Gazeta Powstańcza

Biuro Informacji i Propagandy (Oddzial VI) Komendy Glownej Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim czykowskim ps. Kania na czele. Organizowano ludzi przydatnych w propagandzie: dziennikarzy, filmowców i fotografików, pisarzy, aktorów, kompozytorów, grafików, drukarzy itp. Gromadzono też sprzęt techniczny. Od pierwszych dni Powstania BIP był gotowy do działania.

Już w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia w drukarniach konspiracyjnych wydrukowano pierwszy powstańczy numer „Biuletynu Informacyjnego”, kolportowany wśród powstańców i cywilów. Wydawano także prasę innych organizacji m.in. Delegatury Rządu - „Rzeczpospolita Polska”, Armii Ludowej PPR - „Armia Ludowa”, pismo Stronnictwa Niepodległościowego „Walka”, a także gazetę ścienną „Warszawa walczy”. Drukowano też plakaty z obwieszczeniami i odezwami, ulotki oraz znaczki powstańcze.

W ramach referatu propagandowego BIP funkcjonowała grupa „propagandy kultury” składająca się z sześciu referatów: muzycznego, literackiego, wydawniczego, teatralnego, księgarskiego i graficznego. Referat graficzny przygotowywał m.in. dekoracje dla gospód żołnierskich, oraz miejsc straceń i zbrodni okupanta. Tzw. Grupa Plastyków współpracowała aktywnie z prasą powstańczą. Tworzono plakaty powstańcze, które oprócz zagrzewania do walki ukazywały codzienność Warszawy: pożary, brak amunicji i wody, choroby. Pojawiły się na mieście już pierwszego dnia po wybuchu powstania i były ważnym źródłem informacji o sytuacji na frontach walki.

Mieczysław Jurgielewicz, Edmund Burke, Do broni w szeregach AK, plakat, 1944 (J. Jaworska, Polska sztuka walcząca 1939-1945, Warszawa 1985)

1 sierpnia 1944 r. o godzinie 17.00 wybuchło Powstanie Warszawskie. Przez 63 dni w stolicy trwały walki zbrojne, w które zaangażowane były wszystkie służby konspiracyjne. Obok działań militarnych, których celem było wyzwolenie Warszawy z rąk okupanta, równie ważne było działanie na froncie „walki propagandowej” mającej na celu podtrzymywanie żołnierzy i ludności cywilnej na duchu. Zajmowało się tym utworzone w 1940 r. Biuro Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej AK, dowodzone przez płk. Jana Rzepeckiego ps. Prezes. Już od 1942 r. trwały przygotowania do działalności w czasie planowanego powstania powszechnego, którymi zajmował się Podwydział Propagandy Mobilizacyjnej „Rój”, z kpt. rez. Tadeuszem Żen-

Prasa powstańcza czytana przez mieszkańców stolicy (Miasto nieujarzmione, Warszawa 1957)

Plakat „Każdy pocisk, jeden Niemiec” (autor Henryk Chmielewski) przypominał, że amunicją nie należy szafować rozrzutnie (E. Lokajski, Fotografie z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1994)

Program obchodów 72. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 2016 r., Plac Rapackiego w Toruniu 11:00 III Gra Miejska „Mały Powstaniec” • Uczestnicy przejdą ścieżkę sprawnościowo-historyczną m.in. z zakresu: Małego Sabotażu, historii Szarych Szeregów, łączności, samarytanki, kolportażu ulotek, tajnej Podchorążówki. Dodatkowo punktowany będzie ubiór nawiązujący do okresu okupacji i Powstania Warszawskiego. Dla zwycięzców przewidziano nagrody.

17:00 Uroczystość wojskowa na Pl. Rapackiego połączona ze złożeniem kwiatów pod pomnikiem Ku Czci Żołnierzy AK

Artyści plastycy utrwalali bohaterstwo, walkę, przeżycia żołnierzy i ludności cywilnej, portretowali kolegów i koleżanki, a także zniszczenie miasta. W referatach muzycznym i teatralnym pracowali śpiewacy i aktorzy, działał chór rewelersów, drużyna śpiewacza i kwartet solistów. Do 25 sierpnia odbyło się 35 koncertów dla żołnierzy z udziałem m.in.: Mieczysława Fogga, Danuty Szaflarskiej oraz Miry Zimińskiej.

reżysera Antoniego Bohdziewicza „Wiktor”, rejestrowali akcje bitewne oraz życie codzienne mieszkańców. Nakręcili 30 tys. metrów taśmy filmowej, z której zmontowano cztery kroniki filmowe („Warszawa walczy”). Pokazy trzech z nich odbyły się w kinie „Palladium”. Fakt demonstracji kronik - w oblężonym ze wszystkich stron mieście, niszczonym i palonym - był ewenementem na skalę światową.

Od 8 sierpnia do 4 października działała powstańcza radiostacja – Stacja Nadawcza AK „Błyskawica”, która nadawała program foniczny przygotowany przez Wydział Propagandy BIP oraz audycje Polskiego Radia. Nadawano regularne audycje cywilne i wojskowe, także w języku angielskim. Londyn odbierał audycje i utrwalone fragmenty odtwarzał z nagrania w swoich programach. Po ostatniej audycji, nadanej już po kapitulacji Powstania, radiostacja została zniszczona. Powstańcze programy Polskiego Radia przedstawiły opinii światowej polskie racje, dla których Warszawa podjęła walkę. Po wojnie BBC stwierdziło: „Był to pierwszy i jedyny w tej wojnie wypadek, żeby z kraju okupowanego, wprost z pola walki nadawała radiostacja foniczna”.

W siedzibie radiostacji „Błyskawica”. Przed mikrofonem spiker Zbigniew Świętochowski „Krzysztof”, nad nim pochylony Stefan Zadrożny „Pawlicz”, w głębi Olgierd Straszyński „Wesołowski”, oparty o pulpit Jerzy Ronald-Bujański „Zwornik”, przy aparaturze inż. Roman Kitzner „Zbigniew”, 20 VIII 1944 (Powstanie Warszawskie 1 sierpnia – 2 października 1944. Służby w walce, pod red. R. Śreniawy-Szypiowskiego, Warszawa 1944)

Rysunek Aleksandra Sołtana pt. Powstanie, 1944 (J. Jaworska, Polska sztuka walcząca 1939-1945, Warszawa 1985)

W ramach BIP działały patrole Wojskowej Służby Społecznej, a do ich zadań należało: organizowanie komórek samorządu i samopomocy ludności cywilnej; ułatwianie łączności i współpracy między władzami wojskowymi a ludnością cywilną; podtrzymywanie ducha walki poprzez niesienie ludziom pomocy w każdej sytuacji i formie. Po mieście poruszały się tzw. patrole magafonowe BIP-u: 6 patroli składających się ze spikera, technika oraz trzech pomocników do noszenia sprzętu technicznego.

Operator Seweryn Kruszyński przy pracy. Z lewej stoi w jasnym płaszczu Jerzy Gabryelski. Po lewej bank „Pod Orłami”, na wprost ul. Boduena, a więc kamera skierowana jest na dom przy ul. Zgoda 11 lub 13 (E. Lokajski, Fotografie z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1994)

Fotoreporterzy rejestrowali na swych taśmach życie walczącego miasta, działali na zapleczu frontu, odwiedzali kuchnie polowe, piekarnie, rzeźnie miejskie, fabryczki produkujące broń i amunicję, szwalnie oraz szpitale polowe. W połowie sierpnia walki we wszystkich dzielnicach przybrały formy pozycyjne. Toczono bitwy o każdy dom, o każde piętro, o panowanie nad bramą. Zdjęcia fotoreporterskie i filmowe utrwaliły walczącą, bombardowaną i płonącą Warszawę oraz codzienne bohaterstwo ludności cywilnej i żołnierzy.

W ramach BIP działała Pomoc Żołnierzowi (tzw. peżetki) z komendantką mjr Hanną Łukaszewiczową na czele. Peżetki zajmowały się opieką nad żołnierzami, głównie w gospodach frontowych i świetlicach żołnierskich, gdzie stwarzały żołnierzom warunki do wypoczynku i odprężenia, stwarzając pogodną, rodzinną i twórczą atmosferę. Gospody zapewniały wyżywienie dla żołnierzy i ludności cywilnej, odbywały się w nich imprezy kulturalne oraz występy artystów. Prowadzono wieczory świetlicowe lub imprezy okolicznościowe, odbywały się też nabożeństwa. Celem gospód było oddziaływanie wychowawcze i kształtowane nastrojów żołnierzy, ich postaw i woli walki oraz zaspokajanie doraźnych potrzeb żołnierzy i cywili. W czasie powstania było czynnych ok. 30 gospód, do niektórych przychodziło codziennie ok. 200 żołnierzy.

Powstańczy patrol magafonowy BIP-u: od lewej Ludwik Szumiewski „Selim”, Józef Nowak „Kulesza”, Mieczysław Całka „Miecio”, Jan Zienc „Jacek” (G. Mazur, Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1987)

W podtrzymaniu ducha i morale walczącej ludności dużą rolę spełniały służby fotoreporterskie i filmowe, które przekazywały aktualną informację. Z chwilą wybicia godziny „W” ok. 40 Fotograficznych Sprawozdawców Wojennych przystąpiło do wykonywania swoich czynności. Ich zdjęcia były wykorzystywane jako serwis prasowy dla prasy powstańczej i gazetek ściennych.

Operatorzy filmowi działali pod kierownictwem

W gospodzie żołnierskiej „peżetki” starały się wytworzyć jak najlepszy nastrój do odpoczynku (W. Jewsiewicki, Powstanie Warszawskie 1944 okiem polskiej kamery, Warszawa 1989)

Pocisk z ciężkiego działa kolejowego trafił w „Prudential”, najwyższy budynek Warszawy, w którym mieścił się powstańczy punkt obserwacyjny.

28 sierpnia (Powstanie Warszawskie 1 sierpnia – 2 października 1944.

Służby w walce, pod red. R. Śreniawy-Szypiowskiego, Warszawa 1994)

Pracownicy BIP odegrali wielką rolę w życiu walczącego miasta i mieli „poważny, choć niewymierny wpływ na utrzymanie jednolitej, patriotycznej postawy społeczeństwa Warszawy”.

W Gazecie wykorzystano informacje oraz zdjęcia z następujących publikacji: J. Jaworska, Polska sztuka walcząca 1939-1945, Warszawa 1985; W. Jewsiewicki, Powstanie Warszawskie 1944 okiem polskiej kamery, Warszawa 1989; E. Lokajski, Fotografie z Powstania Warszawskiego, Warszawa 1994; G. Mazur, Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1987; Miasto nieujarzmione, Warszawa 1957; Płacz po Warszawie. Powstanie Warszawskie 1944. Dzienniki. Świadectwa, oprac. W. Śliwowska, J. Marszalec, A. Wodzyński, Gdańsk 2014; Powstanie Warszawskie 1 sierpnia – 2 października 1944. Służby w walce, pod red. R. Średniawy-Szypiowskiego, Warszawa 1994.

Redakcja: Dorota Kromp