Kwartaalblad 91 Het Drentse Landschap by Uitgeverij Van Gorcum

Kwartaalblad september 2016

Hunzedal

Kwartaalblad van Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Uitgave Uitgave Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Postadres: - 9400 AB Assen Tel. (0592) Postbus 31 35 5283/ Fax (0592) 31 80 89 Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl e-mail: mail@drentslandschap.nl Website: www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. Bankrek. nr. nr. NL33RABO0315832916 30.28.75.751 Redactie van Liempd, Hofman, Redactie E. E.W.G. van der J.D.D. Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Schipper en H. Colpa S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg Basisvormgeving Albert Rademaker BNO, Annen van Mierop en B. Zoer Drukkerij van Gorcum BV, Assen Grafische productie Vormgeving Albert Rademaker BNO, Omslag Hunzedal / foto: Geert de VriesAnnen Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen ISSN 1380-3263 Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt ISSN 1380-3263 niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Overname artikelen met bronvermelding is toegestaan. Het Drentsevan Landschap. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het niet noodzakelijk de Het opvattingen van Stichting Drentse Landschap. geeft informatie over de terrein Het Drentseen Landschap. bezittingen activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Drentse Landschap. Het kan geeftmen informatie terrein Landschap. Beschermer wordenover doorde bijgevoegde bezittingen en activiteiten van de stichting. blad € 17,50 kaart in te vullen en te verzenden. MinimaleHet bijdrage per jaar. Beschermer voor € 400,– der . seizoenen verschijnt viermaal per jaar,het bijleven het wisselen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat Landschap. Begunstiger op de volgende wijze: kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 Periodieke gift In plaats naast uw beschermersbijdraper jaar. Begunstiger voor van het of leven € 400,– . ge. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal vijf jaardan toezegt met Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen kan dat een eenvoudige notariële akte of een kosteloze onderhandse op de volgende wijze: akte van schenking. Deze laatste is op te vragen bij belastingdienst.nl en dient samen kantoor de stichting te Periodieke gift In plaatsmet vanhet of naast uwvan begunstigersbijworden ingevuld. drage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekHet kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een hoogte te houden van Het Drentse Landschap. eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 Andere Indien giften de in enig en hogergiften per jaar regelthet entotaal betaaltvan deuw stichting akte.jaar Het zowel 1% vanwordt uw drempelinkomen als ook € 60 tede boven kwartaalblad u gratis toegezonden om u op hoogte gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting te houden van Het Drentse Landschap. tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse zowel 1% van uwStichting drempelinkomen als ook € 60ook te boven Landschap en/of Oude Drentse Kerken in uw gaat, is hetbegunstigen. meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting testament tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn van schenkerfbelasting, zodat uw Legaten ofvrijgesteld erfstellingen U kunt en Stichting Het Drentse gift, schenking legaat geheel gunste komtook van in deze Landschap en/ofofStichting Oude ten Drentse Kerken uw stichtingen. testament begunstigen. Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de Kerken zijn van schenkings- en successierecht, stichting of vrijgesteld bij uw notaris. zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt Het Drentse Landschap van deze stichtingen. Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de In het Kwartaalblad wordt ook stichting of bij uw notaris. aandacht besteed aan het werk van Drenthe. HetLandschapsbeheer Drentse Landschap Hierdoor kunnen we nog beter laten zien hoe waardevol het Drentse landschap is. www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht 4 Project ‘Onze Hunze’ – Terreinbeschrijving U k o V e g t e r

Week van het Landschap, mooi dichtbij

Voorstellen directeur Erwin van Liempd – Landschapsbeheer Bertus Boivin

Activiteiten eruitgelicht

Pingoruïnes de natuurlijke schatkamers van Drenthe – Cultuurhistorie A n j a Ve r b e r s

Groot avondrood – Fauna Geert de vries

Het ‘rentambt’ aan de Kloosterstraat – Cultuurhistorie Eric van der Bilt

Roderwolde, Onlanden en meer – Fietsroute Bertus Boivin / Melle Buruma

Kerk Odoorn overgedragen aan Het Drentse Landschap – Stichting Oude Drentse Kerken F r a n k v a n d e r Ve l d e n

24 Kaalkopjes – Flora Eef Arnolds 26 Stookhok – Cultuurhistorie Lukas Hoven 28

Jaarverslag 2015

Inwoners Schoonebeek knappen dorpspark op

Samenwerken aan een plan voor weideen akkervogels – Beleid Bert Dijkstra

32 33 34 39

NPL Huis Ter Hansouwe Kortweg WMD

– Vrijwilligersgroep in beeld

Stichting Het Drentse Landschap heeft sinds medio juli nieuwe buren in de Kloosterstraat in Assen. Onze collegaâ&#x20AC;&#x2122;s van Landschapsbeheer Drenthe hebben hun intrek genomen in de kantoorpanden 9 en 11. Verderop in dit Kwartaalblad leest u hoe we samen nu gehuisvest zijn in een van de mooiste straatjes van Assen. We verheugen ons om de samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe te intensiveren. In de afgelopen jaren hebben we hier al de eerste stappen in gezet door onder andere samen bijeenkomsten te organiseren voor vrijwilligers, communicatieplannen en strategieĂŤn te ontwikkelen en kennis en ervaring uit te wisselen met betrekking tot het beheer van landschapselementen. Nu we nog dichter bij elkaar zitten is de verwachting dat deze samenwerking verder zal groeien. We heten niet alleen de medewerkers van Landschapsbeheer van harte welkom maar ook de lezers van hun Nieuwsbrief. Zij ontvangen voortaan niet meer een aparte Nieuwsbrief van Landschapsbeheer maar 4 keer per jaar het voorliggende Kwartaalblad. Hierin wordt aandacht besteed aan de achtergrondverhalen van beide stichtingen. In de digitale Nieuwsbrieven die veel frequenter verschijnen, vindt u meer actuele informatie. En uiteraard op onze beide websites. Een andere verandering die heeft plaatsgevonden, is de samenstelling van de redactie. De vacature van onze voormalige directeur Eric van der Bilt is ingevuld door zijn opvolger Erwin van Liempd. U zult in dit nummer nader met hem kennismaken. Daarnaast zal Hans Dekker vanaf oktober zitting nemen in de redactie van het Kwartaalblad die dan weer op volledige sterkte is. Het voorliggende Kwartaalblad is weer goed gevuld met veel verschillende onderwerpen. Wij hopen dat u er veel leesplezier aan beleeft!

Foto: Eric Wanders

De redactie

Terreinbeschrijving

Project ‘Onze Hunze’ U k o Ve g t e r *

biedt Hunzedal nieuwe kansen

Het Drentse landschap is onlangs samen met de Hengelsportfederatie Groningen-Drenthe en Waterschap Hunze en Aa’s gestart met het project ‘Onze Hunze’. Dit initiatief beoogt mensen uit het Hunzegebied meer te betrekken bij de natuur en het landschap in hun directe omgeving. Zo ontstaat er grotere betrokkenheid bij het gebied. Want wat is er mooier dan met je eigen schoolklas op zoek te gaan naar de Bever, je eigen visplek te creëren of een dagje aan de boorden van de Hunze opslag te verwijderen met een gezamenlijke picknick aan het einde? Het Hunzedal heeft de afgelopen jaren een ware gedaanteverandering ondergaan. Er is in het Kwartaalblad al regelmatig over geschreven. Het is verbazingwekkend dat elk jaar weer blijkt dat het landschap verandert en nieuwe planten en dieren in het gebied worden ontdekt. Het kantelpunt voor het gebied was in 1995 toen Het Drentse Landschap, Het Groninger Landschap en het Wereld Natuur Fonds gezamenlijk een natuurontwikkelingsvisie schreven voor het stroomgebied van de Hunze. Sindsdien manifesteert de

Hunze zich weer als een vrij stromende beek in een min of meer natuurlijk beekdallandschap. Het is niet alleen het landschap dat er anders uitziet, ook de waterhuishouding voor de landbouw is verbeterd en er is ruimte voor waterberging. Hierdoor worden de risico’s op overstromingen op ongewenste plekken aanzienlijk teruggebracht. Daarnaast heeft de drinkwaterwinning een duurzame plaats in het Hunzedal gekregen door deze zo goed mogelijk in verhouding tot de beoogde natuurontwikkeling in te passen.

Foto: Geert de Vries

Meer bezoekers

De ontwikkeling van het Hunzedal met een stromende en meanderende Hunze als blauwe draad, heeft niet alleen voor de natuur maar ook voor de mensen in en rond het gebied gevolgen. Het landschap is natuurlijker en aantrekkelijker geworden om er in te verblijven. Er is geïnvesteerd in voorzieningen zoals fietspaden en kanoroutes. Recreatieve ondernemers, campings, Bed & Breakfast en horecagelegenheden profiteren van deze nieuwe ontwikkelingen. In de film ‘Hunze, wereldnatuur binnen handbereik’ zegt horecaondernemer Willem Dijkema van ’t Keerpunt in Spijkerboor hierover: “In het begin waren veel bewoners sceptisch over de plannen voor het maken van nieuwe natuur in het Hunzegebied. Nu zie je dat er steeds meer vogelaars en toeristen komen en dat de bewoners trots zijn om in dit prachtige gebied te mogen wonen”. De complete film is via Youtube te bekijken. De toename van toeristen heeft er toe geleid dat diverse ondernemers hun accommodatie hebben verbeterd en nieuwe recreatievormen zijn ontwikkeld. Zo worden er Hunze-zwerftochten en avontuurlijke kanotochten aangeboden. Daarnaast werken lokale bewonersgroepen aan het

Foto: Sake Elzinga

Terreinbeschrijving

6 Kleine Willemparelmoer Dijkema vlinder

uitzetten van wandelroutes. Een bijzonder initiatief in het Hunzedal is de LOFAR-tafel. Hierin zitten ondernemers uit Exloo en omgeving die allerlei activiteiten ontwikkelen om het LOFAR-gebied meer te promoten. Het Drentse Landschap heeft samen met deze ondernemers een pool van vrijwilligers gemaakt die regelmatig excursies en lezingen verzorgen.Verder wordt elke twee jaar de LOFAR-dag met de LOFAR-tafel georganiseerd. Het ‘bottom-up’ netwerk functioneert dus al langere tijd in het Hunzedal.

Foto: Geert de Vries

Foto: Sake Elzinga

Waarom ‘Onze Hunze’?

Juist nu in het gebied de grote veranderingen zichtbaar worden, wordt het voor bewoners en ondernemers aantrekkelijk om nieuwe gebruiksmogelijkheden te ontwikkelen. Met het project ‘Onze Hunze’ willen we dit nog meer stimuleren en hopen zo nóg meer mensen te betrekken bij de ontwikkelingen in het Hunzedal. Hierbij is het de bedoeling dat de inwoners zelf actief aan de slag gaan met het gebied en initiatieven ontplooien die zo goed mogelijk aansluiten bij de Hunzevisie 2030 die vorig jaar is verschenen. Betrokkenheid en draagvlak van mensen bij natuur- en landschapsontwikkelingen nemen zo verder toe. Zoals gezegd, is er een visie met nieuwe plannen voor het Hunzedal in de komende 20 jaar. Het is daarom van belang dat de mensen die in het gebied wonen en recreëren dit kunnen omarmen, zich er thuis voelen en de veranderingen blijven steunen. Het mooie is dat er steeds meer verschillende diersoorten zich in het gebied gaan vestigen zoals de Bever, Zeearend en allerlei beekvissoorten. Ondernemers kunnen hier op inspringen en speciale doelgroepen benaderen, zoals vliegvissers en beverspotters. Het Drentse Landschap wil graag weten welke planten en dieren in het Hunzedal voorkomen. Daarom is een programma opgezet voor mensen die mee willen helpen om dit in kaart te brengen. Ook voor het onderhouden van bepaalde deelgebieden zijn activiteiten ontwikkeld. Zoals het maaien van oevers voor visplekken, het open houden van wandelpaden of kleinschalig landschapsonderhoud in de nabijheid van dorpen. Door hier mensen bij te betrekken is maatwerk mogelijk en worden inwoners tot op zekere hoogte verantwoordelijk voor het beheer van hun leefomgeving. En dat is vaak leuk, leerzaam en inspirerend.

Foto: Michel Geven

Visarend

Veel ideeën

In oktober 2015 is met een groot aantal organisaties en betrokkenen het project ‘Onze Hunze’ besproken. De plannen werden omarmd en er kwamen meteen al veel ideeën op tafel. Om het project beheersbaar te houden starten we kleinschalig en gebiedsgericht. Uitgangspunt hierbij is dat de ideeën zoveel mogelijk komen van de bewoners en betrokkenen uit het gebied.Van een dorpsvereniging die kijkt naar mogelijkheden voor beheer en gebruik van een wandelpad tot een hengelsportvereniging die een visplek inricht of een vispassage onderhoudt of een kanovereniging die varend over de Hunze het zwerfvuil opruimt. Het project ‘Onze Hunze’ start met een pilot in Gieterveen. Samen met Dorpsbelangen, de Activiteitencommissie Gieterveen, lokale ondernemers, Brede Overleggroep Kleine Dorpen en de basisschool Gieterveen zijn reeds concrete ideeën geopperd. Bijvoorbeeld met groepen leerlingen in het natuurgebied Bonnerklap excursies en kleinschalige

Foto: Sake Elzinga

Pilot Gieterveen

Foto: Geert de Vries

beheerwerkzaamheden uit te gaan voeren. Maar ook het opnemen van een module ‘Onze Hunze’ als vast onderdeel van het lesprogramma. Er is ook het idee om in het dorp Gieterveen het verhaal van de ontwikkeling in het naastgelegen Hunzedal op een attractieve manier te verbeelden. En wat te denken van het idee om onder de noemer Visserslatijn jongeren en ouderen in contact te brengen door ze samen te laten vissen aan de oever van de Hunze? Of een natuurwerkdag in het gebied te houden waarbij bewoners een dagje opslag kunnen weghalen? Op deze manier leer je je eigen omgeving nog beter kennen en voel je je waarschijnlijk meer verantwoordelijk om zorg te dragen voor de kwaliteit van je eigen leefomgeving. Inmiddels komen ook uit andere delen van het Hunzedal signalen dat men een dergelijke betrokkenheid vanuit het gebied ziet zitten en daar ook ideeën over heeft.Voor de initiatiefnemers een veelbelovend perspectief om de toekomst van het Hunzedal samen met de bewoners nog aantrekkelijker te maken.

*Drs. U.Vegter is hoofd van de sector Natuur en Landschap van Het Drentse Landschap.

NB. Bent u geïnteresseerd om deel te nemen aan ‘Onze Hunze’ neem dan contact op met Uko Vegter: u.vegter@drentslandschap.nl of Teddy Bezuijen: t.bezuijen@drentslandschap.nl.

In elke provincie is een provinciaal Landschap actief met beschermen, beheren en ontwikkelen van natuur, landschap en cultureel erfgoed (molens, kerken, kastelen). In totaal ruim 110.000 hectaren natuur voor mensen, planten en dieren. Daarnaast organiseren zij allerlei activiteiten om natuur en landschap te beleven. De provinciale Landschappen worden gesteund door ruim 300.000 huishoudens en duizenden vrijwilligers. Tijdens de landelijke Week van het Landschap willen we laten zien hoeveel werk we verzetten om de Nederlandse natuur mooi te houden. We nodigen u van harte uit om hierbij aanwezig te zijn. Dit kan op twee locaties van de stichting: ’t Ende in het mooie Reestdal en in en rond het prachtig gelegen Duurzaamheidscentrum aan de rand van het Asserbos. Op deze laatste locatie wordt bijvoorbeeld een uniek diner georganiseerd met ingrediënten uit de nabije omgeving (zie ook de actie op de wikkel). In het informatiecentrum ’t Ende kunnen o.a. kinderen knutselen met allerlei (herfst)schatten uit de natuur. Laat je verrassen

Foto: Sake Elzinga

De natuur dichtbij huis heeft vaak vele verrassingen in petto. Je eigen omgeving leren kennen samen met de boswachter, levert wetenswaardigheden op waar je geen idee van had. Elementen in het landschap zoals grafheuvels, een stobbe, een dassenburcht. Planten en dieren die er leven. Die verhalen maken het landschap levend. En geeft een nieuwe blik op de eigen omgeving. Ook zin om de natuur dichtbij te gaan ontdekken? Alle activiteiten tijdens de Week van het Landschap, zijn vindbaar via www.weekvanhetlandschap.nl én op www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Week van het Landschap mooi dichtbij Van 15 tot en met 23 oktober is er landelijk, gedurende de Week van het Landschap, éxtra aandacht voor natuur en landschap dichtbij. Acht dagen boordevol activiteiten voor jong en oud om de natuur in de eigen omgeving te verkennen en te beleven. Met als thema: mooi dichtbij!

Interview

Directeur Erwin van Liempd van Het Drentse Landschap benadrukt het belang van educatie:

‘Mensen de natuur laten ervaren, dat loopt als een rode draad door mijn leven’ Bertus Boivin*

In mei werd Erwin van Liempd de opvolger van Eric van der Bilt als directeur van Stichting Het Drentse Landschap. Het is tijd voor een eerste kennismaking. Bertus Boivin begint het gesprek met de vraag of het inmiddels al een beetje went bij Het Drentse Landschap. Die

Foto’s: Sake Elzinga

vraag is hem duidelijk vaker gesteld. ‘Als je thuis komt, hoef je niet te wennen, heb ik steeds geantwoord. Zo voelt het echt! Wel zit ik natuurlijk duidelijk nog in een kennismakingsperiode. Je stapt als buitenstaander een organisatie binnen die dingen op een bepaalde manier doet en dat al heel veel jaren. Ik probeer Het Drentse Landschap zo onbelemmerd mogelijk te leren kennen. Je eigen verbazing en verwondering zijn daar heel belangrijk bij. Allebei moet je zo lang mogelijk zien vast te houden. Ik geef een voorbeeld van die verwondering. Mijn eerste kennismaking met Het Drentse Landschap was niet hier op kantoor in Assen, maar op De Havixhorst en dat was natuurlijk de mooiste binnenkomer die je je voor kunt stellen. Binnen Het Drentse Landschap zijn we dat allemaal zo langzamerhand heel gewoon gaan vinden. Als nieuwkomer zeg ik: realiseer

je dat we 270 van die pareltjes hebben, stuk voor stuk met een eigen verhaal. Het verhaal van zo’n familie die Oldengaerde aan ons schenkt, omdat ze vertrouwen in ons hebben. Dat vind ik heel bijzonder.’ Het Drentse Landschap heeft ervoor gekozen om zich te ontwikkelen als provinciale trust. ‘We zijn méér dan de optelsom van natuur, landschap en erfgoed’, zei Eric van der Bilt erover in het vorige Kwartaalblad. Erwin van

Liempd is er met hem van overtuigd dat een provinciale trust méér is dan een manier om tegen een organisatie aan te kijken. ‘In Engeland heeft de National Trust zich ontwikkeld tot een organisatie die kosten en baten van natuur en cultuur beter bij elkaar weet te brengen. Als je daar over doordenkt, zou dat ook Het Drentse Landschap op den duur onvermoede perspectieven kunnen bieden. Bedenk bijvoorbeeld dat minstens tachtig procent van de toeristen die hierheen komen, dat doen vanwege natuur en landschap. Hoeveel van de toeristen belasting van de gemeente vloeit er richting natuurbeheer? Nul procent! En dat is natuurlijk heel erg raar in een tijd dat we het steeds moeilijker krijgen om ons beheer van natuur en erfgoed op een redelijk niveau te handhaven.

Erwin van Liempd (47) werd geboren in het Brabantse Heeswijk-Dinther. Na zijn biologiestudie werd hij reisleider bij SNP Natuurreizen en was hij enige tijd boswachter bij Staatsbosbeheer in Noordwijk. Na een jaar Namibië ging hij in 2004 aan de slag voor de natuurgebieden van PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland. Van Liempd werkte hierna onder andere als projectmanager bij de gemeente Haarlemmermeer, waar hij verantwoordelijk was voor het ontwerpen en aanleggen van natuur- en recreatiegebieden, en als hoofd Educatie en Publieksbegeleiding van museum Naturalis in Leiden. Voor zijn komst naar Het Drentse Landschap was hij vestigingsmanager van milieu-adviesbureau GeofoxLexmond in Gouda.

Ik ben ervan overtuigd dat je in de toekomst vanuit die trustgedachte betere modellen kunt ontwikkelen om zulke dingen goed en afdoende te regelen.’ Door het gedecentraliseerde natuurbeleid is de rol van de provincie als subsidiegever de afgelopen jaren steeds groter geworden. Tegelijkertijd zijn er ook steeds meer euro’s weggevloeid van de hectares naar het proces. ‘Ik vind dat je vakmensen moet laten doen waar ze goed in zijn. Dat geldt voor een verpleegkundige, dat geldt ook voor een natuurbeheerder: je moet er geen boekhouder van willen maken. We hebben met z’n allen een enorm systeem van control ontwikkeld om richting subsidiegever alles tot achter de komma te kunnen verantwoorden. Feitelijk is zo’n systeem gebaseerd op wantrouwen: bewijs maar ‘ns dat je goed met ons geld omgaat. Dit soort processen hebben we laten ontstaan en die breek je natuurlijk niet in een paar jaar af.Voorlopig zien we niet eens een kentering…’ Het Drentse Landschap was bij het verschijnen van de nieuwe Cultuurnota niet erg te spreken over haar plek in het nieuwe provinciale cultuurbeleid.

‘Het Drentse Landschap heeft altijd goed met de provincie kunnen samenwerken bij de uitvoering van haar beleid. Denk maar aan Orvelte, de investeringen in De Havixhorst, Ter Hansouwe, boerderij Kamps, Egberts Lent enzovoort. Na het verschijnen van de nota dit voorjaar hebben we de afgelopen maanden gebruikt om de provincie nog eens duidelijk te laten zien wat wij voor het behoud van het materieel erfgoed in de provincie betekenen. Ons erfgoed kun je maar één keer verliezen en dan is het écht weg. Daarom is het bijvoorbeeld belangrijk dat we de mogelijkheid krijgen om Oldengaerde goed op te knappen. Daar hebben we de provincie duidelijk heel hard bij nodig.’ Educatie ligt Erwin van Liempd na aan het hart. Destijds koos hij voor de lerarenopleiding om biologie te gaan studeren. ‘Maar daarvóór begon het eigenlijk al. Ik was veertien toen ik rondleidingen in de natuur ging geven.Voor mij is educatie méér dan vertellen. Ik heb wel gidsen gezien die Latijnse namen tegen tienjarigen liepen te bezigen. Als rondleider ben je er voor de groep, vind ik, en niet andersom.

Ik ben een voorstander van onderzoekend leren. De Engelse term Enquiry based learning dekt de lading nog het beste. Mensen de natuur laten ervaren, dat loopt als een rode draad door mijn leven. Zo ben ik bij heel blij dat Het Drentse Landschap een belangrijke functie in het Duurzaamheidscentrum van de gemeente Assen gekregen heeft. Die educatieve rol zou ik liefst verder willen uitbouwen en ik hoop dat we die rol daar nog heel lang kunnen vervullen. Dat kan prima met partners als IVN.’ Hij verheugt zich op de samenwerking met de vrijwilligers. ‘Een club met een eigen dynamiek’ noemt hij ze. ‘Vrijwilligers zijn inhoudelijk betrokken bij wat ze doen. Dat is hun motivatie en daar moet je als organisatie oog voor hebben.Voor Het Drentse Landschap zijn ze hartstikke belangrijk, denk alleen maar aan de educatie. We hebben geen legertje betaalde boswachters. Je kunt dat werk ook prima door vrijwilligers laten doen, maar dan moeten ze niet als los zand opereren, maar moet je ze een duidelijke plek geven binnen de organisatie. Verder zou ik het mooi vinden als we bij de vrijwilligers wat verjonging krijgen. Niet dat onze huidige mensen te oud zijn, begrijp me niet verkeerd. Ik denk dat het vooral gaat om een wat bredere afspiegeling. Zeker bij educatie kun je jonge mensen een aantrekkelijke klus aanbieden.’ * Drs. L. Boivin is historicus. Hij werkt als zelfstandig tekstschrijver en publiceert met name over landschap en erfgoed.

Activiteiten eruitgelicht Elke 1e zaterdag van de maand 13.30 – 16.00 uur

Lijnzaad wordt eerst geplet, vervolgens fijngemalen onder gigantische kantstenen. Daarna wordt het opgewarmd op het ‘vuister’ om uiteindelijk in de pers te belanden. Daar wordt door het aanslaan van een wig met een soort heipaal uiteindelijk de olie uit het fijngemalen en opgewarmde lijnzaad verkregen. Alles met elkaar veel activiteiten, veel bewegende onderdelen en af en toe een spectaculaire hoeveelheid geluid. Kosten: € 3,-- p.p. Locatie: Olie- en korenmolen Woldzigt, Hoofstraat 58, 9315 PC Roderwolde.

Ambachtelijk olieslaan

Zo 9 oktober 11.00 uur

De Werkgroep Boerenerven Drenthe organiseert deze fietstocht langs boerenerven in en rond het dorp. Tijdens de tocht wordt er verteld over het ontstaan en de historie van het dorp en in het bijzonder over de traditionele inrichting van boerenerven. Tevens zullen we een bezoek brengen aan een in Engelse landschapsstijl aangelegde tuin in Veenoord. Aanmelden is noodzakelijk en kan tot vrijdag 7 oktober 12.00 uur via boerenervendrenthe@gmail.com. Locatie: Nieuw-Amsterdam (na aanmelding ontvangt u alle informatie).

Fietstocht Boerenerven Nieuw-Amsterdam

Foto: Karla Leeftink

Do 20 oktober 19.30 – 21.30 uur Lezing Pingoruïnes, de schatkamers van Drenthe

iten Meer activite e st w eu ni de in op of da en ag nl drentslandschap.

Zo 30 oktober 13.30 – 16.00 uur

Foto: Minte Mulder

Oer is Stoer Hijkerveld

Deze lezing gaat over het Pingo Programma Drenthe. Drenthe heeft de grootste dichtheid en hoeveelheid aan - mogelijke - pingoruïnes van Europa. Maar wat zijn pingoruïnes eigenlijk, hoe zijn ze ontstaan en waarom zijn ze van belang? Het Pingo Programma is multidisciplinair met aandacht voor onderzoek, educatie, recreatie, beheer en beleid. Kosten: € 2,50 p.p. Aanmelden is nodig en kan via www.lbdrenthe.nl. Locatie: Duurzaamheidscentrum, Bosrand 2, 9401 SL Assen.

Samen met Oermuseum Diever organiseren we een spannende middag voor kinderen van 6 tot 12 jaar op het Hijkerveld. De Baby-Mammoet is verdwaald en wil graag weer terug naar Diever. Onderweg komen jullie langs de geheimzinnige grafheuvels. De Baby-Mammoet heeft het koud gekregen en heeft honger. Samen gaan jullie een oerhut maken en oerbrood bakken. Wie durft? Deelname is gratis maar aanmelden is noodzakelijk. Dit kan via www.drentslandschap.nl/activiteiten. Volg ons via

Pingoruïnes de natuurlijke schat Drenthe kent een zeer hoge dichtheid aan mogelijke pingoruïnes,

Een pingoruïne is een restant van een pingo, een ijslens die zich vormde aan het oppervlak in de laatste fase van de laatste ijstijd, het Weichselien, zo’n 15.000 jaar geleden. Diep en onbevroren grondwater wist door de permanent bevroren bodem heen te breken. Zodra het aan het oppervlak kwam, bevroor het. Dit proces zorgde voor heuvels van zo’n 40-50 meter hoogte met een doorsnede van 75 tot 200 meter. Na de ijstijd smolt al het ijs en ontdooide ook de bodem. Wat overbleef was een laagte, gevuld met water en soms een mooie randwal: de pingoruïne (zie figuur).

zo’n 2500! Deze laagtes in het landschap, vaak kleine ronde watertjes, worden soms dobbes genoemd worden. De meeste zijn in het verleden uitgeveend, met name in de Tweede Wereldoorlog. Men had het veen nodig om turf te kunnen stoken. Veel mogelijke pingoruïnes kun je niet zomaar zien, het zijn natte plekken in het land, een drassig stukje grond, of zelfs laagtes in het bos. Ze liggen niet alleen in de natuurgebieden, maar ook in het agrarisch cultuurlandschap. A n j a Ve r b e r s *

Foto: Paul Paris

Grote diepte

Pingoruïnes kunnen wel 20 meter diep zijn! Daarmee onderscheiden ze zich van vennen en uitblazingskommen: die werden gevormd doordat de wind het dekzand wegblies, tot op de natte ondergrond. Daar verliest de wind het van het natte zand. De meeste pingo ruïnes zijn zo’n 3 tot 8 meter diep. Hoe dieper de kom, hoe vroeger hij vernatte en hoe eerder er veen kon groeien. Dat is bij diepe pingoruïnes dus veel vroeger dan bij ondiepe vennen. Pingoruïnes in natuurgebieden worden vaak gekoesterd als waardevolle locaties, plekjes waar de Kamsalamander leeft en het mooie witte Veenpluis bloeit. Het beheer bestaat vooral uit het open houden van de plek, het verwijderen van opslag, maaien en af en toe de boel weer openmaken als het open water dreigt te verlanden.

Cultuurhistorie

kamers van Drenthe a.

Natuurlijke schatkamers

Pingo Programma

Om meer te weten te komen over pingoruïnes is er in Drenthe een Pingo Programma opgesteld. In dit programma is aandacht voor Wetenschappelijk onderzoek, Beheer & Beleid en Recreatie & Educatie. Landschapsbeheer Drenthe coördineert dat programma. We willen op alle niveaus kennis ontwikkelen en delen, zodat we kunnen vaststellen of Drenthe inderdaad de meeste pingo ruïnes van de wereld heeft. Maar ook of het model van hoe ze zijn ontstaan nog wel klopt en of dit aangepast moet worden. Onderzoekers gaan aan de slag in het veld en in archieven. We willen basisscholen betrekken en er wordt nagedacht over het beheer; doen

Voming ijslens (Pleniglaciaal)

Aangroei tot pingo met vegetatie op de mantel (Laat-Pleniglaciaal)

Afsmelten pingo en permafrost (begin-Laatglaciaal)

Invulling van de pingo ruïne met vegetatieresten van de mantel onderin (heden) opdooilaag

ijskern

veen

water

permafrost

vervormde lagen

zand

Plantenresten

we het wel goed, moet het misschien anders, en hoe dan? Waar kunnen we gave locaties vinden? Tot slot willen we deze landschapselementen samen met vrijwilligers zichtbaar en beleefbaar maken voor inwoners en recreanten. Het is een breed programma met een hoge ambitie, maar we kunnen onmogelijk alle locaties fysiek onderzoeken. Daarom willen we eigenaren en landschapskenners vragen naar informatie over locaties. Onder leiding van Landschapsbeheer Drenthe worden velddagen georganiseerd met belangstellenden. Er zijn inmiddels diverse groepen die hebben aangegeven wel samen onderzoek te willen doen naar ‘hun’ locatie. Met al deze informatie kunnen wetenschappers nieuwe onderzoeken opstarten naar de details.

Wim Hoek, Universiteit Utrecht

Wat pingoruïnes zo bijzonder maakt is dat ze, naast het feit dat het mooie natuurlijke plekjes zijn, vaak nog een gave veenvulling hebben. Deze veenvulling is onze ‘natuurlijke schatkamer’ met een archief van de leeftijd van de ruïne en wat er in de loop der eeuwen in de directe omgeving is gebeurd. In het gunstigste geval is de hele vulling nog gaaf en kan het ons het geschiedenisverhaal vertellen van de afgelopen 13.000 jaar! Tussen de pingoruïnes slingeren karrensporen uit de Vroege Middeleeuwen, er werden er mensen in geofferd waarvan het meisje van Yde de bekendste is, werd er boekweit verbouwd en werd er veen gestoken. En hoeveel Drenten hebben er niet op leren schaatsen of in leren zwemmen in een pingo?

*A.Verbers is senior projectleider bij Landschapsbeheer Drenthe.

NB. Heeft u ook belangstelling, wilt u meewerken of heeft u informatie? Neem gerust contact op met Anja Verbers a.verbers@lbdrenthe.nl/ 06 55 68 97 00.

Fauna

Groot avondrood Geert de Vries*

Groot avondrood is een fraaie nachtvlinder uit de familie van de pijlstaarten. In

Een lang leven

Nederland zijn hiervan maar liefst 19 verschillende soorten waargenomen waar-

Het Groot avondrood vliegt de hele zomer. Het zijn echter niet steeds dezelfde exemplaren die je ziet want de vlinders die aan het begin van de zomer vliegen, zijn andere individuen dan die in september worden waargenomen.Veel soorten leven als vlinder hooguit 1 of 2 weken. De vlinders van het Groot avondrood kunnen echter wel een maand oud worden. Bij voorkeur zet de vlinder haar eitjes af op het Wilgenroosje. In het kader van risicospreiding legt ze haar eitjes op verschillende planten. Na een aantal dagen kruipt de rups uit het ei. Rupsen eten het liefst ’s nachts om zo veel mogelijk ongewenst oogcontact met hun belagers te vermijden. Als de rups genoeg heeft gegeten, zoekt hij in een strooisellaag een geschikte plek op om te overwinteren. De rups bouwt eerst een cocon alvorens te gaan verpoppen. In de voorzomer kruipt daar een wonderschone pijlstaart uit.

onder de algemeen voorkomende Ligusterpijlstaart maar ook de fascinerende Kolibrievlinder. Deze vliegt helemaal vanuit Zuid-Europa naar Nederland. Het Groot avondrood is ook een van de meest algemeen voorkomende pijlstaarten. In de zomermaanden vliegen ze in Drenthe in de avonduren bij duizenden rond. Zowel in natuurgebieden als in de bebouwde omgeving.

Foto’s: Geert de Vries

Pijlstaarten danken hun naam aan een kenmerkende ‘pijl’ die rupsen aan het eind van hun achterlijf hebben. Deze gevaarlijk uitziende kromming moet vijanden afschrikken. Het is echter een nepwapen omdat het slechts een opgezwollen onderdeel is van het zachte lichaam van de rups. Het Groot avondrood behoort net als de meeste pijlstaarten tot de beste vliegers onder de nachtvlinders. Er zijn soorten die ondanks hun tere vleugels snelheden halen van maar liefst 50 km per uur. Het Groot avondrood drinkt graag nectar uit bloemen van de Wilde kamperfoelie. Hij hangt net als een Kolibrie in de lucht en steekt zijn lange tong in de bloembuis van een geurende bloem. Om insecten te lokken heeft de kamperfoelie een cadeautje in petto voor nachtvlinders zoals het Groot avondrood. Dit is nectar dat diep in de lange bloembuis verstopt zit. Tijdens zijn bezoek blijven stuifmeelkorrels aan zijn roltong kleven die vervolgens dan weer op een stamper van een volgende kamperfoeliebloem terecht kunnen komen.

‘Olifantsrups’ van Groot avondrood op Wilgenroosje

List en bedrog

Hoewel de rupsen meestal ’s nachts eten, komen ze op warme dagen regelmatig al aan het eind van de middag te voorschijn. Om aan zijn vijanden te ontsnappen heeft de rups van het Groot avondrood een gevaarlijke ‘angel’. Ook kan de rups zijn snuit langer maken waardoor het net een slurfje lijkt. Niet voor niets wordt de rups dan ook heel treffend een olifantrups genoemd. Met dat slurfje kan de rups nog een slimme truc toepassen. Zodra hij wordt belaagd door een vijand, trekt hij snel zijn slurf in waardoor hij een dikke kop krijgt. Op die kop kij-

ken dan twee grote gevaarlijk uitziende nepogen de belager zo indringend aan dat deze van schrik niet meer kan toehappen. De hele zomer tot in de herfst zijn de olifantrupsen te zien. De rupsen groeien als kool en zijn in de nazomer zo dik als een pink. Dan staan in de media dikwijls berichten van mensen die geen idee hebben wat voor beest dat vreemde slangetje is dat ze in de tuin hebben. Door de lichaamsgrootte en de vervaarlijk uitziende ogen hebben veel mensen geen enkel vermoeden dat het hier om een rups gaat. Kleurenpracht

Groot avondroodrupsen in tuinen leven meestal op Fuchsiaâ&#x20AC;&#x2122;s. Heeft men eenmaal oog voor de grote keutels die

de rupsen produceren bij het verorberen van Fuchsiaâ&#x20AC;&#x2122;s, dan blijkt dat deze pijlstaart met zijn zeer verborgen leefwijze ook in de bebouwde kom veel voorkomt. Wie zelf oog in oog met dit vliegende juweeltje wil staan, moet eens meegaan met een nachtvlinderexcursie van Het Drentse Landschap. De vlinders komen op het licht af dat door een speciale lamp wordt verspreid. Het Groot avondrood is niet alleen een feest om te zien, maar het roept ook verbazing op: vanwaar toch al die mooie kleuren? In de duisternis kan hij daar geen goede sier mee maken en overdag laat hij geen kans onbenut om al zijn fraais aan onze ogen te onttrekken. Nog steeds weet niemand voor wie deze schoonheid zich zo fraai heeft uitgedost!

*G.W. de Vries is natuurfotograaf en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Interview

Het ‘rentambt’ aan de Kloosterstraat De naast het Drents Archief en Drents Museum gelegen Kloosterstraat is zonder twijfel één van de mooiste en zeker één van de oudste straatjes van Assen. Hier midden in de hoofdstad van Drenthe vormen de panden 3 t/m 11 ons kantoor, enigszins middeleeuws soms het rentambt genoemd. Vlakbij het station, in de buurt van het Provinciehuis en omringd door onze groene partners. Drie van de panden zijn als rijks-, provinciaal en gemeentelijk monument aangewezen. Recentelijk is er een nieuw gebouw toegevoegd aan het kantorencomplex, achter het pand nummer 11. Hierin is Landschapsbeheer Drenthe gehuisvest.

Eric van der Bilt*

Zoals iedereen de afgelopen jaren heeft kunnen zien staat de tijd in dit deel van Assen, ook wel het erfgoedkwartier genaamd, geenszins stil. Het Drents Museum heeft een qua architectuur imposante nieuwe vleugel gerealiseerd terwijl onze meest directe buur, het Drents Archief, zich ingrijpend heeft gemoderniseerd. Mede door deze aspiraties is er vanaf 2005 veel overleg

Cultuurhistorie

geweest om alle ruimtelijke ontwikkelingen in dit deel van de stad op elkaar af te stemmen. Het Bestemmingsplan Erfgoedkwartier werd in oktober 2009 vastgesteld en regelde qua ruimtelijke ordening genoemde ambities. In 2012 is de nieuwe entree van het Drents Archief aan de Oostersingel geopend Tevens legde de Gemeente Assen een nogal stevige kademuur aan langs de nieuw gegraven Oostersingel. De oude binnentuinen van de panden van de Kloosterstraat worden stevig aan het stadsgevoel van Assen onderworpen. Als er iets ontbrak dan was het wel de rest van het oude klooster...

Foto’s: Sake Elzinga

Verbinding

Ons kantorencomplex bestaat uit een vijftal voormalige woonhuizen die tot voor kort maar deels met elkaar verbonden waren. Al jaren was er de wens om ze inpandig met elkaar te verbinden zodat er een soort bedrijfsverzamelgebouw zou ontstaan dat ook ruimte zou kunnen bieden aan onze bondgenoten in de strijd voor een mooi groen Drenthe. Zoals bijvoorbeeld Landschapsbeheer Drenthe. Juist in de jaren na 2008, getekend door de extreme bezuinigingen onder Rutte I, leek het samen kantoor houden een prima stap om zowel meer samen te werken als om de back office kosten te beperken. Zo’n stap werd bovendien zeer gewaardeerd door de Provincie Drenthe, die toch de belangrijkste partner is voor zowel Het Drentse Landschap als Landschapsbeheer Drenthe. Uitbreiding

In samenspraak met de Drentse architect Cor Kalfsbeek werd een plan gemaakt voor een verbinding tussen de panden en een nieuw te bouwen pand. De gewenste uitbreiding zou als een

ondergeschikt volume, qua vormentaal gelijkend op een eenvoudige schuur, recht achter Kloosterstraat 11 gebouwd kunnen worden. Cor Kalfsbeek moest hierbij ook rekening houden met de 3 meter hoge met damwand geheide kademuur waar tegenaan gebouwd moest worden. Een complexe opdracht waar de architect fantastisch in is geslaagd. De uitbreiding bleek dus realiseerbaar maar de tweede opdracht, het verbinden van de 5 bestaande panden, kostte de nodige hoofdbrekens. De achtergevels van de panden verschilden niet alleen in hoogte maar ook in diepte, het maaiveld en de kozijnverdeling. Het verbinden van deze schots en scheve volumes direct tegen de achtergevel bleek onmogelijk. Er werd voor gekozen om een glazen corridor op circa 5 meter achter de gevels langs te trekken, met aparte ingangen voor elk pand. In de binnentuintjes zijn inmiddels een drietal prachtige portretten geplaatst van de beeldhouwsters Charlotte van Pallandt en Nel van Lith. Blij met het resultaat

In het voorjaar van 2016 werd het project opgeleverd. Er is een ingetogen, op een schuur met dubbele nok gelijkende kantooruitbreiding van ca. 60 m2 gerealiseerd.Vanaf de straat voegt het object zich prachtig met de verschillende bouwvolumes van de andere panden van de Kloosterstraat. Het lijkt mede door het zwarte potdekselhout, de gesmoorde Hollandse pannen en het ontbreken van kozijnen en goten aan de straatkant, ook echt op een schuur. Maar dan wel één uit 2016. Op heel ingenieuze wijze is achter de kademuur een verlaagde fietsenstalling gerealiseerd van waaruit ook de mensen van het Drents Archief naar hun werkplek kunnen lopen.Via het pad naast Kloosterstraat 11 loopt men naar de deur die toegang biedt tot de glazen gang die de andere panden

ontsluit. Het resterende tuingedeelte straalt net als de binnentuinen een weldadige eenvoud en rust uit.Vanaf 21 juli 2016 heeft Landschapsbeheer Drenthe haar intrek genomen in Kloosterstraat 11 en de nieuwbouw. We hopen op een intensivering van de samenwerking tot nut van de natuur en vooral van het landschap van onze provincie. De kwaliteit van onze gezamenlijke werkplekken draagt daar naar onze vaste overtuiging, zeker aan bij.

*Drs. E.W.G. van der Bilt is voormalig directeur van Het Drentse Landschap.

Wandelroute Fietsroute

Bertus Boivin / Melle Buruma in samenwerking met Roelof Huisman

Roderwolde, Onlanden en meer De fietser die ons op de Zanddijk tegemoet komt, wijst omhoog. ‘Een lepelaar’, roept hij enthousiast. Dit wordt een middag vol onverwachte ontmoetingen. Even later zien we Kemphaantjes rondscharrelen in het slik van het Eelderdiep en komt een Visdiefje met een vis in de bek laag over. Verderop schreeuwen jonge Buizerds hun ouders toe om toch vooral op te schieten met het eten. In een poel bij het Leekstermeer staan acht Lepelaars keurig op een rijtje. Welkom in de natte wereld van De Onlanden waar u onderweg oren en ogen tekort zult komen.

Foto: Hans Dekker

Uitzicht vanaf de Havelterberg

Olie- en korenmolen Woldzigt Woldzigt (punt 1 in de route) is de grootste molen van Drenthe en volgens de Roderwolders en velen met hen ook de mooiste molen. In 1852 lieten de zwagers Egbert Floris Aukema en Sikke Jans Datema hem als oliemolen bouwen. De namen van beide heren staan op een gevelsteen vermeld. Via de Schipsloot recht tegenover Woldzigt konden lijnzaad en koolzaad worden aangevoerd. Van het lijnzaad maalden ze lijnolie voor de verffabrieken

en persten ze veekoeken. Koolzaadolie werd vroeger veel als lampolie gebruikt. Na een paar jaar werden op de zolder molenstenen geïnstalleerd voor het malen van graan. In 2016 ging de molen Woldzigt samen met molen De Hoop in Norg en de Paiser Meul in Peize over van de gemeente Noordenveld naar Stichting Het Drentse Landschap. Meer informatie over Woldzigt vindt u op www.woldzigt-roderwolde.nl.

De Kleibosch De Zuidermaden en De Kleibosch aan de overkant van de Schipsloot zijn voor een belangrijk deel eigendom van Het Drentse Landschap. De afgelopen jaren is het gebied opnieuw ingericht waarbij de kades van het Peizerdiep verplaatst zijn naar de oude beeldalrand waardoor het diep meer ruimte kreeg. De Kleibosch is een uniek stukje natuur dankzij de potklei die hier aan de oppervlakte ligt. De aanwezigheid van de klei deed hier een voor Drenthe uniek ‘eikenhaagbeukenbos’ ontwikkelen met opvallende soorten als Meidoorn en Hondsroos en de zeldzame Welriekende agrimonie. In 1962 werd het bos door Het Drentse Landschap aangekocht toen het dorp vernomen had dat er plannen waren om van De Kleibosch een camping te maken. Praktisch iedereen bleek onmiddellijk bereid zijn stukje Kleibosch aan Het Drentse Landschap te verkopen. Als u aan het eind van de route nog zin heeft, kunt u bij 11 een paaltjeswandeling van 2,5 kilometer door De Kleibosch maken. De Onlanden bij het Eelderdiep Na het oversteken van de Groningerweg bij 2 fietst u over de Zanddijk door een oud veengebied waar Natuurmonumenten al een groot aantal jaren actief is. Samen met het natuurgebied tussen Leekstermeer en Roderwolde vormt het de bijna 3000 hectare grote Onlanden. De wateroverlast eind 1998 rond de stad Groningen bracht de ontwikkelingen hier in een stroomversnelling en er werd besloten 1700 hectare in De Onlanden in te richten als waterbergingsgebied. In erg natte perioden gaan de stuwen tijdelijk dicht, stroomt het gebied vol water en wordt wateroverlast richting de stad voorkomen. Op de brug over het Eelderdiep vlak voor Eelderwolde ziet u dat het diepje veranderd is in een doorstroommoeras van

de, Roderwol

Onlanden

en meer

Uitneembaar routekaartje in dit nummer. Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

Jarrens

Middelvenn

Polder

6 8

11 9 10

Sandebuur Tussen 5 en 6 komt u door de buurtschap Sandebuur waar zich in de middeleeuwen de eerste boeren vestigden op een smalle zandrug in het veen. Ze ontgonnen lange stroken land. De hoogste gronden gebruikten ze als akkers, de lagere stukken werden grasland. Langs de sintelweg op weg naar Sandebuur komt u na de eerste bocht langs oude hoge gronden die nog steeds als akkerland in gebruik zijn. Ook Roderwolde heeft vergelijkbare middeleeuwse wortels. De oudste bewoningsas lag een eindje ten noorden van het huidige dorp op dezelfde zandrug als Sandebuur. Toen het daar door inklinking van het veen steeds natter werd, ‘verhuisde’ Roderwolde rond 1800 naar de huidige Hoofdstraat. Het kerkhof konden ze niet meenemen. Vanaf de Hooiweg ziet u het als een blokje groen in het open veld liggen (zie ook het routekaartje). Als u in Sandebuur op de driesprong even rechtsaf gaat, loopt de weg dood bij een monumentale boerderij waarvan de geschiedenis teruggaat naar de zeventiende eeuw.

plassen en poeltjes waar altijd vogels te zien zijn. In korte tijd zijn De Onlanden een waar vogelparadijs geworden. In 2013 werd in het gebied de eerste Otter in Drenthe gesignaleerd. De Onlanden bij het Peizerdiep Voorbij 3 ziet u in het Peizerdiep één van de stuwen die bij dreigende wateroverlast kunnen worden afgesloten. Onderweg door rietmoerassen in de Polder Matsloot zal het opvallen dat zich overal in dit vroegere veenweidegebied wilgenstruwelen aan het ontwikkelen zijn die op den duur grote delen van het gebied in een moerasbos zullen veranderen en deels een einde zullen maken aan de weidsheid van het gebied. Bij 5 komt u langs een hoog monument dat herinnert aan het oerbos dat zich hier na de laatste ijstijd ontwikkelde. Er kwamen bij de inrichting van het gebied stronken van eikenbomen tevoorschijn die gedateerd konden worden op 6800 v.Chr. De Kleibosch

Landgoed Nienoord Bij 8 komt u langs Landgoed Nienoord. In 1524 bouwde Wigbold van Ewsum hier de eerste borg Nienoord. Van Ewsum was een ondernemend man die zijn oog had laten vallen op het Westerkwartier om er turf te gaan produceren. Hij begon met het graven van het Leekster Hoofddiep om zijn turf naar Groningen te kunnen brengen. Het huidige Nienoord is veel nieuwer. Dit lustslot in neoclassicistische stijl stamt uit 1884 toen Johan van Panhuys de oude borg liet afbreken. Alleen de toegangspoort uit 1708 herinnert nog aan het oude Nienoord.

2 1 Aan het eind van de Zanddijk na 2 komt u op de hoek in Eelderwolde langs de grote boerderij Onlanderij van Natuurmonumenten. Bij de boerderij is een theehuis en een natuurspeeltuin voor de kleintjes ingericht. Als u meer informatie over De Onlanden wilt, kunt u terecht bij het Schuurtje van Boswachter Bart. De openings tijden zijn dezelfde als die van de horeca: woensdag t/m zondag van 10 tot 17 uur. Veel informatie over de natuur in De Onlanden staat op www.deonlanden.nl. Fraaie filmpjes, o.a. van jonge Otters en van een sluipende Roerdomp, zijn via het trefwoord Onlanden op YouTube te vinden. 2 Aan het eind van het fietspaadje bij 3 in Peizermade staan aan weerszijden twee palen met daarop het woord Stadspark. U blijkt net een eindje over het oorspronkelijke toegangspad vanuit het westen naar het Groninger Stadspark te hebben gefietst! De palen werden hier bij de opening van het park in 1925 geplaatst. 3 Ook in De Onlanden duikt de Lepelaar steeds vaker op. Een slanke schoonheid met een lange kuif en een lepelvormige snavel. Met deze snavel vinden ze - wadend door het water - in een karakteristieke maaibeweging hun voedsel. Lepelaarkolonies waren in Nederland lange tijd een zeldzaamheid, maar de laatste tijd hebben de dieren zich op steeds meer plekken gevestigd, met name ook op de Waddeneilanden. Door ontwikkeling van natte gebieden als De Onlanden en delen van het Hunzedal kunnen wij sinds kort ook hier genieten van foeragerende Lepelaars. Misschien de voorbode van een Drentse kolonie?

Foto’s: Bertus Boivin

Foto: Jaap de Vries

Naamloos-3

11:40

Foto: Geert de Vries

11-08-16

Stichting Oude Drentse Kerken

Kerk Odoorn overgedragen aan Het Drentse Landschap Op 2 mei jl. werd het beheer van de Margarethakerk te Odoorn door de Vrijzinnig Hervormde Gemeente overgedragen aan Het Drentse Landschap/Stichting Oude Drentse Kerken. In het bijzijn van de notaris en vertegenwoordigers van beide organisaties werd de overdrachtsakte van dit bijzondere monument ondertekend. F r a n k v a n d e r Ve l d e n *

Monumenten, en zeker kerkgebouwen, staan vaak letterlijk midden in een lokale gemeenschap. Het zijn plekken met herinneringen en ze bieden ruimte aan allerlei activiteiten die de sociale cohesie en het culturele aanbod versterken. Dat geldt ook voor de Margarethakerk. Hier moeten ook vaker dan nu activiteiten plaatsvinden op cultureel en sociaal-maatschappelijk vlak. Dat vraagt echter ook om inzet vanuit het dorp zelf. Zonder vrijwilligers die activiteiten organiseren en namens Het Drentse Landschap het dagelijkse beheer op zich nemen, is het een onbegonnen zaak. In de Stichting Oringer Kerk en Cultuur heeft onze stichting inmiddels hier een goede partner in gevonden.

De overdracht was het resultaat van een zorgvuldige en intensieve samenwerking tussen alle betrokken partijen. Het verkennende gesprek in 2015 groeide uit tot een traject van onderzoeken, rekenen, draagvlak creĂŤren en besluiten nemen. Gelukkig was er vanaf het begin sprake van een sterk onderling vertrouwen. Een basisvoorwaarde om tot een breed gedragen resultaat te komen. Het overnemen van het beheer van de kerk in Odoorn sluit naadloos aan bij de visie van onze stichting om zich verder te ontwikkelen als provinciale trust. Dat betekent dat we ons, naast natuurbehoud, ook actief inzetten voor erfgoedbehoud, en dit erfgoed willen inzetten om van betekenis te zijn voor de samenleving.

Foto: Frank van der Velden

Rijke geschiedenis

De Margarethakerk kent een rijke geschiedenis. Direct in het oog springend en historisch gezien zeer belangrijk is het oorspronkelijke koor van de kerk. Het is tot een hoogte van circa anderhalve meter opgebouwd uit bewerkte zwerfkeien. Daarmee behoort dit gedeelte van het gebouw tot de oudste en meest waardevolle bouwresten die we kennen in Drenthe.

We weten dat het koor dateert van circa 1200, mede omdat vanaf de 13e eeuw baksteen in gebruik kwam als bouwmateriaal. Een materiaal dat veel gemakkelijker te bewerken en hanteren was dan het harde graniet, ook al was er van dit laatste materiaal geen tekort in de omgeving. Keien zijn op verschillende plaatsen in Drenthe gebruikt als funderingsmateriaal, zowel in kerken als in andere gebouwen, maar slechts op enkele plaatsen zijn ze buiten de fundering als bouwmateriaal terug te vinden. Bij een kerk te Emmen is het toegepast in de toren. In de Magnuskerk te Anloo is een trap naar de kelder in keien uitgevoerd. De datering hiervan is (nog) onbekend. Aanpassingen aan de tijd

In de 14e of 15e eeuw zijn bij een verbouwing van de kerk te Odoorn spitsboogvensters in het koor aangebracht, volgens de toen heersende gotische bouwstijl. In de eeuwen die volgden is het gebouw waarschijnlijk betrekkelijk weinig veranderd. Bronnen uit het midden van de 19e eeuw tonen aan dat in die tijd de gehele kerk, dus inclusief het koor, ‘tot op zekere hoogte’ was opgetrokken uit gekapte zwerfkeien.

In 1856-1857 werd de oude, vervallen kerk vervangen door een nieuwe en grotere kerk. Gelukkig leidde de drang tot vernieuwing en verruiming niet tot het verlies van het koor, dat in de nieuwe situatie de functie van consistorieruimte kreeg. De rest van de kerk werd geheel nieuw opgetrokken in de voor die tijd gebruikelijke neoclassicistische bouwstijl. De kerk is vrij eenvoudig van opzet, met grote halfronde vensters en geschilderde versieringen in het interieur. Het meest opvallende element is de slanke witgepleisterde toren die iets uit de voorgevel springt. Door een brand werd de ‘nieuwe’ kerk in 1897 voor een groot deel verwoest. Gelukkig bleef hierbij het koor gespaard. Direct na de brand werd de kerk in dezelfde stijl herbouwd. Ook het orgel ging bij de brand verloren, maar deze werd vervangen door een nieuw exemplaar, geschonken door de neef van de schenker van het oude orgel. In 1899 werd het nieuwe orgel geplaatst, gebouwd door de bekende orgelbouwer Van Oeckelen. Dit orgel is, net als het middeleeuwse koor, door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed aangewezen als meest waardevol onderdeel van het monument.

Foto: Sake Elzinga

Foto: Frank van der Velden

Herstel van het orgel

Hoewel het orgel kan worden bespeeld, is restauratie op termijn nodig om te voorkomen dat het orgel verloren gaat. Het meest urgent is de constructieve staat van het orgel maar ook het binnenwerk van het orgel moet hersteld worden. Dit gaat vele tonnen kosten en dus moet onze stichting op zoek naar middelen om dit te kunnen financieren. Toch zijn we ontzettend trots dat de Vrijzinnig Hervormde Gemeente de zorg voor hun Margarethakerk aan onze stichting heeft toevertrouwd. Het is een kerk met een rijke geschiedenis. Als de zwerfkeien van het koor konden spreken, zou er een grote rijkdom aan verhalen boven water komen. Nu kan er een nieuw hoofdstuk aan dit verhaal worden toegevoegd: de overdracht aan onze stichting. Met steun en inzet van vooral de lokale gemeenschap zullen we ons uiterste best doen om deze unieke kerk voor de toekomst te bewaren! *F.J.R. van der Velden is hoofd van de sector Erfgoed van Het Drentse Landschap. Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van Stichting Oude Drentse Kerken.

Kaalkopjes Veenmoskaalkopje

Kaalkopjes zijn paddenstoeltjes die op het eerste gezicht niet zo tot de verbeelding spreken. De meeste zijn klein en bruin, zodat wandelaars er achteloos aan voorbij gaan. Toch schuilen in sommige soorten magische krachten. Eef Arnolds*

Kaalkopjes danken hun naam aan de gladde, glanzende, vaak wat kleverige hoed. Soms is de rand versierd met een zoom van fijne vezeltjes, zoals bij de schedel van een oude monnik. Een van de soorten heet dan ook het Tonsuurkaalkopje. Aan de onderzijde draagt de hoed dunne lamellen die door rijpe sporen purperbruin kleuren. De steel is dun en draagt soms een miezerig, rafelig ringetje. De meeste kaalkopjes groeien op voedselrijke

plaatsen, zoals mest en dode plantenresten, bijvoorbeeld het Mestkaalkopje. Er zijn echter uitzonderingen, zoals het Veenmoskaalkopje met een slanke, zilverwit gestreepte steel. Die soort groeit uitsluitend in hoogvenen en komt in Drenthe maar op een paar plaatsen voor. Geestverruimend

Kaalkopjes zijn beroemder dan menigeen denkt, maar onder andere namen: paddo’s of ‘magic mushrooms’.

Sommige soorten bevatten namelijk psilocybine en psilocine, natuurlijke verbindingen die de werking van onze hersenen beïnvloeden en daarom psychoactieve stoffen worden genoemd. De effecten daarvan variëren van veel intensere zintuiglijke waarnemingen tot hallucinaties; droombeelden in waaktoestand. Sommigen beschouwen die eigenschappen als een gevaar voor de volksgezondheid; anderen als een goede mogelijkheid om het bewustzijn te verruimen. Hoe het ook zij, het zal niemand verbazen dat dergelijke stofjes, en de paddenstoelen die ze bevatten, tot de drugs worden gerekend. Van de 22 inlandse kaalkopjes bevatten er vijf psychoactieve stoffen. De bekendste soort is het Puntig kaalkopje, in het Engels met de suggestieve naam ‘Liberty

Landschapsbeheer

cap’. Het is een tenger paddenstoeltje met een opvallend puntig hoedje van 1-2 cm breed. In vochtige toestand is de hoed bruin en sterk gestreept, in droge toestand bijna wit, zoals op de foto te zien is. Het dunne steeltje verkleurt soms een beetje blauw aan de basis, een aanwijzing voor de aanwezigheid van psilocine. Het Puntig kaalkopje groeit plaatselijk in zwak bemeste weilanden, maar is lang niet algemeen. Een forsere paddenstoel is het Blauwwordend kaalkopje met een bruine, tot 5 cm brede, zwak gewelfde tot vlakke hoed en een veel dikkere steel. Deze soort wordt bij kneuzen veel sterker blauw en bevat dan ook meer werkzame stoffen. Hij groeit vooral op houtsnippers en is in Drenthe zeldzaam, maar kan op de groeiplaatsen talrijk zijn.

Foto’s Eef Arnolds

Sjamanenmiddel

Het verhaal over ontdekking van de hallucinogene werking van kaalkopjes leest als een avonturenroman. Na vage geruchten over magische paddenstoelen in Centraal Amerika werd het gebruik ervan pas in 1957 ontdekt in een uithoek van Mexico door de antropoloog Wasson. De consumptie is daar voorbehouden aan sjamanen voor helende rituelen.Vóór de Spaanse kolonisatie van Mexico was het gebruik van kaalkopjes wijd verbreid, getuige vele paddenstoelenbeeldjes uit die tijd. Door de inquisitie werd hier met strenge hand een eind aan gemaakt, maar ondergronds wist de traditie bijna vijf eeuwen stand te houden, onopgemerkt door buitenstaanders. Na de ontdekking van Wasson werden in het laboratorium al snel de psychoactieve bestanddelen bepaald.Vervolgens bleek dat die ook in sommige Europese paddenstoelen voorkomen.Voor zover we weten zijn die in Europa nooit als geestverruimend middel gebruikt.

Smartshops

In de wilde jaren zeventig was in kringen van hippies en andere alternatievelingen het nuttigen van kaalkopjes als bewustzijnsverruimend middel een tijdje in zwang. Daarna verdween het gebruik naar de achtergrond tot in de jaren negentig paddo’s populair werden als partydrug. Daartoe werden sommige kaalkopjes uit Midden-Amerika op vrij grote schaal gekweekt. Ze waren in verse of droge toestand te koop in smartshops, samen met gedroogde Puntige kaalkopjes die in het wild werden verzameld. In verband met een paar ongevallen na consumptie van kaalkopjes werden deze paddenstoelen in 2008 door de toenmalige minister Klink van Volksgezondheid onder artikel 2 van de Opiumwet geplaatst.Vanaf dat moment is het bezit en gebruik ervan verboden. Het feesten wordt intussen gewoon voortgezet met andere, synthetische middelen.

Puntig kaalkopje

Gelukszoekers

Op mijn zwerftochten door herfstig Drenthe kom ik af en toe lieden tegen die met een plastic doosje in de hand bedachtzaam door een weiland lopen, de blik strak op de grond gericht. Ze zijn op zoek naar dagdromen in de vorm van het Puntig kaalkopje. Na een praatje zijn ze vaak bereid om hun oogst aan me te tonen. In het doosje tref ik dan gewoonlijk verschillende kleine, bruine paddenstoeltjes aan, die meestal tot heel andere groepen behoren, onder andere vlekplaten, franjehoeden en breeksteeltjes. Slechts één maal zag ik een doosje met echte Puntige kaalkopjes. Ze zijn blijkbaar moeilijker te vinden en te herkennen dan menigeen denkt. Als ik verzamelaars vraag naar het effect van hun ‘valse paddo’s’, komen ze vaak toch met opgetogen verhalen. Blijkbaar kan ook in dit geval een placebo-effect optreden.

Mestkaalkopje

Blauwwordend kaalkopje

Gelukkig kan consumptie van breeksteeltjes en vlekplaten niet veel kwaad, al kan de spijsvertering soms van streek raken. Darmverruimende werking, zullen we maar zeggen. *Dr. E.J.M. Arnolds is lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Cultuurhistorie

Stookhok Het stookhok is door zijn kleine afmetingen en aparte plaats naast de boerderij een opvallende verschijning op veel Drentse boerenerven. Ooit stonden er zo’n 5.000 stookhokken in onze provincie. Begin 21e eeuw zijn dit er nog ruim 3.000. Waarvoor dienden ze en vooral wat kunnen we er nu nog mee in deze moderne tijd? Lukas Hoven*

In de 19e eeuw werd de landbouwsector in Europa geteisterd door grote economische crises. Eind 19e eeuw volgde er een doorbraak met nieuwe ontwikkelingen als de uitvinding van kunstmest, mechanisatie en introductie van nieuwe teelten. In Drenthe werd de schapenhouderij (tot dan nodig voor de plaggenbemesting) afgebouwd. De grote heidevelden werden als graas- en plaggebieden ontgonnen tot akkerland. De omvang van de rundveestapel groeide explosief en tientallen boterfabriekjes werden opgericht. Binnen de traditionele gemengde boerenbedrijven werd het mesten van varkens voor de export, de zogenaamde ‘Londense biggen’ een belangrijke neventak van inkomen. In Drenthe waren meerdere grote exportslachterijen, o.a. Drentex in Assen en Udema in Gieten. Annex aan deze ontwikkelingen werden er begin 20e eeuw in relatief korte tijd duizenden stokhokken gebouwd. Dit was nodig voor het koken van het varkensvoer.

Foto’s: Geert de Vries

Bakstenen huisje

Een stookhok wordt ook wel ‘pothok’ genoemd. Het is oorspronkelijk altijd een vrijstaand gebouwtje. De plaats op het erf is functioneel bepaald ten opzichte van het hoofdgebouw. Het hok staat haaks op de lange zijde van de boerderij bij de overgang van voornaar achtererf, meestal tegenover de pompstraat. De pompstraat is de ‘natte’ scheiding tussen het woonhuis en het achterhuis (deel, koestal). Het meest voorkomende type stookhok is niet groter dan 2 x 3 meter. Dit type heeft geen zolder. Een groter type is soms gecombineerd met een bakoven en

Cultuurhistorie

heeft een zolder voor de opslag van graan. Een stookhok is opgetrokken uit baksteen (halfsteens metselwerk) en heeft altijd een schoorsteen. Het vuur werd gestookt in een open schouw of een kookfornuis. Met het oog op brandgevaar bestaat de dakbedekking altijd uit pannen. Kenmerkend zijn de kleine raampjes. Een stookhok heeft vrijwel altijd witte windveren. Qua aanzien vormde het zo een eenheid met het hoofdgebouw.Vaak werd aan de zonzijde tegen het stookhok een melkrek geplaatst. Hierop werden de melkbussen en melkemmers ‘op de kop’ te drogen gezet, nadat ze op de pompstraat waren schoongemaakt. Gebruik

Het stookhok was het domein van de boerin. In het hok werd het varkensvoer (vooral aardappelen) gekookt. Dat gebeurde in een grote gietijzeren pot. De vuurplaats werd ook gebruikt voor het koken van de wekelijkse was (stookhok werd ook ‘washok’). Als brandstof werden takkenbossen (‘schèensken’) en sprokkelhout gebruikt. Een blik petroleum was altijd binnen handbereik. De vuurplaats in het stookhok werd ook benut voor

het wecken van groenten en vlees of het leveren van heet water voor de slacht van een varken of voor de grote schoonmaak van de stallen. In het weekend fungeerde het stookhok voor de boerenknecht of –meid als warme ‘vrijersplaats’. In de 2e helft van de 20e eeuw treedt in Nederland door voortschrijdende mechanisatie, ruilverkavelingen en specialisatie een ongekende schaalvergroting op in de landbouw. Zo snel het stookhok als bedrijfsgebouw is opgekomen, verliest het ook weer zijn functie. Ze verdwijnen in rap tempo van het erf omdat het een ‘sta-in-de-weg’ is of ‘niet-passend’ is bij een moderne woonboerderij. In alle gevallen verandert het aanzien van het boerenerf rigoureus. Met het oog op de ‘nieuwe toekomst’ worden honderden ‘nutteloze’ stookhokken opgeruimd. Bewustwording

Gelukkig reageren wat meer traditioneel ingestelde bewoners minder impulsief. Meer dan 3000 stookhokken sieren het Drentse platteland nog steeds. Rondfietsend ontdekt men talloze creatieve uitingen van eigentijds gebruik van het stookhok: speelhuis,

gereedschapshok, boetiek, gastenverblijf, dierenhok, tuinhuisje, badkamer annex sauna, rommelhok, enz. Een belangrijke aanzet voor de bewustwording van de cultuurhistorische betekenis van het fenomeen stookhok is in de periode 2001-2005 gegeven door de werkgroep Stookhokken in Drenthe. De werkgroep en een groot aantal vrijwilligers hebben bijna 2.000 stookhokken beschreven en gefotografeerd. Met het boek ‘Stookhokken in Drenthe. Rooksignalen van het boerenerf’ (2005) heeft de werkgroep samen met een aantal gastauteurs het ‘stiefkind’ op het boerenerf mooi op de kaart gezet. In het hoofdstuk ‘Nieuwe functies van oude stookhokken’ wordt, mede aan de hand van een aantal geslaagde voorbeelden, een pleidooi gehouden voor respectvol hergebruik. Eigenaren van stookhokken zouden dit advies ook ten harte moeten nemen opdat dit kleine maar belangwekkende en fraaie onderdeel van de inrichting van een traditioneel Drents boerenerf ook in de 21e eeuw kan worden behouden. *L. Hoven is lid van de Werkgroep Boerderij en Erf van Het Drentse Landschap.

Jaarverslag 2015

Het jaar 2015 is in veel opzichten een fantastisch jaar geweest. Niet alleen ontving onze stichting meer legaten dan ooit en kon zij meer dan 100 ha natuurgebied verwerven. Ook groeide onze achterban. Minstens zo belangrijk was het feit dat natuur en milieu in ieder geval mondiaal weer een plek op de agenda lijken te krijgen. Denk aan de klimaatafspraken van Parijs en de zich ontwikkelende visie op duurzaamheid voor wat betreft energie, voedselvoorziening en de circulaire economie.

Stichting Het Drentse Landschap heeft in 2015 uitvoering gegeven aan de interne visienota Op weg naar 2020. Verdere professionalisering en investeren in het vergroten van de competenties waren hierin de belangrijkste aandachtspunten. Daarnaast is gestart met het schrijven van een nieuw meerjarenbeleidsplan dat in het voorjaar van 2016 is verschenen. De stagnatie van de grondverwerving als gevolg van de staatssteun procedure die particuliere grondeigenaren bij de Europese Unie hebben aangespannen, duurde ook in 2015 voort. Er zijn wel verschillende stappen gezet om dit proces, nodig voor de realisatie van het natuurbeleid, vlot te trekken. Communicatie

Met een klein team wist onze stich-

ting ook dit jaar weer een ongelofelijk aantal activiteiten, evenementen en persmomenten te organiseren. Lammetjesdag, het Kinderfestival en het Festival van het Landschap waren de toppers waar duizenden belangstellenden op af kwamen. De samenwerking met de Gemeente Assen rond het DuurzaamheidsÂ centrum is een enorme uitdaging. Het maakt ons zichtbaar in de hoofdstad en biedt mogelijkheden om met een grote groep vrijwilligers prachtige activiteiten te organiseren. Natuurontwikkeling

De overvloedige regenval in januari en november maakte de Drentse samenleving duidelijk dat natuurontwikkeling in de beekdalen onze waterveiligheid enorm heeft verbeterd. Ook de media

merkten dat terecht op. Dankzij icoongelden konden er in het Hunzedal weer grote stappen gezet worden. In Zuidwest-Drenthe zijn drie bruggen in het Reestdal door het waterschap vernieuwd en deels van knijpconstructies voorzien.Voor een efficiĂŤntere uitvoering van het begrazingsbeheer in Zuidwest-Drenthe werd de renovatie en uitbouw van de nieuwe beheerboerderij De Veldkamp op het Landgoed Rheebruggen opgeleverd. De op het dak aangebrachte zonnecentrale van 150.000 kWp is inmiddels ook in gebruik genomen. Erfgoed

Op verzoek van de Provincie houdt het Steunpunt Erfgoed Drenthe sinds april bij ons kantoor. Dit levert een versterking op van de samenwerking op het vlak van herbestemming. De sector Erfgoed van onze stichting heeft in 2015 forse professionaliseringsstappen gezet. Ook is opnieuw een POM-aanvraag ingediend. In 2015 is gestart met de voorbereiding voor een aantal grote projecten zoals de restauratie en revitalisering van Landgoed Oldengaerde, De Havixhorst en de Lindenhorst. De prachtige

29 Kengetallen

2014

2015

Oppervlakte in eigendom

8443

8595

259

262

Gebouwen in eigendom Kerken

Foto: Herman Wanningen

Archeologische objecten Verworven gebouwen

boerderij de Meijershof werd aan de formule van de gezamenlijke verhuurorganisatie Buitenleven toegevoegd. De samenwerking met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten was zeer succesvol en leidde dit jaar tot een forse omzetverhoging.

Beschermers Vrijwilligers Personeelsleden Persberichten

Stichting Oude Drentse Kerken sluit het jaar 2015 af met een batig saldo van € 9.000,--. Als gevolg van de beleggingsresul-

15.702

16.194

275

272

101

103

Kwartaalbladen

78.000

76.000

Deelnemers excursies/lezingen/activiteiten

95.975

99.400

Bezoekers informatiecentra

105.553

115.000

(incl. onderwijs)

Resultaat 2015

De geconsolideerde jaarrekening 2015 sluit met een voordelig saldo van € 1.443.000,--. Het enkelvoudig resultaat van Het Drentse Landschap is een batig saldo van € 1.397.000,--. Als wij rekening houden met een onderbesteding van € 511.000,-- op de NPL projecten dan is het gecorrigeerde enkelvoudig resultaat dus € 886.000,--. De stichting heeft in 2015 een groot aantal schenkingen en legaten gekregen met een totale waarde van maar liefst 1,9 miljoen euro. Dit feit alleen al verklaart deels het prachtige resultaat over 2015. Het gecorrigeerd enkelvoudig batig saldo van Het Drentse Landschap (€ 886.000,--) is voor € 536.000,-toegevoegd aan de in 2012 gevormde bestemmingsreserve Reserve Natuurbeheer en Grondverwerving en voor € 350.000,-- toegevoegd als bruidsschat aan de eind 2015 nieuw opgerichte Stichting Fonds Onrendabele Monumenten (FOM). Dit is verantwoord als bestemmingsreserve Onrendabele Monumenten in de geconsolideerde balans.

Besteding aan de doelstelling

90,17%

77,4 %

Kosten eigen fondsenwerving

4,78%

2,56 %

Kosten beheer en administratie/reguliere baten

8,17%

7,89 %

taten (ongeveer 3%) heeft Stichting Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds het jaar 2015 met een batig saldo van € 46.000,-- afgesloten. De beleggingsresultaten waren gezien de marktomstandigheden in 2015 amper bevredigend. In 2015 bedroegen de baten uit onze beleggingen € 337.000,-- waarbij naast rente- en dividendopbrengsten van € 220.000,-- een positief koersresultaat van € 117.000,-- werd behaald.

we naar moeten zoeken. Gezien de betekenis van zulke vertegenwoordigers van de lokale gemeenschap op het punt van monumentenbehoud, educatie, voorlichting en een veelkleurig cultureel aanbod voor burgers en toeristen in Drenthe, zou steun vanuit gemeenten en Provincie Drenthe niet vreemd mogen zijn.

Vooruitblik

Het Drentse Landschap zal zich meer dan tevoren moeten inzetten op een nieuwe rol, die van verbindingsofficier. Wil onze stichting informatiecentra zoals het Duurzaamheidscentrum of onrendabele monumenten, zoals molens en kerken, in stand houden en laten bloeien, dan zal zij de lokale gemeenschap, de burgers en de vrijwilligers, daarbij moeten betrekken en ondersteunen. Door de programmering, sturing en organisatievermogen in te brengen. De middelen voor deze taak ontbreken momenteel en daar zullen

Belangstellenden kunnen het volledige jaarverslag nalezen op onze website www.drentslandschap.nl of tegen verzendkosten opvragen bij het kantoor in Assen.

Vrijwilligersgroep in beeld

Inwoners van Schoonebeek knappen dorpspark op Het dorpspark tussen het dorpscentrum en het Middendorp in Schoonebeek was een doorn in het oog van verschillende bewoners. De begroeiing was verwilderd, paden werden greppels en het aanzicht was treurig. Reden voor zes inwoners om de hoofden bij elkaar te steken en plannen te maken om het park weer in ere te herstellen. Schoonebeek heeft een slagenlandschap met lange rechte percelen, gescheiden door sloten of elzensingels. “Eén van de wensen was de aansluiting bij het omliggende landschap”, vertelt initiatiefnemer Alfred Gijlers. “En dat is gelukt. Door de aanleg van verschillende lange, rechte plantenstroken kun je nu door het park heen kijken. Het is

een prachtig gezicht en sluit goed aan bij het landschap”. Wim Maatje, coördinator van de vrijwilligers, vult hem glunderend aan: “Hoe vaker ik door het park loop, hoe mooier ik het vind”. Een andere wens was dat rekening moest worden gehouden met recreatiemogelijkheden van het park. Zo moest het ruimte bieden voor evenementen en moesten er begaanbare wandelpaden zijn. Hiervoor zijn in het park open ruimtes gecreëerd en zijn de paden verhard met zogenoemd Achterhoeks Padvast®; een halfverhardingsmateriaal met een lange levensduur. Maatje: “We zijn erg enthousiast over het resultaat en krijgen veel complimenten van omwonenden”.

Rianne Post*

Samenwerking

Samen met leerlingen van de Nicolaasschool, De Oliebron en De Iemenhof hebben de vrijwilligers onder leiding van Landschapsbeheer Drenthe in één ochtend nieuwe bomen en struiken aangeplant. Bert Arling, directeur van De Iemenhof: “We vinden het belangrijk om kinderen bewust te maken van hun omgeving. Ze waren erg enthousiast en hebben het er nog steeds over”. De metamorfose van het dorpspark is nagenoeg afgerond, maar de inwoners blijven niet stil zitten. Het is belangrijk het onderhoud duurzaam te regelen. Hiervoor zijn de eerste stappen gezet. Gijlers besluit: “In samenwerking met Dorpsbelangen Schoonebeek worden plannen gemaakt om het centrum aan te pakken. Schoonebeek is volop in beweging”. *R. Post is communicatiemedewerker bij Landschapsbeheer Drenthe.

Wilt u meer weten over het Dorpspark? Kijk dan op: facebook.nl/dorpsparkschoonebeek.

De metamorfose is mogelijk gemaakt dankzij de Provincie Drenthe, Gemeente Emmen, Nationale Postcode Loterij en Dorpsbelangen Schoonebeek. De inwoners en vrijwilligers zijn ondersteund door Emmen Revisited en Landschapsbeheer Drenthe.

Beleid

Samenwerken aan een plan voor weideen akkervogels Generaties zijn opgegroeid met weideen akkervogels in hun leefomgeving. Hun vanzelfsprekende aanwezigheid was een ‘bijproduct’ van het agrarisch grondgebruik. Heel lang ging dit hand in hand, maar anno 2016 lijkt deze vanzelfsprekendheid verdwenen. Tijdens het symposium Een toekomst voor weideen akkervogels werd stil gestaan bij deze ontwikkelingen en wat er gedaan kan worden om de achteruitgang van deze vogels tegen te gaan.

Bert Dijkstra*

Het symposium was een direct voortvloeisel van een motie die begin 2016 in de Provinciale Staten werd ingediend om de weideen akkervogels voor Drenthe te behouden. Henk Nijmeijer (GroenLinks), Maaike Bakker (PvdA) en Jan Luuk Stel (VVD) tekenden ervoor. Op de druk bezochte bijeenkomst in juni jl. wierpen deskundigen een blik op de ontwikkelingen van

agrarisch grondbeheer, de factoren die daarbij een rol spelen en beschermingsmogelijkheden. Onderzoeker Arend van Dijk liet aan de hand van indrukwekkende telreeksen de ontwikkelingen in ZuidwestDrenthe zien. Tot in de jaren zestig, de hoogtijdagen, was het graslandgebruik extensief. Onder invloed van ruilver kavelingen was daar rond 1985 nog maar 20% van over, met een sterke achteruitgang van weidevogels als gevolg. Iedere soort reageerde anders op de transitie. Zo startte de achteruitgang van de Grutto al in 1970, maar die van de Kievit pas rond 2000.Van de laatstgenoemde werd niet alleen het aantal minder maar de Kievit veranderde ook van weidevogel in een akkervogel.

Foto: Eric Wanders

Predatie

De afname van met name weidevogels wordt in verband gebracht met een toename van predatoren. Wolf Teunissen van Sovon Vogelonderzoek Nederland meldde dat predatie een complex verhaal is. Er lijkt sprake van een toename van het aantal predatoren. Bovendien is Drenthe een provincie met ook nog eens relatief veel predatie. Uit onder-

zoek blijkt dat het hier vooral de Vos is die eieren rooft.Voor de kuikens van weidevogels geldt dat ze vaak op het menu van de Buizerd en Blauwe reiger staan. Het landgebruik, zoals verstoring door bewerking en het wegvallen van dekking na maaien, kan ook van invloed zijn op het verstoren van de nesten. Betere bescherming

Uiteraard werd er tijdens het symposium ook ingegaan op de beschermings mogelijkheden. Met een focus en aanpassingen lijken er kansen te liggen in kansrijke agrarische- en natuurgebieden. Hier is echter maatwerk nodig vanwege de grote verschillen. Aan het einde van het symposium werd er een resolutie opgesteld. Deze dient als basis voor een plan van aanpak dat in het najaar wordt opgesteld door de Provincie. Hierbij worden ook de verschillende partijen betrokken die een rol spelen in weideen akkervogelbeheer.

* B. Dijkstra is senior projectleider bij Landschapsbeheer Drenthe.

We komen ook op plekken zonder postcode.

Het Reestdal, op de grens van Overijssel en Drenthe, is het traditionele thuisland van de ooievaar. Met kleurige hooilanden, het kronkelende riviertje de Reest en bloemen zoals de Rode Pimpernel. Met wuivend graan, bos, heide, oude boerderijen en landgoederen. Dankzij het Drentse Landschap blijft het eeuwenoud, idyllisch landschap bewaard voor de toekomst. Stap een andere tijd binnen. Kom ook eens genieten van dit unieke cultuurlandschap!

De belangen van Het Drentse Landschap worden behartigd door LandschappenNL dat sinds 1996 een bijdrage van € 287,1 miljoen ontving. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij LandschappenNL en 94 andere organisaties financieel ondersteunen. En dankzij u groeide dit Nederlandse loterij- initiatief uit tot de grootste fondsenwerver ter wereld – er werd al € 7 miljard aan goede doelen geschonken. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

Lezersaanbieding

Huis Ter Hansouwe Vakantie houden in middeleeuws steenhuis Aan de rand van het beekdal van het Eelderdiep staat Huis Ter Hansouwe, één van de oudste huizen van Drenthe. Stichting Het Drentse Landschap beheert dit bijzondere rijksmonument sinds 2009. Het voorste deel van het steenhuis wordt verhuurd maar in het achterste deel kunt u als vakantieganger genieten van de unieke sfeer van dit pand en de prachtige omgeving. Huis Ter Hansouwe ligt onder de rook van Groningen. Het is een moderne ruime vakantiewoning voor 6 personen met veel privacy. Huis Ter Hansouwe op de Achterste Horst betekent ‘huis op een zandige hoogte in een nat gebied’. Kijken we naar het landschap rondom het huis, dan klopt deze beschrijving eigenlijk nog steeds heel goed. Oude dorpjes op hoge keileemruggen en daartussen het uitgestrekte beekdal van het Eelderdiep met authentieke boerderijtjes. NoordDrenthe kenmerkt zich door bosjes, houtwallen, uitgestrekte ruige graslanden en lieflijke slootjes met Waterviolier en Dotterbloem. U kunt er heerlijk wandelen en fietsen. In het nabij gelegen Groningen of Assen kunt u musea bezoeken, winkelen en is een ruim aanbod aan leuke restaurants.

In de middeleeuwen was Huis Ter Hansouwe een zogeheten steenhuis, waar een aantal beroemde Groninger en Drentse riddergeslachten hebben gewoond. De eerste melding van het huis stamt uit 1418. In de loop van de eeuwen veranderde Huis Ter Hansouwe van karakter.Van een adellijke woonstee werd het een ‘gewone’ boerderij. De vakantiewoning, onder architectuur gebouwd, heeft drie ruime slaapkamers, voorzien van ambachtelijk gemaakte eikenhouten bedden, en een woon/ zitkamer met open keuken. Eén zijde van de vakantiewoning is geheel van glas en biedt zicht op een enorme Friese schuur met een prachtige gebintenconstructie.Vanaf het terras heeft u een geweldig uitzicht over het beekdal. De woning is voorzien van twee luxe badkamers, waarvan één met bad. Alle ruimten bevinden zich op de begane grond. Geïnteresseerden kunnen de vakantiewoning boeken via buitenlevenvakanties.nl. Tot 1 november 2016 ontvangt u bij uw boeking gratis het prachtige boek Huis Ter Hansouwe, Steenhuis aan het Eelderdiep. Kijk voor de actiecode op de wikkel van dit kwartaalblad.

Kortweg 1-Hunzedal

Foto: Joop van de Merbel

ruimte kreeg in Mandelanden. Ook de vogelwereld ontwikkelt zich in rap tempo. Naast Rietgors en Watersnip zijn enkele territoria van de Waterral vastgesteld. Het laat zien dat het gebied Mandelanden een mooie toekomst tegemoet gaat. Dit voorjaar was er een succesvol broedgeval van de Roerdomp in het LOFARgebied. Het hele voorjaar door was hier het karakteristieke hoemp geluid te horen. Later in het jaar werden de oudervogels gezien bij het aanvoeren van voedsel. In Zuidoevers, aan de zuidzijde van het Zuidlaardermeer zijn eveneens spectaculaire veranderingen gaande. De afgelopen jaren heeft zich op delen van de meeroever een bijna heideachtige (!) pioniervegetatie ontwikkeld. Massaal komen Moeraswolfsklauw en Ronde zonnedauw hier nu voor, terwijl ook de Stekelbrem is te vinden. Een prachtig gezicht.

3-Doldersummerveld In het kader van het LIFEproject ‘Going up a level’ vinden voorbereidingen plaats om aan de zuidzijde van het Doldersummerveld de condities voor natte heidevegetaties verder te verbeteren. Hiertoe zal een voormalig landbouwgebied van ongeveer zes hectare worden geplagd. Hiermee verbinden we een

geïsoleerd kleiner heide- en hoogveengebied met het grotere Doldersummerveld.Verder verondiepen we enkele sloten. De maatregelen vinden zodanig plaats dat de bedrijfsvoering van onze beheerboerderij de Sophiahoeve er niet onder lijdt. Uitvoering is voorzien medio 2017.

1 ASSEN

6 5

MEPPEL

Foto: Hennie Leijtens

Tijdens de monitoring van het nieuwe natuurgebied Mandelanden zijn diverse zeldzame plantensoorten aangetroffen. Het gebied is nog maar recent ingericht (2013), maar nu al duiken diverse soorten op die erop duiden dat er kwelwater stroomt naar het gebied. Meerdere sloten en laagten verlanden momenteel met Holpijp, Kleine watereppe, maar ook met Grote boterbloem. Deze laatstgenoemde soort is van oorsprong kenmerkend voor kwelsituaties in meer benedenstroomse delen van de Drentse beekdalen, maar voelt zich hier kennelijk ook thuis. In het net ingerichte gebied Bonnerklap is de Grote boterbloem ook recent gevonden (waarneming Els Heijman).Verder zijn Veldrus en Duizendknoopfonteinkruid en Snavelzegge algemeen in delen van het gebied, en werden enkele exemplaren van de Rietorchis gevonden. Verrassende taferelen dus zo kort nadat de natuur weer de

HOOGEVEEN

EMMEN

Berichten

6-Nuilerveld

Opvallend dit voorjaar is de melding van Klein warkruid in diverse heideterreinen van de stichting. Zo werd op Kampsheide (zelfs vlak langs het pad) maar ook in de Gasterse Duinen de soort veelvuldig gevonden. Klein warkruid, ook wel Duivelsnaaigaren genoemd, is een parasiet die op Struikhei voorkomt, en daar met zijn vele stengeltjes en kleine witroze bloempjes een ‘warrig’ beeld oproept. Een plant die de heide

zo kan overwoekeren, zoiets moest wel iets te maken hebben met de duivel vond men vroeger. Zeker omdat deze ook nog ten koste van een andere plant leefde. Dus zag men in de stengels van het Klein warkruid het naaigaren van de duivel… Of 2016 simpelweg een gunstig jaar is of dat er van een trend sprake is valt nog te bezien. Het is in ieder geval mooi dat de soort weer in meerdere heideterreinen is te vinden.

5-Pastorie en kerk Bovensmilde De pastorie bij de kerk in Bovensmilde stamt uit 1862 en is in eclectische stijl, een mengeling van verschillende bouwstijlen, gebouwd. Samen met de eveneens rijksmonumentale kerk vormt het een bijzonder ensemble, fraai gelegen aan de Drentse Hoofdvaart. Op 19 juni jl. vond een open dag plaats in de gerestaureerde pastorie te Bovensmilde. Ruim honderd bezoekers kwamen langs om het rijksmonument te bekijken. Onder de bezoekers, naast buurtgenoten en andere geïnteresseerden, ook oudbewoners en medewerkers van Combivé, het kantoor dat na de renovatie haar intrek heeft genomen in het pand.

Na de zomer starten ook de bouwwerkzaamheden aan de kerk. De huidige aanbouw zal plaatsmaken voor een nieuwe aanbouw, die voldoet aan de wensen en eisen van deze tijd, en die qua architectuur en volume (beter) recht doet aan het kerkgebouw zelf. Als de verbouwing van de kerk klaar is, zal de PKN Bovensmilde weer gebruik gaan maken van de kerk, waardoor deze na vele jaren haar oorspronkelijke functie terugkrijgt. Daarnaast kan de kerk in de toekomst worden gebruikt voor allerlei activiteiten op cultureel en sociaal-maatschappelijk gebied.

jaren zijn ontstaan door de herinrichting van het gebied. Rugstreeppadjes die daar geboren zijn trekken de wijde wereld in op zoek naar nieuwe gebieden om te leven. Nu hebben ze voor het eerst het twee kilometer verderop gelegen Nuilerveld ontdekt waar ook enkele, voor deze soort, geschikte waterpartijen liggen.

Foto: Edo van Uchelen

2-Kampsheide

Het Nuilerveld bij Pesse heeft er nieuwe bewoners bij gekregen. Dit voorjaar werden er voor het eerst Rugstreeppadjes aangetroffen. Rugstreeppadden laten de laatste jaren een enorme bevolkingsexplosie zien op het nabijgelegen Dwingelderveld. Dit is te danken aan de vele nieuwe ondiepe waterpartijen die hier de laatste

4-Nieuw parkeersysteem Orvelte De parkeerplaatsen bij het monumentendorp Orvelte zijn voorzien van een nieuw parkeersysteem. Het parkeersysteem was aan vervanging toe omdat het oude systeem door de leverancier niet meer werd onderhouden. Het nieuwe systeem werkt in principe op dezelfde wijze als het oude. De belangrijkste verandering

betreft de wijze van betalen. In het nieuwe systeem is het niet meer mogelijk om met muntgeld te betalen. Bezoekers betalen bij het uitrijden voortaan alleen nog met betaalpas of (in de toekomst) met creditcard. Het dagtarief van € 3,-- is niet gewijzigd. De parkeervoorzieningen blijven in beheer bij de Stichting Orvelte Poort.

Berichten

Bestel nu Vlees van het Landschap Het Drentse Landschap biedt u de mogelijkheid om Vlees van het Landschap te kopen. Dit vlees is afkomstig van Schotse hooglandrunderen en Schoonebeker heideschapen die niet meer voor het beheer kunnen worden ingezet. Onze dieren hebben altijd in de vrije natuur en zonder stress kunnen leven.

Foto: Bertil Zoer

Diversen Extra steun gescheperde schaapskuddes In december 2015 heeft Provinciale Staten (PS) het besluit genomen om de 10 gescheperde schaapskuddes in Drenthe een jaarlijkse bijdrage te verlenen. Toen is al aangegeven dat deze bijdrage niet voldoende zou zijn om de kosten van een gescheperde kudde in stand te houden. Op 3 juni heeft gedeputeerde Jumelet tijdens een persbijeenkomst in het bijzijn van de kudde van Balloo verteld dat het college van Gedeputeerde Staten aan PS voorstelt een extra bijdrage van € 7.500,-- per kudde te verstrekken. Dit onder de voorwaarde dat ook de terreineigenaren waar de kuddes grazen een extra inspanning

zullen leveren om de kuddes in stand te houden. Het Drentse Landschap voldoet hier ruimschoots aan omdat het de tekorten bij de schaapskuddes van het Hijkerveld en het Doldersummerveld uit haar eigen begroting aanvult. Tevens vraagt de Provincie samenwerking tussen de diverse kuddes en inzicht in verdienmodellen. De samenwerking heeft al vorm gekregen door gezamenlijk afzetmogelijkheden te zoeken voor vlees en wol. Ook wordt via de website aangekondigd bij welke kuddes activiteiten plaatsvinden. Hiermee is in ieder geval tot en met 2019 de financiering van de schaapskuddes gewaarborgd. Onze dank hiervoor gaat richting de Provincie.

Schenkingen, legaten en giften Mevrouw De Mol, laatst wonende te Norg, heeft de stichting in haar testament benoemd tot erfgenaam voor 1/16 deel van haar vermogen. De erven van wijlen de heer Van der Spoel, laatst wonende te Nooitgedacht, besloten de stichting een bedrag van € 10.000,-- te schenken. De heer Van Tol uit Voorschoten was zakelijk directeur Onderzoek en Onderwijs bij Naturalis Biodiversity Center te Leiden. Bij zijn afscheid kreeg hij € 1.050,--. Met dit geld zal een deel van de aankoop van een stukje natuurgrond (veentje/bos) in het Ronde Veen in natuurgebied Hondstong bij Vries bekostigd worden.

Bestelprocedure U kunt het Vlees van het Landschap in de webwinkel bestellen. Dan bent u zeker van levering van het bestelde pakket. Het is ook mogelijk om via de ingehechte bestelbon het vlees te bestellen. Echter, we kunnen dan niet garanderen of we u de bestelde producten ook kunnen leveren. De bestelbonnen worden namelijk verwerkt op volgorde van binnenkomst. Stuur uw bestelbon daarom snel terug. Het liefst voor 1 oktober 2016. Via onze webwinkel kunt u overigens bijna het gehele jaar kant-en-klare diepvriesproducten bestellen: www.drentslandschap.nl/winkel/vleesverkoop.

NB. Wilt u het Vlees van het Landschap proeven? Boek dan op 19 oktober een diner in het Duurzaamheidscentrum in Assen (zie wikkel voor meer informatie).

Foto: Jaap de Vries

Voor vragen kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met Aaltje Stroetinga van de beheeradministratie: tel. 0592-304135

Berichten

De heer Dirks heeft na 12 jaar voorzitterschap afscheid genomen van de Hengelsportfederatie Groningen-Drenthe. Het bedrag van € 500,-- dat hij ontving bij zijn afscheid heeft hij aan de stichting overgemaakt. Verder ontving de stichting bijdragen van mevrouw Spencer uit Den Haag (€ 700,--), de heer Zandvoort uit Haastrecht (€ 500,--), de heer Koch uit Norg (€ 150,--), mevrouw Aalbers-Beumer uit Meppel, mevrouw Rensen uit Emmen (ieder € 100,--) en de heer Homan uit Paterswolde (€ 70,--). Een bijzondere gift was er van mevrouw Van Vrede-Van der Hoeven uit Aerdenhout die

de opbrengst van € 500,-- van de door haar verkochte oude boeken aan de stichting gaf. Mevrouw Hut uit Emmen is verhuisd in Emmen. Ze geniet erg van haar nieuwe woning met de bijhorende tuin. Dit voorjaar kwamen vele plantjes ‘vanzelf ’ op. De gasten die de housewarming bezochten gaven € 420,--. Tenslotte gaf de familie Van Dalsem uit Hoogeveen € 500,-- voor het plaatsen van een bankje in het natuurgebied Nuilerveld. Wederom zijn wij verrast door de gulheid van vele mensen. Wij willen een ieder dan ook heel graag heel hartelijk danken voor deze steun!

BOA convenant Op 4 juli hebben veel van de natuurbeheerders en andere werkgevers van handhavers uit Drenthe, Groningen en Friesland het BOA convenant “groene handhaving” ondertekend. Dit convenant maakt het eenvoudiger om op het gebied van groene handhaving samen te werken en elkaar te ondersteunen. Waardering Drentse natuurgebieden Natuurgebieden in Drenthe worden volgens een recent verschenen onderzoeksrapport hoog gewaardeerd. Gebieden van verschillende beheerders zijn onderzocht; het Drouwenerzand staat op een 2e plaats. Het totaal van de natuur-

gebieden genereert een grote inkomstenbron voor de toeristische sector. In 2015 werd er bijna 25 miljoen uitgegeven in horecagelegenheden die grenzen aan de natuurgebieden. Nieuw wandelpad op Landgoed Vledderhof Op woensdag 6 juli jl. is op Landgoed Vledderhof een semiverhard wandelpad in gebruik genomen dat geschikt is voor rolstoelgebruikers en gezinnen met kinderwagens/buggy’s. De route van zo’n 4 kilometer start op de picknick/dagcamping aan de Storklaan. Dit is ongeveer halverwege de weg van Doldersum naar Vledder. Wethouder Smit van de Gemeente Westerveld en onze

Meerjarenbeleidsplan Het Drentse Landschap Onder de titel 100% DRENTS verscheen onlangs het Meerjarenbeleidsplan 2016-2020 van Stichting Het Drentse Landschap. De titel illustreert dat de organisatie er alles aan gaat doen om de komende jaren een beleid te realiseren dat helemaal op de Drentse situatie toegesneden is. Zo’n beleidsplan is niet alleen bedoeld voor intern gebruik, maar ook om subsidiegevers en andere betrokkenen inzicht te geven in de koers die de stichting wil gaan varen. Uit de plannen blijkt onder andere dat er bij de sector Erfgoed de komende jaren veel aandacht zal zijn voor het verder ontwikkelen van Het Drentse Landschap als provinciale trust. Belangrijk speerpunt voor de sector Natuur en Landschap wordt het zo pragma-

tisch en kosteneffectief mogelijk uitvoeren van het natuurbeheer. Ook komt er een nieuwe beheervisie hoe we in de toekomst het beste kunnen omgaan met elementen als houtwallen, singels, struwelen en zandpaden. Andere belangrijke aandachtspunten worden in de periode 2016-2020 het werven van voldoende nieuwe vrijwilligers en – in de woorden van het beleidsplan – ‘het professionaliseren van de organisatie vanuit idealistisch en sociaal-maatschappelijk ondernemerschap’. Als u in ons Meerjarenbeleidsplan 100% DRENTS geïnteresseerd bent, ga naar www. drentslandschap.nl, vervolgens naar Dit zijn wij en klik daar het Meerjarenbeleidsplan aan om het document als pdf te downloaden.

Berichten

directeur Erwin van Liempd voltrokken de officiële opening. Het mindervalidenpad is er gekomen dankzij de voormalige Vereniging ’t Erfgoed Landleven Zuidwest Drenthe. Op initiatief van ex-bestuurslid Esther Veneberg is door verschillende partijen met eendracht en geduld toegewerkt naar de dag waarop het pad voor gebruikers klaar zou zijn. Bijzondere dank gaat uit naar de firma Otteninfra, die het plan meteen enthousiast omarmd heeft. De realisatie is verder mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van Nationaal Park Drents-Friese Wold, het Bercoop Fonds, Recreatieschap Drenthe, de Gemeente Westerveld, het Gehandicapten Platform Westerveld en Het Drentse Landschap. 12 tips voor het boerenerf Vroeger waren boerderijen en hun erven onlosmakelijk verbonden met het landschap. De kenmerken van het omliggende landschap waren terug te vinden op de erven in de dorpen. Tegenwoordig verdwijnt deze soepele overgang tussen boerenerf en landschap steeds meer. Om het traditionele Drentse boerenerf op waarde te schatten en herkenbaar te houden heeft het Steunpunt Erfgoed Drenthe samen met de Werkgroep Boerenerven Drenthe een boekje gemaakt met 12 tips voor een historisch verantwoorde inrichting van uw boerenerf. Gratis af te halen aan de Kloosterstraat of te downloaden via www.erfgoeddrenthe.nl.

Kinderdramaserie op het Hijkerveld De schaapskudde en het Hijkerveld waren afgelopen april/mei het decor voor de

nieuwe kinderdramaserie Puck en het verdwenen schaap van de KRO-NCRV. Twee kinderen van 5 en 6 jaar,90 schapen, een verdwaald schaap en een lam-

metje vertolkten de hoofdrollen in deze 5-delige kinderdramaserie. Het idee voor de serie ontstond toen filmmaakster Annemarie van Mooren de kinderen Puck en Stijn ontmoette en bijna tegelijkertijd haar vakantiefoto’s van Drenthe met prachtige heide en schapen zat te bekijken. In overleg met onze stichting kwam al snel het Hijkerveld in beeld als geschikte locatie. “Ik was meteen verkocht. Een oase van rust, mooie natuur en een filmische schaapskooi met een prachtige kudde” , aldus Annemarie Mooren van het gelijknamige productiebureau. “Freerk Heuker heeft alles in het werk gesteld om de opnames zo goed mogelijk te laten verlopen en dat is gelukt. Het is een prachtige serie geworden”, vertelt ze enthousiast. De serie wordt in het najaar 2016 uitgezonden op NPO 3.

Voor het voetlicht

Eropuit! Nederland is een nieuw Lange Afstand Wandelpad rijker. Het Groot-Frieslandpad (360 km) begint in Bergen aan Zee en eindigt in het Duitse Leer. De route gaat dwars door de kop van Drenthe en via ons bloemrijke waterwingebied in het Hunzedal naar de veenkoloniĂŤn.

Foto: Ger Ekelmans

Grondwater uit de Hondsrug voedt de bijzondere flora in het beekdal. Water dat diep in

de Hondsrug door het zand is gefilterd, levert honderdduizenden mensen heerlijk drinkwater. U beleeft hoe natuurbeheer, waterwinning en recreatie met elkaar samen gaan. Even een frisse neus halen in uw omgeving of lange afstanden wandelen? Met de routebeschrijving ĂŠn de markering wandelt u op uw gemak door de mooiste gebieden.

De route is te vinden op wandelnet.nl/groot-frieslandpad. Bij het Zwanemeer start nog een wandelroute (6 km) door het waterwingebied. Kijk op wmd.nl

Het waterwingebied is een hotspot in de expeditie water van het Geopark de Hondsrug

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur • VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving • PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland • JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen • PROVINCIE DRENTHE Assen 0592 36 55 55 www.pronincie-drenthe.nl • Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw • SWECO NEDERLAND B.V. Groningen (088) 811 66 00 Advies- en ingenieursbureau • ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie duurzame energie uit afvalstromen. • NAM B.V. Assen (0592) 36 91 11 Opsporing en winning van aardolie en aardgas in Nederland • Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant • NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait... • Buro HOLLEMA B.V. Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT • N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water • DRUKKERIJ VAN GORCUM BV Raalte (0572) 349700 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen! • DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen • POLYTEC NEDERLAND BV Assen (0592) 377400 www.polytec.nl • CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel • OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl

• WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis ELTON BV • Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • VNO NCW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • VANDERSALM Bouwkundig ontwerpen adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 Installatiebedrijf DICK SJABBENS • Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken • Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis BOUWBEDRIJF BRUINS SLOT V.O.F. • www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw • HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77 • COMPUSYSTEMS Hoogezand (0598) 34 38 60 • OP- EN OVERSLAG MEPPEL B.V. Meppel (0522) 24 36 12 Grond, weg- en waterbouw • ROELOFS BV Den Ham (0546) 671 741 www.roelofszandwinning.nl • COOPERATIE TVM Hoogeveen www.tvm.nl De mobiliteitsverzekeraar: voor transport over weg, water en automotive • CARAAD BELASTINGADVISEURS Groningen www.caraad.com • RIETDEKKERSBEDRIJF J.G. KAPPE Diever (0521) 593 043 www.jgkappe.nl Natuurlijk riet! Onderhoud, reparatie, nieuwe daken, gratis quickscan • FRIESLAND CAMPINA DOMO Beilen (0593) 537 171 • VISSER ASSEN Assen (088) 1181888 www.visser-assen.nl • MACG MANAGEMENT & ADVIES COLLECTIEF Groningen (050) 579 8750 www.macg.nl • HOORNSTRA AANNEMINGSBEDRIJF N.V. Nieuw Buinen (0599) 212 170 www.hoornstra-nb.nl GROENVOORZIENINGSBEDRIJF • HILKO BAKKER B.V. Eursinge (0528) 241 986 BRANDS BOUWGROEP B.V. • Emmen (0591) 657900 www.brandsbouw.nl DUNNEWIND GROEP • Ommen (0529) 452150 www.dunnewindgroep.nl BUYSROGGE SAFE B.V. • Assen (0592) 346103 www.buysrogge.nl

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

Volg ons via