Kwartaalblad nr 78 by Uitgeverij Van Gorcum

Kwartaalblad juni 2013 no. 78

Drentse veenkoloniĂŤn

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl www.de12landschappen.nl

Eruitgelicht

De Drentse veenkoloniën Geert de Vries

— bestuursberichten

— terreinbeschrijving

9 WMD 10

Watererfgoedroutes Hunze en Zuidlaardermeer Olav Reijers

— cultuurhistorie

Brede Orchis Geert de Vries

— flora

Onderwijsproject Bos natuurlijk Ali Edelenbosch en Bernie Jenster

— educatie

Vlees van het Landschap

De pracht van Eesinge Eric van der Bilt

— erfgoed

Klik, een mooie lezersfoto

Landgoed Vossenberg Bertus Boivin en Eric van der Bilt

— wandelroute

Roodbaards rijkdom Els van der Laan en Willemieke Ottens

— cultuurhistorie

Omwille van ons landschap

Patrijs Arend Jan van Dijk

— fauna

NPL

Verhalenroute door Assen Joke Wolff

— erfgoed

Aanbieding webwinkel

Festival van het landschap

Activiteiten

Kortweg

— berichten

Foto: Sake Elzinga

Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site:www.drentslandschap.nl Website: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr.www.facebook.com/drentslandschap Facebook: 30.28.75.751 Bankrek. nr. 30.28.75.751 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van derE.W.G. Redactie Meer, van m.m.v. derH. Bilt, Colpa, J.D.D.J.G. Hofman, Schenkenberg B.M. van Mil, van Mierop S.S. van der en Meer, B. Zoer m.m.v. H. Colpa, H. Schipper, Vormgeving J.G. Schenkenberg Albert vanRademaker Mierop en BNO, B. Zoer Annen Grafische productie Vormgeving Albert Rademaker Koninklijke BNO, van Annen Gorcum BV, Assen Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries Omslag Drentse veenkoloniën / foto: Geert de Vries ISSN 1380-3263 ISSN 1380-3263 Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Drentse Landschap. Het Drentse Landschap. Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– . per jaar. Beschermer voor het leven € 400,– . Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze: op de volgende wijze: Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijPeriodieke gift In plaats van of naast uw beschermersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap. te houden van Het Drentse Landschap. Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen. testament begunstigen. Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen. van deze stichtingen. Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris. stichting of bij uw notaris. Het Drentse Landschap Het Drentse Landschap

Volgend jaar bestaat Stichting Het Drentse Landschap 80 jaar. In al die jaren heeft zij zich sterk ingezet om de belangen van natuur en land schap in Drenthe veilig te stellen. Met name de afgelopen 15 jaar heeft zij zich daarnaast sterk als monumentenorganisatie ontwik keld. Met steun van de over heid, partners en onze achterban beheert zij inmiddels 8400 ha prachtige Drentse natuur en zo’n 250 gebouwen, vaak monumenten. Onze stichting is inmiddels niet meer weg te denken uit de Drentse samenleving. Het maakt tevens duidelijk dat wij ons niet meer tot alleen de bescherming van vogeltjes en bloemen kunnen beperken. Zeker in een provincie als Drenthe, waar natuur en cultuur voortdurend in elkaar overgaan, moet er aandacht zijn voor de rol en het belang van de mens. De burger, de toerist, de ondernemer en de boer. Het Drentse Landschap maakt volledig deel uit van de plattelandseconomie en dat schept verplichtingen. Onder de titel Toevertrouwd aan Het Drentse Landschap.Van natuurbeheerder naar Provinciale Trust heeft onze stichting recent een erfgoednota geschreven. Op 5 april is deze in Veenhuizen aan gedeputeerde Munniksma overhandigd. Hierin staat onze ambitie verwoord om door te groeien als een provinciale trustorganisatie. Naast natuur en landschap, monumenten zorg en educatie zal de stichting meer dan voorheen de ver binding zoeken met de samenleving in de meest brede zin. Zoals we deden bij de realisatie van het Hospice Eesinge en nastreven met de boerderij Essererf in Veenhuizen. Die ver andering zal veel van onze organisatie vragen, maar we zijn er klaar voor om deze ambitie waar te maken. Uw steun en die van onze vrijwilligers is daarbij onmisbaar. Eric van der Bilt Directeur/bestuurder

Terreinbeschrijving

De Drentse veenkoloniën een reis door de tijd Geert de Vries*

Ooit was het Boertangermoeras het grootste hoogveenmoeras van West-Europa. Met ongeveer 160.000 ha was het zo groot als nu de provincie Flevoland. Onvoorstelbaar dat dit immense moeras voor het grootste deel met eenvoudig handgereedschap is afgegraven. Wat ons nu rest is een veenkoloniaal landschap dat uniek is in Europa. Een landschap rijk aan cultuurhistorie: kanalen, monden, wijken, bruggen, sluizen en langgerekte lintbebouwing. Bovenal is het een landschap met ontzettend veel ruimte en

Foto’s: Geert de Vries

eindeloze vergezichten.

Boven: Hoogveenveenmos. Rechts: Karakteristiek voor een levend hoogveen zijn de bulten en slenken.

Na de laatste ijstijd bestond de bodem van de huidige veenkoloniën uit een zwak golvend dekzandlandschap, waar dekzandruggen en laagten elkaar afwisselden. Zo’n 8000 jaar geleden werd het klimaat vochtiger en kwam in veel laagten water te staan, waarin onder andere Riet groeide. Er ontstonden laagvenen; dit zijn moerassen die ontstaan in voedselrijk water. Op het ontwikkelde laagveenmoeras bleef plaatselijk regenwater staan waarin vervolgens veenmossen met voorkeur voor voedselarm water gingen groeien. Veenmossen hebben het eeuwige leven.Van boven groeien ze maar door en van onderen sterven ze af.Veenmos kan veel water vasthouden en het moeras kan zich onafhankelijk van de omgeving verder ontwikkelen. Een moeras dat slechts wordt gevoed door regenwater is een hoogveenmoeras. Dat hoogveen groeit met een gemiddelde snelheid van een paar millimeter per jaar. Het bestaat voor meer dan 90 % uit water en wordt volledig gedomineerd door veenmos. De eerste paar duizend jaar groeiden hier vooral kleinbladige veenmossen, zoals Rood veenmos. Het vormde een zwart veenpakket waar later brandstofturf van gemaakt zou worden. Witveen

Vanaf circa 1000 v. Chr. werd het klimaat nog natter. Boven op het zwarte veenpakket gingen grofbladige veenmossoorten groeien, zoals Hoogveenveenmos. Het moeras groeide niet alleen in hoogte, maar ook in de breedte. Het breidde zich uit met een snelheid van soms vele meters per jaar. Zelfs dekzandruggen verdwenen onder het hoogveen. Onze voorouders konden in een mensenleven waarnemen dat hun leefgebied zichtbaar kleiner werd. Dit veen werd witveen genoemd en was niet geschikt als brandstofturf.

Tot in de 18e eeuw bleef het Boertangermoeras intact. Het bestond uit bulten veenmos, afgewisseld met vele slenken en natuurlijke hoogveenmeertjes (meerstallen), zoals Zwartemeer en Sappemeer. In dit reusachtige hoogveen van soms wel 10 meter diep, ontsprongen hoogveenbeken zoals de Runde en de Hunze. Het onbegaanbare moeras werd in het verleden als natuurlijke verdedigingslinie gebruikt. Slechts op enkele zogeheten tangen (zandruggen door het veen), waren verdedigingswerken nodig. Dit was bijvoorbeeld bij Boertange het geval. Voordat het Boertangermoeras aan snee kwam, is veel boekweit verbouwd. Het moeras werd daarvoor eerst oppervlakkig ontwaterd. In mei werd de bovenlaag in brand gestoken. De as leverde voedingsstoffen op om boekweit te verbouwen. De rook van het smeulende veen veroorzaakte elk voorjaar weer overlast. Zelfs in Bremen kregen ze daar soms tranende ogen van… De vervening

Het deel van het Boertangermoeras waar zich nu de huidige Drentse veenkoloniën bevinden, behoorde vroeger toe aan de esdorpen op de Hondsrug. Zo behoorde het hoogveen bij Gieten tot de marke van Gieten. Het veengebied van Buinen vormde het Buinerveen, enzovoort. Het Boertangermoeras was het laatste groot te exploiteren veengebied in Noord-Nederland. Dit gebeurde vanuit het noorden al in de late middeleeuwen. Na het ontstaan van de Groningse veenkoloniën kwam het hoogveen in Drenthe aan snee. Het hoogtepunt van de vervening in de Drentse veenkoloniën was in de 19e eeuw. Met een gemiddelde verveningssnelheid van zo’n 100 meter per jaar, is het gebied tot achter Emmen vrijwel volledig afgegraven. Een hoogveen

Rechts: Voormalige boekweitakkers op niet vergraven hoogveen. Boekweit was eeuwenlang een belangrijk en voedzaam gewas. De zaadjes lijken op beukennootjes (boek=beuk).

bestaat voor 90 % uit water. Tijdens de vervening moest het water uit het geïsoleerde veengebied via kanalen naar zee worden afgevoerd. Dat vergde enorme kapitaalsinvesteringen. De boeren in Drenthe hadden dat benodigde kapitaal niet. Namen als Nieuw-Amsterdam en Nieuw-Dordrecht verraden wie dat geld wel in de Drentse venen wilden steken: rijke investeerders uit het Westen. Dwars op de kanalen werden om de ongeveer 200 meter wijken gegraven. Alleen al in de Drentse veenkoloniën bedroeg de lengte van al die kanalen en wijken bij elkaar een paar duizend kilometer. Handwerk

Het graven van kanalen en wijken was een ander ambacht dan turfsteken. De kanaalgravers werkten in ploegen waarbij een van hen het onderste spit moest delven.Vervolgens gaf hij de schep met grond door aan een maatje die hogerop stond. Zo werkte een rij arbeiders de grond naar boven. De meeste kanalen zijn met de hand gegraven. Het kanaal van de stad Groningen, het Stadskanaal, ontsloot de veengebieden bij de Hondsrugdorpen. Ter hoogte van de esdorpen werden monden gegraven. Zo’n mond was niet het eind van een kanaal, maar het begin. Vanuit het Stadskanaal werden de monden (diepen) gegraven richting de Hondsrugdorpen, zoals Drouwenermond en Valthermond. Het hoogveen ter hoogte van Exloo was zo uitgestrekt dat daar twee monden voor nodig

waren, vandaar Eerste en Tweede Exloërmond. Nadat een goede afwatering was gerealiseerd duurde het soms wel 10 jaar voordat het moeras voldoende was geslonken, zodat men het veen aan snee kon brengen. Het turfsteken gebeurde in groepsverband. Een veenbaas nam niet alleen een turfsteker in dienst maar ook bij voorkeur zijn vrouw en kinderen. Die werden vooral

Na de vervening vormden de wijken en kanalen een goede infrastructuur voor de transport van landbouwproducten. (Nieuw Buinen).

ingezet bij het drogen en stapelen van de turf. Turfsteken was seizoensarbeid. Alleen vanaf maart tot de langste dag werd de brandstof turf gestoken. Brandstofturf moest voor de eerste vorst droog zijn, anders vroor het stuk. Een pas gestoken turf bevatte nog zo’n 5 liter water waardoor de turfstekers meer met water dan met turf sjouwden. Gemiddeld duurde het zo’n tien weken voordat de turf droog genoeg was om het te verkopen aan turfschippers.

kool van gemaakt die in allerlei filters wordt gebruikt. De benodigde turf komt nu uit Duitsland en de Baltische staten. Een bekend product zijn de norittabletten. Het Boertangermoeras zet zich voort in Duitsland. Daar slurpen nu nog reusachtige machines het laatste veen op. Vroeger mochten de turven niet bevriezen. Nu wordt het zwartveen gefreesd en hoopt men op vorst zodat de turf als doorgevroren zwartveen kan worden verkocht voor tuinbouwdoeleinden.

Teloorgang

Hoewel elke plek zijn specifieke turfsoorten kende, zijn globaal drie soorten turf te onderscheiden. Bolster of witveen uit de bovenste laag die niet zo geschikt was als brandstof en daarom vooral verwerkt werd tot turfstrooistel. Onder het witveen zat een metersdikke laag zwartveen die een paar eeuwen lang de belangrijkste energiebron was voor energievretende fabrieken, zoals steenfabrieken. En tenslotte de baggerturf die uit de diepste veenlagen werd gewonnen, maar die niet goed ontwaterd konden worden. De veenspecie werd als vla over een zetveld verspreid, dat eerst met schotten was afgebakend. Wanneer de veenspecie was ingedroogd, werd het in mootjes gesneden. Deze baggerturf werd bij voorkeur in huishoudens verstookt. Pas toen de turfindustrie al op z’n retour was, trad mechanisatie op. De laatste verveningsmachines produceerden bij Zwartemeer baggerturf die naar de Purit in Klazienaveen ging. Daar wordt nu nog actieve

Turf was eeuwenlang het bruine goud waar de economische motor van Nederland op draaide. In de 19e eeuw was Drenthe de belangrijkste brandstofleverancier voor heel Nederland. Aan het eind van de negentiende eeuw werd turf als brandstof geleidelijk aan verdrongen door steenkool. De verbrandingswaarde van steenkool is 2 keer zo groot als die van turf. Tijdens de beide wereldoorlogen was er nog even een kortstondige opleving, maar zeker vanaf de crisisjaren in 1930 waren de vette jaren voorbij. Toen ontstond er hoge werkloosheid en schrijnende armoe in de Drentse veenkoloniën. Indringende fotoreportages van plaggenhutten met armoezaaiers gingen het hele land door. Er werd een beeld geschetst dat turfsteken en armoe altijd samengingen. Dat beeld doet de Drentse veengeschiedenis tekort want hele generaties hebben met hard werken een goede boterham in de vervening verdiend. Landbouw

In de Drentse veenkoloniën heeft de landbouw tientallen jaren kunnen profiteren van een uitstekende infrastructuur uit de verveningstijd. Eerst dienden de kanalen en wijken voor het ontwateren van het veen. Daarna voor het transport

Op de dalgronden bij Tweede Exloërmond is de boekweit vervangen door o.a. tarwe.

van turf en daarna weer voor aanvoer van meststoffen, zoals stratendrek uit de grote steden en afvoer van landbouwproducten. Aan het einde van de negentiende eeuw mocht een gebied alleen nog maar worden verveend als eerst de bovenste laag opzij werd geschoven. Nadat het gebied was verveend werd deze zogenaamde bonklaag teruggestort en vermengd met de zandondergrond. Zo kreeg men dalgrond. Mest erbij en zo ontstond er uitstekende landbouwgrond die geschikt was voor aardappels, bieten en graan. Vanaf de jaren vijftig kon het vervoer per schip niet meer concurreren met het vervoer over de weg. In korte tijd werden honderden kilometers kanalen en wijken gedempt waardoor de karakteristieke levensaders van het veenkoloniale landschap verdwenen. Ruim zicht

Wat het veenkoloniale landschap nog steeds kenmerkt is de pioniersgeest van haar bewoners. Bij een bezoek aan de veenkoloniën ervaart men het innovatieve karakter van de

landbouwers: naast de traditionele teelten ziet men nu eens bloembollenvelden, dan weer wortels of uien. Ook wordt de landbouw in dit gebied steeds duurzamer. In het Europese landbouwbeleid worden de mogelijkheden voor onder meer akkerrandenbeheer straks vergroot en daar profiteren veel diersoorten van. Dat zijn geen zeldzame soorten, maar wel broedvogels als bijvoorbeeld Geelgors en Gele kwikstaart. Ook wintervogels zoals bijvoorbeeld de Keep kunnen van deze ‘vergroening’ van het landbouwgebied profiteren. Behalve de pioniersgeest is de eindeloze ruimte in alle ontginningsfasen leidend geweest. Een aangepaste anekdote geeft goed weer hoe de inwoners van de veenkoloniën hun ruimte koesteren. Een bewoner van de veenkoloniën ging voor eerst op vakantie naar de Alpen. Bij terugkomst vroeg zijn buurman: hoe vond je de Alpen? Als je de bergen weg denkt dan zijn de Alpen bijna net zo mooi als de veenkoloniën, antwoordde de vakantieganger. Na mogelijke plaatsing van windmolens zal deze anekdote een andere wending krijgen. De vakantieganger zal zijn buurman dan waarschijnlijk antwoorden: ‘Nu de windmolens hier staan valt de hoogte van de Alpen me tegen’.

De Keep en andere wintergasten profiteren van de uitbreiding van het akkerrandenbeheer.

*G.W. de Vries is lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap en natuurfotograaf. Dr. Michiel Gerding, provinciaal historicus, heeft de concepttekst van commentaar voorzien.

Terreinbeschrijving

Gastvrij voor de bij

De Drentse waterwingebieden zijn een kraamkamer voor insecten en wilde bijen. In een aantal wingebieden staan ook bijenkasten. Van oudsher worden bijen gehouden voor de honing, de bijenwas en de bestuiving. Bijen zijn verantwoordelijk voor een groot deel van de bevruchting van bloemen, planten en bomen. Waarvan een aantal ook weer een aanzienlijk deel levert van ons dagelijks voedsel. WMD onderzoekt of er meer belangstelling is om kasten te plaatsen en bezoekt bijenhouder Henk Brouwer uit Zwiggelte. Hij vertelt over deze uiterst boeiende bezigheid. Balans Henk: ‘Door de verzorging van een bijenvolk sta je heel anders in de natuur en heel anders in het leven. Bijen schudden ons wakker, want je ziet direct de effecten van het handelen van de mens op zijn leefomgeving. Is de natuur niet meer in balans, dan laten de bijen dit zien. Een bijenvolk verzwakt of sterft helemaal uit. Daarmee zijn bijen parameters voor een gezonde leefomgeving, ook voor de mens.’

Foto: Jan Enne Dees

Complementair ‘Gedomesticeerde en wilde bijen leven complementair. Iedere soort heeft een eigen voedselpatroon. Een imker zorgt het hele jaar door voor zijn bijen. In natuurgebieden, zoals waterwingebieden, en op bloemrijke akkers worden geen pesticiden toegepast, het voedselaanbod is voldoende en divers, daardoor zijn de bijen vitaler en beter bestand tegen diverse ziekteverwekkers. Doordat die bloemrijke akkerpercelen aan doorgaande routes liggen, met informatieborden erbij, heeft het publiek de link met de bijenhouders ook gemaakt.’

Ons drinkwater komt uit prachtige en ongerepte natuurgebieden. In de Drentse waterwingebieden combineert Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) de winning van drinkwater uit de bodem met de ontwikkeling van natuur en landschap. Verantwoord natuurbeheer en het stimuleren van biodiversiteit zorgt voor een goede bescherming van onze drinkwaterbronnen. Ieder gebied heeft een unieke mix van planten en dieren. Kijk voor meer informatie over drinkwater op wmd.nl.

Dracht ‘Een bij heeft honing en stuifmeel nodig als voedsel. De omvang en vitaliteit van een bijenvolk zijn afhankelijk van voldoende voedselaanbod met voldoende diversiteit. Bij bijen wordt dit dracht genoemd. Waar vroeger in Drenthe op de armere zandgronden een grote variëteit was in landbouwgewassen, met afwisseling in het landschap, zorgt de monocultuur voor een eenzijdig rantsoen. In natuurgebieden maar ook in gevarieerde akkerranden of op de randen van stedelijke zones leven gezonde bijen, want alles wat ze nodig hebben om gezond te blijven is voorhanden.’ Imkers ‘Dat WMD mogelijkheden voor bijenkasten in haar natuurgebieden gaat uitbreiden, heeft een positieve invloed op de bijenhouderij in Drenthe. Om meer mensen te kunnen opleiden tot imker bieden de bijenverenigingen beginnerscursussen aan. Beginnende imkers kunnen samen met ervaren imkers hun bijen onder brengen in terreinen waar de bijen dan hun gevarieerde maaltijd bij elkaar kunnen zoeken. En de bestuiving door bijen heeft weer een positief effect op de ontwikkeling van plantensoorten.’

Cultuurhistorie

Het gebied ten oosten van de Hondsrug - het Zuidlaardermeer, de Hunzevallei en de wat verderop gelegen Drents-Groningse veenkoloniĂŤn â&#x20AC;&#x201C; is een open en waterrijk landschap met een fascinerende geschiedenis. Het is nu moeilijk voor te stellen maar dit gebied is in de loop der tijden een aantal malen volledig van karakter veranderd. De watererfgoedroutes Hunze en Zuidlaardermeer voeren u langs vele verrassende en mooie plekjes in dit boeiende gebied.

Watererfgoedroutes Hunze en Zuidlaardermeer Olav Reijers*

Het gebied was ooit een woeste en ontoegankelijke wildernis. Tijdens de ijstijden schoven smalle banen ijs langzaam door het gebied en drukten met hun gewicht de ondergrond opzij zodat de diepe oerdalen van de Hunze en de Drentsche Aa ontstonden en de hoogte van de Hondsrug. Na de laatste ijstijd steeg de zeewaterspiegel, werd het gebied steeds natter en trad er veenvorming op in het dal. Lang kwamen er alleen jagers en vissers om in de zomer hun menu aan te vullen. Toen de Hondsrug permanent bewoond raakte, benutten de boeren het Hunzedal om er hun vee te weiden, hooi te oogsten en voor eigen gebruik turf te steken. Het Zuidlaardermeer was toen nog enkel een ruime bocht van de Hunze. Verkeersader

De opkomst van steden en kloosters in de middeleeuwen bracht steeds meer bedrijvigheid met zich mee waarvoor brandstof nodig was en dat was vooral turf. Om in deze behoefte te voorzien begonnen religieuze instellingen in Groningen grond te verwerven in het veengebied. Ook de boeren uit de streek zagen commercieel gewin en stortten zich op de vervening. Omdat

de turf alleen over water vervoerd kon worden, ontstond een lang lint van dorpen langs de Hunze dat zich in de loop der eeuwen langzaam naar het zuiden uitstrekte, van Zuidlaarderveen tot Gasselternijveen. De vervening werd zo grootschalig dat de Hunze niet meer voldeed als verkeersader.Vanaf de 17e eeuw begon de stad Groningen daarom met de aanleg van een eigen kanalenstelsel dat voor een betere afvoer kon zorgen en hen nog meer controle op de handel gaf. Het zwaartepunt van de vervening verschoof definitief naar het oosten met de aanleg van het Stadskanaal. Het maakte de ontginning van de enorme veengebieden ten oosten van de Hunze mogelijk en was de basis voor de huidige water- en wegenstructuur. Na de vervening werd het gebied als landbouwgrond in gebruik genomen, vooral aardappelteelt. Uit deze periode dateren de imposante boerderijen die het gebied zo karakteristiek maken. Als meest recente ontwikkeling ontpoppen natuur en toerisme zich steeds meer als de nieuwe economische dragers van het gebied. Het Drentse Landschap heeft er inmiddels ruim 2200 hectare aan gebieden verworven.

Nieuwe uitgave

Het Drentse Landschap geeft in nauwe samenwerking met de KNHM en uitgeverij Inboekvorm sinds een paar jaar zogeheten waterfgoedroutes uit. In deze serie is onlangs de nieuwe gids ‘Watererfgoedroutes Hunze en Zuidlaardermeer’ verschenen.Twee fietsroutes en een kanoroute voeren u langs verrassende plekken waar de fascinerende geschiedenis van het gebied nog goed voelbaar is, maar zeker ook nog goed te zien is. U fietst door drie beschermde dorpsgezichten, passeert natuurgebieden die een beeld geven van de oorspronkelijke loop van de Hunze, ziet monumentale boerderijen in alle soorten en maten, en leest over de mysterieuze verdronken weg door het Zuidlaardermeer. De fietsroutes starten in recreatiepark De Bloemert in Midlaren, en café ’t Keerpunt in Spijkerboor.Vanaf recreatiepark Breeland, Annen, kunt u het verhaal zelfs per kano beleven. Alle drie de routes gaan door het leefgebied van de Bever die zich voor het eerst in honderdvijftig jaar weer hier gevestigd heeft, dus grote kans dat u hem of sporen van zijn aanwezigheid tegenkomt. *Drs. O. Reijers is erfgoedadviseur.

Nieuwe routegids met verrassende plekken Tijdelijk € 5,--

De gids met de nieuwe Watererfgoedroutes Hunze en Zuidlaardermeer is voor beschermers van Het Drentse Landschap tot 1 augustus te verkrijgbaar voor slechts € 5,-- (normaal € 6,50). U kunt de route bestellen via onze webwinkel www.drentslandschap.nl/winkel. De verzending is tijdens de actieperiode gratis.

Flora

Foto: Geert de Vries

Brede orchis Geert de Vries*

Bij de aanblik van Brede orchissen in de Drentse beekdalen zegt menig natuurliefhebber ‘Prachtig, net buitenland’. Historisch gezien zou het echter beter zijn te zeggen ‘Prachtig, net vroeger’. Amper 60 jaar geleden kleurden honderdduizenden Brede orchissen de hooilanden nog paars .

De Brede orchis is een karakteristieke beekdalsoort. Een goed kenmerk is dat de bloemstelen reeds bloeien voordat de plant volgroeid is. Pas tijdens de bloei groeit de bloemstengel boven de bladeren uit. De Brede orchis houdt van schrale grond en heeft een hekel aan veel stikstof en fosfaat. Hij leeft net als andere orchideeënsoorten samen met schimmels. De schimmels geven de plant extra voedingsstoffen.Vooral in zijn jeugd neemt een orchidee meer van de schimmel dan hij teruggeeft. Hierdoor is eerder sprake van parasitisme dan van samenwerking. Het duurt enige jaren voordat hij geslachtsrijp is en voor het eerst bloeit. Sommige soorten orchideeën bloeien pas vanaf hun vijftiende levensjaar. Gids

De Brede orchis is een veelzijdige ‘gids’ die onder meer veel vertelt over de grondwaterkwaliteit in de wijde omgeving. De Brede orchis floreert het beste als kwelwater vanuit hoger gelegen gronden in het beekdal naar boven komt. Dat kwelwater is ooit als regenwater in de omliggende zandgronden weggezakt. Daarna begon voor het water een lange ondergrondse reis die honderden jaren kon duren, richting het laaggelegen beekdal. Tijdens die langzame reis heeft het water een beetje ijzer en kalk opgenomen. Wanneer het water weer naar boven komt, komt er zuurstof bij dat ijzerrijke water. Hierdoor ontstaat roest en krijgt het kwelwater zijn karakteristieke roestbruine kleur. Kwelwater lijkt vies, maar is van zeer goede kwaliteit. Er zit weinig fosfaat en stikstof in en veel kalk

gronden komen via het grondwater uiteindelijk in het beekdal terecht. Teveel meststoffen doen niet alleen de orchideeën wegkwijnen, maar zorgen ook voor uitbundige groei van grassen die de orchideeën verdringen. Te voedselrijk water is funest, maar verdroging van het beekdal is minstens zo erg. Het steekt nogal nauw bij de Brede orchis en aanverwante soorten.

en ijzer. De Brede orchis houdt van dit mineraalrijke kwelwater. Regenwater is te arm en overstromingswater is te rijk aan voedingsstoffen. De Brede orchis is een goede natuurgids. Op de standplaats waar hij zijn verhaal ‘vertelt’, groeit een groep planten die de Brede orchis vaak vergezellen. Zijn maatjes zijn onder andere Dotterbloem, Grote ratelaar, Holpijp, Echte koekoeksbloem en Zenegroen. Verder vertelt de aanwezigheid van de Brede orchis ons dat het hooiland jaarlijks wordt gemaaid. Zonder afvoer van het maaisel wordt de bodem te rijk en legt deze fraaie orchidee het loodje. Beekdalen liggen op de laagste plekken in het landschap. Water stroomt nu eenmaal van hoog naar laag. Meststoffen op de hoger gelegen zand-

De Rietorchis is lang niet zo’n karakteristieke orchidee van het beekdal als de Brede orchis. De Rietorchis groeit bovendien op nattere plekken, zoals in rietmoerassen. Ook gedraagt de Rietorchis zich meer als pionier dan de Brede orchis. De paarse orchideeën op opspuitterreinen en industriegebieden betreffen meestal Rietorchissen. Over het algemeen bloeit de Brede orchis in mei ( Dactylorhiza majalis = in mei bloeiend) en de Rietorchis in de voorzomer. Er is nog steeds discussie of de Rietorchis als een aparte soort beschouwd moet worden, of dat het een ondersoort van de Brede orchis is. De meeste floristen beschouwen de Brede orchis en de Rietorchis tegenwoordig als aparte soorten, omdat ze sterk van elkaar verschillen voor wat betreft de bloeitijd, de bouw en hun milieu.

Foto: Geert de Vries

Rietorchis

ambassadeur. Wanneer het goed gaat met de Brede orchis gaat het ook goed met het beekdalhooiland en alle karakteristieke planten die daar bij horen. En wat te denken van alle insecten die weer afhankelijk zijn van al die bloemenpracht en al die insecten die een lekkernij zijn voor jonge Kieviten en Grutto’s… Kortom, de Brede orchis is een ambassadeur om trots op te zijn!

Foto: Geert de Vries

Toekomst

Wanneer in het hooiland massaal orchideeën groeien, dan weet men dat het beekdal niet meer ontwatert en dat er vanuit de omgeving niet teveel meststoffen toestromen. De Brede orchis is niet alleen een goede gids, maar ook nog eens een uitstekende

*G. de Vries is lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.Voor dit artikel is gebruik gemaakt van actuele informatie van orchideeëndeskundige Hans Dekker.

Educatie Ali Edelenbosch en Bernie Jenster*

Onderwijsproject Bos natuurlijk In 2012 is vanuit de Vereniging Nieuwe Wildernis het onderwijs project Bos natuurlijk opgezet voor basisschoolleerlingen. De gedachte dat de natuur ook van zichzelf mag zijn, praat je kinderen niet zo maar aan. Dat moeten ze aan den lijve ondervinden. En zo geschiedde… Ongeveer zes jaar geleden is de Vereniging Nieuwe Wildernis opgericht in Drenthe door Het Drentse Landschap, Staatsbosbeheer en het Drents Particulier Grondbezit. Leden van de vereniging brengen (een deel) van hun gebied in en beheren dat niet langer. Ze geven het terug aan de natuur, vanuit de gedachte dat de natuur er voor zichzelf mag zijn (de intrinsieke waarde) en door de mens met rust moet worden gelaten. Vanuit deze vereniging is een Werkgroep Natuurbeelden gestart met de opdracht na te gaan hoe je de intrinsieke waarde van natuur beter onder de aandacht kunt brengen. De werkgroep legt daarvoor een relatie met de jeugd, met de kunst en met de filosofie. Zo kwam de werkgroep bij Geert de Vries van IVN Noord. Want het IVN onderhoudt al jaren een scholennetwerk. En daar zit de jeugd. Samen met deze organisatie werd het onderwijsproject Bos Natuurlijk ontwikkeld.

In het voorjaar 2012 wordt het onderwijsprogramma in de steigers gezet. De aftrap vindt plaats met kinderen die onderwerpen mogen aanreiken. Hun vragen en ideeën zijn legio, zo blijkt al snel. Er zijn inhoudelijke vragen zoals: hoe oud worden bomen; is een bos anders dan een stel bomen; welke dieren leven in het bos? Maar ook veel opmerkingen over activiteiten in het bos, zoals zoeken naar sporen, survivals, hutten bouwen, kampvuur maken en

Foto: Geert de Vries

samenwerking ‘Bos natuurlijk’ is een Het onderwijsproject ntse Landschap, uwe Wildernis, Het Dre tussen Vereniging Nie erland en de Noord, Veldwerk Ned Staatsbosbeheer, IVN Zuiderenk te de , een aar te Hoogev basisscholen de Krullev mede mogeis ject pro Het r. k te Vledde Wijster en de Heihoe ntse Landschap, de inzet van Het Dre lijk gemaakt dankzij aal Park DrentsSBB Smilde, het Nation de boswachters van ”, de Provincie ers cht vrijwillige “boswa Friese Wold en veel medewerking lige wil eid ber ds en de Drenthe, het Albinofon ten College. van het Roelof van Ech

Veel ideeën

met de klas in het bos slapen. Na het verwerken van alle inbreng bestaat het programma al gauw uit drie onderdelen: in de klas leren over het natuurlijke bos, een struintocht door een eindeloos bos met workshops waar de kinderen ervaren wat er in het bos leeft en groeit, en een afsluitende presentatie-avond. Nadat alle kinderen op school gastlessen hebben gekregen over het wat en hoe van het bos, brak in mei de grote dag aan in het Drents-Friese Wold. 150 kinderen van zes basisscholen zwerven urenlang dwars door een eindeloos woud onder de bezielende leiding van echte boswachters. De groepen kunnen elkaar niet horen of zien. Naast de beleving staat ook de ecologie van het bos centraal. Moe maar voldaan

Educatie

Foto: Geert de Vries

groot succes

komen alle kinderen op een groot veld weer bij elkaar. Pas nadat ze in kleinere groepen een hut hebben gebouwd mogen ze hun broodje eten. ’s Middags kan elk kind 2 verschillende workshops in het bos volgen waarbij een bepaald onderwerp is uitgediept. Dit zijn de onderwerpen die de kinderen in het voorjaar op school zelf hebben bedacht, zoals natuurfotografie, sporen zoeken, survivals, kennis over het bos etc. Na afloop van de workshops mag elke groep een eigen kampvuur maken. Geslaagd experiment

ervaring die ze hun hele leven niet meer vergeten. Eén kind vat het mooi samen: dit is het mooiste schoolreisje van mijn hele leven. Veertien dagen na deze enerverende dag is de presentatie van de opgedane ervaringen aan zo’n 250 ouders en andere genodigden.Voor de pauze trakteren de kinderen het publiek in een grote zaal op zelf gemaakte dans, muziek, gedichten en verhalen. Na de pauze zijn de kinderen zelf de workshopleiders. Elk groep heeft een ruimte omgetoverd tot een bos, zodat ze de genodigden van alles over het bos kunnen laten zien. Deze eerste aflevering van Bos Natuurlijk was een experiment.Vanwege het succes en het grote enthousiasme staan de volgende schoolklassen al in de startblokken voor de tweede editie. Het onderwijsproject Bos natuurlijk toont aan dat kinderen waardering krijgen voor de natuur door ze de natuur actief te laten beleven. Eerst houden van de natuur om die later te kunnen behouden…

Bestel nu vlees van het Landschap

Ook dit jaar kunt u als beschermer van Stichting Het Drentse Landschap biologisch vlees kopen, afkomstig van runderen (Limousin en Schotse hooglander) en schapen die niet meer voor het beheer kunnen worden ingezet. Onze dieren hebben altijd in de vrije natuur en zonder stress kunnen leven. Dit levert een breed assortiment aan verantwoorde en smaakvolle vleesproducten op die we exclusief aan onze beschermers aanbieden.

*A. Edelenbosch is voorzitter van Het Drentse Landschap en adviseur van Vereniging Nieuwe Wildernis. Ir. B. J. Jenster is bestuurslid van Vereniging Nieuwe Wildernis en werkzaam bij Staatsbosbeheer. Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Geert de Vries, voormalig projectleider bij IVN Noord.

Foto: Hanna Schipper

De kinderen hebben een topervaring gehad in een spannend bos, een

Bestelprocedure U kunt uw bestelling doorgeven via de bestelbon uit het kwartaalblad. Wij ontvangen deze graag vóór 1 september 2013 terug. De bestellingen worden in de periode september – december uitgeleverd op volgorde van binnenkomst. Veelal zijn er ook buiten deze periode diepvriespakketten beschikbaar. Kijk voor meer informatie op onze website: www.drentslandschap.nl /winkel/vleesverkoop. Tijdens kantooruren kunt u zich wenden tot Aaltje Stroetinga, medewerker beheeradministratie, telefoon 0592-30 41 35.

Erfgoed

De pracht van Eesinge Eric van der Bilt*

De restauratie van de oude Reestboerderij Eesinge bij Meppel tot hospice is een van de allermooiste projecten die onze stichting ooit heeft mogen uitvoeren. De belangen van natuur, landschap, monumentenzorg en het realiseren van een bewogen sociaal-maatschappelijk doel vielen hier op wonderschone wijze samen. Het project Eesinge vormt een voorbeeld van de samenbindende wijze waarop Het Drentse

Foto: Sake Elzinga

Landschap zich in de toekomst als provinciale trust voor de Drentse gemeenschap zou willen inzetten.

Situatie Eesinge rond 1900.

Het esgehucht Eesinge bestaat uit twee met elkaar verweven erven. Het is een van de vijf oorspronkelijke hoeven waaruit Meppel is ontstaan. Het is al in de 13e eeuw vermeld onder de naam Evesingehus. Eesinge is een typische en goed herkenbare Reestdalhoeve nederzetting die mogelijk al 1000 jaar bewoond is en tot in 2008 ook daadwerkelijk als boerenbedrijf functioneerde. Na de verwerving in 2009 werd bouwhistorisch onderzoek gedaan door het bureau Battjes-Ladrak. De uitkomsten ervan en de oude fotoâ&#x20AC;&#x2122;s maakten pas echt goed duidelijk hoe mooi deze boerderij was geweest. Al in 1962 kocht Het Drentse Landschap het eerste perceel schraal grasland in het Reestdal.Vanaf die tijd proberen we samen met Landschap Overijssel dit prachtige beekdallandschap tegen verval te beschermen. Een strijd waar geen eind aan lijkt te komen gezien de buitengewoon grove wijze waarop recent de Provincie Overijssel de noodzakelijke afronding van dit natuurgebied vrijwel onmogelijk maakt en het huidige beschermingsniveau afbreekt. De afgelopen decennia kwam naast de natuurwaarde van het Reestdal ook het grote belang van de cultuurhistorie in beeld. Het

hoevelandschap met zijn prachtige boerderijen en de imposante landgoederen in de benedenloop. Prachtig ensemble

Efsinge, zo genoemd in 1437, is een boerderij van het hallenhuistype, gebouwd in drie fasen, zoals bleek uit onderzoek van de gebinten. Het oudste deel dateert uit 1545 en betreft de eerste zes ankerbalkgebinten. In 1670 werden er tijdens de tweede fase drie gebinten aan toegevoegd. De laatste twee gebinten werden in de derde fase in 1844 opgetrokken. Het kleine huisje naast de boerderij is omstreeks 1800 gebouwd. Het ensemble is prachtig gelegen op een dekzandrug in het Reestdal, die in het verleden als es in gebruik was. Vooral de buitenschil van de boerderij was door vele aanpassingen echter behoorlijk verminkt geraakt. In het voorhuis bevinden zich nog prachtige oude bouwelementen waaronder vele uit ca. 1790 stammende tegeltableaus. Met afbeeldingen van de hemelvaart van Christus en agrarisch getinte voorstellingen, zoals een ploegende boer of een rosmolen met karnende vrouw. De afbeeldingen zijn gebaseerd op schilderingen van Abraham van Griethuizen

uit Utrecht. Verder was er nog een opkamer aanwezig met daaronder een kelder met een gemetselde trap en een vloer met Utrechtse blauwe struiven, een soort plavuizen. Op de deel was nog een maalsteen van de karnmolen aanwezig. Tijdens de verbouwing werden nog een paar leuke vondsten gedaan zoals een Gelderse duit uit 1754 en een schoenengesp en loden kogel uit de 17e eeuw. De oorspronkelijke voorgevel bevat mooie vlechtingen en een levensboom boven de voordeur. In de tuin bevindt zich nog een zeldzame aardappelkelder met tongewelf. Hospice

Ten tijde van de aankoop werd in de krant bericht over het stuklopen van het plan om een hospice te vestigen op het terrein van het nabij gelegen ziekenhuis de Noorderboog in Meppel. Naar aanleiding daarvan zocht Het Drentse Landschap contact met het bestuur van Stichting Hospice Meppel en omstreken. Al vrij snel werd er een convenant gesloten met als inzet het streven om gezamenlijk in Eesinge een hospice te vestigen. Naast de noodzakelijke vergunningen moest echter ook de omvangrijke financiering nog

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Sake Elzinga

worden rondgezet en dat bleek een geweldige klus. Met een bewonderenswaardige en vasthoudende inzet slaagde Stichting Vrienden van het Hospice Meppel e.o. hier in. Op een uiterst creatieve manier werden bevolking, bedrijfsleven van Meppel en fondsen bereid gevonden hun steun te verlenen. Er werden meer dan 40 fondsen aangeschreven.Via de Provincie Drenthe kwamen de zogenaamde TenneTmiddelen beschikbaar voor het project. Dit zijn compensatiegelden voor de hoogspanningsleidingen die zich in het Reestdal bevinden. De motivatie hiervoor was het behoud van een cultuurhistorisch object, de landschapsontwikkeling en versterking van de leefbaarheid in het Reestdal. De grote verbouwing

Op verzoek van Het Drentse Landschap werd de boerderij eind 2010 aangewezen als gemeentelijk monument. Dit verruimde de subsidiemogelijkheden en verplichtte ons tevens het behoud van de monumentale waarde onverkort centraal te stellen.Vanuit die opdracht gaf het architectenbureau B+O uit Meppel het project dan ook vorm. De buitenschil en het voorhuis dat tot woonhuis

verbouwd werd, werden vanuit een sterke restauratieopdracht verbouwd. Aannemer Bovenhuis uit Staphorst voerde dit uit. Het hospice werd in het achterhuis gerealiseerd, waarbij behoud van de gebinten en de kapconstructie centraal stond. Er werden vier kamers ontworpen, ruim en licht met prachtig uitzicht op het landschap van het Reestdal. Het tuinplan voorziet in een sobere maar passende erfinrichting met boomgaard en gazons, terrassen en rijen parkeerstroken van oude gebakken dikformaat klinkers. Het resultaat is prachtig geworden.Veel lof voor de kwaliteit van het geleverde werk komt toe aan het projectbureau, bestaande uit B+O, Ben ten Lande van Stichting Hospice, aannemer Bovenhuis en de medewerkers van Het Drentse Landschap. De essentie van Eesinge is dat het een plek biedt aan onze kwetsbare medemens tijdens de laatste dagen van het leven. Geholpen door een schare van betrokken vrijwilligers die het hospice runnen. Onze stichting heeft dat met steun van velen mogelijk kunnen maken en is daar trots op. Het Waarborgfonds Meppel heeft door de huur voor 10 jaar te garanderen de Stichting Hospice de broodnodige

wind in de rug gegeven waardoor voldoende zekerheid in de moeilijke beginperiode wordt geboden.Voor ons Drentse Landschap is Eesinge een nieuwe stap vooruit om naast behoud van natuur en landschap ook voor de sociaal-maatschappelijke noden van onze medeburgers te staan.

*Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap.

De restauratie van Hospice Eesinge was mede mogelijk dankzij financiĂŤle bijdragen van: Provincie Drenthe (ILG en TenneT- middelen), Nationale Postcode Loterij, Stichting Vrienden van Hospice Meppel e.o., Gemeente Meppel, Fonds Nuts Ohra, Stichting Albino, Stichting Dijkverzwaring, Prins Bernhard Cultuurfonds / Banning de Jong Fonds, Gemeente De Wolden, Emmaplein Foundation, Pasman Stichting, Dr. Hofstee Stichting, Stichting Voorzorg Utrecht, Stichting RCOAK, Commissie Projecten in Nederland (PIN), M.A.C. Gravin van Bylandt Stichting.

Fotografie

een mooie lezersfoto!

Saskia Jans maakte deze fraaie foto van een dreigend hunebed. Een donkere lucht, restjes sneeuw, geen mensen of gebouwen: de foto neemt je mee terug in de oertijd. Achter een van de dikke stenen zou zo maar een neanderthaler te voorschijn kunnen komen! Saskia heeft ervoor gekozen om de horizon halverwege te plaatsen; dat is ongebruikelijk omdat deze meestal op een derde van het beeld staat. De grote steen staat nu dominant rechtsonder in beeld. Een gewaagde keuze maar wel sterk, de grote steen wordt herhaald door de stenen rechtsachter. Ook het hunebed herhaalt zich in de achtergrond, dat geeft de foto, samen met de perfecte wolkenlucht en goede kijkgeleiding, veel diepte. Wil je kans maken op publicatie van jouw beste foto in het kwartaalblad van Het Drentse Landschap? Dan kun je deze uploaden maar het Centrum voor Natuurfotografie www.centrumvoornatuurfotografie.nl/HDL

Wandelroute Bertus Boivin / Eric van der Bilt i n s a m e n w e r k i n g m e t Te d d y B e z u i j e n

Landgoed Vossenberg Landgoed Vossenberg werd begin twintigste eeuw aangelegd op het Oostersche Veld van het dorp Wijster. De beste stukken van het veld werden omgeploegd tot landbouwgrond. Elders kwam productie bos en de rest van het veld liet men aan zijn lot over. Sinds 1974 is Stichting Het Drentse Landschap eigenaar van een groot deel van het landgoed. Zo’n tien jaar na de realisatie van het natuurontwikkelingsproject Reigerveen, toen we onze eerste wandeling in het gebied maakten, gaan we terug naar Landgoed Vossenberg.

In 1915 werd de NV Landmaatschappij Drenthe opgericht. De aandeelhouders waren vooral eigenaren van plantages in het toenmalige Nederlands-Indië. Als veelbelovend beleggingsobject kocht de vennootschap ruim 500 hectare ‘woeste grond’ tussen Wijster en Bruntinge. De Nederlandsche Heidemaatschappij werkte met ossenploegen de heidegrond om tot cultuurgrond. Het huis De Vossenberg werd het centrale punt van het landgoed (punt 7 in

de route). Tijdens de wandeling heeft u een mooi zicht op het in 1918 gebouwde landhuis door bij punt 7 in de route even het pad rechtdoor langs het ven te lopen. Rond het ven staan enorme rododendrons. Achter het huis stonden grote stallen en schuren voor de landbouwmachines. Verder liet de Landmaatschappij elf pachtboerderijen bouwen. Ze kregen klinkende namen: Witte Venen, Achter de Spannen, Evelinehoeve, Veldwacht, Phoenix, Westenenk, Zwiendiek, Wierdsmahoeve, De Stroet, Hamveld en Wijsterbroek. Tijdens de wandeling

komt u langs de eerste drie boerderijen (punt 5).

Linthorst-Homankanaal Vrijwel onmiddellijk begon Landmaatschappij Drenthe een succesvolle lobby om de provincie Drenthe ervan te overtuigen dat het voor de economische ontwikkeling van Midden-Drenthe van groot belang was dat er een scheepvaartverbinding tussen de Beilervaart en de Verlengde Hoogeveensche Vaart zou komen. Het zestien kilometer lange Linthorst-Homankanaal werd vrijwel geheel met de schop gegraven door zo’n 500 werkloze veenarbeiders uit Emmen en omgeving die door de week in grote keten op het veld gehuisvest waren. Na ruim drie jaar graven ging het kanaal in 1926 open.

Het Drentse Landschap Na de Tweede Wereldoorlog verkocht de Landmaatschappij Drenthe het landhuis en een groot deel van het landgoed aan de Twentse textielfabrikant Doedens B.H. Bruining ten Cate. Inmiddels is het landgoed vanaf 1974 door een groot aantal aankopen grotendeels in het bezit van Stichting Het Drentse Landschap. Op dit moment bezit de stichting er zo’n 450 hectare. Slechts twee van de oorspronkelijke elf boerderijen maken nog deel uit van het landgoed. Een nazaat van de familie Bruining ten Cate huurt het landhuis van Het Drentse Landschap. Foto: TOPFOTO

Landmaatschappij Drenthe

Reigerveen Het eerste deel van de wandeling brengt u langs het natuurontwikkelingsproject Reigerveen dat Het Drentse Landschap

Nijlgans, grauwe gans, Indische gans en brandgans. Bovendien heeft de zeldzame roodhalsfuut het Reigerveen als broedgebied uitverkoren.

Foto: Eef Arnolds

Foto: Drents Archief

Uitneembaar routekaartje in dit nummer. Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

In het kader van het Oude Diep-project in de jaren negentig kon de bovenloop van de beek grondig aangepakt worden en doorsnijdt het Oude Diep het LinthorstHomankanaal in plaats van erop dood te lopen (punt 4). Jammer genoeg moet er verderop richting Drijber vanwege de landbouw nog een laag beekpeil worden aangehouden. Na de bocht ziet u rechts van het bruggetje het stuwtje dat daar verantwoordelijk voor is.

Foto: Albert Kerssies

Eekmaten

in 2004 heeft gerealiseerd (punt 2). Hadden de ontginners er indertijd alles aan gedaan om de oneffenheden in het terrein glad te strijken, Het Drentse Landschap deed haar uiterste best om de natte laagten en hoge koppen in het landschap terug te krijgen. Onderweg ziet u dat het gebied inmiddels grote hoeveelheden water vasthoudt. Sinds de herinrichting van het terrein is de vogelrijkdom sterk toegenomen. Wie de moeite neemt om met een verrekijker het water af te speuren, ziet eigenlijk altijd wel wat bijzonders in het Reigerveen. In de winter bivakkeren er watervogels uit Noord-Europa, zoals kuifeenden, smienten en grote zaagbekken. Ook gebruiken steltlopers als groenpootruiters, witgatjes en oeverlopers de waterkanten graag op hun doorreis in voor- en najaar. In de zomer vind je in het Reigerveen opvallende zomergasten als grote zilverreigers en lepelaars. Al jaren broeden er enkele paartjes Canadese ganzen. De laatste jaren zijn er andere ganzensoorten bijgekomen zoals

Landgoed Vossenberg vormt de waterscheiding tussen het beekdalsysteem van het Oude Diep en dat van de Beilerstroom. Lopend langs de verharde weg (punt 5) ziet u aan de rechterkant het beekdalletje de Eekmaten. Het is het begin van de Zuidelijke St Niklaasbeek die richting Beilerstroom loopt. Links van de weg zorgt een stuwtje ervoor dat het water in het Reigerveen blijft. Maakt u deze wandeling aan het eind van het voorjaar, dan moet u eigenlijk na de wandeling even langs de weg Eekmaten rijden. Sommige groenlandjes kleuren in die tijd paars van de orchideeën. En dan te bedenken dat hier vijftien jaar geleden nog maïs stond.

Kwekerij U loopt door wat men vroeger de Kwekerij noemde (punt 8). Hier werden uit zaad allerlei boomsoorten gekweekt. Proefondervindelijk bepaalde men dan welke soorten het hier goed deden. Behalve eiken en beuken ziet u er fraaie exemplaren van Amerikaanse eik, fijnspar, douglasspar, zilverspar en schijncypres. Het beheer van Het Drentse Landschap zorgt ervoor dat de ‘bomenakker’ van weleer een bos wordt dat zich op een natuurlijke manier kan verjongen.

Foto: Bertus Boivin

Oude Diep

1 Achter het huis ligt de prehistorische grafheuvel die het landgoed zijn naam Vossenberg gaf. Stelt u zich de heuvel voor op een kaal heideveld zo ver het oog reikt en u begrijpt waarom men het in Wijster over de Vossenberg had. De Vossenberg was één van de vele grafheuvels in de buurt. De grafheuvels die hier onderzocht zijn, dateren van 2000 tot 1000 v.Chr. 2 In het Reigerveen zijn de afgelopen jaren tal van bijzondere planten opgedoken. Zo ziet u in de loop van het voorjaar grote ‘vlotten’ met sierlijke witte bloemetjes op het water drijven. De plant heet drijvende waterweegbree. De soort staat op de Rode lijst met bedreigde soorten en kwam tot voor kort in Drenthe op een beperkt aantal kleine groeiplaatsen voor. In het Reigerveen dook de plant enkele jaren geleden voor het eerst op. Deze liefhebber van schoon en voedselarm water heeft zich hier zo sterk uitgebreid dat het Reigerveen de grootste groeiplek van de soort in Nederland geworden is. 3 Het Linthorst-Homankanaal was één van de wapens die de provincie eind jaren twintig van de vorige eeuw met succes in stelling bracht om de Vuil Afvoer Maatschappij (VAM) naar Drenthe te lokken. In 1931 werd het drie kilometer lange VAM-kanaal gegraven van het Linthorst-Homankanaal naar de VAM (punt 3). Jarenlang voeren schepen met compost door het kanaal voornamelijk richting Zuidoost-Drenthe.

Cultuurhistorie Els van der Laan-Meijer en Willemieke Ottens*

Roodbaards rijkdom op de lan In Noord-Nederland is de Fraeylemaborg te Slochteren een belangrijke buitenplaats waar in het begin van de 19e eeuw de landschapsstijl werd toegepast. Eigenaar Hendrik de Sandra Veldtman gaf in 1802 vermoedelijk aan architect J.D. Zocher sr. de opdracht voor een ontwerp van het park in de nieuwe landschapsstijl. Omstreeks 1816 werd de Zwolse architect G.A. Blum aangetrokken voor een ontwerp van het achterpark. Zoals nu wordt aangenomen heeft in 1840 ook Roodbaard een ontwerptekening voor het achterpark gemaakt met een uitbreiding aan de zuidzijde. Dankzij deze bewaard gebleven ontwerptekeningen is de ontwikkeling van de landschapsstijl met de betrokken architecten hier uitstekend te reconstrueren. De Braak.

Cultuurhistorie

dgoederen Eelde-Paterswolde In het gebied rondom Eelde en Paterswolde is ongeveer gelijktijdig aan de Fraeylemaborg een vergelijkbare ontwikkeling gaande. Op de Franse Militaire Kaart van 1811- 1813 kunnen bij de buitens Noordwijk, Brinkhoven en Lemferdinge de eerste landschappelijke contouren worden waargenomen: slingerende vijvers en eveneens slingerende paden. Anders dan bij de Fraeylemaborg zijn hierbij geen bekende architecten betrokken.Vermoedelijk was hier de rol van de eigenaren dan ook groot. Wie nu door de landgoederengordel Eelde-Paterswolde rondwandelt, loopt in het midden van restanten van een fraaie aaneenschakeling van tuinen en parken die al vanaf het einde van de achttiende eeuw zijn aangelegd. Dit bijzondere landschap kan beschouwd worden als een belangrijke voorloper van de landschapsstijl in Noord-Nederland. De bijzondere waarde van het gebied kan ook worden beschouwd vanuit de grote invloed die landschapsarchitect Lucas Pieters Roodbaard (Rolde 1782 - Leeuwarden 1851) hier had. Dit gebied was van grote betekenis voor de ontwikkeling van zijn carrière: hij kwam hier in aanraking met de landschapsstijl, hij ontwikkelde zich van hovenier tot ‘aanlegger en architect van buitens’ en hij kreeg hier zijn eerste opdrachten.

Foto: Bertil Zoer

Hovenier

Naast zijn werkzaamheden als hovenier volgde Roodbaard vanaf 1807 tot 1813 gratis tekenlessen aan de Academie voor Bouw-,Teeken-, en Zeevaartkunde in Groningen. Na zijn opleiding in 1813 te hebben afgerond, ves-

tigde Roodbaard zich als hovenier in Groningen. In december 1813 trad hij in het huwelijk met Hillegien Debbes. In maart 1814 werd hun eerste dochter Hilda geboren. Roodbaard gaf daarbij als beroep tapper op. Hij was dus niet langer in loondienst als hovenier en had bovendien nog geen inkomsten als portretschilder. Toch zou Roodbaard zich binnen enkele jaren opwerken

tot aanlegger van buitens. Dankzij het binnenwerken in het elitenetwerk van Noord-Nederland ontwikkelde Roodbaard een netwerk van opdrachtgevers, waar hij tot het einde van zijn carrière werkzaam voor bleef. In maart 1814 kwam in Amsterdam de Vergadering van Notabelen bij elkaar om de ontwerp-Grondwet aan te nemen. Opvallend is dat

Overzicht van de parken en tuinen in Eelde - Paterswolde die tussen 1800 en 1850 in de landschapsstijl zijn aangelegd, grotendeels naar ontwerp van L.P. Roodbaard. 121 Noordwijk, 122 Vennebroek 123 Brinkhovern 124 De Braak 125 Westerbroek 126 Lemferdinge 127 De Duinen 128 Oosterbroek 129 Voorveld

In een bootje op de vijver van De Braak, omstreeks 1915.

Cultuurhistorie

een groot aantal leden van de Notabelenvergadering van het departement Wester-Eems latere opdrachtgevers van Roodbaard waren, zoals onder andere A.J. Trip (Noordwijk), W. Hora Siccama (Oosterbroek) en in Assen J.H. Oosting (De Eerste Steen) en P. Hofstede (Vredeveld). Na 1814 vond er een omslag plaats in de ontwikkeling van de landschapsstijl, er brak een tijd-

den van het in 1811 in delen verkochte landgoed Lemferdinge. In 1819 vonden er werkzaamheden aan het park plaats en een leverantie van beplanting. Deze aanleg kan worden toegeschreven aan Roodbaard. Hij paste het westelijk deel van het terrein aan, waar onder meer een slingerende vijver werd gegraven. Landgoed De Duinen vormde voor Roodbaard waarschijnlijk zijn eerste

perk aan waarin vele leden van de elite hun bestaande geometrische parken in de landschapsstijl lieten wijzigingen.

samenwerking met de Firma Wybren Krijns en co. 1814-1852 (boomkwekerij) uit Joure. Dagelijkse aantekeningen van deze firma bieden een nieuw perspectief op het werk van Roodbaard als aanlegger en architect van buitens. Gedurende het grootste deel van zijn loopbaan bleef Krijns zijn belangrijkste leverancier. Behalve aan De Duinen werkte

Foto: Archief NO.ORDPEIL

De Duinen

In 1815 kocht Herman Christiaan Reinders van onder andere A.J. Trip diverse gronden aan, waarmee hij landgoed De Duinen stichtte. Het landgoed bestaat voor een groot deel uit gron-

Roodbaard omstreeks 1818 en 1819 ook aan stadstuinen zoals onder andere die van De Ranitz en van het Trommiushof, beiden gelegen in Groningen (respectievelijk aan de Verlengde Hereweg en de Turfsingel). In deze periode heeft hij ook voor De Eerste Steen in Assen van J.H. Oosting een ontwerp gemaakt, dat uitvoerig werd besproken in de briefwisseling tussen Oosting en zijn zoon, die gehuwd was met Sjuwke Cats, dochter van Pieter Cats. De ouders van Roodbaard waren woonachtig aan de Beilerweg in Assen, vermoedelijk in de boswachterswoning van De Eerste Steen van Jan Haak Oosting. Pieter Cats had op zijn beurt weer een nauwe relatie met de burgemeester van Leeuwarden Thijs Feenstra. De aanleg van De Duinen en De Eerste Steen, de samenwerking met de firma Krijns en de relatie met Oosting en Cats kan voor het gemeentebestuur van Leeuwarden aanleiding zijn geweest om hem de opdracht voor de Prinsentuin als openbaar wandelpark te gunnen. Het betekende voor Roodbaard een grote naamsbekendheid en daarmee stroomden ook andere opdrachten binnen en vestigde hij zich vanaf 1823 definitief tot â&#x20AC;&#x2DC;architect van buitensâ&#x20AC;&#x2122;. De Braak en Oosterbroek

Zo kreeg hij omstreeks 1827 van Abraham Derks Hesselink de opdracht tot het ontwerpen van een landschapspark bij landgoed De Braak. In de twee grillig vormgegeven waterpartijen, de opgeworpen heuvels en de slingerpaden kunnen Roodbaards

Cultuurhistorie

Foto: Jaap de Vries

Links: Oosterbroek. Onder: Ontwerptekening van het park Oosterbroek, getekend door L.A. Springer naar het voorbeeld van L.P. Roodbaard (ongedateerd).

ontwerpkwaliteiten nog altijd worden herkend. Hij ontwierp de grote vijver met twee eilanden en grote inhammen. Deze vijver kan uitstekend vergeleken worden met de vijvers in Stania State (Oenkerk) en het Koepelbos (Oldeberkoop). In 1830 ontwierp Roodbaard in opdracht van Wiardus Hora Siccama en zijn vrouw Anna Maria Modderman bij Oosterbroek een park in landschapsstijl. Hiervoor wijzigde hij geometrische elementen, behorende bij het bestaande geometrische park, in een slingerende vormentaal. De driehoekige vijver werd vergraven tot een langwerpige slingerende vijver met eiland. Slingerende paden werden aangelegd voor een optimale routing van het huis langs de belangrijkste (zicht) punten in het park. Dit ontwerp van Roodbaard is bewaard gebleven dankzij een kopie van zijn ontwerptekening van landschapsarchitect L.A. Springer. Het vormt een unieke bron, aangezien

van zijn overige werkzaamheden in deze regio geen ontwerptekeningen of omschrijvingen bekend zijn. Ruimtelijke restanten

Hoewel de regio uitermate belangrijk is als voorloper van de landschapsstijl in Noord-Nederland en het daarmee ook een unieke positie in de carriĂ¨re van Roodbaard inneemt, beschikken we helaas amper over ontwerptekeningen, historisch kaartmateriaal en andere bronnen. Juist voor het huidige beheer en onderhoud is het van groot belang om het unieke verhaal van deze regio te verbinden aan de afzonderlijke tuinen en parken. De samenhang tussen de tuinen en parken bepalen de waarde van het gebied. Alleen vanuit deze ruimtelijke en historische samenhang kan dit unieke groen historische erfgoed behouden blijven voor de toekomst!

Expositie Roodbaards Rijkdom Burcht Wedde 21-t/m 30 juni 2013 (Hoofdweg 7, Wedde) Boek: E. Van der Laan-Meijer en W. Ottens: Roodbaards Rijkdom, Uitg. Bonas

*E. van der Laan-Meijer is landschapsarchitect en W. Ottens is architectuur- en landschapshistoricus.

Schenken en nalaten aan Stichting Het Drentse Landschap

Omwille van ons landschap Stichting Het Drentse Landschap bekommert zich om natuur, landschap en monumenten. Ons Drentse landschap is een kostbaar erfgoed. We moeten het voor de komende generaties veiligstellen. Dat is onze verantwoordelijkheid voor dit stukje van de wereld. We kunnen het niet alleen. Alle steun van iedereen die om Drenthe geeft, hebben we er hard bij nodig. Ook uw steun. U kunt het Drentse landschap meer toekomst schenken. Natuurlijk doet u dat omdat u beschermer van onze stichting bent, maar er zijn meer mogelijk heden om ons werk financieel te steunen: • I n plaats van een bijdrage per jaar kunt u door schenking van (minimaal) € 400,00 begunstiger voor het leven worden. • U kunt besluiten om een aantal jaren achter elkaar een bepaalde gift, een periodieke schenking, aan Het Drentse Landschap te geven. • Ook kunt u Stichting Het Drentse Landschap in uw testament opnemen. • Of een 'fonds op naam' oprichten en de opbrengsten ervan voor projecten van Het Drentse Landschap bestemmen. Meer weten? Stuur de antwoordkaart terug of kijk op www.drentslandschap.nl/over ons/steun.

Fauna

Patrijs

vergane glorie van kleinschalig boerenland Loop je rustig te wandelen op een zandweg over een Drentse es vliegt er plotseling onder luid geroep en vleugelgeruis een groep van zes, zeven, acht of wel tien hoenders op. Goede kans dat het om een klucht Patrijzen gaat, een familiegroepje van man, vrouw en een flink aantal opgegroeide jongen. Ze houden zich schuil, ‘gedrukt’ in vegetatie of tegen een richeltje met grond. De groep vliegt en zeilt afwisselend en na enkele honderden meters landen ze weer, rennen nog een stukje en gaan daar op zoek naar voedsel of een nieuwe schuilplaats.

Foto: Eric Wanders

De Patrijs is familie van hoenders als Kip, Fazant, Korhoen en Kwartel en wordt in Drenthe wel heidehoen genoemd. Hij lijkt wel wat op een kleine bolle kip (de hen), maar zit kort op de poten. De bovenzijde is overwegend bruingrijs gevlekt en gestreept en de onderzijde is fijn grijs gestreept tot vuilwit. Het mannetje heeft een roestbruine kop en ook de buitenzijden van de staart hebben deze roestkleur. Op de borst zit een donkerbruine hoefijzervormige vlek. Het vrouwtje heeft dat roestbruine en die donkere borstvlek ook, maar veel minder uitgesproken. In januari-februari raken Patrijzen al in voorjaarsstemming. De mannetjes laten dan hun schelle roep horen, vooral in de schemering. In april-juli kan het goed op de grond tussen ruigtekruiden verstopte nest met wel 10 tot 16 eieren gevonden worden. Direct na het uitbroeden wordt het nest verlaten en de jongen kunnen al na ongeveer twee weken vliegen. De Patrijs is plaats trouw en is een uitgesproken standvogel. Akkervogel

Langs zandwegen of aan randen van percelen in het akkerrijke boerenland vinden Patrijzen veel van hun gading.

Voedsel in de vorm van insecten en planten met zaden of groene blaadjes, maar ook plekjes met mul zand om in te ‘baden’. Met behendige bewegingen strooien Patrijzen zand over hun lichaam. Door zich te schudden vallen de zandkorrels tussen de veren door weer op de grond met medeneming van het nodige ongedierte. Een klucht Patrijzen is binnenkort misschien wel historie, want de Patrijs redt het niet in het moderne geïndustrialiseerde agrarische gebied. Hij vormt, samen met bijvoorbeeld Grutto en Veldleeuwerik de kopgroep van soorten die het bijzonder moeilijk hebben in het boerenland. Hoofdoorzaak van de afname is de intensivering van de landbouw en de daarmee gepaard gaande schaalvergroting met minder variatie in gewassen.Vooral door het gebruik van insecten- en onkruidbestrijdingsmiddelen is het voedselaanbod sterk verminderd. Kuikens leven in de eerste weken vooral van insecten en spinnen.Volwassen vogels moeten het vooral van kruiden hebben. Een andere belangrijke oorzaak is het verloren gaan van dekking en nestgelegenheid door het verdwijnen van ruigtebegroeiing en minder intensief beheerde perceelranden en het verwijderen van

Foto: Johan Vos

Arend Jan van Dijk*

heggen en houtwallen. In Drenthe zitten Patrijzen soms ook op droge, wat schrale graslanden en aan randen van heidevelden. Teloorgang patrijzenparadijs

De patrijzenstand in Drenthe bedraagt thans nog honderd tot tweehonderd paren. Bij de eerste serieuze telling omstreeks 1975 waren er 6000 paren. En dan te bedenken dat deze 6000

Fauna

Patrijs in brons

Foto: Bert Denneman

Natuurbeschermer / beeldhouwer Bert Denneman uit De Stapel maakt door de natuur geïnspireerde beelden in brons. Vogels vormen een terugkerend thema in zijn werk. Onlangs besloot hij zijn werk als beeldhouwer mede in dienst te stellen van het beschermen van natuur. In het kader van het ‘Jaar van de Patrijs’ ontwierp hij een beeld van een koppeltje Patrijzen. Van de opbrengst van ieder verkocht beeld stelt hij 35 euro beschikbaar voor het beschermingswerk voor deze bedreigde akkervogel. Het beeld wordt gemaakt in een gelimiteerde oplage van maximaal 80 genummerde en gesigneerde exemplaren. Leden van Het Drentse Landschap en Vogelbescherming Nederland krijgen bovendien een mooie korting op de aanschafprijs: voor hen kost het bronzen beeldje (ca. 15 cm hoog) 435 euro in plaats van 485 euro! Het beeldje is te zien tijdens het Festival van het Landschap in Orvelte op 30 juni a.s. of bij Beeldenatelier & Theetuin Wildschutserve, Stapelerweg 29 in De Stapel (nabij Informatiecentrum ’t Ende). Openingstijden: www.wildschutserve.nl. Meer informatie of bestellingen via: www.bertdenneman.nl

Foto: Joop va de Merbel

nog maar een fractie was van de stand in de eerste helft van de 20e eeuw en daarvoor. Dat moeten er tienduizenden zijn geweest. De Patrijs was ruim honderd jaar geleden een belangrijk Drents exportproduct. Toen aan het eind van de 19e eeuw er over gedacht werd om de spoorlijn Assen-Zwolle op te heffen, bleek dat het voortbestaan van deze lijn van groot belang was voor het snelle vervoer van vers wild, meest Patrijzen, naar steden als Amsterdam. Hier dringt zich de vergelijking met het Korhoen op, waarvan er in de jaren 1940 nog zo’n 15.000 waren in Drenthe. Het laatste Drentse Korhoen werd in 1988 waargenomen. De patrijzenteloorgang is overigens een Europees verschijnsel. In 1975 was de Patrijs nog vrijwel overal in Drenthe te zien, maar daarna

verschijnen er scheuren en barsten in dit verspreidingsbeeld. Het eerst verdween hij in de laagste delen in de Kop van Drenthe en in ZW-Drenthe. Deze gebieden sluiten aan op grote patrijzenleegten in Groningen, Friesland en Overijssel. Om nu Patrijzen in Drenthe te zien moet je naar de oostelijke helft van de provincie. Goede gebieden zijn bijvoorbeeld de omgeving van Mantinge-Zweeloo, Borger-Schoonoord en grote delen van de veenkoloniën. Maar wacht niet te lang met zoeken, want op veel plaatsen is het doek al gevallen of staat dat binnenkort te gebeuren. Bij dit alles is het onbegrijpelijk dat de Patrijs nog steeds jachtvogel is en dat het tot 1998 geduurd heeft voor er een ‘voorlopig’ afschotverbod werd afgekondigd. Nota

bene van een soort die al sinds jaar en dag op Rode lijst van bedreigde soorten staat. Jaar van de Patrijs

Het mag duidelijk zijn dat de Patrijs het met de huidige agrarische bedrijfsvoering nauwelijks nog kan redden. In het ‘Jaar van de Patrijs’ 2013 wordt onder andere uitgezocht hoe de Patrijs er landelijk voor staat en ook welke speciale maatregelen er in de agrarische bedrijfsvoering genomen kunnen worden om het tij te keren. Denk hierbij aan maatregelen ter verbetering van het leefgebied van de Patrijs zoals speciaal akkerrandenbeheer, stoppelgewassen pas na de winter onderploegen (voedsel), landschapsverbetering door bijvoorbeeld aanplant van stroken met

Meidoorn, Sleedoorn en kruidenruigte (nest en dekking). Uiteindelijk zullen er veel grotere stappen nodig zijn, zoals kleinere percelen, afgescheiden door hagen, houtwallen of stroken met kruidenruigte, met een lappendeken aan gewassen, geen gebruik van pesticiden enz. Interessant, maar niet realistisch en onhaalbaar zal menige lezer denken. Dat valt te bezien, want in Engeland is het bewijs geleverd dat het wel kan. Op een 10 km2 agrarisch landgoed in Sussex is in 2003 het roer omgegooid toen de Patrijs er op uitsterven stond. Onder andere bovengenoemde ‘aanpassingen’ werden geleidelijk doorgevoerd, begeleid door onderzoek van het team van de patrijzendeskundige Dick Potts. De veranderingen zijn spectaculair met een enorme toename aan biodiversiteit (flora en fauna) en de stand van de Patrijs schoot omhoog van 4 naar 30 paren per hectare tussen 2003 en 2011. Al zouden we maar een deel van dit succes in het Drentse landschap kunnen behalen…

*A. J. van Dijk is lid van de Raad van Advies van Het Drentse Landschap.

Nederlandse zoogdieren komen tot leven dankzij de Postcode Loterij

Het Drentse Landschap zet zich dagelijks in voor het behoud en beheer van natuurgebieden in de provincie en mede hierdoor behouden Nederlandse zoogdieren hun natuurlijke leefomgeving. Onlangs is PostNL samen met Stichting Natuurbeelden een postzegelserie gestart met afbeeldingen van Nederlandse zoogdieren, zoals de Eekhoorn, de Vos, het Edelhert en de Gewone zeehond. Bijzonder aan deze postzegels is, dat na het scannen met de ´Chameleon eXplorer´ app op een smartphone een filmpje van bijvoorbeeld de Vos te zien is. De serie Zoogdieren in Nederland bestaat uit 36 zoogdieren die allemaal close-up op de postzegels zijn afgebeeld. Elk zoogdier kijkt je recht aan, nieuwsgierig, maar soms ook met een bepaalde mate van trots. De complete serie is alleen verkrijgbaar via een abonnement. Meer informatie over het abonnement kun je vinden op: www.postnl.nl/zoogdieren. Stichting Natuurbeelden is een initiatief van de Nationale Postcode Loterij en bestaat uit elf natuurorganisaties waaronder De12Landschappen waar Het Drents Landschap ook deel van uitmaakt.

Erfgoed

Denkt u Assen goed te kennen? Na deze wandeling kijkt u toch met andere ogen naar de stad. Meer dan zeven eeuwen geleden begon de geschiedenis van Assen met de komst van het nonnen klooster Maria in Campis. De route ‘Drents Archief op straat’ neemt u mee naar het oude Assen, langs kloostermoppen in de muur, verdwenen waterloopjes en een oeroud bos. U volgt de route via uw mobiele telefoon. Een gids en een verteller leiden u langs interessante en verrassende locaties en vertellen het verhaal van Assen van toen.

Verhalenroute door Assen van 1259 tot nu Joke Wolff*

In 1259 vond abt Eppo van het Cisterciënzer klooster in het Groninger Aduard een goede plek om een nonnenklooster van zijn orde te bouwen. Het lag tussen het kerkdorp Rolde en de venen van Smilde. Assen was de naam die ze aan het hooggelegen terrein op de oever van de veenbeek Weiersloop gegeven hadden. Niet lang daarna kon hier het klooster Maria in Campis ingewijd worden. De wandeling begint op de plek waar in de muren van het Drents Archief nog restanten uit de kloostertijd te zien zijn. De stadswandeling volgt de geschiedenis van Assen op de voet. Op de Brink hoort u hoe het oude klooster in 1602 eigendom werd van de Landschap Drenthe, de voorloper van de Provincie. De Drenten besloten het gebouw als vergaderlocatie te gaan gebruiken. Rond het klooster ontwikkelde de plaats Assen zich. De verteller neemt u mee naar de plekken waar de eerste Assenaren hun huizen, winkels en herbergen bouwden. Stad van paleizen

De route gaat langs de Markt en de Vaart, vanouds het centrum van de Asser bedrijvigheid. Langs diezelfde Vaart reserveerden de Drentse heren

Praktische informatie

• •

Download de gratis app via www.annodrenthe.nu en selecteer de route ‘Drents Archief op straat’. De route is ca. vijf kilometer lang. Onderweg krijgt u op twintig plekken het verhaal van Assen te horen. De gids op uw telefoon vertelt u steeds hoe u van de ene plek naar de andere moet lopen. Zorg voor een opgeladen telefoon voordat u op pad gaat. Heeft u geen smartphone? Bij het Drents Archief kunt u voor een klein bedrag een smartphone huren. Meer ontdekken over het Assen van toen? Op de site annodrenthe.nu kunt u zien hoe Assen er vroeger uitzag op oude kaarten, foto’s en films.

• •

de mooiste bouwkavels voor zichzelf. Het piepkleine Assen veranderde in een negentiende-eeuws stadje met enige allure. Helemaal toen koning Lodewijk Napoleon op 13 maart 1809 in het Ontvangershuis aan de Brink het dorp Assen de rang van stad verleende ‘op gelijke voet als alle andere steden van het rijk’. Uiteraard laten de gids en de verteller u tijdens deze wandeling ook het Asserbos zien. Het bos langs de kronkelende Bosbeek behoort tot de oudste bossen van Nederland. Zijn geschiedenis gaat terug tot de tijd van het klooster. U maakt kennis met de Landschaps Plantagie met kilometerslange kaarsrechte paden. Dit deel van het Asserbos stamt uit de achttiende eeuw. Het werd niet alleen aangelegd voor het plezier van de Assenaren, maar ook als inkomstenbron van de overheid door de houtverkoop. Een bos vol verhalen, u hoort ze onderweg. Rond de Brink

Terug in de historische binnenstad maakt u kennis met de geschiedenis van de gebouwen rond de Brink: de oude kloosterkerk, het voormalige Provinciehuis en de statige ambtswoning van de vroegere Landdrost van Drenthe.Vele jaren lang woonden de Drentse commissarissen van de Koningin in het Drostenhuis. Als de koningin in Assen op bezoek kwam, was er voor haar een kamer in het Drostenhuis. Tijdens de route ziet u op uw telefoon een foto uit 1907 van koningin Wilhelmina op het stoepje van het Drostenhuis. De route eindigt bij het Drents Archief, waar u vrijblijvend binnen kunt lopen om het Drentse verleden te ontdekken.

* J.Wolff is medewerker communicatie bij het Drents Archief.

Aanbieding Boeiende TV-serie nu voor slechts € 5,00 webwinkel Dwars door Drenthe is een meeslepende ontdekkingsreis door de provincie Drenthe. De tv-serie die Het Drentse Landschap in nauwe samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe en RTV Drenthe maakte, staat nu in dertien delen op DVD. De serie laat zien hoe het Drentse landschap is ontstaan en wat de invloed van de mens hier op is geweest. Wie weet bijvoorbeeld waar Drenthe haar bosrijke karakter aan te danken heeft? Hoe zijn esdorpen ontstaan? En waarom lag de brink vroeger aan de rand van het dorp? Dwars door Drenthe trekt met inwoners en liefhebbers door de historie van het landschap en bekijkt het prachtige Drenthe ook met unieke beelden vanuit de lucht. De serie sluit af met een blik op de toekomst hoe de bewoners en het politiek bestuur al dit moois ook voor toekomstige generaties kunnen behouden en verder ontwikkelen. De TV-serie is geproduceerd door WijvanPS uit Leeuwarden. De DVD is tot 1 augustus voor € 5,00 (normaal € 7,50) in onze winkel op de website te bestellen: www.drentslandschap/winkel.

Volg ons nu ook via Facebook Nog beter op de hoogte blijven van Het Drentse Landschap? Volg ons via Facebook: www.facebook.com/drentslandschap. Via onze maandelijkse digitale Nieuwsbrief brengen we u de laatste nieuwtjes, aanbiedingen en leuke activiteiten. U kunt zich aanmelden via www.drentslandschap.nl/nieuwsbrief.

Activiteiten

Kom naar het Festival van het Landschap 30 juni 2013 in Orvelte 11.00 - 16.00 uur Een dag vol verrassingen met aandacht voor natuur, erfgoed, cultuur, muziek, theater en eten & drinken Een dag voor jong en oud Een dag om te genieten Een dag om niet te missenâ&#x20AC;Ś Het Festival is gratis toegankelijk

Kijk voor een uitgebreid programma op www.drentslandschap.nl/festival

Activiteiten

Activiteiten eruit gelicht Kijk voor meer activiteiten in de agenda april 2013 t/m september 2013 of op www.drentslandschap.nl

Zo 7 juli 11.00-16.00

Foto: Hanna Schipper

Schaapscheren en drijven

Za 13 juli 17.00 – 21.00 uur en zo 14 juli 11.00-17.00 uur

De schapen worden weer ontdaan van hun wintervacht. Verder laten de herders van het Hijkerveld en het Doldersummerveld zien hoe behendig hun honden de schapen bijeen weten te drijven. In en rond de kooi zijn verder allerlei feestelijke activiteiten voor jong en oud. Locaties: de schaapskooi Hijkerveld is vanaf het dorp Hijken met bordjes aangegeven. Schaapskooi Doldersummerveld staat aan de Huenderweg 1, 8386 XB Doldersum.

Het Drentse Landschap beheert sinds enkele jaren het Lofargebied bij Exloo. Hier bevindt zich de grootste radiotelescoop van Nederland. Tijdens de Lofardagen kunt u kennismaken met alle facetten die zich tussen hemel en aarde bevinden. Er is een gevarieerd programma waarbij u kunt genieten van hemelse kunst, hemelse muziek, bewegen, astronomie en natuurlijk de natuur. Verschillende excursies zijn mogelijk zowel per fiets, te voet of op andere wijze. Kijk voor het hele programma-overzicht op www.drentslandschap.nl/activiteiten of www.lofarzone.nl. Foto: LOFAR

Lofardagen

Zo 21 juli 09.30-12.00 uur

Het is hartje zomer en de vlinders zijn volop actief. Struinend over de heide komt u dartelende Heideblauwtjes en Heivlinders tegen. Onder deskundige leiding gaat u aan de slag om enkele soorten zelf te tellen. Een leerzame en leuke bezigheid. Ook geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar. Denk wel aan goed schoeisel!. Aanmelden is noodzakelijk in verband met een maximum aantal deelnemers en kan via www.drentslandschap.nl/activiteiten of 0592-313552. Startlocatie: Doldersummerveld (na aanmelding ontvangt u de exacte locatie). Foto: Jaap de Vries

Op zoek naar vlinders

juli diverse tijden

In de maand juli speelt de PeerGrouP De Lofar Expeditie, een kosmische reis naar het onbekende, met cabaretier Vincent Bijlo als deskundige gids. De voorstelling wordt gespeeld in een natuurgebied van Het Drentse Landschap tussen Exloo en Buinen. In De Lofar Expeditie gaat het publiek op reis naar het begin van ons heelal. De expeditie staat onder leiding van een blinde gids die een sluiproute naar de oerknal weet. Foto: PeerGroup

Lofar Expeditie met Vincent Bijlo

Beschermers van Het Drentse Landschap ontvangen € 2,50 korting met gebruik van de actiecode ‘sterrenregen’.

Berichten

Kortweg Informatieavond Bonnerklap In 2007 vond een informatieavond plaats over de inrichting van de gebieden Torenveen en Bonnerklap. Het gebied Torenveen is inmiddels ingericht. Omdat vanwege grondposities de inrichting van Bonnerklap nog op zich liet wachten, kon pas dit voorjaar het inrichtingsplan aan het gebied worden gepresenteerd. In zijn algemeenheid waren de reacties positief. Wel waren er kritische vragen over de waterpeilen na inrichting in relatie tot bebouwing en landbouwgronden. Dit vanwege drempels in de Hunze die in het verleden soms tot opstuwing leidden. Omdat in het plan ook maatregelen zitten om in de gebieden Elzemaat en Annermoeras al het beekwater via een bredere, meanderende Hunze te gaan leiden (net zoals in Torenveen) behoren dergelijke risico’s na inrichting van Bonnerklap tot het verleden. Hunze-visie 2.0 De Hunze-visie van 1995 is een groot succes gebleken. Sinds het uitkomen ervan is in het Hunzedal ruim 2200 hectare verworven en daarvan is 1500 hectare als natuurgebied ingericht. De oppervlakte nat grasland en moeras is fors toegenomen, de Hunze meandert weer over grote lengten, en Otter, Bever, Grote zilverreiger en Kraanvogel zijn er met regelmaat te zien. Daarnaast staan er nog verschillende gebieden op de nominatie om op korte termijn te worden ingericht zoals Oude Weer,

Foto: TOPFOTO

1- De Hunze

Bonnerklap en Tusschenwater. Samen met de Groninger- en Drentse Milieufederatie hebben Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap het initiatief genomen om de Hunze-visie te actualiseren. Aan de ene kant is het goed stil te staan bij de successen van de Hunze-visie. Aan de andere kant is het van belang om de Hunze-visie te spiegelen aan de uitdagingen van deze tijd en met alle betrokken organisaties te komen tot een nieuw vergezicht voor het Hunzedal. Zo zal de koppeling van natuurontwikkeling aan het tegengaan van klimaatverandering (vasthouden water, vastleggen CO2) een thema zijn.Verder gaat de nieuwe Hunze-visie onder meer in op de verbinding van het Hunzedal met de noordelijk aangrenzende natuurge-

bieden en de Waddenzee, de relatie met waterwinning in het gebied, en het toekomstig recreatief gebruik. Eind 2013 moeten de contouren van de Hunze-visie 2.0 er liggen. Mandelanden Dit voorjaar is de inrichting van het gebied Mandelanden afgerond. Mandelanden is een onderdeel van de bovenloop van het Voorste diep (Hunzedal) en ligt net ten zuidwesten van Borger. Naast herstel van natuur was het vasthouden van water één van de opgaven in dit gebied. Reden waarom intensief met Waterschap Hunze en Aa’s werd samengewerkt. Nu - na inrichting - ligt het gebied er prachtig bij. De waterafvoer vindt plaats via een smalle, meanderende beek en verschillende ondiepe slenken.

De grondwaterstanden zijn fors verhoogd wat voorwaarden schept voor herstel van natte hooilanden en moerassen. Langs de randen van het gebied zijn houtwallen hersteld. Opvallend bij de inrichting was de roestkleuring in de bodem. Kennelijk is toestroming van grondwater (kwel) in het verleden een belangrijk fenomeen geweest. Het is dan ook spannend om de komende tijd te zien hoe planten en dieren gaan reageren op dit nieuwe natte gebied. In de aanloop naar het plan is archeologisch onderzoek uitgevoerd. Daarbij werd onder meer een bronzen bijl aangetroffen. De vindplaatsen zijn weer afgedekt en daarmee voor de toekomst bewaard. Op zondag 29 september a.s. houdt Het Drentse Landschap een Open Dag in het gebied.

Berichten

2 - De Kleibosch

3 - Reest

De inrichting van het gebied Zuidermaden, grenzend aan De Kleibosch en net ten zuiden van het grote nieuwe natuurgebied de Onlanden, is dit voorjaar afgerond. De Zuidermaden is onderdeel van het beekdal van het Peizerdiep. In het gebied is een nieuwe slenk aangelegd die in tijden van extreme regenval wateroverlast moet helpen voorkomen.Verder is een deel van de bouwvoor afgegraven en zijn de grondwaterstanden verhoogd waarmee verdroging een halt toe wordt geroepen. Het beheer zal in hoofdzaak bestaan uit niets doen, zodat zich rondom de slenk een broekbos kan ontwikkelen. Een type natuur dat vroeger veel in beekdalen voorkwam maar tegenwoordig zeldzaam is. Op de overgang naar het hoger gelegen De Kleibosch zullen natte hooilanden zich gaan herstellen.

Ons Reestdal Stichting Het Drentse Landschap heeft in ongewoon scherpe bewoordingen gereageerd op het voornemen van de Provincie Overijssel om de afronding van de Ecologische Hoofdstructuur van dit prachtige natuurgebied onmogelijk te maken. Het ligt in hun bedoeling geen hectares meer ter afronding te verwerven, terwijl het beschermingsniveau ook sterk wordt verlaagd. Ondertussen biedt de Provincie Overijssel wel volop ruimte voor “ondernemerschap” om via de lijn van ontwikkelingen het dal te vergroenen. Iets wat meestal tot agrarische schaalvergroting, verdere milieudruk, nieuwbouw en recreatievestigingen leidt. Het gebied zou juist gebaat zijn bij een noodzakelijk en adequaat waterhuishoudkundig beheer, maar dat is door de versnippering van de gebieden nu onmogelijk.

Het feit dat er voor beide provincies door het Rijk 5,4 miljoen euro via de Icoonprojecten beschikbaar wordt gesteld voor het Reestdal, is wel een opsteker. Daarmee kan het Waterschap Reest en Wieden in ieder geval een aantal van de meest pijnlijke knelpunten in de waterhuishouding oplos-

2 1

ASSEN

1- De Hunze

EMMEN

Foto: Joop van de Merbel

HOOGEVEEN MEPPEL 3

sen.Voor onze stichting is dit, door ons ook wel genoemd ‘hongerwinterscenario’, echter niet voldoende om het oorspronkelijke streven naar een goed gebufferd natuurgebied in het Reestdal ook echt te realiseren. Daar blijven we ons voor inzetten.

De Wildenberg in het Reestdal.

Klaas van Slootenv

Diversen

Aanbieding vakantiewoningen Als lezer van het kwartaalblad bieden wij u voor de zomermaanden een korting aan voor de vakantiewoningen van Stichting Het Drentse Landschap in het prachtige Reestdal. De Grote Pimpernel is geschikt voor 4 personen en de Kleine Pimpernel voor 2 personen. Samen (met verbindingsdeur) zijn ze geschikt voor een familieverblijf van maximaal 6 personen. Onder vermelding van de code zomer2013 ontvangt u 10% korting. U kunt tijdens deze actieperiode een week, maar óók een weekend of midweek boeken. Boekt u beide appartementen tegelijkertijd, dan ontvangt u nog eens een extra korting van € 75,00 op de totale huurprijs. De actie is geldig voor boekingen tussen 15 juni en 30 augustus. Kijk voor meer informatie op onze web-

Uitslag lezersonderzoek In het kwartaalblad van december is een lezersonderzoek meegestuurd. Het Drentse Landschap heeft 1350 enquetes teruggestuurd gekregen (inclusief digitale versies). Dit is een geweldige respons van maar liefst 8,4 procent. Wat opvalt is dat het merendeel van onze lezers het tijdschift als cijfer een dikke 8 geeft. De foto’s en illustraties scoren met een gemiddelde van 8.9 het hoogst. Kijk voor een uitgebreid verslag van het onderzoek op www.drentslandschap.nl/ nieuws. Icoonprojecten Bij het aantreden van het Kabinet Rutte II werd € 200 miljoen extra uitgetrokken voor de natuur. Zo’n € 120 miljoen zou aan zogenaamde icoonprojecten besteed moeten worden. Grootschalige en aansprekende inrichtingsprojecten waar substantiële natuurwinst mee behaald moet worden. Het Rijk heeft uiteindelijk een keus gemaakt uit de voorstellen die provincies hebben aangedragen.

De Provincie Drenthe bleek uiteindelijk zeer succesvol. Vrijwel zeker ook vanwege het feit dat er de afgelopen jaren veel gronden verworven waren waardoor er ook inderdaad iets in te richten valt. Drenthe heeft voor € 19,5 miljoen aan projecten gehonoreerd gekregen; een geweldig resultaat. Het gaat om de projecten Oude Willem, Nationaal Park Drents-Friese Wold (€ 1,3 miljoen), Reestdal (€ 2,7 miljoen), Bargerveen (€ 7 miljoen) en Hunzedal (€ 8,5 miljoen).Vooral met dat laatste is Het Drentse Landschap zeer verguld. De inrichting van deelgebieden als Tusschenwater, Bonnerklap, De Branden etc. komt hiermee een stuk dichterbij. We zullen één en ander in nauwe samenwerking met het Waterschap Hunze en Aa’s en de Provincie Drenthe gaan vormgeven. Certificering Het Drentse Landschap Het Drentse Landschap heeft in april de Certificering Subsidieregeling Natuur en Landschap

(SNL) toegekend gekregen. De stichting is hier verguld mee. Het betekent dat er vertrouwen is in de wijze waarop Het Drentse Landschap het beheer van haar terreinen uitvoert. In een kwaliteitshandboek heeft de stichting haar werkprocessen beschreven, zodat transparant is hoe het beheer wordt uitgevoerd, gemonitord, geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Een belangrijk voordeel van certificering is dat het de stichting veel administratief werk bespaart. Boek Ter Hansouwe Op maandag 15 april j.l. heeft burgemeester Van der Laan van de Gemeente Noordenveld het boek Huis Ter Hansouwe, Steenhuis aan het Eelderdiep in ontvangst genomen. Het is het tweede deel in de serie ‘Cultuurschatten van Drenthe’, een gezamenlijk project van Stichting Het Drentse Landschap en uitgever Koninklijke Van Gorcum. In 2010 werd Het Drentse Landschap eigenaar van het monumentale pand aan de oostkant van Peize. Ter Hansouwe heeft inmiddels een grootscheepse restauratie achter de rug. Het boek is voor € 24,50 verkrijgbaar via www. drentslandschap.nl/winkel.

Berichten

Toogdag Veenhuizen Op 9 maart werd tijdens de zogenaamde Toogdag door Heemschut Drenthe en een groot aantal andere instellingen waaronder Het Drentse Landschap, aandacht gevraagd voor de gevolgen van de voorgenomen sluiting van de gevangenissen in Veenhuizen. Gelukkig ziet het er naar uit dat Veenhuizen bij de ingrijpende afslankingsoperatie van het ministerie van Justitie goeddeels gespaard blijft.

Stichting Oude Drentse Kerken De afgelopen maanden werden er een aantal gesprekken met kerkelijke gemeenten gevoerd omtrent de toekomst van hun kerken. De problemen bij de instandhouding worden nu snel groter. Gesproken werd met de beheerders van de Stevenskerk te Beilen. Zij zullen zich in eerste instantie inzetten om samen met de Gemeente Midden-Drenthe een projectplan te realiseren om multifunctioneel gebruik te faciliteren. De kerk van Annerveenschekanaal zal overgedragen worden aan een particulier die daar met horeca, bed en breakfast en evenementen de exploitatie mee hoopt rond te kunnen zetten. Ten-

Foto: Sonja van der Meer

Personeelszaken Op 3 mei werd na een werkrelatie van bijna 39 jaar afscheid genomen van onze rayonbeheerder Albert Winters. Wij danken hem voor zijn inzet al die jaren. Albert is bij de stichting komen werken in de jaren ’70 toen onze organisatie er nog heel anders uitzag. Met dit afscheid verdwijnt dan ook de laatste exponent uit deze periode. Onze huidige stichting werkt inmiddels breder, integraler, professioneler en werkt toe naar een provinciale Trustorganisatie in de toekomst. We zijn blij met de opvolger, Harald de Graaff. Hij is al vele jaren bij onze stichting als terreinmedewerker in dienst en heeft zich door prestaties en scholing als waardig opvolger gepresenteerd. Met hem breekt een nieuwe periode aan in een vitaal, dynamisch en vooruit bewegend rayon Zuid.

slotte is er gesproken over de kerk te Borger met als inzet of de SODK mogelijk een ondersteunende rol bij de ingezette herbestemming zou kunnen spelen. Aankoop boerderij Essererf Op 3 april stemde de Raad van de Gemeente Noordenveld na de Provincie Drenthe in met het beschikbaar stellen van middelen om de boerderij Essererf in Veenhuizen van Domeinen te kunnen kopen. Dit rijksmonument uit 1920 stond al geruime tijd te koop. In het kader van de revitalisering van Veenhuizen werd veel belang aan herbestemming gehecht. Het Drentse Landschap zal als nieuwe beheerder

van de boerderij deze renoveren en verhuren aan Lambert en Jolanda Sijens. Dit jonge ondernemersechtpaar runt de “Tuinen van Weldadigheid” die er pal naast liggen. Het tuinbouwbedrijf produceert gewassen en zaden, functioneert als zorgboerderij en organiseert tal van evenementen en markten. Ook deze samenwerking rond Essererf geeft uitwerking aan onze rol als Provinciale Trust, door in een rijksmonument wonen en werken te combineren. Met als doel het toeristisch product van Veenhuizen zich verder te kunnen laten ontwikkelen.

Achterzijde boerderij Essererf

Berichten

Foto: Joop van de Merbel

Opnieuw de bijensterfte De Europese Unie heeft het gebruik van 3 insecticiden behorend tot de groep neonicotinoïden voor 2 jaar voor een aantal teelten verboden. Er bestaan steeds sterkere verdenkingen gestoeld op groeiende bewijsvoering, dat deze middelen verantwoordelijk zijn voor de massale bijensterfte de afgelopen jaren. Dankzij acties van burgers in Duitsland, Frankrijk, Spanje en Groot-Brittannië werd de sterke lobby van producenten en gebruikers overvleugeld. Maar liefst 2,6 miljoen mensen lieten via internet hun stem gelden. Georganiseerd door de zogenaamde Avaaz-community (Avaaz.org) die voor tal van natuur- en

milieu-onderwerpen de burgers mondiaal oproept hun stem aan de politiek te laten horen. Een geweldig nieuw perspectief voor het gebruik van de social-media. Nog dit voorjaar kon je bijvoorbeeld in Turkije rond de talloze boomgaarden het overweldigende gezoem van bijen en hommels horen. In Nederland is het volledig stil geworden. Een teken dat het echt ernstig met de bijen gesteld is. De hoop bestaat dat de komende jaren sluitende bewijsvoering kan worden geleverd omtrent dit verschijnsel.

Drenthe populaire bestemming voor gezinnen Drenthe is vooral een populaire vakantiebestemming voor gezinnen met kinderen. Ruim een kwart van de vakantiegangers in de provincie is jonger dan 18 jaar. Met name gezinnen met kinderen in de leeftijd tot 12 jaar komen graag naar Drenthe. Dit blijkt uit de resultaten van het Continu Vakantie Onderzoek (CVO) van NBTC-NIPO Research. Bij veel toeristen is een bezoek aan een natuurgebied of pretpark onderdeel van de vakantie. Ook zwemmen en wandelen zijn favoriete activiteiten tijdens een vakantie in Drenthe. Een groot gedeelte van de vakantiegangers komt uit de provincies ZuidHolland en Noord-Holland. Vakantiegangers geven gemiddeld een 8,2 voor hun vakantie in de provincie Drenthe. In het afgelopen jaar zijn er bijna 7,7 miljoen toeristische overnachtingen geboekt in Drenthe, dit is een lichte groei ten opzichte van 2011. In Drenthe wordt 11% van het totaal aantal toeristische overnachtingen geboekt en neemt daarmee een 3e plaats in na Gelderland en Limburg.

Natura 2000 zorgt ook voor economische meerwaarde Uit een recente studie van de Europese Unie blijkt dat volgens een voorzichtige schatting het Natura2000-netwerk wel 200 tot 300 miljard euro per jaar kan opleveren. In het rapport concluderen de onderzoekers dat een ambitieus milieubeleid de biodiversiteit maximaal beschermt en tevens een grote economische meerwaarde creëert.Volgens de onderzoekers zijn Natura2000-gebieden bovendien een belangrijke motor voor lokale economieën doordat zij veel toeristen aantrekken. De economische meerwaarde van toerisme en recreatie in Natura2000-gebieden wordt geschat op 50 tot 85 miljard euro (niveau 2006) per jaar. Verder stelt de Europese studie dat de voordelen nog zullen toenemen als de kwaliteit van het ecologische netwerk verbetert en spoort daarom aan om de Natura2000-doelstellingen zo volledig en goed mogelijk uit te voeren. Meer informatie op: www.natura2000.nl. In memoriam Op 7 april jongstleden overleed zeer plotseling ons vroegere AB-lid en huidige vrijwilliger Wilto Groenendaal (19392013). Zijn hele leven heeft hij zich fervent maar met humor ingezet voor de bescherming van groen Drenthe.Veertig jaar geleden was hij één van de oprichters van de Milieufede-

Kort daarop overleed op 11 april Jan Abrahamse (19372013). Een icoon van de noordelijke natuur- en milieubeweging. Door zijn oprechte belangstelling en levendigheid had Jan iets tijdloos.Na zijn studie geografie in Groningen werkte hij als cartograaf aan de totstandkoming van de beroemde Bosatlas. Als Zeeuw stond hij aan de wieg van het fenomeen wadlopen door al in 1957 naar Schiermonnikoog over te steken. In 1965 was hij één van oprichters van de Waddenvereniging. Tot 2002 werkte hij mee aan het Waddenbulletin. In 1977 was hij één van de initiatiefnemers voor de oprichting van de Stichting Noorderbreedte waar hij tot aan zijn dood aan verbonden bleef. In 1984 was Jan de eindredacteur van het boek

“Het Drentse Landschap” dat ter ere van ons 65-jarig bestaan het licht zag. Jan was een vernieuwer die op creatieve en luchtige wijze de thema’s van natuur, landschap, milieu, kunst en cultuur met elkaar wist te verbinden. Nooit verzurend, altijd nieuwe wegen zoekend, inspirerend. De afgelopen 30 jaar hebben wij op vele manieren samengewerkt. Jan heeft zich zijn hele leven voor de leefkwaliteit van het noorden ingezet. Een voorbeeld voor velen, een eik en een ijkpunt. We wensen zijn familie sterkte toe. Legaten, giften en schenkingen Uit de nalatenschap van mevrouw Nijenhuis te Assen werd een perceel verpacht land, ter grootte van 0,89.54 ha, nabij Ekehaar in eigendom aan Stichting Het Drentse Landschap overgedragen. Later dit jaar zal nog een geldbedrag volgen. Uit de nalatenschap van de heer Keen te Emmen kreeg Het Drentse Landschap een legaat van zo’n € 20.000,-- toegedeeld, dat zal worden besteed aan de bekostiging van de beide schaapskudden. In de afgelopen periode werd opnieuw een aantal giften ontvangen. Zo ontving de stichting € 390,-- als eindejaarsgiften. Verder € 150,-- als cadeaugeld van mw. Lameris te Oosterhes-

selen. Ook werd € 100,-- als steun voor onze actie tegen windturbines van mw. Oolbekkink te Gieten ontvangen, € 50,-- van dhr. Jansen uit Vries, € 54,50 van dhr. Bouma uit Assen, € 75,-- van dhr. Ouwersloot, € 100,-- van dhr. Assies en dhr.Van Dijk. Het personeel van Snow BV schonk € 50,--. Uit het afscheidscadeau van dhr. J.Koppert werd € 375,- ontvangen, terwijl aan losse giften tevens € 1.250,-- werd ontvangen. In totaal werd een viertal vijfjarige schenkingsakten afgesloten met onder andere jaarlijks van de familie Eeltjes uit Stuifzand € 100,--, van de familie Prins uit Ruinen € 50,-- en een

substantiële schenking van € 10.000,-- per jaar. De Stichting Oude Drentse Kerken ontving van dhr. Jansen uit Vries een gift van € 50,--. Ter gelegenheid van het 40-jarig huwelijk van Fred en Janny Veldwisch heeft Het Drentse Landschap een bank cadeau gekregen. Deze is geplaatst in het natuurgebied Kampsheide; een van de favoriete wandelplekken van het echtpaar. Het zal voor vele andere bezoekers van het gebied ook een heerlijk rustpunt zijn. Veel dank aan iedereen voor deze zeer stimulerende ondersteuning van ons werk.

Kampsheide

Foto: Hanna Schipper

ratie Drenthe.Vanaf 1972 was Wilto ruim 30 jaar lid van het Algemeen Bestuur van onze Stichting. Sinds 2004 maakte Wilto als toegewijd vrijwilliger deel uit van het kinderteam en het scholenteam. Waarbij zijn ervaring als voormalig biologiedocent zeer van pas kwam. Daarnaast heeft hij zich vol verve ingezet voor de Vereniging Vrienden van het Asserbos waarvan hij de laatste jaren voorzitter was. Wij herinneren ons Wilto om zijn enthousiasme en vriendelijkheid en wensen zijn familie sterkte om dit verlies te dragen.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• Nationale Postcode Loterij Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur • VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving • PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland • JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen • Bouwbedrijf H. Poortman Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw • GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau • ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau • Attero Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie duurzame energie uit afvalstromen. • NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij • Havesathe ‘de Havixhorst’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant • NV Waterleidingmaatschappij ‘Drenthe’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait... • Buro Hollema Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT • ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) • Quercus/Krinkels bv Zuidwolde (0592) 26 11 71 Uw bomen, onze zorg • N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water • KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Assen (0592) 37 95 55 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen! • DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies • ARCHITECTEN MEPPEL Meppel (0522) 25 57 96 • Concordia bouwmaterialenhandel Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel • oosterhuis bv Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl • WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis elton bv • Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • VNO NCW Noord Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • Ensing Schilders Assen (0592) 348 080 Onderhoud- en protectiesystemen • VANDERSALM bouwkundig ontwerpen adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 • Bureau B+O Architecten BV Meppel (0522) 246 625 • De Bonte Wever Assen 0592 - 356 000 / www.debontewever.nl Het meest complete all-in hotel van Nederland! ORANJA marketing communicatie reclame • Meppel (0522) 26 20 95 Verbinden vanuit de essentie: www.oranja.nl Installatiebedrijf DICK SJABBENS • Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken • Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis Bouwbedrijf Bruins Slot V.o.f. • www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw • GROENVERZORGING VOS BV Roden (050) 501 53 46 / www.vosroden.nl Boomverzorging en landschaponderhoud • KNOL TRAINING & ADVIES BV Gieterveen (0599) 89 19 70 Ingenieursbureau voor proces- en milieutechnologie • HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77 • Van Dijk Infragroep BV Meppel (0522-243612) Grond-, weg en waterbouw • CompuSystems Hoogezand (0598-343860)

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds