Kwartaalblad nr.28

Het Drense Landschap

Kwartaalblad dec. 2000 no. 28

28

Takkenhoogte

3

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89, e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 43.97.50.962 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

3 4

Kom er even voor zitten

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

— bestuursberichten

Lithografie Arfo, Groningen

Natuurontwikkeling Takkenhoogte

— terreinbeschrijving Eric van der Bilt 10

Woestenij ooit recreatieplek

Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel Omslag Takkenhoogte (John Stoel) ISSN 1380-3263

— herinnering Gini Bakker-Boneschansker 12

De Brandgans

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

— jeugdrubriek Geert de Vries 14

Hulst

— flora en fauna Joan D.D. Hofman 16

Vlindervriendelijk beheer

17

De Kleibosch

— wandelroute

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de Begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ 35,– per jaar. Begunstiger voor het leven ƒ 750,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Bertus Boivin/Eric van der Bilt 21

Boerenerven in Drenthe

— cultuurhistorie Greet Bierema 24

Waterschap Hunze en Aa’s

— berichten Uko Vegter 26

Giften Indien uw giften in enig jaar zowel 1% van het onzuiver inkomen als ook ƒ 120,– te boven gaan is het meerdere aftrekbaar tot ten hoogste 10% van het onzuivere inkomen.

Kortweg

— berichten 34

Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt.

De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald.

Nadere informatie bij het bureau van de Stichting.

Agenda

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ16.788,– (voor 2000) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd.

Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Bestuursberichten

3

Kom er even voor zitten Een landelijk dagblad kopte onlangs: “De natuur mag niet meer zichzelf zijn”. In een paginagroot artikel schetst een verontruste Frans van der Helm op een cynische maar indringende wijze de richting die veel natuurbeschermingsorganisaties sinds kort lijken in te slaan.

In het begin van de 21e eeuw is de natuur er in de eerste plaats voor mensen, zo concludeert Van der Helm.

De verstedelijkte mens heeft recht op plaatsen waar hij kan onthaasten, waar hij zich kan ontdoen van zijn stress.

Natuur is er om van te genieten, om mensen te plezieren. Aan die nobele functies ontleent de natuur in Nederland tegenwoordig haar bestaansrecht.

Je legt natuur aan en je richt natuur in naar de wensen van de consument.

Ook de onlangs verschenen beleidsnota van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij met de veelzeggende titel “Natuur voor Mensen, Mensen voor de Natuur”, getuigt vrij expliciet van die visie.

foto: Jaap de Vriesl

Natuurbeschermingsorganisaties dreigen zo belangenverenigingen voor consumenten te worden. Natuurconsumentenbonden, die zich bezig houden met vragen als: “Wat willen mensen van de natuur? Wat voor soort natuur prefereren ze? Voldoet het aanbod wel aan de vraag? Zo niet, wat kunnen we daar dan aan doen?”

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ denkt er niet zo over. Ze ziet het nog steeds als haar primaire taak de natuur en het landschap in Drenthe in al haar facetten en de planten en dieren die daarin thuishoren te beschermen en meer en betere kansen te bieden.

In zo’n natuurrijke omgeving valt er voor mensen vanzelfsprekend ontzettend veel te genieten. Men kan er rust vinden of juist de spanning van het onbekende. Dat recht zal ‘Het Drentse Landschap’ niemand ontzeggen. Integendeel. We scheppen er juist de voorwaarden voor.

Daarvoor mag echter nooit de natuur zijn eigen bestaansrecht ontnomen worden. Natuur moet uiteraard zichzelf kunnen zijn.

Aleid Rensen, Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

4

Terreinbeschrijving In het Reestdal kon de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ door de aankoop van een ruim 30 ha grote enclave landbouwgrond één groot natuurgebied langs de Reest laten ontstaan. Hierdoor werden de reservaten Takkenhoogte, Meeuwenveen en Wildenberg-Rabbinge met elkaar verbonden.

Natuurontwikkeling was daarbij het instrument.

Natuurontwikkeling in Takkenhoogte-Meeuwenveen

Van nood tot deugd

Reestvervangende leiding natuurlijkvriendelijk ingericht.

De Reest kronkelt op de grens van Drenthe en Overijssel.

Vaak is het dal smal. Slechts op een enkele plek behoort een wat breder flankgebied tot het reservaat. Een plek waar de aanliggende natuurgebieden samen met de Reest een landschap van nationale allure vormen, is zeker het gebied Wildenberg-Rabbinge. De afwisseling en variatie van elementen vormen hier een indrukwekkend landschap. De kronkelende Reest met haar natte dotterbloemhooilanden, de monumentale hoeven met bijbehorende kampen, het op een oerwoud gelijkende bos van Rabbinge en het heideveld van De Wildenberg. Het natuurgebied zet zich voort aan de overzijde van de Nieuwe Dijk. Hier ligt het Meeuwenveen als een pingo met haar ringwal, de Slangewortel en de broedende Dodaars.

Aan de overzijde van de Reestvervangende Leiding, in het verleden gegraven om overstromingen in het Reestdal te voorkomen, liggen nog de bossen van Takkenhoogte en het heideveld van het Nolderveld. Tezamen vormen deze gebieden ruim 400 ha natuur. Het is het leefgebied van onder meer de Adder, de Das, de Boomkikker en de Kerkuil. Een ware belevenis.

De aankoop

In 1992 kwam het landbouwbedrijf van de gebroeders Baas te koop. Dit heideontginningsbedrijf werd door deze familie in de eerste helft van deze eeuw met hun eigen handen op de woeste grond veroverd. Het betrof ruim 30 ha cultuurgrond met opstallen. Omdat deze enclave aan drie zijden door natuurgebieden omsloten was, heeft de Stichting zich ingespannen om deze gronden als natuurontwikkelingsgebied aangewezen te krijgen. Dat is met steun van de

foto: John Stoel

foto: Geert de Vries

Eric van der Bilt*

Meeuwenveen

bleek achteraf een geluk bij een ongeluk. De provincie werd ervan overtuigd dat het voor dit natuurontwikkelingsgebied weinig zin had om de ontgronding te laten resulteren in een landbouwkundige verbetering. De heer Buning bleek bereid om mee te werken aan een geheel andere wijze van uitvoering van de ontgronding. In plaats van over 8 ha circa 1 meter geel zand af te voeren, werd ingestemd met de uitvoering van een veelomvattend natuurontwikkelingsproject.

Het feit dat de heer Buning als kind nog op het toen nog niet ontgonnen heideveld had gedwaald en daar goede herinneringen aan had overgehouden, speelde hierbij zeker een rol. Dat ook de uitvoering door dit bedrijf ter hand zou worden genomen, sprak voor zich.

foto: Geert de Vries

De plannen

provincie en het Ministerie van LNV gelukt. Belangrijk gegeven vormde het feit dat intensief landbouwkundig gebruik op de flanken van het Reestdal, het zogeheten inzijggebied, leidde tot sterke nitraataanrijking van het water dat naar de schraallanden stroomde. Daardoor werden de bloemrijke hooilanden in negatieve zin beïnvloed. De begrenzing werd aangepast en toen we het over de prijs eens werden, was de aankoop op 1 april 1992 een feit. De boerderij, genaamd De Hofstee, verloor haar agrarische bestemming en de bijbehorende ligboxenstal werd gesloopt.

Het huis werd verkocht aan de graficus Han van Hagen en zijn vrouw Lia van Rhijn. Han van Hagen is sinds een aantal jaren bestuurslid van ‘Het Drentse Landschap’. Voor hun gevoel leven ze op De Hofstee in het paradijs.

Nieuwe toekomst

Al in 1993 ontstonden de eerste ideeën om de enclave beter te laten aansluiten bij de omliggende natuurgebieden.

Het feit dat de fa. Buning uit Zuidwolde op 8 ha van het gebied, gelegen tegen de Reestvervangende Leiding, een ontgrondingsvergunning voor 80.000 m3 geel zand had,

Natuurlijk waren we verplicht de hoeveelheid zand te leveren die in de concessie zat. Dat kon evenwel ook op een geheel andere manier. Samen met het Waterschap Riegmeer werd een plan uitgewerkt. Een viertal doelen werden daarbij nagestreefd.

Allereerst zou de rechte Reestvervangende Leiding een totale metamorfose moeten ondergaan. Kronkelend, met eilanden, met diepe gedeelten om vissen en amfibieën ’s winters te laten overleven. Met gradiëntrijke oevers en overstromingsgebieden. Het voedselrijke water van deze leiding zou daarmee kunnen leiden tot een rijke dis voor vele watervogels.

Door deze aanpassing zou de hoeveelheid gebiedseigen water die binnen de sterk vergrote Reestvervangende Leiding kon worden opgeslagen aanzienlijk toenemen, zonder enige beperking van doorstroming. Het Waterschap zag zo’n benadering best zitten. De heer Haveman, projectleider van het Waterschap, zette alles op tekening, liet tientallen profielen maken en was een grote steun bij de uitvoering.

Het tweede uitgangspunt was de wens om de bouwvoor geheel af te voeren, zodat de heide weer terug zou komen.

De kansen hierop waren relatief groot omdat de heideontginning nog vrij jong was. Er zit dan namelijk nog erg veel heidezaad in de grond. Om een goed beeld van het terrein te krijgen werden er door ‘Het Drentse Landschap’ 110 grondboringen verricht en werd er een hoogtemeting uitgevoerd. Vastgesteld werd dat er nog eens zo’n 70.000 m3 zwarte grond afgevoerd moest worden. De laatste twee

Takkenhoogte

onderdelen van het plan betroffen het opnieuw uitgraven van enige bij de aanleg van Reestvervangende Leiding gedempte vennen en het restaureren van een in het veld nog zwak aanwezig patroon van ruggen en slenken.

hersteld. Hoewel het verkrijgen van de benodigde vergunningen soms vervelend was, is ‘Het Drentse Landschap’ blij dat alles zo duidelijk geregeld kon worden. De Stichting, die deze ontgronding zonder de vorige vergunning nooit zou hebben uitgevoerd, wilde kostte wat het kost voorkomen dat de indruk zou ontstaan dat natuurontwikkeling door het leveren van delfstoffen tot gewin zou leiden. Zij heeft dat in al haar navolgende projecten ook steeds als leidraad aangehouden.

De formaliteiten

Alle onderdelen van het plan werden in één bestek gegoten.

Maar allereerst moest er een nieuwe ontgrondingsvergunning bij de Provincie worden verkregen. De ambtelijke medewerking was enorm wat niet wegneemt dat dit facet toch de nodige moeite kostte. Op 1 december 1994 kregen we een vergunning voor 6 jaar. Met drie kantjes voorwaarden, onder andere inzake overlast door stuiven en onkruid. ‘Het Drentse Landschap’ moest een leges van ƒ 12.500,– betalen en een bankgarantie van ƒ 5.000,– overhandigen. Voorts werd nagegaan of er archeologische waarden in het gebied voorkwamen of dat die eventueel verwacht konden worden.

Tenslotte moesten we accepteren dat de gemeente Zuidwolde van elke afgevoerde kubieke meter grond een kwartje betaald kreeg. Met dit geld moest de schade aan de wegen worden

De financiering

De gehele ingreep zou zo’n ƒ 450.000,– kosten. Mede door de gedegen voorbereiding, de prettige samenwerking met de fa. Buning en de goede argumenten voor het project, was de financiering begin 1995 rond. De belangrijkste steun ontving ‘Het Drentse Landschap’ vanuit de Europese Unie. Via de regeling EOGFR/EOGFL is er in het Reestdal zeer veel in aankoop en inrichting gesubsidieerd, waaronder 40 procent van dit project. Naast de Stichting participeerden financieel ook de Provincie Drenthe, het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en het Waterschap Reest en Wieden. Maart 1995 ging ‘de schop de grond in’.

De uitvoering

foto: Johan Vos

Oeverzwaluwen

7

Een probleem bij de uitvoering van het project was de afvoer van de zwarte grond. De firma Buning had geen belangstelling voor de gehele hoeveelheid. Gelukkig was de firma Haverkort, veenbedrijf te Vroomshoop, bereid dit deel voor haar rekening te nemen. Grote bulldozers schoven de teelaarde op bulten langs de westelijke zandweg. Even later bleken de steile wanden van deze bulten een heerlijke verblijfplaats voor tientallen paartjes Oeverzwaluwen. Zij bouwden hier hun nesten.

Na het verplaatsen van de teelaarde won de firma Buning het gele zand op de plekken die het diepst ontgraven werden.

Pas in de laatste fase werd onder zorgvuldige begeleiding van onze medewerkers de detaillering aangebracht. Leidraad daarbij was steeds het accentueren van het in het verleden vlakgeschoven reliëf.

Het eindresultaat is verbluffend mooi. Een golvende heischraal gebied met prachtige vennen, grenzend aan een moerasgebied langs de Reestvervangende Leiding. In juni

Terreinbeschrijving

foto: Geert de Vries

8

Ratelaar

foto: Joop van de Merbel

Meeuwenveen

1997 werd het werk feestelijk opgeleverd. Alle betrokkenen werden voor een ontbijt in het veld uitgenodigd. Vervolgens plaatsten de gedeputeerden mevrouw A. Edelenbosch en de heer S. Swierstra, portefeuillehouders voor respectievelijk natuur- en waterschapszaken, met een kraan een paar enorme veldkeien die in het gebied waren gevonden. De keien vormen een soort ‘landmarkkunstwerk’ op de top van een heuvel en het lijkt alsof ze daar al vanaf het einde van de ijstijd liggen. De Zweedse Hooglanderstier Andrew of Swains en zijn kudde zijn ons daar dankbaar voor. Het is de beste schurkplek van de wijde omgeving.

buurt, die veel overlast heeft moeten gedogen, gewaardeerd zal worden. Naast de boerderij De Hofstee zal nog een bosje aangelegd worden met verderop een kijkheuvel, zodat de vele vogels in het gebied en het reliëf beter bekeken kunnen worden. Er is inmiddels al een prachtige wandeling uitgezet en vissers maken dankbaar gebruik van het overstromingsgebied langs de Reestvervangende Leiding. Ondanks het feit dat veel ontgonnen landbouwgrond verloren is gegaan, kijken ook de gebroeders Baas, die als toezichthouders altijd al veel oog voor de fauna van het gebied hadden, met tevredenheid terug op het project.

De laatste eindjes

Rijke vegetatie

De enorme bergen geel zand zijn inmiddels weg. Er liggen echter nog wel grote hopen zwart zand. Een deel daarvan zal nog als wisselzand voor een winning bij Drogt gebruikt worden, de rest moet elders afgezet worden. Doordat de markt in zwarte grond door een overmatig aanbod in elkaar is gezakt, blijkt het project moeilijk af te ronden. We hopen in 2001 schoon schip te kunnen maken. Hetgeen door de

Door van de nood een deugd te maken, hebben we een prachtig en genietbaar landschap gemaakt. Vloeiend opgenomen binnen de grote eenheid natuur langs de Reest.

Hierdoor is de duurzaamheid van de aanwezige natuur groter geworden en bovendien is het ook nog leuk om er doorheen te wandelen. Maar wat is het effect op de plantenen dierenwereld? Eerlijk gezegd verbluffend, al binnen

Takkenhoogte

9

foto: Geert de Vries

Kleine plevier

enkele jaren. De informatie die onze vrijwilligers, de heren Vrieling, Van der Schaar en Ballast aandroegen, leerde ons veel. In het eerste jaar bepaalde vooral een ruige storingsvegetatie met veel Ganzevoet het beeld. In 1999 werd al een veel gevarieerdere situatie aangetroffen met al meer dan 200 soorten planten. Rond de eilandjes vormde zich een ruige begroeiing van Lisdodde, Riet, Liesgras en ook Mattenbies. Nabij de poelen en vennen werd onder andere Waterpostelein, Holpijp en Naaldwaterbies gevonden. Op vochtige grazige plekken Penningkruid, Mannetjesereprijs, Grote ratelaar en Kale jonker.

Ook op de droge zandgronden werden veel plantensoorten gevonden. Klein vogelpootje, Dwergviltkruid, Klein streepzaad, Stijf havikskruid, Muizeoor en Vlasbekje. Verder komen ook meer aan akkers gebonden soorten voor, zoals Zandraket, Akkerviooltje, Dubbelkelk en Groot akkerscherm. Tenslotte de heide. In het hele gebied komen kiemplantjes van Struikhei te voorschijn. Met eromheen Trekrus, Fijn struisgras, Buntgras en Spurrie. Op vochtige plekken veel Dophei, maar ook fijnproevers van het schrale milieu zoals Blauwe zegge, Kleine zonnedauw en de zeldzame Moeraswolfsklauw. Voorwaar een opmerkelijk resultaat.

Vogels laten zich in het gebied ook niet onbetuigd. Veel steltlopers kan men er zien, zoals Watersnip, Tureluur, Groenpootruiter en Regenwulp. De Kleine plevier broedde al het eerste jaar op de kale zandvlakte. In 1999 werden de Bonte strandloper, Zomertaling, Canadese gans, Dodaars gezien en zelfs is er eenmalig de Witgesternde blauwborst en de Waterral waargenomen. In het droge deel werden de Kwartel en de Duinpieper eenmaal gesignaleerd.

Misschien is de bovenstaande lijst wat lang. Het geeft echter wel een goed beeld van het succes van dit natuurontwikkelingsproject. Natuurlijk dienen zulke grove ingrepen slechts af en toe te worden toegepast. Maar als er geen grote verliezen te verwachten zijn en de kans op winst voor natuur en landschap aanzienlijk is, dan moeten we zulke ingrepen ook niet schuwen. Gezien de geweldige steun die we van de vele betrokkenen genoten om de talloze problemen die zich tijdens zo’n project voordoen op te lossen, wordt deze opvatting door velen gedeeld. Van de nood een deugd maken dus.

* Drs.E.W.G. van der Bilt is directeur /rentmeester bij de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Archief HDL

10

Gini Bakker - Boneschansker*

Stukje woestenij ooit recreatieplek Aan het fietspad van Assen naar Balloo ligt even na de oude spoordijk een vennetje, mooi verscholen in het groen. Het ligt erbij alsof het daar altijd zo gelegen heeft, ‘dromerig’ met rondvliegende libellen.

Achter het vennetje ligt ook nog een ondoordringbaar stukje bos. Niemand die zich daar in waagt, behalve misschien een bioloog, want je komt er vol schrammen weer uit. En ach, wat hebben we ook eigenlijk te zoeken in dit stukje woestenij, dat tegenwoordig onder het natuurgebied Kampsheide valt. Toch was dit stukje wilde natuur in het verleden anders. Het was ons recreatieveldje.

Herinnering

11

Het vergeten ‘Veldje’ aan de oude spoordijk bij Balloo

In de dertiger jaren pachtte mijn vader het gebied waarin het vennetje lag en het stukje bos van de Nederlandse Spoorwegen, de toenmalige eigenaar.

Het was ons recreatieterrein, ‘avant la letttre’. We noemden het ‘Veldje’.

Op zondagmiddag ging ik daar samen met ouders en twee broers naar toe, op de fiets. Ik heb het dan over de tijd dat ik nog kleuter was. Wat ik me ervan herinner zijn de heerlijke middagen die we daar doorbrachten. Vader had op het terrein een hokje laten plaatsen met daarin tuinstoelen, een tafeltje, een petroleumstel om theewater te kunnen koken en voor ons een fles ranja.

Mijn vader werkte bij de Provinciale Waterstaat van Drenthe. Collega’s van hem hadden in hun vrije tijd het vennetje uitgegraven. Al snel bleek er onder het veen een bodem van wit zand te zitten. Besloten werd om het zodanig uit te graven dat er een soort ‘zwembadje’ ontstond. Daar vermaakten we ons met veel plezier op warme zondagen. En niet alleen ons gezin, maar ook vrienden en buren waren van harte welkom. In het bosje had vader een soort kleedhok gemaakt.

De normen waren toen minder vrij dan tegenwoordig, of misschien is het beter te zeggen dat we preuts waren.

plek. Ik vond het er reuze spannend, vooral omdat daar altijd het stoomtreintje van Assen naar Stadskanaal voorbij kwam. De machinist liet dan altijd even de stoomfluit horen en stak enthousiast zijn hand op. ’s Zomers gingen we altijd in de omgeving bramen en bosbessen plukken, waar thuis dan heerlijke jam van werd gemaakt. Ook kwamen we regelmatig in het heidegebied met de Jeneverbessen. Dat was reuze spannend, want je dacht altijd dat er vreemde wezens in de struiken verscholen zaten.

Op de terugweg naar huis gingen we meestal nog even bij de wegwerker Völlinck aan. Hij woonde in het tolhuisje bij het Deurzer bruggetje. Altijd konden we rekenen op een hartelijke ontvangst en mochten we drinken van

dat heerlijke koude water uit de pomp die buiten stond. Het tolhuis is later afgebroken voor de aanleg van de nieuwe weg Assen-Rolde.

Er waren ook wel eens problemen bij het Veldje. Soms werd het hokje door jongens uit Balloo opengebroken. Ze waren natuurlijk nieuwsgierig wat er in dat hokje zat. De ranja zal bij hen ook gretig aftrek hebben gevonden. Op een keer had mijn vader er waarschijnlijk genoeg van, want op de terugweg fietsten we naar Balloo. Mijn vader stapte bij een boerderij naar binnen en even later hoorden we een jongen vreselijk schreeuwen en huilen. Die kreeg van zijn vader een pak slaag. Niet van mijn vader, want die sloeg nooit.

In de tweede wereldoorlog is de pacht opgezegd. Ik denk dat het iets met de Duitsers te maken heeft gehad. Het Veldje is nu aan de natuur teruggegeven, het bos is verwilderd, het zwembadje is weer een ven geworden. Bijna niemand weet meer hoe het eens daar was, maar voor mij is het een plek die herinnert aan een fijne jeugd.

* mevrouw G. Bakker - Boneschansker is begunstiger van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Vanaf de kleedruimte liepen we over een soort pad naar het water. Rond de zwempoel was de bodem drassig en daar groeiden Beenbreek en Gevlekte orchideeën. Aan de oostkant van ons terrein was een boswal. Deze liep door tot aan de spoordijk. De kop van die wal was voor mij een speciale speel-

foto: Jaap de Vries

Jeneverbessen

Bloedrode heidelibel

Natuurlijk

12

Ook ’s winters is het boeiend om er op uit te trekken. Vooral omdat er nu maar liefst zo’n miljoen ganzen en zwanen in Nederland te gast zijn. Met name de parmantige Brandganzen die blaffen als hondjes, zijn sfeermakers bij uitstek. Van oktober tot april zijn er tienduizenden in Noord-Nederland te bewonderen. Die broeden allemaal in Rusland (Nova Zembla en omstreken).

In 1960 bestond de groep Russische Brandganzen uit ongeveer 20.000 exemplaren. Nu zijn het er tien keer zo veel!! Er zijn verschillende oorzaken te noemen voor deze spectaculaire toename. Vijftig jaar geleden zochten ze slechts op enkele plekken langs onze kust naar voedsel. Nu hebben ze ontdekt dat het gras bij de boeren in het binnenland ook goed te eten is. Bovendien is tegenwoordig de jacht op Brandganzen verboden in heel Noordwest-Europa. De grote toename komt vooral door zeer succesvolle uitbreidingen in het Russische broedgebied.

De Brandgans Geert de Vries*

•

‘Kouzoekers’

Waarom trekken de Brandganzen toch elk voorjaar weer naar het barre noorden om daar te broeden? In eerste instantie gaan ze daar naartoe omdat daar in de zomer een onvoorstelbaar uitgestrekt gebied met vers kort gras en malse bladeren van kleine struiken beschikbaar is voor zowel de jongen als de ouders. Voorts wordt het ’s zomers rond de poolcirkel nooit donker. De ganzen kunnen dan het hele etmaal eten en ook goed in de gaten houden.

Tenslotte houden ganzen van kort en mals gras. In de loop van april wordt in ons land het gras

foto’s: Geert de Vries

hun grootste vijand, de Poolvos,

13

te lang en te oud voor de Brandgans. Door naar het noorden te gaan, komen ze steeds mals en kort gras tegen.

•

Planning

In het voorjaar weten de Brandganzen precies hoeveel vet ze als brandstof nodig hebben voor hun lange reis naar het hoge noorden. Ook weten ze als ze in Rusland aankomen, dat het land-

de eieren geroofd worden,

dag moet grazen. Daarom is de

naar de westkant van het

schap meestal nog met ijs en

wordt daardoor aanzienlijk ver-

tweede eis, namelijk rust, van

Lauwersmeer gaan. Met name in

sneeuw is bedekt. Ze kunnen

kleind. Bovendien komen uit

levensbelang. Als ganzen vaak

de omgeving van Anjum is suc-

dan nog geen voedsel zoeken.

grote eieren ook grote jongen.

moeten opvliegen, gaat kostbaar

ces vrijwel verzekerd. Uiteraard

De vrouwtjes moeten daarom

Grote jongen sterven minder

voedsel in de vorm van brandstof

zorgt iedereen ervoor dat ze niet

reeds in Nederland ongeveer vijf

gauw van de kou dan kleine jon-

verloren. Het kan dan niet meer

opgejaagd worden, zodat ze niet

eieren vormen. Na de trektocht

gen. Kortom: een goed winter-

worden gebruikt om bijvoor-

afvallen. Want in de ganzenwe-

en uiteraard na de paring kan ze

seizoen in Nederland is van groot

beeld grote eieren te vormen. De

reld geldt: hoe dikker de vrouw,

dan meteen haar eieren leggen

belang voor een succesvol broed-

derde eis is de aanwezigheid van

hoe kansrijker als moeder.

in het nog besneeuwde land-

seizoen in Rusland.

een slaapplaats. In hun broedgebied konden de Brandganzen

schap. Als alles volgens plan verloopt, komen de jongen uit

•

op het moment dat de sneeuw

De tienduizenden Brandganzen in

de gaten houden omdat het daar

is gesmolten en er mals voedsel

Noord-Nederland zijn ’s winters

niet donker werd. In ons land

beschikbaar is.

vrijwel dagelijks te zien. Alleen

waar het wel donker wordt, zoe-

bij strenge kou gaan ze even

ken ze ’s avonds het water op

naar Zeeland. Zodra de vorst is

om te gaan slapen. Zo kunnen ze

Ganzen sluiten een huwelijk voor

verdwenen komen ze terug. Elk

in ieder geval hun vijanden horen

hun leven. De gent (mannetjes-

winterverblijf moet aan drie

aankomen. Bij de Brandgans

gans) zoekt in Nederland voor

belangrijke eisen voldoen. Er

mag de ‘slaap- en eetkamer’ niet

zijn vrouwtje de beste gras-

moeten uitgestrekte gebieden

meer dan 10 km uit elkaar lig-

polletjes en verdedigt die tegen-

met kort en mals gras zijn. Een

gen, anders kost het dagelijks

over andere ganzen. Zo is de

Brandgans werkt elke dag maar

heen en weer vliegen te veel

kans groot dat zijn vrouwtje dik

liefst 60.000 hapjes gras naar

energie.

en vet op reis gaat. In Rusland

binnen. Dat is een pond per dag.

aangekomen heeft zo’n vrouwtje

De Brandgans kan daarvan

•

nog voldoende vetreserves om

slechts 1/4 verteren. Driekwart

Regelmatig zijn enkele duizen-

grote eieren te leggen. Een dik

verlaat met een snelheid van één

den Brandganzen in het noorden

vrouwtje hoeft een maand lang

keutel per drie minuten zijn

van Drenthe te zien. Die slapen

nauwelijks van het nest af om

lichaam. Geen wonder dat de

op het Leekstermeer. Wie veel

voedsel te zoeken. De kans dat

Brandgans zo’n zeven uur per

ganzen wil zien kan het beste

•

Dik vrouwtje

Het winterverblijf

hun vijanden dag en ‘nacht’ in

Waar te zien?

* G. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

14

Flora en fauna

Toegegeven, het doet wel wat geforceerd aan; Hulst in het decembernummer. Maar het moet er toch een keer van komen. De mooiste, de grootste en de meeste Hulsten van Nederland groeien immers in Drenthe. En in dit jaargetijde betekent Hulst iets voor de samenleving. Iedereen geniet ervan, al was het maar als chocoladeblaadje met suikeren ‘kraalties’ of als opluistering van een kerstkaart.

Joan D.D.Hofman*

Het Drentse zandgebied is bij uitstek een plek voor Hulst. Vooral in oudere eikenbossen kan Hulst hier in de tweede boomlaag een hoogte van wel meer dan 12 meter bereiken! Elders blijven het veel lagere struiken. Hij doet het het best in bossen op een beetje zure, matig voedselarme, vochtige, leemachtige bodem. En zo’n bodem treffen we juist volop in Drenthe aan. Daarom is het Eiken-Hulstbos typisch Drents.

Naast Klimop is Hulst het enige wintergroene loofhoutgewas van het NoordEuropese bos. Hij houdt van donker en draagt daar met zijn dichte, donkergroene gebladerte zelf aan bij. Op de bodem onder Hulst kan dan ook eigenlijk niets groeien, behalve zijn eigen kiemplanten en opslag uit de wortels.

Zijn wortelstelsel is opmerkelijk. Het bestaat namelijk uit ondiepe, horizon-

foto: Joop van de Merbel

Hulst

taal gespreide hoofdwortels van waaruit dunne wortels loodrecht naar beneden gaan. Al met al staat hij dus niet erg stevig. Maar dat hoeft ook niet echt onder de beschutting van hoge Eiken en Beuken. Als er toch een keer een Hulst om gaat, dan blijft vaak een deel van het wortelstelsel nog vast zitten.

En dat is vaak voldoende om verder te leven. Er ontwikkelen zich dan op de omgevallen takken nieuwe rechtopstaande uitlopers, die zelfs tot struiken kunnen uitgroeien.

Stekelblad

Het zijn de donkergroene, gekrulde, stekelige bladeren van de Hulst die sterk tot de verbeelding spreken. De Germanen kenden aan de Hulst al mystieke krachten toe. De stekeligheid van het blad kwam onze voorvaderen

in jongere tijden goed van pas. Met bramen, Sleedoorn en Meidoorn vormde Hulst een ondoordringbaar natuurlijk prikkeldraad in houtwallen en randbosjes. En met een bos hulsttakken kon je prima de schoorsteen vegen.

Omdat Hulst altijd blad draagt, zou je kunnen denken dat de bladeren er ‘eeuwig’ aan blijven zitten. Maar dat is niet zo. De bladeren zitten 3 tot 5 jaar, vallen dan af en worden door nieuwe vervangen.

Nu kun je wel veel blad hebben in de winter, maar dan heb je toch bodemvocht nodig om het blad in leven te houden. En dat is met zoveel bladoppervlak riskant in verband met vochtverlies en bevriezing. Het vochtverlies houdt Hulst beperkt door een dikke washuid, waardoor de bladeren leerachtig aanvoelen. Tegen bevriezing

Flora en fauna

is niet veel anders te doen dan weg te blijven uit gebieden met langdurig strenge vorst. Het verspreidingspatroon van Hulst in Europa, beperkt tot de gematigde, vochtige zone, toont dat duidelijk aan.

Als je zo die leerachtige stekelbladeren ziet, verwacht je niet dat er dieren zijn die ervan eten. Toch zie je dat bij voedselschaarste in de winter Konijnen en Reeën flink wat blad en zelfs complete jonge hulstplanten verorberen.

Ook de rups van het Boomblauwtje (vlindertje) kun je vaak op het hulstblad aantreffen. Muizen schillen de stam van de Hulst soms metershoog. Een diertje dat echt van Hulst afhankelijk is, is de Hulstvlieg. Deze legt zijn eitjes in het blad; zijn larven vreten zich gangen door het bladgroen en over-

winteren in blaasjes die je op het blad kunt zien.

Rode bessen

Kraalties, of zoals mijn rasechte Noorddrentse buurman zegt: ‘Krallegies’. De opvallend rode bessen van Hulst. Wacht u er al jaren op dat de Hulst in uw tuin eens bessen zal dragen? Dan kunt u nog lang wachten, want dan heeft u een mannetje. Elke hulstplant bloeit. In meijuni en vaak weer in het najaar. Lollige, kleine, witte bloempjes in groepjes.

Het merkwaardige van Hulst is nu dat zich op de ene plant in de bloemen alleen de mannelijke organen ontwikkelen en op een ander alleen de vrouwelijke vruchtbaar worden. Om bessen te krijgen moet er in de buurt van een vrouwelijke plant een manne-

Lijsters en Merels wachten met het verorberen van de bessen tot na de kerst. Je zou kunnen denken dat ze dat speciaal voor ons doen. In elk geval hebben de lijsterachtigen een belangrijke rol bij de verspreiding van Hulst.

Toekomstperspectief

Omdat hij toch anders is dan andere bomen en een bijzondere uitstraling heeft, wordt Hulst met een zeker respect behandeld. In oude religies was het een heilige boom. Een Hulst op het erf bood (of biedt?) ogoddelijke bescherming tegen blikseminslag.

Met het verdwijnen van de bossen sedert de Middeleeuwen is de Hulst in Drenthe sterk verminderd.

Maar de omstandigheden zijn in Drenthe wat bodem en klimaat betreft voor Hulst nog uitermate geschikt.

Omdat het een plant is die het best gedijt op een gerijpte bodem van oudere loofbossen, ziet de toekomst voor Hulst er rooskleurig uit naarmate onze bossen ouder worden. Dat is nu al goed te zien in de vooroorlogse bossen, zoals op het Landgoed Vledderhof (1920-1940).

Archief HDL

Hulst als erfafscheding bij boerderij in Deurze

15

lijke staan. Dan kunnen zweefvliegen en bijen die op de nectar in de bloemen afkomen, zorgen voor het transport van stuifmeel. Hulst is dus niet echt tweehuizig, want alle bloempjes hebben mannelijke en vrouwelijke organen, maar gedraagt zich dus wel zo.

De bes is meer pit dan vlees. Vogels zijn er dan ook niet zo in geïnteresseerd.

* Drs. J. D. D. Hofman is bestuurslid en redacteur van ‘Het Drentse Landschap’.

16

Vlindervriendelijk beheer bij de WMD Het winnen en zuiveren van grondwater gebeurt in daarvoor speciaal door de provincie aangewezen gebieden, de waterwingebieden. Deze gebieden zijn eigendom van de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD). De WMD heeft ervoor gekozen de waterwingebieden zoveel mogelijk in te richten en te beheren als natuurgebieden.

Behalve dat natuur een schone vorm van landgebruik is, levert het ook nog eens prachtige gebieden op, met waardevolle planten en dieren. De WMD heeft dertien waterwingebieden in haar bezit, die zich bevinden in een gevarieerd landschap van bossen, heide en open terreinen. Elk water-

Om de verschillende gebieden de kans te geven zich goed te ontwikkelen, is een goede begeleiding onontbeerlijk. Afhankelijk van het gebied is het beheer gericht op bossen, heide, gras- en hooilanden. De WMD probeert deze variatie te behouden en zelfs te vergroten. Daarbij wordt ook gekeken naar de plantensoorten die van nature in het gebied voorkomen. Daarom zult u in onze waterwingebieden ook steeds minder exotische boomsoorten zoals dennen en sparren aantreffen.

Ook het dierenleven krijgt in de gebieden steeds meer aandacht.

Veel plantensoorten hebben een relatie met de fauna. Zo kan de Vuilboom de populatie Citroenvlinders bevorderen. De rups van deze fraaie vlinder leeft namelijk van het blad van de Vuilboom.

Niet voor iedereen is de Brand-

Archief HDL

wingebied heeft z’n eigen karakter.

netel een favoriete plant, toch laten we deze planten staan omdat ze dienen als legplaats voor de eitjes van de Dagpauwoog, Kleine vos en Atalanta. Sinds twee seizoenen staan er bijenkasten in de natuurgebieden van de WMD. De bijen zorgen voor een goede bestuiving. En ook daardoor ontstaat weer meer variatie in de flora.

Kleine vos

(Deze pagina wordt verzorgd door de NV Waterleidingmaatschappij “Drenthe�)

Een eindje om met Het Drentse Landschap Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Lengte route Benodigde tijd

circa 2,5 km 1 à 11/2 uur

Startpunt Ga aan de oostkant van Roden over de Roderwolderweg, richting Roderwolde. Als de verharde weg een haakse bocht naar links maakt, gaat u bij het bord van ‘Het Drentse Landschap’ rechtdoor de zandweg op. De wandeling begint ter hoogte van Mechanisatiebedrijf Popken.

Parkeren

In de berm langs de zandweg.

Openbaar vervoer Vanaf NS-station Groningen met de bus naar Roden (Arriva lijn 82), uitstappen bij halte Moleneind (1432).

Honden

Toegestaan mits aangelijnd.

Begaanbaarheid paden In vrijwel alle jaargetijden is een paar waterdichte schoenen of – wellicht nog beter – goede laarzen een voorwaarde voor optimaal wandelgenoegen. Een groot deel van de paden is in verband met de klei ontoegankelijk voor rolstoelers en kinderwagens.

Wandelroute 13 De Kleibosch bij Roderwolde Misschien kijkt u een beetje vreemd tegen de naam ‘De Kleibosch’ aan. Het blijkt een veelzeggende benaming. ‘De bos’ heet een bos in het Drents. Het is een bos op de ‘klei’ en de ‘sch’ verraadt dat het om een oud bos gaat. Samen geven deze details in het woord precies aan wat het unieke van De Kleibosch is: waar elders vind je in Drenthe zo’n oud bos op potkleigronden?

Nergens dus. Tijd voor een wandeling over één van de waardevolste terreinen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Een eindje om met Het Drentse Landschap De Kleibosch bij Roderwolde

• Volg de zandweg langs de bosrand.

Start

© Topografische Dienst Emmen

Links liggen in de verte de oude dorpen Foxwolde en Roderwolde. Streekdorpen die in de Middeleeuwen gesticht werden op een lage zandrug langs het Peizerdiep.

Het woord ‘wold’ in de namen duidt op de broekbossen die vroeger langs de benedenlopen van alle Drentse beken moeten hebben gelegen. In tegenstelling tot zo’n laaggelegen ‘wold’ had je in Drenthe het ‘holt’ op de hogere zandgronden.

Er is een oorkonde uit 1437 bekend waarin de markegenoten van Roderwolde het wold langs het Peizerdiep verpachtten aan de Abdij van Aduard. Hier, op de overgang van de hogere gronden van Roderwolde en het beekdal van het Peizerdiep lag de potklei letterlijk voor het opscheppen.

Ter plekke lieten de monniken van Aduard er dakpannen en grote bakstenen (‘kloostermoppen’) produceren. Het is overigens onduidelijk of de monniken het werk in De Kleibosch zelf gedaan hebben of dat ze er arbeiders voor inhuurden.

Tichelwerk

• Neem na enige tijd rechts van de zandweg het De Kleibosch bestaat voornamelijk uit hakhout van Els, Es, Berk en Eik met zeldzamer soorten ertussen als Ruwe iep, Hazelaar, Meidoorn, Sleedoorn en Kardinaalsmuts. Recent onderzoek voor een nieuw beheersplan heeft aangetoond dat de huidige bosbodem uit de periode 1840-1850 moet stammen en dat is voor een bos in Drenthe een buitengewoon respectabele leeftijd.

De onregelmatige ondergrond, die u overal om u heen ziet, is het gevolg van de honderden kleidobben die indertijd gegraven (‘afgeticheld’) zijn voor de baksteenactiviteiten van de Aduarder Abdij. Ze zijn later weer voor het grootste deel dichtgegroeid. Hier en daar is nog een poeltje in het bos overgebleven.

Met name in het voorjaar is de bodem van het bos bezaaid met Bosanemoon. Verder vindt u er in die tijd volop Dalkruid, Klaverzuring, Salomonszegel en Lelietje-van-dalen.

Uit de laatste inventarisatie is gebleken dat in De Kleibosch maar liefst dertien, uiterst zeldzame, zogeheten ‘Rodelijst plantensoorten’ voorkomen.

Archief HDL

kleine paadje dat u het bos in brengt. Het is feitelijk voorbij Popken het eerste pad rechts.

wandelroute

• Het bospad brengt u naar een weilandje in

• Bij het toegangspad naar het weiland aan-

het bos. Ga hier linksaf en houdt de rand van het weiland zo’n beetje aan.

Als u via de dam het bosperceel inloopt, ziet u links een diepe sloot. Dit is het mooiste restant van de eeuwenoude kanaaltjes waarlangs de gebakken stenen op platbodem schuitjes naar het Peizerdiep en verder werden geboomd.

Vergist u zich niet in de waterstand. De Kleibosch maakt onderdeel uit van een polder waar het peil kunstmatig wel een meter lager wordt gehouden dan het van nature zou zijn. Als het gebied niet bemalen werd, zou De Kleibosch tegenwoordig nauwelijks toegankelijk zijn.

Tegenover het bosje ligt aan de overkant van de zandweg een vlakte begroeid met Pitrus. Vooraan moet het ‘haventje’ gelegen hebben waar de schuiten geladen werden.

Archief HDL

In de jaren ’70 werd voor De Kleibosch zoveel mogelijk een oude manier van bosbeheer gevolgd. Tot in de jaren tachtig bleef men een deel van het bos dan ook traditioneel ‘op enen zetten’: alle stammen die uit een stobbe groeiden, werden na verloop van tijd gekapt op één na die de kans kreeg uit te groeien. Dit ‘op enen zetten’ is nog duidelijk te zien in het bosperceel aan de noordkant van het weilandje: dikke stobben met slechts één hoge stam.

Elders in De Kleibosch begon ‘Het Drentse Landschap’ te experimenteren met andere vormen van bosbeheer. Hier en daar werden open plekken in het bos gekapt, elders liet men de bomen simpelweg hun eigen gang gaan. Er groeiden daar grote aantallen stammetjes uit de oude stobben. Een deel ervan redde het niet, een ander deel groeide in korte tijd flink uit dankzij voldoende water en de bijzonder voedselrijke kleigronden hier in het beekdal van het Peizerdiep.

Toen na een aantal jaren de balans van het beheer werd opgemaakt, was er maar één conclusie mogelijk: het maakte nauwelijks iets uit of je als natuurbeheerder veel of weinig deed in De Kleibosch. Laat de natuur het dus zelf maar doen, is dan ook de filosofie die ‘Het Drentse Landschap’ sindsdien in de bospercelen van dit gebied hanteert.

gekomen, gaat u linksaf. Meteen daarna op de zandweg slaat u rechtsaf. Blijf het pad volgen tot u rechts een smalle bosstrook krijgt.

foto: Jaap de Vries

De Kleibosch bij Roderwolde

• Voor u hier linksaf slaat

• Het pad komt uit op een brede zandweg. Als u

het dijkje met eiken aan weerszijden op moet u even rechtsaf naar het eind van het weiland lopen. (Als er vee in het weiland staat, kunt u het beste over de dam gaan en dan naar het eind van het bosje lopen.)

rechtdoor blijft lopen, komt u bij het startpunt terug.

Eigenlijk moet u na het bezoek aan De Kleibosch nog even in de buurt rondkijken. Bijvoorbeeld om een blik te slaan op boerderij Tichelwerk aan het Moleneind, één van de oudste boerenplaatsen van de omgeving. Enige jaren geleden werd het gebouw gerestaureerd door ‘Het Drentse Landschap’ die Tichelwerk nu als beheerboerderij gebruikt.

Ga zeker ook even in Foxwolde en Roderwolde kijken.

Samen vormen ze één lang streekdorp met tal van monumenten en een prachtig uitzicht op De Kleibosch en de Zuidermaden. En vergeet het achter Roderwolde gelegen Sandebuur niet, een handjevol huizen op een plek waar de wereld lijkt op te houden. En vergeet u vooral niet de Ooievaar bij de molen te begroeten.

Aan het eind van het weiland kijkt u uit over de Zuidermaden langs het Peizerdiep. Hier en daar staat een fraaie knotwilg in het land. Het Peizerdiep is van hier af gezien niet meer dan een streepje riet door de weilanden. Het uitzicht wordt hier grondig bedorven door de lelijke ‘skyline’ , met onder andere het bedrijventerrein, van het dorp Peize.

Op termijn hoopt ‘Het Drentse Landschap’ een deel van de kaden, die het Peizerdiep al zo’n veertig jaar op zijn plaats houden, te kunnen weghalen waardoor de weilanden regelmatig zullen overstromen en de beek de kans krijgt om in natte perioden weer zijn oude omvang aan te nemen.

• Het dijkje voert naar een klein bosperceel.

Het pad loopt er min of meer omheen.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Archief HDL

Het dijkje moet indertijd door de Abdij zijn aangelegd over de afgetichelde laagte. In het bosje zijn sporen gevonden van de ronde veldovens waarin men indertijd de dakpannen en de kloostermoppen bakte. Een zomer lang hadden de stenen liggen drogen waarna ze in een soort iglovorm werden opgestapeld en vervolgens bedekt werden met takkenbossen en zand. Dagenlang brandden en smeulden de bergjes waarna men – net voor de winter De Kleibosch ontoegankelijk zou maken – de kostbare vrachten via het Peizerdiep richting Aduard kon afvoeren.

In de loop van de tijd zijn in deze buurt honderden ‘misbaksels’ gevonden die kennelijk de moeite van het vervoer niet waard waren.

Tel. (0592) 31 35 52 e-mail: mail@drentslandschap.nl

Cultuurhistorie

21

Boerenerven in Drenthe Schrijven over boerenerven in Drenthe is altijd een uitdaging. Vooral omdat ik op dit moment in opdracht van ‘Het Drentse Landschap’ bezig ben met een onderzoek naar erfbeplanting in het Reestdal tussen Meppel en Dedemsvaart.

Een onderdeel hiervan is het laten tekenen van erven zoals mensen die zich herinneren. In het Reestdal gebeurt dit door een enthousiaste werkgroep van de Historische Vereniging De Wijk/IJhorst. Deze gesprekken leveren veel specifieke kenmerken en waardevolle, bijna vergeten gegevens op.

De Landelijke Werkgroep Boerenerven is al enige jaren bezig om te inventariseren hoe de erven er in heel Nederland vroeger hebben uitgezien en hoe ze werden gebruikt. Voor verantwoord onderhoud of herstel van karakteristieke erven is deze kennis van de vroegere structuur en beplanting onmisbaar. En bij een ontwerp voor herstel gaat het zeker niet alleen om renovatie of reconstructie, maar juist ook om het zoeken naar inspiratie voor een nieuw gebruik.

Concrete kennis over erven van vóór 1940 is momenteel nog aanwezig bij boerinnen en boeren of kinderen daarvan, waarvan het geboortejaar ligt rond de periode 1910 -1930. De tekening van een willekeurige kleine boerderij en erf (‘Het Klein Huussien’) uit oud Schoonebeek is hiervan een goed

foto: Harry Cock

Greet Bierema*

voorbeeld. Deze tekening is gemaakt op basis van de herinneringen van drie zusjes die rond de eeuwwisseling op dit boerenbedrijf zijn geboren. Het boerderijtje werd echter in 1935 gesloopt. De tekening is niet maatvast; het gaat vooral om het functioneren van het erf, het oorspronkelijke ‘systeem’ (wat bevond zich allemaal op het erf, waarom lag het op die plek en wat was

de onderlinge samenhang). Het is dus geen exacte reconstructie. Daarom is het erf op de tekening ook rechthoekiger (en daarmee meer schematisch) getekend dan het in werkelijkheid geweest zal zijn. Deze gegevens kunnen vervolgens gecombineerd worden met een topografische onderlegger en de kennis van het boerenbedrijf in een specifieke streek.

22

Cultuurhistorie

Uit de tekening blijkt de samenhang tussen de afzonderlijke delen van het erf. Kenmerkend voor het boerenbedrijf, vroeger en nu, is dat er geleefd en gewerkt wordt binnen één ruimte.

Er bestaat op ieder erf als bedrijf een duidelijke tweedeling, waarin de taakverdeling tussen vrouw en man tot uitdrukking komt. In het dagelijks taalgebruik duidt men dit aan met de begrippen ‘voor’ en ‘achter’. De scheidslijn tussen voor en achter loopt als een denkbeeldige lijn van rechts naar links over de tekening: vanaf de vlonder via de muur tussen de deel en de bedstedenwand in de boerderij, naar de gevel van de bijschuur met de twee kastanjebomen tot aan de sloot. Het is te zien dat de drie zusjes zich meer en gedetailleerder herinnerden van ‘voor’ dan van ‘achter’.

‘Voor’ bevonden zich twee siertuinen, de moestuin, de bleek en het stookhok. Er stonden de meeste bomen, hagen, struiken en bloemen. Onkruid kwam er niet voor omdat er veel werd gewied en het gras regelmatig werd gemaaid. Alle drie tuinen waren duidelijk begrensd door een geschoren haag, een plankenhek, een draadhek en de sloot en waren toegankelijk via een hekje. De tuin recht voor de woning met de drie Leilinden was er waarschijnlijk het eerst, de tweede siertuin met het gazon en de kastanjeboom zijn ter versiering later toegevoegd. Toen zijn ook de twee kastanjebomen voor de bijschuur geplant. Verspreid over de gehele voor- en zijtuin stonden fruitbomen, waaruit mede af te leiden is hoe het erf als zelfvoorzienend systeem

foto: Harry Cock

Duidelijke taakverdeling

Sterk contrast

‘Achter’ bevinden zich de mestvaalt en de bonkenbult, de turf- en hooischuur, de WC en in de plaggenhut de aardappelvoorraad. Er stonden slechts drie nuttige bomen en het ruige gras werd slechts een enkele keer gemaaid. Het contrast tussen voor en achter was daarmee zeer groot.

Wie goed naar de tekening kijkt ziet dat het resultaat van het leven op de boerderij zich het gehele jaar vertaalde in de inrichting en daarmee ook in de vormgeving. Bijvoorbeeld: de Sneeuwklokjes en Narcissen luidden het voorjaar in en stonden daar waar ze niet konden worden opgegeten door het vee, maar ook daar waar vervolgens in de zomer de Hosta met z’n grote bladeren de ruimte van de perken vulde. Een ander voorbeeld: men plantte en zaaide in de moestuin alle groente keurig in strakke rijen, met als gevolg het strakke pad in een rechthoekige ruimte.

Boerenerven in het Reestdal

Zoals gezegd wordt er op dit moment onderzoek gedaan naar de erven en erfbeplanting van de boerderijen langs de Reest. De verwachting is dat dit onderzoek eind 2000 afgerond kan worden.

Duidelijk is nu al dat er nogal wat verschil is in beplanting tussen de grotere en de kleinere erven in het

Reestdal, zoals uit de tekeningen blijkt.

Dat geldt zowel voor de Drentse als voor de Overijsselse kant van de Reest.

Op de kleinere erven zie je aan de voorkant van het huis vaak een haag en fruitbomen en opzij of achterop het erf staan bomen als Els, Eik of Populier.

Op de grotere erven is er aan de voorkant een siertuin met een verbrede sloot als vijver, een gazon en één of meer monumentale parkbomen, zoals Rode beuk en Kastanje. Hagen en fruitbomen ontbreken ook op de grotere erven niet, maar deze vind je hier vooral opzij van het erf. Opvallend is bij een paar grotere erven aan de rand van het Reestdal de eikengaarde. Voorbeelden zijn de erven ’t Ende, De Hof, ’t Hooge land en hier op de tekening een boerderij aan de Heerenweg in IJhorst.

Als je van oost naar west langs het Reestdal gaat, overheersen eerst de fruitbomen, daarna richting Meppel zijn het met name de parkbomen die de aandacht op de erven voor zich opeisen. Het zegt wellicht iets over de vroegere welvaart van de streek.

Opvallend is verder dat de oudste erven vaak ‘in’ in het landschap liggen, met de achterkant of de zijkant op de weg gericht. De nieuwere boerderijen – circa honderd jaar oud en jonger – liggen altijd andersom. Ze hebben de voorkant van de woning en de siertuin gericht naar de voorbijganger.

Tegenwoordig gebruiken we de historische panden en erven heel anders. De kennis over hoe onze voorouders met hun bezittingen omgingen, kunnen ons goed inspireren tot een

vernieuwende invulling van boerenerven. Uiteraard zou daarbij de structuur, de hoofdopzet, behouden moeten blijven. In een van de volgende kwartaalbladen zal er nog uitgebreid aandacht worden besteed aan het boerderijenonderzoek in het Reestdal.

* G. Bierema is als landschapsarchitect werkzaam bij Het Oversticht in Zwolle.

Literatuur: Jacomien Voorhorst, Boerenerven vroeger en nu, Warnsveld (Uitgeverij Terra) 1996.

Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met: Landelijke Werkgroep Boerenerven P/a Willem ten Veen Het Nederlands Openluchtmuseum Postbus 649 – 6800 AP Arnhem

tekening: Greet Boerema

functioneerde. Bijzonder is tenslotte de cirkel tussen de Leilinden met de letters van Sedum acre (Muurpeper).

De vier letters WLDV staan voor: Waar Liefde Daar Vrede.

24

Berichten Recent vonden de waterschapsverkiezingen plaats waarbij nieuwe besturen zijn gekozen voor de verschillende waterschappen in Noord-Nederland. Eén van de waterschappen waar de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ mee te maken heeft is het Waterschap Hunze & Aa’s, dat in januari 2000 van start ging. Een korte kenschets van dit nieuwe waterschap, de plannen voor de komende periode en de raakvlakken met de Stichting.

Het nieuwe Waterschap Hunze & Aa’s een nadere kennismaking Uko Vegter*

Waterschap Hunze & Aa’s is binnen zijn beheersgebied (ten oosten van de lijn Delfzijl-Groningen-Assen-Emmen) verantwoordelijk voor het beheer van zowel de waterkwantiteit (waterhoeveelheden) als de waterkwaliteit. Dit geeft de mogelijkheid vanuit een meer integrale benadering naar het watersysteem te kijken. Kwantiteits- en kwaliteitsbeheer zullen in toenemende mate op elkaar worden afgestemd en dat is ook terug te vinden in de missie van het waterschap: ‘een nieuw waterschap voor droge voeten, natte planten en schoon water’. Hoe die afstemming precies gaat plaatsvinden, zal te lezen zijn in het nieuwe Integraal Waterbeheersplan van Waterschap Hunze & Aa’s, waaraan momenteel wordt gewerkt. Dit beheersplan vormt de basis voor de toekomstige handel en wandel van het waterschap.

Het Waterschap is ontstaan uit drie kwantiteitswaterschappen (Eemszijlvest, Dollardzijlvest en Hunze & Aa), het Zuiveringsschap Drenthe en Zuiveringsbeheer Provincie Groningen. Belangrijk in de huidige organisatievorm is de indeling in drie districten. Het district Zuidwest omvat het Drentse Aa-gebied en het Hunzedal. Dit zijn ook de gebieden waarin Waterschap en ‘Het Drentse Landschap’ elkaar ontmoeten als het gaat om het waterbeheer in en rond huidige en toekomstige natuurgebieden.

Waterschapsactiviteiten in het hele beheersgebied

Als voorbereiding op het Integraal Waterbeheersplan maakt het Waterschap zogenaamde waterkansenkaarten. Deze kaarten geven aan welke mogelijkheden er in een gebied zijn voor woningbouw, (natte) natuur, landbouw, waterberging, scheepvaart e.d. Ze maken duidelijk waar deze

functies kunnen samengaan of waar ze elkaar moeilijk verdragen. In het laatste geval wordt aangegeven aan welke factoren dit ligt en of er oplossingen denkbaar zijn.

Een andere taak die het Waterschap uitvoert, is het onderhouden van de hoofdwaterlopen. In tegenstelling tot vroeger wordt nu geprobeerd het beheer beter af te stemmen op het gebied. Dit betekent bijvoorbeeld eenzijdig onderhoud plegen, later beginnen met de maairondes en niet drie maar twee maal of één maal per jaar maaien. Dit kan lang niet overal, maar wel op veel plaatsen. De waarde van waterlopen in het landelijk gebied als natte ecologische verbindingen neemt zo toe.

Met het vaststellen van zogenaamde peilbesluiten wil het Waterschap het grondwaterpeil op grond van een integrale analyse beter gaan afstemmen op de belangen van zowel landbouw- als natuurgebieden. Daar waar eisen vanuit deze functies niet zijn te vertalen naar één peil, worden andere oplossingen gezocht. De peilbesluiten geven de mogelijkheid de wensen die natuurgebieden aan het water stellen goed in beeld te brengen, zodat ook afwegingen beter kunnen worden gemaakt.

Gebiedsgerichte projecten

Het Waterschap denkt en doet mee in veel gebiedsgerichte projecten, onder andere op het gebied van natte natuur. Het project Ecologisch herstel Zuidlaardermeer trekt het Waterschap zelf. Dit project is gericht op verbetering van de waterkwaliteit en de natuurwaarden van het meer en omliggende oeverlanden. Het meer maakt deel uit van het totale Hunzesysteem. Daarom heeft het project raakvlakken met overige projecten in het Drentse en Groningse deel van het Hunzedal.

Naast gebiedsgerichte projecten in het Hunzedal (o.a. het Tusschenwater) worden in het Drentse Aa-gebied maatregelen uitgevoerd. Zo werd recent nabij Kampsheide een deel van het oorspronkelijke Deurzerdiep weer aangekoppeld. Ook nabij het Gasterense diep, het Rolderdiep en het Amerdiep zijn maatregelen uitgevoerd of in voorbereiding. Het zijn voorbeelden van herstel van beeklopen. Aanvullende maatregelen in het omliggende beekdalsysteem moeten zorgen voor herstel van het totale beekdallandschap.

* Drs. U. Vegter is werkzaam als ecohydroloog bij de afdeling Beleid & Onderzoek van Waterschap Hunze & Aa’s en lid van de beheerscommissie van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

foto: Joop van de Merbel

Het nieuwe Waterschap Hunze & Aa’s is met ambitie gestart. Dit betekent niet dat dit morgen al in het veld zichtbaar is. Wel wordt er samen met andere partijen als de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ hard gewerkt om het waterbeheer ten behoeve van huidige en toekomstige natuurgebieden zo goed mogelijk te laten plaatsvinden.

Meer informatie over het Waterschap Hunze & Aa’s is te vinden op: www.hunzeenaas.nl

26

Berichten

Kortweg 9

9 september ontving •‘HetOpDrentse landschap’ in het

34

ASSEN

34

EMMEN 32 HOOGEVEEN MEPPEL 7 5 7

Archief HDL

De Wildenberg

Reestdal de vrijwel voltallige statenfractie van de VVD, tezamen met de gedeputeerden S. Swierstra en J. Dijks en de heer Van Heukelum van de 1e kamer. Er vond een boeiende discussie plaats over de gewenste verzakelijking van het natuurbeheer, de relatie met de recreatie, de nota Belvedère, de positie van ‘Het Drentse Landschap’ in de Drentse landschapsbescherming, en vele andere onderwerpen. De grotere betrokkenheid van de Stichting met monumentenzorg en de Drentse cultuur in brede zin werd zeer gewaardeerd. Vanuit de fractie werd ‘Het Drentse Landschap’ op het hart gedrukt nog harder te werken aan

naamsbekendheid en nog meer steun van begunstigers te zoeken.

Door de levendige discussie schoot de wandeling erbij in, met als gevolg dat op 8 oktober een nieuwe afspraak voor een excursie op De Wildenberg werd gemaakt. Algemeen gevoel was dat in dat prachtige gebied zandwegen moesten overheersen en asfaltering ten koste van alles moet worden voorkomen. Ons werd daarmee een hart onder de riem gestoken.

In het kader van het Belvedèreproject heeft de Provincie Drenthe de restauratie van de boerderij De Wildenberg als project opgevoerd. ‘Het Drentse Landschap’ wil de boerderij en het landschap

weer in de oorspronkelijke harmonie brengen door middel van restauratie en herstel van de es met de eswal.

Op 25 september vond op De Havixhorst de feestelijke oplevering plaats van het project “Poort naar Drenthe”.

Alhoewel nog niet alle restauratiezaken afgerond zijn, was het koetshuis al zo lang klaar dat we tot officiële ingebruikname konden overgaan.

Een groot gezelschap werd gastvrij onvangen door de uitbaters van het chateau-hotel, de familie Wijland. Na korte inleidingen van onze voorzitter Aleid Rensen, de rentmeester Eric van der Bilt en Jos Wijland, verklaarden gedeputeerden M. Brinks-Massier, A. Edelenbosch en J. Dijks het project op kunstzinnige wijze voor geopend. Een beeld -door omstanders tot leven gewektonthulde vervolgens het eerste bronzen beeld voor de ambitieuze beeldentuin die ‘Het Drentse Landschap’ rond De Havixhorst wil opzetten.

Het betrof een portret in brons van Eddy Roos, genaamd Tabita. Het beeld staat geplaatst in de ruimte van de tuin. ‘Het Drentse Landschap’ is samen met een aantal partijen van plan om op en rond De Havixhorst een representatief beeld te verschaffen van de ontwikkeling van de figuratieve Nederlandse beeldhouwkunst in de 20e eeuw.

Voorwaar een ambitieus, maar uitdagend plan. Als steun ontvingen we van onze gasten een eerste aanbetaling waarbij de gulle giften van de

foto: Geert de Vries

4

Berichten Zilveren maan foto: Geert de Vries

Tabita, portret in brons van Eddy Roos

7

Tenslotte mag het grote vakmanschap en de collegialiteit van de bedrijven die bij het project “Poort naar Drenthe” betrokken waren, niet onvermeld blijven. Bureau Hollema ontwierp de tuin, BTL-Emmen realiseerde deze vervolgens bekwaam. WoudaVan der Schaaf uit Meppel was de architect die het koetshuis ontwierp en de fa. Poortman uit Bloemberg bouwde het vervolgens snel en kundig. Een compliment. Verder past dank aan de sponsoren, de Europese Unie, Provincie Drenthe, Nationale Postcode Loterij, Gemeente Meppel, ANWB, VSB Fonds, Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en

Langs de nog fraai slingerende Reest, die de grens vormt tussen Drenthe en Overijssel, zijn het afgelopen jaar een aantal bijzondere soorten gezien.

Tijdens de trekperiode in 1999 zijn bij Dickninge verschillende keren IJsvogels gezien. In augustus 2000 werd dit opvallende kobaltblauwe vogeltje met de felgekleurde oranje borst ook waargenomen bij het bruggetje van het Kerkvonder op De Wildenberg. Deze kieskeurige viseter – hij eet alleen maar vis uit beekjes en open helder water – kan niet tegen langdurige vorst. Hij sterft dan massaal, zoals het geval was in de winters van 1995 en 1996.

Na een aantal opeenvolgende zachte winters heeft de soort zich weer hersteld. In heel Nederland hebben het afgelopen jaar naar schatting zo’n 250 paar gebroed. Voor de IJsvogel hopen we wederom op een zachte winter. Langs de Reest zijn een aantal plekken door het aanleggen van steilwanden extra geschikt te maken als broedbiotoop, zoals bij De Havixhorst.

Tijdens een libellenexcursie werden er boven met blauwe Korenbloemen bedekte roggeakkers, jagende Keizerlibellen gesignaleerd. Verderop in de natte hooilanden vloog de Zilveren maan. Het betreft een standvlinder die in Drenthe alleen bekend is van half-

Takkenhoogte

5

•

Visserij en begunstigers van ‘Het Drentse Landschap’. Zij maakten dit prachtige project mogelijk. Het was een genoegen om het uit te voeren.

fa. Poortman en notaris Westinga hartverwarmend waren.

Tot onze grote vreugde kunnen we vermelden dat het eerste beeld is geschonken door de heer Schmalz, directeur van Laurus-De Boer, die dit ter gelegenheid van zijn afscheid aan ‘Het Drentse Landschap’ overdroeg. Een fantastisch gebaar waar het bestuur van de Stichting de heer Schmalz buitengewoon dankbaar voor is.

27

natuurlijke graslanden in de beekdalen en van het slagenlandschap bij Nijeveen. De daar dichtbij gelegen natuurgebieden de Wieden en de Weerribben vormen nog steeds een bolwerk voor deze vlindersoort.

De Zilveren maan legt eitjes op het Moerasviooltje. Dit diep paarsblauwe viooltje komt hier veel voor langs vochtige bosranden, in rietvegetaties en natte graslanden. Behalve de waardplant zijn ook nectarbronnen als Kattestaart, Kale jonker en Blauwe knoop rijk vertegenwoordigd. In 1990 werd de Zilveren maan voor het laatst in dit deel van het Reestdal gezien. Het is prachtig dat deze speciale vlinder zich weer hier heeft weten te vestigen.

Het in 1997 gereedgekomen natuurontwikkelingsproject langs de Reestvervangende Leiding lokt diverse soorten trekvogels. Dit najaar werd er onder meer een Bokje gesignaleerd.

Bokjes zijn kleine steltlopers die broeden in hoogveenen toendragebieden in Noordoost-Europa. Vaak trekken ze door. Soms blijven ze in Nederland overwinteren.

Merkwaardigerwijs werden er ook een Eidereend en een Middelste zaagbek waargenomen. Beide soorten staan te boek als kustvogels, maar daar zitten ze blijkbaar niet mee.

De Kleibosch

•

9

Intensief speurwerk van de plantenwerkgroep van de KNNV-Assen leidde tot de herontdekking van de Welriekende agrimonie in De Kleibosch. Er werden enkele planten gevonden. De laatste waarneming van deze zeldzame soort uit dit gebied stamde uit de jaren ’70. Welriekende agrimonie staat binnen Drenthe te boek als zeer sterk bedreigd.

In het verleden werd de plant op meerdere plaatsen in bosranden en houtwallen in het potkleigebied rond Roden aangetroffen. ‘Het Drentse Landschap’ is blij dat de plantenwerkgroep het inventarisatiewerk wil voortzetten in 2001.

28

Berichten

Bongeveen

•

Tijdens een excursie door dit ‘pingo-reservaat’ werden maar liefst vijf Hazelwormen waargenomen. Hazelwormen zijn pootloze hagedissen die zich maar zelden laten zien.

Dat kleine reservaten van grote betekenis kunnen zijn voor het dierenleven, werd hiermee direct duidelijk voor de

4

foto: Geert de Vries

Hazelworm

excursiegangers. Overige bijzonderheden die tijdens de excursie werden waargenomen zijn Heikikkers, Groene kikkers, Kleine zonnedauw, Lavendelhei, Kleine veenbes en diverse soorten libellen. Bij het ven werd een grote groep Watersnippen waargenomen.

Vele vennen zijn ruïnes van pingo’s.

Dit zijn ijsheuvels die kunnen ontstaan in toendra’s met een permanent bevroren ondergrond (permafrost). Het aangroeiende ijs drukt de bovengrond omhoog en opzij. Als de permafrost wegvalt, smelt het ijs en resteert een laagte

foto: Jaap de Vries

met een gestuwde ringwal.

Bongeveen

opdooilaag

ijskern opgestuwde lagen

permafrost

veen

Berichten

Automatische

i n c a s s o van de begunstigersbijdrage Het Kleinste Huisje

Van zowel de Postbank als van andere banken hebben wij toestemming gekregen om u over dit incassosysteem te benaderen. Maar uiteraard hebben wij ook uw toestemming nodig. Die toestemming kunt u ons verlenen door de groene kaart die u in dit kwartaalblad aantreft in te vullen en in te zenden.

Een postzegel is niet nodig, maar mag wel om ons de portokosten te besparen.

Automatisch laten afschrijven is gemakkelijk, veilig en goedkoop.

• u vergeet nooit te betalen, u bespaart uzelf en ons kosten van steeds terugkerende betalingen, • u kunt het afgeschreven bedrag binnen een maand na afschrijving terug laten boeken door uw bankof girokantoor, • u kunt uw machtiging voor automatische afboeking te allen tijde stopzetten.

•

Archief HDL

In de afgelopen jaren is het aantal begunstigers fors gestegen, iets waar wij bijzonder trots op zijn. Dit heeft tevens tot gevolg dat de werkzaamheden betreffende de begunstigersadministratie ook omvangrijker zijn geworden. De portokosten voor het verzenden van de acceptgiro’s en betalingsherinneringen, alsmede de bankkosten voor de verwerking ervan zijn niet gering.

Om kostenbesparend te werken is besloten u de mogelijkheid te geven uw jaarlijkse bijdrage automatisch door ons te laten incasseren.

Oude Diep

•

In het kader van de RAKStuifzand heeft Bureau Beheer Landbouwgronden, naast een aantal andere perceeltjes langs het Oude Diep, het gehele inundatiegebied Pesserma kunnen verwerven. Indien de gronden in het kader van het plan van toedeling bij ‘Het Drentse Landschap’ in eigendom komen, zal zij samen met het Waterschap Reest en Wieden een inrichtingsplan opstellen.

Eind oktober werd het duidelijk dat zowel de Gemeente Hoogeveen als de Provincie Drenthe substantieel willen bijdragen aan de herbouw van het Kleinste Huisje bij Stuif-

32 zand. Nog dit jaar zal het werk worden aanbesteed.

Op 30 oktober vond er een excursie plaats met statenleden en de gedeputeerden A. Edelenbosch en J. Dijks naar de VAM-Essent en het IGODproject Oude Diep. Uitgebreid werd stilgestaan bij de samenwerking tussen ‘Het Drentse Landschap’ en Essent inzake het bezoekerscentrum De Blinkerd en de natuurontwikkeling in het Oude Diepgebied. ‘Het Drentse Landschap’ dankt de Provinciale Staten voor het feit dat zij bereid waren dit prachtige project met ƒ 200.000,– te steunen.

29

30

Berichten

Orvelte Hunzedal

34

Op 18 september werd door onze collega-organisatie ‘Het Groninger Landschap’ het natuurontwikkelingsproject langs het Zuidlaardermeer genaamd “Water over Wolfsbarge” feestelijk opgeleverd.

Vanaf deze plaats wenst ‘Het Drentse Landschap’ de Groninger collega’s succes met hun aansprekende project langs de oevers van het Zuidlaardermeer. De hoop wordt gekoesterd in deze lijn ook in Drenthe projecten uit te voeren.

foto: Joop van de Merbel

•

Op dit moment is de Stichting in gesprek met de drie gemeenten in het Hunzedal (Tynaarlo, Aa en Hunze en Borger-Odoorn) inzake het realiseren van natuurontwikkelingsprojecten in dit gebied. Binnenkort zullen de werkzaamheden van het project Annermoeras, Duunsche Landen en Elzenmaat gestart worden.

Het onderzoeksproject Tusschenwater in de benedenloop van de Hunze werd door de streek nogal slecht ontvangen.

In overleg met de Stuurgroep Hunzeproject is op 4 oktober te Zuidlaren een voorlichtingsavond gehouden. Duidelijk werd dat er sprake is van een belangentegenstelling tussen natuur en landbouw.

Het ziet ernaar uit dat Orvelte een goed jaar heeft gehad. Ruim 50.000 betalende dagjesmensen en een veelvoud aan bezoekers zorgden voor een prettige drukte in het dorp. Het revitaliseringsplan loopt goed.

Links en rechts worden panden opgeknapt en met riet gedekt. Alle panden zijn verhuurd. Soms aan nieuwe ondernemers waardoor het gonst van de bedrijvigheid.

Het opzetten van de Multi Media Show is geen eenvoudige klus.

Een belangrijke stap is gemaakt door uit een aantal ervaren bedrijven JBF Producties uit Groningen als partner te kiezen. In de directeur Siep Faber vinden we een geestdriftige en ideeënrijke partner in wie we veel vertrouwen hebben. In oktober zijn we met een aantal betrokkenen naar Hannover gegaan om te zien op welke wijze men met de meest moderne communicatiemiddelen boodschappen kan verpakken. In ieder geval werd duidelijk dat de Stichting Orvelte zal kiezen voor eenduidigheid. Een heldere inhoudelijke boodschap op sobere wijze overbrengen. Vanuit deze lijn wordt verder gewerkt.

Berichten

Diversen

De provinciale Landschappen hebben van het VSB Fonds een bijdrage ontvangen voor het aanschaffen van vrijwilligersbenodigdheden. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ is het fonds zeer erkentelijk voor deze steun, omdat we hiermee tegemoet konden komen aan een aantal wensen van onze vrijwilligers. We hebben voor een drietal vrijwilligersgroepen materialen kunnen aanschaffen.

Voor de gidsen zijn educatieve materialen gekocht waarmee ze hun verhaal tijdens de excursies kunnen ondersteunen. Hierbij moet u denken aan zoekkaarten, schepnetjes en vleermuis-detectoren.

Verder hebben we voorzien in de veiligheid van onze vrijwilligers. De projectteams hebben nu de beschikking over een rugtas met daarin een mobiele telefoon en een verbandtrommel, zodat ze in geval van nood altijd hulp kunnen inroepen. Ook hebben alle vrijwilligers een badge gekregen zodat ze nu voor derden als medewerker van de Stichting herkenbaar zijn.

Verder zijn er gereedschappen gekocht voor de projectteams die kleine onderhoudswerkzaamheden in de terreinen gaan verrichten.

•

Bedrijfsauto Door steeds verdere verbreding van onze activiteiten heeft de Stichting onlangs een bedrijfsauto moeten aanschaffen.

Vooral voor het onderhoud van de ongeveer 200 gebouwen moeten onze mensen steeds vaker de provincie in. Ook werd het te vervoeren materiaal steeds omvangrijker. Vandaar dat besloten werd een auto voor deze werkzaamheden aan te schaffen. De bedrijfsauto van de Stichting is herkenbaar is aan het opschrift: Dicht bij de natuur, dichtbij de mensen.

•

Vrijwilligersdag Elk jaar houdt de Stichting een vrijwilligersbijeenkomst. Dit jaar verzamelden de vrijwilligers zich in het Ottenhuis in Orvelte.

Hier reikte onze voorzitter, mevrouw A.Rensen, het eerste vrijwilligersbeleidsplan uit aan Albert Dragt, die al sinds de jaren ’60 als vrijwilliger voor de Stichting werkt. De heer B. van der Kraan hield tijdens de bijeenkomst een korte inleiding over de projectgroep Promotie. Hierin zitten een zestal vrijwilligers die zich bezighouden met allerlei promotionele activiteiten.

Onze ‘huisfotograaf’ Jaap de Vries toonde vervolgens de mooiste dia’s uit zijn collectie.

De bijeenkomst werd afgesloten met een wandeling en barbecue.

Archief HDL

VSB Fonds steunt •vrijwilligerswerk

•

Nederlands Kampioenschap Schapendrijven Op 19 en 20 augustus vond op het Hijkerveld de Nederlandse Kampioenschappen schapendrijven plaats. Het evenement was georganiseerd door de Border Colly Club en werd voor de tweede keer op een terrein van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ gehouden.

Het mooie weer zorgde ervoor dat enkele duizenden mensen de Kampioenschappen bezochten.

Nederlands Kampioen werd Serge van der Zweep die uit handen van onze voorzitter, mevrouw A.Rensen, zijn prijs in ontvangst nam. Ron Rogaar van de kudde van het Witterveld werd tweede. Onze herder Tjitse Terpstra moest genoegen nemen met een derde plaats.

Herder Tjitse Terpstra •verrast in Dierensurpriseshow Tjitse Terpstra, de schaapsherder van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, zag op woensdag 4 oktober in de dierensurpriseshow een hele bijzondere wens in vervulling gaan. Tijdens het scheperen op het Hijkerveld werd de herder met een bezoek van Henny Huisman verrast. De presentator bood Tjitse Terpstra een geheel verzorgde reis naar Amerika aan. Daar heeft hij een aantal dagen meegewerkt op een range. Samen met Reinoud Oerlemans reisde hij naar Texas af. “Dat was”, zei de zeer verraste Tjitse na afloop van zijn reis, “een fantastische ervaring.”

31

Week van het Landschap De Week van het Landschap (WvhL) vond dit jaar in Orvelte plaats. Zo’n vijfhonderd mensen hebben meegedaan aan één van de activiteiten die gedurende de week werden gehouden. Vele activiteiten zouden niet kunnen plaatsvinden als we geen beroep op onze vrijwilligers konden doen. Hun enthousiasme en betrokkenheid hebben de WvhL tot een prettig evenement gemaakt.

Zo’n 120 kinderen van omliggende basisscholen deden mee aan de kinderspeurtocht, die net als voorgaande jaren in samenwerking met het consulentschap Natuur- en Milieueducatie was uitgezet.

Na het uitvoeren van een zestiental opdrachten, kregen de kinderen als ‘beloning’ voor hun inzet een zogenaamd speurdersdiploma en een klein presentje. Het eerste speurdersdiploma werd door wethouder B.J.H. Boers van de gemeente Midden Drenthe uitgereikt aan kinderen van de basisschool De Lindelaar. Tijdens de speurtocht moesten de kinderen ook een gedicht maken. Hieronder volgt een selectie uit de vele leuke gedichten die werden ingeleverd.

Gedicht 1

De natuur is mooi.

Het bos hoort schoon.

De vogels horen te zingen.

En als we er niks aan doen, Dan verdwijnen al die dingen.

Gemaakt door: Sven, Janouk, Durk en Meike van OBS De Lindelaar.

Gedicht 2

•

Wakker worden in een bijzonder omgeving?

Dat kan in de vakantiewoningen van ‘Het Drentse Landschap’.

Het Hertenhuisje en het Scheperhuisje zijn bijzonder omdat ze de sfeer uitademen van vervlogen tijden, het lijkt alsof de tijd er even heeft stilgestaan. Ze zijn modern en sfeervol ingericht en zijn uitstekend geschikt voor heerlijk rustige vakantie in de Drentse natuur. Op het rentambt kunt u de nieuwe folder over de vakantiewoningen aanvragen, tel. (0592) 31 35 52.

Het Hertenhuisje

Overal bomen, groot en klein.

Het is leuk er te komen, super er te zijn.

We zochten naar sporen van dieren in het bos.

We konden vogels horen, we zochten erop los.

Als laatste nog een ijsje, met aardbei of bosvruchtensmaak.

Het was een paradijsje, zo’n dag beleef je niet vaak.

Gemaakt door: Fianna van de OBS Meester Sieberingschool.

Wethouder B.J.H. Boers reikt het eerste Speurdersdiploma uit.

foto: Geert de Vries

•

Berichten

foto: Geert de Vries

32

AVRO •De Samenwerking AVRO heeft tijdens de Week van het Landschap in het programma ‘Nederland in Beweging’ aandacht besteed aan de activiteiten van de provinciale Landschappen. In het televisieprogramma waren beelden te zien van It Fryske Gea en Het Gelders Landschap.

De omroep heeft aangegeven in de nabije toekomst meer met de provinciale Landschappen te willen samenwerken. De AVRO wil op een journalistieke en informatieve manier berichten over allerlei onderwerpen die met een gezonde en actieve leefstijl te maken hebben. De activiteiten die De Landschappen organiseren passen hier goed bij. Ook willen ze in hun blad ‘Tribune Vinger aan de pols’ aandacht schenken aan het werk van de provinciale Landschappen. Voor meer informatie www.gezondsite.nl.

33

Berichten

zomer een prachtige afdeling geopend waar met ruim 100 afbeeldingen op schilderijen, prenten en tekeningen uit de eigen collectie van het museum een beeld van Drenthe uit de afgelopen vier eeuwen (1640-1960) wordt gegeven.

Ook worden er ansichtkaarten uit de periode rond 1900 over de provincie getoond en in een knus filmtheatertje kunnen de bezoekers een keuze zien uit het historisch filmbezit van het museum.

Het aantal beeldende kunstenaars dat vanaf de zeventiende eeuw regelmatig in Drenthe gewerkt heeft, is vrij beperkt in vergelijking met de aantallen van hen die in andere delen van Nederland actief zijn geweest. De meeste kunstenaars van wie Drentse taferelen bekend zijn, hebben die gemaakt op doorreis of tijdens een kortstondig verblijf. Het oudste werk, dat er te zien is, is het bekoorlijke schetsboekje van Pieter Serwouters (16421643) met daarin een tweetal gezichten op Diever. Het meest recente werk is van de hand van Evert Musch, een dorpsgezicht op Tynaarlo.

Natuurlijk ontbreekt het werk van Egbert van Drielst niet, de schilder die in de 18e eeuw de specifieke kwaliteiten van het Drentse landschap heeft herontdekt.

De beroemdste schilder die in Drenthe heeft gewerkt, is natuurlijk Vincent van Gogh.

Zijn Turfboot te Nieuw Amsterdam heeft in de eerste presentatie van de historischtopografische atlas een ereplaats gekregen.

400 jaar Drenthe in beeld vindt u in het Ontvangershuis van het Drents Museum.

’t Annen in Drenthe – Egbert van Drielst 1798

foto: Drents Museum

400 jaar Drenthe in beeld •In het Drents Museum is deze

Vrienden- en cadeaukaart Met de ingesloten vriendenkaart is het mogelijk om geheel vrijblijvend een proefexemplaar van het prachtige kwartaalblad ter kennismaking te sturen aan iemand die geïnteresseerd is in het werk van Het Drentse Landschap. Met de cadeaukaart kunt u iemand begunstiger maken van onze Stichting. Deze steun kunnen we goed gebruiken, want hiermee kunnen we veel goeds doen voor de natuur en cultuur in Drenthe.

Agenda Algemeen Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er meestal op zondagen een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde Hijkerveld De kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. Tijdens de lammerenperiode (maart/april) verblijven de schapen met de lammeren bij de schaapskooi. De kudde wordt dan niet gescheperd.

De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

ma. 25 dec. (eerste kerstdag)14.00 uur Kerstwandeling op het Hijkerveld met gidsen van het IVN. Gestart wordt bij de schaapskooi van het Hijkerveld, te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk.

Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. di. 2 jan. 14.00 uur Gezinswandeling op het Drouwenerzand.

Dit natuurgebied staat bekend om zijn vele Jeneverbessen, die het landschap een bijna mystiek karakter geven. Gidsen van het IVN begeleiden deze gezinswandeling die start is bij het recreatiecentrum ‘Het Drouwenerzand’, gelegen aan de Gasselterstraat tussen Gasselte en Drouwen.

foto: Jaap de Vries

wo. 3 jan. 13.00 uur Lange winterwandeling in Drents-Friese Wold.

Samen met het IVN Westerveld en Staatsbosbeheer is een stevige wandeling van ongeveer 3 uur uitgezet over het Vledderveld en de Vledderhof. Gestart wordt bij restaurant De Wilde Hof, gelegen aan de Middenweg. Dit is de weg van Vledder naar Vledderveen.

Het is aan te bevelen om laarzen of goed waterdicht schoeisel te dragen.

Verder raden we aan om, in verband met de lengte van de wandeling, voldoende eten en drinken mee te nemen.

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Agenda

foto: Joop van de Merbel

zo. 11 maart 13.30 uur Nieuwe natuur langs het Oude Diep.

In het stroomgebied van het Oude Diep liggen versnipperd verschillende prachtige natuurgebieden. De verbindende schakel tussen deze gebieden is het beekdal.

Vorig jaar is in een deel van het gebied, bij Zuidmaten, de oorspronkelijke loop van het Oude Diep weer hersteld. De excursie is in handen van het IVN en start op de parkeerplaats aan de VAMweg, achter het bedrijventerrein van Essent Milieu (VAM).

zo. 21 jan. 14.00 uur Het Drentse landschap in miniatuur.

Winterwandeling over Kampsheide, het eerste terrein van Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

In dit gebied zijn alle voor het Drentse landschap kenmerkende elementen bij elkaar te vinden.

De gidsen van het IVN vertrekken bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo. zo. 18 februari 14.00 uur Sporen in het landschap.

In de Gasterse Duinen zijn nog duidelijk middeleeuwse karrensporen te vinden. Gidsen van het IVN nemen de deelnemers mee langs deze sporen uit het verleden.

De wandeling start op de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg, die loopt van Gasteren naar Oudemolen.

za. 24 feb. 14.00 uur Vogels kijken op Diependal.

Vogelkenner Dirk Haanstra neemt de deelnemers mee naar de mooiste plekjes van dit prachtige vogelgebied. Vertrekpunt van de excursie is de vogelkijkhut. Deze is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. De route is met borden aangegeven.

Belangstellenden voor de excursie moeten zich opgeven bij ‘Het Drentse Landschap’, tel.: 0592 - 31 35 52.

zo. 11 maart 13.00 uur Vroeg voorjaar op de Vledderhof.

Het Landgoed Vledderhof heeft statige lanen en uitnodigende wandelpaden, die voeren door afwisselende bospartijen en cultuurlandschappen. Onder begeleiding van gidsen van het IVN wordt tijdens de excursie tevens een bezoek gebracht aan het landhuis dat bewoond wordt door het architecten-echtpaar Kalfsbeek.

Het startpunt is op de parkeerplaats aan de Solweg (hoek Huenderweg/Storklaan). Dit is de weg Vledder - Doldersum. Belangstellenden voor de excursie moeten zich opgeven bij ‘Het Drentse Landschap’, tel.: 0592 – 31 35 52.

za. 17 maart 14.00 uur Vogels kijken op Diependal.

Zie excursie 24 februari. zo. 18 maart 11.00 - 16.00 uur Open dag schaapskooien Drenthe.

Op deze dag worden in alle schaapskooien in Drenthe diverse activiteiten gehouden. In de schaapskooi op het Hijkerveld vinden deze activiteiten plaats tussen 11.00 - 16.00 uur. In de diverse media zal het programma bekend worden gemaakt. zo. 25 maart 14.00 uur De zandheren van Drouwen.

Boeiende excursie over de zandverstuivingen op het Drouwenerzand. Gestart wordt op de parkeerplaats van recreatiecentrum ‘Het Drouwenerzand’, gelegen aan de Gasselterstraat tussen Gasselte en Drouwen. De excursie wordt geleid door gidsen van het IVN.

35

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

Koninklijke BOOM UITGEVERS Meppel (0522) 26 61 11 Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw IWACO B.V. Groningen (050) 521 42 14 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Zwolle (038) 852 48 00 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Water, het wonder uit de kraan Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 312 34 00 Prominent in uitgaan ARCADIS HEIDEMIJ ADVIES BV Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) HULZEBOSCH Grondwerken C.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind RABOBANK Groningen (050) 520 89 11 Regio Noord-Nederland KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07 Uw bomen, onze zorg Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V. Vroomshoop (0546) 64 38 02 Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 318 23 11 Wees wijs met water SUPER DE BOER Amersfoort (033) 454 77 77 Supermarkten BUNING Wegenbouw B.V. Zuidwolde (0528) 37 31 64 Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 35 – 9530 AA Borger Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe Drukkerij Uitgeverij VAN GORCUM & COMP b.v.

Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinreclycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen ERDMAN SCHMIDT Hoogeveen (0528) 27 72 66 Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

HARWIG Elektriciteitswerken B.V. Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging DRENTSE COURANT Assen (0592) 32 95 00 BARSINGERHORN & TISHAUSER Franeker (0517) 39 47 87 Trainingen en begeleiding van personeel en organisatie werkconferenties BTL UITVOERING Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAF Meppel (0522) 25 57 96