ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Ξεκινώντας από την απορία Α. βρείτε τα φιλοσοφικά προβλήματα στον ακόλουθο κατάλογο: Ο πλησίον είναι για μένα μέσον ή σκοπός; Πώς να φτάσω στο ραντεβού στην ώρα μου, αφού το μετρό έχει απεργία! Να πάρει!!! Δεν έχει άλλο ψωμί! Έχει νόημα η ζωή; Οφείλω να αναζητώ την ηδονή ή την αρετή; Να λουστώ σήμερα το πρωί ή το βράδυ; Β. ειρά σας τώρα: μπορείτε να διατυπώσετε φιλοσοφικά ερωτήματα ή προβλήματα;
____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________
Auguste Rodin, Ο σκεπτόμενος 1879-1889
Η ιδιαιτερότητα της φιλοσοφικής σκέψης έγκειται στο γεγονός ότι θέτει οριακά-θεμελιώδη-έσχατα ερωτήματα.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ; «Ξεκινάμε με μια διανοητική δυσφορία σαν του παιδιού που ρωτάει:
"Γιατί;” Σο ερώτημα του παιδιού δεν είναι σαν εκείνο του ώριμου ανθρώπου· είναι μια έκφραση απορίας και όχι αίτημα για παροχή ακριβών πληροφοριών. Έτσι και οι φιλόσοφοι ρωτούν: “Γιατί;” και “Tι;”, χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς είναι αυτό που ρωτούν. Εκφράζουν ένα αίσθημα διανοητικής δυσφορίας... Σα φιλοσοφικά προβλήματα έχουν τη μορφή: “Σα ΄χω χαμένα”» (Λούντβιχ Bίτγκενσταϊν, Αφορισμοί και εξομολογήσεις)
"Φιλοσοφία θα πει: να βρίσκεσαι καθ' οδόν. Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της, και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα". (Καρλ Γιάσπερς, Εισαγωγή στη φιλοσοφία) «Η απόφασή μου να γίνω φιλόσοφος μού φαινόταν τόσο ανόητη σα να αποφάσιζ α να γίνω ποιητής. Από τα σχολικά μου χρόνια,
όμως,
με
κέντριζαν
φιλοσοφικά
Imi Knoebel, Ich Nicht, 2006
ερωτήματα. Η φιλοσοφία μου φαινόταν η κορυφαία, ίσως η μοναδική, μέριμνα του ανθρώπου». Karl Jaspers
ΚΕΙΜΕΝΑ 1. "Aπό θαυμασμό και απορία οι άνθρωποι και τώρα και παλιά άρχισαν να φιλοσοφούν πρωταρχικά θαύμαζαν τα παράδοξα φαινόμενα που παρουσιάζονταν μπροστά τους, έπειτα σιγά σιγά και προοδευτικά απορούσαν και για τα πιο μεγάλα, παραδείγματος χάριν για τις μεταβολές της σελήνης, για τα φαινόμενα του ήλιου και των άστρων και για τη γένεση των πάντων. Όποιος όμως θαυμάζει και απορεί, έχει την ιδέα πως βρίσκεται σε άγνοια (γι' αυτό και όποιος αγαπά τον μύθο είναι από μια άποψη και φιλόσοφος, γιατί ο μύθος περιλαμβάνει θαυμαστά συμβάντα). Ώστε, μιας και φιλοσόφησαν προσπαθώντας να ξεφύγουν από την άγνοια, είναι φανερό πως φιλοσόφησαν για να μπορούν να κατανοήσουν θεωρητικά τη μορφή των πραγμάτων και όχι για κάποια πρακτική χρήση" (Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Α2, 982b121)
2. “Κατ’ αρχήν όμως [η φιλοσοφία] δεν είναι μια ειδικότητα, ούτε ένα επάγγελμα ή ένας πανεπιστημιακός τομέας μάθησης: είναι μια συνισταμένη της ανθρώπινης ύπαρξης. Από τη στιγμή που είμαστε προικισμένοι και με ζωή και με λογική, το ζήτημα που τίθεται αναπόφευκτα σε όλους εμάς, είναι να διαρθρώσουμε αυτές τις δύο ιδιότητες, τη μία σε σχέση με την άλλη. Και βέβαια μπορεί κανείς να επιστρατεύει τη λογική χωρίς να φιλοσοφεί (για παράδειγμα στις επιστήμες), να ζει χωρίς να φιλοσοφεί (για παράδειγμα στη βλακεία ή στο πάθος). Αλλά σε καμιά περίπτωση, χωρίς να φιλοσοφεί, να στοχάζεται τη
ζωή του και να ζει τη σκέψη του: αφού αυτό ακριβώς είναι η φιλοσοφία. (σ.13-14) {…} «Αλλά είναι επίσης, και ίσως κατά κύριο λόγο, κριτική των ψευδαισθήσεων, των προκαταλήψεων, των ιδεολογιών. Κάθε φιλοσοφία είναι ένας αγώνας. Όπλο της; Η λογική. Εχθροί της; Η ηλιθιότητα, ο φανατισμός, ο σκοταδισμός – ή η φιλοσοφία των άλλων. ύμμαχοί
της;
Οι
επιστήμες.
Αντικείμενό
της;
Σο
όλον,
συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Ή ο άνθρωπος, αλλά μέσα στο όλον. τόχος της; Η σοφία: η ευτυχία, αλλά μέσα στην αλήθεια. έχει πολύ ψωμί η υπόθεση, όπως λένε, και τόσο το καλύτερο: οι φιλόσοφοι έχουν καλή όρεξη!» (σ.15-16) {…} «Ο Κάντ σε μια περίφημη παράγραφο της Λογικής του, συνόψιζε τον τομέα της φιλοσοφίας σε τέσσερις ερωτήσεις: Τι μπορώ να γνωρίζω; Τι πρέπει να πράξω; Τι μού επιτρέπεται να ελπίζω; Τι είναι ο άνθρωπος; «Οι τρεις πρώτες ερωτήσεις αναφέρονται στην τελευταία»,
σημείωνε.
Αλλά
και
οι
τέσσερις, θα προσθέσω εγώ, καταλήγουν σε μια
Πέμπτη,
που
είναι
αναμφίβολα,
φιλοσοφικά και ανθρώπινα, η βασική
Ο φιλόσοφος Walter Benjamin
ερώτηση: Πώς να ζήσει κανείς; Από τη στιγμή που προσπαθεί κάποιος ν’ απαντήσει συνετά σ’ αυτήν την ερώτηση, ασχολείται με τη φιλοσοφία. Και επειδή δεν μπορεί ν’ αποφύγει να την θέσει στον εαυτό του, πρέπει να συμπεράνουμε ότι μόνο από βλακεία ή από σκοταδισμό ξεφεύγει από τη φιλοσοφία» (σ.16) Αποσπάσματα από το βιβλίο του Αντρέ Κόντ-Σπονβίλ Καθρέφτες φιλοσοφίας, Αθήνα: Κέδρος, 2013
ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΜΕ; 2. “Tου ανθρώπινου βίου η διάρκεια είναι στιγμή, η ύλη ρευστή, η αίσθηση αμυδρή, όλου του σώματος η σύσταση φτιαγμένη για να σαπίσει, η ψυχή είναι σβούρα, η τύχη δεν προβλέπεται και η φήμη δεν κρίνεται. Με άλλα λόγια, του σώματος όλα ποταμός κι επιδρομή από ξένους και η φήμη μετά θάνατον λήθη. Τι λοιπόν μπορεί να μας οδηγήσει; Ένα και μόνο, η φιλοσοφία. Και τούτο, όσο κρατούμε το εσωτερικό μας δαιμόνιο μακριά από ατιμία και βλάβη, δυνατότερο από ηδονές και πόνους, να μην κάνει τίποτε όπως τύχει, ούτε με ψευτιές και με υποκρισία, και να μη χρειάζεται άλλοι να κάνουν ή να μην κάνουν κάτι. Επίσης, τα συμβάντα και τα μοιραία να τα παραδέχεται, γιατί έρχονται απ’ όπου κι αυτός ήλθε, και πάνω απ’ όλα τον θάνατο με ήρεμη γνώμη να τον περιμένει, όχι ως άλλο τι παρά ως διάλυση των στοιχείων, από τα οποία κάθε ζώο συνίσταται. Αν λοιπόν για τα στοιχεία χωριστά δεν είναι τίποτε το φοβερό ακατάπαυστα να μεταβάλλονται σε κάτι άλλο, γιατί να φοβάται κανείς τη μεταβολή και τη διάλυση του συνόλου; Eίναι πράγμα φυσικό και κακό δεν έρχεται από τη φύση” (Μάρκος Αυρήλιος, Σα εις εαυτόν, 2, 17, μτφρ. οφία Μαντά).
3. “Aφού με δίδαξε η πείρα ότι όλα όσα συμβαίνουν συνήθως στην κοινή ζωή είναι μάταια και μηδαμινά, και βλέποντας ότι όλα όσα
φοβόμουν
ή
γίνονταν
αφορμή
να
δοκιμάζω φόβο δεν είχαν καθεαυτά τίποτε
καλό ούτε κακό, παρά μόνο στον βαθμό που με αναστάτωναν, αποφάσισα τελικά να αναζητήσω μήπως υπήρχε κάποιο πραγματικό και κοινωνήσιμο αγαθό που μόνο αυτό να ήταν η αιτία που θα επηρέαζε το μυαλό, αποκλείοντας όλα τα υπόλοιπα · ή, ακριβέστερα ακόμη, κάποιο πράγμα που η ανακάλυψη και η απόκτησή του θα μου πρόσφεραν για πάντα
την
ικανοποίηση
μιας
υπέρτατης
και
αδιάκοπης
χαράς
(Μπαρούχ Σπινόζα, Πραγματεία για τη διόρθωση του νου, μτφρ. Βernard Jacquemart, Bασιλική Γρηγοροπούλου, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2000, σ. 23)
«Η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα, η οποία, με λόγους
και
ευτυχισμένη
συλλογισμούς, ζωή»
μας
Επίκουρος
παρέχει
μια
[αναφέρεται
στο
βιβλίο «Καθρέφτες φιλοσοφίας» του Αντρέ Κόντπονβίλ, σ.17)
Ποιοι είναι οι στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας; ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ Διασαφήνιση μιας έννοιας (ξέρω την έννοια των λέξεων; Έχω ξεκαθαρίσει μέσα μου το νόημα των λέξεων;) Αιτιολόγηση των πεποιθήσεών μου (μπορώ να στηρίξω με λογικά επιχειρήματα τη θέση μου; Μπορώ να εντοπίσω τις αιτίες και τα πιθανά αποτελέσματα μιας πεποίθησής μου ή μιας πράξης μου;) Η θέση μου μέσα στον κόσμο: ποιος είμαι; Σι κάνω; Κι αν είμαι φιλόσοφος, ίσως να επιχειρήσω να διαμορφώσω μια συνολική και λογικά συνεκτική θεώρηση του κόσμου και του ανθρώπου. Πυξίδα της ζωής μου, η φιλοσοφία. Κι αν δεν είμαι φιλόσοφος, έχω ανάγκη μια φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου: ποιες είναι οι αρχές μου; Σι πράττω; Και γιατί το πράττω; Σι επιλέγω στην ζωή μου;
ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Γνωσιολογία: Σι γνωρίζω; Και τι δεν γνωρίζω; Είδη και πηγές της γνώσης. Με ποιους τρόπους γνωρίζω;
Οντολογία ή Μεταφυσική: Ποια είναι η πραγματικότητα; Σι όντως υπάρχει;
Πρακτική Φιλοσοφία: Ποιες αρχές ρυθμίζουν τη ζωή μου και την οργάνωση της κοινωνίας; Ποιες αξίες καθορίζουν και κατευθύνουν τη ζωή μου; Ηθική – Πολιτική Φιλοσοφία – Αισθητική
Η Λογική δεν είναι κλάδος της Φιλοσοφίας (θα μπορούσε όμως να θεωρηθεί…), αλλά ένα όργανο της ορθής νόησης. Προσοχή!!!!
Τι είναι τα επιχειρήματα; τη φιλοσοφία δεν αρκεί να προβάλουμε ισχυρισμούς, πεποιθήσεις, πίστεις, διαισθήσεις κτλ. Πρέπει να υποστηρίζουμε τις θέσεις μας με επιχειρήματα. Σι είναι, λοιπόν, το επιχείρημα; Οργάνωση των σκέψεων ώστε αυτές να συνδέονται με λογικό τρόπο και να αποδεικνύουν κάτι αληθινό και έγκυρο. Έτσι, ξεκινάμε από συγκεκριμένες καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα. π.χ.
προτάσεις
(προκείμενες)
και
Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί Ο ωκράτης είναι άνθρωπος __________________________
Άρα, Ο ωκράτης είναι θνητός Αυτό το επιχείρημα είναι παραγωγικό, δηλαδή ξεκινάμε από μια γενική, αντικειμενική αλήθεια και προχωράμε στα επιμέρους. Σο επιχείρημα αυτό είναι επίσης αληθές και έγκυρο.
Προσοχή!! Να κι άλλο ένα επιχείρημα: Σο μπουζούκι είναι όργανο Ο αστυνομικός είναι όργανο __________________________ Άρα, Ο αστυνομικός είναι μπουζούκι Φαίνεται να είναι συγκροτημένο το επιχείρημα σύμφωνα με τους κανόνες, αλλά κάπου χωλαίνει… λογική. Σο επιχείρημα πρέπει να είναι να είναι λογικό, να μην αντιβαίνει στη λογική.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Ας θεωρήσουμε τώρα την φιλοσοφία ως ένα ολόφρεσκο, καλοψημένο ψωμάκι
ΠΡΙΝ
Η αλχημεία της σκέψης και της γνώσης χρειάζεται φρέσκα υλικά, ΒΙΟ…
Ας θεωρήσουμε τις επιστήμες ως το περιεχόμενο ενός χάμπουργκε ρ
ΜΕΣΑ Θεμελιώ νει τ ις αρχές τ ης επιστ ήμης Προσδιορίζ ει τ ις έννοιές τ ης Οργ ανώ νει τ ις μεθόδους τ ης
υνοψ ίζ ει και ερμηνεύει τ α πορίσματ α τ ω ν ερευνώ ν τ ης
Ποιος δίνει τις μεγάλες απαντήσεις, η φιλοσοφία ή η επιστήμη;