Kwartaalblad nr.29 by Uitgeverij Van Gorcum

Het Drense Landschap

Kwartaalblad maart 2001 no. 29

Reestdal

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89, e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 43.97.50.962 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

3 4

Kom er even voor zitten

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

— bestuursberichten

Lithografie Arfo, Groningen

Boerderijenonderzoek Reestdal

— cultuurhistorie Michiel Gerding 10

Nieuw perspectief voor beekdalen

Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel Omslag Reestdal (John Stoel) ISSN 1380-3263

— waterbeheer Eric van der Bilt 13

Passie langs de waterkant

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

— ﬂora en fauna Bertil Zoer 16

WMD

De Gasterse Duinen

— wandelroute Bertus Boivin/Eric van der Bilt 21

De Kievit

— jeugdrubriek

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de Begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ 35,– per jaar. Begunstiger voor het leven ƒ 750,– . Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Geert de Vries 23

Kortweg

— berichten 33

Agenda

Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt. De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald. Nadere informatie bij het bureau van de Stichting. Giften Indien uw giften in enig jaar zowel 1% van het onzuiver inkomen als ook ƒ 120,– te boven gaan is het meerdere aftrekbaar tot ten hoogste 10% van het onzuivere inkomen. Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ17.090,– (€ 7.755,10) (voor 2001) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

foto: Joop van de Merbel

Geef ons de ruimte! In 1999 verscheen in het kader van de zogenaamde Langman-akkoorden de nota “Kompas voor het Noorden”. In bloemrijke taal worden de kernkwaliteiten van het platteland erin geschetst: rust, ruimte, groen en stilte. De unieke en gevarieerde landschappen onderscheiden het noorden van de rest van Nederland en zijn het meer dan waard om behouden en ontwikkeld te worden. Een nota, waarin de natuur- en milieuorganisaties, zoals u zult begrijpen, zich uitstekend kunnen vinden. Maar toen het daarna op de verdeling

Vanuit de politiek is er, zoals gebruikelijk, veel meer aandacht voor infrastructuur, industrialisatie en verstedelijking en veel minder voor natuur en landschap.

economische wetten het allerkostbaarste. Gelukkig is het in het noorden nog aanwezig. Daarvan kan niet alleen het noorden profiteren, maar heel Nederland.

Ook de 5e Nota ruimtelijke ordening doet het ergste vrezen. Uitbreiding en inbouwen van de open gebieden wordt een verantwoordelijkheid van de lokale overheid. Er wordt nu zelfs al gesproken over de bouw van nieuwe dorpen in de open ruimte.

Laten we hopen dat de politiek tijdig inziet dat ze niet een kip met gouden eieren moet slachten. Dood is dood en weg is weg en ruimte mis je pas als die er niet meer is. Terugkrijgen doe je haar nooit meer.

Uiteraard willen wij, noordelingen, ook betere werkgelegenheid, snellere

Kom er even voor zitten van de middelen aankwam, bleef er van de mooie woorden weinig over. Het overgrote deel van het geld gaat naar economische en stedelijke ontwikkeling. Voor de groene ruimte, de zogenaamde ‘kernkwaliteit’, restte slechts een fractie van wat overeengekomen was.

verbindingen met het westen en willen we prettig wonen. Maar niet op zo’n schaal dat daarmee een forse aanslag op ons allersterkste punt gedaan wordt, op onze open groene ruimte. Ruimte is het meest schaarse goed van Nederland en daarmee volgens ijzeren

Aleid Rensen, Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Cultuurhistorie

Het Reestdal herbergt waardevolle schatten Het beekdal van de Reest heeft unieke natuurlijke kwaliteiten. ‘Het Drentse Landschap’ heeft in de afgelopen jaren het initiatief genomen tot diverse onderzoeken om deze kwaliteiten goed te kunnen beheren. Daarnaast was het nodig om meer te weten over de culturele aspecten van het Reestdal. Bijvoorbeeld over de ontwikkeling en de aard van de gebouwde cultuur, met name waar het de periode na 1850 betreft. Vandaar dat de stichting twee jaar geleden het

Michiel Gerding*

Juist in een tijd waarin zoveel aan het veranderen is, is het belangrijk te weten welke bouwelementen kenmerkend zijn voor het Reestdal. Neem bijvoorbeeld de ingrijpende veranderingen in de landbouw. Als boeren niet mee gaan met de noodzakelijke schaalvergroting en intensivering van hun bedrijf en met de maatschappelijke eisen op het gebied van milieu en dierenwelzijn, is er vrijwel geen bestaan meer voor hun weggelegd. Dat brengt nogal wat teweeg op het platteland; het zou te ver voeren op deze plaats daarop al te diep in te gaan. Maar duidelijk is dat steeds meer boerderijen hun agrarische functie verliezen en een exclusieve woonfunctie ervoor terugkrijgen. De grote mobiliteit en de forse welvaart maken het velen mogelijk een paradijsje op het platteland te creëren. Met dat proces is op zich niets mis, maar het stelt ons wel voor nieuwe vragen en uitdagingen. Want hoe gaan wij op een verantwoorde manier om met dat gedurende eeuwen gevormde eigen karakter van de gebouwde cultuur? Ook voor ‘Het Drentse Landschap’ is dat van belang, want bij het verwerven van terreinen krijgt de stichting soms ook boerderijen in beheer. Boeren komen er dan in de meeste gevallen niet in terug. Kijk maar naar ’t Ende en naar Rabbinge. In het eerste geval wordt dat een bezoekerscentrum annex woonhuis, in het tweede geval alleen een woonhuis. Soms blijft er wel een bedrijfsfunctie gehandhaafd, zoals op de beheersboerderijen van de stichting op Rabbinge en De Pieperij. Onderzoeksvragen

Boerderij omgeving Bloemberg

Ondanks die onstuitbare veranderingen is het toch het verlangen van velen, met name van hen die betrokken zijn

foto: John Stoel

startschot gaf voor het Boerderijenonderzoek.

Cultuurhistorie

Beheersboerderij van ‘Het Drentse Landschap’ te Rabbinge

bij en begaan zijn met de cultuurhistorie, om zoveel mogelijk van de karakteristieke waarden van de gebouwde cultuur in het Reestdal te behouden en te restaureren. Daarom is in de achterliggende twee jaar door het Steunpunt Monumentenzorg Drenthe (Erfgoedhuis van Drenthe) voor de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ onderzoek gedaan naar bebouwing en naar de erfbeplanting in het gebied. Vragen die hierin centraal hebben gestaan, waren: zijn er in de gebouwde cultuur in het Reestdal, de boerderijen en andere gebouwen uit het verleden, kenmerken aan te wijzen die specifiek zijn voor deze streek? Hebben ook de erven die bij de boerderijen horen, bepaalde eigen karakteristieken die speciaal bij het Reestdal horen? Tevens is in het onderzoek nagegaan of die kenmerken voor het hele Reestdal gelden, of dat er nog verschillen aan te wijzen zijn tussen de Overijsselse en de Drentse kant, tussen het westelijke deel en meer naar het oosten. Voor de natuurorganisaties aan beide zijden van de Reest is dat belangrijk om te weten, omdat zij naast gronden soms de bijbehorende gebouwen in eigendom verwerven. Maar ook voor anderen kan deze informatie waardevol zijn. Te denken valt aan eigenaren van boerderijen en andere panden, aan gemeenten en andere overheden zoals waterschappen. Bewoners putten er misschien inspiratie uit voor hun verbouwingen of herstelwerkzaamheden en overheden kunnen bij hun planologisch beleid rekening houden met bijzondere kenmerken. Wat dat eerste betreft valt een verheugende nieuwsgierigheid bij de nieuwe bewoners waar te nemen naar die karakteristieke elementen.

De onderzoekers

foto: John Stoel

Omgeving Bloemberg

Het onderzoek is uitgevoerd door een combinatie van professionele onderzoekers en amateur-historici. Voor het onderzoek naar de gebouwde cultuur werd een beroep gedaan op drs. Karel Loeff, een architectuurhistoricus die voor de Rijksdienst voor de Monumentenzorg elders in den lande vergelijkbaar werk had verricht. Voor het onderzoek naar erven en erfbeplantingen kon een beroep gedaan worden op de landschapsarchitect Greet Bierema van de Overijsselse monumenten- en welstandsorganisatie Het Oversticht. De amateurhistorici werden gevonden bij de Historische Vereniging De Wijk-Koekange, waar al langer

foto: John Stoel

Boerderijenonderzoek geeft inzicht in gebouwde cultuur

de wens leefde om onderzoek te doen naar de boerderijen in hun regio. Het gaat daarbij vooral om het aspect van de bewoningsgeschiedenis en om de geschiedenis daarvan zover mogelijk naar het verleden door te trekken. De boerderijenwerkgroep van de historische vereniging bleek bereid om aan het onderzoek mee te doen en in eerste instantie die boerderijen te inventariseren, die ook voor de andere onderzoekers van belang werden geacht. De werkgroep werd versterkt met twee leden van de historische vereniging van Staphorst die in IJhorst woonachtig zijn. De leden van de boerderijenwerkgroep volgden een cursus over hoe ze de boerderijen moesten gaan inventariseren. Tijdens het onderzoekstraject kwamen alle onderzoekers regelmatig bijeen om ervaringen en problemen uit te wisselen. Op verzoek van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg werd tenslotte nadrukkelijk onderzoek gedaan naar de bestuurlijk-planologische geschiedenis van het gebied. Naast het onderzoekstraject werd een voorlichtingstraject gestart voor de bewoners van de streek. Er zijn in het Reestdal huis-aan-huis twee nieuwsbrieven verspreid en er is samen met de historische vereniging een goed bezochte informatieavond gehouden. Oudste bewoning

Nu het onderzoek is afgerond vallen een aantal conclusies te trekken. De Reest mag dan van oorsprong een natuurlijk veenstroompje zijn, het landschap aan weerszijden ervan is gevormd door een eeuwenlang samenspel tussen de mens en de mogelijkheden die de natuur en het landschap boden. Van bewoning en landgebruik in de prehistorie weten wij nog bijzonder weinig. Afgezien van een enkele vuursteen-

vindplaats tasten de archeologen nog goeddeels in het duister. Dit kan twee redenen hebben: er zijn geen sporen uit de prehistorie aanwezig omdat het gebied toen onbewoond was, of er is niks gevonden omdat er nooit gegraven is. Over de historische bewoning is gelukkig meer bekend. Het oudste bewijs daarvan dateert uit 1176 toen de bisschop van Utrecht de belastingopbrengsten van vijf huizen langs de Reest schonk aan het klooster te Ruinen. Twee daarvan lagen waarschijnlijk aan de Overijsselse kant, het tegenwoordige Esphorst en Beugelen. Bij De Wijk komt de oudste bewoning waarschijnlijk voor bij Dunningen. Door ontginning en door het opdelen van erven ontstonden er op de zandopduikingen aan de Drentse kant geleidelijk kleine buurtschapjes met enkele boerderijen, zoals Schiphorst, De Havixhorst, Dickninge, Dunningen, Haalweide, Eemten en De Stapel. Ten zuiden van de Reest vormen de dorpen Lutten, Avereest en IJhorst de oudste bewoningskernen. Adellijke invloeden

Het klooster Dickninge heeft in de Middeleeuwen de belangrijkste rol langs de Reest gespeeld. Zowel aan Drentse als aan Overijsselse kant bezat het boerderijen. Het klooster is in 1325 in Dickninge terechtgekomen toen het vanuit Ruinen verplaatst werd naar de boerderij die men daar reeds bezat. Bij de reformatie in 1598 is het klooster formeel opgeheven en zijn de boerderijen en landerijen toegevallen aan de overheden van Drenthe en Overijssel en verpacht aan boeren. Ook de adel heeft langs de Reest van zich doen spreken. Er is sprake geweest van adellijke behuizingen bij

Cultuurhistorie

Dunningen, Esphorst, Voorwijk, Dickninge en De Havixhorst. Het dorp De Wijk ontwikkelde zich in de loop van de eeuwen tot het hoofddorp van het gebied; in 1646 stonden er al 53 huizen. Voor een kerkbezoek moest men echter de Reest oversteken naar IJhorst. Sinds circa 1300 was daar een kerk gevestigd. Ook de Drentse Reestdalbewoners uit De Pieperij, De Wildenberg en Rabbinge moesten voor hun godsdienstige besognes het riviertje oversteken. Zij konden in Avereest naar de kerk gaan. Nog verder oostwaarts werd het gebied steeds leger en onbewoonbaarder, omdat zich daar grote hoogveenmoerassen uitstrekten.

Archief HDL

foto: John Stoel

Statige voorhuizen

De grote veranderingen in het gebied dateren uit de negentiende eeuw. Onder invloed van de toenemende welvaart werden toen in een aantal gevallen nieuwe voorhuizen gebouwd aan de voorkant van de bestaande boerderij. Deze nieuwe voorhuizen stralen een zekere allure uit en laten zien dat de boeren trots waren op wat zij hadden bereikt. Bij deze statigheid hoorde ook een nieuwe voortuin in de Engelse landschapsstijl met vijver, oprijlanen en rode beuken. Dat het de boeren in De Wijk en IJhorst goed ging, hing vooral samen met de gunstige ligging nabij Meppel, waar boter en varkens op de markt gretig aftrek vonden en waar ook gemakkelijk stadscompost voor bemesting kon worden betrokken. In het oosten van het Reestdal, ten oosten van de tegenwoordige autoweg van Hoogeveen naar Ommen, golden deze voordelen nauwelijks. Dit voormalige hoogveengebied was sinds de negentiende eeuw compleet op de schop gegaan bij de verveningsactiviteiten rond de Dedemsvaart. Hier vind je niet de oeroude erven die in de Middeleeuwen gesticht waren op zandopduikingen, zoals we deze verder naar het westen tegenkomen. De ontginningen zijn veel jonger en er is hier sprake van een meer open, minder welvarend en meer pionierachtig landschap. Alleen pal langs de Reest lagen reeds in de zeventiende eeuw enkele verspreide erven die eigendom waren van boeren uit Zuidwolde. Het betrof de Geesenkamp en twee erven bij Schrapveen. Een andere opvallende uitkomst van het onderzoek is de

Archief HDL

Takkenhoogte

sterke samenhang tussen de Drentse en de Overijsselse kant van de Reest. IJhorst en Avereest behoren formeel weliswaar tot de provincie Overijssel, maar de culturele en landschappelijke banden zijn veel sterker met Drenthe, dan met bijvoorbeeld Staphorst. De gezamenlijke kerkgang in de kerkjes van Avereest en IJhorst, familiebanden en het boerenbestaan zorgden voor een intensieve relatie die niet werd gehinderd door de provinciegrens. De Reest vormde dan ook niet een natuurlijke barriĂ¨re, maar meer een gemeenschappelijk lint. Eiken als belegging

Bomen spelen in het Reestdal van oudsher een belangrijke rol. De eikengaarden, de kleine aangelegde aanplant van opgaande eiken, strak in het gelid, zonder een ondergroei van struiken, maar met een bodem van gras, vormen een belangrijk kenmerk van de oudere erven aan de Drentse zijde van het dal. Zij vormden voor de boeren een belangrijke belegging en de mogelijkheid tot extra inkomen. Naar eikenhout bestond elders in den lande veel vraag en de Hoogeveensche Vaart bood de boeren van De Wijk een uitgelezen transportmogelijkheid.

Ook de populier blijkt een kenmerkende boom voor het gebied. Op nattere plekken in het dal of bij de erven werden zij aangeplant. Zij dienden als windsingel, maar werden ook verkocht aan klompenmakers en houtdraaiers die bij de erven langs gingen om geschikte bomen te kopen.

Links: â&#x20AC;&#x2122;t Ende (1998) Rechts: Bij de Havixhorst (1983)

Een bijzonder gebied dus, zeker ook waar het gaat om de gebouwde cultuur. En hoe nu verder? In de eerste plaats is het zaak bredere bekendheid te geven aan de resultaten van het onderzoek door middel van publicaties. De nieuwsbrieven zijn al genoemd, maar er zit meer in. Te denken valt aan een publiekspublicatie en aan gerichte informatie aan eigenaren en bewoners. Maar het is ook het streven om een en ander uiteindelijk te laten doorklinken in het planologische beleid van gemeenten en provincies. Op welke manier dat het beste zou kunnen, via een beeldkwaliteitplan, cultuurhistorische waardenkaarten of bestemmingsplannen, is een traject dat nog met de betrokkenen moet worden uitgedokterd.

* Dr. M.A.W. Gerding, provinciaal historicus van Drenthe, was projectleider van het Boerderijenonderzoek in het Reestdal.

Eric van der Bilt*

Archief HDL

Nieuw perspectief voor de Drentse beekdalen

Het Reestdal

Waterbeheer De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ wil ervoor zorgen dat het water meer haar eigen weg kan gaan, kan stromen en overstromen, dat beken en rivieren weer kunnen kronkelen, dat er ruimte komt voor natuurlijke processen. De resultaten van het onderzoek naar de wateroverlast in 1998 lijken de gedachte te ondersteunen dat er op een speelser en natuurlijker manier met natte ecosystemen kan worden omgegaan. Alles vanzelfsprekend vanuit het besef dat dit op een veilige en verantwoorde manier gebeurt, omdat water in de Nederlandse situatie ook bedreigend kan zijn.

Op 12 januari j.l. organiseerde de Provincie Drenthe een watersymposium in het Familiehotel in Paterswolde. Samen met de Provincie Groningen werd stilgestaan bij de resultaten van een onderzoek naar de wateroverlastproblematiek zoals die zich in 1998 heeft voorgedaan. Maar liefst twee gedeputeerden, mevrouw Jansen (provincie Groningen) en de heer Swierstra (provincie Drenthe), en twee dijkgraven, de heer Van ’t Land (Waterschap Noorderzijlvest) en mevrouw Kool (Waterschap Reest en Wieden), lichtten de uitkomsten toe. Er werd niet alleen gesproken over de schade die de wateroverlast in 1998 heeft veroorzaakt, maar er werd vooral vooruitgeblikt op datgene wat ons de komende jaren nog te wachten staat. Zo zal de te verwachten bodemdaling in combinatie met de zeespiegelrijzing er in de Groninger boezemwateren na 2010 toe leiden dat er een peilverhoging ontstaat tot mogelijk wel 50 cm. De beangstigende ontwikkelingen rond klimaatsverandering zijn in het onderzoek nog buiten beschouwing gebleven. Gezien de recente bewijzen inzake het daadwerkelijk stijgen van de

gemiddelde temperatuur, zijn grote veranderingen in het neerslagpatroon te verwachten. Met name wordt gevreesd voor meer neerslag in kortere tijd, hoosbuien dus. Bovenstaande maakt de betrokken overheden duidelijk dat de tijd voor handelen is aangebroken.

worden aangelegd om grote neerslaghoeveelheden uit te malen. Dit soort investeringen zullen slechts zelden functioneel zijn, maar wel tot een exponentiële verhoging van de toch al snel stijgende waterschapslasten leiden. Noodbergingsgebieden

Hoge kosten

Binnen de waterschappen wordt de meest gewenste omgang met het water beschreven met de trits vasthouden, bergen en afvoeren. Vasthouden van neerslag is vooral van belang voor het tegengaan van de verdroging. Via inzijging naar het grondwater wordt in neerslagarme perioden de nalevering van water uit het grondwater versterkt. Bij tijden van extreme neerslag loopt het water echter gewoon over de stuwen heen en biedt vasthouden bovenin het watersysteem geen verlichting benedenstrooms. Het afvoeren van water zal altijd blijven. Het blijkt evenwel dat bij een onveranderde benadering van het watersysteem enorme kosten gemaakt moeten worden. Bijvoorbeeld om overal de kaden tenminste 50 cm te kunnen verhogen. Een andere kostenpost zijn de gemalen die moeten

De oplossing van het probleem zal gevonden moeten worden in een betere berging van water binnen het systeem. Omdat we in een laaggelegen delta leven, zullen Nederlanders er tot op zekere hoogte mee moeten leren leven dat er soms wateroverlast optreedt. De overschrijdingsfrequentie die men nastreeft is een overstromingsrisico van eenmaal per 100 jaar voor het boezemsysteem. Om dat te garanderen moet het systeem bij extreme omstandigheden berekend zijn op noodzakelijke tijdelijke peilverhogingen. Ook zullen de poldergemalen uitgezet moeten kunnen worden. Daarnaast zullen er noodbergingsgebieden moeten worden ingesteld. Deze gebieden scoren zowel op het punt van de effectiviteit alsmede vanuit financieel perspectief beter dan technische maatregelen zoals grotere gemalen en hogere kaden.

Het Drense Landschap

foto: Geert de Vries

Het dal van de Biebrza in Polen

Voor de beide noordelijke waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s is berekend dat in het reguliere systeem een extra berging van circa 2000 ha gezocht moet worden. Voor noodmaatregelen zal zelfs zo’n 6500 ha extra aangewezen moeten worden. In dat geval zijn zelfs de overschrijdingsfrequenties terug te brengen tot eenmaal per 1000 jaar. Hoewel in het waterschap Reest en Wieden een minder grote oppervlakte aan noodbergingsgebieden nodig is, is ook daar van een vergelijkbare situatie sprake. Natte natuur

In Drenthe zijn met name in de beekdalen mogelijkheden voor berging te vinden. Natte natuur zal dus een zeer belangrijke rol spelen bij het streven om de risico’s op overstroming te beperken voor de landbouw en voor de stedelijke gebieden. Binnen de invloedssfeer van ‘Het Drentse Landschap’ spelen nu reeds ontwikkelingen die vooruitlopen op bovengenoemde processen. Denk aan de projecten in het Hunzedal, het Peizerdiep, het Oude Diep en de Reest. ‘Het Drentse Landschap’ is voor de waterschappen en de overheden bij deze ontwikkelingen een belangrijke partner.

Ook de landbouw is een belangrijke partij bij bijvoorbeeld de instelling van onbebouwde noodpolders. Voorop moet staan dat er eerst een fatsoenlijke en toereikende landelijke schaderegeling ingesteld wordt. Verder zullen zorgvuldige procedures tot aanwijzing van de benodigde gebieden moeten leiden. Particulieren, boeren of de natuur mogen niet de dupe worden van de terechte eis van de samenleving om beschermd te worden tegen de kracht van het water. Al met al is er sprake van een geheel nieuwe kijk op het oplossen van de waterproblematiek. Hieraan kan de natuur en dus daarmee ook ‘Het Drentse Landschap’ een belangrijke bijdrage leveren.

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/ rentmeester van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Flora en fauna

Passie langs de waterkant Bertil Zoer*

Een van de opvallendste dieren langs de Drentse beken is ongetwijfeld de Weidebeekjuffer. Van mei tot in september voeren de in spetterend blauw getooide mannetjes hun strijd om het bestaan langs de waterkant. Dankzij verbetering van de waterkwaliteit is dit spektakel de laatste jaren weer vaker waar te nemen. Ook natuurfotograaf Jaap de Vries raakte in de ban van dit kleurrijke waterballet. Zijn fotoâ&#x20AC;&#x2122;s vormden de aanleiding voor dit artikel.

foto: Jaap de Vries

Ei-afzet

foto: Jaap de Vries

Het Drense Landschap

Het liefdesleven van de Weidebeekjuffer

Vlagvertoon

Larven van Weidebeekjuffers overleven alleen in helder stromend, zuurstofrijk water. Beekjufferlarven zijn te herkennen aan de opvallend grote kieuwen aan het achterlijf. De vinvormige kieuwen zorgen behalve voor de ademhaling ook voor een krachtige voortbeweging, erg handig bij een leven in snelstromend water. Volwassen beekjuffers gaan zelden ver van de beek vandaan. Elke zichzelf respecterende beekjufferman zal proberen een klein koninkrijkje te stichten langs de oever van de stroom. Met veel blauw vlagvertoon wordt het privédomein, vaak niet groter dan enkele meters, afgebakend. Rivaliserende kerels worden in een flitsende bliksemaanval verjaagd. Beekjuffervrouwtjes missen de felle kleuren. Ze hebben geen blauwe signaalvlekken op de vleugels. Hun lichaam is meer groen van kleur waardoor ze minder opvallen. Vaak rusten ze op grotere afstand van het water, verborgen in de begroeiing. Mannelijke juffers proberen een vrouwtje te lokken met een kleurige voorstelling. Dit gebeurt zowel uitbundig fladderend als met subtiele

vleugelsignalen vanaf een zonbeschenen rietstengel langs het water. Een beekjuffervrouw moet wel erg sterk aan haar vleugels hangen om hier niet voor te vallen. Zodra ze dicht genoeg in de buurt komt, grijpt hij zijn kans. Ingewikkeld standje

Wie ooit parende beekjuffers heeft ontmoet, snapt meestal niet direct hoe dit in elkaar steekt. Weidebeekjuffers doen ‘het’ wel heel erg ingewikkeld. Alsof ze een cursus Kama Sutra voor gevorderden achter de rug hebben. Voorafgaand aan de paring grijpt het mannetje het vrouwtje met zijn achterlijfaanhangsels bij de nek. Toegegeven, dit klinkt niet erg elegant maar het werkt wel erg effectief. Zolang het mannetje zijn eega op deze manier vast heeft, hebben rivalen geen schijn van kans meer. Deze houdgreep, iets subtieler ‘tandem’ genoemd, houdt stand tot ver na de paring. Als het even meezit tot na de ei-afzet. In de tandem is het mannelijke voortplantingsorgaan in zijn achterlijf onbereikbaar voor het vrouwtje. Van tevoren heeft hij zijn sperma dan ook van zijn achterlijf overgebracht naar zijn borststuk. Veilig opgeborgen in een soort extra voort-

foto’s: Jaap de Vries

“Vlagvertoon”

Flora en fauna

Begin van de paring

plantingsorgaan. In de tandemfase beweegt het vrouwtje haar achteruiteinde naar de onderzijde van zijn borststuk. Er ontstaat een paringswiel waarbij de eigenlijke paring plaatsvindt. Na de paring blijft de tandem intact. Gezamenlijk gaat het paartje de lucht in op zoek naar de beste plekjes voor de afzet van de eitjes. De eitjes worden afgezet op waterplanten onder de waterspiegel. Het is niet ongebruikelijk dat het paar hierbij, nog altijd in tandem, volledig onder water verdwijnt. Een tijdelijke terugkeer naar de wereld van hun jeugd die met gemak vele minuten kan duren. Hierbij trotseren ze gezamenlijk de gevaarlijke stroming en roofzuchtige vissenbekken. Als de ei-afzet voltooid is wordt de band verbroken. De dieren gaan beiden hun eigen weg. Als in het najaar de laatste beekjuffer sterft, zitten hun larven verstopt tussen de planten en stenen op de bodem van de beek. Volgend jaar zijn zij aan de beurt.

* B. Zoer is medewerker van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’

“Paringswiel”

ater stille pracht Transparante schoonheid Leven dood Water verwoestend in kracht IJs, verstild koud Kleurloos Water nieuw leven Prachtig als goud

(Deze pagina wordt verzorgd door de NV Waterleidingmaatschappij “Drenthe”)

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin Eric van der Bilt

Wandelroute 14

De Gasterse Duinen

Ten noordwesten van het dorp Gasteren liggen de Gasterse Duinen. Hoewel klein, een van de mooiste heide- en stuifzandgebieden van Drenthe. Zonder meer uniek is de ligging van het terrein in het stroomdal van de Drentsche Aa, ingeklemd tussen het Gastersche Diep, het Oudemolensche Diep en het Anlooër Diepje. De middeleeuwse karrensporen en het hunebed bewijzen dat de mens al minstens 5000 jaar in de Gasterse Duinen zijn sporen nalaat.

loopt u een stukje linksaf in de richting van de weg. Daar begint de paaltjeswandeling van ‘Het Drentse Landschap’. We volgen deze route tijdens het eerste deel van de wandeling.

Links van het pad door het bosje loopt een diepe sloot. De sloot werd ongeveer honderd jaar geleden gegraven om het Achterste Veen te ontwateren en turfwinning mogelijk te maken. Dit langgerekte veencomplex loopt door aan de andere kant van de weg GasterenOudemolen. Daar heet het het Voorste Veen. Tussen de 100 en 200 duizend jaar geleden moet hier het beekdal van het Gastersche Diep gelegen hebben. De beek is waarschijnlijk zo’n 10.000 jaar geleden dichtgestoven met dekzand. Het water kwam tot stilstand en de bedding groeide dicht met veen. 2 Op de heuvel houdt u links aan. Blijf de paaltjesroute volgen.

Vanaf het hoge duin heeft u een prachtig uitzicht op het Achterste Veen. Kenmerkend voor dit gebied is de Gagel, een heestertje dat zich

11 2

12 1

3 Op de driesprong midden op het veld verlaat u de paaltjesroute door hier rechtdoor te gaan. Na het rooster links aanhouden.

Wie regelmatig in de Gasterse Duinen komt, zal het beslist opgevallen zijn dat consequent beheer gedurende zo’n twintig jaar zijn vruchten begint af te werpen. Het hele jaar door worden de Gasterse Duinen begraasd door een twintigtal Schoonebeker heideschapen, de laatste jaren geholpen door een stuk of wat Schotse hooglanders.

foto: Joop van de Merbel

veld op richting hunebed, maar

in een milieu van vochtige heide en veentjes uitstekend thuis voelt. Voordat in het voorjaar de harde, langwerpige blaadjes verschijnen, zitten de struiken vol katjes. Ruik eens aan een fijngewreven katje en u vergeet Gagel nooit weer. Verder groeien hier kostbare soorten als Dophei, Veenbies, Lavendelhei, Veenbes en Ronde zonnedauw. De vlakte achter de eikenboom was nog niet zo lang geleden een akkertje op de rand van het Achterste Veen.

10 3

1 Vanaf de parkeerplaats gaat u niet via het rooster meteen het

Lengte route circa 5 km Benodigde tijd 2 à 21/2 uur Startpunt Parkeerplaats ten noorden van de weg GasterenOudemolen.

Begaanbaarheid paden In het noordelijke deel van de route zijn in wat nattere jaargetijden waterdichte schoenen of laarzen een onmisbaar attribuut. Een groot deel van de route is niet begaanbaar voor invaliden- en kinderwagens.

foto: Joop van de Merbel

Openbaar vervoer Vanaf de NS-stations Assen of Groningen Arriva lijn 58 (alleen op werkdagen), uitstappen in Gasteren; daarna circa 1 km naar startpunt. Ook kunt u in Assen een treintaxi nemen.

Wandelroute

Honden Niet toegestaan in de Gasterse Duinen vanwege de schapen en runderen.

Het Pijpenstrootje dat indertijd vrijwel de hele Gasterse Duinen bedekte, is zo langzamerhand behoorlijk op zijn retour en de duinen zijn weer met prachtige heide bedekt. Regelmatig laat ‘Het Drentse Landschap’ gedeelten van de hei maaien of plaggen. Vlak voor u via het rooster het terrein verlaat, kunt u goed de effecten van dit soort maatregelen zien. 4 U volgt het brede zandpad en neemt het tweede pad rechts. Dit pad volgt de rand van het beekdal van de Drentsche Aa.

Links van het pad begint een hooiweg naar de beek. Halverwege komt u langs vier grafheuvels die door archeologen gedateerd zijn op circa 1500 v.Chr. Als u doorloopt naar het diep, heeft u een prachtig uitzicht op de molen De Zwaluw (1837) bij Oudemolen.

Het Voorste Veen

Situatie rond 1895

5 Waar het pad het bosje in gaat, neemt u het karrenspoor rechtsaf het veldje over. Ga aan de overkant van het veldje

Gevlekte orchis

foto: Jaap de Vries

linksaf. 6 Bij het hek gaat u rechtsaf en volgt u het smalle pad tussen het raster en de houtwal.

Onder het bruggetje door legt het Anlooër Diepje zijn laatste meters

af in de richting van het Oudemolensche Diep. U staat hier midden in het Stroomdallandschap Drentsche Aa. Dit natuurgebied kreeg halverwege de jaren zestig vorm toen het gebied door een ruilverkaveling verloren dreigde te gaan. Staatsbosbeheer heeft inmiddels in het Drentsche Aa-gebied meer dan 2000 hectare in eigendom verworven. Door consequente verschraling zijn langs de beek prachtige blauwgraslanden ontstaan met orchideeën, Echte koekoeksbloem en Ratelaar. In het stroomdal van de Drentsche Aa is de helft van alle in Nederland voorkomende plantensoorten aangetroffen! Het zal moeite kosten elders in Nederland een plek te vinden waar dat ook het geval is. In juni zijn de bloemrijke hooilanden op hun mooist. 7 Ga het bruggetje over. Volg het pad dat u eerst even rechtsaf en daarna linksaf door een bosje naar de zandweg met fietspad Schipborg-Gasteren brengt. 8 Op het fietspad gaat u rechtsaf.

Eigenlijk moet u op het fietspad even een stukje linksaf. Daar heeft u namelijk een prachtig uitzicht op De Schipborg. Architect Berlage ontwierp deze kolossale boerderij indertijd in opdracht van de familie Kröller-Müller. De bouw duurde van 1914 tot 1916. Zoon Anton Kröller-Müller, waar de familie dit geldverslindende project indertijd

De Gasterse Duinen

Karrensporen over de Gasterse Duinen De Gasterse Duinen maakten in de Middeleeuwen onderdeel uit van een van de belangrijkste verkeersverbindingen van Noord-Nederland: de handelsroute van Groningen via Rolde naar Coevorden. De koetsen en de wagens kwamen vanaf Zuidlaren en Schipborg waarna ze door een voorde – een met keien verstevigde doorgang

In het voorjaar bloeit in de Burgvollen massaal de Bosanemoon en vrijwel nergens groeien zoveel orchideeën.

door een beek – het Anlooër Diepje bij de Burgvollen overstaken. Ze trokken hier door de Gasterse duinen, om daarna via het dorp Gasteren en het Balloërveld verder te trekken naar Rolde.

9 Bij het bord ‘Het Drentse Landschap’ verlaat u het fietspad

Op bepaalde plaatsen in het veld is het reliëf van diep uitgesleten karrensporen nog goed zichtbaar,

en gaat u rechtsaf het paadje op

soms als strepen Pijpenstrootje door de hei.

langs het raster.

Vooral op een luchtfoto is de soms wel 300 meter

Als u het reliëf van de Gasterse Duinen volgt, lijkt het net of er allemaal sloten over het veld lopen. Het zijn echter oude karrensporen, stammend uit een tijd toen er nog druk wagenverkeer over het veld was.

brede bundel karrensporen goed te zien. Men name het intensieve wagenverkeer heeft er destijds voor gezorgd dat de kwetsbare heidebodem op tal van plaatsen brak. Later deden dit de hoefjes van de schapen nog eens en ging het zand ‘op de wind’ en ontstonden de schitterende stuifzandheuvels van de Gasterse Duinen.

10 Via een rooster komt u terug op het veld waarna u op de driesprong links aanhoudt. U bent terug op de paaltjesroute die we

12 Voorbij het boerderijtje aan uw linkerzijde brengt de paaltjes-

nu tot het eind toe volgen.

route u rechtsaf via een rooster 11 Via een rooster komt u terug op het fietspad. Rechtsaf het

het veld weer op. Langs het hunebed loopt u terug naar de

fietspad volgen.

parkeerplaats.

Eind 2000 heeft de provincie haar hunebedden overgedragen aan ‘Het Drentse Landschap’. Het gaat om 21 van de 53 hunebedden en deze in de Gasterse Duinen is door zijn natuurlijke ligging een van de mooisten. Het hunebed figureert in nogal wat oude reisbeschrijvingen, omdat het voor veel reizigers het eerste hunebed was dat ze ooit gezien hadden. Michiel van Bolhuis foto: Joop van de Merbel

Gagel bij het Achterste Veen

schreef bijvoorbeeld in 1694 na een copieuze maaltijd in Schipborg over de Gasterse Duinen dat: ‘daer 3 grote stenen op 7 à 8 kleindere laegen, waeronder wij doorkropen en overheen liepen, waer van geseit wijrde, een reus onder begraven te sijn’. Wie de smaak van het gebied te pakken gekregen heeft, zou de Knapzakroute Gasteren eens moeten lopen. U komt dan onder andere langs de spectaculaire stootoever van de Drentsche Aa ten zuiden van de weg Gasteren-Oudemolen en bij het Gastersche Holt, een oud boscomplex van ‘Het Drentse Landschap’ aan de zuidkant van de es van Gasteren.

Luchtfoto’s: Paul Paris

voor bedacht had, bleek geen aanleg voor een carrière als herenboer te hebben en verdween reeds na een jaar van het toneel. In de jaren 1996 en 1997 is op de 150 hectare grote landbouwgronden een gevarieerd bos aangelegd en is het een landgoed geworden. Landschapsarchitect Harry Berg liet zich bij het ontwerp inspireren door de strakke geometrie van de plattegrond van Berlage’s Plan Zuid in Amsterdam. Als u een kijkje wilt nemen, dan kan dat. Het landgoed is voor wandelaars vrij toegankelijk; het huis De Schipborg echter niet. Terug op de wandeling passeert u voorbij het landgoed links van de weg de Burgvollen: het beekdal van het Anlooër Diepje. In tegenstelling tot de Drentsche Aa hoefde Staatsbosbeheer hier niets terug te brengen naar de oorspronkelijke situatie. Het is er gewoon allemaal nog!

Natuurlijk

De lente is pas echt begonnen wanneer de eerste Kieviten hun fraaie buitelingen vertonen. De Kievit is onze bekendste weidevogel. Hoezo weidevogel? In Drenthe broeden nu meer Kieviten op maïsakkers dan in weilanden. Het kwart miljoen paar Kieviten in ons land heeft zich aardig aangepast aan de veranderingen in het boerenland. Maar voor hoe lang?

Geert de Vries*

•

Race tegen de klok

Door het gebruik van veel kunstmest groeit het gras nu sneller dan bijvoorbeeld vijftig jaar geleden. Hierdoor wordt zijn ‘moderne’ steppe tegenwoordig soms eind april al gemaaid. Veel legsels gaan dan verloren. Kieviten hebben hierop ingespeeld door veertien dagen vroeger te gaan broeden. Het blijft echter een race tegen de klok. Omdat het uitbroeden van de eieren nu eenmaal vier weken duurt, hebben ze een woongebied nodig dat ongeveer een foto: Geert de Vries

maand met rust wordt gelaten. In de moderne landbouw verschijnen landbouwmachines echter steeds vaker en vroeger op het land, waardoor menig ei

De Kievit

begroeiing voedsel te zoeken.

wordt platgewalst.

De Kievit is van oorsprong een

Met zijn stijve poten kan hij hard

Gelukkig hebben Kieviten

steppenbewoner. Lang geleden

rennen. Als hij zijn ene poot naar

ontdekt dat maïsakkers in een

ontdekten ze dat onze weilanden

voren zet, dan moet meteen ook

nat voorjaar pas laat bewerkt

wel wat weg hadden van hun

de andere worden gezet. Probeer

worden. Daar hebben ze dan,

steppengebied. Ze vonden hier

maar eens met stijve ‘poten’ te

met een beetje geluk, net

een gedekte tafel met veel

lopen en je zult begrijpen waar-

genoeg tijd om hun eieren uit

regenwormen. Als steppen-

om een Kievit in hoog gras niet

te broeden voordat er wordt

bewoner is de Kievit er op

uit de voeten kan.

geploegd.

•

Steppenbewoners

gebouwd om in een korte

•

Woongebied

Jongen

namelijk kevers, maar ook wel

Kieviten zijn het hele jaar door te

Gemiddeld verdwijnt maar liefst

muggen en vliegen.

zien. Alleen bij vorst trekken ze

de helft van alle legsels. Kieviten

Een kievitsjong moet zich dagelijks

even weg. Deze wintergasten

hebben daar iets op gevonden.

zo’n vijf uur rot rennen om een

broeden in Noord-Europa. Onze

Wanneer een legsel verloren

paar duizend insecten te vangen.

broedvogels komen in de loop

gaat, kunnen ze wel tot vier keer

De lichaamstemperatuur van een

van maart terug uit Zuid-Europa.

toe opnieuw eieren leggen.

vogel is 40 graden. Zo’n hoge

De hanen (mannetjeskievit)

Voor vogels is het niet interessant

temperatuur betekent ook een

zoeken een woongebied uit.

hoeveel eieren ze verliezen, wat

hoog brandstofverbruik. Een

Door fraaie buitelingen en

voor hen telt is hoeveel jongen

jonge Kievit moet ervoor zorgen

spectaculaire stuntvluchten

ze grootbrengen. Bij Kieviten

dat zoveel mogelijk voedsel

maken ze elkaar duidelijk wie

wordt elk jaar ongeveer één op

gebruikt wordt om snel groot te

waar woont. Dat is belangrijk

de vier jongen vliegvlug. Dat lijkt

worden. Het brandstofverbruik

omdat zo het eten, de wormen

weinig, maar als elk paartje in

zou daarom eigenlijk omlaag

in dit geval, op een eerlijke

hun leven gemiddeld drie jongen

moeten. Daar heeft de Kievit een

manier verdeeld wordt. Na veer-

grootbrengt, dan gaat het aantal

truc op bedacht. Jonge Kieviten

tien dagen komen de hennen

Kieviten vooruit.

kunnen hun lichaamstemperatuur

(vrouwtjeskievit) de mannetjes

wel 10 graden laten zakken. Dat

•

opzoeken.

Koud en warm

scheelt veel brandstof. Het

Kieviten kunnen hun jongen niet

nadeel is dat ze om de haverklap

voeren. Die moeten zelf hun

door de ouders opgewarmd

De haan verandert nu van een

voedsel verzamelen. Jonge

moeten worden. Bij langdurig

Veel eieren gaan dan verloren.

vechtersbaas in een vrouwen-

Kieviten eten nog geen regen-

koud en regenachtig weer

Gelukkig beschermen in Drenthe

versierder. Als hij een hennetje

wormen. Ze verzamelen voor-

kunnen ze zelfs helemaal niet

boeren en vogelbeschermers nu

op jacht. Ze moeten urenlang

reeds meer dan de helft van alle

schuilen onder de vleugels van

kievitseieren die op maïsland

de ouders. Op zulke dagen

liggen.

een vrouwtje geïnteresseerd is,

hebben de jongen onvoldoende

De Kievit kan niet anders dan zijn

begint de haan strootjes over zijn

tijd om eten bij elkaar te

poot stijf houden. Wij moeten

schouder te gooien. Als het

scharrelen. Veel sterven dan

echter ons beste beentje voor

vrouwtje iets in het mannetje

onder de ogen van hun zorg-

zetten om ervoor te zorgen dat

ziet, dan moet ze dit laten weten

zame ouders. De jongen gaan

deze fraaie buitelaar tot in lengte

door ook met strootjes te gooien.

dus niet dood van de kou, maar

van jaren de lente kan blijven

Doet ze dat niet, dan wordt het

ze verhongeren.

aankondigen.

•

Mooi kontje

ziet gaat hij nestkuiltjes draaien en zorgt ervoor dat het vrouwtje

De haan laat de hen z’n oranje kontje zien

zijn mooie oranje kontje ziet. Als

Een jonge kievit eet vooral kevers

nooit wat. Met het ‘strootje-

•

voor stap voor op het huwelijk.

De massale verhuizing van het

Na dagelijks een aantal keren

grasland naar de akker lijkt

gepaard te hebben, zoekt het vrouwtje een door het mannetje gemaakt nestkuiltje uit. Daarin legt ze vier eieren.

foto’s: Geert de Vries

gooien’ bereiden ze elkaar stap

Toekomst

voorlopig een slimme zet van de Kievit. Helaas voor de Kievit wordt in een droog voorjaar een maïsakker al vroeg omgeploegd.

* G. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

Berichten

Kortweg Hijkerveld

•

In dit gebied kon een belangrijke aankoop van 8 ha worden gerealiseerd. Aan de noordzijde van het terrein bevindt zich een heideontginning die diep insteekt in het reservaat. In samenhang met de ruilverkaveling Laaghalen werden in de afgelopen jaren op één na alle percelen verworven die direct

34 24

ASSEN

2 EMMEN 27 32 HOOGEVEEN MEPPEL 7

Ten noorden van het heide•terrein werd vorig jaar een landbouwbedrijf aangekocht. Nadat de gebouwen reeds in een eerder stadium waren verkocht, zijn de landbouwgronden in een kavelruil ondergebracht. Met een aangrenzende landbouwer werd een ruiling aangegaan waardoor de Stichting alle cultuurgronden gronden grenzend aan de heide

Het afgelopen jaar rondde een groep van het IVN-Assen de floristische inventarisatie van het Landgoed Hooghalen af. Gedurende twee jaar besteedde de groep menig uurtje aan het karteren van de flora. In het laatste jaar konden er nog enkele groeiplaatsen van de rode lijstsoort Eenarig wollegras ingetekend worden. De inventarisatie geeft een goed totaaloverzicht van de floristische waarden van het terrein. In totaal registreerde de groep maar liefst 166 plantensoorten. Het komende seizoen richt de groep haar aandacht op het Groote Zand bij Hooghalen.

22 en het bos kon verwerven. De verder van de heide gelegen percelen werden toegedeeld aan een landbouwer die op deze wijze zijn verkaveling kon verbeteren. Met het aankopen van het landbouwbedrijf en de inzet van het instrument kavelruil kon zodoende een situatie ontstaan waarbij zowel de landbouw als de natuur profiteerden.

foto’s: W.P. Zwuup

Doldersummerveld

10 grenzen aan de heide. Met deze aankoop is ook het laatste perceel, over de gehele lengte grenzend aan de heide, verworven. Dit perceel behoorde tot een intensief veehouderijbedrijf en door de hoge mestgiften stroomde de mest soms letterlijk naar de laaggelegen vennen. Aan dit probleem is nu een einde gekomen. De laagste delen van de landbouwenclave zullen bij het heideveld worden gevoegd, zodat de vochtige delen en vennen weer hersteld kunnen worden.

Een-arig wollegras

Berichten

Oude meander bij Spijkerboor

Hunzedal

•

Herstel meanders Op 13 februari vond de aanbesteding plaats van een groot hermeanderingsproject. Over een traject van bijna 7 km wordt in de deelgebieden Annermoeras, Duunsche Landen en Elzenmaat de meanderende Hunze hersteld. Op 26 februari vond een voorlichtingsbijeenkomst plaats waar we alle betrokkenen van onze voornemers op de hoogte brachten. Dankzij de steun van het Wereld Natuur Fonds, de Nationale Postcode Loterij en het Prins Bernhard Cultuur Fonds voegen we nieuwe stukjes natuur toe aan ons mooie Drenthe.

Archief HDL

•

De oppervlakte in de Branden kon door aankoop en kavelruil met maar liefst 18,32.16 ha worden uitgebreid. Bovendien werd 11,64.40 ha gekocht om als ruilgrond te dienen binnen het Hunzeproject. Grenzend aan het gebied Annermoeras werd 5,65 ha aangekocht. Door de aankoop van dit perceel kan de beoogde inrichting van Annermoeras dit voorjaar plaatsvinden; reeds enkele jaren bestond de hoop deze waardevolle percelen deel uit te laten maken van het natuurontwikkelingsgebied. Met deze aankoop kunnen de oude meanders aan beide zijden van de Hunze worden hersteld, zodat een aaneengesloten geheel ontstaat.

•

Baggeren Het onderzoek in het Tusschenwater vordert gestaag. De eerste schetsontwerpen zijn gepresenteerd aan de betrokken grondeigenaren in dit benedenloopse deel van de Hunze bij Zuidlaren. Ook in het Zuidlaardermeergebied zijn nieuwe ontwikkelingen te melden. Het ziet ernaar uit dat dit jaar gestart kan worden met baggeren. De mogelijkheden worden nagegaan om het baggerproject en het project Tusschenwater te koppelen. Het realiseren van een rietzeggemoeras in de benedenloop, waar het Hunzewater doorheen stroomt, zal door het vastleggen van de slibdeeltjes baggeren in de toekomst voorkomen.

•

Waterwinning Grontmij en Arcadis zijn volop bezig met het inrichten van de Breevenen, het nieuwe waterwingebied van de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD). De Milieuwerkgroep Anloo heeft echter nog

bezwaren tegen het project. Mede omdat ‘Het Drentse Landschap’ vaak gezien wordt als enthousiaste voorstander van het project Breevenen, roept dit in onze gezamenlijke achterban vragen op. De Stichting heeft gekozen voor een pragmatische benadering en is van mening dat ondanks het feit dat er sprake is van een nieuwe grondwaterwinning van 3,5 miljoen m3, de winst aan natuur in de Breevenen en het Hunzedal substantieel is. Het convenant tussen de provincie en de WMD legt ook voor de toekomst een inspanningsverplichting bij het waterbedrijf. Voor laatstgenoemde organisatie is er bij de Breevenen sprake van een cultuuromslag; wellicht is dit het begin van nog veel grotere veranderingen. De Milieuwerkgroep is van mening dat deze grondwaterwinning in dit voormalige landbouwgebied ongewenst is. En dat de WMD van de provincie niet serieus genoeg naar alternatieven heeft hoeven zoeken. Men heeft

daarbij dus voor een principiële benadering gekozen. Men ergert zich daarbij soms ook aan de voorstelling van zaken zoals die in ons tijdschrift door de WMD wordt gepresenteerd. Overigens kunnen ‘Het Drentse Landschap’ en de Milieuwerkgroep heel open over hun verschillende benadering spreken. Het bestuur van ‘Het Drentse Landschap’ heeft gekozen voor een toekomstgerichte benadering waarbij zeker verliezen ingecalculeerd moeten worden. Maar waarbij anderzijds een maatschappelijk verankerde samenwerking tussen de natuurbescherming en waterwinners een meerwaarde voor iedereen kan opleveren. Dat dit proces moeilijk is en niet zonder risico’s verloopt, mag duidelijk zijn.

Berichten

•

De uitbreidingsmogelijkheden van een dergelijk klein reservaat zijn meestal beperkt. Het is daarom verheugend dat dit gebied nu kon worden uitgebreid met 2,80.80 ha. Dit heidegebied wordt begrensd door een strook oud bos met een fraaie laan, waaraan het gebied zijn landgoedkarakter ontleent. Deze laan was slechts ten dele eigendom van de Stichting. Met de aankoop werd de gehele laan aangekocht en werd ook een klein perceeltje grasland, omgeven door forse houtwallen, aan het reservaat toegevoegd.

Nuilerveld

Tegen het dorp Pesse •werden twee oude esrandbosjes, met een gezamenlijke oppervlakte van 3 ha aangekocht. Dat het hier om een oude bosbodem gaat, blijkt niet alleen uit de fraaie oude eiken, maar ook uit de onderbegroeiing met soorten als Veelbloemige salomonszegel, Dalkruid en Bosanemoon. De Stichting hecht veel waarde aan de veiligstelling van deze “natuur naast de deur”.

Reestdal

•

Verspreid gelegen in het Reestdal werd van drie eigenaren in totaal 8 ha aangekocht. Het ging om een perceel landbouwgrond in de benedenloop, grenzend aan een vennetje. Nabij het kerkhof van De Wijk werd een perceel Reestland aangekocht waardoor een aaneengesloten eigendom ontstond. Ook werden twee perceeltjes toegevoegd aan het zeer versnipperde eigendom op de es van De Wijk. Het is verheugend dat ook een perceel bos in het oude bosgebied Dunningen kon worden opgenomen in deze aankoop. In de benedenloop ter hoogte van de snelweg Assen-Zwolle werd een van de laatste Reestlandpercelen verworven. Dit perceel maakt deel uit van de zone die in neerslagrijke periodes geheel onder water komt te staan. De Provincie Drenthe verzocht ‘Het Drentse Landschap’ om op 10 november voor Dame Spencer, de ambassadeur van Engeland, een korte excursie op De Havixhorst te verzorgen. De Stichting is altijd zeer ingenomen met zulke verzoeken van de Provincie omdat daaruit blijkt hoe belangrijk zij natuur en landschap vindt voor het

imago van onze provincie. De ambassadeur was zeer onder de indruk van ons project ‘Poort naar Drenthe’. Vanzelfsprekend herkende zij veel van het werk van de National Trust in ons handelen. De restauratie van boerderij ’t Ende vordert gestaag. Momenteel wordt druk

Archief HDL

Heidenheim

Restauratie ’t Ende

gewerkt aan de verbouwing tot bezoekerscentrum. Een wandelroute wordt aangelegd, inclusief vlonders. De Stichting is wel geschokt over het voornemen van de Gemeente Staphorst om een geasfalteerd fietspad tot de brug bij ’t Ende aan te leggen. ‘Het Drentse Landschap’ zal streven naar behoud van de zandweg.

Berichten Natuurontwikkeling in het Oude Diep

•

foto: Geert de Vries

Van dit vochtige heidegebied met de vele plassen, dat je vanuit de trein tussen Hoogeveen en Beilen zo goed kunt zien liggen, is door Hero Moorlag een schitterend overzicht gemaakt van bijzondere en zeldzame soorten van de afgelopen vijf jaar. Een hele stapel verspreidingskaartjes met planten, vogels, amfibieën, reptielen, vleermuizen en vlinders. Een greep uit de gegevens. In de vennen en plassen broeden een aantal fuutachtigen, zoals de Dodaars en de Geoorde fuut maar ook de zeer zeldzame Roodhalsfuut. Op de heide is nog steeds de jodelende roep van de Wulp te horen en fourageren Gele kwikstaarten tussen het gras op vlinders en

andere insecten. In 2000 werd na jaren van afwezigheid weer een Roodborsttapuit met jongen waargenomen. Vennen vormen het biotoop van Heikikkers en elders op de heide zijn Adders en Levendbarende hagedissen gezien. In dit terrein hebben Pijpestrootje en Pitrus zich de laatste jaren sterk uitgebreid, een reden om dit jaar sterk vergraste en ruige gedeelten te maaien en te plaggen om geschikte milieus voor soorten van natte en vochtige heide te herstellen. Bijzondere soorten zijn verspreid in het terrein nog wel aanwezig: op wat open plekjes Kleine en Ronde zonnedauw, Bruine snavelbies en recent ook Moeraswolfsklauw; in lage grazige vegetaties Klokjes-

foto: Geert de Vries

Boerenveensche Plassen / Oude Diep

gentiaan, Heidekartelblad en Veenbies; in veentjes pollen met de witte pluisbollen van het Eenarig wollegras. Enkele mooie vlinders van zowel droge als natte heide completeren de lijst. Behalve Hooibeestjes die lokaal veel voorkomen, werden Kleine vuurvlinder en Heivlinder waargenomen en als zeer bijzondere soort in 1995 het Veenhooibeestje. Volgens gegevens van de Vlinderstichting zou het Veenhooibeestje alleen nog in het Fochteloërveen voorkomen. Reden te meer om bij de geplande beheeringrepen rekening te houden met de mogelijke aanwezigheid van deze soort. De komende jaren zullen we het vennencomplex waar deze vlinder gezien is, tijdens de vliegperiode nauwlettend in de gaten houden.

Heivlinder

Diep •De Oude oppervlakte natuurgebied in dit beekdal kon opnieuw worden uitgebreid en wel met 19 ha. De gronden zijn gelegen tussen het gebied de Zuidmaten, waar de beek reeds haar natuurlijke meandering heeft teruggekregen, en het gebied van de ruilverkaveling Stuifzand. De aangekochte percelen liggen hoofdzakelijk aan één zijde van de beek. De aankopen zijn mede het gevolg van de verplaatsing van een landbouwbedrijf in de ruilverkaveling Stuifzand. Daarnaast is in het beekdal van het Oude Diep onlangs ook een tweede landbouwbedrijf in andere handen overgegaan. Het was bijzonder verheugend dat met steun van de makelaar de nieuwe koper bereid bleek mee te werken aan het hermeanderingsproject. Het perceel direct grenzend aan de beek werd aan de Stichting doorverkocht. Een mooi voorbeeld van samenwerking.

Berichten

Steenberger Oosterveld

•

In dit reservaat kon voor het eerst sinds jaren weer een uitbreiding worden gerealiseerd. Het reservaat werd met maar liefst 20 ha uitgebreid. Aankopen van bos en heide met een dergelijke oppervlakte behoren in Drenthe langzamer-

28 hand tot de zeldzaamheden. De aangekochte gronden zijn gelegen in een lange strook langs de zuidzijde van het terrein en bestaan uit grotendeels tot bos dichtgegroeide heide met inliggend nog enkele fraaie stukken heide.

Gasterse Duinen 11

foto: Jaap de Vries

•

Fotograaf Jaap de Vries kwam in de Gasterse Duinen een merkwaardig versierde boomstam tegen. De met mos begroeide stam leek wel besprenkeld met oranje verfdruppeltjes. Een beetje speurwerk in de boeken bracht aan het licht dat het hier een soort trilzwam betrof met de weinig verrassende naam: Oranje druppelzwam (Dacrymyces stillatus). Op zich schijnt het geen zeldzame soort te zijn, maar je moet er wel even toevallig tegenaan lopen. Dat levert dan al gauw een bijzonder leuk plaatje op. De kraaltjes van deze op dood hout levende zwam hebben een doorsnede van ten hoogst 0,5 cm. De oranje kleur is maar kort te bewonderen. Al na één dag verkleuren de kraaltjes naar onopvallend bruinzwart.

Oranje druppelzwam

Scharreveld

•

De plantenwerkgroep van de KNNV-Zuidoost-Drenthe heeft in het Scharreveld de verspreiding van zeldzame planten in kaart gebracht. Vele uren intensief speurwerk brachten enkele groeiplaatsen aan het licht van ondermeer Moeraswolfsklauw, Kleine

2 zonnedauw, Ronde zonnedauw en Eenarig wollegras. Ook bleek het terrein nog bijzonder rijk te zijn aan Klokjesgentianen. De gegevens leveren belangrijke informatie voor de beheersplanning van het terrein.

Berichten

Diversen

•

Samenwerking Provinciale Bibliotheekcentrale en Drents Archief In april zal er in alle Drentse bibliotheken aandacht worden besteed aan het thema Boerderijen. In samenwerking met de Provinciale Bibliotheek en het Drents Archief hebben we een informatiepakket samengesteld over dit onderwerp. Naast folders en posters worden er een aantal excursies naar de beheersboerderijen georganiseerd. Meer informatie kunt u zoals gezegd vinden in april in een van de vestigingen van de bibliotheken in Drenthe.

Veen in Drents Archief en op internet In de zeventiende eeuw beschikte Drenthe nog over uitgestrekte woeste gronden. Toch waren er in die eeuw al ondernemingen actief die zich bezighielden met het ontginnen van de venen. De Compagnie van 5000 morgen (een morgen is 1.32 hectare) kocht veengrond in het gebied van het tegenwoordige Hoogeveen, zorgde voor de aanleg en het onderhoud van een vaart en voor de administratie over de 5000 morgens. Inkomsten kreeg de onderneming uit lasten sluisgelden. Voor elke last (lading) turf werd een bedrag van vier of zes stuivers aan de compagnie betaald en voor andere goederen dan turf werd sluisgeld geheven. De administratie van de compagnie, waaronder fraaie kaarten, heeft de tand des tijds doorstaan. De documenten worden bewaard in het Drents Archief te Assen, waar vanaf medio 2001 het archief van De Compagnie van 5000 morgen weer aan te vragen is door onderzoekers en geïnteresseerden in de geschiedenis van de venen rond Hoogeveen. Deel van de kaart van de verdeling van de Echtener venen, kopie uit 1801 van een kaart uit 1748. Archief Echten, inventarisatienummer 936, Drents Archief.

Sinds kort staat op de internetsite van het Drents Museum uitgebreide informatie over het veen in Drenthe. De site geeft alle antwoorden op vragen over het begrip veen. Wat is het precies, hoe ontstaat het en hoe is het verdwenen? Ook het verschil in laag- en hoogveen komt uitgebreid aan bod. Verder natuurlijk alles over de verschillende manieren van turfwinning in Drenthe. Veel van de in Drenthe geproduceerde turf werd naar elders vervoerd. Een deel werd in de provincie zelf verwerkt, onder andere tot actieve kool en turfstrooisel. Foto’s van turfstrooiselfabrieken en de verdere verwerking daarvan kunt u allemaal bewonderen. Maar ook allerlei andere foto’s en afbeeldingen staan afgebeeld. De site wordt verder verlevendigd door prachtige filmfragmenten uit 1936. Wilt u meer weten over dit interessante onderwerp, surf dan naar www.drentsmuseum.nl en kijk bij het hoofdstuk Veen.

Berichten

Archief HDL

•

Turfwinning Zwartemeer (± 1975) Inzet: foto Drents Museum

Aankopen in 2000 In het jaar 2000 kon inclusief ruilgrond in totaal ca 210 hectare worden aangekocht. In de Tweede Kamer en in de pers wordt veel aandacht besteed aan het trage tempo rond de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De stroperigheid inzake het beleid rond de financiering van de EHS krijgt mede in verband met hoge grondprijzen terecht veel aandacht. Ondanks de problemen die het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV) op landelijk niveau heeft, is het jaar 2000 voor de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ op het gebied van aankopen succesvol geweest. Gelukkig is de grondmobiliteit in Drenthe nog steeds hoog en dat biedt de nodige mogelijkheden. De Stichting werkt bij grondverwerving nauw samen met de Dienst Landelijk Gebied. Het is daarbij duidelijk dat het instrument kavelruil nog steeds van groot belang is. Door het aankopen van ruilgronden door Bureau Beheer Landbouwgronden kan aan landbouwers een alternatief geboden worden, waardoor grond in de reservaatsgebieden vrijkomt. In totaal werden 32 transacties verricht. Hiervan bestonden er 8 uit kavelruilen waarbij een groot aantal grondeigenaren was betrokken. Het is verheugend dat uiteindelijk met de inzet van LNV en de Provincie Drenthe de subsidiëring van de betrokken aankopen kon worden geregeld.

Berichten

Hunebed D10 in de Gasterse Duinen

•

Personeel Vanaf begin december heeft de Stichting de nieuwe functie coördinator gebouwen ingevuld. De nieuwe collega is Jan Harm Eppinga (36). Hij woont in Lippenhuizen en was de afgelopen 12 jaar aannemer. We zijn zeer ingenomen met zijn komst. Hij zal ons gebouwenbeheer zowel voor wat betreft restauratie en onderhoud als nieuwbouw professionaliseren. Ook huur, pacht en erfpacht vallen onder zijn verantwoordelijkheid.

foto: Joop van de Merbel

Stokerswoninkje Busselte •Overleg met de Waterleiding Maatschappij Overijssel (WMO) en de Gemeente Westerveld heeft ertoe geleid dat het prachtige 19e eeuwse stokerswoninkje te Busselte niet zal worden afgebroken. De WMO houdt het in beheer en heeft er een nieuwe bestemming voor gevonden. ‘Het Drentse Landschap’ is blij dat ondermeer haar bemoeienis tot behoud van dit monumentje heeft geleid. Waar een wil is,

blijkt vaak een weg. Misschien moeten gemeenten en betrokkenen zich wat vaker inspannen om oudere gebouwen te behouden en niet zomaar te slopen. ‘Het Drentse Landschap’ wacht nog steeds op initiatieven van de provincie om dit probleemveld in beeld te brengen.

Wakker worden in een •bijzonder omgeving? Dat kan in de vakantiewoningen van ‘Het Drentse Landschap’. Het Hertenhuisje en het Scheperhuisje zijn bijzonder omdat ze de sfeer uitademen van vervlogen tijden, het lijkt alsof de tijd er even heeft stilgestaan. Ze zijn modern en sfeervol ingericht en zijn uitstekend geschikt voor heerlijk rustige vakantie in de Drentse natuur. Op het rentambt kunt u de nieuwe folder over de vakantiewoningen aanvragen, tel. (0592) 31 35 52.

Berichten

Overdracht beheer •Provinciale hunebedden

middels een hunebeddenwerkgroep opgericht, waarin naast ‘Het Drentse Landschap’ en de Provincie ook de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek, Nationaal Hunebedden Informatiecentrum en Staatsbosbeheer zitting hebben. We zullen proberen een gezamenlijk beleid ten aanzien van de hunebedden te ontwikkelen. Verder zijn we op dit ogenblik bezig om het toezicht op de hunebedden te regelen. Dit doen we samen met een groot aantal toegewijde gidsen en belangstellenden. ‘Het Drentse Landschap’ wil de betrokkenheid van de mensen uit de buurt van de hunebedden sterk vergroten en een stukje medeverantwoordelijkheid aan hen overdragen.

Op 12 december werd op het hunebed van Gasteren door de gedeputeerde mevrouw M. Brink-Massier en onze rentmeester het erfpachtcontract getekend waarmee het beheer van de 21 provinciale hunebedden aan de Stichting is overgedragen. Verlicht door toortsen en in een bijpassend motregentje konden de toehoorders genieten van de woorden van mevrouw Brink, onze voorzitter mevrouw Rensen en vooral de prachtige Drentse gedichten van Dick Blancke. Weer, duisternis en het altijd blijvende mysterie van het hunebed zelf maakten de bijeenkomst zeer gedenkwaardig.

Dick Blancke draagt voor...

foto: Harry Tielman/Drentse Courant

Het is ook niet niks, de zorg voor 21 hunebedden en zo’n twintig hectare bos en grasland. Waaronder het Tumulibos bij Kampsheide, de Balloërkuil en het Grolloër Holt. Er is in-

lichthinder •HetFolder Geldersch Landschap heeft de folder ‘Verminder lichthinder’ uitgegeven. Met de folder wil het Landschap in beeld brengen welke effecten buitenverlichting heeft op planten en dieren. Ook wil ze duidelijk maken dat het minder vaak gebruiken van de lichtschakelaar winst kan opleveren. Op de internetsite www.lichthinder.nl vindt u meer informatie over lichthinder. U kunt via het rentambt een folder over dit onderwerp aanvragen.

•

Schenkingen / legaten Ook het afgelopen jaar is ‘Het Drentse Landschap’ door een groot aantal personen ruimhartig bedacht. In het afgelopen kwartaal ontving zij weer verschillende schenkingen. Een legaat van ƒ 5.000,– van mevrouw Dijkstra uit Almelo. Mevrouw Dantuma te Meppel liet ‘Het Drentse Landschap’ ƒ 80.000,– na. Begunstigers uit Gasselte en Rolde schonken ‘Het Drentse Landschap’ respectievelijk ƒ 1.000,– en ƒ 8.400,–. Medewerkers en bestuur voelen zich buitengewoon gesterkt in hun werk door deze steun.

Berichten

•

Begunstigersbijdrage 2002 De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft inmiddels meer dan 9000 begunstigers. Daar zijn we bijzonder trots op. Ook dit jaar hopen we weer vele nieuwe begunstigers te mogen begroeten. Dat is helaas heel hard nodig. Nog steeds moet ‘Het Drentse Landschap’ alle zeilen bijzetten om te voorkomen dat dieren en planten verdwijnen, bijzondere landschappen slijten of monumenten in het landschap hun karakter verliezen. Het bestuur van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft besloten om met ingang van 2002 de bijdrage voor het begunstigersschap te verhogen naar ƒ 38,50. De laatste aanpassing dateert van 1997. Net zoals alle kosten gaan ook de prijzen voor ‘Het Drentse Landschap’ omhoog. Denk maar aan zaken als de BTWverhoging en inflatie-aanpassingen. Gelukkig kunnen we de aanpassing beperken tot ƒ 3,50 in plaats van de gebruikelijke vijf gulden. Met het oog op de introductie van de Euro is het bedrag naar beneden afgerond op € 17,50. Zoals u weet wordt u als begunstiger de mogelijkheid geboden om uw jaarlijkse bijdrage automatisch door ons te

Blauwe reiger

Foutieve verzending •kwartaalblad

laten incasseren. Inmiddels hebben vele begunstigers de Stichting toestemming verleend om de bijdrage automatisch van hun rekening te laten afschrijven. Dat levert voor zowel u als de Stichting een kostenbesparing op. U kunt deze machtiging te allen tijde stopzetten. De Stichting zou uw medewerking zeer op prijsstellen.

Tot onze grote spijt is er tijdens de verzending van de decemberuitgave van het kwartaalblad iets misgegaan met de wikkels. Hierdoor hebben zo’n 80 begunstigers het blad niet tijdig ontvangen. Onze excuses hiervoor. Het formaat van het kwartaalblad zorgt volgens de PTT voor deze verzendproblemen. Momenteel wordt nagegaan of een andere wijze van verzenden realiseerbaar is. We hopen dat alle begunstigers inmiddels nummer 28 hebben ontvangen. Mocht dat onverhoopt niet het geval zijn, dan kunt u via het rentambt dit kwartaalblad opnieuw aanvragen, telefoonnummer (0592) 313552. onderzoek •De Recreatief Stichting ‘Het Drentse Land-

foto: Joop van de Merbel

schap’ is momenteel bezig met een onderzoek naar de maatschappelijke betekenis van onze organisatie. Doel hiervan is inzicht te krijgen in de maatschappelijke taken die het Landschap vervult in de provincie. Een deel van het onderzoek gaat over hoe mensen de terreinen, voorzieningen en activiteiten van onze Stichting waarderen. Dit onderzoek vindt dit jaar plaats in de periode april – september. In deze periode kunt u tellers en enqueteurs (allen vrijwilligers van ‘Het Drentse Landschap’) in de natuurterreinen van de Stichting tegenkomen. Uiteraard zijn we ook benieuwd naar de mening van onze begunstigers. In het komende nummer van ons kwartaalblad zult u hiervoor een vragenlijst aantreffen.

•

Nationale Postcode Loterij Op 1 februari heeft de Nationale Postcode Loterij voor 2001 opnieuw een zeer substantieel bedrag aan De Landschappen toegezegd. Dat betekent dat ook ‘Het Drentse Landschap’ weer een deel van de bijdrage zal ontvangen om daarmee een groot aantal prachtige projecten te kunnen uitvoeren. Voorbeelden zijn de bouw van een potstal bij het Tichelwerk (De Kleibosch), het uitvoeren van een wervingscampagne om het aantal begunstigers te laten groeien naar 10.000 en het bouwen van een informatiecentrum op het Hijkerveld. Ook kunnen we met deze steun restauraties realiseren en gronden verwerven en inrichten in het Hunzedal. Als u meespeelt met de Postcode Loterij geeft u uw eigen Drentse Landschap een steuntje in de rug. Maar u steunt ook meer dan twintig andere organisaties zoals het Wereld Natuurfonds, de Dierenbescherming, de Vogelbescherming. Het werk van deze organisaties betekent winst voor ons allemaal.

Agenda

foto: Joop van de Merbel

Agenda

Algemeen Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er meestal op zondagen een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de â&#x20AC;&#x2DC;Speelstad Oranjeâ&#x20AC;&#x2122;, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde Hijkerveld De kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. Tijdens de lammerenperiode (maart/april) verblijven de schapen met de lammeren bij de schaapskooi. De kudde wordt dan niet gescheperd. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Agenda

zo. 25 maart 14.00 uur De zandheren van Drouwen. Boeiende excursie over de zandverstuivingen op het Drouwenerzand. Gestart wordt op de parkeerplaats van recreatiecentrum ‘Het Drouwenerzand’, gelegen aan de Gasselterstraat tussen Gasselte en Drouwen. De excursie wordt geleid door gidsen van het IVN. zo. 1 april 10.00 uur Lentewandeling op Rheebruggen. Gidsen van het IVN Hoogeveen en een boer van ‘Het Drentse Landschap’ begeleiden deze boeiende excursie over het Landgoed Rheebruggen. Tijdens de wandeling kunt u genieten van de kleinschalige cultuurlandschappen die het gebied rijk is. De wandeling start bij de beheersboerderij van ‘Het Drentse Landschap’, Rheebruggen 8 in Ansen. zo. 1 april 14.00 uur Voorjaar op en rond De Kleibosch. De excursie wordt begeleid door gidsen van het IVN Roden/Peize en Arjen Boer, de ‘biologische pachter’ van boerderij Tichelwerk. Het startpunt is de boerderij Tichelwerk. Deze is te bereiken door vanaf de Roderweg (PeizeRoden) het Moleneind in te slaan. Zo’n 200 meter na de brug over het Peizerdiep ligt de boerderij aan de rechterkant. De excursie duurt ongeveer 2 uur en wordt met een kop koffie/thee afgesloten. Het is aan te bevelen om laarzen of goed waterdicht schoeisel te dragen.

za. 7 april 14.00 uur Excursie Havixhorst-Dickninge met aandacht voor stinsenﬂora. De excursie vertrekt van de parkeerplaats van De Havixhorst aan de Schiphorsterweg bij De Wijk. Tijdens de excursie wordt bijzondere aandacht besteed aan de havesathe De Havixhorst en het Landgoed Dickninge met zijn buitengewone stinsenflora, zoals de Holwortel. Albert Dragt zal de excursie begeleiden. za. 14 april 13.30 uur Voorjaarswandeling door de ReestDe Wildenberg. De excursie voert langs oude nederzettingen en enige kleine zijdalen in het dal van de Reest. U komt ook langs de beheersboerderij van de stichting. Gestart wordt bij bezoekerscentrum De Wheem in Oud Avereest (tegenover de kerk). zo. 15 april 14.00 uur Dwalen op het Groote Zand. Het startpunt van de excursie is op de parkeerplaats van camping ‘Het Grote Zand’, gelegen aan de weg van Hooghalen naar Amen, vlakbij Hooghalen. ma. 16 april 14.00 uur (tweede paasdag) Pasen op het Drouwenerzand. Excursie over de geschiedenis van het Drouwenerzand onder begeleiding van IVN-gidsen. Gestart wordt op de parkeerplaats van recreatiecentrum ‘Het Drouwenerzand’, gelegen aan de Gasselterstraat tussen Gasselte en Drouwen.

ma. 23 april 19.00 uur Vogels observeren op het Doldersummerveld. Voor veel vogelsoorten is het uitgestrekte heideveld een eldorado. Ruim 110 soorten broeden er, waaronder veel soorten die van oudsher op de open heide voorkomen. Hierbij zijn ook soorten die als sterk bedreigd bekend staan. Misschien zijn tijdens de excursie wel Kwartels, Patrijzen of Paapjes te zien. Startpunt is bij café Jachtlust aan de Brink in Doldersum. Het is aan te bevelen goed en waterdicht schoeisel te dragen. wo. 2 mei 14.00 uur Demonstratie schapendrijven. De scheper van ‘Het Drentse Landschap’, Tjitse Terpstra, geeft bij de schaapskooi op het Hijkerveld een demonstratie schapendrijven met zijn Border Collies. De schaapskooi is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. zo. 6 mei 14.00 uur Voorjaar op Kampsheide. Op Kampsheide komen zo rond de 60 vogelsoorten voor, waarvan er ongeveer 50 broeden. Gestart wordt bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

Agenda

zo. 6 mei 13.30 uur Rondwandeling Stapelerveld. De boerderij ’t Ende heeft het afgelopen jaar een enorme metamorfose ondergaan. Liggend aan de Reest is een ideale woonomgeving voor plant en dier. Startpunt van de excursie is de boerderij ’t Ende, Stapelerweg 20 te De Stapel (bij De Wijk). za. 12 mei 05.00 uur Vogels observeren op het Vledderveld. Vogelaars kunnen hun hart ophalen tijdens deze vroege ochtendexcursie. De wandeling vertrekt bij de dagcamping op de hoek Huenderweg/Storklaan. Dit is de weg Vledder-Doldersum. zo. 13 mei 10.30 uur Fietsexcursie door het Hunzedal. Het stroomdal van de Hunze is in het verre verleden gevormd door een krachtenspel van wind, water en ijs. Gidsen van het IVN Zuidlaren nemen u mee door dit uitgestrekte gebied, waar een grootschalig natuurontwikkelingsproject plaatsvindt. De fietsexcursie start vanaf de parkeerplaats van het gemeentehuis in Zuidlaren en zal ongeveer 3 uur duren. di. 15 mei 20.00 uur Luisteren naar boomkikkers in het Reestdal. In samenwerking met Landschap Overijssel wordt een boomkikkerexcursie in het Reestdal gehouden. Voorafgaand aan de wandeling vindt een dialezing plaats in het bezoekerscentrum De Wheem in Oud Avereest.

do. 24 mei 07.00 uur (hemelvaartsdag) Dauwtrappen op het Groote Zand. De dauwtrapwandeling start o.l.v. IVN-gidsen op de parkeerplaats van Camping ‘Het Grote Zand’, gelegen aan de weg Hooghalen Amen, vlakbij Hooghalen. do. 24 mei 07.00 uur (hemelvaartsdag) Dauwtrappen op het Drouwenerzand. Gestart wordt o.l.v. IVN-gidsen bij de entree van recreatieterrein ‘Het Horstmannbos’, gelegen aan de oostkant van Gasselte. Volg de campingbewegwijzering van de ANWB. Na afloop van de wandeling wordt door de camping de mogelijkheid geboden om een kop koffie/thee te gebruiken. zo. 27 mei 14.00 uur De Stroeten: een beekdalletje in een waardevol esdorpenlandschap. Temidden van het goed bewaard gebleven esdorpenlandschap bij Zweeloo ligt het beekdalletje Stroeten. In het gebied zijn vele zandwegen met bloembermen aanwezig. De excursie wordt begeleid door gidsen van het IVN Emmen en start bij het kerkje aan de Wheem in Zweeloo. za. 9 juni 14.00 uur Natuurontwikkeling op Takkenhoogte en Meeuwenplas. Een boeiende wandeling met prachtige overgangen van heide naar bloemrijke beekdalgraslanden en met aandacht voor natuurontwikkeling en begrazing op de Takkenhoogte. De excursie start op de Nieuwe Dijk ter hoogte van nr. 26, 1 km ten zuidoosten van de Pieperij. De excursie vindt plaats onder begeleiding van Albert Dragt.

zo. 10 juni 14.00 uur Natuurbeheer in De Kleibosch. Tijdens deze excursie vooral aandacht voor begrazingsbeheer. De excursie wordt verzorgd door het IVN Roden/Peize en Arjen Boer, de ‘biologische pachter’ van boerderij Tichelwerk. Het is aan te bevelen goed en waterdicht schoeisel te dragen. De excursie start op boerderij Tichelwerk. Deze is te bereiken door vanaf de Roderweg (Peize-Roden) het Moleneind in te slaan. Zo’n 200 meter na de brug over het Peizerdiep ligt de boerderij aan de rechterkant. De excursie wordt afgesloten met koffie / thee in Tichelwerk. zo. 10 juni 14.00 uur Op zoek naar bijzondere planten in de Gasterse Duinen. In dit terrein liggen middeleeuwse karrensporen waarin een paar opvallende plantensoorten voorkomen. De excursie wordt begeleid door gidsen van het IVN. Gestart wordt op de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg, die loopt van Gasteren naar Oudemolen. zo. 17 juni 10.30 uur ‘Levend’ stuifzand op het Orvelterzand. Dit natuurterrein is gelegen ten noordoosten van Orvelte ten noorden van het Oranjekanaal. Edwin Wiersma neemt u mee naar de mooiste plekjes. Het startpunt is de picknickplaats van het Staatsbosbeheer.

wo. 20 juni 10.00 - 15.00 uur Scheren van de schapen op het Hijkerveld. De scheper van ‘Het Drentse Landschap’, Tjitse Terpstra, zal het scheren demonstreren. De schaapskooi is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. za. 23 en zo 24 juni 11.00 – 16.00 uur Open dag Sophiahoeve Op de beheersboerderij van de stichting aan de Huenderweg 2, vlakbij Doldersum, worden twee open dagen gehouden. Van 11.00 tot 16.00 uur staan de deuren van de hoeve voor belangstellenden open. Boer Ekkels en medewerkers van de Stichting vertellen graag het een en ander over het boerenbedrijfsleven op de Sophiahoeve. Onder het genot van een kop koffie en een plak Drentse krentenwegge kunnen de bezoekers verder vooral genieten van de rustieke sfeer op dit prachtige bedrijf.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

Koninklijke BOOM UITGEVERS Meppel (0522) 26 61 11 Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw IWACO B.V. Groningen (050) 521 42 14 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Water, het wonder uit de kraan Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 312 34 00 Prominent in uitgaan ARCADIS HEIDEMIJ ADVIES BV Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) HULZEBOSCH Grondwerken C.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind RABOBANK Groningen (050) 520 89 11 Regio Noord-Nederland KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07 Uw bomen, onze zorg Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V. Vroomshoop (0546) 64 38 02 Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 318 23 11 Wees wijs met water SUPER DE BOER Amersfoort (033) 454 77 77 Supermarkten BUNING Wegenbouw B.V. Zuidwolde (0528) 37 31 64 Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 35 – 9530 AA Borger Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe KONINKLIJKEVAN GORCUM b.v. Uigeverij/graﬁsch bedrijf Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinreclycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen ERDMAN SCHMIDT Hoogeveen (0528) 27 72 66 Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc. HARWIG Elektriciteitswerken B.V. Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging DRENTSE COURANT Assen (0592) 32 95 00 BARSINGERHORN & TISHAUSER Franeker (0517) 39 47 87 Trainingen en begeleiding van personeel en organisatie werkconferenties BTL UITVOERING Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAF Meppel (0522) 25 57 96