Owo³yñskich Strzelcach

Nak³adem wydawnictwa Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze ukaza³a siê w 2021 r. ksi¹¿ka autorstwa Ma³gorzaty Ziemskiej pt. O wo³yñskich Strzelcach – w setn¹ rocznicê powstania Zwi¹zku Strzeleckiego na Wo³yniu

Publikacja jest niezwykle skrupulatnym merytorycznym opracowaniem dziejów jednej z najwa¿niejszych spo³ecznych organizacji II Rzeczypospolitej. Nosi tak¿e rys osobisty, w czêœci dotyczy bowiem dziadka Autorki – komendanta Oddzia³u Zwi¹zku Strzeleckiego w £ucku – Jana Marcinkowskiego. Prywatnym w¹tkiem jest te¿ poniek¹d sam Wo³yñ, równie¿ bliski sercu Autorki: miejsce korzeni rodziny, miejsce urodzenia Jej ojca – Tadeusza Marcinkowskiego, miejsce-temat rodzinnych opowieœci oraz cel wielu podró¿y.

Zwi¹zek Strzelecki by³ organizacj¹ paramilitarn¹, jednak wyszkolenie wojskowe i sportowe obywateli nie by³o jej wy³¹cznym celem. W równej mierze by³a nim samopomoc w trudnych powojennych latach oraz wychowanie m³odzie¿y w duchu patriotyzmu, który wówczas oznacza³ równie¿ pracê dla spo³ecznoœci i dla kraju. W ksi¹¿ce Autorka ukazuje wszechstronn¹ dzia³alnoœæ i rolê Zwi¹zku Strzeleckiego nie tylko dla Polski, ale i dla lokalnych spo³ecznoœci – jego wielki wp³yw na ¿ycie i rozwój poszczególnych miast, miasteczek czy osad. Zwi¹zek odgrywa³ istotn¹ rolê kulturotwórcz¹, m.in. walcz¹c z analfabetyzmem, tworz¹c biblioteki, przygotowuj¹c wieczornice i koncerty czy wystawiaj¹c sztuki teatralne. Wzmacnia³ te¿ ducha – dziœ powiedzielibyœmy – spo³eczeñstwa obywatelskiego, organizuj¹c zbiórki publiczne i w³¹czaj¹c siê np. w budowê parków, stadionów, w pracê na rzecz dzieci, ubogich, osób bezrobotnych czy wiêŸniów. Bêd¹c organizacj¹ otwart¹ dla obu p³ci, dla ró¿nych warstw spo³ecznych, narodowoœci czy osób w ró¿nym wieku, mia³ tak¿e niew¹tpliw¹ si³ê integruj¹c¹ lokalne spo³ecznoœci.

Choæ Zwi¹zek Strzelecki by³ organizacj¹ powszechn¹, nosi³ znamiona stowarzyszenia elitarnego. I nie decydowa³a o tym deklarowana ekskluzywnoœæ, ale fakt, i¿ przynale¿noœæ do zwi¹zku wymaga³a nieposzlakowanej opinii oraz cech takich, jak m.in. bezinteresownoœæ, gotowoœæ do poœwiêceñ, entuzjazm czy solidarnoœæ. W swojej ksi¹¿ce Ma³gorzata Ziemska wielokrotnie podkreœla skalê tej chêci do wysi³ku, do poœwiêcania w³asnego czasu, nierzadko – mimo panuj¹cej powszechnie biedy – równie¿ w³asnych pieniêdzy… Powszechnoœæ wymienionych cech wœród ówczesnych Polaków mo¿e zadziwiæ dzisiejszego czytelnika. Z drugiej strony wiele t³umaczy te¿ historyczny moment opisywanych zdarzeñ: zaledwie kilka-kilkanaœcie lat po odzyskaniu niepodleg³oœci, która dla wczeœniejszych pokoleñ Polaków wydawa³a siê nieosi¹galnym marzeniem; po wojnach z Ukraiñcami i bolszewikami, z wci¹¿ niepewn¹ sytuacj¹ granic; w ci¹g³ym niepokoju o kruch¹ niepodleg³oœæ.

Tytu³ O wo³yñskich strzelcach zapowiada konkretny zakres tematyczny, jednak fascynuj¹ca ksi¹¿ka Ma³gorzaty Ziemskiej nie jest ani tylko o cz³onkach Zwi¹zku Strzeleckiego, ani tylko o Wo³yniu. W istocie bowiem, w warstwie meta, publikacja prezentuje polsk¹ rzeczywistoœæ w okresie dwudziestolecia miêdzywojennego ukazan¹ przekrojowo, w ró¿norodnych jej przejawach. Autorka, kreœl¹c historiê Zwi¹zku Strzeleckiego, przedstawia z niebywa³¹ skrupulatnoœci¹ tak¿e wszystko to, co dzia³o siê niejako „dooko³a” m.in. obyczajowoœæ, uwarunkowania spo³eczne, ekonomiczne, polityczne, przemiany kulturowe, zmiany administracyjne… Wo³yñ wystêpuje tu w roli g³ównej, ale w tle poznajemy specyfikê ca³ej II Rzeczpospolitej i ducha tego m³odego, z niewiarygodn¹ energi¹ i nadziej¹ tworzonego na nowo pañstwa.

Osobna uwaga poœwiêcona jest Marsza³kowi Józefowi Pi³sudskiemu. Szacunek, atencja, czy wrêcz uwielbienie dla komendanta i twórcy Zwi¹zku Strzeleckiego widoczne jest nie tylko wœród cz³onków organizacji, ale te¿ poœród szerokich warstw spo³eczeñstwa. Gdy mowa o (pisanym du¿ymi literami) Dniu Imienin Marsza³ka Pi³sudskiego, o emocjach, jakie wywo³a³a jego œmieræ, czy o innych zwi¹zanych z jego osob¹ wydarzeniach, wyraŸnie zauwa¿alna staje siê atmosfera kultu Wodza Narodu. Te odczucia odzwierciedla jêzyk, którym – wykorzystuj¹c liczne cytaty – Autorka pos³uguje siê, by przybli¿yæ realia epoki. Wspó³czesny czytelnik mo¿e go odbieraæ jako nadmiernie egzaltowany czy patetyczny, jednak bior¹c pod uwagê czas, w którym dziej¹ siê wydarzenia – ten entuzjazm, zaanga¿owanie, ¿arliwoœæ w pracy, ta dba³oœæ, by m³odemu pokoleniu przekazaæ idee patriotyzmu, by nie zaprzepaœciæ œwie¿ej niepodleg³oœci, staj¹ siê one zrozumia³e.

O wo³yñskich strzelcach – to opowieœæ oparta na archiwalnych materia³ach ikonograficznych, na Ÿród³ach pisanych, wspomnieniach, artyku³ach prasowych oraz na opracowaniach, o czym œwiadczy wykorzystana przez Autorkê obszerna bibliografia, w znacznej czêœci zawieraj¹ca trudno dostêpne dziœ pozycje zgromadzone jeszcze przez Tadeusza Marcinkowskiego. Ma³gorzata Ziemska przeprowadzi³a niezwykle gruntown¹ kwerendê, przejrza³a setki numerów czasopism i dziêki temu ods³oni³a przed czytelnikiem ogrom szczegó³owych informacji. Ksi¹¿ka zreszt¹ nie mog³aby powstaæ bez Tadeusza Marcinkowskiego: stanowi¹ce ogromny walor unikatowe fotografie i karty pocztowe pochodz¹ ze stworzonej przez niego wo³yñskiej kolekcji. Stworzony przez bibliofila i filokartystê zbiór, jeden z najobszerniejszych w Polsce, jest niewiarygodnie bogaty, a jego czêœæ zaprezentowana zosta³a w ksi¹¿ce, co stanowi jej dodatkow¹ unikatow¹ wartoœæ.

Bezsprzecznie jedn¹ z kluczowych wartoœci ksi¹¿ki jest tak¿e – wynikaj¹ce z wyczerpuj¹cego opracowania przez Ma³gorzatê Ziemsk¹ poszczególnych wo³yñskich Obwodów Zwi¹zku Strzeleckiego – bogactwo nazwisk i nazw. Autorka ocali³a od zapomnienia nazwiska blisko tysi¹ca strzelczyñ i strzelców, dzia³aczy organizacji, jej wspó³pracowników, a tak¿e niemal pó³ tysi¹ca nazw miast, miasteczek, wsi i osad, wiêkszoœci których dziœ ju¿ niewielu pamiêta, a przecie¿ stanowi³y na Wo³yniu zarzewie lub ma³e centra polskiej tradycji i kultury odrodzonej pañstwowoœci. Nie zawsze uda³o siê ustaliæ imiona osób, czasami zatem wystêpuj¹ wy³¹cznie jako inicja³y, zdarza siê te¿, ¿e nazwisko uzupe³nione jest tylko o pe³nion¹ funkcjê lub posiadany stopieñ. Niemniej, zawarte w ksi¹¿ce informacje (zebrane w formie indeksów przez Emiliê Æwiliñsk¹) s¹ bezcenne. Nie tylko dla badaczy historii

Zwi¹zku Strzeleckiego czy dziejów Wo³ynia, ale te¿ dla potomków strzelców. Tu swoich dawnych krewnych odnaleŸæ mog¹ potomkowie przesiedleñców z Kresów. Ich historie rodzinne czêsto s¹ przecie¿ szczególnie skomplikowane i zawieraj¹ wiele luk.

Jednym z motywów powstania ksi¹¿ki by³a w³aœnie historia rodziny. Ma³gorzata Ziemska, poprzez w¹tek prywatny – niewyjaœnionych przez d³ugie lata okolicznoœci œmierci dziadka oraz zwi¹zanego z tym bólu ojca – nadaje ksi¹¿ce rys osobisty. Ale opisane wydarzenia, bêd¹ce doœwiadczeniem tysiêcy rodzin pochodz¹cych z dawnych Kresów, staj¹ siê opowieœci¹ uniwersaln¹. Pisz¹c o cierpieniu spowodowanym nierozwik³an¹ wiele lat tajemnic¹ dotycz¹c¹ losu dziadka, Ma³gorzata Ziemska pisze o „obezw³adniaj¹cej niewiedzy”.

Gdy zapoznajemy siê z niezwykle emocjonalnym opisem ostatnich tygodni, dni i godzin ¿ycia strzelców z £ucka – okazuje siê, ¿e wiedza na ten temat równie¿ obezw³adnia…. Cytuj¹c autorkê: „Wielu strzelców zginê³o we wrzeœniu 1939 roku, wielu po zajêciu Wo³ynia przez sowietów zes³ano na Sybir, wielu po wkroczeniu Niemców na Wo³yñ znalaz³o siê w obozach koncentracyjnych czy na robotach w Niemczech, wielu zasili³o placówki polskiej samoobrony w czasie, który spowi³ Wo³yñ krwaw¹ po¿og¹. Szczególnie okrutny los spotka³ dzia³aczy strzeleckich – elitê wo³yñskiego „Strzelca”. Aresztowani przez NKWD i przes³uchiwani w wiêzieniach zachodniej Ukrainy zostali przewiezieni do Kijowa i zamordowani strza³em w ty³ g³owy. Ich nazwiska znajduj¹ siê na tak zwanej Ukraiñskiej liœcie katyñskiej. Ci, którzy ocaleli z wojennej zawieruchy, choæ teoretycznie wolni, równie¿ nie mogli czuæ siê bezpieczni, a przecie¿ – rozproszeni po Polsce i œwiecie jeszcze d³ugo jaœnieli „tym œwiat³em rozpalonym w strzeleckich œwietlicach”

Gorzk¹ refleksj¹, która nasuwa siê po lekturze ksi¹¿ki jest myœl, i¿ to ogromne zaanga¿owanie i poœwiêcenie strzelców, pozostaje dziœ w powszechnym odbiorze –poza krêgami ich potomków czy historyków – w³aœciwie nieznane. Nie mog¹ staæ siê wzorem, nie mog¹ nawet byæ docenieni. S¹ zapomniani. Pozostaj¹ nieznani…. Ksi¹¿ka przygotowana z ogromn¹ pieczo³owitoœci¹ przez Ma³gorzatê Ziemsk¹ przywraca pamiêæ o zapomnianych, jest ho³dem z³o¿onym cz³onkom Zwi¹zku Strzeleckiego. Ze wzglêdu na wci¹¿ nie- liczne opracowania poœwiêcone tematowi, publikacja stanowi milowy krok do poznania historii nie tylko omawianej organizacji, ale i dziejów Wo³ynia – historii przez lata komunizmu celowo zacieranej i skazanej w Polsce na zapomnienie. Tym cenniejsza jest zatem zawarta w ksi¹¿ce wiedza i pamiêæ o ludziach, miejscach i zdarzeniach, które – jak siê okaza³o, na zaledwie kilkanaœcie lat – da³y podwaliny dla rozwoju odrodzonej Polski.

Te niezwykle cenna publikacja liczy ponad 480 stron i zawiera blisko 250 ilustracji. Piêkny graficzny kszta³t nada³a ksi¹¿ce Emilia Æwiliñska, która równie¿ opracowa³a obszerne indeksy osób oraz miejscowoœci. Autorem poruszaj¹cej ok³adki jest Igor Myszkiewicz. Wydawcami ksi¹¿ki s¹: Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze oraz Okrêg 2. Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, który w ca³oœci sfinansowa³ wydanie publikacji.

/Museion. Informator Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze/

Ksi¹¿ka

Ziemskiej

„O wo³yñskich Strzelcach – w setn¹ rocznicê powstania Zwi¹zku Strzeleckiego na Wo³yniu” jest do nabycia w Domu Weterana na Manhattanie w cenie $25.00. Z wysy³k¹ $30.00. Zamówienie wraz czekiem wypisanym na „P.A.V.A., DISTRICT 2.” prosimy wys³aæ na adres: P.A.V.A., DISTRICT 2. 119 East 15th Street New York, NY 10003

Redakcja: Jolanta Szczepkowska

Teofil Lachowicz

Adres redakcji:

P.A.V.A. of America, District 2 , 17 Irving Place, New York, NY 10003 e-mail: pava.swap@gmail.com tel. 212-473-0580, www.pava-swap.org