BEELDEN VAN APPINGEDAM
Colofon Uitgever
Stichting Cultureel Platform Appingedam
Research
Maarten Burggraaff en Bea Enting
Teksten
Wout Sorgdrager, Leermens
Fotografie
Maarten Burggraaff en David Woltinge
Reyer Boxem (de Kussen)
Wim Zandstra (Zonnewijzer)
Vormgeving & productie
Ton Keuning, Appingedam
Met dank aan
Ingrid de Vries, Henk Dijkstra,
Herman Wessels en Anja Reenders
Deze uitgave is mede mogelijk geworden dankzij de financiële steun van het SNS-fonds Eemsmond en Stichting Promotie Activiteiten Appingedam (SPAA). Het Cultureel Platform Appingedam is een samenwerkingsverband van de Appingedammer culturele organisaties. Het CPA publiceert op www.cultureelappingedam.nl een agenda met de belangrijkste culturele activiteiten in stad Appingedam. Verder verzorgt de stichting publicaties ter promotie van de kunst en cultuur in stad Appingedam. www.cultureelappingedam.nl secretariaat@cultureelappingedam.nl © 2013 Stichting Cultureel Platform Appingedam ISBN 978-94-6228-153-0
BEELDEN VAN APPINGEDAM
BEELDEN VAN APPINGEDAM In de zomer van 2013 presenteert de stad Appingedam een nieuw, in het oog springend kunstwerk. Het gaat om een “route� van vijf bronzen beelden van vijf verschillende kussende stellen. Met deze nieuwe beelden toont de stad Appingedam hoeveel belang zij hecht aan kunst in de openbare ruimte. En er is veel kunst in de openbare ruimte. Er is kunst op straat, kunst op daken, kunst aan gevels, kunst in gevels, kunst onder een brug, kunst achter glas, kunst op pleinen, kunst bij bankjes, kunst in een rotonde, kunst aan het water, kunst in het water, verstopte kunst. Wie er eenmaal op gaat letten ziet plots hoeveel er eigenlijk is. In dit boekje toont het Cultureel Platform Appingedam de belangrijkste kunstwerken in de stad Appingedam. Veel werken kennen we goed. Maar sommige werken blijven misschien
Inleiding
wat onopgemerkt. Dat zou jammer zijn, want net als de bekendere werken, zijn ook dit kunstwerken die onze aandacht verdienen. Net als de vijf kussen van Appingedam zijn het niet zomaar beelden; het zijn onze beelden. Het zijn de beelden van Appingedam. U vindt de kunstwerken in een logische wandel- en/of fietsroute. Neem er uw tijd voor. En geniet van de prachtige beelden van Appingedam. Misschien zijn in dit boekje niet alle kunstwerken in de openbare ruimte opgenomen. U kunt ons helpen om de inventarisatie compleet te maken en up to date te houden. Ziet u een kunstwerk in de openbare ruimte dat niet in dit boekje is opgenomen? Of weet u meer van een kunstwerk? Laat het ons weten. Onze contactgegevens vindt u in het colofon.
Maarten Burggraaff, voorzitter Stichting Cultureel Platform Appingedam
1
Pelikanennest Achter de Franse School staat de metershoge stronk van wat ooit een enorme boom moet zijn geweest. Nu is de stronk kunst. Helemaal bovenin is een nest uitgekapt met daarop, hoe kan het anders, een pelikaan die haar jongen voedt. Als je goed kijkt, zie je onder het pelikanennest een uil zitten. De boom is dood. Er groeit onkruid op. Zwammen kruipen in of uit de bast. Dit beeld is over tien jaar weg. Maar even verderop staat nog zo’n grote boom. Dat exemplaar leeft nog. Maar hij heeft het zwaar. Waarschijnlijk is hij over tien jaar kunst geworden.
Rolf DĂśderlein de Win In 2009 met kettingzaag gemaakt tijdens de Custom Chopperdag in Appingedam.
De Riepe, schuin achter de Franse School Harddraversplein
2
Wijkstraat - Kerkplein
Oorlogsmonument Dit is geen makkelijk beeld. Om het goed te kunnen zien moet het hoofd in de nek. En dan zien we … het zou zomaar een pelikaan kunnen zijn die zijn jongen voert. Net als wij heeft deze pelikaan de blik omhoog gericht. En ook de twee jongen hebben de bek omhoog. Zo staan we met z’n allen naar de lucht te kijken. Deze pelikaan voedt met haar eigen bloed haar jongen, aldus de legende. De afbeelding siert al eeuwenlang het stadswapen van Appingedam. De pelikaan staat voor opofferingsgezindheid. Voor onbaatzuchtige liefde. Hier, in de context van dit oorlogsmonument, krijgt dat extra diepte.
Willem Valk (1898 – 1977) Pilaar (natuursteen) met bronzen beeld In 1954 geplaatst.
3
Bijen Op een perceel tussen de Wijkstraat en de Dijkstraat, een van de oudste plekken van de stad, staat Museum Stad Appingedam. Aan de Wijkstraat is een tuin met aan de straat een enorme beuk. In de schaduw van die beuk staat een bronzen beeld. We zien twee nijvere bijen die een honingraat vullen. Het is een cadeautje van de stichting SNS fonds Eemsmond, blijkt uit een plaquette. Die plaquette vermeldt ook de aanleiding voor het cadeautje: in 1851 werd de Nutsspaarbank Appingedam opgericht. Wie wat beter kijkt ziet plots op de sokkel van het beeld n贸g een bij. Dood op de grond. Wonderlijk.
Wijkstraat - Museum
Nelleke Allersma (1940) Brons, in 2002 gemaakt in opdracht van stichting SNS fonds Eemsmond.
4
VVV - Wijkstraat
Twee bomen Een groot, zwaar en donker zitmeubel, gemaakt van bakstenen. Wie per se wil, kan hier zitten. Comfortabel is het niet. Maar, zullen de bedenkers van dit werk bedacht hebben, rust roest. Achter de bank zijn in een bakstenen reliëf twee bomen aangebracht: een grote en een kleine. Dit is opvoedkunst, ons aangeboden door de Nutsspaarbank. De bomen leren ons over zuinigheid en vlijt en over geduld en spaarzaamheid. En nu? Wie toch even gaat zitten, kijkt uit over het prachtige marktplein met de Nicolaïkerk, de Franse School en het oude Raadhuis. En het loont: ieder kwartier slaat het carillon een opgewekt deuntje.
Fred Olijve (1937) is de architect onder wiens leiding in 1981 de oude ingang van het bankgebouw werd dichtgemaakt en werd verplaatst naar de Oude Kerkstraat. Olijve ontwierp ook het bakstenen reliëf.
5
Kruispunt Dijkstraat - Kniestraat
Krukas Wie Appingedam kent, kent de plek: op het kruispunt van de Dijkstraat en Kniestraat, vlakbij de Hema. Er staat een stalen beeld, zo’n 8 meter hoog. Avant-gardistisch, kubistisch. Een verzameling schijnbaar lukraak op elkaar gestapelde metalen schijven. Er zitten twee mannen op het leugenbankje bij het beeld. Iedere dag zien ze wel een kunstliefhebber die peinzend het beeld bekijkt. Ze popelen om hun verhaal te vertellen: dit is geen kunst. Het is een krukas. Van de Brons Machinefabriek. Niks meer. Niks minder. Binnenkort komt er een informatiebordje op het beeld. In het Nederlands, in het Duits. Dan zijn zij werkloos.
Medio 1980 geplaatst ter gelegenheid van de tweede reconstructie van dit winkelgebied. De krukas is een geschenk van Brons Industrie, Appingedam.
6
Reliëf Jukwerderbrug Ooit was dit beleid. Men zei: ’Laten we voorkomen dat dit een gribusplek wordt. We plaatsen er kunst.’ En zo geschiedde. Goed verstopt onder de Jukwerderbrug, langs het fietspad dat daar onder de brug duikt, bracht men in de muur van de brug een reliëf aan. Het is een fries die bestaat uit een aantal gebakken en geglazuurde stenen ter grootte van een forse stoeptegel. Het is een van de mooiste kunstwerken die Appingedam rijk is. Iedere dag fietsen hier tientallen mensen. Zij rijden er volkomen argeloos langs. Je zou ze bij de mouw willen pakken. Kijk toch eens, hoe mooi.
Fivelpad - Jukwerderbrug
Han Boerrigter (1935) Keramiek,1986
7
Blauwe vogels Je ziet ze van ver. Vijf stalen vogels. Iedere vogel stevig bevestigd aan drie stalen palen die in de grond zijn verankerd. En toch vliegen ze weg, de beweging is opwaarts gericht. Het is alsof Chris Verbeek met een flinke schaar en een krachtige hand ze met wat eenvoudig knip- en vouwwerk heeft gemaakt, iedere vogel uit een plaat. Samen vormen ze een perfecte vlucht. Hun
Alberdaweg, nabij Ekenstein
blauw is hemelsblauw. Hun beweging is snel en krachtig. Daar gaan ze, over het Damsterdiep, naar het zuiden. De zon tegemoet. Op het water dobberen eenden. Zij blijven. Zij vinden het hier wel best.
Chris Verbeek (1944) Cortenstaal, geplaatst in 1988
8
Het verleden zichtbaar maken Rond 1990 ging de borg Rusthoven en het gebied rond landgoed Ekenstein op de schop. Ter gelegenheid van de afronding van dat project nodigde de stichting Rusthoven elf ruimtelijk werkende kunstenaars uit om te reageren op de veranderingen. Dat leidde tot de expositie ‘De sculptuur van het landschap’. Van die expositie zijn twee beelden blijven staan. Waaronder deze boot van bakstenen.
Ekenstein
Het is een onverwacht cadeautje. Je ziet hem eigenlijk niet. Even denk je: een plantenbak. Maar wie de catalogus uit 1993 leest, ontdekt dat de vorm een herinnering is aan de steenfabrieken die hier in de omgeving stonden. De stenen zijn speciaal voor dit kunstwerk gesneden en gebakken.
Melanie de Vroom (1952) Baksteen, gelijmd, geplaatst in 1993
9
Bedekte aarde Bovenop de heuvel die is opgeworpen met grond van de vijver ervoor, staat een bankje. Je kunt er heerlijk zitten, de rug beschut tegen de straffe noordenwind, het gezicht in de zon. Het bankje kijkt uit over de enorme vijver. Het bankje is (net als de bakstenen boot hiervoor) een overblijfsel van de expositie ‘De sculptuur van het landschap’. Maar in 1993 stond aan de overkant van de vijver, zo’n honderd meter verderop, een stalen lijst van zo’n meter breed en vijftig centimeter hoog. In de lijst een foto van een hand die een vis optilt uit het water. Dat was toen. Nu is er water.
Ekenstein
Erna Nijman (1952) Gepleisterd betonsteen, geplaatst in 1993
10
Pelikaan Bovenop het appartementencomplex aan de Pieter Bieremastraat staat fier de Damster pelikaan. Het beest is van beton. Loodgrijs. Hij (of zij?) droogt de vleugels en kijkt uit over het voormalige kazerneterrein. Het is er stil. Dan gaat er een deur open in het rijtje huizen tegenover de pelikaan. Een echtpaar loopt naar de auto. Zij vinden het beeld prachtig. Dit is de pelikaan uit het stadswapen. ‘Maar …,’ de mevrouw zwijgt veel betekenend, ‘… deze pelikaan mist wel iets. Twee jongen om te voederen. Wel een beetje jammer dat het beeld zo hoog staat. Je ziet het nauwelijks.’
Aangeboden door de aannemer bij de ingebruikname van het gebouw.
Pieter Bieremastraat
11
De Damster zonnewijzer Op 22 april 1988 schreef het bestuur van de Onderlinge Waarborgmaatschappij tot Verzekering van Spiegelruiten een brief aan het College van Burgemeester en Wethouders van Appingedam. Men schreef dat in verband met het 100-jarig bestaan van de maatschappij ‘wij de bevolking van de gemeente Appingedam in onze vreugde daarover willen laten meedelen.’ Daartoe bood de verzekeraar de gemeente de eerste openbare kruisdraadwijzer met horizontale
Gockingastraat
datumlijnen aan. De zonnewijzer werd geplaatst aan de Gockingastraat. Door de sloop van enkele panden, moest de zonnewijzer opgeslagen worden. Nu is de zonnewijzer weer herplaatst. Gelukkig mĂŠt een gebruiksaanwijzing. Appingedam beschikt weer over de ware zonnetijd. E.L.H. Roebroeck Diverse materialen Geplaatst in 1988, herplaatst in 2013
12
Echte kunst Zon. Een drukke zaterdagochtend. Appingedam. De Dijkstraat. Hartje stad. Han Boerrigter ontwierp hier een zitmeubel annex plantenbak. We zien 4 zitcilinders en een reliĂŤf in stoeptegels. De bank wordt druk bezeten. Nu zit er een oma met haar twee kleinkinderen. Boodschappentassen naast zich.
MIdden in de Dijkstraat
De kinderen hebben een ijsje, moeder is even bij Zeeman naar binnen. Ik maak wat foto’s en voel me genoodzaakt om mijn belangstelling toe te lichten. ‘U zit op een echt kunstwerk’ zeg ik verontschuldigend. ‘Zo voelt het ook’ antwoordt ze.
Han Boerrigter (1935) Keramiek,1987
13
St. Annastraat - Dijkstraat
De stadsomroeper Onze stadsomroeper. Eigenlijk is hij niet meer weg te denken. Zie hem eens staan. Hij lijkt op de meneer Jacques van Museum KrĂśller-MĂźller op de Hoge Veluwe. Maar de Damster omroeper is minder parmantig. Dienstbaarder. Hij heeft zijn plek ook met zorg gekozen. Dit is een druk punt, natuurlijk bij een bankje. Hier komen mensen samen. Zelfs in deze tijd van de smartphone, de tijd van Twitter, Facebook, Youtube, WhatsApp, Linkedin, Foursquare en alle andere sociale media kun je hier nieuwtjes horen. De stadsomroeper is er als de kippen bij om het nieuws rond te bazuinen.
Lucas Klein (1952) Brons, geplaatst 1982 Het beeldje is een geschenk van de Handelsvereniging Appingedam.
14
Blijft dit hangen? Kijk, kunst. Daarboven, tegen de liftschacht van het trappenhuis van het appartementencomplex. Drie enorme platen, een zwarte, een witte en een rode. Drie platen, in elkaar gevlochten en aan de muur bevestigd. Kijk nog eens. Hoe zit het vast? Zit het vast? Het werk lijkt met wat superlijm tegen de schacht geplakt. Het hangt er volkomen vanzelfsprekend. Het is in al zijn eenvoud een prachtige plastiek.
Jan Leugstraat
Hoewel. Een buurtbewoner schampert wat. Nee, dit kunstwerk doet hem niets. En hoe het vastzit laat hem koud. Maar hij heeft alle vertrouwen in de kunstenaar. Deze platen blijven nog wel even hangen. Zijn tijd duurt het wel.
Siebe Hansma (1949) Staal, geplaatst 1990
15
Dringen Aan de Uiterdijk staat een aantal gegalvaniseerde verticale palen van zo’n 2 meter hoog. Van die palen waarmee men verkeersborden in de grond zet. Te midden van die buizenconstructie staat een groot, rood, stalen kozijn. En ervoor een scheve lantaarnpaal met een bordje waarop honden gemaand worden hier niet te poepen. De lantaarnpaal en het bordje horen er niet bij. De buurvrouw is erg blij
Uiterdijk
met het kunstwerk. Het is de favoriete plek van de jeugd in deze wijk. Ze gebruiken het als klimrek. Soms houd je je hart vast, vertelt ze, dan gaan ze wel erg wild tekeer. Maar meestal gaat het goed.
Henk Oelen (1953) Gegalvaniseerd staal, geplaatst 1990
16
Kallifanders Op het uiterste puntje van de Uiterdijk staan de kallifanders. U weet wel. Ze kijken uit over het Damsterdiep, daar waar het zich splitst in een water ten noorden van de stad en een water ten zuiden van de stad. Ze dragen een lange, smalle roeiboot en roeiriemen richting het water. Heksen? Misschien, maar wel vrolijke heksen. Lange dames met punthoofden, puntneuzen, puntvoeten,
Uiterdijk, zicht op Bronsbrug
puntborsten, punthoeden, puntschoenen. Zelfs de boot is een punt. Ze vormen een bonte stoet, zo met elkaar. Het is een raadselachtig beeld. Vrolijk. Optimistisch. Een beetje eng. En: wat zijn kallifanders? En: waarom staat het hier?
Maria Klinkenberg (1949 – 2005) Brons, geplaatst 1989
17
Heerdlaan - Damsterheerd
Plastiek gevel Damsterheerd Verzorgingscentrum Damsterheerd kijkt uit over het Damsterdiep. Al eeuwen en eeuwen stroomt hier het water van stad naar zee en - bij hoog water - van zee naar stad. Op de gevel aan de voorzijde zien we een metershoge, bronzen muurdecoratie. Het plastiek toont vijf figuren, meer dan levensgroot. Hun armen lijken naar de lucht te reiken, hun voeten staan in de voren van geploegde klei. We zien vitaliteit. We zien levenskracht. We zien dynamiek. Op een balkon ernaast scharrelt een bewoonster. Ze hangt wat wasgoed te drogen, naast haar de rollator.
Maker is vooralsnog niet bekend.
18
Heerdlaan - Damsterheerd
Staande klok Voor de hoofdingang van verzorgingshuis Damsterheerd staat een grote, antieke staande klok. Van baksteen. Het object verwijst naar de talloze baksteenfabrieken die nog niet eens zo lang geleden rond het Damsterdiep stonden. De bouwer koos echter niet voor een gewoon uurwerk. Hij deed een beroep op moeder Natuur. In het koepeltje waar het uurwerk zich zou moeten bevinden, zien we een bronzen haan en uil. Samen staan ze voor de dag en de nacht. En inderdaad, de tijd, die luistert hier niet zo nauw.
Gert Sennema (1962) Baksteen en brons
19
Carillon Harddraversplein Aan het Harddraversplein is het een leegte van belang. Logisch. Alles is nog nagelnieuw. Maar de fontein en het carillon in de vijver staan er alsof ze er altijd stonden. Het carillon hangt in een open metalen object in de vorm van een paard. Het beest springt op uit het water, de manen wild naar achteren, de druppels spatten in het rond. Op een bankje twee scholieren. Ze voeren hun boterhammen van thuis aan de eenden. Naast hen het
Harddraversplein
eten dat ze zelf bij de C1000 kochten. Als ze weggaan komen de roeken kijken of er nog wat overschiet. De fonteinen vallen even stil. Boven het plein krijsen de scholeksters. Het object is ontworpen door de afdeling Gemeentewerken. Het carillon is afkomstig uit de vroegere Ambachtsschool aan de Westersingel. In 2009 is het in gebruik genomen in de vijver aan het Harddraversplein. Het object is vervaardigd van cortenstaal.
20
Op de fiets Het is 12 uur op het Harddraversplein. Schoolkinderen lopen richting de supermarkt voor hun lunch. Een moeder fietst haastig langs, kind achterop, tas aan het stuur. Over het plein waait de muziek van het carillon in de vijver. Kunst, soms moet je er even naar zoeken. Daar staan ze, fietsers in brons. Fragiel. Niet eens zo groot. Op drie blokjes massief beton. Ze zijn op weg richting de winkels, richting het fonkelnieuwe plein, daar waar het allemaal gebeurt. Voorovergebogen. Zit er iemand juichend achterop? Ze hebben geen oog voor het bont betegelde plein. Ze zijn op weg naar de eindstreep.
Harddraversplein
Gerrit Piek (1911 – 1981) Brons In 1971 geplaatst bij de Klaas de Vriesschool en in 2012 herplaatst op het Harddraversplein.
21
Stenen zeehond We zijn op de A.T. Voslaan. Een straatje. Op het hondenuitlaatveldje, tegen een bosje met wat struiken, zien we een heuveltje. En op dat heuveltje een onopvallend zeehondje. Hij ligt er bij alsof hij op een zandbank in het wad ligt. Om hem heen een zee van gras. Hij ligt hier heerlijk. Vredig kijkt hij uit over het schoolplein van de CBS de Triangel en het wat onderkomen noodgebouw. Eigenlijk jammer dat dit prachtige beeld niet op het schoolplein staat. Maar misschien is deze plek voor de zeehond wel zo rustig.
A.T. Voslaan
Jan van Baaren (1942 – 1995) Hardsteen
22
Zwaluwen Het ASWA-gebouw begon als Pedagogische Academie. Het gebouw is van 1964. Nu is de ASWA er gevestigd, de Algemene Stichting Welzijn Appingedam. Het beeld staat in de binnentuin. De conciĂŤrge wijst de weg maar we zien de zwaluwen in de binnentuin al van buiten. Het onderwerp is geen toeval. Het toont ons twee uitvliegende zwaluwen, elk kiest zijn eigen richting.
Burgemeester Klauckelaan - ASWA gebouw
Ooit moet de binnentuin een plek zijn geweest waar onderwijzers-in-de-dop verhitte discussies voerden terwijl ze hun brood opaten en een shagje rookten. Nu is de binnentuin toe aan een opknapbeurt. De bielsen zijn verrot. Het groen zit tussen de keitjes. Maar ’s zomers bloeien de waterlelies in het vijvertje rond de sokkel.
Willem Valk (1898 – 1977) Brons, geplaatst in 1964
23
Ovalen Acht zuilen markeren de ingang van werkvoorzieningschap Fivelingo. Het zijn grote, hoge, metalen pijpen. Ze zijn stuk voor stuk overlangs doorgezaagd en daarna met een grote roestvrijstalen ovalen plaat weer dichtgelast. Acht zuilen, acht kleuren, acht figuren, acht mensen, acht gezichten. En allemaal verschillend. Toch delen deze zuilen ĂŠĂŠn eigenschap: ze staan een beetje scheef. Tezamen vormen ze een prachtig object. De zuilen werden ooit
Fivelpoort
ontworpen voor de locatie aan de Woldweg. Toen in 2006 deze locatie plaats moest maken voor het winkelcentrum Overdiep verhuisden de zuilen mee naar de Fivelpoort. Terecht. Ze horen er bij.
Harm van Weerden (1940) In kleur gespoten roestvrij staal, 1988 Herplaatst op huidige locatie 2009
24
Videopaviljoen Bedrijvenpark Fivelpoort Zaha Hadid ontwierp onder meer het huis van Naomi Campbell, het hoofdgebouw van BMW in Leipzig, het metrostation in Ryad, het Havenhuis in Antwerpen, MAXXI, het Nationaal Museum voor Kunst uit de 21e eeuw in Rome, het Nationaal Stadion in Tokio en het Olympisch Zwembad in Londen. En het videopaviljoen op het bedrijventerrein de Fivelpoort in Appingedam.
Fivelpoort
Het is een schitterend gebouwtje dat in 1990 werd gebouwd voor de videomanifestatie What a Wonderful World! in Groningen. Nu staat het hier, ietwat out of place, op het bedrijvenpark, beschermd door een stevig Herashekwerk. Zaha Hadid (1950) Staal en hout, Groningen 1990 Herplaatst in Appingedam 2008
25
Meede = hooiland Je ziet het van verre: een koepel van bomen. Op een verhoging midden op de rotonde tussen de Olingermeeden en de Meedensingel staat een metershoge koepelvormige buisconstructie waaraan zonder enig mededogen een aantal bomen zijn vastgebonden. Bomen? Nee, kale stammetjes met wat takken eraan. Later vormen deze takken samen een massief groene koepel. Op de grond, om de bomen galerij, staan twee roestige platen. Ze zijn zo’n 8 meter lang en een meter hoog. Er is een tekst in gefreesd: meede = hooiland. We zijn hier op de plek waar ooit het wierdendorpje Olinge was en waar de Olingermeeden zich bevonden. De stad Appingedam rukt op. Veel meeden zijn hier niet meer.
Kruispunt Olingermeeden / Meedensingel
Simone Bakker-Weenink Cortenstaal, geplaatst 2013
26
De vijf kussen van Appingedam Natasja Bennink maakte een route van vijf beelden van vijf kussende stellen. De vijf bronzen kussen verbinden de Dijkstraat in de historische binnenstad met het nieuwe winkelcentrum Overdiep aan de andere kant van het water. Voor het vinden van haar modellen ging Natasja Bennink niet over een nacht ijs. Ze koos voor echte Damsters, van jong tot oud, elk met zijn of haar eigen verhaal. Zij nemen ons mee van oud naar nieuw en van nieuw naar oud.
Tussen Overdiep en Wijkstraat
Natasja Bennink (1974) Brons. Sokkels: Belgisch hardsteen Geplaatst in 2013
Overzicht locaties De kunstwerken zijn genummerd in een logische wandel- of fietsroute. We hebben het startpunt tegenover het VVV kantoor gekozen, uiteraard kunt u op willekeurig elk ander punt beginnen. De totale route heeft een lengte 19 km. Verkorting is mogelijk door het overslaan van een aantal locaties: Damsterheerd (oostelijk) verkorting van 2 km Fivelpoort (zuidelijk)
verkorting van 4 km
Ekenstein (westelijk)
verkorting van 6 km
N APPINGEDAM N360 JUKWERDERWEG
<< GRONINGEN
TJAMSWEERSTERWEG
WESTERSINGEL
ALBERDAWEG
DIJKHUIZERWEG DIJKHUIZERWEG
OLINGERMEEDEN
Overzichtskaart
b De Riepe c Wijkstraat - Kerkplein d Wijkstraat - Museum e Wijkstraat - VVV f Dijkstraat - Kniestraat g Fivelpad - Jukwerderbrug h Alberdaweg nabij Ekenstein i Ekenstein j Ekenstein 1) Pieter Bieremastraat 1! Gockingastraat 1@ Dijkstraat 1# St. Annastraat
1$ Jan Leugstraat 1% Uiterdjk 1^ Uiterdijk 1& Heerdlaan - Damsterheerd 1* Heerdlaan - Damsterheerd 1( Harddraversplein 2) Harddraversplein 2! A.T. Voslaan 2@ Burg. Klauckelaan - ASWA 2# Fivelpoort (zuidelijk van Eemskanaal) 2$ Fivelpoort (zuidelijk van Eemskanaal) 2% Olingermeeden - Meedensingel 2^ Overdiep - Wijkstraat
DELFZIJL >>
BUS & TREIN STATION
<< EEMSHAVEN
STATIONSWEG
NOORDERSINGEL
KONINGSTRAAT
P
SOLWERDERWEG
P
P
RAAT
P
WIJKSTRAAT
P
P
P
WOLDWEG
BURG. KLAUCKELAAN
FARMSUMERWEG
VEENDAM >>
DIJKST
N33
Deze gratis gids is in 2013 uitgegeven door Cultureel Platform Appingedam www.cultureelappingedam.nl