6 minute read
Grudziądz Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
GRUDZIĄDZ
Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
Advertisement
„Jeśli chcesz poznać to miasto, a nigdy w nim jeszcze nie byłeś, przybądź – proszę – Wisłą lub przynajmniej od zachodu, od strony rzeki. Bowiem z nią przez stulecia związany, ku niej zwraca się Grudziądz swym obliczem, które – mimo tylu przemian, tylu epok, wzlotów i upadków – pozostało to samo: spiętrzone w siodle stromego brzegu czerwonym masywem murów” (T. Chrzanowski, Grudziądz, Warszawa 1970, s. 1).
Trudno lepiej, niż zrobił to zasłużony polski historyk sztuki, Tadeusz Chrzanowski, ująć fenomen piękna nadwiślańskiej sylwety Grudziądza, w której szczególną rolę odgrywa zespół zabytkowych spichrzy, których mury są niemymi świadkami burzliwej historii tego miejsca. Korzystne położenie w ziemi chełmińskiej, na wysoczyźnie wznoszącej się ponad nurtem Wisły, sprawiło, że w tych okolicach dość wcześnie
KOZIELEC
GRUDZIĄDZ pojawiły się siedziby ludzkie. Badania archeologów wskazują na to, że od czasów rzymskich (I wiek p.n.e.–IV wiek n.e.) można obserwować ciągłość osadnictwa, prowadzącą do powstania pierwszego grodu, zapewne już w VII–VIII wieku. W początkach drugiego tysiąclecia gród, wchodzący w skład kształtującego się państwa Piastów, funkcjonował jako strażnica rzecznego brodu. Wokół warowni rozwijała się podgrodowa osada. Dla jej mieszkańców, trudniących się drobnym handlem i rzemiosłem, gród stanowił jednocześnie rynek zbytu, jak i ochronę przed zewnętrznymi atakami. Tych nie brakowało
w okresie prowadzenia działań chrystianizacyjnych wśród Prusów. W dokumencie z 5 sierpnia 1222 roku, mówiącym o nadaniu przez księcia Konrada Mazowieckiego biskupowi Christianowi grodów i ziem w ziemi chełmińskiej, Grudziądz wymieniany jest jako były gród (quondam castrum). Świadczyłoby to o zniszczeniu czy rozbiciu ówczesnej obwarowanej osady przez plemiona pruskie. W XIII wieku pojawił się na scenie sporu o prawa do ziemi chełmińskiej jeszcze jeden gracz – zakon krzyżacki, pozostając tu aż do 1466 roku, kiedy na mocy II pokoju toruńskiego obszar ten włączony został do Królestwa Polskiego. Krzyżacy, po przybyciu do Grudziądza w 1231 roku, rozpoczęli
na szczycie dzisiejszej Góry Zamkowej budowę zamku, który stał się siedzibą miejscowego komturstwa. Pomimo iż przez cały XIII wiek trwały intensywne walki z Prusami, udało się ukończyć budowę warowni, przy której rozwinęła się osada. Pruski mistrz krajowy zakonu krzyżackiego, Meinhard z Kwerfurtu, 18 czerwca 1291 roku nadał jej przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. Z dokumentu wynikało, że nowe miasto miało być założone na niezbyt rozległym terenie o podłużnym kształcie, ciągnącym się wzdłuż brzegu Wisły i przylegającym od strony północnej i północno-wschodniej do krzyżackiej warowni. Takie uformowanie miasta wynikało prawdopodobnie nie tylko z lokalnych warunków naturalnych, ale i z zamierzeń Krzyżaków. Grudziądz miał czerpać dochód z zaopatrywania zamku i okolicznych wsi w towary i wyroby rzemieślnicze, stąd mistrz krajowy nadał mieszczanom prawo do handlu suknem, odzieniem i obuwiem, w zamian za opłacany co roku czynsz. Do tak określonych funkcji wystarczająca była nieduża przestrzeń w obrębie miasta lokacyjnego. Wyznaczały ją solidne, ceglano-kamienne, podwójne mury miejskie wzniesione od strony północnej, wschodniej i południowej. Umocnienia zachodniej granicy miasta, biegnącej wzdłuż wysokiej nadwiślańskiej skarpy, zaczęto zabudowywać ceglanymi spichlerzami zbożowymi. W stuleciach XIV i XV, wyjątkowo korzystnych dla rozwoju Grudziądza, wzniesiono 14 takich budowli. Przechowywano w nich zboże skupowane z okolicznych wsi, napędzając tym wymianę handlową za pośrednictwem portu rzecznego. Zboże transportowano w dół rzeki, do Gdańska, i w górę, do Torunia. W owym czasie nie było nad Wisłą, poza Chełmnem, równie prężnego ośrodka handlu zbożem. Ogromnym ciosem dla dobrej prosperity miasta były czasy potopu szwedzkiego. Podczas walk w 1659 roku wzniecony został pożar, który strawił większość spichlerzy. W trakcie ich odbudowy podzielono pierwotnej wielkości parcele na mniejsze, tak
GRUDZIĄDZ
GRUDZIĄDZ że w XVIII wieku było ich 30. W tym samym stuleciu zaczęła się zmieniać sytuacja gospodarcza. Z powodu obniżenia się poziomu Wisły spadło znaczenie portu rzecznego. Dzięki budowie nowych dróg wzrosła rola transportu lądowego i inne ośrodki handlowe coraz skuteczniej konkurowały z Grudziądzem, który pod koniec XVIII wieku stał się twierdzą i siedzibą garnizonu pruskiego wojska. Kolejną nadzieję na dobrą koniunkturę zaczęto upatrywać w przemyśle, którego rozwój przypadł na przełom XIX i XX wieku. Część spichlerzy została wówczas przebudowana na cele mieszkalne, część pozostała przy funkcji składowej. Zespół uległ poważnym zniszczeniom podczas oblężenia Grudziądza zimą 1945 roku i proces ich odbudowy trwał aż do lat 60. XX wieku. Obecnie zespół składa się z 26 budynków. Pięć z nich zaadaptowano na potrzeby Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi. Pozostałe służą celom mieszkalnym bądź magazynowym, a niektóre pozostają nieużytkowane. Malowniczy zespół grudziądzkich spichrzy rozciąga się wzdłuż brzegu Wisły, pomiędzy odbudowaną niedawno, pozostałą po krzyżackim zamku wieżą Klimek a Bramą Wodną, strzegącą wjazdu do miasta od strony portu rzecznego. Ich wyjątkową panoramę możemy podziwiać z przeciwległego brzegu rzeki lub z pobliskiego mostu. Szczególnie pięknie prezentują się podświetlone po zmroku. Z kolei kiedy staniemy na nabrzeżu Wisły, u ich stóp, widzimy wysokie, monumentalne, pięcio- i sześciopiętrowe ceglane budowle wzmocnione potężnymi szkarpami. Zupełnie inne oblicze zespołu poznać można z odwrotnej perspektywy. Przekraczając Bramę Wodną, znajdujemy się na brukowanej, kameralnej i nastrojowej, pnącej się ku górze ulicy Spichrzowej. Budynki są tutaj niewysokie, jedno- i dwupiętrowe. Ciąg pierwszych pięciu z nich (od nr. 9 do 17) należy do Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi. Zostały starannie odrestaurowane i najbardziej z całego zespołu przypominają swe średniowieczne pierwowzory. Można w nich zwiedzić ekspozycje
GRUDZIĄDZ
GRUDZIĄDZ dotyczące historii Grudziądza i wystawy czasowe. Kolejne parcele przy ulicy Spichrzowej, od nr. 19 do 41, zabudowane są kamienicami z przełomu XIX i XX wieku. Są skromne i proste, odpowiadają skali okolicznej zabudowy, lecz trudno doszukać się w nich jakichś szczególnych walorów. Większość z nich, pomimo że są zamieszkane, pozostaje w bardzo złym stanie technicznym, co od strony rzeki nie rzuca się tak bardzo w oczy, gdyż zasłania je bujna roślinność. Nieco dalej ulica Spichrzowa dochodzi do miejsca, w którym kończą swój bieg efektowne, trójbiegowe, ceglane schody, zbudowane w 1909 roku, zwane Schodami Słowackiego. Dzięki nim można zejść na nabrzeże Wisły, pokonując zarazem dużą, wynoszącą około 25 metrów, różnicę poziomów pomiędzy szczytem i podnóżem nadrzecznej wysoczyzny. W miejscu zakończenia schodów ulica Spichrzowa krzyżuje się z ulicą Ratuszową, przy której, w barokowych zabudowaniach dawnego klasztoru Jezuitów, usytuowana jest siedziba władz miasta, skomunikowana z należącym doń jednym ze spichrzy (nr 49) za pomocą urokliwego, zadaszonego łącznika, rozpiętego ponad ulicą Spichrzową. Kontynuując spacer jej biegiem, mijamy kolejne kamienice i magazyn, mając po drugiej stronie ulicy zabudowania dawnego klasztoru jezuickiego, mieszczące Urząd Miasta. Kończąc przechadzkę, dochodzimy do wzgórza zamkowego, na którym wznosi się wieża Klimek, zrekonstruowana w 2014 roku.
GRUDZIĄDZ
GRUDZIĄDZ
Grudziądzki zespół zabytkowych spichlerzy doskonale wpisuje się w nadwiślańską sylwetę miasta. Ze względu na tę wyjątkową panoramę i wartości historyczne zespół ten, rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 8 grudnia 2017 roku, został uznany za Pomnik historii. Iwona Jastrzębska-Puzowska
