την εικόνα του άλλου; Πώς οι κοινωνίες ελέγχουν τον έρωτα και τον γάμο; Με αυτό το ερώτημα ασχολήθηκε ο Άγγλος κοινωνιολόγος Anthony Giddens (1938).
Τί σημαίνει κοινωνιολογική θεώρηση/οπτική; ημαίνει μια τέτοια ματιά που μάς βοηθά να αναπτύξουμε
και
να
ασκήσουμε
την
«κοινωνιολογική φαντασία» μας. Υράση που την επινόησε ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Charles Wright Mills (1916-1962), για να αναδείξει τη στενή σχέση βιογραφίας και ιστορίας. Δηλαδή, πρόκειται για την ικανότητα των ατόμων να συνδέουν
αυτό
που
συμβαίνει
στην
προσωπική τους ζωή με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα. Αυτή η σύνδεση γίνεται εφικτή, όταν μπορέσουμε να σκεφτούμε τον εαυτό μας από κάποια απόσταση, όταν τόν παρατηρήσουμε έξω από την καθημερινή μας ρουτίνα.
6
Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας: ένα παράδειγμα. «Η ανεργία είναι ο πρώτος παράγοντας που ευθύνεται για την αύξηση των αυτοκτονιών στην Ελλάδα και ακολουθεί η καθυστέρηση στην αποπληρωμή των δόσεων των δανείων, σύμφωνα στοιχεία του Κέντρου Πρόληψης της Αυτοκτονίας «Κλίμακα» για την περίοδο 201314. Παρουσιάζοντας τα στοιχεία το Σμήμα Πρόληψης και Προαγωγής Τγείας της Γενικής Διεύθυνσης Δημόσιας Τγείας και Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα πρόληψης της Αυτοκτονίας, στις 10 επτεμβρίου, επισημαίνει ότι από την Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ανακοινώθηκε πως για το 2014 αποτράπηκαν 261 περιπτώσεις πρόθεσης αυτοκτονίας. ύμφωνα, εξάλλου, με την Ελληνική τατιστική Τπηρεσία (ΕΛΣΑΣ), ο αριθμός των θανάτων στην Ελλάδα από αυτοκτονίες, όπως αυτές χαρακτηρίστηκαν από τις Ιατροδικαστικές και Ανακριτικές Αρχές ανήλθε σε 508 για το έτος 2012, έναντι των 477 το 2011 (αύξηση 7%) ενώ οι αυτοκτονίες των αντρών υπερτερούν των γυναικών». www.in.gr
Η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούμε, οι προσωπικές μας εμπειρίες, γίνονται συχνά αφορμή για θεωρητική σκέψη. «Η θεωρία συνιστά απόπειρα να εξηγήσουμε την καθημερινή μας εμπειρία με όρους που δε μάς είναι τόσο οικείοι, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για τις πράξεις άλλων ανθρώπων ή για τις εμπειρίες μας από το παρελθόν ή για καταπιεσμένα συναισθήματά μας» (Ι. Craib).
7
Σύνδεση κοινωνικής θεωρίας με τη βιωματική εμπειρία και την καθημερινή θεωρητική σκέψη.
Ναι, ΑΛΛΑ… υπάρχουν κάποιες
διαφορές: 1η διαφορά: συστηματική προσέγγιση της εμπειρίας, των ιδεών, με λογική ακολουθία. 2η διαφορά: ανάδειξη δευτερογενών προβλημάτων που συνδέονται με το φαινόμενο που εξετάζουμε. 3η διαφορά: στη θεωρητική προσέγγιση δεν είναι απαραίτητη η βιωματική σχέση ή η άμεση εμπειρία. 4η διαφορά: η κοινωνική θεωρία ανατρέπει στερεότυπες και μη ορθολογικές, απλουστευμένες αντιλήψεις.
Θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας Αύγουστος Κόντ (Auguste Comte) 1798-1857. Επινόησε τον όρο και πίστευε ότι αυτός ο νέος επιστημονικός κλάδος (με βάση πολύ αυστηρές επιστημονικές αποδείξεις) θα βοηθούσε στην κατανόηση της κοινωνίας. Επηρεάστηκε από τον σοσιαλιστή Ηenri Saint-Simon και από
τις
θετικιστικές
αντιλήψεις
του
19ου
αι.,
αποσκοπώντας να θεραπεύσει την κοινωνική αμηχανία που προκλήθηκε από την Γαλλική Επανάσταση. Η σκέψη του επέδρασε καταλυτικά στον 19ο αι. και στο έργο διανοητών όπως του Karl Marx, του John Stuart Mill και της George Eliot (καιρός να γνωριστούμε με μερικά λογοτεχνικά έργα του 19ου αι.: Silas Marner, Middlemarch της συγγραφέως που υπέγραφε με αντρικό όνομα∙ το αληθινό της, Mary Ann Evans). Ο Comte διατύπωσε τον νόμο των τριών σταδίων του ανθρώπινου πνεύματος: Σο θεολογικό στάδιο: ερμηνεία των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων μἐσω θεϊκών και υπερφυσικών δυνάμεων. Κυρίαρχη κοινωνική οντότητα: η οικογένεια. τρατιωτικοί και ιερείς σε ισχυρή θέση.. (Υετιχισμός, Πολυθεϊσμός, Μονοθεϊσμός) Σο υπερφυσικό στάδιο: αφηρημένη οντότητα, αφηρημένες ιδέες. Νομικοί. Κράτος. Μεταβατικό και προπαρασκευαστικό στάδιο.
8
Σο θετικό/επιστημονικό στάδιο: η κοινωνία μπορεί να εξηγηθεί με τη λογική και την παρατήρηση. Νόμοι που κυβερνούν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Επιστήμονες και επιχειρηματίες. Κυρίαρχη κοινωνική οντότητα: η ανθρωπότητα. Σο μόττο πάνω στη σημαία της Βραζιλίας ordem e progresso είναι εμπνευσμένο από τη θετικιστική ρήση του Κόντ: «Η αγάπη ως αρχή και η τάξη ως βάση. Η πρόοδος ως σκοπός».
Kάρλ Μάρξ (Karl Marx) 1818-1883. Ενδιαφέρον να ερμηνεύσει τις μεταβολές που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση στην
κοινωνία.
Υεουδαρχία,
καπιταλισμός: ριζική διαφορά στα μέσα παραγωγής. Οι καπιταλιστές
ελέγχουν
τα
μέσα
παραγωγής
και
τα
παραγόμενα αγαθά, οι εργάτες μισθώνονται. Σα μέσα γίνονται
κεφάλαιο=
ατομική
ιδιοκτησία
των
κεφαλαιοκρατών. Τπεραξία. Σαξική πάλη. Ο τρόπος παραγωγής (οικονομική βάση) επηρεάζει τις κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές διαδικασίες. Ε. Ντυρκέμ (Emile Durkheim), 1858-1917 Κοινωνία: μια ηθική ενότητα, με κοινά συναισθήματα και συμπεριφορές, συλλογική
προσήλωση συνείδηση.
σε
αξίες
και
Κοινωνική
κανόνες=
αλληλεγγύη=
κοινωνική συνοχή των μελών της κοινωνίας. Προβιομηχανικές κοινωνίες-=
μηχανική αλληλεγγύη
(ομοιομορφία, συνοχή και συναίνεση) Βιομηχανικές
κοινωνίες=
οργανική
9
αλληλεγγύη
(καταμερισμός εργασίας, εξειδίκευση, αλληλεξάρτηση και ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών). Εισήγαγε στην κοινωνιολογία τη στατιστική. Μείζον έργο του Η αυτοκτονία, 1897. [αυτοκτονία + κοινωνικοί παράγοντες= θρήσκευμα, οικογένεια, εργασία]. Η κοινωνική ζωή πρέπει να αναλυθεί με την ίδια επιστημονική αυστηρότητα με την οποία αναλύουμε τα φυσικά φαινόμενα. Άρα, αυτοκτονία & κοινωνική ενσωμάτωση, αποκλείονται οι κλιματικοί και ψυχολογικοί παράγοντες. Έτσι, υπάρχουν 4 τύποι αυτοκτονιών: εγωιστική αυτοκτονία (όταν δεν αναπτύσσονται κοινωνικοί δεσμοί) αλτρουιστική αυτοκτονία (παρατηρείται σε θρησκευτικές οργανώσεις, καμικάζι κτλ) ανομική αυτοκτονία (συνέπεια της κοινωνικής αποδιοργάνωσης) φαταλιστική
αυτοκτονία
(περιγράφει
ο
Durkheim
την
αυτοκτονία
στις
παραδοσιακές κοινωνίες που, ενώ διαθέτουν άφθονο κοινωνικό κεφάλαιο, εντούτοις, ρυθμίζουν υπερβολικά τη ζωή με αποτέλεσμα να εμποδίζουν αυτούς/αυτές που επιθυμούν μια διαφορετική δυνατότητα).
10
Ο Durkheim θεωρούσε την αλτρουιστική και τη φαταλιστική αυτοκτονία ασήμαντες, ενώ αντίθετα έβλεπε την εγωιστική αυτοκτονία ως συνέπεια της επιδείνωσης των κοινωνικών και των οικογενειακών δεσμών, και την ανομική αυτοκτονία τήν συνέδεσε με την απογοήτευση και τη διάψευση. Μάξ Βέμπερ (Max Weber) 1864-1920 Μελέτησε τις έννοιες της δύναμης και της εξουσίας, τις θρησκείες, τη φύση των κοινωνικών τάξεων, τη γραφειοκρατία. Κύριο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού και του δυτικού πολιτισμού: απρόσωπο σύστημα, εξορθολογισμός, τυπικοί κανόνες, επιστήμη, επικράτηση τεχνολογίας. Από την προκατάληψη, το συναίσθημα και την τύχη της προβιομηχανικής κοινωνίας στην υποχώρηση των θρησκευτικών και ηθικών αξιών της βιομηχανικής. Κοινωνιολογία: ποια είναι τα προσωπικά νοήματα και οι αξίες των ανθρώπων; Για να καταλάβουμε την κοινωνική συμπεριφορά και τις αιτίες της, πρέπει να μπούμε στη θέση του άλλου. Μορφές κοινωνικής δράσης (=ιδεατοί τύποι που περιγράφουν το νόημα της δράσης). Ορθολογική (δράση σε σχέση με έναν σκοπό), π.χ. επιχειρηματίας. Αξιακή (δράση σε σχέση με μια αξία), π.χ. πατρίδα υγκινησιακή δράση (κλαίω όταν με κλέβουν) Παραδοσιακή δράση (πώς αντιδρώ σε κοινωνικά γεγονότα σύμφωνα με την παράδοσή μου, την κουλτούρα μου κτλ). «Η
μοίρα
των
καιρών
μας
χαρακτηρίζεται από τον εξορθολογισμό και τον διανοουμενισμό, και κυρίως από την απομάγευση του κόσμου»
11
Η γραφειοκρατία και το ατσάλινο κλουβί την κοινωνιολογία το σιδερένιο κλουβί είναι όρος που εισήγαγε ο Μαξ Βέμπερ
στο
έργο
του
Η
προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού και αναφέρεται
στον
αυξημένο
εξορθολογισμό, ο οποίος είναι εγγενής στην κοινωνική ζωή, ιδιαίτερα στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες. Σο σιδερένιο κλουβί παγιδεύει με τον τρόπο αυτόν τα
άτομα
σε
συστήματα
που
βασίζονται
αποκλειστικά στην τελεολογική αποτελεσματικότητα, τον ορθολογικό υπολογισμό και τον έλεγχο. Ο Βέμπερ περιέγραψε τη γραφειοκρατικοποίηση της κοινωνίας σαν το «παγωμένο σκοτάδι της πολικής νύχτας».
12
Κοινωνιολογικές σχολές. Σαξινόμηση των διάφορων κοινωνιολογικών θεωριών –συστηματοποίηση σκέψης. 3 οι κυρίαρχες σχολές: ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΜΟ τηρίζεται κυρίως στα έργα του Herbert Spencer, του Emile Durkheim, του Talcott Parsons και του Robert Merton.
ύμφωνα
με
αυτό
το
μοντέλο
κοινωνιολογικής σκέψης, η κοινωνία είναι ένα Talcott Parsons, 1902-1979.
Robert Merton, 1910- 2003
σύστημα
αλληλοσχετιζόμενων
μερών
που
συνεργάζονται αρμονικά ώστε να διατηρηθεί μια
κατάσταση ισορροπίας και κοινωνικής σταθερότητας για το σύνολο. Σο μοντέλο του λειτουργισμού χρησιμοποιείται ακόμα από την κοινωνιολογία για να μελετήσει και να ερμηνεύσει την κοινωνία και τους θεσμούς της, τις δυσ-/λειτουργίες τους. Η ΦΟΛΗ ΣΩΝ ΤΓΚΡΟΤΕΩΝ Οι συγκρούσεις μέσα στην κοινωνία είναι αναπόφευκτες διότι παράγονται διαρκώς ανισότητες. Έμπνευση από τον Μάρξ. Η πάλη των τάξεων είναι ο μοχλός της ιστορίας. Κύριος εκπρόσωπος ο Ralf Dahrendorf (1929-2009). Σι προκαλεί τις συγκρούσεις στην κοινωνία; Κατοχή του πλούτου & κατοχή κοινωνικής δύναμης (κυρίαρχες ομάδες vs κυριαρχούμενες ομάδες). Η ΦΟΛΗ ΣΗ ΤΜΒΟΛΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΗ Μία από τις σημαντικότερες προοπτικές στην κοινωνιολογία και βασικό θεωρητικό εργαλείο και υπόβαθρο για κοινωνιολογικές έρευνες. Κεντρική αρχή αυτής της θεωρίας: το νόημα που προέρχεται από και αποδίδουμε στον κόσμο γύρω μας είναι μια κοινωνική κατασκευή που παράγεται από την καθημερινή κοινωνική διάδραση. Ερωτήματα που θέτει αυτή η θεωρία: 1. Πώς χρησιμοποιούμε και ερμηνεύουμε τα πράγματα επικοινωνούμε μεταξύ μας; 13
ως σύμβολα για να
2. πώς δημιουργούμε και διατηρούμε έναν εαυτό που
τόν
παρουσιάζουμε
στους
άλλους
(τόν
δημοσιοποιούμε), και μια έννοια του εαυτού μέσα μας; 3.
πώς
σχηματίζουμε
και
διατηρούμε
την
πραγματικότητα που πιστεύουμε ότι είναι αληθινή; George Herbert Mead 1863-1931 Δίνεται έμφαση στις υποκειμενικές σημασίες διότι οι άνθρωποι
συμπεριφέρονται
βασισμένοι
σε
αυτό
που
πιστεύουν και όχι σε αυτό που είναι αντικειμενικά αληθινό. Έτσι λοιπόν η κοινωνία θεωρείται ότι έχει δομηθεί μέσω της ανθρώπινης
ερμηνείας.
Οι
άνθρωποι
ερμηνεύουν
τη
συμπεριφορά ο ένας του άλλου και είναι αυτές οι ερμηνείες που σχηματίζουν τον κοινωνικό δεσμό.
Παραδείγματα Γιατί οι έφηβοι καπνίζουν, ενώ γνωρίζουν πολύ καλά τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος; Γιατί οι ανοιχτόχρωμοι μαύροι είναι εξυπνότεροι από τους σκουρόχρωμους; Γιατί οι φοιτητές εκτιμούν περισσότερο τους καθηγητές από τις καθηγήτριες; https://www.instagram.com/richkidsofinstagram/ πώς συγκροτούν την εικόνα του εαυτού για τους άλλους και τους ίδιους;
14
Η Κοινωνιολογία στην Ελλάδα Ίδρυση Κοινωνιολογικής Εταιρείας από τον
Αλέξανδρο
Αλέξανδρο
Παπαναστασίου,
Δελμούζο,
Θρασύβουλο
Πετιμεζά, το 1907. τόχος
της:
η
διάδοση των κοινωνικών επιστημών και η μεταρρύθμιση της ελληνικής κοινωνίας. Θεωρήθηκε πολιτικό κίνημα. Ο
Δ.
περιοδικό
Καλιτσουνάκη Ἀρχές
εξέδωσε
Οἰκονομικῶν
το
Αλέξανδροσ Παπαναςταςίου, 1876-1936
καί
Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν (1921). Η Κοινωνιολογία ως ακαδημαϊκή διδασκαλία: αρχές του 1980. Ερευνητικό επίπεδο: 1960. Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιτήμιο Αιγαίου. ΕΚΚΕ=Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. ΕΚΕ=Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία. 15
Χρησιμότητα της Κοινωνιολογίας (σύμφωνα με το βιβλίο) Διαφωτίζει τις κοινωνικές παραμέτρους ενός ζητήματος ή ενός φαινομένου Απελευθερώνει τον άνθρωπο από τη μοιρολατρία Έχει πρακτικές έφαρμογές στη ζωή των ανθρώπων (αλλαγές στην κοινωνία) Σα ερευνητικά πορίσματα της Κοινωνιολογίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τις υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες. (και σύμφωνα με οδηγό σπουδών βρετανικού πανεπιστημίου)
Η Κοινωνιολογία μελετά τον ρόλο των θεσμών στην εξέλιξη των ατόμων Η μελέτη της Κοινωνιολογίας είναι απαραίτητη για την κατανόηση και τον σχεδιασμό της κοινωνίας Η Κοινωνιολογία είναι σημαντική στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων Η Κοινωνιολογία είναι αυτή που έστρεψε την προσοχή μας στην εσωτερική αξία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου Η Κοινωνιολογία άλλαξε την άποψή μας σχετικά με το έγκλημα και τα προβλήματα που αναδύονται Η Κοινωνιολογία συνέβαλε στον εμπλουτισμό του ανθρώπινου πολιτισμού Σο πιο σημαντικό: η Κοινωνιολογία μάς έμαθε
16
“thinking out of the box”