Stor norsk-polsk ordbok

Kunnskapsforlaget Aschehoug og Gyldendal

Stor norskpolsk ordbok Wielki słownik norwesko-polski Ole Michael Selberg

KUNNSKAPSFORLAGET

© Kunnskapsforlaget H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard) A/S og Gyldendal ASA, Oslo 2017 Redaktør: Ole Michael Selberg Manusforfattere: Ole Michael Selberg, Gunnar Arneson Konsulent: Adela Skrentni-Olsen I grunnlagsmaterialet til bokstavene A, C-S inngår noe stoff utarbeidet av Henryk E. Malinowski til en ufullført innvandrerordbok.

Skrift: Perpetua og URW Grotesk Omslag: Ove Olsen, Bokproduksjon SA Omslagsfoto: Martin Dimitrov/iStock by Getty Images Sats: Ole Michael Selberg Trykk og innbinding: Drukarnia Dimograf Sp. z o.o.

Printed in Poland ISBN 978-82-573-2235-9 Materialet er vernet etter åndsverkloven. Uten uttrykkelig samtykke er eksemplarfremstilling, som utskrift og annen kopiering, bare tillatt når det er hjemlet i lov (kopiering til privat bruk, sitat o.l.) eller avtale med Kopinor (www.kopinor.no). Utnyttelse i strid med lov eller avtale kan medføre erstatnings- og straffeansvar.

IX

Brukerveiledning

Brukerveiledning 1 Generelt om ordboken Ordboken omfatter moderat bokm˚al og riksm˚al, og tar ikke med radikale bokm˚alsformer. Den angir imidlertid i en viss utstrekning n˚ar bestemt form entall p˚a -a i stedet for -en er mulig i henholdsvis moderat-nøytralt og radikalt-folkelig bokm˚al (se 6.1.1.A).

Skrivem˚ater som faller utenfor offisiell rettskrivning, men inng˚ar eller har inng˚att i riksm˚alsrettskrivningen, er merket med en etterstilt hevet trekant: fallgrube△; andre avvik er satt i klammer: (drakamp), (skolde).

Siden ordboken henvender seg til b˚ade norske og polske brukere, gir den flere opplysninger om uttale, bøyning, konstruksjonsmuligheter og valg av m˚alspr˚aksekvivalenter enn man ville finne i en ordbok beregnet bare p˚a ´en av disse gruppene.

2 Ordboksdelens innhold Foruten det sentrale ordforr˚adet i moderne norsk omfatter ordboken ogs˚a: 1) en del sjeldnere ord (litterære, (halvt) foreldede, regionale, (halvt) dialektale o.l.); 2) en del produktive prefikser og suffikser (f.eks. all-, -aktig, -bar, -messig, over-), med angivelse av deres betydning; 3) avvikende bøyningsformer av substantiver, adjektiver, usammensatte sterke verb og pronomener (f.eks. gjess, menn, større, gikk, henne), med henvisning til det oppslagsord de m˚a søkes under; 4) geografiske navn samt en del personnavn (hovedsakelig av historisk betydning) og gresklatinske mytologiske navn der den polske formen avviker fra den norske; 5) vanlige forkortelser.

Av sammensetninger tar ordboken med: a) de vanligste; b) de som ikke lar seg forst˚a ut fra sine enkelte ledd; c) de som byr p˚a spesielle oversettelsesproblemer.

Oppslagsord der det inng˚ar tall, alfabetiseres som om tallet var skrevet med bokstaver: ceylonsk [...] C14-datering. ¨, u ¨ – behandles som Vokaler med tødler – ¨a, o ahren; kølle tilsvarende norske vokaler: mædi [...] M¨ [...] K¨oln; gryn [...] gr¨under.

3.1 Ved sammensetninger med konsonantforenkling, afør, oppasser, henvises det fra den som bussj˚ sammentrukne formen til bindestreksformen: buss-sj˚ afør, opp-passer.

3.2 Homografer oppføres i særskilte artikler, og adskilles ved etterstilte, hevede romertall: kla`ge I m1 kla`ge II v1 Som homografer regnes alle selvstendige ord som skrives likt, uten hensyn til: a) diakritiske tegn; b) liten eller stor forbokstav; c) ulikheter i uttalen.

Den innbyrdes rekkefølgen ved homografer er: substantiv, adjektiv, verb, preposisjon, adverb, øvrige ordklasser (artikkel, tallord, pronomen, konjunksjon, interjeksjon).

3.3 Forkortelser eller sammensetningsledd som er oppslagsord, plasseres etter likelydende selvstendige ord. Sekvenser av likelydende forkortelser (f.eks. AD) eller sammensetningsledd (f.eks. bi- ) kan ha særskilt homografnummerering

3.4 Adverb avledet av et adjektiv behandles normalt i samme artikkel som adjektivet.

3.5 Fraseologiske uttrykk og idiomer er som regel plassert i artikkelen om ordgruppens minst frekvente element. Uttrykket skyte en hvit pinn etter noe oppføres derfor under pinn, med henvisninger hit i slutten av artiklene hvit og skyte.

Er elementene omtrent like frekvente, velges det første av dem som oppslagsord.

3 Artikkelrekkefølge

3.6

Artiklene er plassert i strengt alfabetisk orden, uten hensyn til eventuelle mellomrom. Dersom et oppslag b˚ade kan sammenskrives og særskrives, plasseres den sammenskrevne formen først: idag△ a. i dag. Merk: N˚ ar to varianter av lemmaet innleder samme artikkel, blir den variant redaksjonen foretrekker, plassert først, selv om den ifølge regelen om alfabetisk orden skulle vært nummer to: sei`l · flyver a. -flyger.

Faste forbindelser av preposisjon og styrelse som av g˚ arde, av sted i morges, i drømme st˚ ar som egne oppslag p˚a alfabetisk plass. Det gjør ogs˚a sammensatte konjunksjoner som med mindre, selv om.

4 Artikkelens oppbygning Etter oppslagsordet, som er satt med halvfet grotesk, følger:

Brukerveiledning 1) i artikkelens innledende del: a. et eventuelt romertall i tilfelle av homografer; b. en eventuell uttaleopplysning i skarpe klammer; c. opplysning om ordklasse/bøyning/orddannelse; 2) i artikkelens midtre del: a. en eventuell halvfet stor bokstav (bare i enkelte svært lange artikler, eller i artikler som omfatter flere ordklasser); b. et eventuelt halvfett arabisk tall, hvis det er flere delbetydninger; c. en eller flere polske ekvivalenter; d. eventuelle eksempler; 3) i artikkelens avsluttende del: a. etter symbolet ◊: eventuelle idiomer og faste vendinger, satt med halvfet kursiv; b. etter symbolet B: eventuelle henvisninger til andre artikler der ordforbindelser hvor oppslagsordet inng˚ar, er dekket; c. etter symbolet ↔: en eventuell henvisning til et ord av lignende type, der man kan finne ytterligere opplysninger om mulige konstruksjoner; d. etter symbolet : eventuelle faste forbindelser av verb + adverb/preposisjon, f.eks. g˚a inn, l˚ase opp.

5 Uttaleopplysninger Ordboken forutsetter at hovedtrekkene i (sørøst)norsk og polsk standarduttale er kjent, men informerer om uttalen p˚a de punkter hvor normalortografien ikke gir tilstrekkelig veiledning.

5.1 Norsk uttale vist i oppslagsordet I oppslagsordet vises, om nødvendig: 1) trykk, tonelag, og vokallengde med aksenter plassert etter stavelseskjernen; 2) vokalkvalitet og stumme konsonanter med diakritiske tegn og kursivering.

5.1.1 Aksentene ` og ´ viser hvilken stavelse trykket faller p˚a.

Akutt aksent (´) betegner tonem 1 (enkelt tonelag), grav aksent (`) — tonem 2 (dobbelt tonelag): a˚t´ti, a˚t`te.

St˚ar aksenten umiddelbart etter en vokal, angir den at vokalen er lang: gu`d ·gitt. St˚ar den etter en konsonant, viser den at foreg˚aende vokal er kort: gud`· do. m.

N˚ar flere ulike konsonanter betegner ´en lyd, st˚ar aksenten etter hele konsonantgruppen: hesj`e, sang´· kor, midt`·gang; ved dobbeltkonsonant st˚ ar aksenten mellom de to konsonantene dersom ordet kan deles der: tel`le, van`ne; ellers st˚ar den etter dobbeltkonsonanten: hotell´, vann`· kran.

St˚ar aksenten mellom to vokaler, uttales vokalene hver for seg: epikure´isk. St˚ar den etter to vokaler, uttales vokalene enten som diftong: dei`se, ho. i`e, eller hver for seg, med trykk p˚ a siste vokal, som er da lang: diploi´d [o-i], ukrai´nsk [a-i].

X Diftongisk uttale anses som det normale; adskilt uttale vises i uttaleparentes.

St˚ar aksenten etter to vokaler og konsonant, uttales vokalene hver for seg: deis´me.

5.1.2 Ved enstavelsesord er opplysning om trykk og tonelag overflødig. Akutt aksent brukes her bare for ˚a markere vokallengde i tilfeller hvor denne ikke fremg˚ar av skrivem˚aten, dvs. n˚ar 1) kort vokal følges av enkelt konsonant: man´ pron, til´ prep; 2) lang vokal følges av flere konsonanter: ga´rn, gre´sk.

I likhet med enstavelsesord har heller ikke flerstavelsesord med betonet sistestavelse mulighet for tonelagsmotsetning. I slike ord er trykk og vokalkvantitet alltid vist med akutt aksent: katalo. ´g.

I ord som id´e, kaf´e, med trykkbetegnende aksent i rettskrivningen, sløyfes trykkmarkeringen.

5.1.3 Foruten aksentene ` og ´ bruker ordboken ogs˚a en hevet prikk (˙). Denne har to funksjoner: 1) den angir lang vokal i lukket stavelse som ikke har hovedtrykk: u´t ·re˙dning, fo. `rele˙snings ·plikt; 2) den angir bitrykk: sal´gs · verdi˙.

5.1.4 I sammensatte oppslagsord med trykk p˚a første sammensetningsledd markeres sammensetningsfugen med en midstilt prikk: hur`tig· to. g, pi`l · spiss. Som sammensetningsledd regnes ogs˚ a prefikser som an-, av-, om- o.l., hvis de er betonet, og suffikser som -dom, -het, -vis o.l. — men ikke a, adjektivsuffikset -lig: an´· ta, anta´gelig, a´v ·st˚ avsin´dig, beta´le, erkjen´ne, ri`melig· het, u. ng`· do. m, ri`melig· vis, sto`rlig.

5.1.5 ˚ Apen uttale av ‘o’ som [˚a] og ‘u’ som [o] er vist med en prikk under vokalen: ko. st, sku. ff. ˚ Apen uttale av ‘e’ som [æ] og lukket uttale av ‘æ’ som [e] er normalt ikke angitt. Brukeren forutsettes ˚a vite at: 1) lang ‘e’ uttales – som [æ] foran ‘rn’, ‘rl’ og ‘rd’ (enten ‘d’ er stum eller ikke); – som [e] foran ‘r’ fulgt av vokal, foran ‘rt’ (i preteritum og perfektum partsipp av verb) og foran ‘r’ i utlyd: verifisere, levere, flere, sonderte, uadressert; fler, mer, Per; ber (presens av be), ler (presens av le); unntak er: er (presens av være), der, her, hver; 2) kort ‘e’ uttales – som [æ] foran ‘rr’ og ‘r’ + konsonant (merr, berg, verk, vert osv.); – som [e] i andre posisjoner; 3) ‘æ’ uttales – som [æ] foran ‘r’ og ‘sj’; – som [e] i andre posisjoner.

Uttale av ‘e’ som trykklett, redusert vokal (i lydskrift betegnet som [´]) er ikke vist særskilt.

XI 5.1.6 Hvis det ikke er selvsagt at en konsonant er stum, som i gjem`me, hjul, vises stumheten normalt ved at konsonanten settes kursivert og uuthevet: ha´rd, tr˚ ad II m1, deig, selv.

5.2 Norsk uttale vist i uttaleparentes Andre uttaleopplysninger enn de som kan bakes inn i oppslagsordet, gis i hakeparentes like etter dette, med s˚a lydrett norsk stavem˚ate som mulig: seksten [sei`sten], back [bekk a. bækk], cover [k˚ av´er]. Akutt og grav aksent viser trykkplassering og tonem p˚a samme m˚ate som i selve oppslagsordet. De eneste lydskrifttegnene som brukes, er: 1) ‘¸c’ for kj-lyden i ‘kjøpe’ 2) ‘N’ for ng-lyden i ‘sang’ 3) ‘S’ for sj-lyden i ‘sjø’ 4) ‘x’ for ch-lyden i ‘nachspiel’ 5.2.1 Ordboken forutsetter at ‘k’ uttales som [¸c] og ‘g’ som [j] foran vokalene ‘i’, ‘y’ og diftongene ‘ei’, ‘øy’. Avvik fra dette er avmerket, unntatt ved verbalsubstantiver p˚a ‘-ing’ og en del fremmedord, der fravær av palatalisering anses som selvsagt: kilt [k-], kei`ser [k-], gøy [g-], røy`king, tra´gisk.

5.2.2 Ordboken gjør oppmerksom p˚a ikke-retrofleks uttale av ‘rd’ i standard (sør)østnorsk: o. r´den [r-d], ver´den [r-d], men forutsetter at ‘rl’ etter kort vokal blir uttalt uten retrofleks: her´lig.

Den markerer «tykk l» i enkelte ord fra dagligtalen n˚ar denne lyden er alminnelig ogs˚a i standard (sør)østnorsk: [l], tæl [l].

5.2.3 N˚ar en uttaleopplysning bare gjelder en del av ordet og det ikke kan oppst˚a misforst˚aelse, blir ikke hele ordet gjentatt: pensjonis´t [paN-]. Hvis den delen av ordet som st˚ar i uttaleparentesen, bærer trykket, angis trykket i parentesen, og aksentmarkeringen sløyfes i selve oppslagsordet: reglement [-maN´].

N˚ar uttalen av første del av et oppslagsord er angitt forut for oppslagsordet, kan det gis en tilbakevisning dit med oppoverpil i skarpe klammer: [↑].

5.2.4 Opplysninger om uregelmessigheter i uttalen av bøyde former av oppslagsordet gis slik: ert -en /-a, -er [pl ´]; far fa`ren, fe`dre; profes´sor -en, -er [-o´rer]; le`se -te [le´ser]; lik adj -t [lik´t]. Stum d eller g er vist med prikk under eller over konsonanten: gjø`re v gjør, gjo`rd. e; dra v dro(˙ g).

Ordboken opplyser om avvik fra følgende normaltilstand: Substantiver: Bestemt form entall har samme tonelag som den ubestemte form: hest, hes´ten; jen`te, jen`ta. Et enstavelsessubstantiv som danner flertall p˚a -er, har normalt dobbelt tonelag i flertall: hest, hes`ter. Et flerstavelsessubstantiv som danner

Brukerveiledning flertall p˚a -er eller -e, har normalt samme tonelag i flertall som i entall: mang´el, mang´ler; kam´mer, kam´re; rid´der, rid´dere. Et enstavelses substantiv som danner endelsesløst flertall, har normalt enkelt tonelag i bestemt form flertall: ting, ting´ene; lag, la´gene. Mulige avvik vises slik: land I -et, [bf pl + `] Verb: N˚ar infinitiv av et usammensatt verb har dobbelt tonelag, er enkelt tonelag i presens normalt dersom verbet er sterkt: bry´ter, fal´ler, sit´ter, men unormalt dersom det er svakt: dre´per, le´ser, le´ver, set´ter o.l.

Som svake regnes alle verb der preteritum ender p˚a -et (med mindre -et hører til verbets stamme, som i slet), -te, -de, -dde; som sterke regnes alle øvrige verb.

Vokallengde: I svake verb med lang vokal foran -de el. -te, f.eks. føde, støte, regnes det som normalt at vokalen forkortes n˚ar preteritumendelsen -te legges til: født`e, støt`te.

I alle andre tilfeller forutsetter ordboken at lang vokal ikke forkortes n˚ar det legges bøyningsendelse til oppslagsordet, og avmerker avvik fra dette: ko`ke v -te [kok`te]; dyp adj -t [dyp´t].

5.3 Polsk uttale Siden uttalen av polske ord normalt fremg˚ar av skriftbildet, gis uttaleinformasjon bare i spesielle tilfeller, og som regel uten bruk av lydskrift: marzna´ ˛c [r-z], pi˛etna´scie [piet-].

Nasalering av vokal i fremmedord vises med overstilt tilde; trykk p˚a annen stavelse enn den nest siste vises med ´ umiddelbart etter trykkbærende vokal: empire [˜api´r]. At polsk uttale av et fremmed navn eller ord er tilnærmet lik den norske, angis slik: comeback [k˚am´bækk] n1 come-back [≈].

Bilabial uttale av ‘w’ (som i engelsk we) er vist med u9: whisky [u9is´ki]: Betoning p˚a tredje siste stavelse i ord som ‘fizyka’, ‘matematyka’, ‘czterysta’ forutsettes ˚a være kjent, og angis normalt ikke.

At to ord skal behandles som en enhet n˚ar det gjelder trykkets plassering, angis slik: dobra`noc, mieszkam na`wsi.

6 Grammatiske opplysninger Ordboken gir grammatiske opplysninger om de norske oppslagsordene og til en viss grad om de polske ekvivalentene.

6.1 Grammatisk informasjon om norsk Ved substantiver eller verb som ender p˚a trykklett -e, erstatter den angitte bestemte artikkel (-en, -a, -et) og eller preteritumsendelse (-et, -te, -de, -dde) utlydende -e.

Ved substantiver dannet med suffiksene -ing og -ning angis bare artikkelen -en, selv om de som ikke betegner personer, stort sett kan ta -a i radikalt bokm˚al.

6.1.1 Substantiver A. Maskulinum

Brukerveiledning – – – – –

B.

C.

D.

E. F.

bekomst m (uten bestemt el. ubestemt form) snø -en (= snøen) (bare entall) stol -en, -er (= stolen, stoler, stolene) bakke -en, -er (= bakken, bakker, bakkene) mangel -en, -gler (= mangelen, mangler, mang-

lene) – lærer -en, -e (= læreren, lærere, lærerne) – ting -en, - (= tingen, ting, tingene) – higen en (= en higen) (uten bestemt form) Maskulinum el. femininum aleire -en /-a (= bl˚ aleiren el. bl˚aleira) (bare – bl˚ entall) – bostøtte -en /(-a) (= bostøtten el. bostøtta P) (bare entall) – dør -en, -er (= døren el. døra, dører, dørene) – klokke -en /-a, -er (= klokken el. klokka, klokker, klokkene) a -en /-a, tær (= t˚ aen el. t˚aa, tær, tærne) – t˚ – dronning -en /(-a), -er (= dronningen el. dronninga P, dronninger, dronningene) Femininum – dille -a (= dilla) (bare entall) – øy -a, -er (= øya, øyer, øyene) – bikkje -a, -er (= bikkja, bikkjer, bikkjene) Nøytrum – besyv n (uten bøyning) – gangsyn -et (= gangsynet) (bare entall) – tegn -et, - (= tegnet, tegn, tegnene) – eple -et, -er (= eplet, epler, eplene) – kne kneet, knær (= kneet, knær, knærne) – apotek -et, -er /- (= apotek, apoteket, apoteker el. apotek, apotekene) atall et (= et f˚ atall) (uten bestemt form) – f˚ Flertallssubstantiver – ablegøyer pl (= ablegøyene) Substantiver uten genus – anskrik s; dank s

6.1.2 Adjektiver – stor adj -t (= en stor gutt, et stort hus, store gutter) – stram adj -t, -mme (= en stram holdning, et stramt program, stramme regler) – norsk adj - (= en norsk bok, et norsk frimerke, norske frimerker) – bra adj (= en bra løsning, et bra hus, bra løsninger) – innesluttet adj -, -ede (= en innesluttet person, et innesluttet barn, innesluttede mennesker) 6.1.3 Verb A. svake – kaste v -et (= kaster, kastet ( el. kasta P), har kastet ( el. kasta P)) – lyse v -te (= lyser, lyste, har lyst) – feie v -de (= feier, feide, har feid) – tie v -dde (= tier, tidde, har tidd) a v -dde (= n˚ ar, n˚adde, har n˚add) – n˚ B. sterke – synge v sang, su. nget (= synger, sang, har sunget) a v gikk, g˚ att (= g˚ar, gikk, har /er g˚att) – g˚ Verb som ender p˚a vokal i infinitiv, forutsettes ˚a danne presens ved ˚a legge -r til infinitivsformen: gi gir, li lir. Avvik fra dette avmerkes: gjøre gjør; si si`er.

XII I artikler om verb gis det ogs˚a i en viss utstrekning informasjon om verbalsubstantiver, spesielt dersom de dannes med -else eller -ning: a`v ·gi -ga(v), -gitt; -givelse.

Hvis verbalsubstantivet er behandlet i en egen artikkel, henvises det til denne: besva´re v -te; -else

6.2 Grammatisk informasjon om polsk Ordboken opplyser om genus og bøyning av polske substantiver, og til en viss grad om dannelse av adverb avledet av adjektiver, men angir ikke bøyningsklasser for verb.

6.2.1 Substantiver A Kjønn og tall For substantiver uten angitt genus gjelder følgende: – substantiver som ender p˚a konsonant (unntatt de med utgang p˚a -o´s´c), er av hankjønn; – substantiver som ender p˚a -a, -i og -o´s´c, er av hunkjønn; – substantiver som ender p˚a andre vokaler enn -a og -i, er av intetkjønn.

Det betyr at: a. maskulina med vokalisk utgang markeres med m: komunista m, m˛ e˙zczyzna m ; b. feminina med konsonantisk utgang, unntatt de som ender p˚a -o´s´c, markeres med f: mysz f, noc f, gł ab ˛ f; c. nøytra med konsonantisk utgang markeres med n: muzeum n ; d. substantiver som bare forekommer i flertall, markeres med pl: drzwi pl, okulary pl; e. adjektiver som fungerer som substantiver, olowa adj, odci˛eta adj. markeres med adj: kr´ B Underkategorier i maskulinum Maskulinum i polsk faller i fire underkategorier: 1) tinglig maskulinum; 2) levende maskulinum; 3) personlig maskulinum; 4) tinglig-personlig maskulinum (med tinglig nominativ pl.). Hvilken underkategori et substantiv tilhører, følger som regel av dets betydning. N˚ar det er nødvendig ˚a angi underkategori, blir den vist slik: (levende): sigarett´ [...] papieros ma; pils [...] pilzner ma (ç: akk sg papierosa, pilznera) – m(a) (dels levende, dels tinglig): so. pp [...] grzyb m(a) (ç: akk sg grzyba / grzyb) – m(p) (dels personlig, dels tinglig-personlig): eunukk´ [...] eunuch m(p) (ç: nom pl. eunuchowie / eunuchy) – mp– (tinglig-personlig): hes`te · tyv [...] koniokrad mp– (ç: nom pl koniokrady) –

ma

C Kasusformer Kasus angis med disse kodene (ved angivelse av genitiv sløyfes normalt kasuskoden: program  -u, ow): okulary pl  -´

XVII

Wskaz´ owki dla u˙zytkownik´ ow

Wskaz´ owki dla u˙zytkownik´ ow 1 Og´ olnie o słowniku Sł ownik obejmuje bokm˚al, najbardziej rozpowszechniona˛ form˛e pisanego j˛ezyka norweskiego.

Nie uwzgl˛ednia wariant´ ow leksykalnych typowych dla radykalnej odmiany bokm˚alu, zbli˙zonej do nynorsk, ale informuje w pewnym stopniu o mo˙zliwo´sci u˙zywania rodzajnika okre´slonego liczby pojedynczej -a zamiast -en w r´ o˙znych wariantach bokm˚alu (p. 6.1.1.A).

Cz˛esto spotykane warianty ortograficzne i fleksyjne wchodzace ˛ w zakres nieoficjalnej normy zwanej ‘riksm˚al’ oznaczone s˛ a tr´ ojka˛tem umieszczonym po wyrazie hasł owym: fallgrube△; inne odst˛epstwa od oficjalnej normy, kt´ orych stosowanie si˛e odradza, umieszczone s˛ a w nawiasie: (drakamp), (skolde).

Poniewa˙z sł ownik jest z zał o˙zenia dwukierunkowy, sł u˙zac ˛ i norweskim i polskim u˙zytkownikom, znajduj˛ a si˛e w nim informacje o ł aczliwo´ ˛ sci i doborze odpowiednik´ ow adresowane zar´ owno do jednej, jak i drugiej grupy u˙zytkownik´ ow.

2 Zestaw haseł Opr´ ocz zasadniczego sł ownictwa wsp´ oł czesnego j˛ezyka norweskiego sł ownik zawiera te˙z: 1) pewien zas´ ob wyraz´ ow rzadszych (literackich, przestarzał ych, regionalnych, gwarowych i fachowych) 2) szereg produktywnych przedrostk´ ow i przyrostk´ ow (np. all-, -aktig, -bar, -messig, over-), z podaniem ich znaczenia 3) nieregularne formy fleksyjne rzeczownik´ ow, przymiotnik´ ow, czasownik´ ow niezł o˙zonych i zaimk´ ow (np. gjess, menn, større, gikk, henne) 4) wybrane nazwy geograficzne oraz imiona os´ ob historycznych i postaci mitologicznych 5) cz˛esto u˙zywane skr´ oty Spo´sr´ od zł o˙ze´ n sł ownik uwzgl˛ednia: a) najcz˛e´sciej wyst˛epuj˛ ace; b) te, kt´ orych zrozumienie mo˙ze sprawia´c kł opoty; c) te, kt´ ore nastr˛eczaj˛ a specjalne problemy w tł umaczeniu.

3 Kolejno´s´c artykuł´ ow hasłowych Artykuł y hasł owe umieszczone s˛ a w ´scisł ym porza˛dku alfabetycznym, bez wzgl˛edu na to, czy hasł a pisze si˛e ł acznie ˛ czy rozdzielnie. Je´sli wyraz hasł owy, skł adaj˛ acy si˛e z kilku element´ ow, bywa pisany i rozdzielnie i ł acznie, ˛ wariant o pisowni ł acznej ˛ podaje si˛e jako pierwszy: idag△ a. i dag.

Uwaga! Gdy na wst˛epie artykuł u hasł owego wyst˛epuj˛ a dwa warianty wyrazu hasł owego, ewentualne

odst˛epstwa od ´scisł ego porzadku ˛ alfabetycznego odzwierciedlaj˛ a preferencje redakcji: sei`l · flyver a.

-flyger.

Wyrazy hasł owe zawieraj˛ ace cyfry umieszcza si˛e pod wzgl˛edem alfabetycznym tak, jakby był y w cał o´sci napisane sł ownie: ceylonsk [...] C14datering. ¨, u ¨ – traktowane Samogł oski z umlautem – ¨a, o s˛ a pod wzgl˛edem alfabetycznym jak analogiczne ahren; kølle [...] samogł oski norweskie: mædi [...] M¨ K¨ oln; gryn [...] gr¨ under.

3.1 Przy rzeczownikach zł o˙zonych, w kt´ orych trzy identyczne sp´ oł gł oski został y zredukowane do afør, oppasser, zamieszczono dw´ och, np. bussj˚ odsył acze do formy peł nej, z ł acznikiem: busssj˚ afør, opp-passer.

3.2 Homografy oznaczono kolejno cyframi rzymskimi, umieszczonymi w g´ ornej frakcji: kla`ge I -en /(-a), -er kla`ge II v -et Jako homografy traktuje si˛e wszystkie wyrazy samodzielne o identycznej pisowni, bez wzgl˛edu na: a) ewentualne znaki diakrytyczne; b) wielka˛ lub mał a˛ liter˛e; c) r´ o˙znice w wymowie.

Homografy podawane s˛ a w nast˛epuj˛ acej kolejno´sci: rzeczownik, przymiotnik, czasownik, ´wek, inne cz˛e´sci mowy (rodzajprzyimek, przysł o nik, liczebnik, zaimek, sp´ ojnik, wykrzyknik).

3.3 Skr´ oty lub czł ony zł o˙ze´ n, b˛ed˛ ace wyrazami hasł owymi, umieszczone s˛ a po sł owach samodzielnych o takiej samej pisowni. Sekwencje r´ ownobrzmia˛ ow zł o˙ze´ n (np. cych skr´ ot´ ow (np. AD) lub czł on´ bi- ) mog˛ a mie´c osobna˛ numeracj˛e rzymska. ˛

3.4 ´wkach utworzonych od przyInformacje o przysł o miotnik´ ow podano zwykle w artykuł ach hasł owych danych przymiotnik´ ow.

3.5 Zwiazki ˛ frazeologiczne i idiomy umieszczono z reguł y w artykuł ach hasł owych elementu danego wyra˙zenia o najni˙zszej frekwencji wyst˛epowania, po symbolu ◊. Zatem wyra˙zenia skyte en hvit pinn orego etter noe nale˙zy szuka´c pod hasł em pinn, do kt´ to hasł a prowadza˛ te˙z odsył acze przy wyrazach hvit i skyte.

Je´sli elementy wyra˙zenia s˛ a w przybli˙zeniu ´wne funkcjonuje r´ ownie cz˛este, jako hasł o gł o pierwszy z nich.

Wskaz´ owki dla u˙zytkownik´ ow

3.6 Utarte wyra˙zenia przyimkowe (np. av g˚ arde, av sted i morges, i drømme) oraz sp´ ojniki zł o˙zone (np. med mindre, selv om) wyst˛ epuj˛ a jako osobne hasł a, w miejscu okre´slonym porzadkiem ˛ alfabetycznym.

4 Budowa artykułu hasłowego Po wyrazie hasł owym, drukowanym p´ oł grubym pismem bezszeryfowym, nast˛epuje 1) na poczatku ˛ artykuł u hasł owego: a. ew. cyfra rzymska przy hasł ach b˛ed˛ acych homografami; b. ew. informacja o wymowie, podana w nawiasie kwadratowym; c. informacja gramatyczna (wskazuj˛ aca na cz˛e´s´c mowy, fleksj˛e, spos´ ob tworzenia rzeczownika odsł ownego); 2) w ´srodkowej cz˛e´sci artykuł u: a. ew. wielka litera w ramce (oznaczajaca podział na cz˛e´sci w bardzo obszernych artykuł ach oraz w artykuł ach obejmuj˛ acych r´ o˙zne cz˛e´sci mowy); b. ew. p´ oł gruba cyfra arabska dla ponumerowania kolejnych znacze´ n danego hasł a, je´sli jest ich wi˛ecej; c. jeden lub kilka polskich odpowiednik´ ow danego hasł a; d. ew. przykł ady; 3) w ko´ ncowej cz˛e´sci artykuł u: a. po symbolu ◊: ew. idiomy i zwiazki ˛ frazeologiczne, drukowane p´ oł grub˛ a kursyw˛ a; b. po symbolu B: ew. odsył acze do innych ´w hasł owych, w kt´ artykuł o orych uwzgl˛edniono zwiazki ˛ wyrazowe zawieraj˛ ace dane hasł o c. po symbolu ↔: ew. odsył acz do hasł a; podobnego typu, pod kt´ orym podano informacje uzupeł niaj˛ ace; d. po symbolu : ew. utarte zwiazki ˛ cza´wkiem) lub sownika z partykuł a˛ (przysł o przyimkiem, np. g˚a inn, l˚ase opp.

5 Informacja o wymowie Sł ownik zakł ada u u˙zytkownika znajomo´s´c og´ olnych zasad wymowy zar´ owno norweskiej (w jej odmianie poł udniowo-wschodniej), jak i polskiej, informuj˛ ac jedynie o tych aspektach wymowy, kt´ ore nie wynikaj˛ a jasno z og´ olnych zasad.

5.1 Norweska wymowa ukazana w ha´sle W wyrazie hasł owym zaznacza si˛e w miar˛e potrzeby: 1) miejsce akcentu, tonem i dł ugo´s´c samogł oski za pomoc˛ a akcent´ ow umieszczonych po rdzeniu (samogł osce) sylaby akcentowanej; 2) jako´s´c samogł oski oraz nieme sp´ oł gł oski za pomoc˛ a znak´ ow diakrytycznych i kursywy.

5.1.1 Akcent ´ (akut, oznaczaj˛ acy tonem I) i akcent ` (grawis, oznaczaj˛ acy tonem II) pokazuj˛ a, na jaka˛ zgł osk˛e pada przycisk: a˚t´ti, a˚t`te.

XVIII Je´sli akcent umieszczony jest bezpo´srednio po samogł osce, samogł oska jest dł uga: gu`d ·gitt; je´sli znajduje si˛e po sp´ oł gł osce, samogł oska poprzedzaj˛ aca sp´ oł gł osk˛e jest kr´ otka: gud`· do. m.

Kiedy dwie sp´ oł gł oski po kr´ otkiej samogł osce oznaczaj˛ a jedna˛ gł osk˛e, akcent umieszcza si˛e po nich: hesj`e, sang´· kor, midt`·gang; w wypadku podw´ ojnej sp´ oł gł oski akcent wyst˛epuje wewnatrz ˛ grupy, je˙zeli mo˙zliwe jest w tym miejscu dzielenie wyrazu: tel`le, van`ne; w przeciwnym razie znajduje si˛e po podw´ ojnej sp´ oł gł osce: hotell´, vann`· kran.

Akcent umieszczony mi˛edzy dwiema samogł oskami sygnalizuje, ˙ze samogł oski wymawia si˛e osobno: epikure´isk. Gdy akcent wyst˛epuje bezpo´srednio po dw´ och samogł oskach, samogł oski ad´z wymawia si˛e b˛ ad´z jako dyftong: dei`se, ho. i`e, b˛ osobno, z akcentem na ostatniej samogł osce, kt´ ora wtedy jest dł uga: diploi´d [o-i]. Wymow˛e dyftongiczna˛ sł ownik traktuje jako norm˛e, wskazuj˛ ac jedynie na wymow˛e niedyftongiczna˛ zaznaczona˛ w nawiasie kwadratowym: ukrai´nsk [a-i].

Umieszczenie akcentu po dw´ och samogł oskach i sp´ oł gł osce sygnalizuje, ˙ze samogł oski wymawia si˛e osobno: deis´me.

5.1.2 W hasł ach jednosylabowych informacja o przycisku i tonemie jest zbyteczna. Akcentu ´ u˙zywa si˛e tu tylko po to, aby informowa´c o iloczasie samogł oski, je´sli nie wynika on z pisowni, tzn. 1) gdy samogł oska przed pojedyncza˛ sp´ oł gł oska˛ jest kr´ otka: man´ pron, til´ prep; 2) gdy samogł oska przed grup˛ a sp´ oł gł osek jest dł uga: ga´rn, gre´sk.

W wyrazach wielosylabowych akcentowanych na ostatniej sylabie opozycja tonem´ ow jest zneutralizowana. Na oznaczenie miejsca przycisku i iloczasu samogł oski u˙zywa si˛e wtedy zawsze akatkiem s˛ a sł owa takie jak centu ´: katalo. ´g. Wyj˛ id´ e, kaf´ e, w kt´ orych miejsce akcentu wskazuje pisownia.

5.1.3 Opr´ ocz akcent´ ow ` i ´ sł ownik u˙zywa te˙z kropki umieszczonej w g´ ornej frakcji (˙). Ma ona dwie funkcje: 1) sygnalizuje dł ugo´s´c samogł oski w za´wny: mkni˛etej sylabie, na kt´ or˛ a nie pada akcent gł o u´t ·re˙dning, fo. `rele˙snings ·plikt; 2) oznacza akcent poboczny: sal´gs · verdi˙.

5.1.4 W zł o˙zeniach akcentowanych na pierwszym czł onie granica mi˛edzy pierwszym a drugim czł onem oznaczona jest podniesiona˛ kropka: ˛ hur`tig· to. g, pi`l ·spiss. Jako czł ony zł o˙ ze´ n traktuje si˛e te˙z przedrostki an-, av-, om- itp., je´sli pada na nie akcent, oraz przyrostki -dom, -het, -vis itp. – ale nie przyrostek przymiotnikowy -lig: an´· ta, anta´gelig, a´v ·st˚ a, avsin´dig, beta´le, erkjen´ne, ri`melig· het, u. ng`· do. m, ri`melig· vis, sto`rlig.

5.1.5 Wymowa otwarta ‘o’ jako [˚a] i ‘u’ jako [o] jest oznaczona kropka˛ pod samogł oska: ˛ ko. st, sku. ff.

XIX Wymowa otwarta ‘e’ jako [æ] oraz wymowa zamkni˛eta ‘æ’ jako [e] nie jest uj˛eta w sł owniku.

Zakł ada si˛e, ˙ze u˙zytkownik wie, i˙z: 1) dł ugie ‘e’ wymawia si˛e – jako [æ] przed ‘rn’, ‘rl’ og ‘rd’ (niezale˙znie od tego, czy ‘d’ jest nieme czy nie); – jako [e] przed ‘r’ poprzedzajacym samogł osk˛e, przed ‘rt’ (w czasie przeszł ym i imiesł owie czasu przeszł ego czasownik´ ow) oraz przed ‘r’ w wygł osie: verifisere, levere, flere, sonderte, uadressert; fler, mer, Per; ber (czas tera´zniejszy od be), ler (czas tera´zniejszy od le); wyj˛ atkami s˛ a: er (czas tera´zniejszy od være), der, her, hver; 2) kr´ otkie ‘e’ wymawia si˛e – jako [æ] przed ‘rr’ i ‘r’ poprzedzaj˛ acym sp´ oł gł osk˛e (merr, berg, verk, vert osv.); – jako [e] w innych pozycjach; 3) ‘æ’ wymawia si˛e – jako [æ] przed ‘r’ og ‘sj’; – jako [e] w innych pozycjach.

W sł owniku nie jest r´ ownie˙z uj˛eta wymowa ‘e’ jako nieakcentowanej samogł oski zredukowanej (oznaczanej w alfabecie fonetycznym symbolem [´]).

5.1.6 Je´sli nie jest rzecza˛ oczywista, ˛ ˙ze sp´ oł gł oska jest niema, jak w wypadku ‘g’ w gjem`me i ‘h’ w hjul, sp´ oł gł oska niewymawiana jest wyr´ o˙zniona ad II kursyw˛ a i brakiem wytł uszczenia: ha´rd, tr˚ m1, deig, selv.

5.2 Norweska wymowa w nawiasie Informacje o wymowie, kt´ ore nie mieszcza˛ si˛e w wyrazie hasł owym, podane s˛ a w nawiasie kwadratowym tu˙z po ha´sle, w miar˛e mo˙zliwo´sci w normalnej pisowni norweskiej, uzupeł nionej akcentami ´ i `: seksten [sei`sten], back [bekk, bækk]. Ze znak´ ow fonetycznych u˙zywa si˛e tylko: 1) ‘¸c’ na oznaczenie ‘kj’ w ‘kjøpe’ 2) ‘N’ na oznaczenie ‘ng’ w ‘sang’ 3) ‘S’ na oznaczenie ‘sj’ w ‘sjø’ 4) ‘x’ na oznaczenie ‘ch’ w ‘nachspiel’ 5.2.1 Sł ownik informuje o odst˛epstwach od reguł y, ˙ze ‘k’ ulega palatalizacji na [¸c], a ‘g’ na [j] przed samogł oskami ‘i’, ‘y’ i dyftongami ‘ei’, ‘øy’: kei`ser [k-], gøy [g-]. W rzeczownikach odsł ownych ko´ ncza˛ cych si˛e na ‘-ing’ oraz w wielu wyrazach obcych brak palatalizacji jest uwa˙zany za norm˛e: røy`king: tra´gisk.

5.2.2 Sł ownik informuje o nieretrofleksywnej wymowie ‘rd’: o. r´den [r-d], ver´den [r-d] w standardowej wymowie poł udniowo-wschodniej, oraz o mo˙zliwosci wymawiania ‘l’ jak sp´ oł gł oski uderzeniowej z retrofleksj˛ a („tjukk l”) w niekt´ orych wyrazach potocznych: spjæ`ling [l], tæl [l].

5.2.3 W nawiasie kwadratowym podaje si˛e tylko t˛e cz˛e´s´c wyrazu hasł owego, kt´ orej informacja dotyczy:

Wskaz´ owki dla u˙zytkownik´ ow pensjonis´t [paN-] (= [paNSonis´t]), reglement

[-maN´] (= [reglemaN´]).

Do informacji o wymowie podanej przy ha´sle poprzedzaj˛ acym aktualne hasł o sł u˙zy odno´snik [↑].

5.2.4 Informacje o nieregularno´sciach w wymowie form fleksyjnych podaje si˛e nast˛epuj˛ aco: ert -en /-a, -er [pl ´]; far fa`ren, fe`dre; profes´sor -en, -er [-o´rer]; le`se -te [le´ser]; lik adj -t [lik´t]. Nieme d lub g s˛ a oznaczone kropka˛ pod lub nad sp´ oł gł oska: ˛ gjø`re v gjør, gjo`rd. e (= [jo`re]); dra v dro(˙ g) (= [dro]).

Przyjmuje si˛e nast˛epuj˛ acy zestaw reguł : Rzeczowniki: Forma okre´slona liczby pojedynczej ma ten sam tonem co forma nieokre´slona: hest, hes´ten; jen`te, jen`ta. Rzeczownik jednosylabowy tworzacy ˛ liczb˛e mnog˛ a na -er ma tonem II w liczbie mnogiej: hest, hes`ter. Rzeczownik wielosylabowy tworzacy ˛ liczb˛e mnog˛ a na -er lub -e ma w liczbie mnogiej ten tonem co w liczbie pojedynczej: mang´el, mang´ler; kam´mer, kam´re; rid´der, rid´dere. Jednosylabowy rzeczownik bez ko´ nc´ owki w liczbie mnogiej ma w formie okre´slonej liczby mnogiej tonem I: ting, ting´ene; lag, la´gene. Mo˙zliwe odst˛epstwa oznaczane s˛ a nast˛epuj˛ aco: land I -et, - [bf pl + `].

Czasowniki: Czas tera´zniejszy czasownika niezł o˙zonego ma ten sam tonem co bezokolicznik, czyli tonem II, je´sli czasownik jest sł aby: hil`se, hil`ser; kjø`re, kjø`rer, ale tonem I, je´sli czasownik jest mocny: bry`te, bry´ter; fal`le, fal´ler. Odst˛epstwa s˛ a zaznaczone w nawiasie kwadratowym: lese v -te [le´ser].

Za sł abe uwa˙za si˛e wszystkie czasowniki przybieraj˛ ace w czasie przeszł ym jedna˛ z ko´ nc´ owek -et, -te, -de, -dde; do mocnych zalicza si˛e wszystkie pozostał e czasowniki.

Dł ugo´s´c samogł oski: W sł abych czasownikach maj˛ acych w bezokoliczniku dł ug˛ a samogł osk˛e przed -de i -te, np. føde, støte, za norm˛e uwa˙za sie skr´ ocenie samogł oski po dodaniu ko´ nc´ owki -te czasu przeszł ego: født`e, støt`te.

We wszystkich innych wypadkach sł ownik zakł ada, ˙ze dodanie ko´ nc´ owki fleksyjnej do wyrazu hasł owego nie powoduje skr´ ocenia dł ugiej samogł oski, zaznaczaj˛ ac jedynie odst˛epstwa: ko`ke v -te [kok`te]; dyp adj -t [dyp´t].

5.3 Polska wymowa Poniewa˙z polska wymowa zwykle zgadza si˛e z pisownia, ˛ sł ownik informuje o niej tylko w szczeg´ olnych przypadkach: marzna´ ˛c [r-z]; pi˛etna´scie [piet-]; empire [˜api´r]; whisky [u9is´ki]; comeback [k˚am´bækk] n1 come-back [≈] (tzn. polska wymowa jest zbli˙zona do norweskiej).

Zakł ada si˛e, ˙ze u˙zytkownik wie, jak akcentuje si˛e wyrazy takie jak ‘fizyka’, ‘matematyka’, ‘czterysta’ (tzn. na trzecia˛ sylab˛e od ko´ nca).

Przeniesienie akcentu na pierwszy z dw´ och wyraz´ ow pokazane jest tak: dobra`noc, na`wsi.

Wskaz´ owki dla u˙zytkownik´ ow

6 Informacje gramatyczne Sł ownik informuje o odmianie norweskich wyraz´ ow hasł owych oraz do pewnego stopnia o fleksji polskich odpowiednik´ ow.

6.1 O fleksji norweskiej W wypadku rzeczownik´ ow lub czasownik´ ow ko´ nczacych ˛ si˛e na nieakcentowane -e ko´ nc´ owki podane w sł owniku (rodzajnik okre´slony rzeczownika: -en, -a, -et; ko´ nc´ owka czasu przeszł ego czasownika: -et, -te, -de, -dde) zast˛epuj˛ a z zał o˙zenia -e w wygł osie hasł a (p. 6.1.1.A–D, 6.1.3) Dla rzeczownik´ ow utworzonych za pomoc˛ a przyrostk´ ow -ing i -ning podaje si˛e tylko rodzajnik -en, chocia˙z te rzeczowniki, kt´ ore nie okre´slaj˛ a os´ ob, mog˛ a w radykalnej odmianie bokm˚alu w wi˛ekszo´sci przypadk´ ow przyjmowa´c rodzajnik -a.

6.1.1 Rzeczowniki A. Rodzaj m˛eski – bekomst m (rzeczownik m˛eski niewyst˛epuj˛ acy ani z rodzajnikiem okre´slonym, ani z nieokre´slonym) – snø -en (= snøen) (brak liczby mnogiej) – stol -en, -er (= stolen, stoler, stolene) – bakke -en, -er (= bakken, bakker, bakkene) – mangel -en, -gler (= mangelen, mangler, manglene) – lærer -en, -e (= læreren, lærere, lærerne) – ting -en, - (= tingen, ting, tingene) – higen en (= en higen) (brak formy okre´slonej) B. Rodzaj m˛esko-˙ze´ nski aleire -en /-a (= bl˚ aleiren a. bl˚aleira) (brak – bl˚ liczby mnogiej) – bostøtte -en /(-a) (= bostøtten a. bostøtta P (p.

8.7)) (brak liczby mnogiej) – dør -en, -er (= døren a. døra, dører, dørene) – klokke -en /-a, -er (= klokken a. klokka, klokker, klokkene) a -en /-a, tær (= t˚ aen a. t˚aa, tær, tærne) – t˚ – dronning -en /(-a), -er (= dronningen a. dronninga P (p. 8.7), dronninger, dronningene) C. Rodzaj ˙ze´ nski – dille -a (= dilla) (brak liczby mnogiej) – øy -a, -er (= øya, øyer, øyene) – bikkje -a, -er (= bikkja, bikkjer, bikkjene) D. Rodzaj nijaki a– besyv n (rzeczownik nijaki niewyst˛epuj˛ cy ani z rodzajnikiem okre´slonym, ani z nieokre´slonym) – gangsyn -et (= gangsynet) (brak liczby mnogiej) – tegn -et, - (= tegnet, tegn, tegnene) – eple -et, -er (= eplet, epler, eplene) – kne kneet, knær (= kneet, knær, knærne) – apotek -et, -er /- (= apotek, apoteket, apoteker a. apotek, apotekene) atall et (= et f˚ atall) (brak formy okre´slonej) – f˚ E. Rzeczowniki bez liczby pojedynczej – ablegøyer pl (= ablegøyene) F. Rzeczowniki bez rodzaju – anskrik s; dank s

XX 6.1.2 Przymiotniki – stor adj -t (= en stor gutt, et stort hus, store gutter) – stram adj -t, -mme (= en stram holdning, et stramt program, stramme regler) – norsk adj - (= en norsk bok, et norsk frimerke, norske frimerker) – bra adj (= en bra løsning, et bra hus, bra løsninger) – innesluttet adj -ede (= en innesluttet person, et innesluttet barn, innesluttede mennesker) 6.1.3 Czasowniki A. sł abe – kaste v -et (= kaster, kastet (a. kasta P (p. 8.7)), har kastet (a. kasta P)) – lyse v -te (= lyser, lyste, har lyst) – feie v -de (= feier, feide, har feid) – tie v -dde (= tier, tidde, har tidd) a v -dde (= n˚ a, n˚ar, n˚adde, har n˚add) – n˚ B. mocne – synge v sang, su. nget (= synger, sang, har sunget) a v gikk, g˚ att (= g˚ar, gikk, har /er g˚att) – g˚ Czas tera´zniejszy czasownik´ ow tworzy si˛e przez dodanie ‘-r’ do bezkolicznika: kaste kaster; gi gir; ro ror. O odst˛ epstwach od tej reguł y informuje si˛e nast˛epuj˛ aco: gjøre gjør, gjorde [...]; si sier, sa [...].

Przy wielu hasł ach czasownikowych podano, po ´sredniku, informacj˛e o sposobie tworzenia rzeczownika odsł ownego: a`v ·gi v -ga(v), -gitt; -givelse. Je´sli dany rzeczownik odsł owny wyst˛epuje jako oddzielne hasł o, odsył a do niego strzał ka ł amana: besva`re v -te; -else .

6.2 O fleksji polskiej Sł ownik informuje o rodzaju i odmianie polskich rzeczownik´ ow oraz do pewnego stopnia o sposobie ´wk´ tworzenia przysł o ow od przymiotnik´ ow. Nie podaje natomiast ˙zadnej informacji o koniugacji czasownik´ ow.

6.2.1 Rzeczowniki A Rodzaj i liczba Brak informacji o rodzaju sygnalizuje, ˙ze: – rzeczownik ko´ nczacy ˛ si˛e na sp´ oł gł osk˛e (z wyj˛ atkiem rzeczownik´ ow na -o´s´c) jest rodzaju m˛eskiego; – rzeczownik ko´ nczacy ˛ si˛e na samogł oski -a, -i lub na -o´s´c jest rodzaju ˙ze´ nskiego; – rzeczownik ko´ nczacy ˛ si˛e na samogł osk˛e inna˛ ni˙z -a, -i jest rodzaju nijakiego.

O rodzaju rzeczownik´ ow odbiegaj˛ acych od powy˙zszych reguł informuje si˛e nast˛epuj˛ aco: a. rzeczowniki m˛eskie: komunista m, m˛e˙zczyzna m; ˛ f; b. rzeczowniki ˙ze´ nskie: mysz f, noc f, gł ab c. rzeczowniki nijakie: muzeum n ; d. rzeczowniki wyst˛epuj˛ ace tylko w liczbie mnogiej: drzwi pl, okulary pl; e. rzeczowniki odmieniane jak przymiotniki: kr´ olowa adj, odci˛eta adj.

B Podkategorie w rodzaju m˛ eskim Rodzaj m˛eski dzieli si˛e na cztery podkategorie: 1) rodzaj m˛eskorzeczowy; 2) rodzaj m˛esko˙zywotny;

202

eyeliner – faderløs ´wek* do oczu, eyeliner [ai´lainer] -en, -e oł o eyeliner [≈] EØF [eøeff´] hist. (= Det europeiske økonomiske fellesskap) EWG (= Europejska Wsp´ olnota Go-

spodarcza) EØS [eøess´] (= Det europeiske økonomiske samarbeidsomr˚ ade) EOG (= Europejski Obszar Gospodarczy)

F F, f [eff] f-en, f-er f [ef] n ubøy; F-dur F-dur; f-moll f-moll 1 nski; 2 (= født) � f. 1 (= femininum) rodzaj ˙ze´ 2 (om pikenavn) z domu; 3 (= følgende) urodzony; � nast˛epna (strona); s. 23 f. (= side 23 og den følgende) s. 23-24 (# ff.) 4 (= før)→ f. Kr. fa en mus. fa (ved solmisasjon) ´ f ; Æsops fa´bel -en, -bler 1 (kort fortelling) bajka*, ba´sn fabler bajki Ezopa 2 (urimelig historie) bajka*, wymysł  -u 3 (handlingsforløp) fabuł a fa´bel·aktig adj - bajeczny, bajkowy, fantastyczny; adv det smakte fabelaktig godt smakował o fantastycznie fa´bel·vesen -et, -er istota z bajki fa`ble v -et (fantasere) fantazjowa´c; (dikte, skrøne) zmy´sla´c, zalewa´c F; (prate tøv) ple´s´c banialuki; han fablet om ˚a reise til utlandet marzył o tym, ˙zeby wyjecha´c za granic˛e; hva er det du fabler om? co ty pleciesz? fabrikan´t -en, -er (fabrikkeier) fabrykant, przemyorca m sł owiec*; (produsent) producent, wytw´ fabrikasjo´n -en fabrykacja, produkcja, wyr´ob  -u fabrikasjo´ns·feil -en, - wada produkcyjna fabrika´t -et, -er 1 varer av norsk {utenlandsk} fabrikat wyroby norweskie {zagraniczne} 2 (vare) wyr´ob  -u , fabrykat  -u fabrikk´ -en, -er fabryka, wytw´ ornia; arbeide p˚a fabrikk pracowa´c w fabryce fabrikk´·anlegg -et, - obiekt  -u przemysł owy, kompleks  -u fabryczny fabrikk´·arbei˙der -en, -e robotnik fabryczny fabrikke´re v -te 1 (fremstille) wytw-orzy´c/arza´c, wyr-obi´c/abia´c, wy/produkowa´c 2 (dikte opp) zmy´sli´c/a´c �en historie histori˛e�; (forfalske) s/fabrykowa´c, s/preparowa´c �beviser dowody�; fabrikkere en løgn skł ama´c pf fabrikk´·fremstille v -ilte wytw-orzy´c/arza´c fabrycznie fabrikk´·hemmelighet -en, -er tajemnica  -u produkcji fabrikk´·innstilling -en, -er: gjenopprette fabrikkinnstillingene przywr-´ oci´c/aca´c ustawienia fabryczne {domy´slne} fabrikk´·merke -et, -er → merkenavn fabrikk´·messig adj - fabryczny fabrikk´·ny adj -tt fabrycznie nowy; en fabrikkny bil + samoch´ od prosto z fabryki fabrikk´·pipe -en /-a, -er komin fabryczny

fabrikk´·skip -et, - statek*  -u przetw´ ornia; han arbeider p˚a et fabrikkskip pracuje na statku przetw´ orni ornia fabrikk´·tr˚ aler -en, -e trawler [trau9 - ] przetw´ fabrikk´·u˙tsalg -et, - fabryczny punkt  -u sprzeda˙zy fabule´re v -te fantazjowa´c, pu-´sci´c/szcza´c wodze fantazji; en fabulerende stil styl peł en fantazji faciliteter△ → fasiliteter factoring△ → faktoring facts [fækts] pl fakty pl  -´ ow fad adj - L sj. mdł y fad´der -en, -e 1 (gudfar) ojciec∝ chrzestny, (i forhold til barnets foreldre el. dets gudmor) kum N pl -owie , kmotr D; (gudmor) matka* chrzestna, (i forhold til barnets foreldre el. dets gudfar) kuma, kmotra D; faddere ow chrzestni; st˚a fadder til et barn rodzice pl  -´ by´c chrzestnym ⌈chrzestna⌉ ˛ dziecka; fig. st˚a fadder til + by´c inicjatorem {inspiratorem} G 2 (beskytter, hjelper) opiekun N pl -owie ⌈-ka*⌉ 3 (gjennom organisasjon som hjelper foreldreløse barn) patron ⌈-ka*⌉ fad´der·ba˙rn -et, -, bf pl -a (gudbarn) chrze´sniak ⌈-aczka*⌉; (som man støtter med faste bidrag) dziecko wspierane fad´der·skap -et 1 ↑ (manns) ojcostwo chrzestnstwo chrzestne 2 (gjennom ne, (kvinnes) macierzy´ organisasjon som hjelper foreldreløse barn) patronat  -u fad´der·sladder -en (passiar) pogaw˛edka, pogaduszka fad´der·syste˙m -et (i skolen) «system „adopcji” uczni´ ow ni˙zszych klas przez koleg´ ow z klas wy˙zszych» fade [fei`de] v -et (om radiobølger) zanika´c; (om lyd) 1 intr u/cichna´ 2 tr stopniowo wycisza´ fade ut � ˛c; � c �en l˚at melodi˛e� fa`der -en, fe`dre (# far) 1 †, rel. ojciec∝ ; Gud Fader ˚ B´ og Ojciec; Faderen, Sønnen og Den Hellige And Ojciec, Syn i Duch ´Swi˛ety; ˙zart. fader Holberg wielki Holberg; (i kraftuttrykk) ˚a, fader! o kurcz˛e! 2 S fadern bf stary adj fa`der·hjerte -et, -er L, ˙zart. ojcowskie serce fa`der·hus -et dom∝ ojcowski fa`der·h˚ and -en: overgi seg i Guds faderh˚and odda´c/wa´c si˛e pod opiek˛e Boga; alt st˚ar i Guds faderh˚and wszystko jest w r˛eku Boga fa`derlig adj - 1 ojcowski 2 (forsterkende) et faderlig spetakkel straszny rwetes; adv kom hit, og det litt faderlig fort! chod´z tu, i to migiem! fa`der·løs adj -t (# farløs): enker og faderløse

203 wdowy i sieroty fa`der·mord [r-d] -et, - ojcob´ ojstwo ojca m fa`der·morder [r-d] -en, -e 1 (person) ojcob´ 2 (høy snipp) wysoki koł nierz stoj˛ acy fa`der·v˚ ar -et, - Ojcze Nasz, ojczenasz + ubøy; be owi´c/awia´c} ojczenasz Faderv˚ar zm´ owi´c pf {odm-´ ar zna´c si˛e na ◊ kunne mer enn sitt faderv˚ niejednym fade`se -en, -er gafa, niezr˛eczno´s´c; beg˚a { gjøre} en fadese popeł ni-´c/a´c gaf˛e fading [fei´-] -en zanik  -u fal radiowych fa`en F → fanden fa`ens F → fanden fa`en·skap F → fanden fag -et, - 1 (skole-) przedmiot  -u; (universitets-) kierunek*  -u; (yrke) fach  -u, zaw´od  -u ; (felt) dziedzina; undervise i flere fag uczy´c r´ o˙znych przedmiot´ ow; kunne sitt fag zna´c si˛e na swoim fachu; snakke {prate} fag rozmawia´c o sprawach zawodowych; han er snekker av fag on jest stolarzem z zawodu 2 (i bindingsverk o.l.) prze´swit  -u okienny; et rom med to fag vinduer pok´ oj z dwoma oknami; zło˙z. et tofags vindu okno dwudzielne; et fag gardiner komplet firanek (na jedno okno) ◊ alt til faget henhørende wszystko, co do tego nale˙zy fa`g·arbeid -et praca wymagaj˛ aca kwalifikacji zawodowych fa`g·arbei˙der -en, -e robotnik wykwalifikowany, fachowiec* ˛ fa`g·beve˙gelse -en, -er ruch  -u zwiazkowy fa`g·bibliote˙k -et, -er biblioteka specjalistyczna fa`g·bok -en /-a, -bøker ksia˙ ˛zka* fachowa fa`g·brev -et, - dyplom  -u mistrza, ´swiadectwo kwalifikacji zawodowych fa`g·do. mmer -en, -e s˛edzia∝ zawodowy fa´ger adj -t, -gre L (om person) urodziwy, ho˙zy, kra´sny; (om egn) ´sliczny; alm. la seg lure av fagre ord og løfter da-´c/wa´c si˛e zwie´s´c pi˛eknymi sł owami i obietnicami bez pokrycia fa`ger·g˚ as -en /-a, -gjess → gravand fa`ger·klo. kke -en /-a, -er (Campanula persicifolia) dzwonek* brzoskwiniolistny fa`ger·kno. ppurt -en, -er (Centaurea scabiosa) chaber* driakiewnik fa`g·felle -en, -er kolega m po fachu fa`gfelle·vurde˙ring -en, -er recenzja naukowa fa`g·felt -et, - /-er dziedzina, specjalno´s´c ow, profesjonali´sci pl fa`g·fo. lk pl fachowcy pl  -´ ow G -ist´ fa`g·fo. rbund -et, - bran˙zowy zwiazek* ˛  -u zawodowy fa`g·fo. re˙ning -en, -er (lokalny) zwia˛zek  -u zawodowy fa`g·idio˙t -en, -er «czł owiek zaw˛e˙zaj˛ acy zakres swoich zainteresowa´ n do ´sci´sle fachowych» ow fa`g·krets -en, -er zakres  -u przedmiot´ fa`g·kunnskap -en, -er wiedza zawodowa {fachowa}; store fagkunnskaper rozległ a wiedza zawodowa fa`g·kyndig adj - wykształ cony zawodowo, fachowy fa`glig adj - fachowy, zawodowy; (fagforenings-) zwiazkowy; ˛ faglig utvikling rozw´ oj zawodowy;

fadermord – faktaboks faglige kvalifikasjoner kwalifikacje zawodowe {merytoryczne} fa`g·litteratu˙r -en literatura fachowa {specjalistyczna} fa`g·lærer -en, -e (lærer i enkeltfag) nauczyciel przedmiotu fa`g·læ˙rt adj - wykwalifikowany, wykształ cony zawodowo; faglært arbeidskraft sił y fachowe {specjalistyczne} fa`g·mann -en, -menn fachowiec*, fachman F, profesjonalista m fa`g·messig adj - fachowy, fachowo zrobiony ow fa`g·miljø˙ -et, -er krag ˛  -u fachowc´ fa`g·mini˙ster -en, -tre: vedkommende fagminister minister* N pl -owie danego resortu fa`gnad -en L rado´s´c ˛ ludzie pl  -i, L lud´zmi fa`gna·fo. lk pl porzadni fa`gne v -et L serdecznie po/wita´c, przyj-˛ a´c/mowa´c ow; (hyldest) hoł d fa`gning -en L (bifall) oklaski pl  -´ ecie  -u ; (god mottagelse) serdeczne przyj˛ fagocytt´ -en, -er fagocyt  -u fa`g·o. mr˚ ade -et, -er specjalno´s´c, dziedzina fa`g·o. rganisasjo˙n -en, -er zwiazek* ˛  -u zawodowy fa`g·organise˙rt adj - : fagorganiserte arbeidere robotnicy zrzeszeni w zwiazku ˛ zawodowym fago. tt´ -en, -er fagot  -u fa`g·prøve -en, -er «egzamin daj˛ acy robotnikowi kwalifikacje zawodowe» fa`g·skole -en, -er wy˙zsza szkoł a zawodowa fa`g·spr˚ ak -et, - j˛ezyk specjalistyczny fa`g·u˙tdannet adj -ede wykwalifikowany fa`g·u˙ttrykk -et, - termin  -u techniczny fa`g·verk -et tekn. kratownica fa`gverks·bro -en, -er a. -bru -a, -er most  -u kratowy fa´hrenheit s : 21 grader fahrenheit 21 stopnie Fahrenheita fair [fær] adj fair [fer] adj ubøy; det er ikke fair to nie fair; adv opptre fair post˛epowa´c fair {uczciwie} fait accompli [fettak˚ampli´] -et, -er fakt  -u dokonany; stille en overfor et fait accompli postawi´c // stawia´c A przed faktem dokonanym fajanse [-aN´se] -en, -er fajans  -u faki´r [k] -en, -er fakir odka* fakk -et, - 1 → fag 2 2 (i verktøykasse o.l.) przegr´ fak`ke v -et z/ł apa´c �en tyv zł odzieja� fak´kel -en, fakler 1 (festbluss) pochodnia, ˙zagiew* f 2 astr. protuberancja 3 (p˚ a oljeplattform) pł omie´ n gazowy fak´kel·bo. ks -en, -er znicz fak´kel·bærer -en, -e nios˛ acy adj pochodni˛e fak´kel·to. g -et, - poch´od  -u z pochodniami faks I -en, -er (telefaks) faks  -u faks II -et, - 1 (man) grzywa 2 bot. (Bromus) stokł osa fak`se v -et prze/faksowa´c faksi´mile -en, -er faksymile sg ubøy, N pl -lia, G pl -li´ ow faksi´mile·u˙tgave -en, -er wydanie faksymilowane fak´ta·bo. ks -en, -er ramki* pl 0 z faktami

204

faktafeil – falle fak`ta·feil -en, - bł ad ˛  -u rzeczowy fak`ta·litteratu˙r -en literatura faktu fak´ta·oriente˙rt adj - ≈ rzeczowy ow fak´ta·sto. ff -et fakty pl  -´ fak`te -en, -er zw. pl ruch  -u, gest  -u; uten (store) fakter bez afektacji fak´tisk adj - faktyczny, merytoryczny, rzeczywisty; de faktiske forhold stan faktyczny; faktiske opplysninger informacje merytoryczne; faktiske feil bł ˛edy merytoryczne {rzeczowe}; faktiske utgifter koszty rzeczywiste; adv jeg vet faktisk ikke wł a´sciwie nie wiem; du har rett – det er faktisk en glimrende roman masz sł uszno´s´c – to istotnie {rzeczywi´scie} ´swietna powie´s´c fak´tor I -en, -er (trykkerileder) kierownik techniczny drukarni fak´tor II -en, -er [-o´rer] 1 mat. czynnik; 6 er produktet av faktorene 3 og 2 6 jest iloczynem czynnik´ ow 3 i 2; oppløse et tall i sine enkelte faktorer roz-ł o˙zy´c/kł ada´c liczb˛e na czynniki; faktorenes orden er likegyldig warto´s´c iloczynu nie zale˙zy od kolejno´sci czynnik´ ow; fig. kolejno´s´c jest niewa˙zna 2 (omstendighet, forhold) czynnik, faktor sj.; dette skyldes forskjellige faktorer na to skł adaj˛ a si˛e r´ o˙zne czynniki; den menneskelige faktor czynnik ludzki; den utløsende faktor czynnik sprawczy fak´tor·analy˙se -en, -er analiza czynnikowa faktori´ -et, -er hist. faktoria fak´toring -en factoring  -u fak´tor·inntekt -en /(-a), -er doch´od  -u z pracy i maj˛ atku faktorise´re v -te mat. roz-ł o˙zy´c/kł ada´c na czynniki fakto´tum -et, -er totumfacki adj fak´tum -et, fakta fakt  -u ; faktum er at ... faktem jest, ˙ze ...; de nakne fakta nagie fakty; benekte fakta zaprzecz-y´c/a´c faktom; bøye seg for fakta ust-˛ api´c/˛epowa´c {ugi-˛ a´c/na´c si˛e} przed faktami; vi m˚a se det faktum i øynene at ... musimy pogodzi´c si˛e z faktem, ˙ze ... faktu´r -en faktura (spos´ob ukształtowania) faktu´ra -en, -er faktura (rachunek) � for en vare za aca na 1000 koron�; towar; p˚a 1000 kroner opiewaj˛ utstede en faktura wystawi-´c/a´c faktur˛e; en uriktig faktura nieprawidł owa faktura; (lydende p˚a større beløp zona faktura; (lydende p˚a lavere beløp enn det riktige) zawy˙ zona faktura enn det riktige) zani˙ faktu´ra·belø˙p -et, - suma faktury faktu´ra·kreditt˙ -en → faktoring fakture´re v -te za/fakturowa´c fakture´rings·maski˙n -en, -er maszyna do fakturowania fakturis´t -en, -er fakturzysta m ⌈-tka*⌉ fakul´tativ adj -t fakultatywny fakulte´t -et, -er 1 (fagavdeling) wydział  -u, fakultet  -u ; Det juridiske fakultet Wydział Prawa 2 mat. silnia; 4! (= fire fakultet) er 24 4! (= cztery silnia) r´ owna si˛e 24 (= dwadzie´scia cztery) fakulte´ts·r˚ ad -et, - rada wydział u orej wprawia si˛e trzonek fal I -en, -er «rurka, do kt´ ł opaty, oszczepu itp.» fal II adj pred L (wystawiony) na sprzeda˙z; være til fals by´c na sprzeda˙z; (om person) by´c przekupnym,

(+ prostituert) by´ c

sprzedajnym; den er ikke for penger fal tego za ˙zadne skarby nie kupisz fala´fel -en, -er kulin. falafel Falang´en bf hist. Falanga falangis´t -en, -er hist. falangista m falan´ks [+ fa´-] -en, falang´er 1 (slagorden; fylking) falanga 2 anat. ko´s´c palcowa falbela´de -en, -er falbanka* fa´l·by v -bød. , -budt wystawi-´c/a´c na sprzeda˙z, za/oferowa´c fal´d -en, -er lam´ owka*, obw´ odka* fal`de v -et ob/lamowa´c, obszy-´c/wa´c falk -en, -er sok´oł ; (hunn) sokolica fal`ke·blikk -et sokoli wzrok  -u fal`ke·jakt -en /(-a), -er polowanie z sokoł em fal´k·landsk adj - falklandzki Fal´klands·øyene bf Wyspy pl 0 Falklandzkie, ow Falklandy pl  -´ fal´k·lender -en, -e Falklandczyk ⌈-dka*⌉ falkone´r -en, -er sokolnik falkonett´ -en, -er falkonet  -u fall -et, - 1 (fritt) spadek*  -u; (fra tak o.l. +) spadni˛ecie, (kraftig) runi˛ ecie; (det ˚a styrte over ende) + fig. upadek*  -u ; (helning) spadek*, spad ≻  -u; (nedgang, reduksjon) spadek*  -u, (gradvis) spadanie; (vannfall) wodospad  -u ; (i bryting) poł o˙zenie na ł opatki; fritt fall fys. swobodny spadek, swobodne spadanie; fig. oljeprisen {hans popularitet} er i fritt fall cena ropy {jego popularno´sc} gwał townie spada {leci w d´ oł }; Romerrikets fall upadek Imperium Rzymskiego; Evas fall upadek Ewy; bringe regjeringen til fall ˛ terrengets fall doprowadzi´c pf do upadku rzadu; spadek terenu; fallet i kronekursen spadek kursu korony; (naturlig) fall i h˚aret (naturalnie) faliste wł osy 2 (tilfelle) i alle fall w ka˙zdym razie {wypadku}; i beste {verste} fall w najlepszym {najgorszym} razie {wypadku}; i motsatt fall w przeciwnym razie {wypadku}; ikke i noe fall w ˙zadnym razie {wypadku}; i s˚a fall w takim razie 3 mar. fał  -u, a for lina 4 (undervannsskjær) skał a podwodna ◊ st˚ fall chyli´c si˛e ku upadkowi B hovmod ◊, i fall, knall ◊ fall .. = fall-l .. ⇒ fall´·dør -en /-a, -er drzwi pl  -i zapadowe fal`le I -en, -er (i l˚as) zatrzask  -u fal`le II v falt, falt (# fallen) 1 (bevege seg ovens´c/da´c, pa-´s´c/da´c; (om teppe, løv) fra og nedover) upa-´ opa-´s´c/da´c; (om regn, snø) pada´c, spa-´s´c/da´c; fig. (om s´c/da´c; det falt krenkende ord avgjørelse, dom) zapa-´ padł y obel˙zywe sł owa; det falt et skudd padł {rozległ si˛e} strzał ; falle en i ryggen zaj-´s´c/chodzi´c {za/atakowa´c} A z tył u; la ankeret falle rzuc-i´c/a´c kotwic˛e; la teppet falle opu-´sci´c/szcza´c kurtyn˛e; la falle en bemerkning rzuc-i´c/a´c uwag˛e; la forslaget falle wycof-a´c/ywa´c wniosek; la planen falle porzuci´c/a´c plan; la temaet falle zmieni-´c/a´c temat 2 (styrte s´c/da´c, przewr-´ oci´c/aca´c si˛e; (dø i kamp) overende) upa-´ pa-´s´c/da´c, polec pf ; (bli erobret) pa´s´c pf ; (bli styrtet; ikke s´c/da´c; (synde) upa-´s´c/da´c; p˚astanoppn˚ a flertall) upa-´ den faller p˚a sin egen urimelighet twierdzenie to jest ewidentnie niedorzeczne 3 (avta) spa-´s´c/da´c; (om vannstand, barometer, temperatur) opa-´ s´c/da´c; (om kurs,

205 pris +) zni˙ zkowa´c; potetene er falt i pris cena ziemniak´ ow spadł a 4 (skr˚ane) opa-´s´c/da´c; fallende intonasjon intonacja opadaj˛ aca 5 (passe) skaftet faller godt i h˚an-

den trzonek dobrze le˙zy w r˛eku; kjolen faller fint suknia dobrze le˙zy 6 (være, bli) det faller vanskelig {lett} for meg ˚a si dette ci˛e˙zko {ł atwo} mi to powiedzie´c; i det lange løp faller dette billigere na dł u˙zsza˛ met˛e to wyjdzie taniej; det falt seg slik at ... tak si˛e zł o˙zył o, ˙ze ...; ta det som det faller seg bra´c rzeczy takimi, jakie s˛ a; kom hvis det faller seg slik przyjd´z, je´sli masz okazj˛e; tiden faller meg lang czas mi si˛e dł u˙zy B arv, bryst ◊, byrde, fisk i 3, fot ◊, fristelse, jord ◊, lass, lodd i 2, plass ◊, a ◊, offer 3, ro ◊, smak 5, stav ◊, stein ◊, stol ◊, st˚ søvn, tanke 1, un˚ade ~ av (1) falle av hesten spa-´s´c/da´c z konia; h˚aret faller av wł osy wypadaj˛ a; (2) (dabbe av) løperen falt av mot slutten biegacz sł abł na finiszu; (3) mar. odpa-´s´c/da´c od wiatru; oc nad˛ a˙zy´c; ~ bakp˚a F zosta-´c/wa´c w tyle, nie m´ ´ bort odpa-´ s c /da´ c ; den planlagte reisen faller bort ~ planowana podr´ o˙z nie dojdzie do skutku; foredraget i kveld faller bort odczyt dzi´s wiecz´ or nie odb˛edzie si˛e; ~ for prep nn ulec pf czyjemu´s czarowi, zakocha´c si˛e w L; vi kjøpte huset fordi min kone falt for det kupili´smy ten dom, poniewa˙z spodobał si˛e mojej ˙zonie; ~ fra (1) (dø) od-ej´s´c/chodzi´c; (trekke seg) wycof-a´ c /ywa´c si˛e ; (2) falle fra hverandre rozpa-´s´c/da´c {rozl-ecie´c/atywa´c} si˛e; ~ i prep vannet wpa-´s´c/da´c do wody; falle i hendene p˚a nn wpa-´s´c/da´c komu´s w r˛ece; ~ igjen (lukke seg) zatrzas-na´ ˛c /kiwa´c si˛e; ~ igjennom (ikke lykkes) przepa-´s´c/da´c �ved valget w wyborach�; (bli en fiasko) okaz-a´c/ywa´c si˛e niewypał em; ~ inn (1) wpa´s´c/da´c; mus. + wł acz-y´ ˛ c /a´c si˛e; (om fiende) wtargna´ ˛c pf ; lyset faller inn i rommet ´ swiatł o wpada do pokoju; det falt inn med regn zaczał˛ pada´c deszcz; (2) det falt ham ikke inn nie przyszł o mu do gł owy ≀ w gł owie mu nie postał o; det kunne ikke falle meg inn! ani mi si˛e ´sni! ≀ ani my´sl˛e!; (3) falle inn under en bestemmelse podpa-´s´c/da´c pod jaki´s przepis; ~ ned spa-´s´c/da´c; (om frukt) opa-´s´c/da´c; F hva falt dere ned p˚a? co w ko´ ncu postanowili´scie?; ~ om (1) adv przewr-´ oci´c/aca´c si˛e, upa-´s´c/da´c; falle død om pa-´s´c/da´c trupem; (2) prep : falle om halsen p˚a en rzuc-i´c/a´c si˛e komu´s na szyj˛e; ~ over prep : det falt en merkelig uro over henne ogarnał˛ j˛ a jaki´s dziwny niepok´ oj; ~ p˚a (1) adv (senke seg) zapa-´s´c/da´c; natten falt p˚a zapadł a noc; (2) prep : (om m˚al, endepunkt) valget {mistanken} falt p˚a ham wyb´ or padł {podejrzenie padł o} na niego; ansvaret faller p˚a meg odpowiedzialno´s´c spada na mnie; trykket faller p˚a siste stavelse akcent pada na ostatnia˛ sylab˛e; i ˚ar faller din fødselsdag p˚a en lørdag w tym roku twoje urodziny przypadaj˛ a na {wypadaj˛ a w} sobot˛e ; (3) adv : (finne p˚a) hvordan kunne du falle p˚a noe slikt? jak co´s takiego mogł o ci przyj´s´c na my´sl?; ~ sam˛c pf , zapa-´s´c/da´c si˛e, men (1) (styrte sammen) runa´ ˛c pf ; (2) (være zawal-i´c/a´c si˛e; (om person) oklapna´ c si˛e, pokry-´c/wa´c si˛e sammenfallende) zbie-c/ga´ �med noe z I �; nasjonaldagen og pinsen falt sammen ´swi˛eto narodowe i Zielone ´ Swiatki ˛ zbiegł y si˛e; deres oppfatninger faller sammen med mine ich pogl˛ ady

falleferdig – fallskjermhopp pokrywaj˛ a si˛e {s˛ a zbie˙zne} z moimi; ~ tilbake (1) ha noe ˚a falle tilbake p˚a (økonomisk) mie´c troch˛e rezerw {odł o˙zonego grosza}; (2) falle tilbake til sine gamle synder powr-´ oci´c/aca´c do dawnych grzech´ ow; ~ ut (1) wypa-´s´c/da´c �av vinduet z okna; av rollen z roli�; (bli borte) her er det falt ut en hel setning tu opuszczono cał e zdanie; (2) (arte seg) forsøket falt heldig ut pr´ oba wypadł a pomy´slnie; sammenligningen faller ut til hans fordel por´ ownanie wypada na jego korzy´s´c; (3) (munne ut) Wisł a faller ut i Østersjøen Wisł a wpada do Morza Bał tyckiego; ~ utenfor nie liczy´c si˛e, by´c {znale´z´c si˛e pf } poza nawiasem; falle utenfor mønsteret nie mie´sci´c si˛e w schemacie ˛ zawaleniem (si˛e), fal`le·ferdig adj - gro˙zacy wal˛ acy si˛e, rozpadaj˛ acy si˛e fal`len adj -t, falne 1 (drept) poległ y; minnesmerke over de falne pomnik ku czci poległ ych 2 (fordums) en fallen storhet dawna wielko´s´c 3 bib., archaiz. upadł y; en fallen engel stracony {upadł y} anioł ; en fallen kvinne upadł a kobieta fallen´t -en, -er upadł y adj, bankrut falle´re v -te 1 (g˚a fallitt) z/bankrutowa´c 2 (tape seg, c forfalle) z/mizernie´ fal`le·syk adj -t †, archaiz. chory na padaczk˛e fal`le·syke -en †, archaiz. padaczka fall´·grube△ -en, -er a. -gruve -en /(-a), -er puł apka*, zasadzka* fall´·hammer -en, -e mł ot spadowy fall´·hastighet -en, -er pr˛edko´s´c spadania fall´·høyde -en (i mekanikk) wysoko´s´c spadania; (fra s´c upadku; fig. skala upadlekeapparat o.l.) wysoko´ ku {kompromitacji}; fossens fallhøyde wysoko´s´c wodospadu fal´lisk adj - falliczny fallitt´ I -en, -er upadł o´s´c, bankructwo + fig., plajta F; spille fallitt z/bankrutowa´ c; være p˚a fallittens rand by´c na skraju {kraw˛edzi} upadł o´sci {bankructwa}, by´c bliskim {o krok od} upadł o´sci fallitt´ II adj niewypł acalny; erklære seg fallitt ogł osi´c/asza´c upadł o´s´c; g˚a fallitt z/bankrutowa´c, z/robi´c plajt˛e F; spille fallitt nie zda´c pf egzaminu fallitt´·erklæring -en, -er przyznanie si˛e do niepowodzenia fall´-lem˙ a. fallem -mmen, -mmer zapadnia fal´lo. s -en, -er fallus ma fall´·rep -et, - mar. (˚apning i skansekledning) otw´ or  -u do spuszczania trapu; (fallrepstrapp) trap  -u ; fig. p˚a fallrepet na odchodnym {odjezdnym} (�≈ po. falrep: ‘fallrepstau, holdtau’) fall´·rettighet -en, -er prawo do wykorzystywania energii wodnej fall´·seier -en, -sei(e)re (i bryting) zwyci˛estwo przez poł o˙zenie przeciwnika na ł opatki fall´·skjerm -en, -er spadochron  -u ; hoppe ut i fallskjerm sk-oczy´c/aka´c na spadochronie; utløse fallskjermen uruch-omi´c/amia´c spadochron; fig. gyllen fallskjerm «suta odprawa, zagwarantowana osobie na kierowniczym stanowisku na wypadek, gdyby musiał a przedwcze´snie ustapi´ ˛ c»; som fallskjerm f˚ar han ti millioner na odchodne dostanie dziesi˛e´c milion´ ow fall´skjerm·ho. pp -et, - skok  -u spadochronowy

fallskjermhopper – fanatiker {ze spadochronem} fall´skjerm·ho. pper -en, -e spadochroniarz ⌈-arka*⌉, skoczek* ⌈-czkini⌉ spadochronowy ⌈-wa⌉ fall´skjerm·ho. pping -en spadochroniarstwo fall´skjerm·jeger -en, -e komandos, spadochroniarz fall´skjerm·tro. pper pl wojska pl 0 spadochronowe fall´·øks -en /-a, -er gilotyna ˛c, s/peł fal`me v -et 1 intr (miste fargen) wy⊥z/blakna´ ˛c; falmet wyzna´ ˛c, s⊥wy/pł owie´c; (visne) z/wi˛edna´ blakł y, wypł owiał y, spł owiał y; en falmet skjønnhet przekwitł a pi˛ekno´s´c 2 tr (bleke) sollyset har falmet møblene ´swiatł o sł oneczne sprawił o, ˙ze meble spł owiał y fals I -en, -er 1 (ombøyd kant) zagi˛ecie, zawijka* 2 (spor, zł obienie 3 bokb. falc innsnitt) wpust  -u, rowek*, ˙  -u 4 (redskap ved garving) falc  -u fals II s † fał sz  -u ◊ Fals sl˚ ar sin egen herre p˚ a hals «Oszustwa nie popł acaj˛ a» ˛ c na fal`se v -et alle bet. s/falcowa´c; bygn. + z/ł aczy´ wpust fal`se·ben a. -bein -et, - (i bokbinding) kostka* introligatorska fal`se·maski˙n -en, -er falc´ owka* falsett´ -en, -er falset  -u ; synge {snakke} i falsett ´spiewa´c {m´ owi´c} falsetem fal´s·høv˙el -en, -vler (strug) wr˛egownik falsifikasjo´n -en, -er falsyfikacja falsifika´t -et, -er falsyfikat  -u falsifise´r·bar adj -t falsyfikowalny falsifise´re v -te 1 rzad. (forfalske) s/fał szowa´c 2 (≠ veastand udow-odni´c/adnia´c rifisere) falsifisere en p˚ nieprawdziwo´s´c jakiego´s twierdzenia falsk I m fał szerstwo (zwł. dokument´ow) falsk II adj -t (uriktig; bedragersk, uærlig; ettergjort, imitert) fał szywy; (illusorisk) zł udny; avgi falsk forklaring zł o˙zy´c //skł ada´c fał szywe zeznania; falsk beskjedenhet fał szywa skromno´s´c; falske forh˚apninger zł udne nadzieje; p˚a falske premisser pod fał szywym 1 mus. fał szowa´ 2 (i c; � pretekstem; adv spille falskt � c w grze; synge falskt fał szowa´c; kortspill) oszukiwa´ sverge falskt krzywoprzysi-˛ ac/˛ega´c; skrive falskt s/fał szowa´c podpis B ed 1, krupp, navn 1 fal´sk·het -en fał sz  -u , fał szywo´s´c fal`sk·myntner -en, -e fał szerz {podrabiacz} pieni˛edzy fal`sk·myntneri˙ -et fał szowanie pieni˛edzy fal`skner -en, -e fał szerz falskneri´ -et, -er 1 (det a˚ forfalske) fał szerstwo 2 (noe forfalsket) falsyfikat, fał szywka F fal`sk·spiller [+ ´] -en, -e szuler fal´sum -et, -sa, bf -saene falsyfikat, fał szywka F falt pret, pp → falle familiarite´t -en, -er poufał o´s´c, familiarno´s´c; tillate seg familiariteter pozwala´c sobie na poufał o´sci fami´lie -en, -er alle bet. rodzina; familien Nilsen rodzina Nilsen´ ow, Nilsenowie; stifte familie za-ł o˙zy´c/kł ada´c rodzin˛e; være av god familie pochodzi´c z dobrej rodziny; være i familie med en � 1 (ved blodets b˚ and) by´ c spokrewnionym z I , by´c

206 2 (ved ekteskap) by´ krewnym G ; � c spowinowaconym z I ; jeg tilbrakte søndagen i familiens skjød sp˛edził em niedziel˛e na ł onie rodziny; det kan skje selv i de beste familier ≈ nieszcz˛e´scia chodza˛ po ludziach ◊ det ligger til familien to u niego {niej, nich} rodzinne fami´lie·aksjeselskap -et, -er sp´ oł ka* rodzinna fami´lie·anliggende -et, -er sprawa rodzinna fami´lie·bedrif˙t -en, -er przedsi˛ebiorstwo rodzinne fami´lie·begi˙venhet -en, -er wa˙zne wydarzenie w rodzinie fami´lie·bibel -en, -bler biblia rodzinna fami´lie·bil -en, -er samoch´od  -u rodzinny fami´lie·b˚ and -et, - wi˛e´z rodzinna; pl w˛ezł y pl ow rodzinne  -´ fami´lie·drama -et, -er dramat  -u rodzinny fami´lie·far -en, -fe˙dre ojciec∝ rodziny ´tnia fami´lie·feide -en, -er sp´or  -u rodzinny, kł o rodzinna ow rodzinne fami´lie·fo. rho. ld pl stosunki pl  -´ fami´lie·fo. rsør˙ger -en, -e ˙zywiciel rodziny fami´lie·fo. rø˙kelse -en, -er powi˛ekszenie (si˛e) rodziny; de venter familieforøkelse spodziewaj˛ a si˛e potomstwa fami´lie·gjenfo. rening -en, -er ł aczenie ˛ rodzin fami´lie·grav -en, -er gr´ ob  -u rodzinny fami´lie·juve˙lene bf S (testiklene) klejnoty rodowe {rodzinne} fami´lie·kleno˙dium -iet, -ier pamiatka* ˛ rodowa fami´lie·krets -en grono rodzinne fami´lie·likhet -en, -er podobie´ nstwo rodzinne fami´lie·liv -et ˙zycie rodzinne fami´lie·me˙dlem -mmet, -mmer czł onek* rodziny fami´lie·navn -et, - nazwisko rodowe fami´lie·plan legging a. -legning△ -en planowanie rodziny, ´swiadome macierzy´ nstwo fami´lie·rett -en prawo rodzinne fami´lie·r˚ a˙dgiver -en, -e doradca m rodzinny fami´lie·r˚ a˙dgi˙vning -en poradnictwo rodzinne fami´lier˚ a˙dgi˙vnings·konto˙r -et, -er biuro porad rodzinnych fami´lie·saga -en, -er saga rodzinna fami´lie·selskap -et, -er 1 (sammenkomst) uroczysto´s´c rodzinna 2 F → familieaksjeselskap fami´lie·terapi˙ -en terapia rodzinna fami´lie·tillegg -et, - (for vernepliktige) zasił ek*  -u rodzinny fami´lie·vennlig adj - (om politikk, tiltak) prorodzinny, uwzgl˛edniaj˛ acy potrzeby rodziny; (om hotell, omr˚ade) przyjazny dla rodzin (z dzie´cmi) fam`le v -et porusza´c si˛e po omacku; famle i blinde bł adzi´ ˛ c po omacku; famle etter noe szuka´c po ´w; refl famle omacku G ; famle etter ordene szuka´c sł o seg frem i´s´c po omacku; hun famlet seg frem til dørklinken trafił a omackiem na klamk˛e do drzwi; pres pt de første famlende forsøk pierwsze niezdarne pr´ oby famø´s adj -t sł awetny, osł awiony, okrzyczany fan [fænn] -en, -s (# fans I) fan ⌈-ka*⌉ fana´tiker -en, -e fanatyk ⌈-yczka*⌉; (især om politiker) oszoł om mp–

207 fana´tisk adj - fanatyczny fanatis´me -en fanatyzm  -u fancy [fæn´si] adj F wymy´slny, fantazyjny fan`den [+ fa`en F] a. (zwl. w zn. 2, 3) fa`en en 1 (djevelen) diabeł * D -u , czart sj., bies; stygg som (selve) fanden brzydki jak grzech ´smiertelny; reis {dra} fanden i vold! wyno´s si˛e do diabł a!, id´z do diabł a!; fanden er løs wszystko diabli bior˛ a; gi faen i alt rzuc-i´c/a´c wszystko w diabł y; gi faen i noe mie´c w dupie {pieprzy´c} A ; løpe som om fanden var i hælene p˚a en biec co sił {co tchu}; være full av faen by´c zł o´sliwym jak wszyscy diabli; fandens fødselsdag «11. czerwca lub 11. grudnia (dawniej terminy pł atno´sci odsetek od hipotek)»; her klager du over skatter og gikt og fanden og hans oldemor, og s˚a er det v˚ar og solskinn ute skar˙zysz si˛e na podatki i reumatyzm i nie wiem jakie utrapienia, kiedy na dworze jest wiosna i sł o´ nce 2 V (i eder) faen og! psiakrew!, psiako´s´c!; fy faen! cholera!, do jasnej cholery!, (o) kurwa ma´c!; faen ta deg! a niech ci˛e (wszyscy) diabli porw˛ a! ≀ a niech ci˛e szlag trafi!; faen ta meg om jeg vet a niech mnie drzwi cisna, ˛ je´sli wiem; faen ta { gale, hakke, skjære, steike} meg niech mnie piorun trza´snie ≀ do licha ci˛e˙zkiego; hva faen er dette?! c´ o˙z to, u diabł a {u licha}, jest?!; hvem faen kan vite det! kto, do diabł a, mo˙ze to wiedzie´c!; det gjør vondt som bare faen boli jak cholera {jasny gwint}; det er faen til forskjell to cholerna r´ o˙znica; det var som bare faen! jasny szlag {gwint}!; det vet da faen czort wie, licho wie, diabli wiedza; ˛ den fandens { faens} bilen ten cholerny samoch´ od 3 (person) stakkars faen! biedaczyna! ◊ fanden spare! mniejsza o wydatek!; før fanden {en viss mann} har f˚ att sko p˚ a skoro ´swit; Har man tatt fanden p˚ a ryggen, m˚ a man bære ham frem Kto powiedział a, musi powiedzie´c i b (o czym´s trudnym, nieprzyjemnym); lese noe som fanden {en viss mann} leser Bibelen «´swiadomie przekr˛eca´c znaczenie {tre´s´c} czego´s dla wł asnych cel´ ow»; N˚ ar fanden blir gammel, g˚ ar han i kloster Kto za mł odu broi, na staro´s´c si˛e modli B lillefinger ◊, male ii ◊ fan`den·ivo. ldsk adj - lekkomy´slny, nic sobie nie robiacy ˛ z niczego; fandenivoldsk humor wariacki humor fan`denivo. ldsk·het -en dezynwoltura nski fan`dens a. fa`ens adj cholerny, pioru´ fan`den·skap a. fa`en·skap -en diabelstwo; han gjorde det p˚a (ren og skjær) faenskap zrobił to przez (czysta) ˛ zł o´sliwo´s´c fa`ne I -en /-a, -er → fonn 1 fa`ne II -en /(-a), -er 1 (flagg) sztandar  -u , chor˛ agiew* f ; med flyvende faner og klingende spill z powiewaj˛ acymi sztandarami i przy odgł osie b˛ebn´ ow; reise frihetens fane wzn-ie´sc/osi´c sztandar awolno´sci 2 (del av fuglefjær; skr˚astrek p˚a note) chor˛ giewka* 3 (oppstikkende del av skillekort) je´zdziec*, konik 4 edb (i nettleser-vindu) karta fa`ne·bærer -en, -e chor˛ a˙zy adj N pl -owie fa`ne·ed -en, -er przysi˛ega wojskowa fa`ne·flukt -en dezercja fa`ne·ju. nker -en, -e hist. starszy sier˙zant sztabowy (do r. 1930)

fanatisk – fangste fa`ne·sak -en, -er → merkesak fa`ne·vakt -en /(-a), -er poczet*  -u sztandarowy fanfa`re -en, -er fanfara (kr´otki utw´or muzyczny) fang -et, - 1 (persons) kolana pl 0; (kjole-) podoł ek*; sitte p˚a fanget til en siedzie´c na kolanach u G ; ta en p˚a fanget wzia´ ˛c //bra´c kogo´s na kolana; katten liker ˚a ligge i {p˚a} fanget kot lubi le˙ze´c na kolanach 2 (høy-, a alt opp i fanget (p˚ a seg) ved-) → fange II ◊ f˚ dosta-´c/wa´c wszystko za darmo ≀ mie´c zawsze z g´ orki; sitte med hendene i fanget siedzie´c z zał o˙zonymi r˛ekami fang´·arm -en, -er + fig. macka* fang`e I -en, -er 1 (krigs-) jeniec*; ta en til fange wzia´ ˛c //bra´c A do niewoli; bli tatt til fange dosta´c n* N pl si˛e pf do niewoli 2 (fengslet person) wi˛ezie´ -owie ⌈wi˛e´zniarka*⌉; (i varetekt) aresztant ⌈-ka*⌉; zło˙z. soningsfange, straff-fange, varetektsfange ⇒ fang`e II -et, -er (s˚a mye som man kan bære) nar˛ecze; et fange ved {høy} nar˛ecze drew {siana} fang`e III v -et (# fangen) (fakke) z/ł apa´c �en tyv zł odzieja; fluer muchy�, schwyta´c pf �en forbryter przest˛epc˛e�; (om fangst) z/ł owi´c � fisk ryby; fugl i snare ptaki w sidł a�; (f˚a tak i) chwy-ci´c/ta´c �en ball i flukten pił k˛e w locie; ens blikk czyje´s spojrzenie�; fange ens interesse o/budzi´c {wzbudz-i´c/a´c} czyje´s zainteresowanie; fange ens oppmerksomhet przyciag-n ˛ a´ ˛c /a´c {przyku-´c/wa´c} czyj˛ a´s uwag˛e; bli fanget i sitt eget garn {nett} wpa-´s´c/da´c {z/ł apa´c si˛e} we wł asne sidł a; maleren har fanget (inn) solnedgangens skjønnhet malarz uchwycił pi˛ekno zachodu sł o´ nca; fange opp → oppfange B bord ◊ fang`e·drakt -en /(-a), -er str´oj  -u wi˛ezienny; (stripet) pasiak fang`e·hull -et, - loch  -u fang`e·leir -en, -er 1 (krigs-) ob´oz  -u jeniecki 2 (konsentrasjonsleir) ob´oz  -u koncentracyjny; (nazistisk +) lagier*  -u; (sovjetisk +) ł agier*  -u fang`en adj -et, -gne pozbawiony wolno´sci; de fangne tyskerne niemieccy je´ ncy ◊ holde oppmerksomheten fangen przykuwa´c uwag˛e; ta fornuften fangen opami˛et-a´c/ywa´c si˛e fang`en·skap -et niewola; komme i fangenskap dosta-´c/wa´c si˛e do niewoli; leve {være, sitte} i fangenskap ˙zy´c {by´c, siedzie´c sj.} w niewoli; holde dyr i fangenskap trzyma´c zwierz˛eta w niewoli fang`e·vo. kter -en, -e stra˙znik {dozorca} wi˛ezienny, klawisz S fang´·line -en /-a, -er cuma fang`·skinn -et, - fartuch sk´ orzany fangst -en, -er 1 (snare-) ł apanie, ł owienie (za pomoca˛ wnyk´ ow itp.); (hval-, sel-) polowanie �av na A �; (hval- +) poł ´ow  -u �av G �drive fangst og fiske trudni´c si˛e my´slistwem i ł owieniem ryb; zło˙z. bifangst, hvalfangst, selfangst, snarefangst ⇒ 2 (det fangne) poł ´ow  -u ; (bytte) zdobycz f ; fiskerne melder om gode fangster rybacy donosza˛ o dobrych poł owach; fig. politiet gjorde en fin fangst ≈ w r˛ ece policji wpadł a niezł a zdobycz ≀ akcja policji zako´ nczył a si˛e sukcesem fang´st·begren˙sning -en, -er → fangstkvote fang`ste v -et poł awia´c �p˚a hval wieloryby�, polowa´c �p˚a sel na foki�

208

fangstfartøy – faraomaur fang´st·fartøy -et, -er → fangstskute fang´st·felt -et, - ł owisko fang´st·fl˚ ate -en, -er flota ł owcza fang´st·grav -en /(-a), -er d´oł  -u ł owczy fang´st·kvote -en, -er kwota poł owowa, limit  -u poł owowy fang´st·mann -en, -menn (hvalfanger) wielorybnik; (selfanger) ł owca m fok; (pelsjeger) traper fang´st·seso. ng˙ -en, -er sezon  -u poł owowy fang´st·skute -a, -er statek*  -u ł owczy; (hvalfanger) statek wielorybniczy, (selfanger) statek do polowania na foki fan`ken a. fan`ker(e)n interj → fanden 2 fan·klubb [fænn´-] -en, -er fanklub  -u fans I [æ] -en koll fani pl  -´ ow, (av hunkjønn) fanki* pl 0 fans II pret → finnes ´cz˛ega m(p) / f, ł azik mp–; fant I -en, -er 1 (landstryker) wł o (tater) Cygan N pl -nie; en farende fant obie˙ zy´swiat mp–, tramp m(p) N pl -owie, w˛ edrowiec*; gjøre en til fant z/rujnowa´c A ; bygge seg til fant z/rujnowa´c si˛e, buduj˛ ac dom; de sparer seg til fant oszcz˛edzaj˛ aw spos´ ob, kt´ ory doprowadzi ich do ruiny; spille seg til fant przegr-a´c/ywa´c cał y maj˛ atek, zgra´c si˛e pf do ostatniego grosza 2 (fyr) typ mp–, go´s´c ◊ gjøre som fanten ul-otni´c/atnia´c si˛e zaraz po pocz˛estunku B raka ◊ fant II pret → finne IV fantase´re v -te 1 (gi fantasien fritt spillerom) fantazjowa´c; (drømme) marzy´c; (finne p˚a) zmy´sla´c; hun gjorde ting som vi bare fantaserer om robił a rzeczy, o kt´ orych nam si˛e tylko marzy {´sni} 2 (tale i villelse) majaczy´c, bredzi´c (w malignie) 3 mus. improwizowa´c �ved pianoet na fortepianie�; fantasere over en melodi graj˛ ac melodi˛e, wprowadza´c do niej wariacje ornamentalne fantasi´ -en 1 (innbilningskraft) fantazja, wyobra´znia; (oppfinnsomhet) pomysł owo´s´c; slippe fantasien løs pu-´sci´c/szcza´c wodze fantazji {wyobra´zni}; skapende fantasi tw´ orcza fantazja; frodig fantasi bujna {wybujał a} fantazja {wyobra´znia}; selv i min villeste fantasi kunne jeg ikke ... nawet w naj´smielszych marzeniach nie mogł em ... 2 (virkelighetsfjern forestilling) wymysł  -u, urojenie; det hele er fri fantasi to wszystko jest z palca wyssane 3 mus. fantazja fantasi´·bilde -et, -er urojenie, mrzonka*, mamidł o* acy wyobra´zni˛e fantasi´·eggende adj pobudzaj˛ fantasi´·flukt -en polot  -u fantasi´·foster -et, -tre wytw´or  -u wyobra´zni fantasi´·full adj -t peł en ⌈peł na⌉ fantazji {polotu}, fantazyjny; en fantasifull forklaring wyja´snienie ´swiadczace ˛ o bujnej wyobra´zni fantasi´·løs adj -t bez fantazji {polotu} fantasi´·pris -en, -er bajecznie wysoka cena fantasi´·verden [r-d] -en, -er wyimaginowany ´swiat∝ fantasi´·vesen -et, -er wyimaginowana istota fantas´t -en, -er fantasta m, marzyciel ⌈-ka*⌉ fantasteri´ -et, -er bujanie w obł okach, marzenie na jawie fantas´tisk adj - fantastyczny; det var en fantastisk

ide! to fantastyczny pomysł !; adv han er fantastisk rik on jest fantastycznie bogaty fan`te v -et: fante bort noe roz/trwoni´c A fan`te·følge -et, -er ≈ tabor  -u cyga´ nski, w˛edrowna grupa Cygan´ ow fan`te·g˚ a v -gikk, -g˚att (bli borte fra tjenesten uten ˚a si c /a´c prac˛e bez ˙zadnego wypowiedzenia fra) rzuc-i´ fan`te·kjerring -en /-a, -er ≈ Cyganka* fan`teri -et 1 (slyngelstreker) ł otrostwo, szachrajstwo; finn ikke p˚a noe fanteri! tylko ˙zadnych sztuczek!

2 (noe ubehagelig) plaga, utrapienie; mygg er noe ordentlig fanteri komary s˛ a istna˛ plag˛ a fan`tes pret → finnes fan`te·sti -en: komme p˚a fantestien p´ oj´s´c pf z torbami fan`te·strek -en, -er 1 (skøyerstrek) figiel*, wybryk nstwo, ł ajdactwo; fare med  -u 2 (kjeltringstrek) dra´ fantestreker robi´c dra´ nstwa {ł ajdactwa} fanto´m -et, -er 1 (spøkelse) widmo, widziadł o*, zjawa, fantom  -u ; (fantasiforestilling) urojenie, chimera; (drømmebilde) mara; han er et fantom p˚a ski on fantastycznie je´zdzi na nartach 2 med. (avstøpning av legemsdel) fantom  -u fanto´m·bilde -et, -er portret  -u pami˛eciowy fanto´m·redning -en, -er F fotb. niebywale zr˛eczna parada ol  -u urojony (w amputowanej fanto´m·smerter pl b´ cz˛ e´sci ciała)

fan`t·o˙rd pl zł o´sliwe przym´ owki* pl, uszczypliwe sł owa pl 0 far I fa`ren, fe`dre (# fader) ojciec∝; Henriks far, far(en) til Henrik ojciec Henryka; jeg traff din far {faren din F, far din P} i g˚ar wczoraj spotkał em twojego ojca; far til tre (barn) ojciec tr´ ojki {trojga} dzieci; bli far zosta´c pf ojcem; være som en far for en by´c dla G jak ojciec; fedrenes jord {synder} ziemia {grzechy} ojc´ ow; v˚ar himmelske Far {Fader} nasz Ojciec niebieski; (husbonden) (han) far sjøl pan domu, gospodarz; † (sognepresten) han far pleban; a nei, far [+ farr], den g˚ar ikke! nie, m´ F (i tiltale) ˚ oj drogi, ten numer nie przejdzie! ◊ han er sin fars sønn jaki ojciec, taki syn; g˚ a til sine fedre przenie´s´c/osi´c si˛e do wieczno´sci; syvende far i huset (wg bajki norweskiej) «najstarszy ˙ zyj˛ acy czł onek rodu; kto´s, kto wycofał si˛e z kierownictwa firmy lub interesu, ale z kt´ orego zdaniem si˛e jeszcze licza» ˛ ≈ dawny gospodarz, był y szef far II -et, - (spor) trop  -u , ´slad  -u; vi s˚a far etter rev i snøen na ´sniegu ujrzeli´smy ´slady lisa fa´rad en, pl - farad faraday·bur [fæ´redei-] -et, - klatka* Faradaya [-deja] faraday·effekt [↑] -en, -er zjawisko Faradaya [-deja] fa`rang -en, -er epidemia (niezbyt gro´zna, np. grypy ˙zoładka) ˛ (hersker) faraon N pl -owie; (cz˛ esto orka bez rodzajnika okre´slonego) faraos datter {palass} c´ {pał ac} faraona 2 -en (kortspill) faraon ma fa´rao·hund -en, -er pies* D psu faraona (rasa) farao´isk adj - farao´ nski, faraonowy

fa´rao 1 -en, -er

fa´rao·maur -en, - (Monomorium pharaonis) mr´ ow-

209 ka* faraona fa´rao·ro. tte -en /-a, -er (Herpestes ichneumon) mangusta egipska, szczur faraona fa`r·bar adj -t (for kjøretøy) przejezdny; (for fartøy) spł awny, ˙zeglowny; fig. forhandlinger er den eneste farbare vei jedyna droga wyj´scia to negocjacje far´·bror -en, -brø˙dre stryj N pl -owie fa`re I -en, -er niebezpiecze´ nstwo � for ras lawiny; for at noe vil skje ˙ze co´s si˛e stanie�, gro´zba � for krig wojny�, zagro˙zenie; en stor fare truer oss zagra˙za {grozi} nam wielkie niebezpiecze´ nstwo; en overhengende fare gro´zne {gro˙zace} ˛ niebezpiecze´ nstwo; være en fare for omgivelsene by´c zagro˙zeniem dla otoczenia; det er ingen umiddelbar {overhengende} fare for det na razie nam to nie zagra˙za; det er fare for at ... jest niebezpiecze´ nstwo {zagro˙zenie}, ˙ze ... ≀ nale˙zy si˛e obawia´c {zachodzi obawa}, ˙ze ...; det er ingen fare med henne, hun er bare litt forkjølet nic jej nie grozi, jest tylko lekko przezi˛ebiona; ingen fare! nie ma strachu! ≀ wszystko w porzad˛ ku!; § etter prep utsette seg for fare nara-zi´c/˙za´c {wystawi-´c/a´c} si˛e na niebezpiecze´ nstwo; bringe n(n) i fare nara-zi´c/˙za´c {wystawi-´c/a´c} A na niebezpiecze´ nstwo; sette den nasjonale sikkerhet i fare nara-zi´c/˙za´c na szwank niebezpiecze´ nstwo narodowe; vi st˚ar i fare for ˚a miste v˚ar identitet grozi nam utrata to˙zsamo´sci; hun svever i dødelig fare zagra˙za jej ´smiertelne niebezpiecze´ nstwo; hun reddet barnet med fare for sitt eget liv uratował a dziecko z nara˙zeniem wł asnego ˙zycia; med fare for ˚a bli misforst˚att vil jeg hevde at ... mo˙ze b˛ed˛e ´zle zrozumiany, ale powiem, ˙ze ...; pasienten er utenfor fare ˙zyciu pacjenta nie zagra˙za ju˙z niebezpiecze´ nstwo a ferde sytuacja jest gro´zna B ane ◊ ◊ det er fare p˚ fa`re II v for, fa´rt 1 (dra) po/jecha´c, wyjeo˙zowa´c; (seile) cha´c/˙zd˙za´c; (farte) je´zdzi´c; (reise) podr´ pł ywa´c; hun hadde en bror som for til Amerika miał a brata, kt´ ory wyjechał do Ameryki; fare vidt omkring podr´ o˙zowa´c wiele po ´swiecie; fare til sjøs by´c marynarzem; han for p˚a Østen i mange ˚ar przez wiele lat pł ywał na statkach, kt´ ore odbywał y rejsy do Dalekiego Wschodu; fare vill za/bł adzi´ ˛ c 2 (bevege edzi´c, po/gna´c, po/lecie´c, po/mkna´ ˛c; seg raskt) po/p˛ komme farende przyl-ecie´c/atywa´c; wpa-´s´c/da´c jak bomba; fare av sted i galopp p˛edzi´c galopem; fare fra hverandre rozpierzch-na´ ˛c /a´c si˛e; fare løs p˚a en rzuc-i´c/a´c si˛e na A ; fare med h˚anden gjennom h˚aret przeczes-a´c/ywa´c palcami wł osy; fare gjennom avisen przerzuc-i´c/a´c (pospiesznie) gazet˛e; fare om halsen p˚a en rzuc-i´c/a´c si˛e D na szyj˛e; fare over noe z/robi´c A pospiesznie, przelecie´c pf A 3 (bære seg zycie obeszł o si˛e z ad) livet har fart ille med henne ˙ nia˛ brutalnie {okrutnie}; uværet hadde fart stygt med skogen burza wyrza˛dził a znaczne szkody w lesie 4 (# faren) han for ille da han klatret i ¢ellet miał wypadek podczas wspinaczki ◊ fare med usannheter {løgn} m´ owi´c nieprawd˛e, szerzy´c kł amstwa; fare med sladder powtarza´c plotki; ha 1 (være flink) by´ 2 (ha ˚ fare med � c zdolnym; � mye a ˚ fare c mocne argumenty; ha lite a en sterk sak) mie´ 1 (være lite tess) by´ 2 c sł abym {niezdolnym}; � med � (ha en d˚ arlig sak) mie´ c sł abe argumenty; la noe fare

faraorotte – farge porzuc-i´c/a´c A B djevel, harelabb ◊, svenn ˛c /myka´c; ~ frem zachow-a´c/y~ forbi przem-kna´ wa´c si˛e �som folk przyzwoicie�; fare hardt frem mot en ob-ej´s´c/chodzi´c si˛e z I brutalnie, nie patyczkowa´c si˛e z I ; ~ ned rel. Jesus for ned til dødsriket Jezus zstapił ˛ do piekieł ; ~ opp (1) (sprette opp) ze´˙zka�; (2) rel. Jesus for rwa´c/zrywa´c si˛e �av sengen z ł o opp til himmelen Jezus wstapił ˛ na niebiosa; (3) (g˚a ez opp) døren for opp med et brak drzwi otworzył y si˛ ˛c /a´c gniewem, ł oskotem; (4) (bruse opp) wybuch-na´ wpa-´s´c/da´c w pasj˛e; ~ sammen wzdryg-na´ ˛c /a´c si˛e n∝ przeprowadzki fa`re·dag -en, -er jur. dzie´ fa`re·fri adj -tt bezpieczny nstw, fa`re·full adj -t peł en ⌈peł na⌉ niebezpiecze´ naje˙zony niebezpiecze´ nstwami fa`re·momen˙t -et, -er potencjalne niebezpiecze´ nstwo fa`ren adj -t, -rne: være vel {ille} faren by´c w korzystnej {niekorzystnej} sytuacji fa`re·signa˙l -et, -er sygnał  -u ostrzegawczy fa`re·skilt -et, - /-er znak  -u ostrzegawczy fa`re·sone -en, -er strefa zagro˙zenia; være i faresonen by´c w w grupie zagro˙zenia; (i bridge) by´c po partii; være i faresone for (˚a utvikle) diabetes by´c zagroz´ onym cukrzyc˛ a ≀ by´c w grupe zagro˙zenia cukrzyc˛ a fa`re·truende adj (farlig) gro´zny, niebezpieczny; (illevarslende) zł owieszczy; faretruende skyer zł owieszaco cze chmury; adv faretruende nær stupet niepokoj˛ blisko przepa´sci far´·far -en, -fe˙dre a. F, B -farer△ dziadek*, dziad L ≻ N pl -owie (ze strony ojca) far`ge I -en, -er 1 (fargetone) kolor  -u, barwa; + fig. zabarwienie; (p˚a hest) ma´s´c f ; hvilken farge er det p˚a det? jaki to ma kolor?; rød p˚a farge w kolorze czerwonym, koloru czerwonego; alle regnbuens farger wszystkie kolory t˛eczy; skrikende farger krzyczace ˛ kolory; male {skildre} noe med {i} sterke {mørke} farger od/malowa´c {przedstawi-´c/a´c} A w jaskrawych {ciemnych} kolorach; de norske farger norweskie barwy (narodowe); aviser med en bestemt politisk farge {kulør} gazety o okre´slonym zabarwieniu politycznym; han har frisk farge {kulør} ma zdrow˛ a nc´ ow; cer˛e; f˚a farge (i ansiktet) nab-ra´c/iera´c rumie´ sette farge {kulør} p˚a tilværelsen urozmaic-i´c/a´c ˙zy1 (bli cie, przyda-´c/wa´c ˙zyciu uroku; skifte farge � 2 (rødme) za/rumieni´ ˛c; � c si˛e; ta farge blek) z/bledna´ av omgivelsene fig. ule-c/ga´c wpł ywowi otoczenia; la sitt syn p˚a noe ta farge av noe patrze´c na A przez pryzmat czego´s 2 (fargestoff) farba 3 kortsp. kolor c /ada´c kolor  -u ; melde en farge zapowi-edzie´ B bekjenne 2 far`ge II v -et (# farget) (h˚ar, tøy) u/farbowa´c �h˚aret rødt wł osy na rudo�, za/barwi´c, zabarwia´c; fig. c /a´c, na/cechowa´c, wycis-na´ ˛c /ka´c (prege) zabarwi-´ swoje pi˛etno na L; blusen farger (av) i vask bluzka puszcza farb˛e {farbuje} w praniu; solen farger horisonten sł o´ nce barwi horyzont; gi en farget fremstilling av noe przestawi-´c/a´c A nie´sci´sle {tendencyjnie}; se tingene gjennom fargede briller nie by´c obiektwnym; være farget av noe nosi´c pi˛etno G ,