KUJAWSKO-POMORSKA
TRASA FILMOWA
Z KLARĄ I BARTKIEM
LOR E M I P SU M ALES I
Filmowa czołówka, czyli powitanie
Cześć, mam na imię
Bartek i kocham kino!
A ja jestem
Klara. W przyszłości chciałabym zostać znaną reżyserką.
Czy wiesz, że film składa się z bardzo wielu klatek filmowych?
Klatka to pojedynczy obraz naświetlony na taśmie filmowej. Można powiedzieć, że trochę przypomina zdjęcie, nieruchomy fragment większej całości. Żeby powstał film, potrzeba minimum dwudziestu czterech klatek na sekundę. Przy odpowiedniej prędkości wyświetlania nasze oczy i mózg uzupełniają luki pomiędzy klatkami. W efekcie powstaje złudzenie tego, że na ekranie postaci, zwierzęta, przedmioty i krajobrazy się poruszają. Właśnie dlatego nazywamy kino „sztuką ruchomych obrazów”.
Zapraszam Cię do wędrówki po filmowym świecie!
Jak powstało kino? Dlaczego na początku filmy były czarno-białe? Czy bajki mogą oglądać tylko dzieci? I co na planie filmowym robi scenograf?
Poszukaj odpowiedzi wspólnie z Klarą i Bartkiem. Dowiedz się, kiedy nakręcono pierwsze filmy dźwiękowe i kolorowe. Zobacz, jak powstają animacje, dubbing oraz efekty specjalne. Przyjrzyj się pracy ludzi związanych z kinem – reżyserów, scenarzystów, autorów zdjęć, kompozytorów muzyki, montażystów. Poznaj pochodzące z naszego regionu osobistości kina oraz sławne aktorki. Odwiedź Izbę Pamięci Poli Negri w Lipnie i dom Helleny Grossówny w Toruniu. Na zakończenie wędrówki weź razem z Klarą i Bartkiem udział w ciekawych festiwalach, warsztatach oraz innych wydarzeniach.
Rozpocznij filmową przygodę!
Piotr Całbecki
Marszałek Województwa
Kujawsko-Pomorskiego
SŁOWNICZEK filmowy
KINO – to zarówno sztuka tworzenia filmów, jak i specjalne pomieszczenie, w którym gotowe produkcje wyświetla się przed publicznością. Słowo „kino” pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza „ruch”
CZOŁÓWKA – krótki fragment na początku filmu, podczas którego poznajemy tytuł, nazwiska reżysera, głównych aktorów oraz najważniejszych członków ekipy filmowej.
KADR – czasami utożsamia się go z klatką filmową. To obraz, który widzimy przez obiektyw kamery i nagrywamy na taśmie. Seria klatek filmowych tworzy ujęcie.
PLAN FILMOWY – pole widzenia kamery i wymiar kadru. Najpopularniejsze plany to: ogólny (obejmuje np. ulicę, budynek, grupę ludzi albo krajobraz), pełny (mieści się w nim cała postać), amerykański (pokazuje bohaterów od połowy ud w górę) oraz zbliżenie (np. na twarz postaci albo detal przedmiotu). Zbliżenie wykorzystuje się do podkreślenia ważnych szczegółów.
KLAPS – tabliczka z tytułem filmu i numerem właśnie kręconego ujęcia. U góry ma zamontowaną listwę na zawiasach. Głośne zamknięcie listwy oznacza, że zaczyna się nagrywanie!
Krótka historia filmu
Takie śmieszne scenki nazywano gagami filmowymi.
Pierwsze filmy nie miały skomplikowanej historii. Skupiały się na pokazywaniu ruchu, zwykłych codziennych czynności oraz zabawnych sytuacji.
Czy wiesz, że pierwszy pokaz filmowy odbył się 28 grudnia 1895 roku?
Tego dnia w Salonie Indyjskim w Paryżu bracia Auguste i Louis Lumière zaprezentowali szerszej publiczności kilka krótkich filmów. Tak zaczęła się historia znanego nam dzisiaj kina. Wcześniej wprawdzie powstawały już proste filmy, ale mogła je oglądać tylko jedna osoba, w dodatku w pomniejszeniu! Za to wynaleziony przez braci Lumière kinematograf pozwalał nagrywać i wyświetlać filmy na dużym ekranie! Na ten sukces złożyły się także odkrycia i ciężka praca wielu innych uzdolnionych ludzi.
WARTO WIEDZIEĆ
Tak powstawało kino
Zabawki optyczne – na długo przed nagraniem pierwszego filmu ludzie konstruowali różne urządzenia, których zadaniem było wprawiać w ruch nieruchome obrazy. Miały kształt np. okrągłej tarczy (fenakistiskop) albo bębna (zoetrop). Po szybkim zakręceniu namalowane na nich ilustracje ożywały!
Pierwsze filmy rysunkowe – idąc dalej tym tropem, francuski wynalazca Charles-Émile Reynaud skonstruował Teatr Optyczny Na specjalnej papierowej taśmie rysował krótkie historyjki, które potem za pomocą zmyślnego systemu lusterek i soczewek wyświetlał na dużym ekranie.
Fotografia – na początku wymagała długiego naświetlania kliszy, czyli nieruchomego pozowania. Później czas naświetlania udało się skrócić, dzięki czemu Edward Muybridge mógł wykonać serię fotografii konia w galopie. Zdjęcia odtwarzane jedno po drugim wyglądały jak film!
Kamery i inne wynalazki – w 1888 roku Francuz Louis Le Prince za pomocą kamery własnej produkcji nakręcił dwusekundową scenkę w ogrodzie, którą dzisiaj uważa się za pierwszy zarejestrowany film. Niemieccy wynalazcy Max i Emil Składanowscy zbudowali projektor. Polak Kazimierz Prószyński skonstruował ręczną kamerę ze stabilizacją obrazu. Z kolei Amerykanin Hannibal Goodwin opatentował taśmę celuloidową, którą jego rodak Thomas Edison wykorzystał później w swoim kinetoskopie.
Kinetoskop Thomasa Edisona – pozwalał na nagrywanie filmów oraz ich oglądanie przez specjalny wizjer. Kinetoskopy szybko zyskały popularność i były chętnie ustawiane w pasażach handlowych, tak jak dzisiaj symulatory czy maszyny do gry. To właśnie na bazie urządzenia Edisona bracia Lumière opracowali swój kinematograf i na dobre rozpoczęli rozwój kina.
Region kina
Na początku filmy były krótkie – trwały od kilkudziesięciu sekund do paru minut. Dlatego podczas seansu prezentowano wiele tytułów. Na całym świecie tego typu rozrywka zyskiwała coraz większą popularność, przedsiębiorcy kupowali kinematografy i przystosowywali pomieszczenia do wyświetlania filmów. W Toruniu pierwsze kino powstało w 1907 roku w Victoria Parku przy ul. Grudziądzkiej. Jego założycielką była Joanna Łyskowska, ówczesna bizneswoman, restauratorka i modystka.
W Bydgoszczy pierwsze kino powstało rok później, przy ul. Gdańskiej 34/36. Widownia Nowomodnego Teatru Żywych Fotografii liczyła sto trzydzieści miejsc, a projekcje filmowe obywały się przy muzyce na żywo. Najczęściej oprawą dźwiękową zajmował się tzw. taper, który grał na pianinie albo organach teatralnych. W kinowym repertuarze znajdowały się filmy fabularne i dokumentalne, czyli tzw. „obrazy natury”. Nad całą inicjatywą czuwał pionier kina w regionie – Wacław Szaradkiewicz.
Fenakistiskop
Zoetrop
Koń w galopie
Kinetoskop Edisona
Kino zyskuje popularność
Na początku w filmach nie było dźwięku, aktorzy musieli więc bardzo wyraźnie pokazywać emocje i dużo gestykulować!
Na ekranie pojawiały się też plansze z napisami, a seansom towarzyszyła muzyka grana na żywo.
Czy wiesz, że już w filmach niemych stosowano efekty specjalne?
Pionierem w tej dziedzinie był Georges Méliès, francuski iluzjonista, producent, reżyser i scenarzysta, czasami nazywany „magiem kina” albo „czarodziejem ekranu”. W jednym z jego filmów bohaterowie lecą na Księżyc, w innym muszą się zmierzyć z lodowym gigantem. Dzisiaj produkcje Mélièsa uznajemy za pierwsze filmy science fiction. W okresie kina niemego ukształtowała się większość znanych nam współcześnie gatunków – m.in. komedie, melodramaty czy westerny. Zaczęły się też pojawiać pierwsze gwiazdy kina
Robi się głośniej!
Z Lipna przenieśliśmy się do Torunia, w którym urodziła się znana aktorka Helena Grossówna. To właśnie ona wypowiedziała pierwsze zarejestrowane na taśmie filmowej słowa po polsku. Bartek, przesuń się trochę w lewo. Jeszcze trochę. Idealnie. Możesz zaczynać!
Czy wiesz, że dom Heleny Grossówny przeniósł się w miejscu i czasie?
Budynek, w którym dorastała mała Helena, został niedawno rozebrany i przeniesiony z ul. Polskiego Czerwonego Krzyża na ul. Wola Zamkowa w Toruniu. W nowym miejscu złożono go, odrestaurowano i przywrócono do czasów świetności sprzed lat. Teraz będzie udostępniony dzieciom i młodzieży jako miejsce dla twórczych inicjatyw, warsztatów i zajęć edukacyjnych
Znajdą się w nim również wystawy poświęcone Helenie Grossównie oraz Poli Negri.
„Bystra”
W gazetach pisano, że jest „najpiękniejszym uśmiechem Warszawy”, ale ona sama uważała się po prostu za „Helenkę z Torunia”. Choć nie ukończyła szkoły teatralnej, szybko stała się wielkoformatową gwiazdą kina. Helena Grossówna urodziła się 25 listopada 1904 roku w Toruniu. Tutaj też ukończyła szkołę baletową. Umiejętności taneczne doskonaliła we Włoszech i Francji. Po powrocie do kraju występowała w różnych teatrach, kabaretach, rewiach, przede wszystkim zaś w filmach. W ciągu czterech lat zagrała aż w siedemnastu produkcjach! Jej zawrotną karierę przerwał wybuch wojny. Mogła uciec z Polski, ale postanowiła zostać i walczyć. Na początku prowadziła kuchnię z posiłkami dla obrońców stolicy. Później, podczas powstania warszawskiego, dowodziła oddziałem sanitariuszek i łączniczek. Używała wówczas pseudonimu „Bystra”. O jej niezwykłej odwadze opowiada (dostępny także online) komiks Nigdy nie trać nadziei, przygotowany na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
WARTO WIEDZIEĆ
Ścieżka dźwiękowa na różne sposoby
Muzyka towarzyszy filmowi od początku jego istnienia. Jak już wiesz z poprzednich stron, często była wykonywana na żywo, w trakcie seansu. W mniejszych kinach oprawę dźwiękową zapewniał taper, który grał np. na pianinie albo organach. W większych i bogatszych zamiast jednego muzyka występowały zespoły albo nawet orkiestry.
Nagrywanie dźwięku do filmu okazało się jednak dużo trudniejsze. Wymagało skonstruowania urządzenia, które pozwoliłoby na zapisanie ścieżki dźwiękowej na tej samej taśmie co film! Prób było wiele. W końcu w 1927 roku malutka wytwórnia Warner Bros. wypuściła do kin Śpiewaka jazzbandu, czyli pierwszy film ze zsynchronizowanymi obrazem i dźwiękiem. Z kolei pierwszym udźwiękowionym polskim filmem była Moralność Pani Dulskiej z 1930 roku.
Warner Bros. – wytwórnia została założona przez pochodzących z Polski braci Alberta, Sama, Harry’ego i Jacoba Warnerów. Dzisiaj to jedna z największych i najważniejszych firm producenckich na świecie. Możesz ją kojarzyć np. z ekranizacji Harry’ego Pottera, kreskówek o Króliku Bugsie, filmów z serii Lego czy animacji Happy Feet.
Disney – to inna duża wytwórnia, którą na pewno dobrze znasz. W 1940 roku jako pierwsza wyprodukowała film z dźwiękiem stereofonicznym, czyli nagrywanym za pomocą kilku mikrofonów i odtwarzanym na wielu głośnikach. Była to Fantazja z Myszką Miki w roli głównej. (Więcej o filmach animowanych przeczytasz na str. 12–13).
H
Kino nabiera kolorów
Po zakończeniu nagrywania zabieramy się za postprodukcję filmu!
Na tym etapie montujemy sceny, dodajemy efekty specjalne i pracujemy nad dźwiękiem. Możemy też poprawiać kolory!
Czy wiesz, że kiedyś filmy kolorowano ręcznie?
Wyobraź sobie, że musisz dokładnie pomalować setki, a nawet tysiące malutkich klatek filmowych! Trudne zadanie, prawda? Nic więc dziwnego, że szybko zaczęto szukać innych metod. Przez pewien czas dużą popularnością cieszyło się tzw. wirażowanie, czyli nasycanie taśmy filmowej jednym kolorem. W ten sposób można było oddać nastrój, charakter lub porę dnia, w której rozgrywała się akcja filmu. Sceny dzienne barwiono na żółto, nocne na niebiesko, plenerowe na zielono, a pełne emocji na czerwono.
Trzy kolory
Wielkim przełomem było wprowadzenie w 1922 roku Technicoloru, czyli systemu wykorzystującego najpierw dwie, a później trzy osobne taśmy filmowe dla kolorów zielonego, czerwonego oraz niebieskiego W postprodukcji negatywy łączyło się w sposób trochę przypominający działanie współczesnych drukarek. Z nałożonych na siebie trzech podstawowych kolorów powstawały w ten sposób inne barwy, np. różne odcienie żółci, pomarańczu, różu czy fioletu.
Pierwszym filmem animowanym, który wyprodukowano z wykorzystaniem tej techniki, były Kwiaty i drzewa z 1932 roku ze studia Walta Disneya. Inne to np.: Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków oraz wspomniana już wcześniej Fantazja z Myszką Miki. Łączenie trzech taśm w jedną nadal było trudnym i pracochłonnym zajęciem, dlatego stworzenie kolorowego filmu trwało dłużej niż obecnie. Dzisiaj większość filmów powstaje w formatach cyfrowych, bez użycia taśmy i negatywów. Żeby nagrać kolorowy film wystarczy nam telefon komórkowy!
Kujawy i Pomorze na ekranie WARTO WIEDZIEĆ
Toruń możesz zobaczyć w wielu czarno-białych produkcjach. Most im. Józefa Piłsudskiego „zagrał” np. w szóstym odcinku kultowego serialu Czterej pancerni i pies, a ul. Żeglarska oraz Bulwar Filadelfijski były tłem dla przygód bohaterów Rejsu
Bydgoszcz jest z kolei miejscem akcji Magicznego drzewa, czyli pełnej kolorów i przygód opowieści dla dzieci. Kręcono ją m.in. przy Hali Sportowo-Widowiskowej Łuczniczka, na Rybim Rynku, w Wenecji Bydgoskiej oraz na Wyspie Młyńskiej. W tym ostatnim miejscu na pamiątkę stanęło czerwone krzesło, które w filmie spełniało życzenia każdego, kto na nim usiadł.
Biskupin bardzo chętnie wybierają twórcy historii rozgrywających się w przeszłości, takich jak np. Ogniem i mieczem albo Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem. Nic zresztą dziwnego – osada w Biskupinie to gotowy plan filmowy! Możesz tutaj zobaczyć, jak wyglądało życie codzienne na przestrzeni wielu wieków. Muzeum w Biskupinie organizuje też różnego rodzaju warsztaty, imprezy plenerowe i słynny Festyn Archeologiczny
Filmowy region – na mniejszym i większym ekranie pojawił się też m.in. Radzyń Chełmiński (Samochodzik i Templariusze), Ciechocinek (Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy), Włocławek (Celuloza), Chełmno oraz Chełmża (Belfer). Wspaniałe krajobrazy, dzika przyroda, urokliwe uliczki i świetnie zachowane zabytki przyciągają do naszego regionu kolejne pokolenia filmowców.
Bulwar Filadelfijski i most nad Wisłą
Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem
Magiczne drzewo
Muzeum Archeologiczne w Biskupinie
Bajkowe światy
W filmach
animowanych również występują aktorzy. To dzięki nim nasi ulubieni bohaterowie mają swój własny głos.
Do tworzenia postaci czasami wykorzystuje się mimikę, gestykulację oraz ruchy aktorów!
Czy wiesz, że animowani bohaterowie w różnych krajach mówią różnymi głosami?
Wszystko dzięki dubbingowi To najtrudniejsza metoda tłumaczenia filmów. Polega na wymienieniu całej ścieżki dźwiękowej, wszystkich dialogów i nagraniu nowych piosenek. Tłumacz musi nie tylko wiernie oddać ich treść, ale też odpowiednio dobrać słowa do ruchu ust animowanych postaci. Nad nową wersją językową pracują aktorzy głosowi, reżyser, montażysta, dźwiękowiec i wielu innych specjalistów. Jednym z ważniejszych filmów dla wczesnego polskiego dubbingu była Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków z 1937 roku.
fot.
Freepik
WARTO WIEDZIEĆ
Techniki i rodzaje animacji
Fantasmagorie
Zabawne grymasy śmiesznych twarzy
Animacja lalkowa – wykorzystuje konkretne przedmioty. Najczęściej są to specjalnie lalki z drucianym szkieletem. Animator ustawia je w kolejnych fazach ruchu, robi zdjęcia, a potem łączy poszczególne kadry w film. W ten sam sposób można posłużyć się np. owocami, zabawkami albo zapałkami. Pierwsza animacja lalkowa powstała w 1899 roku i opowiadała właśnie o przygodach zapałkowych ludzików. Co ciekawe, była skierowana do dorosłych!
Animacja rysunkowa – w tym wypadku animator robi zdjęcia rysunkom, które przedstawiają kolejne fazy ruchu postaci. Za jedne z pierwszych filmów rysunkowych uważamy Zabawne grymasy śmiesznych twarzy z 1906 roku oraz Fantasmagorie z 1908 roku.
Animacja rotoskopowa – w tej technice najpierw nagrywa się film z aktorami, a następnie klatka po klatce odrysowuje ich kształty oraz ruchy. W ten sposób w 1937 roku powstała Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków. Do dzisiaj to jeden z najpopularniejszych filmów Disneya!
Animacja komputerowa 3D – pierwszym pełnometrażowym filmem stworzonym całkowicie przy użyciu techniki komputerowej jest Toy Story z 1995 roku. Większość animacji, które możesz obecnie zobaczyć w kinie czy telewizji, powstaje właśnie z użyciem komputerów, tak jak np. Kraina lodu czy Psi patrol
Razem z rodzicami możesz stworzyć w domu prostą animację!
Wystarczy, że narysujesz np. biegnącego kotka, zrobisz zdjęcia kolejnych faz jego ruchu i połączysz kadry w krótki filmik!
Animacje pełne emocji
Każdej wiosny w Bydgoszczy odbywa się Międzynarodowy Festiwal Filmów Animowanych Animocje. Chociaż organizatorzy skupiają się przede wszystkim na produkcjach dla dorosłych, nigdy nie zapominają o najmłodszych. W programie zawsze znajdzie się miejsce na seanse oraz kreatywne warsztaty dla dzieci. W tym roku podczas festiwalu można było np. nauczyć się tworzenia i animowania wycinankowych postaci. Jak zwykle przyznano też nagrody w kilku kategoriach, w tym dla osób zajmujących się dubbingiem
Na tym nie koniec. Przez cały rok Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy organizuje również Małe Animocje, czyli cykliczne pokazy filmowe dla najmłodszych. Seansom nierzadko towarzyszą spotkania z twórcami i młodymi aktorami dubbingującymi rysunkowe postacie. Maskotką Animocji jest sympatyczna ośmiornica Barbara.
Animowane zapałkowe ludziki
Prawda na ekranie
Filmy dokumentalne opowiadają o życiu prawdziwych ludzi.
Mogą też przedstawiać historyczne wydarzenia albo zwierzęta w ich naturalnym środowisku. Ja najbardziej lubię właśnie filmy przyrodnicze!
Czy wiesz, że w filmie dokumentalnym nie ma aktorów?
Przed kamerą występują „zwykli” ludzie – np. nauczyciele, urzędnicy, kierowcy autobusów czy pracownicy sklepów. Niektórzy żyją niedaleko nas w Polsce, inni w odległych krajach. Dzięki filmom dokumentalnym poznajemy ich marzenia, motywacje i poglądy. Oglądając dawne kroniki oraz relacje z wydarzeń historycznych, odkrywamy też przeszłość. Pierwsze dokumenty nakręcili znani Ci już Auguste i Louis Lumière. Na krótkich, niespełna minutowych filmach braciom udało się uchwycić fragmenty codziennego życia dziewiętnastowiecznych Francuzów: wyjście robotników z fabryki oraz wjazd pociągu na stację.
Opowieści o naturze
Filmy dokumentalne są świetnym źródłem wiedzy o świecie – tym całkiem bliskim i zupełnie odległym. Poszerzają nasze horyzonty, pokazują mniej popularne punkty widzenia oraz uczą otwartości na innych. Często też powstają z myślą o młodych odbiorcach.
Najbardziej popularną odmianą filmów dokumentalnych są filmy przyrodnicze. Ich nagrywanie wymaga dużej cierpliwości! Czasami trzeba godzinami czekać w niewygodzie i ukryciu, żeby zobaczyć np. wychodzące z nory młode lisy albo niedźwiedzie budzące się po zimowym śnie. Filmowcom nie wolno przy tym zbliżać się do zwierząt i w jakikolwiek sposób zakłócać ich spokoju. Na szczęście mają do dyspozycji nowoczesne kamery, dzięki którym nagrywają z dużej odległości albo w powiększeniu. Dzięki temu na ekranie możemy zobaczyć świat z zupełnie innej perspektywy. Tak jak np. w słynnym Mikrokosmosie z 1996 roku, w którym obserwujemy fascynujące życie owadów.
Kręcimy dokumenty! WARTO WIEDZIEĆ
Kazimierz Karabasz – twórca tzw. „polskiej szkoły dokumentu”, wybitny reżyser i wykładowca. Urodził się 6 maja 1930 roku w Bydgoszczy. Chociaż później wyjechał z miasta, zawsze ciepło wspominał rodzinne strony. Kręcąc filmy, podążał za swoimi bohaterami, najczęściej zwykłymi, prostymi ludźmi. Nie bał się podejmowania niewygodnych tematów, eksperymentował i używał nowych technologii. Szczególnie dbał o odpowiednie oświetlenie oraz realizację dźwięku na planie.
Marcin Sauter – reżyser, scenarzysta, operator filmów dokumentalnych i uznany fotograf. Urodził się 28 sierpnia 1971 roku w Bydgoszczy. Gdy miał dwanaście lat, stracił wzrok w jednym oku. Teraz mówi, że ogląda świat dwuwymiarowo, jakby cały czas patrzył przez obiektyw. Kręci filmy w najodleglejszych zakątkach świata, ale chętnie wraca do Bydgoszczy. To właśnie tutaj razem z Maciejem Cuske założył Bydgoską Kronikę Filmową.
Maciej Cuske – reżyser, scenarzysta i operator filmów dokumentalnych. Urodził się 28 marca 1972 roku w Bydgoszczy, tutaj też ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. Leona Wyczółkowskiego. Przygodę z kinem zaczął od krótkich metraży i teledysków, szybko zainteresował się dokumentem. Razem z Marcinem Sauterem prowadzi Bydgoską Kronikę Filmową.
Bydgoska Kronika Filmowa – czyli nieformalna szkoła dla młodych dokumentalistów, działająca przy Miejskim Centrum Kultury w Bydgoszczy. Może się poszczycić kilkoma dziesiątkami absolwentów oraz ponad sześćdziesięcioma nagrodami. Studenci BKF brali udział m.in. w międzynarodowym projekcie, w ramach którego powstał film dokumentalny Bydgoszcz od świtu do zmierzchu. Film pokazuje różne oblicza miasta i codziennych bohaterów: kominiarzy, rzemieślników, zapomniane warsztaty.
fot. Dariusz Bloch, PPG
fot. Tomasz Czachorowski, PPG
fot. Leszek Holf
B iedronka wpowiększeniu,
fot. Freepick
Najważniejsza osoba na planie filmowym
Reżyser ma wiele wspólnego z dyrygentem – pilnuje, żeby każdy jak najlepiej zagrał swoją rolę!
W pracy na planie pomaga mu drugi reżyser. Pośredniczy w kontaktach z ekipą filmową, zajmuje się m.in. realizacją scen pobocznych i różnego rodzaju formalnościami.
Czy wiesz, że słowo „reżyser” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza „rządzenie”?
Zadaniem reżysera jest dbanie o twórczą atmosferę w zespole i koordynowanie pracy wszystkich pionów, czyli różnych działów zajmujących się produkcją filmu. W Europie często to właśnie nazwisko znanego reżysera przyciąga publiczność do kina. Tak było w przypadku pochodzącego z naszego regionu Paula Wegenera. W Stanach Zjednoczonych reżyser ma mniejszą władzę – decydujący głos należy bowiem do producenta. Więcej o tym, kim jest producent i czym się zajmuje przeczytasz na kolejnych stronach!
Reżyserzy z Kujaw i Pomorza WARTO WIEDZIEĆ
Paul Wegener – był wybitnym reżyserem i aktorem. Urodził się 11 grudnia 1874 roku w Arnoldsdorfie, czyli dzisiejszych Jarantowicach pod Wąbrzeźnem. Na początku występował w teatrze, ale po wyjeździe do Niemiec szybko zainteresował się kinem. Sławę zdobył serią filmów o przerażającym Golemie, który grasował po jedenastowiecznej Pradze. Dzisiaj Wegenera uznaje się za jednego z prekursorów kina grozy i horroru.
PAMIĘTAJ! Masz prawo bać się strasznych rzeczy. Nie ma w tym nic wstydliwego. Żeby mierzyć się z filmowymi potworami, trzeba najpierw dorosnąć i nabrać siły. Dlatego przed seansem koniecznie sprawdź razem z rodzicami kategorię wiekową filmu, na który się wybieracie.
Ryszard Czekała – urodził się 5 marca 1941 roku w Bydgoszczy. Był plastykiem, scenarzystą, reżyserem filmów fabularnych i animacji dla dorosłych. Bardzo ważne było dla niego płynne łączenie fabuły, obrazu i dźwięku. Za swoją twórczość zdobył ponad dwadzieścia nagród filmowych!
Zbigniew Kuźmiński – urodził się 4 listopada 1921 roku w Bydgoszczy. Był reżyserem filmowym, telewizyjnym i teatralnym. Sławę zdobył przenosząc na ekran znane polskie powieści: Nad Niemniem Elizy Orzeszkowej oraz Między ustami a brzegiem pucharu Marii Rodziewiczówny.
Tomasz Wasilewski – jest uważany za jednego z najbardziej utalentowanych reżyserów młodego pokolenia. Ma na koncie wiele nagród, w tym prestiżowego Srebrnego Niedźwiedzia z festiwalu Berlinale. Urodził się 26 września 1980 roku w Toruniu.
Film w trzech krokach
Pierwszym jest rozwój pomysłu i preprodukcja. Na tym etapie pracuje się nad scenariuszem, wybiera ekipę filmową, organizuje castingi dla aktorów oraz podpisuje wstępne kontrakty. Kiedy wszystkie formalności są dopięte na ostatni guzik, można rozpocząć zdjęcia.
To już krok drugi, a mówiąc bardziej fachowo: produkcja Czasami trwa kilka dni, innym razem nawet kilka miesięcy albo rok – wszystko zależy od tego, jak bardzo skomplikowany jest film i ilu miejsc akcji potrzebuje. Co ciekawe, wydarzeń nie nagrywa się w sposób chronologiczny, czyli w takiej kolejności, w jakiej potem widzimy je na ekranie. Zazwyczaj kręci się naraz wszystkie sceny w jednym miejscu, a potem cała ekipa przenosi się w nowe.
Po zakończeniu zdjęć zostaje jeszcze krok trzeci, czyli wspomniana już na wcześniejszych stronach postprodukcja To m.in. montowanie nagranego materiału, dodawanie efektów wizualnych, poprawa kolorystyki oraz odpowiednie udźwiękowienie. Dopiero po zakończeniu tego etapu powstaje film.
Zawód: filmowiec!
Klara chce zostać znaną reżyserką, ale ja wolałbym być scenografem albo kostiumografem.
Nad filmem pracuje wielu specjalistów.
Każdy ma do odegrania ważną rolę!
Czy wiesz, że każdy film potrzebuje producenta?
Chociaż nie musi bywać na planie, to od niego wszystko się zaczyna. Producent załatwia niezbędne formalności, pośredniczy w kontakcie z wytwórnią i pozyskuje fundusze na realizację filmu. Nakręcenie kinowego hitu w Hollywood może kosztować nawet kilkadziesiąt albo kilkaset milionów dolarów! Pieniądze są potrzebne m.in. na opłacenie ekipy filmowej, wynajęcie studia, stworzenie dekoracji i kostiumów, skomponowanie muzyki, efekty specjalne oraz promocję. Zyski ze sprzedaży też trafiają do producenta – a on może zainwestować je w kolejny film.
fot. Wikipedia
Cztery kina i wiele filmów
Pierwszym dużym producentem w naszym regionie był Max Müller Dzisiaj nazwalibyśmy go potentatem branży filmowej. Prowadził intratne kinowe biznesy, rejestrował ważne wydarzenia, był operatorem kamery i prawdopodobnie scenarzystą. Urodził się 18 grudnia 1887 roku w Saksonii. Do Torunia przyjechał w 1909 roku. W 1911 roku stworzył konsorcjum filmowe, w skład którego wchodziły aż cztery kina. Jak na swoje czasy były bardzo duże i przestronne – mogły pomieścić nawet sześćset osób!
Maxa Müllera uważa się za autora najstarszych obrazów miejscowej produkcji: dokumentu Dzień Bławatka w Toruniu z 1911 roku oraz filmu fabularnego Noc duchów z 1919 roku. Pierwszy pokazywał świąteczny pochód mieszkańców miasta i żołnierzy garnizonu od kościoła św. Katarzyny na koniec Bydgoskiego Przedmieścia, do pomnika Ottona von Bismarcka, pod którym złożono wianki z bławatków. Przemarszowi towarzyszyły koncerty orkiestry wojskowej, pokazy taneczne oraz festyn.
Członkowie ekipy filmowej WARTO WIEDZIEĆ
Scenarzystki i scenarzyści – to jedni z najważniejszych twórców każdego filmu. Ich zadaniem jest wymyślenie całej fabuły, nadanie bohaterom niepowtarzalnego charakteru i napisanie ciekawych, żywych dialogów.
Aktorki i aktorzy – wcielają się w postacie wykreowane przez scenarzystów. Najbardziej popularni i rozpoznawalni są ci, którzy grają role pierwszoplanowe, czyli głównych bohaterów. Ale w dobrych filmach równie ważne są postacie drugo- i trzecioplanowe.
Scenografki i scenografowie – zajmują się plastyczną oprawą filmu. Planują przestrzeń, w której nagrywane są poszczególne sceny. Razem z dekoratorami wybierają np. meble, dywany czy obrazy. Najwięcej pracy mają przy produkcjach historycznych albo fantastycznych, muszą bowiem tworzyć scenografię oraz rekwizyty od postaw!
Kostiumografki i kostiumografowie – ich zadaniem jest wybieranie oraz projektowanie strojów, w których występują aktorzy. Mogą to być zarówno zwykłe jeansy, jak też balowe suknie z epoki albo futurystyczne kombinezony kosmiczne.
Charakteryzatorki i charakteryzatorzy – potrafią odmienić wygląd aktorów: powiększyć nos, dodać blizny, zmienić kolor oczu, postarzyć albo odmłodzić.
W niektórych przypadkach, np. w filmach fantastycznych, przygotowanie aktorów do nagrywania może zająć charakteryzatorom nawet kilka godzin!
Operatorki i operatorzy filmowi – czasami są również nazywani autorami zdjęć albo reżyserami obrazu. Nigdy: kamerzystami! Decydują o budowie kadru, dobierają oświetlenie, ustawiają kamery, ale często nawet za nimi nie siedzą. Oglądają nakręconą scenę na specjalnym komputerowym podglądzie. Kierują też tzw. pionem zdjęciowym, czyli m.in.: operatorami kamer, oświetleniowcami i ostrzycielami.
Montażystki i montażyści – to dzięki nim z surowego, nakręconego materiału powstaje film. Montażyści przycinają, skracają i łączą poszczególne ujęcia w całość, oczywiście w porozumieniu z reżyserem i według jego wizji.
Przy powstawaniu filmu pracuje wielu innych specjalistów, np. koloryści, którzy poprawiają kolory i dostosowują paletę barwną do nastroju scen. Nastrój buduje też ścieżka dźwiękowa, za którą odpowiedzialni są kompozytorzy i autorzy muzyki.
Ścieżka dźwiękowa
Muzyka w filmie podkreśla ważne momenty, oddaje nastrój i zapowiada wydarzenia, które dopiero nastąpią.
Oryginalną ścieżkę dźwiękową tworzy kompozytor, ale czasami w filmach wykorzystuje się też piosenki znanych artystek oraz artystów.
Czy wiesz, że filmy, w których bohaterowie śpiewają i tańczą, nazywamy musicalami?
To bardzo trudny w realizacji gatunek filmowy. Występujący w musicalu aktorzy muszą nie tylko odegrać rolę, ale też ją zaśpiewać i zatańczyć. Skomplikowane układy choreograficzne trzeba płynnie połączyć z piosenkami, dialogami oraz zwykłymi scenami. Wymaga to ścisłej współpracy wszystkich członków ekipy filmowej. Dość rzadko powstają więc aktorskie filmy muzyczne. Za to bardzo wiele animacji Disneya to właśnie musicale, tak jak np. Kopciuszek z 1950 roku.
Gra muzyka! WARTO WIEDZIEĆ
Kazimierz Serocki – uzdolniony pianista, wybitny kompozytor, rozchwytywany twórca ścieżek dźwiękowych. Urodził się 3 marca 1922 roku w Toruniu. Skomponował muzykę do czternastu filmów długometrażowych i około trzydziestu krótkometrażowych. Twoi rodzice zapewne będą kojarzyć go ze ścieżek dźwiękowych do Krzyżaków oraz Potopu. Uważał, że przy tworzeniu muzyki na potrzeby filmu niezwykle ważna jest ścisła współpraca z reżyserem.
Grzegorz Ciechowski – znany kompozytor, flecista, wokalista, lider zespołu Republika. Urodził się 29 sierpnia 1957 roku w Tczewie. Karierę muzyczną rozpoczął podczas studiów polonistycznych w Toruniu. Z powodzeniem występował na scenie, wspierał innych artystów, kilkukrotnie tworzył też ścieżki dźwiękowe do filmów, w tym do polskiej ekranizacji
Wiedźmina. Co roku w Akademickim Centrum Kultury i Sztuki „Od Nowa” przyznawana jest specjalna nagroda jego imienia dla młodych, utalentowanych muzyków.
Henryk Czyż – dyrygent, kompozytor i pedagog. Urodził się 16 czerwca 1923 roku w Grudziądzu. Studiował w Toruniu i Poznaniu. Występował niemal we wszystkich krajach europejskich, w Ameryce Południowej i Stanach Zjednoczonych, przewodził orkiestrze BBC, filharmonii berlińskiej, sztokholmskiej oraz madryckiej. Chociaż sławę zdobył przede wszystkim jako dyrygent, zajmował się również komponowaniem własnych utworów, w tym muzyki do filmów. Był autorem ścieżki dźwiękowej np. do Celulozy w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. (Co ciekawe, większość scen w filmie nakręcono we Włocławku).
Zobacz muzykę, posłuchaj
filmu
Tak brzmi hasło przewodnie Fonomo Music & Film Festival, Pomorze i Kujawy. To niezwykłe w skali kraju wydarzenie łączy ze sobą kino, obrazy i dźwięki. Podczas festiwalu odbywają się seanse filmowe, wystawy, dyskusje oraz warsztaty, również dla dzieci. W poprzednich latach były to np. warsztaty muzykoczucia oraz tworzenia instrumentów perkusyjnych z organicznych materiałów, takich jak trzcina, patyki, łupiny orzechów, uschnięte rośliny. Wszystko to w zgodzie z otaczającą nas przyrodą. Festiwal zazwyczaj odbywa się w październiku w Bydgoszczy. Koniecznie sprawdź razem z rodzicami program tegorocznej edycji i zapisz się na inspirujące warsztaty.
Więcej kinowych atrakcji i opisy innych festiwali filmowych z naszego regionu znajdziesz na kolejnych stronach tej publikacji!
fot. Wikipedia
fot.
Ireneusz Lewandowski, PPG
fot. UMWK-P
TrzynastaedycjaFonomo
Koniec zdjęć!
Gotowe filmy trafiają do kin, telewizji albo na platformy streamingowe. Te najlepsze są również pokazywane na festiwalach filmowych.
My z Bartkiem wybraliśmy się na Przeźrocza do Bydgoszczy. Ale ciekawych festiwali filmowych jest w naszym regionie o wiele więcej!
Czy wiesz, że na festiwalach filmowych często przyznaje się nagrody?
Większość festiwali ma swoje nagrody, np. podczas EnergaCAMERIMAGE wręcza się Złote Żaby, a podczas Tofifestu – Anioły oraz Flisaki. Jednym z najnowszych wyróżnień jest Nagroda Filmowa Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego inspirowana działalnością i karierą Poli Negri. Marszałek przyznaje ją zarówno doświadczonym, jak i początkującym twórcom: aktorom, reżyserom, operatorom, ludziom związanym z kinem. Nagroda jest wręczana od 2022 roku na najważniejszych festiwalach filmowych odbywających się w naszym regionie. Statuetkę, którą widzisz na zdjęciu obok, zaprojektował Zbigniew Mikielewicz.
KUJAWSKO-POMORSKA TRASA FILMOWA
TORUŃ
Bydgoszcz,fot. Daniel Pach dla UMWK-P
BYDGOSZCZ
To właśnie tutaj odbywają się: Międzynarodowy Festiwal Filmów Animowanych Animocje, Festiwal Filmowy Przeźrocza oraz Fonomo Music & Film Festival, Pomorze i Kujawy. W Bydgoszczy działa też nieformalna szkoła dla młodych dokumentalistów.
BISKUPIN
Służył za tło akcji w Starej Baśni oraz w Ogniem i mieczem
Osada w Biskupinie jest jedną z największych atrakcji turystycznych Pałuk!
Filmowa stolica regionu. Z Torunia pochodzi wielu znanych twórców, w tym popularna aktorka kina przedwojennego Helena Grossówna. Miasto jest też gospodarzem aż czterech festiwali filmowych: Międzynarodowego Festiwalu Filmowego EnergaCAMERIMAGE, Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Tofifest, Artus Short Film Festival oraz Festiwalu filmowego dla dzieci i młodzieży Młode Kino.
Chełmża
Bydgoszcz
Toruń,fot. Daniel Pach dla UMWK-P Lipno, fot Daniel PachdlaUMWKP Biskupin, fot Daniel PachdlaUMWKP
Toruń
LIPNO
Rodzinne miasto Poli Negri – jednej z pierwszych wielkich gwiazd światowego kina. W Lipnie działa izba jej pamięci, co roku organizowany jest też przegląd twórczości filmowej, który promuje twórców z regionu.
To oczywiście nie wszystko! Więcej informacji o Kujawsko-Pomorskiej Trasie Filmowej znajdziesz na stronie: www.film.kujawsko-pomorskie.pl
Grudziądz
Brodnica
Barcin
Biskupin
Inowrocław
Włocławek
Lipno
Chełmno