Appingedam uit de Kunst

Beeld en tijd

Voor de plattegrond, sla dit blad om!

➼

Dijkstraat, de vensters der huizen nog niet opengebloeid om verleidelijk te noden: voedsel, kunst en gerief voor wie er de beurs toe opent. Toen nog met strenge gevels in samenspan wakend voor ons fatsoen slechts een enkel automobiel legde rumoerend ons schuchter spelen op straat tijdelijk stil...

Jan Niehoff

De toegang is in alle deelnemende panden gratis. Wij gaan ervan uit dat u bij het betreden van de locaties alle beleefdheidsregels in acht neemt. Het betreden van de locaties is op eigen risico.

Dit is een uitgave van Stichting De Noordelijke Kunsthof - Appingedam www.denoordelijkekunsthof.nl

appingedam

uit de

kunst

Dit is een uitgave van Stichting De Noordelijke Kunsthof - Appingedam in het kader van haar 60-jarig bestaan. Š 2011 Stichting De Noordelijke Kunsthof ISBN 978 94 6190 233 7 tekst & redactie fotografie vormgeving & productie druk

Wout Sorgdrager - Leermens Maarten Burggraaff en Wout Sorgdrager Ton Keuning - Appingedam Grafische Industrie de Marne - Leens

www.appingedamuitdekunst.nl www.denoordelijkekunsthof.nl

appingedam

uit de

kunst 1

2

welkom Beste lezer, En natuurlijk bedanken wij ook het stadsbestuur van Appingedam en de overige subsidieverleners. Niet alleen voor hun geld maar ook voor hun steun.

Welkom in de Noordelijke Kunsthof. Welkom in de stad Appingedam. Dit boekje is gemaakt ter gelegenheid van een voor Appingedam unieke gebeurtenis: een kunstroute langs bijzondere gebouwen waarin gerenommeerde kunstenaars recent werk tonen. De aanleiding voor dit evenement is het 60-jarig jubileum van de Noordelijke Kunsthof.

In deze catalogus vindt u kort wat informatie over de kunstenaars en hun werk en meestal ook over de locatie. Maar u leest ook hoe enkele bewoners of gebruikers van panden aan kijken tegen het werk waar zij tijdelijk onderdak aan geven. En u vindt een artikel over de toegevoegde waarde van kunst voor de stad Appingedam en over de architectuur van de stad. U hoeft dit boekje daarom niet van pagina 1 tot en met pagina 84 te lezen. Het is een bladerboek geworden: een boek waarmee u uw eigen route kunt opstellen langs werk van uw favoriete kunstenaars.

In deze catalogus vindt u per locatie een nummer in een blauwe stip. Deze nummers corresponderen met het overzicht van locaties en kunstenaars bij de plattegrond van Appingedam, in de achterflap van dit boekje. Neem de tijd. Als u alles wilt zien, heeft u aan een middag beslist niet genoeg!

Appingedam is een prachtige stad met een groot aantal Middeleeuwse gebouwen en een aantal woonhuizen en andere panden die onder de ’Amsterdamse schoolarchitectuur’ vallen. Als u de expositie bezoekt, komt u in het voormalig atelier van de Damster kunstenaar Karel Arkema. U dwaalt door de Nicolaïkerk en de kerk van Solwerd, u bewondert een groot aantal prachtige woonhuizen en u geniet van enkele bont beschilderde school­ borden in de voormalige Rijks HBS. En in het kader van de ’Open monumentendagen’ gaat u aan boord van motorschip Anda, een varend monument. In totaal zijn er 22 locaties waar 35 kunstenaars uit het Noorden recent werk tonen.

Veel plezier.

Namens de Stichting De Noordelijke Kunsthof,

Graag willen wij de bewoners en gebruikers van alle deelnemende panden bedanken. Zij werken belangeloos mee aan deze unieke expositie.

Maarten Burggraaff, voorzitter 3

voorwoord

’Appingedam heeft de ambiance om zich op het terrein van kunst en cultuur nadrukkelijk te manifesteren. Met een ervaren, vijftig jaren jonge Kunsthof in ons midden ziet de toekomst er veelbelovend uit.’ Dit schreef mijn voorganger Emme Groot in het voorwoord van het jubileumboek ter ere van het 50-jarig bestaan van de Noordelijke Kunsthof. In dat boek werd vooral teruggekeken in de tijd. We zijn nu 10 jaar verder en vieren dit jaar het 60-jarig bestaan. Met het organiseren van de kunstroute ’Appingedam uit de Kunst’ kunnen we vaststellen dat de Noordelijke Kunsthof haar belofte naar de toekomst waarmaakt.

In de afgelopen tien jaar is de aandacht voor kunst en cultuur in de stad sterk toegenomen en is het klimaat voor culturele

4

ondernemers verbeterd. Naast de vele interessante exposities van de Noordelijke Kunsthof heeft de vestiging van Museum Møhlmann en Galerie Kés Art en de organisatie van de Kunstmarkt in de Nicolaikerk een zeer positief effect op het culturele klimaat in de stad. Ook op theatraal gebied met ’Het verhaal van Appingedam’ en ’De Vliegende Hollander’ waait er een vernieuwende wind!

Ook de gemeente zet zich in voor een beter cultureel klimaat.

De gemeente wil in de Solwerderstraat meer ruimte scheppen voor galeries en ambachtelijke activiteiten.Voor de Dijkstraat wordt nagedacht om tijdelijk leegstaande panden in te zetten als expositieruimte. ’Appingedam uit de Kunst’ is een prachtig antwoord op al deze initiatieven. De kunstroute toont ons cultureel erfgoed in volle pracht; niet voor niets werd in 1972 Appingedam het predikaat ’Beschermd stadsgezicht’ toegekend. Datzelfde stadsgezicht vormde de afgelopen jaren het decor van onder meer de manifestatie ’Het geheim van Appingedam’. En nu, in 2011, is het de beurt aan al die kunstenaars die de afgelopen jaren actief waren in de Noordelijke Kunsthof om dat stadsgezicht te gebruiken als decor voor hun werk. Deze dubbelslag past binnen de aanpak in onze stad. Zo creëren we met elkaar een inspirerend cultureel klimaat voor onze inwoners en tegelijkertijd een aanjager voor de lokale economie.

Kunsthof, nog vele jaren! En u, beste lezer, veel leesplezier en kijkgenot. U zult het zien: ’Appingedam uit de kunst’ is de moeite meer dan waard…

Rika Pot Burgemeester van Appingedam 5

De Noordelijke Kunsthof

Het nut van de Kunsthof In 1951 richtte de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen de Noordelijke Kunsthof op. Het Nut, zoals de Maatschappij kortweg genoemd werd, zette zich al sinds 1809 in voor de verheffing van het gemene (’gewone’) volk. Het Nut richtte in 1851 de Nutsspaarbank op om het volk aan het sparen te krijgen. Het Nut richtte in 1911 de Openbare Leeszaal op om het volk aan het lezen te krijgen. De oprichting van de Noordelijke Kunsthof was daar een logisch vervolg op. Het volk spaarde en las boeken.

Nu moest het volk, in de woorden van oprichter Mr. A.T.Vos ’ontvankelijk’ gemaakt worden voor kunst om ’aldus hun kennis en levensgenot te verrijken’. Mr.Vos was de drijvende kracht achter de Kunsthof. Hij was een belangrijk man in Appingedam. Hij hield niet van stilzitten. Hij was notaris, raadslid, wethouder en commissaris van een aantal grote bedrijven in Appingedam zoals de Brons Motorenfabriek en de Damster Auto Maatschappij. Maar hij was ook cultureel actief. Hij schreef toneelstukken en was initiatiefnemer van allerlei culturele activiteiten in Appingedam.

6

De eerste tentoonstelling Mr.Vos ging voortvarend te werk. De eerste expositie (1952) was onmiddellijk raak.Vos regelde bij een bevriende kunsthandelaar in Amsterdam schilderijen van onder andere Jan Steen, W. Adriaan van Ostade en Salomon van Ruysdael. Dergelijke schilderijen waren nog nooit in Appingedam te zien geweest. De tentoonstelling werd dan ook een groot succes. Ook al omdat dokter Van der Kluit alle scholen belde en vertelde wanneer hun school aan de beurt was om een bezoek te brengen aan de Kunsthof. En de heer Kuiper, directeur van de Bronsmotorenfabriek, bepaalde dat alle Damster industrieën f 0,75 per werknemer moesten afdragen.Van dat geld konden alle medewerkers een vrijkaartje krijgen. In 16 dagen telde de tentoonstelling maar liefst 1100 bezoekers.

Zo ging dat in die tijd. Het ’gemene’ volk moest opgevoed worden. De bovenlaag was ervan doordrongen dat zij het moest hebben van alle Damsters, niemand uitgezonderd. En zij beschouwden het als hun taak om hun kennis, tijd en geld in te zetten voor de ontwikkeling van de hele gemeenschap. We denken daar tegenwoordig anders over. Allereerst omdat er geen ’volk’ meer is. En zeker geen volk dat opgevoed moet worden.

Maar ook omdat we ons realiseren dat mensen prima in staat zijn om zelf keuzes te maken. Als ze meer houden van een huilend zigeunermeisje of een mooie kalenderfoto is dat ook prima. Als Kunsthof willen we wel dat mensen in staat zijn om te kiezen. Daarom willen we heel graag kunst laten zien, aan iedereen, zodat men ook echt kan kiezen: dit vind ik mooi, dit vind ik lelijk, dit ontroert me, dit laat me koud.

7

dat de galeries Frontaal en de Wenende Maan verdwenen zijn. Zij boden veel kunstenaars een prima locatie om hun werk te tonen. De komst van Museum Møhlmann en Galerie Kés Art zijn daarentegen natuurlijk prima aanwinsten. Het Museum Møhlmann heeft landelijke bekendheid.

Daar kunnen Appingedam en de Kunsthof van profiteren. Maar terwijl Museum Møhlmann uitsluitend figuratief werk toont, wil de Kunsthof kunst in al zijn verschijningsvormen laten zien. In 1955 was er een expositie met werk van Mondriaan, Toorop en Sluyters. In de jaren ’70 had Henk Helmantel zijn eerste tentoonstelling in de Kunsthof.

In 1993 exposeerde de flamboyante Maya Wildevuur haar schilderijen. In 2001 toonden Rein Pol en Jan van der Kooi hun werk. Misschien dat we ook nog een keer de pindakaasvloer van Wim T. Schippers kunnen laten zien en laten ruiken. Al was het alleen maar om het gesprek over kunst in Appingedam te kunnen blijven voeren.

Waarom willen we dat? Omdat kunst belangrijk is.

Het stimuleert de creativiteit en de nieuwsgierigheid.

Het brengt mensen met elkaar in gesprek. Kunst hoeft niet mooi te zijn of lelijk.Vaak zetten tentoonstellingen bezoekers aan om ook zelf aan de slag te gaan. De Kunsthof organiseert daarom regelmatig exposities van Damster (amateur) kunstenaars. Dat zijn altijd geslaagde exposities. Het is opmerkelijk hoeveel mensen zelf actief creatief zijn. Of dat allemaal ’kunst’ is, is bij zo’n expositie niet zo interessant.

Wat telt is dat de Kunsthof dan een plek biedt om het werk te exposeren. Zo organiseerde de Kunsthof in 2003 ook een tentoonstelling van werk van cliënten van Novo.

Appingedam is een prachtige, historische stad.

Appingedam is een levendige stad. Er zijn in het noorden en speciaal in Groningen veel kunstenaars professioneel actief. Zij verdienen een podium. Maar ook de stad Appingedam verdient een podium voor moderne kunst. Daarom is het ook zo jammer

Maarten Burggraaff, voorzitter

8

01 Blankenstein 2

De Noordelijke Kunsthof De Noordelijke Kunsthof is een stichting.

De Kunsthof bestaat nu 60 jaar. Dat betekent niet dat de Kunsthof er altijd zal zijn. Maar voorlopig heeft de stichting bestaansrecht. Dat blijkt uit de 120 trouwe donateurs, het gemak waarmee we exposanten vinden en de stijgende bezoekersaantallen in de afgelopen jaren.

De stichting verkrijgt haar inkomsten uit donaties van donateurs, subsidie van de gemeente Appingedam en uit de opbrengst van de verkoop van kunst tijdens de exposities.

9

Fons Hoiting

Als je goed kijkt zie je meer Rechts een dreigende, grauwroze lucht die in een roze streep overgaat in het water. Pal op de voorgrond één of twee druipende figuren die het water uitkomen. Rechts duikt ook nog een figuur uit het water op. terwijl we pal bij haar iemand zien zwemmen. ’De fabuleuze zondvloed’ noemde Hoiting het schilderij waarin de regen, links op het paneel, de horizon wegspoelt. Wat gebeurt er nu precies? En wat doet die driehoek daar linksonder?

10

Hoitings stijl is associatief, schetsmatig, poëtisch.

Hij toont ons grotere en kleinere natuurscènes waar we iets zien en nóg iets zien. En als we goed kijken nóg iets. Raadsels? Puzzels? Nee, Hoiting toont ons flarden van een verhaal dat we zelf bedenken.

Fons Hoiting (1965) woont en werkt in Kollum. Hij volgde zijn opleiding aan de Academie Minerva in Groningen.

02 Wijkstraat 1 In 1845 is deze woning gebouwd voor notaris S. Reynders. In het boek ’Monumenten in Nederland. Groningen’ staat het omschreven als ’een neo­ classicistisch éénlaagspand met breed oprijzend middenrisaliet’. Een risaliet is een gedeelte van de gevel dat vooruit­ springt.Van 1937 tot 1995 was het pand als gemeentesecretarie in gebruik. Daarna kreeg het pand een woonfunctie.

11

Wijkstraat 1

Achter de laatste deur waarheid verschijnt pas achter de laatste deur die de toeschouwer op eigen kracht opent.’

Annet Bakker werd geboren in Groningen.

Zij volgde haar opleiding aan de Rietveld Academie in Amsterdam. Na 20 jaar Amsterdam woont en werkt zij nu al weer 25 jaar op Borg Rusthoven in Wirdum waar zij naast haar eigen werk (schilderijen en werken op papier), vanaf 1993 een groot aantal tentoonstellingen organiseerde van kunstenaars van allerlei richtingen. Sinds 2005 richt zij zich uitsluitend op haar eigen werk.

Annet Bakker typeert haar werk zelf als ’flarden van landschappelijke herinneringen naast eigenzinnige observaties. Een universum dat misschien op het eerste gezicht niet eenvoudig is te doorgronden’.

Haar werk doet denken aan de herinneringen aan een droom. Je ziet wat je droomde nog precies voor je maar kunt het onmogelijk beschrijven. Annet Bakker creëert het decor van die droom.

Ze citeert met instemming Antoni Tapies: ’Een schilderij is niets. Het is slechts een deur die naar een andere deur leidt. De waarheid die we zoeken, vinden we niet in een schilderij. Die

www.annetbakker.net 12

13

Annet Bakker

Bevrijd van de tirannie van de werkelijkheid Het werk van Rieks Pepping wordt steeds figuratiever. Steeds vaker duikt het landschap op; het suggereert een zekere ruimtelijkheid, soms zelfs een mate van ’oneindigheid’ of ’leegheid’.

Om zijn werk te typeren, citeert Pepping de Franse schilder Edgar Degas: ’De eigen herinnering is niets anders dan de fictie die is bevrijd van de tirannie van de werkelijkheid.’

Het werk van Pepping is uiterst herken­baar door de knallende kleuren en de vaak wat surrealistische beelden.

Rieks Pepping (1949) werkt sinds 1976 als beeldend kunstenaar. Hij leeft in de kerk van Jukwerd, een klein wierdedorp bij Appingedam. De kerk is zijn atelier, zijn woonhuis en de ruimte waar hij zijn cursussen geeft. www.riekspepping.nl

MS Anda 14

Rieks Pepping

03

Motorschip Anda In 1935 en 1936 bouwde Scheepswerf Delfzijl voorheen Gebr. Sander Delfzijl vier Groninger coasters. Eén daarvan was het schip Jo. Het was 36 meter lang en 6,44 meter breed en had een laadvermogen van 199 ton. In de machinekamer stond een Bronsmotor met een vermogen van 150 pk, waarmee het schip een snelheid van 8 knopen kon bereiken. De eerste kapitein/eigenaar Pepping, geen familie van de kunstenaar, voer in Noordwest-Europa. In de Tweede Wereld­oorlog werd de Jo twee jaar ingezet voor de Engelse kustverdediging. Kapitein Lucas Eefting kocht in 1955 de Jo van kapitein Pepping. Hij noemde het schip naar zijn dochter: Anda. In 1985 vervingen nieuwe eigenaren de Bronsmotor en ze lieten, in het kader

van de schaalvergroting in de kustvaart, het schip zes meter verlengen. Daarbij verdween het laadgerei.

Het mocht niet baten. De eigenaar ruilde de Anda in voor een groter schip bij een scheeps­makelaar in Harlingen.

Verliefd Henry Stouthart, de huidige eigenaar, zag de Anda in 1999 liggen en werd op slag verliefd. Hij kocht het schip en bracht het weer in de originele staat terug.

Het schip werd ingekort en het stuurhuis werd in originele staat hersteld. Gelukkig is het schip niet helemaal oorspronkelijk: Stouthart bouwde het laad­ ruim om tot een sfeervolle ruimte. Het schip zeer is geschikt voor recepties, zakelijke bijeenkomsten en rondvaarten. Want de Anda vaart nog steeds.

15

Stilleven met theezeefje Stilleven met theezeefje, rasp en pollepels? Nee, dit is geen stilleven. Hölzel doet niet aan stillevens. Dit schilderij is 180 centimeter hoog en had in feite net zo goed abstract kunnen zijn. We zien een com­plex spel van vormen en kleur. Het doet niets. Het betekent niets. Het staat daar gewoon, op dat plankje in de keuken. Edward Hölzel zegt erover: ’Het gaat mij niet om exacte weergave van het object, maar om het spel van lijn en vlak, licht en donker balancerend tussen figuratie en abstractie.’

Edward Hölzel woont en werkt in ’t Zandt (Groningen). In 2002 werd zijn werk bekroond met de Artis-Shockprijs van de gemeente Rijswijk. Zijn werk is o.a. in bezit van het Koninklijk Huis, het Gemeentemuseum Den Haag en vele particulieren.

Edward Hölzel 16

Stadshaven 47

04

Stadshaven 47 De modelwoning Stadshaven 47 maakt deel uit van het Overdiep, een gloednieuwe wijk in het hart van de stad Appingedam, pal aan de haven en met uitzicht over de rivier de Groeve. De woning is ontworpen door SKETS Architectuurstudio uit Groningen. Door de gevels van iedere woning enigszins te

laten verspringen wordt de individualiteit van de afzonderlijke woningen benadrukt. De kopwoningen werken als boekensteunen met hoge metselwerk gevels naar het Nieuwe Diep en naar het pleintje aan de zuidzijde.

17

Stadshaven 47

Anne-Marie Schueler

Pure emotie van de Amerikaan Jackson Pollock. Die link is logisch.

Net als Pollock, schuwt Schueler het grote gebaar niet. De eerste expositie van Schueler (1950) was in 2003. Ze exposeerde toen in de Noordelijke Kunsthof. Inmiddels heeft Schueler meerdere exposities op haar naam staan. Schueler woont en werkt in het Groningse Westeremden. www.annemarieschueler.nl

Het werk van Anne-Marie Schueler is volkomen abstract maar tegelijkertijd ook heel eenduidig. In de jaren 90 leerde Schueler hoe ze haar emoties met verf kan uiten. En nog steeds is haar werk emotie.

Pure emotie, met zaagsel en acrylverf op het doek gezet. Het zijn grote, krachtige, kleurrijke, bonte werken waarbij meestal een kleur domineert. Op haar website legt Schueler een link naar het werk 18

Kan het mooier?

Ontdek het verhaal van Appingedam

De Damster industrie gaf bij de oprichting van de Noordelijke Kunsthof in 1951 een forse impuls aan de cultuur in Appingedam. Nu lijken de rollen omgedraaid. Kunst en cultuur zijn steeds belangrijker voor de Damster economie. Dat zegt de burgemeester, dat zegt Rob Møhlmann van het gelijknamige museum en dat zeggen Maud Jongen en Paul Huinink. Zij wonen sinds 2009 in Appingedam.

Rob Møhlmann

Een van de nieuwe culturele ondernemers is Rob Møhlmann, schilder en eigenaar van het parti­ culiere Museum Møhlmann, een museum voor figuratieve kunst.

Møhlmann laat trots het museum zien dat hij en zijn –in 2010 overledenvrouw Laura inrichtten. Daartoe verbouwden zij een grote boerderij aan het Damsterdiep. Waar vroeger de koeien stonden maakte Møhlmann kleine ruimtes waar etsen en tekeningen hangen. Aan de muur in de grote zaal hangen schilderijen. Een brede majestueuze trap leidt naar de gaanderij rondom. Wat betekent het Museum Møhlmann voor Appingedam?

Møhlmann wil zichzelf niet op de borst slaan. ’Ons museum is een aangename verrassing. En het feit dat Møhlmann landelijk een begrip geworden is als het 19

gaat om figuratieve kunst zet Appingedam beter op de kaart. Ik begrijp dat Ekenstein boekingen krijgt van mensen die bij ons willen komen kijken.’

Culturele trekpleister De economische waarde van dit soort initiatieven is groot, erkent burgemeester Pot: ’Inderdaad, Museum Møhlmann. Maar ook de Kunsthof en de Gangerie, de uit nood geboren galerie-gang van Greet Dijkstra aan de Kniestraat en de galerie van Kees Aerts in het voormalige TNT-gebouw.’ Ze wijst op de vele festivals en evenementen in Appingedam: de Vliegende Hollander, Theater te Water, de Nieuwe Man,Venezia del Nord. ’Er is zoveel creativiteit.

Dergelijke evenementen hebben een samenbindend effect. Uit de hele regio doen mensen mee en de Rika Pot

20

historische binnenstad is het decor. Dat is er al. Kan het mooier?’ Al dit soort initiatieven stimuleren de opkomst van de stad Appingedam als culturele trekpleister. Waar vroeger de industrie de cultuur steunde, geeft nu de cultuur de Damster economie een forse impuls.

Cultuur is niet alleen van belang om toeristen te trekken. Paul Huinink en Maud Jongen werken in Delfzijl, Winschoten en Stadskanaal. Ze kozen voor Appingedam vanwege het schitterende huis maar ook vanwege de charme van een echte stad met een historische kern en alle faciliteiten: scholen, winkels en een stadscentrum. Onlangs kwam Paul met dochter Madelief toevallig langs het museum Møhlmann. ’Daar zijn we toen wezen kijken. Dat was erg leuk.’ Madelief beaamt dat, al maakten de schilderijen en beelden op haar niet zo veel indruk: ’We zagen toen ook een reiger.’

Ondanks de beperkte schaalgrootte van Appingedam vinden Paul en Maud dat er veel te doen is. Maar wat ze missen is een duidelijke, overzichtelijke presentatie.

Paul: ’Ik stond laatst in de snackbar te wachten en zag toen allerlei posters van heel veel activiteiten. Er was geen enkel overzicht. Dat moet toch mogelijk zijn in een stad als Appingedam.’

Hun pleidooi voor meer samenhang in het aanbod is geen toeval. Burgemeester Pot: ’Dat klopt. We hebben daarom nu bijvoorbeeld de stadskalender ontwikkeld. Je ziet nu in een oogopslag wat er in Appingedam allemaal te doen is. En op de achterzijde staan de activiteiten in de hele Eemsdeltaregio.’

Paul Huinink en Maud Jongen en kinderen

Bovendien benoemde de stad per 1 mei 2011 een stadsmanager. Burgemeester Pot: ’Hij ondersteunt nieuwe initiatieven en maakt van een aantal losse activiteiten een samenhangend pakket. Hij kan initiatieven bij elkaar brengen en promoten zodat we de stad sterker als culturele trekpleister neerzetten.

Appingedam heeft zo’n goed verhaal. Dat moeten meer mensen ontdekken.’

Rob Møhlmann weet al een aandachtspunt voor de stadsmanager: de bewegwijzering. ’Ik wil zo graag dat er borden komen die bezoekers vanaf het treinstation de weg wijzen naar ons museum. Maar dat is erg moeilijk. Per culturele instelling is er ruimte voor één bord.’ Burgemeester Pot laat zich niet kennen: ’Daar moeten we ook eens creatief naar kijken. Dat moet toch lukken.’

21

05

Wijkstraat 30 De Franse School De Franse School werd gebouwd aan het eind van de negentiende eeuw. De naam van de school kan worden verklaard uit het onderscheid dat men in die tijd maakte tussen een Latijnse School en een Franse School. Op de Franse School werd geen Latijn en Grieks gedoceerd.

De karakteristieke trapgevel kreeg de school pas rond 1930. De school diende in die tijd als ULO. De gevelsteen die u ziet heeft met de school weinig van doen. De steen dateert uit 1749 en is afkomstig van het oude wachthuis. De Franse school is nu in gebruik als verenigingsgebouw van de Protestantse Gemeente Appingedam.

22

Wianda Keizer

De eenvoud van een lijn het verticale in de boom en ook de lijnen in de architectuur, met zijn gelaagdheid, structuur en herhaling. Zij noemt dit haar ’voor-beelden’. Het afgebeelde werk laat dat zien: acht stroken ijzer.

Eigenlijk kan het niet eenvoudiger. Het materiaal en de herhaling. Het licht doet de rest.

Wianda Keizer (1969) woont en werkt in Groningen.

Wianda Keizer zoekt in haar ruimtelijke werk naar schoonheid, naar ruimte, naar eenvoud, naar iets wat raakt. Haar werken zijn wat ze zijn. Ze spreken voor zich. Ze zijn in al hun bescheidenheid ontstaan uit liefde voor de materie en met oog voor structuur en huid. Wianda Keizer werkt heel intuïtief: uitgaande van materiaal en idee groeit het beeld naar zijn uiteindelijke vorm.

Ze houdt van de eenvoud van een lijn: de horizon,

www.wiandakeizer.nl 23

Ton de Vreede

In gesprek met het materiaal Ton de Vreede (1958) volgde van ’79 – ’85 de opleiding Schilderen en Grafiek aan de Academie Minerva in Groningen maar houdt zich momenteel uitsluitend bezig met ruimtelijk werk. Hij is incidenteel werkzaam als gastdocent beeldende vorming.

Ton de Vreede snijdt in zijn werk grote thema’s aan: natuur, ethiek, verlangen. Zijn inspiratie vindt hij in zijn materiaal.Vaak is dat afval van glas-, steen- en metaalverwerkende bedrijven.

Hij laat zich verleiden door zijn materiaal. Hij gaat er mee in gesprek. Hij luistert naar de eisen die het stelt maar luistert ook naar de verhalen die al werkend, in hemzelf opborrelen. Historische verhalen, mythologische verhalen en eigen belevenissen. Uit die mix van historie en heden, fantasie en werkelijkheid ontstaan zijn beelden.

www.tondevreede.nl Ton de Vreede exposeert ook in het raadhuis, locatie nummer 6 (Wijkstraat 36) 24

Mensen zien we niet in het werk van Thomas Blok. En toch is de mens erg aanwezig. Niet persoonlijk maar door wat hij doet met het landschap. Bijna overal wordt de natuur onderbroken door menselijke objecten. Zijn het geen gebouwen dan zijn het wel wegen, spoorlijnen, bruggen of hoogspanningsmasten.

Strakke, geometrische vormen tegen een organische achtergrond die Blok vaak drama­ tisch aanzet, bijvoorbeeld met een vlammende zon die juist door een dreigende wolkenlucht breekt.

Wijkstraat 30 Thomas Blok Een verlaten wereld

Blok benadrukt de tegenstelling door de natuurlijke elementen in het beeld levendig uit de losse hand te schilderen en de kunstmatige elementen met behulp van afplaktape en linialen aan te brengen. Die spanning creëert een dromerige, romantische en tegelijkertijd desolate sfeer. Wat we uiteindelijk zien zijn ansichtkaarten uit een verlaten wereld waar mensen zich niet meer thuis lijken te voelen.

Thomas Blok (1981) studeerde in 2007 af aan de Academie Minerva in Groningen in de richting Autonome Beeldende Kunst.

Hij exposeerde onder andere in de Bornse Synagoge, Galerie Mebius (Groningen) en stichting Forma Aktua Pinakotheek. Galerie Mebius presenteerde zijn werk op de beurzen ’Realisme Amsterdam’ en ’Open Art Fair Utrecht’. www.thomasblok.exto.nl 25

Scènes in steendruk

Wim Jonkman

is in zijn werk geen horizon te zien. Het beperkt zich tot kamers en andere beperkte ruimtes. Zijn litho’s doen denken aan de stills van een film of scènes uit een toneelstuk. Achter of naast het toneelbeeld zien we in dunne, ongekleurde lijnen zich andere scènes afspelen. Dat wat eraan voorafging of wat ooit nog gaat gebeuren.

Wim Jonkman (1946) heeft zijn drukkerij Obelisk in Uithuizermeeden. Naast zijn werk als vrij kunstenaar was Jonkman tot 2010 docent grafische technieken aan Academie Minerva in Groningen.

Wim Jonkman maakt steendrukken op groot formaat. Steendruk is een procedé waarbij de kunstenaar een steen betekent met een vettige stof zoals vetkrijt.Vervolgens bestrijkt hij de steen met arabische gom. Het vet en de gom reageren op elkaar. Daarna wast de kunstenaar de steen en brengt een dunne laag inkt aan. En dan komt het: alleen op de plekken waar de arabische gom en het vet op elkaar reageerden, blijft de inkt zitten.

Vervolgens legt de kunstenaar een vel papier op de beïnkte steen. Met een pers brengt hij de inkt van de steen op het papier.

Jonkman woont en werkt in Noord-Groningen. Toch

www.obelisk.uithuizermeeden.nl 26

05

Wijkstraat 30

Flip Drukker Poëmages Flip Drukker is een beeldend kunstenaar. Hij beschouwt zijn werk desalniettemin als een vorm van poëzie, een dichterlijk spel waarin associaties met muziek, filosofie en literatuur volop de kans krijgen. Drukker maakt onder andere collages en objecten. Hij noemt ze ’poëmages’, beeldgedichten. Ze zijn stuk voor stuk een pleidooi vóór de verbeelding en tegen massaal geproduceerd design.

vormgever bij Wolters Noordhoff. Hij is nu freelance ontwerper en beeldend kunstenaar. Drukker heeft zijn atelier in het Paleis, het voormalig Scheikundig Laboratorium aan de Bloemsingel te Groningen.

Flip Drukker (1949) volgde de opleiding MO-B tekenen en grafisch ontwerpen aan Academie Minerva in Groningen. Hij gaf les en werkte als

www.flipdrukker.nl 27

Wijkstraat 36 Het raadhuis stamt uit 1630 en is één van de kleinste raad­ huisjes van Nederland. De gemeenteraad van Appingedam vergadert er nog steeds. De benedenverdieping diende eerst als waag. De open doorgang van het gebouw geeft het pand en het plein een heel eigen karakter.

Tussen de kruiskozijnen van de eerste verdieping ziet u een nis met daarin een bijna levensgroot beeld van een nietgeblinddoekte Vrouwe Justitia. Boven de kozijnen bevinden zich schelpen, een karakteristiek Gronings motief dat vaker voorkomt in Appingedam. Boven het poortje in de voorgevel ziet u een gebeeldhouwd vrouwenhoofd met het stadswapen erboven: een pelikaan die haar jongen voedt met haar eigen bloed.

06 Het raadhuis

Het raadhuis is van 1983 tot 1987 ook nog het onderkomen geweest van de Noordelijke Kunsthof. Dat dankte de Kunsthof aan de gastvrijheid van de gemeente Appingedam. Daarvoor was de Kunsthof namelijk gevestigd op de bovenverdieping van het gebouw van de Nutsspaarbank (pal aan de overkant). Omdat de Nutsspaarbank Appingedam fuseerde met enkele andere Nutsspaarbanken had de nieuwe bank het hele gebouw nodig.

De Kunsthof moest daarom uitzien naar een nieuwe plek. Toen het raadhuis na de restauratie in 1983 weer in gebruik werd genomen, verzocht de gemeente Appingedam de Noordelijke Kunsthof om een openingsexpositie te verzorgen. Dat gebeurde.

De expositie was een groot succes. Daarop mocht de Kunsthof het raadhuis gebruiken tot de Kunsthof een definitieve plek had gevonden.

28

Jan S. Niehoff

Contact Dichter-schrijver-tekenaarschilder Jan Niehoff schildert heldere lijnen. Soms lijkt zijn werk wel op een schets voor een glas-in-loodraam. Zijn werk gáát ergens over. We zien veel mensen die contact maken of contact zoeken. Niehoff’s personages knielen, schuilen bij elkaar of schreeuwen het juist uit. We zien veel isolement. We zien hoop en wanhoop. We zien troost en verdriet. Als schrijver is Niehoff een verhalenverteller.

Als schilder evenzeer.

Jan S. Niehoff (1923) was schoolarts in Appingedam.

Hij schreef verhalen en gedichten en deed talloze radiovoordrachten. Hij schilderde en tekende en was bovendien 25 jaar bestuurslid van de Noordelijke Kunsthof.

29

Wijkstraat 36

Geen herrie

schildert wat hem bevalt. En wat hem niet bevalt laat hij weg: ’Ik schilder geen herrie.’ Hofstede laat de schoonheid zien.

Een karakteristiek, kenmerkend Hofstede-schilderij.

Een heel herkenbare plek. De stad op zijn mooist.

Een veegje rood om extra accent aan te brengen.

In een interview zegt Hofstede: ’Ik wil de sfeer weergeven. Laten zien dat de stad een traditionele, monumentale achtergrond heeft.’ Hij verwijst hier naar de stad Groningen waar hij veel schilderde.

Maar of het nu de Noorderhaven in de stad Groningen, het haventje bij Noordpolderzijl is of de hangende keukens van Appingedam, Hofstede

Hofstede (1949) is onder meer architect, dirigent, organist en schilder. Hij studeerde aan de Academie Minerva in Groningen. Hij woont en werkt in Baflo. www.siphofstede.nl

Sip Hofstede 30

Wiebren Arema

Drama in kleur dramatiek van het decor. Hij (het zijn vooral mannen die Arema schildert) wordt er als het ware één mee.

Arema werkt samen met een groep collega kunste­ naars in ’Groep 26’. Hij schildert op doek, paneel of papier.

Wiebren Arema (1952) heeft zijn atelier in Groningen.

Het werk van Wiebren Arema knalt. Of we een naakte man op een divan zien liggen of wat vazen en glaswerk – wat we zien is een bont spektakel van kleur en vorm. Het is een vrije associatie in kleur. Tot voor kort werkte Arema veel met modellen. Dat hij de laatste tijd ook regelmatig stillevens schildert kan geen toeval zijn. De voorstelling lijkt ondergeschikt aan het experiment.

En toch, wie voor Arema poseert, valt niet weg in de

www.wiebren-arema.nl 31

hebben van 41 meter. De klokken doen het weer: het huidige carillon telt maar liefst 51 klokken. Ieder kwartier kunt u ze horen.

De Nicolaïkerk is de grootste kerk van de Ommelanden en beslist ook een van de mooiste.

De kerk, de naam doet het al vermoeden, is oor­spronkelijk gewijd aan St. Nicolaas. De bouw­ geschiedenis is bijzonder complex. De eerste versie van de kerk dateert uit het begin van de dertiende eeuw. In de eeuwen erna zijn delen aangebouwd, afgebroken en hersteld. De geschiedenis van de toren is daarvan een voorbeeld. In 1554 werd de oorspronkelijke dertiende-eeuwse westtoren afgebroken. Men bouwde een nieuwe toren die op zijn beurt in 1835 weer werd afgebroken. Hij was te bouwvallig. Sinds 1800 kon men om die reden ook de klokken niet meer luiden. De huidige vrijstaande toren kwam er voor in de plaats, waarvan het stenen vierkant en de houten opbouw samen een hoogte

Nu is de kerk eigendom van de Protestantse Gemeente Appingedam en wordt hij gebruikt voor de zondagse erediensten. Regelmatig vinden er ook concerten en andere culturele activiteiten plaats.

Dat past ook goed in de functie die de kerk door de eeuwen heen heeft gehad. De Nicolaïkerk was al die jaren een belangrijke ontmoetingsplaats voor de bewoners van Appingedam en haar omgeving.

Niet voor niets is de kerk het hart van het geheel vernieuwde stadscentrum van Appingedam.

Wijkstraat 32

Nicolaïkerk 07

32

Henk Helmantel

Studie in schalen Romeins glas en eierschalen uit 1998 is een studie in schalen. We zien lege eierschalen, we zien het hele ei en we zien de oude Romeinse schaal van glas. De schalen zelf zijn verschillend maar het patina van het eeuwenoude glas en de matheid van de eieren, of ze nu leeg zijn of nog heel, vullen elkaar aan.

Henk Helmantel exposeerde in 1972 voor het eerst in de Noordelijke Kunsthof. De Kunsthof is er trots op dat Helmantel opnieuw meewerkt, ditmaal aan de grote jubileumtentoonstelling.

Henk Helmantel (1945) woont en werkt in Westeremden.

Een kloostergang, het interieur van een kerk of drie eieren in een schaaltje, plus twee halve eierschalen: drie heel verschillende onderwerpen en stuk voor stuk heel herkenbare Helmantels. Hoe komt dat?

Allereerst door de nauwgezetheid en de schijnbare echtheid. Maar ook door de aandacht voor de compositie en de lichtval.

In een interview op zijn eigen website zegt Helmantel: ’Een goed schilderij bestaat voor mij uit harmonie, een goeie ritmiek, een mooie sfeer en een boeiende kleurverdeling. Enerzijds zijn dat allemaal technische aspecten, maar anderzijds is het ook de optelsom van die elementen die mede de kwaliteit van een schilderij bepalen.’ Het schilderij

www.helmantel.nl 33

Ruimte Leen Kaldenberg (1957) volgde de schildersopleiding aan de Academie Minerva in Groningen. Hij expo­ seert onder meer in Galerie Anderwereld in Groningen en Museum Belvedere te Oranjewoud.

Over het werk van Kaldenberg verscheen in 2011 het boek ’Land, licht en lucht’, een overzicht van een deel van zijn werk uit de periode 2004 tot en met 2010. Het boek wordt uitgegeven door Galerie Anderwereld.

Leen Kaldenberg schildert het Groningse landschap.

Niet het uitbundige groene landschap van Groningen in de lente en de zomer maar het kale, gedemptere landschap van Groningen in de herfst en de winter. Juist in die periode komt een van de meest karakteristieke eigenschappen zo tot zijn recht: de puurheid en de helderheid van het licht.

Kaldenberg maakt dat voelbaar door zijn ingetogen kleurgebruik en zijn lange, fijne streken.

Die lange streken benadrukken nog eens de weids­ heid van het landschap. Die weidsheid wordt ook zichtbaar doordat Kaldenberg meestal kiest voor een relatief klein formaat. Kaldenberg toont ons het Groningse landschap in al zijn eenvoud. Ruimte, doorzicht, klei, water, lucht en licht.

Land waarin je je niet kunt verschuilen.

www.leenkaldenberg.com

Leen Kaldenberg 34

Wijkstraat 32

Gastvrij

07

De Nicolaïkerk is een gastvrije kerk. Op zondagochtend is er dienst. Buiten die uren wordt de kerk regelmatig gebruikt door bijvoorbeeld een koor, een toneelgezelschap, een stichting die een bijeenkomst wil organiseren of, zoals nu, kunstenaars die hun werk willen exposeren. Harry Wessels (koster) en Jan Kolk (coördinator activiteiten) juichen al dat bezoek toe. Kolk hoefde nog nooit ’nee’ te zeggen tegen de plannen: ’Het gebouw geeft zelf zijn grenzen aan.’ Hij citeert met instemming een uitspraak van een bestuurslid van de Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen: ’De kerk is niet van ons. De kerk is van de gemeenschap.’ Koster Harry Wessels bekijkt werk van de kunstenaars. Hij is er blij mee: ’Het heeft allemaal wat. Ik vind het prachtig.’

35

Wijkstraat 32

Ans van Genderen Water, aarde, lucht en vuur waarin, zo zegt ze zelf, ’mensen niet meer zijn dan dauwdruppels in de wind. De mens speelt zijn rol, ingekapseld of los staand, dolend in de ongrijpbare natuur’.

Ans van Genderen (1945) werkte jarenlang als grafisch vormgever.Van 2002 tot 2007 studeerde ze aan de Academie Minerva in Groningen, autonome beeldende kunst. Sinds 2007 is ze zelfstandig kunstenaar. Ze heeft haar atelier in Groningen.

Een wit paard galoppeert langs het strand, de manen wapperend in de wind, een onstuimige witte wolkenlucht tegemoet. Geen mens te zien. Het schouwspel heeft –oneerbiedig geformuleerd- iets ”fantasy-achtigs”.

Ans van Genderen schuwt het grote gebaar niet. Op haar website is te zien hoe ze een behangborstel gebruikt om de grondlaag aan te brengen. De grote bewegingen creëren dynamiek in haar doeken.

De elementen water, aarde, lucht en vuur maakt ze in haar werk zichtbaar. Ze schept een wereld

www.ansvangenderen.nl 36

37

08

Museum Stad Appingedam Intrigerend Cynthia Heinen is directeur van het Museum Stad Appingedam. Ze vindt het werk van Yvonne Struys prachtig. ’Het werk van Yvonne Struys spreekt mij aan vanwege het historische en mythische karakter.

De vormgeving sluit daar naadloos bij aan: sommige objecten zien eruit alsof ze het resultaat van een archeologische opgraving zijn, andere lijken eeuwen in het veen te hebben gelegen om nu een deel van hun geheimen prijs te gaan geven.

Het spreekt tot de verbeelding en dat is wat beeldende kunst

moet doen, vind ik. Daarbij heeft het werk een esthetiek die mij erg aanspreekt: het kleurgebruik, soms hele tere tinten, soms helemaal in aardkleuren met de felle blauwgroene accenten die doen denken aan het patina van koperen objecten die in de grond zijn gevonden. Prachtig om naar te kijken, intrigerend om over na te denken en een eer om het als museum te mogen exposeren in een historische ruimte als onze grote zaal aan de Dijkstraatkant, want in een historische omgeving komen haar kunstwerken het meest tot hun recht.’

38

Wijkstraat 25/Dijkstraat 30 Het Museum Stad Appingedam is gevestigd in twee panden die elkaars achterburen waren: het woonhuis Dijkstraat 30 en het woonhuis Wijkstraat 25.

Het pand aan de Dijkstraat is verreweg het oudst. Het heeft een dertiende-eeuwse kern, waarvan in de kelder resten van een gewelf zichtbaar zijn.

In de 15de eeuw werd dit huis aan de linkerzijde verenigd met een ander huis waarvan twee balken in ieder geval zijn gedateerd op 1483. In de 18de eeuw werd het geheel aan de Wijk- straat uitgebreid met een dwars pand voorzien van schilddak en hoekschoorstenen.

In de tuin staat een achtkante theekoepel uit omstreeks 1910. Beide panden hebben van­zelfsprekend een rijke ge­ schiedenis. In het pand aan de Dijkstraat waren bij­voorbeeld drogisterijen gevestigd:Verkade en Zeephat.

Eind jaren 90 zijn beide panden grondig gerestaureerd door de stichting Woonhuismonument.

Sinds 1999 zijn ze als museum in gebruik.

Yvonne Struys

Luisteren naar de mythen geschiedenis van zichzelf. Het vaandel dat op de expositie te zien is, is bijvoorbeeld ooit meegedragen in processies.

Yvonne Struys heeft haar atelier in de voormalige ’Samen op weg’-kerk in Nieuwolda. www.struys.nl

Op de meest uiteenlopende plekken, in onverwachte situaties en in soms barre omstandigheden maakt Yvonne Struys haar zoektochten. Zij kiest haar reisdoelen bewust, maar of zij nu naar het hoge Noorden trekt of een reis onderneemt in de geest, zij laat zich steeds weer verrassen door haar ontdekkingen. Graag volgt ze de oude paden uit de geschiedenis en luistert naar de mythen en volksverhalen. Haar werk is geïnspireerd door die zoektochten. Het gaat over het streven, het zoeken en het verlangen naar rust en inkeer. Ze gebruikt oude en doorleefde materialen, materialen met een

Yvonne Struys exposeert ook in de Solwerderkerk, locatie nummer 22 (Solwerderweg 5a)

Wijkstraat 25 39

09

Kerkje Nicolaas komen de inwoners van Appingedam graag op de thee of koffie, voorzien van appeltaart, een plakje cake of koek of een lekker broodje. Alles uit eigen bakkerij. De vergaderruimte bovenin de kerk wordt regelmatig verhuurd aan derden. In het complex is verder kantoorruimte gerealiseerd en een atelier voor cliënten.

Het kerkje Nicolaas werd tussen 1900 en 1901 gebouwd onder architectuur van A.J. van Schaik uit Utrecht, aannemers waren N. Dertien uit Losdorp en J. Lutmers uit ’t Zandt. Het kerkje was tot 1999 de kerk van de Rooms-katholieke Sint Nicolaasparochie. Toen deze fuseerde met de parochie in Delfzijl werd de kerk met de pastorie en het nonnenklooster verkocht aan stichting NOVO, een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Nicolaas is nu een sfeervolle horeca­ locatie in het oude centrum van Appingedam. Hier

Solwerderstraat 45 40

Humor is belangrijk Het werk van Rein Pol is figuratief.

We zien wat het voorstelt. Maar wat het betekent? We zien een sleetje in de sneeuw met een enkele kinderhandschoen. Waar is het kind?

Waar is de andere handschoen?

Dergelijke vragen beantwoordt Pol niet; hij gaat zijn eigen weg. Rein Pol creĂŤerde zijn eigen stijl en thematiek en hanteert zijn eigen logica. We zien een Groningse boemel die verdwaald is in Nepal. In de wereld van Rein Pol kan dit. Het is aan de beschouwer om zijn of haar verhaal erbij te maken.

Humor is belangrijk in het werk van Pol. In veel schilderijen verstopt hij een knipoog. Je mag erom lachen. Niet voor niets adviseerde Pol om bij zijn grote overzichtstentoonstelling in Slot Zeist (voorjaar 2011) de kinderen vooral mee te nemen!

Rein Pol (1949) woont en werkt in Stedum. Hij verzorgt masterclasses figuratief schilderen aan de Klassieke Academie voor Schilderkunst in Groningen. www.reinpol.nl 41

Rein Pol

Solwerderstraat 45 Beweging Jaap van Meeuwen maakt beelden. Hij werkt met brons en met oud ijzer. Het werk in brons is over het algemeen klein en lijkt uit de losse pols geboetseerd te zijn. Krachtig, gedreven en snel genoeg om de beweging van zijn figuren ”te vangen”. In zijn werk met oud ijzer past Van Meeuwen zich meer aan aan wat zijn materiaal hem biedt. Zeker, hij bewerkt het drastisch. Hij slijpt, smeedt en last maar de vormen die het materiaal hem biedt, gebruikt hij dankbaar. Toch zijn de onderwerpen voor de ijzeren beelden niet wezenlijk anders dan de onder­werpen van de bronzen beelden. Bij beide werkvormen pakt Van Meeuwen zijn figuren middenin hun actie: de dappere dodo en de zwoegende ketellapper.

Jaap van Meeuwen (1958) heeft zijn opleiding genoten aan de Academie Artibus te Utrecht en de Academie Minerva te Groningen. Hij woont en werkt in de voormalige herberg ’De Koppelpaarden’ in Uithuizermeeden, pal bij het kerkje met de blauwwitte toren. Het café (gebouwd in 1805) is nog steeds intact. De stamtafel staat klaar voor bezoekers. www.jaapvanmeeuwen.nl

Jaap van Meeuwen 42

Verven Het is net pauze. De maandaggroep zit aan de koffie. Ze hebben er al een hele dag op zitten. Ze tekenen en schilderen in het atelier van het Centrum voor Dagbesteding Nicolaas, onderdeel van NOVO. NOVO biedt ruim 1900 mensen met een verstandelijke beperking ondersteuning bij wonen, werk en dagbesteding.

De groep is buitengewoon geïnteresseerd in de kunstwerken die in de kerkzaal komen te staan en te hangen. We schuiven de koffiespullen aan de kant en bekijken eerst werk van Jaap van Meeuwen. Hij maakt werk in brons en in oud ijzer, zeg maar ’schroot’. We bekijken de dodo.

43

Een sculptuur die van oude ijzeren voorwerpen is gemaakt.Veel mensen vinden het mooi omdat je goed kunt zien waar het van gemaakt is. Maar een van de groep zegt: ’Het zou wel schrikken zijn als dat hier op het atelier zou staan; deze dodo is maar liefst 180 cm hoog!

De tafel waarin een stoel is verwerkt van Gea Smidt doet een ander onmiddellijk aan Escher denken: wat je ziet kan niet. Het is surrealistisch. Maar het werk van Rein Pol maakt de tongen pas echt los. Wat doet die muur daar?

En die trein? En wat doet die jongen?

Op die vraag weet ook iemand het antwoord: hij gaat verf halen bij zijn vader en moeder. En waarom heeft hij dat lachje om zijn mond? Dat weet de volgende: hij gaat verven!

Solwerderstraat 45

Samen onbruikbaar ze de kijker uit. Gaan we inderdaad naar buiten of blijven we hier binnen?

Een tafel en een stoel, zo uit de kringloopwinkel, hier in de kerk Nicolaas. Ze staan er samen maar vormen ook een onlosmakelijk geheel. Lotgenoten. Ze zijn tot elkaar veroordeeld en daardoor samen onbruik­ baar. Een wrange constatering. ’Kom je buiten spelen’ schrijft Gea Smidt erboven.

Door herkenbare elementen uit de leefomgeving van de mens in een andere context te plaatsen, creëert Gea Smidt verrassende combinaties. Met het vervreem­dend effect dat daardoor optreedt, daagt

Gea Smidt (1966) werkt in meerdere disciplines. Ze rondde in 2007 haar opleiding aan de Academie Minerva af. Gea Smidt woont en werkt in Groningen. www.geasmidt.com

44

Gea Smidt

45

Gereformeerde Kerk

10

De gereformeerde kerk aan de Dijkstraat 71 is in 1928 gebouwd onder architectuur van Egbert Reitsma in de bouwstijl van de Amsterdamse School. De kerk staat op de fundamenten van de kerk uit 1868 die in 1926 afbrandde. In de late Middeleeuwen stond hier de Munt van Appingedam.

De kerk is een prachtig voorbeeld van de bouwwijze van de Amsterdamse School.

Het gebouw is opgetrokken uit paarsbruine gesinterde bakstenen die in allerlei verschillende metselpatronen zijn verwerkt.

46

Een ander typisch Amsterdamse Schoolkenmerk is de gevelbekleding met dakpannen aan de achterkant van de kerk. Ook het interieur is bijzonder de moeite waard: Reitsma ontwierp een plafonddecoratie die in feite één geheel is met de architectuur van het gewelf en naadloos overgaat in de glas-inloodstroken.

Dijkstraat 71

Merijn Vrij De schoonheid van dingen Dat geldt voor het materiaal waarmee hij werkt en dus ook voor de locaties waar hij werkt.Vrij maakte begin 2011 voor Vos Interieur Groningen enorme lichtbollen van wilgentenen, krimpfolie en RVS. Deze zelfde techniek past hij toe in de Gereformeerde Kerk van architect Egbert Reitsma, een bijzonder hoge ruimte waar deze ’Balls of Light’ goed tot hun recht komen.

Merijn Vrij (1971) woont en werkt in Groningen.

Merijn Vrij noemt zichzelf ’natuurkunstenaar’. Hij werkt het liefst met materialen die hij tegenkomt tijdens zijn wandeltochten. Die materialen neemt hij mee naar zijn atelier of verwerkt hij ter plekke tot een kunstwerk. Of het nu klein werk betreft (column ’Vrijkunst’ voor Noorderbreedte) of een grote installatie (van Midwolda tot Taipei), overal speelt de omgeving een belangrijke rol. De plek in samenspel met het kunstwerk: het één versterkt het andere.

In een interview met Noorderbreedte (februari jl.) zegt hij: ’Ik wil de schoonheid van dingen tonen.’

www.merijnvrij.nl 47

Stationstraat 2-4

11 Dromen in hoogglans Het werk van Alice Koopmans heeft iets dromerigs.

Koopmans maakt expressief, haast wat hallucinerend werk in felle kleuren, vaak in hoogglans. Haar thema’s lijken veelal afkomstig uit een tropische vlindertuin. We zien een bonte stoet van bijvoorbeeld papavers, vlinders en takken. Het is vaak feest bij Koopmans maar niet altijd. Dan hangt er onweer in de lucht.

In haar aanpak combineert Koopmans ambachtelijk­ heid en improvisatie. Over een schets brengt ze met een injectiespuit verven aan in allerlei kleuren. Door de verf niet te laten drogen, lopen kleuren door elkaar heen. Met wat er dan gebeurt, gaat Koopmans aan het werk. Met een kwast en met een potlood.

Alice Koopmans (1951) is parttime jeugdarts. In 1978 studeerde ze af als huisarts. In 2007 studeerde ze bovendien af aan de Academie Minerva in Groningen. Ze woont en werkt in Heerenveen. www.atelieralice.exto.nl 48

Stationsstraat 2 – 4 Dit pand bestaat uit, het adres zegt genoeg, twee panden. Het pand pal op de hoek is ontworpen door Evert Rozema in 1923.

Over het pand op nummer 4 weten we niet veel. Een detail: als u de prachtige Amsterdamse School-gevel van nummer 2 bekijkt, kijk dan ook even naar de prachtige takel op de hoogste verdieping van nummer 4. De takel werkt nog steeds prima.

Rozema gebruikte een groot aantal Amsterdamse School-elementen in zijn ontwerp voor dit karakteristieke hoekpand. Hij gebruikte bijvoorbeeld op de hoogste verdieping dakpannen als gevelbedekking en verstopte daar bovendien nog enkele dakramen in.

Ook bracht hij de nodige ornamenten in het metselwerk aan.

Telkens wat nieuws ’Goedemorgen, kan ik u helpen?’ Het is druk, deze zaterdag­ morgen bij juwelier, opticien en audicien Van Oy. Het is, zegt eigenaar Chris Mulder, ’een winkel van Sinkel’. Mulder maakt even tijd om het werk van Alice Koopmans te bekijken dat op 10 en 11 september 2011 bij hem in de etalage hangt.

Een bijzonder weekend want de zaak bestaat dan precies 85 jaar. Mulder heeft wel wat met kunst, vooral als je er telkens wat nieuws in kunt ontdekken. Het werk van Alice Koopmans spreekt hem daarom erg aan. ’De combinatie van de gedetailleerde grijze tekening met die heftige kleuren die er min of meer abstract overheen gaan, vind ik spannend. Dat triggert.’

Alice Koopmans

49

12

De woning is in 1922 ontworpen door Evert Rozema in opdracht van de familie Spithorst-Vlaarhuis. Na 1946 werd het eigendom van de NMB die er een bankgebouw van maakte.

Maar wel een bankgebouw waar de directeur boven woonde. Bij de laatste verbouwing kwamen er vijf generaties systeemplafonds naar beneden. Beneden staan nog de kluizen. Die krijg je hier niet meer weg. Typische Amsterdamse School-elementen zijn het glas-in-lood, de gevelpatronen en de opgelegde voeg.

Maar ook de kleine raampjes in de zolder. Zinloos maar mooi. De veranda lijkt een overblijfsel van Rozema’s verblijf in Indië. Hij ontwierp het huis in het jaar dat hij uit Indië terugkwam.

Koningstraat 26 Nieuwsgierig

In een toelichting op zijn werk schrijft Kuiper: ’Ik loop nieuwsgierig achter mijn penseel aan en zie waar ik terecht kom.’

Jan Kuiper (1928) volgde zijn opleiding aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Hij had een groot aantal solotentoon­ stellingen, onder andere in Pulchri Studio, het Gemeentemuseum in Den Haag (1971) en in Museum Smallingerland Drachten. Kuiper woont en werkt in Spijk, samen met zijn vrouw Mieke Kuiper-Wolff.

’Bloemen voor de gasten’ is een indrukwekkend schilderij. De tafel is gedekt met zes vaasjes met in totaal zeven bloemen. Het tafellaken bolt lichtjes in de wind. Er is weinig lucht en heel veel land. Zeven gasten komen aangelopen, op tafel staat voor iedere gast een bloem. Maar er zijn maar drie stoelen en die zijn bezet. Door katten. Door de lichtvoetigheid van het werk ben je geneigd het vooral als visuele kwinkslag te bekijken, als een grapje dat mag. Maar daarvoor zijn de gasten net wat te mager en zitten de zwarte katten net wat te massief op de stoelen.

Hier is geen plaats voor gasten, lijken ze te zeggen.

50

Jan Kuiper Fantastisch Eric Mooij en zijn vrouw wonen in het voormalig bankgebouw van de NMB. Jan en Mieke Kuiper kwamen onlangs langs om te zien waar hun werk zou komen te hangen. Ze lieten twee boeken achter. Eric Mooij laat een aantal van zijn favoriete werken zien: een driehoekig schilderij waarop een deel van het gezicht is te zien van een blonde vrouw. Haar haar hangt deels over haar ogen. ’Fantastisch. Ook door de onwerkelijkheid van het beeld. Kuiper schildert realistisch maar toch doet het werk niet onmiddellijk heel prettig aan. Je moet echt even wat langer kijken.’ Zijn vrouw Saskia Havinga schuift aan. Ook zij vindt het prachtig werk. Ze toont uit datzelfde boek een kindertekening van Kuiper. ’Daar zie je die losheid, dat gevoel.’ Het werk van Mieke Kuiper dat zij zagen heeft maar één thema: poezen. ’Maar eigenlijk’, merkt Eric Mooij op, ’zien we geen katten maar allerlei facetten van het leven. Die katten zijn het vervoermiddel voor de kunstenaar.’

51

Koningstraat 26

Katten, heel veel katten vraatzuchtig. Kuiper schildert ze stuk voor stuk met heel veel liefde en mededogen. En vaak met humor.

Kuiper houdt van haar katten en begrijpt ze. Dat zie je zo.

Mieke Kuiper schildert de laatste jaren katten, heel veel katten. En het lijkt wel of ze voor iedere kat een andere stijl gebruikt. Ze hanteert een gemengde techniek: een mengeling van collage, schilderen en tekenen.

Mieke Kuiper – Wolff (1924) studeerde af aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Later werd ze ook actief als beeldend kunstenaar. Ze woont en werkt met haar echtgenoot Jan Kuiper in Spijk. Ze is werkend lid van de schildersgenootschappen MAK in Voorburg en Arti-Shock in Rijswijk.

De fascinatie voor katten is op zich niet nieuw. Er zijn meer kunstenaars die katten vereeuwigen. Maar wat de katten van Kuiper bijzonder maakt, is hun metaforisch vermogen. Iedere kat zou zomaar een mens kunnen zijn. Sloom, uitgeteld, gulzig of zelfs 52

Mieke Kuiper - Wolff

53

Evert van Fucht De schoonheid van verval Het werk van Evert van Fucht doet denken aan een oude, verweerde bronzen pot die we in een streekmuseum kunnen bewonderen.Veel was er niet meer over van de oorspronkelijke pot.

De restaurator heeft met de scherven die achterbleven de vorm van de pot gereconstrueerd. Maar wat we vooral zien is de kwetsbaarheid ervan, de vergankelijkheid.

Van Fucht werkt vrijwel uitsluitend met brons. Hij hakt, zaagt, drijft, last, smeedt, schuurt en polijst het. En als hij ermee klaar is, ziet het er verweerd uit.

Hij slaagt erin de eigenschappen ervan optimaal te benutten. Broos en breekbaar maar ook licht en glanzend. Laag op laag, organisch als de natuur zelf. Daar vindt Van Fucht ook zijn inspiratie: de kracht van overleven en de schoonheid van verval.

Evert van Fucht heeft zijn atelier in Assen. www.evert.vanfucht.nl 54

Stationsweg 1 De woning Stationsweg 1 is in 1887 gebouwd als boerderij voor de familie Takens. Een ondernemende en innovatieve familie die de traditie van de Groningse boerderij aan de laars lapte.

De woning lijkt in vrijwel niets op de ”klassieke” Groningse boerderij.

Het voorhuis stond aan de Stationsweg. Achter de boerderij begon het land van Takens. Dat land werd ondermeer begrensd door de Takenslaan die – als u met uw gezicht naar de woning toe staat – aan uw linkerhand begint en doorloopt tot aan de rijksweg naar Groningen.

13

55

Stationsweg 1

Annelies Middel

Geschilderde geschiedenis karton, hout, glas en boombast. Die ondergronden doen wat met de afbeelding. Ze geven de afbeelding iets vergankelijks, een extra dimensie: die van de tijdelijkheid.

Wat zien we? Een familiefoto, vervaagd, versleten, aangetast door de elementen en de tijd. De foto laat maar een deel van de familie zien. Wie er ont­ breken, weten we niet. Wie er wel zijn, kennen we niet. Hebben ze echt bestaan of ontsproten ze uit de fantasie van de kunstenaar? Annelies Middel legde zich na haar afstuderen toe op het schilderend onderzoeken van mens en geschiedenis. Dat levert boeiende schilderijen op waarover een zweem van tragiek hangt.

De laatste jaren is haar werk steeds kleiner en experimenteler geworden. Ze maakt soms schilderijen ter grootte van een luciferdoosje en gebruikt heel verschillende ondergronden zoals steen, 56

Annelies Middel (1973) exposeerde eerder onder meer bij Galerie Jacoba Wijk in Wehe den Hoorn, op Realisme 08 en 09 in Amsterdam en op tentoonstellingen in Duitsland, Macedonië, Georgië en New York. Op Realisme 12 is haar werk opnieuw te bewonderen. Ze woont en werkt in Groningen waar ze tevens werkt als coördinator en docente bij de Noorder Ateliers en de Klassieke Academie www.anneliesmiddel.com

57

Recht in de ogen

Stationsweg 12

Robert van Westendorp schildert vooral portretten, in olieverf op linnen. Soms is het vrij werk.

Soms is het werk in opdracht. Zijn fascinatie voor de ’mens achter diens façade’ heeft wellicht te maken met de periode waarin hij werkte in een instelling voor de langdurige behandeling van jongeren met ontwikkelingsstoornissen. Een intensieve periode van 23 jaar waarin hij leerde kijken naar het innerlijk van mensen.

Er is geen decor waarin de geportret­ teerden zich kunnen verschuilen. Er is vaak ook geen kleding waarin ze zich kunnen verschuilen. De geportret­ teerden kijken ons recht in de ogen.

Het is alsof ze zeggen: ’Dit is het. Hier moet je het mee doen.’ In hun oogopslag krijgt de kijker iets mee van de gemoedstoestand. En daarmee zet hij de kijker aan het denken.

Robert van Westendorp (1951) woont en werkt sinds 2001 in Ulrum.

In 2011 werd hij geselec­teerd voor de zomerexpositie in het Haagse Gemeentemuseum. www.robertvanwestendorp.nl 58

Robert van Westendorp

Krachtig en zelfbewust Paul Huinink, Maud Jongen en hun dochters Madelief, Nina, Karlijn bekijken het werk van Robert van Westendorp. Nou, Nina en Karlijn kijken niet. Daar zijn ze te klein voor. Maar Madelief (7) kijkt wel. Die van die oude vrouw vindt ze niet mooi. Sterker: ze vindt het wat eng. Je ziet de botten zo en de rimpels.

Moeder Maud vindt in eerste instantie ook het schilderij van de twee jonge vrouwen interessanter: ’Zo jong, zo intens. Ik vraag me af wat er gebeurt.’ Paul is thoraxchirurg: hij is gefascineerd door het schilderij ’Bejaard’. We zien het naakte bovenlijf van een oudere vrouw. ’Ze is krachtig en zelfbewust. Kom maar op.’

Maud is ook arts. Ze kijkt ook nog eens met een klinische blik naar het schilderij van de oudere vrouw.

Ze wijst op een opmerkelijk feit: ’De linkerkant van de vrouw is duidelijk anders dan de rechterkant.’

14

59

Versluiering

De woning aan de Stationsweg 12 dateert uit 1909. Het was het huis van Mr. A.T.Vos, een van de oprichters van de Noordelijke Kunsthof. In de hal is bijvoorbeeld nog een reliëf te zien van een scène uit Van de vos Reynaerde. De woning is onder andere bijzonder door de prachtige trappartij en het glas-in-loodraam. Maar ook de vakwerkstijl van de bovenverdieping is opmerkelijk. Na Mr.Vos is het huis onder andere bewoond door een huisarts, dokter Boringa.

Nonnebossen heet dit werk. Het is een aquarel ter grootte van een half A4’tje. Daarmee is het typerend voor het werk van Notebomer: een wat cryptische titel, kleurrijk en klein.

Notebomer deed lang over zijn – vaak kleine - schilderijen. ’Van oudsher is tekenen en schilderen voor mij een moeizaam slepen en sleuren en ik ben stinkend jaloers op hen die tussen de soep en de aardappelen even een meesterwerk in elkaar slingeren. Opmerkingen van collega’s dat mijn werk buitengewoon doortimmerd is, zijn mij dan een troost.’

Notebomer gebruikte traditionele materialen

Stationsweg 12 60

Gouke Notebomer

en technieken . Zijn verven maakte hij op basis van eeuwenoude samenstelling; hij gebruikte eenvoudige teken­ materialen en eenvoudige dragers. Bij de voorbereiding maakte hij wel dankbaar gebruik van de computer en andere digitale hulpmiddelen. Hij ’digitaliseerde, monteerde en plakte er’, in zijn eigen woorden ’heftig op los’. Aan het begin van dat proces stond vaak een voorstelling die direct op de werkelijkheid was gebaseerd.

Het resultaat is echter op zijn hoogst af en toe herkenbaar.

Notebomer vond dat belangrijk: ’Versluiering en dubbelzinnigheid zijn de sleutelbegrippen, titels zetten de kijker op een spoor.’

Gouke Notebomer (1947 – 2009) studeerde in 1970 af aan de Academie Minerva in Groningen. Hij exposeerde onder meer in Museum voor figuratieve kunst De Buitenplaats (Eelde), Galerie Anderwereld / Katuin (Groningen), het Drents Museum en de Noordelijke Kunsthof (Appingedam).

Notebomer was docent aan de Academie Minerva 61

Julianaweg 7 15

Dit mag je niet missen Het werk van de Damster schilderes Greetje Veldt is geschilderd in een haast fotografische stijl. We zien precies wat we zien. Daar is geen enkel misverstand over mogelijk. In de expositie zijn twee schilderijen van haar te bewonderen. Op het eerste schilderij zien we acht mannen in een keurig overhemd. Ze staan hand in hand tot hun middel in het water.

De camera staat laag. Wat zien we? Opperste vervoering? Of juist de prettige spanning die voorafgaat aan een doopplechtigheid? Het andere schilderij toont een meisje in een smetteloos wit jurkje. Ze kijkt ons aan met grote ogen. De camera hangt schuin boven haar waardoor ze heel dichtbij komt. Ze loopt hand in hand met een ander meisje: we zien dat nog net dankzij het zwarte lakschoentje en de witte sok. Maar wat zien we? Angst? Spanning? Verbazing?

Het formaat van de doeken werkt heel indringend, uitdagend. Alsof Veldt wil zeggen: ’Hier, kijk, zie het. Dit mag je niet missen.’

Greetje Veldt (1961) is een tweedekans­kunstenaar. Ze rondde in 2006 haar opleiding af aan de Academie Minerva.

Ze woont en werkt in Appingedam.

62

Julianaweg 7 Evert Rozema ontwierp dit pand in 1927. Het heeft een prachtige geknikte kap­ constructie die de hele bovendverdieping omvat.

Opmerkelijk is de asymetrische verdeling van de ramen in de voorgevel die nog eens onderstreept wordt door de uitspringende ornamenten in baksteen. Heel fraai is ook de glas-in-lood raampartij in het trappenhuis boven de voor­ deur. Rozema ontwierp ook de huizen op nummer 1 en op nummer 13.

Verbaas u over de verschillen!

Greetje Veldt 63

Textuur bekwame schilder. In zijn portretten maar ook in zijn andere werk weet hij de textuur van het oppervlak als het ware voelbaar te maken.

Deze Spanjaard is twee A4’tjes groot. Zijn gezicht steekt ondanks de witte schmink af tegen de witte achtergrond. Zijn grote bruine ogen liggen diep. Er is geen gelaatsuitdrukking, er is geen emotie. Het portret lijkt daardoor haast op een stilleven, een studie in wit en blauw.Van der Meulen heeft een veelzijdig oeuvre. Zo schilderde hij een remschijf van 21 centimeter hoog en 117 centimeter breed.

Of twee blauwe vlakken. En een trap met een vlek licht. In al die veelzijdigheid is nauwelijks een constante factor aan te wijzen. Misschien toch een: vakmanschap.Van der Meulen toont zich een uiterst

Harm van der Meulen (1956) studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten Artibus, Utrecht.

Hij woont en werkt in Ulrum. www.harmvandermeulen.nl

Julianaweg 13

64

Harm van der Meulen 16 Casa Cara heet het huis aan de Julianaweg 13.

Het is gebouwd in 1928 door Evert Rozema in opdracht van de heer W. Holscher, gemeente­ secretaris van Appingedam. Op de eerste foto’s van het huis zien we die naam niet. Wellicht dat een latere eigenaar het huis zijn naam heeft gegeven.

Het huis wordt in het boek ’Versteende welvaart’ omschreven als een ’Wrightiaanse villa’: het is een royale, schijnbaar vierkante villa met een groot overhangend dak. Binnen is er niet zoveel te zien dat wijst op de hand van Evert Rozema. Behalve de hal. De prachtige monumentale hal is ruim en hoog en beschikt –door de hoge raampartij in gekleurd glas- over prachtig licht. Trap, ornamenten en vloer zijn in originele staat.

Licht Wim Havinga en Jannie Reitsma bekijken het werk van Harm van der Meulen. Ze vinden het erg mooi. Ook vanwege de manier waarop hij het licht gebruikt in zijn schilderijen. Het zal mooi staan in de hal die zij beschikbaar stellen voor de expositie. Die hal werd ooit opgesierd door een metershoog glas-in-lood-raam. Dat raam is door een vorige bewoner verwijderd. Zij hebben samen met architect Luut van der Kooi een moderne variant ontworpen. ’Als de zon laag staat hebben wij zo onze eigen Boogy Woogy Casa Cara.’

65

Wilhelminaweg 21 Herbert Nouwens

66

Dans Het formaat van het werk van Herbert Nouwens varieert.

Hij maakt sculpturen van 18 centimeter hoog en sculpturen van 18 meter hoog. Maar zelfs het kleine werk heeft iets monumentaals. Dat zit ’m in het materiaal: roestig oud ijzer, brokken steen. Het is werk dat indruk maakt. Sommige sculpturen doen denken aan een verwrongen, weggesmeten deel van een landbouwwerktuig dat jaren achter in een oude schuur heeft gelegen. Ander werk is robuuster, massiever, aardser,

dichter bij de grond.

En dan raap je het op en kijk je er nog eens goed naar. Of - in het geval van het grote werk – je loopt er nog eens om heen.

Dan zie je ranke lijnen en lichte buigingen, platen staal die als in een moderne dans naar elkaar reiken, elkaar raken, omarmen en uit elkaar gaan. Dan zie je dat er hier geen beeldhouwer aan het werk was maar een choreograaf met een lasapparaat.

Herbert Nouwens (1954), woont en werkt sinds 2004 in een oude melkfabriek in

Slochteren. Hij genoot een klassieke beeldhouwopleiding aan de kunstacademie in Maastricht, gevolgd door een werkperiode aan de Jan van Eijk Academie in dezelfde stad. www.herbertnouwens.nl

Het pand Wilhelminaweg 21 werd in 1937 gebouwd. Het oogt door de gewelfde gevel van de erker heel modern. Het karakteristieke puntdak plaatst het pand echter midden in de de jaren 30.

17

67

Vluchtige vormen Marchien Cordes bouwt haar objecten met klei, oud ijzer en andere materialen.

De klei bakt ze in een Raku-oven. Dat is een metalen vat dat met een gasbrander op zo’n 1000 graden Celsius kan worden gestookt. Het baksel smoort ze vervolgens in zaagsel. Daardoor kan ze direct invloed uitoefenen op de kleurvorming van het glazuur. Het procedé zorgt er ook voor dat de klei en het ijzer nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn.

Ze laat zich inspireren door scheeps­ wrakken, boten en kwetsbare over­ blijfselen van oude culturen. Maar ook wel door lijnen in een landschap, omgeploegde klei of scheuren in het asfalt. Het zijn ”vluchtige” vormen, vaak spontaan ontstaan als gevolg van de tand des tijds. Cordes woonde jarenlang in het buitenland.Veel van haar werk lijkt een herinnering aan dat vluchtige, zwervende bestaan.

Marchien Cordes (1947) woont en werkt in Westeremden. Na vele omzwervingen is ze sinds 1999 weer in Nederland.

Marchien Cordes Marchien Cordes exposeert ook op locatie nummer 15 (Julianaweg 7) 68

www.marchiencordes.nl

Wilhelminaweg 20 Henri Thon, Linda Broekmans en hun zoon Loek (10) zijn pas de vierde bewoners sinds het huis in 1932 is gebouwd. Architect was Evert Rozema. Rozema ontwierp het huis in opdracht van de heer Bolt, hoofdonderwijzer in Appingedam. Na Bolt woonde er een arts. Daarna werd het huis opnieuw lange tijd bewoond door een onderwijsman. Ook Linda Broekmans is –als onderwijskundige- werkzaam in het onderwijs. Het is een huis dat duidelijk de handtekening van de Groningse variant van de Amsterdamse School draagt. Dubbelgebakken roodbruine en keiharde baksteen, sobere ornamenten en verspringende gevels: een ’doe-maar-gewoon-dan-doe-je-gek-genoeg-stijl’.

De ornamenten zijn subtiel en hier en daar zelfs wat tersluiks aangebracht. Heel karakteristiek is het hoge puntdak. ’Zo tekent een kleuter een huis’, zegt Henri Thon.

18

69

Stoer ’Mooi.’ Linda Broekmans is onmiddellijk blij als ze het werk van Marchien Cordes ziet. Henri Thon, haar echtgenoot, deelt haar enthousiasme. Hij formuleert staccato in trefwoorden wat hem opvalt: ’Hoogeland, klei, eenvoud.’

Ze bekijken de foto’s uitgebreid. Linda legt een link naar het huis: ’Het is alsof het werk wil zeggen: ik sta hier, ik ga hier niet meer weg. Het heeft al veel meegemaakt. Net als ons huis.’ Ze toont wat foto’s van het huis in mei 1945, direct na de gevechten rond de oude HBS waar de SS zijn intrek had genomen. We zien een huis dat zwaar beschadigd is maar nog steeds trots uitstraalt. ’Stoer’, noemt Linda Broekmans het werk van Cordes, ’ja, het is stoer werk’.

19

Stadskantoor

Wilhelminaweg 14 70

De voormalige Rijks Hogere Burger School aan de Wilhelminaweg 14 is een groot pand met aan weerszijden dwarse zadeldaken met trapgevels. De school werd gebouwd in 1917 in late neorenaissancestijl en is sinds 1995 in gebruik als stadskantoor. De architect was J.H.Hermelink, een architect die bij de Rijksgebouwendienst in Den Haag werkte. Die dienst was in die jaren erg productief. Men bouwde bijvoorbeeld ook het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit en het Provinciehuis in de stad Groningen.

In 1995 werd het pand voor de gemeente Appingedam verbouwd tot Stadskantoor door Oving Architecten Groningen.

Een bezichtiging van het gebouw is bijzonder de moeite waard. Het gebouw ademt nog helemaal de sfeer van een middelbare school. De trappen bijvoor足 beeld maar ook de schoolborden die in verschillende ruimtes zijn blijven hangen.

Deze schoolborden werden ter gelegen足 heid van de opening van het Stadskantoor beschilderd door Gerriet Postma. Ze zijn een cadeau van de bouwers aan de gemeente.

Een schilderij van Gerriet Postma bekijk je niet. Je beleeft het. Het doet de toe­ schouwer de adem inhouden, duizelen, schateren of hoofdschudden. Maar hoe je ook reageert: je ziet dat Postma zijn ziel en zaligheid in zijn werk stopte. Zijn werk betekent niets, zijn werk doet iets.

Het is, om Willem Kloos te citeren, ’de aller-individueelste expressie van de allerindividueelste emotie’. En wat een emotie.

De schoolborden die tijdens deze tentoonstelling te zien zijn, beschilderde Postma in opdracht van de bouwers

en installateurs die de verbouwing uitvoerden. De achterkanten zijn nog steeds als schoolbord te gebruiken.

Het is heel goed denkbaar dat de voorzitter bij vergaderingen waarin de emoties hoog oplopen, het schoolbord even dichtdoet. Orde in de zaal.

Gerriet Postma (1932 – 2009) had zijn atelier in Groningen aan de Noorderhaven. www.gerrietpostma.nl

71

Gerriet Postma

Emotie

Een wilde boel van een van de drie borden. ’Te somber. Zo jammer dat Postma niet meer leeft. Ik had graag willen weten wat hij nou wilde met deze schilderijen.’

De achterwanden van de schoolborden werden de eerste jaren nog veel gebruikt tijdens vergaderingen.

Nu gebruikt men liever een beamer of een flap-over.

De schoolborden zijn alleen nog maar kunst.

Jurrie ten Hove is timmerman sinds zijn 15e. Hij werd geboren in Appingedam, verhuisde snel daarna en kwam op zijn 24e weer terug naar zijn geboortestad. Als timmerman bij de gemeente. Men belde hem als er iets gerepareerd moest worden.

Het Stadskantoor kent hij dan ook als zijn broekzak: hij kwam er al toen het nog de Rijks HBS was.

Hij werd ook gebeld toen de schoolborden door Gerriet Postma zouden worden beschilderd. Ten Hove zocht de beste borden uit, demonteerde ze en bracht ze naar het atelier van Postma aan de Noorderhaven. Hij herinnert zich Postma goed. ’Een vriendelijke man, vol verhalen. Toen ik dat atelier voor het eerst zag, dacht ik wel: ’Ik weet het niet hoor … Ik vond het een wilde boel.’ Toen de borden klaar waren, hing Ten Hove ze weer op. Hij wijst op één van de drie borden. Het hangt in het voormalige scheikundelokaal. Hij moest er even aan wennen maar nu vindt Ten Hove de borden prachtig. Althans, twee van de drie. ’Neem dit bord. Het past hier zo goed, het vult de wand en het geeft vrolijkheid.’ Dat is dan ook precies wat Ten Hove het bezwaar vindt 72

Dijkstraat 2 Ter gelegenheid van ’Appingedam uit de kunst’ wordt er vanaf 10 september 2011 een extra tentoonstelling gehouden van werk van de Damster kunstschilder Karel Arkema. In zijn oude atelier aan Trekpad 10 vindt u alleen op 10 en 11 september enkele werken (locatie 21).

In het voorhuis van het pand Blanken­ stein (de tentoonstellingsruimte van de Kunsthof) aan de Dijkstraat 2 ziet u werken collectie uit de collectie van Eric Bilion (van ’Salon niet in de huiskamer’).

Deze expositie is te zien tot eind oktober 2011.

De openingstijden vindt u op de website www.denoordelijkekunsthof.nl.

Karel Arkema Het pand aan de Dijkstraat 2 maakt deel uit van een piepklein gebouwencomplexje, bestaande uit een 18e eeuws voorhuis, gebouwd op Middeleeuwse fundamenten en een 19e eeuws pakhuis die met elkaar zijn verbonden door een tussenstuk dat nu de entree is van de Noordelijke Kunsthof. Het voorhuis (Dijkstraat 2) werd van 1986 tot 1999 door de Noordelijke Kunsthof gebruikt als bestuurskamer en educatieve ruimte.

Daarna verkocht de gemeente Appingedam het complex onder de voorwaarde dat de nieuwe eigenaar het souterrain van het pakhuis aan de Noordelijke Kunsthof zou verhuren. Omdat tijdens de expositie ’Appingedam uit de kunst’ het voorhuis niet in gebruik is, kan de Kunsthof de ruimte tijdelijk gebruiken als expositieruimte.

73

Smeden, kneden, vlechten, vouwen Het zijn vaak wat tragische figuren, de mannen en vrouwen die Jan Ketelaar ons toont. En niet de meest atletische.

Veel van zijn vrouwfiguren zijn gezegend met een dikke buik, de mannen hebben een mager lijf en hangende armen.

Ketelaar toont ze echter met veel mede­ dogen. Ketelaar werkt veel met ijzer.

Materiaal dat zich laat lassen, smeden, kneden, vlechten en vouwen. Het komt daarmee tegemoet aan de ongebreidelde creativiteit van Ketelaar.

Veel van zijn figuren zijn onderweg. Soms zelfs letterlijk. Zo werd Ketelaar in 2006 door de politie in Baarn van de weg gehaald toen hij met een vorkheftruc zijn 1500 kg wegende installatie ’De staat van Nederland’ van Drachten naar Den Haag bracht. Ketelaar reed met het werk ook door Groningen.

Jan Ketelaar (1959) is een veelzijdig man.

Hij schrijft poëzie, maakt beelden en is bovendien directeur van Potzenmakerij Ketelaar. Zijn werk staat op verschillende plekken in Nederland. www.janketelaar.nl

Jan Ketelaar 74

20

Heiliggravenweg 12/1

Nil sine labore. Zo heet de villa aan de Heiliggravenweg 12/1. De villa mocht wel wat kosten, toen architect Sietze Albert Veenstra het ontwierp. Het huis is in 1936 gebouwd voor de familie Bakker. Bakker was boer in Wirdumerklap. Hij had vier dochters maar geen zoon. Toen hij klaar was met boeren, besloot hij daarom de boerderij te verkopen en te gaan rentenieren.

Het huis maakt op het eerste gezicht geen Amsterdamse School-indruk. Wie iets langer kijkt ziet echter dat Veenstra veel aandacht besteedde aan de details. De uitspringende stenen in de schoorsteen en bij de gevel aan de zuidzijde bijvoorbeeld. De brievenbus is ook zo’n detail.Veenstra had als specialiteit ’betonbouw’. Dankzij dat beton kon hij bijvoor­ beeld op de erker een zwaar balkon plaatsen.

Binnen is het huis in de loop der jaren behoorlijk veranderd. Het exterieur is echter nog goeddeels intact.

Jan Ketelaar exposeert ook in het Stadskantoor, locatie nummer 19 (Wilhelminaweg 14) 75

Ruimte voor de verbeelding rijtje essen. Er is ruimte voor de verbeelding. Straks trekt de grondmist op en neemt de realiteit haar plek weer in.

Rosiet Baris studeerde aan de Rotterdamse Academie en de Vrije Academie in Den Haag. Ze begon haar kunstenaarsloopbaan als beeldhouwster.

Geleidelijk aan begon ze met schilderen. Sinds 1996 is dat haar voornaamste discipline.

Rosiet Baris verhuisde eind jaren 90 van de Randstad naar ’t Zandt in Groningen. Samen met haar man en collega-schilder Edward HÜlzel betrok ze er de voormalige schoolmeesterswoning. Iets van het Groningse platteland lijkt zichtbaar in haar werk.

Misschien was het er altijd wel.Veel lucht, veel wolken en vaak ietwat gedempte kleuren in de tinten blauw en groen. In dit schilderij zien we in de flarden ochtendmist figuren zichtbaar worden in een 76

Rosiet Baris

20

Heiliggravenweg 12/1 begonnen, lijkt hij te denken.’ Piet de Vries: ’Je ziet dat Ketelaar erover heeft nagedacht. Die koffers staan daar niet voor niets. Hij is uitgekleed. Dit is dus wat er over blijft. Beide beelden roepen vragen op en prikkelen de verbeelding.’ Hebben? Piet de Vries kijkt nog eens naar de vrouwenbenen. Piet wil wel, Piety toch maar niet.

Het werk van Rosiet Baris is veel abstracter dan de schilderijen die ze zelf in huis hebben. Toch vindt Piety de Vries het mooi, alleen al om de kleuren. Het past prachtig in het prieel in de tuin. ’En sowieso is het erg leuk om eens iets heel anders in huis te hebben.’

Verbeelding Piet en Piety de Vries verlenen asiel aan twee kunstenaars. Er komt een beeld van Jan Ketelaar in de tuin en in het prieel komen enkele schilderijen van Rosiet Baris. Ze bekijken het werk van Jan Ketelaar. De vrouwenbenen maken dat Piet onmiddellijk in de lach schiet. Piety de Vries wordt meer getriggerd door de man met de koffers. ’Een trieste aanblik. Moedeloos. Waar ben ik aan 77

Expressieve streken die een gezamenlijk belang hadden. Later werd hij lid van de groep Nu.

Karel Arkema was van beroep graficus en schilder maar hij beheerste ook de etstechniek. Hij heeft gewoond en gewerkt in Appingedam, Groningen en Parijs. In Appingedam woonde hij aan het Trekpad 10.

Daar had Arkema ook zijn atelier.

Toch doet het werk van Arkema sterk denken aan het Groninger expressionisme van bijvoorbeeld Jan Altink, Jan Wiegers en Johan Dijkstra. Het zijn daarbij vooral de brede, expressieve streken, het stevige kleurgebruik en de voorkeur voor het figuratieve. Je kunt bij het werk van Arkema zien wat het voorstelt, al vergt dat soms een keertje extra kijken.

Karel Arkema

Hij was in de jaren ’50 lid van de Vereniging Groninger Kunstkring De Ploeg. Dat was in die jaren niet meer De Ploeg die we kennen uit de jaren ’20.

Het was eerder een genootschap van kunstenaars

78

Vriendelijk Bert Eshuis en Sjoerdtje Eshuis-Schothorst wonen al jaren aan het Trekpad 10. Sjoerdtje: ’Toen we een nieuw huis zochten en dit huis van binnen bekeken waren we verkocht. Dit huis heeft op ons gewacht. Zo voelde dat.’

De familie Eshuis houdt veel van kunst, de wand van de entree hangt vol met posters van tentoonstellingen die ze bezochten.

Maar het werk van Karel Arkema kenden ze nauwelijks. Ze vinden het wel mooi. Ze herinneren zich een tentoonstelling van het werk van Arkema. ’Heel vriendelijk, vond ik dat toen’, weet Sjoerdtje nog. Als ze wat werk zien, zijn dat ook de woorden die weer boven komen. ’Afwisselend van kleur, onderwerp en techniek. Zijn werk geeft een gevoel van plezier, herkenning en opti­­misme.’ De foto’s zijn afkomstig uit een veilingcatalogus uit 2007: ’Jammer dat we die veiling hebben gemist! Wat werk in ons huis van Karel Arkema zou goed voelen.’

Trekpad 10 79

21 Het huis aan het Trekpad 10 dateert van de eerste helft van de 19e eeuw. Wat de oorspronkelijke functie was is onbekend.

Uit het gemeentearchief blijkt wel dat er in al die jaren de meest uiteenlopende mensen hebben gewoond: een brandstof­ handelaar, een timmerman, een gemeente­ secretaris, een jurist, een landbouwer, een scheepsbouwmeester en een naaister. De familie Arkema heeft de werkplaats laten verbouwen tot een atelier, onder andere door er een grote glaswand in aan te brengen aan de noordzijde.Voor een schilder is dat licht geweldig omdat het zo stabiel is.

Wie het huis bezoekt, ziet een aantal aandenkens aan de familie Arkema. Wat nu de woonkeuken is, was voor de Arkema’s het atelier. Aan de muur ziet u nog het latje waar Arkema zijn werk aan hing.

Solwerderweg 5a

Solwerderkerk

De kerk van Solwerd Solwerd was vroeger een dorp onder de rook van Appingedam.

Het heeft -wandelaars en fietsers merken dat- een eigen wierde. De Middeleeuwse kerk op die wierde is gesloopt.

Op de fundamenten van die kerk bouwde men in 1783 de huidige kerk. De pastorie uit 1554 (volgens de gevelsteen) is wel bewaard gebleven. Het is een sober, zaalvormig bouwwerk met een vrijstaande klokkenstoel. De kerk is eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken en heeft nu voornamelijk een culturele functie.

80

22

Yvonne Struys Yvonne exposeert ook in Museum Stad Appingedam, locatie nummer 8, Wijkstraat 25

81

82

Bronnen

Dank

In dit boek treft u achtergrondinformatie aan over de kunstenaars en de locaties waar de kunstwerken staan, liggen of hangen. Hiervoor gebruikten we de websites van de deelnemende kunstenaars, de verhalen van de bewoners of gebruikers van de panden en enkele andere boeken en sites.

De belangrijkste vindt u hieronder.

Dit boek is tot stand gekomen mede door de ondersteuning van:

Redmer Alma e.a. Monumenten in Nederland. Groningen Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 1998

Prins Bernhard Cultuurfonds

Stichting Promotie Activiteiten Appingedam Stadsbestuur van Appingedam SNS-fonds Eemsmond VSB-fonds

M. Hillenga, Historisch jaarboek Groningen 2007, Van Gorcum, Assen, 2007 W. Legemaat, Het nut van het Kunstgenot. 50 jaar de Noordelijke Kunsthof Appingedam, Appingedam, 2001 Anja Reenders, Versteende welvaart. Amsterdamse School op het Groninger Hoogeland, 2e druk, Uitgeverij Noordboek, 2007.

Reint Wobbes, Nicola誰kerk Appingedam, ontmoetingsplaats voor kerk en cultuur, Appingedam, 2004 Diverse websites waaronder wikipedia.nl, reliwiki.nl, damsterkraant.nl en hetverhaalvangroningen.nl.

83

Amasus Shipping BV Delfzijl RWE cultuurfonds

Locaties & kunstenaars

1 Blankenstein 2

De Noordelijke Kunsthof

Alle kunstenaars

2 Wijkstraat 1

Fons Hoiting, Annet Bakker

3 Stadshaven

Motorschip Anda

Rieks Pepping

4 Stadshaven 47

Modelwoning

Edward HĂślzel, Anne-Marie Schueler

5 Wijkstraat 30

Franse school

Wianda Keizer, Ton de Vreede, Thomas Blok, Wim Jonkman, Flip Drukker

6 Wijkstraat 36

Oude Raadhuis

Jan Niehoff, Sip Hofstede Wiebren Arema, Ton de Vreede

7 Wijkstraat 32

NicolaĂŻkerk

Henk Helmantel, Leen Kaldenberg, Ans van Genderen

8 Wijkstraat 25

Museum Stad Appingedam

Yvonne Struys

9 Solwerderstraat 45

Kerkje Nicolaas

Rein Pol, Gea Smidt, Jaap van Meeuwen

10 Dijkstraat 73

Gereformeerde kerk

Merijn Vrij

11 Stationstraat 2-4

Winkel Von Oy

Alice Koopmans

12 Koningsstraat 26

Jan en Mieke Kuiper

13 Stationsweg 1

Evert van Fucht, Annelies Middel

14 Stationsweg 12

Robert van Westendorp, Gouke Notebomer

15 Julianaweg 7

Greetje Veldt, Marchien Cordes

16 Julianaweg 13

Harm van der Meulen

17 Wilhelminaweg 21

Herbert Nouwens

18 Wilhelminaweg 20

Marchien Cordes

19 Wilhelminaweg 14

Stadskantoor

20 Heiliggravenweg 12 1

Gerriet Postma, Jan Ketelaar Rosiet Baris, Jan Ketelaar

21 Trekpad 10

Karel Arkema

22 Solwerderweg 5a

Yvonne Struys

H koffie, thee, sapje, etc

Solwerderkerk P Parkeren

Beeld en tijd Dijkstraat, de vensters der huizen nog niet opengebloeid om verleidelijk te noden: voedsel, kunst en gerief voor wie er de beurs toe opent. Toen nog met strenge gevels in samenspan wakend voor ons fatsoen slechts een enkel automobiel legde rumoerend ons schuchter spelen op straat tijdelijk stil...

Jan Niehoff

Dit is een uitgave van Stichting De Noordelijke Kunsthof - Appingedam www.denoordelijkekunsthof.nl