Kwartaalblad nr.37

Kwartaalblad maart 2003 no. 37

37

Maatschappij van Weldadigheid

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap Stichting ‘Het Drentse Landschap’ behartigt tevens de belangen van Stichting Orvelte, Drentse Boerderijen Stichting en Stichting Lemferdinge.

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 43.97.50.962

3

Kom er even voor zitten

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen Prepress Von Hebel bv, Groningen Lithografie Arfo Colortechnics, Groningen Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

— bestuursberichten Omslag Maatschappij van Weldadigheid (John Stoel)

4

Samen op de bres

— cultuurhistorie

ISSN 1380-3263

Axel Wiewel 8

Moeraskartelblad

— flora

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Bertil Zoer 10

Meer dan beheer

— onderzoek Sonja van der Meer 14

De Ringslang

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting.

Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

— fauna Geert de Vries 16

WMD

17

Kampsheide

— wandelroute Bertus Boivin/Eric van der Bilt 21

NPL

22

Tapuiten

— fauna Arend J. van Dijk 24

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van € 50,– en hoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van ‘Het Drentse Landschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60,– te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

‘Het Drentse Landschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 4143,– (voor 2003) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Kortweg

— berichten 38

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Agenda

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 8284,– (voor 2003) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

3

foto: Joop van de Merbel

Bestuursberichten

Kom er even voor zitten Dit jaar is uitgeroepen tot het ‘Jaar van de Boerderij’. Daarom voert de wandelroute dit keer niet alleen langs de oudste boerderij van Drenthe, boerderij Kamps in Kampsheide, maar ontwikkelt de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ ook een aantal activiteiten rond het thema boerderij. In Orvelte werd op 18 februari het ‘Jaar van de Boerderij’ feestelijk geopend, in het informatiecentrum van de fraai gerestaureerde boerderij ’t Ende komt een expositie en in het najaar verschijnt een boek over Drentse boerderijen.

Die aandacht voor boerderijen is bepaald geen luxe. De laatste 10 jaar zijn in Nederland duizenden vooroorlogse boerderijen gesloopt of dusdanig verbouwd dat ze het predikaat historisch niet meer verdienen.

Nederland telt nu nog maar 91.000 boerderijen. Maar voor deze agrarische woningen ziet de toekomst er bepaald niet rooskleurig uit. Boeren beleven zware tijden. De komende jaren gaat naar schatting 30% van hun bedrijven dicht.

In Drenthe is de situatie relatief gezien iets minder somber. Maar de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ ziet toch alle reden om krachtig aan de bel te trekken.

In geen enkele provincie maken boerderijen namelijk zo’n onlosmakelijk deel van het landschap uit als juist in Drenthe.

Een niet gering aantal van die boerderijen zal van functie veranderen.

Of omdat ze niet meer geschikt zijn voor moderne agrarische bedrijfsvoering of omdat het bedrijf wordt beëindigd.

Oude Drentse boerderijen zijn geliefde woonlocaties. Maar helaas verdwijnt met die nieuwe bestemming ook vaak het karakteristieke ervan. Eenvoudige Drentse boerderijen veranderen niet zelden in een soort landhuizen met een daarbij passende tuin. Oude bloemenweitjes worden gemillimeterde gazons en de tuin komt vol te staan met trendy plantmateriaal uit tuincentra omgeven door slingerende buxushagen.

De Stichting ‘Oude Drentse Boerderijen’, die opereert onder de paraplu van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, zal dit jaar gebruiken om alles in het werk te stellen de eeuwenoude harmonie die bestaat tussen boerderijen, erven en hun landelijke omgeving te laten voortbestaan, ook bij noodzakelijke functieveranderingen.

Ze zal dat doen door veel informatie te verschaffen over authentieke Drentse boerderijen en hun erven. Praktische voorlichting om aan te geven hoe het er vroeger uitzag en hoe het er nu weer uit kan gaan zien. Indrukwekkend door zijn eenvoud.

Aleid Rensen Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

4

Cultuurhistorie

Het Drentse Landschap en Maatschappij van Weldadigheid

samen op de bres

voor behoud cultureel erfgoed

Axel Wiewel*

Stichting ‘Het Drentse Landschap’ en de Maatschappij van Weldadigheid in Frederiksoord overwegen om meer te gaan samenwerken. Beide organisaties zetten zich onder meer in voor natuurbeheer in combinatie met het behoud van cultuurhistorisch erfgoed in Drenthe, zoals bijvoorbeeld de voormalige strafkolonie Veenhuizen. Enige tijd geleden kwamen de besturen van beide organisaties bij elkaar voor een kennismakingsgesprek. Hoe de samenwerking er concreet uit komt te zien, is nog niet duidelijk maar vormt een opdracht aan beide directies.

foto: Axel Wiewel

Drentse Landschap’. Een heel duidelijke overeenkomst is het feit dat beide organisaties zich actief inzetten voor het behoud en de ontwikkeling van het cultuurhistorisch erfgoed dat Drenthe nog rijk is. De Maatschappij van Weldadigheid richt zich daarbij vooral op het uitdragen van het gedachtengoed van Johannes van den Bosch, die in 1818 deze organisatie oprichtte. Destijds was zijn initiatief en de uitwerking daarvan zeer vernieuwend. Van den Bosch was met de manier waarop hij de armoede en de verpaupering in de Nederlandse samenleving bestreed, zijn tijd ver vooruit. Met voorzieningen zoals een ziekenfonds en de leerplicht liep de Maatschappij van Weldadigheid voorop.

Ruim voordat die zaken in de Nederlandse samenleving bekend waren. Ook met eigen kerken en een eigen munt onderscheidde Van den Bosch zich van andere projecten op het gebied van armoedebestrijding.” vertelt Mensink.

Directeur Jan Mensink van de Maatschappij van Weldadigheid verduidelijkt tijdens een gesprek dat beide organisaties elkaar geregeld ‘tegenkomen’ en ook wel enigszins op elkaar lijken. “Net zoals ‘Het Drentse Landschap’ zijn wij natuurbeheerder en bewaker van Drents cultuurhistorisch erfgoed.” vertelt Mensink. “Ons 600 hectare grote natuurgebied Boschoord grenst aan het Doldersummerveld van ‘Het Drentse Landschap’. In Frederiksoord, Wilhelminaoord en Boschoord bezitten wij in totaal 1300 hectare grond en 65 monumenten, waarvan een groot deel verhuurd en verpacht wordt. Dat is een van de overeenkomsten met ‘Het

In de omgeving van Vledder kocht de Maatschappij van Weldadigheid in 1818 op initiatief van Van den Bosch grond op. De keuze van de grond viel op het landgoed Westerbeeksloot, 650 hectare groot, waarvan een groot deel, 570 hectare, uit ‘woeste grond’ – voornamelijk heidevelden – bestond. Generaal Van den Bosch gaf opdracht de grond te verdelen “in percelen van 700 Rijnlandsche Roeden”, en “eenen kruisweg door de kolonie te trekken van 12 voeten breed”. Nadat de grond was ingedeeld begon de aannemer met het graven van de fundamenten voor de woningen die er zouden komen, 53 van de in totaal 430 koloniewoningen. Deze landbouwkoloniën waren de aanzet voor de woonkernen Frederiksoord, Wilhelminaoord, Boschoord en Wilemsoord.

foto: John Stoel

Vreselijke armoede

Archeologie

Veel partijen

foto: Drents Archief

In Museum De Koloniehof in Frederiksoord kunnen belangstellenden zich verdiepen in de geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid. Met behulp van een computer kunnen bezoekers nagaan of hun voorouders mogelijk in de koloniën gewoond hebben. Een Cd-rom laat duidelijk zien dat de Maatschappij van Weldadigheid over vele monumenten beschikt. Een virtuele vogelvlucht is een goede voorbereiding op een eigen ontdekkingstocht door het gebied.

Op het terrein van het museum is ook te zien in welk soort huisjes de ‘verpauperden uit de grote steden’ mochten proberen een nieuw bestaan op te bouwen. Ook zijn akkertjes aangelegd waarop de producten staan zoals kolonisten die tussen 1818 en 1900 verbouwden.

Op hetzelfde terrein kunnen kinderen dwalen in een doolhof, en het gebied overzien in een uitkijktoren. De kaarsenmakerij is zowel onderhoudend als educatief voor jong en oud. In het koloniehuisje naast het museum wordt momenteel een expositie ingericht met het thema ‘Jaar van de boerderij’. Deze expositie toont de hedendaagse ontwikkelingen binnen de boerderijen van de Maatschappij van Weldadigheid. Bij De Koloniehof is ook een bescheiden horecavoorziening te vinden.

De geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid wordt ook weerspiegeld door zo’n 25 monumenten, waaronder Huis Westerbeek (het kantoor van de Maatschappij van Weldadigheid), Hotel Frederiksoord, een klokkenmuseum (de voormalige G.A. van Swieten Middelbare Tuinbouwschool), een kerk, een voormalig fabrieksgebouw en verschillende boerderijen.

Wie meer wil weten over het museum kan daarvoor op internet terecht: www.dekoloniehof.nl Ook de Maatschappij van Weldadigheid heeft een website: www.mvwfrederiksoord.nl

De belangstelling voor dit initiatief was groot, weet Mensink.

“Uit alle delen van het land kwamen aanmeldingen voor dit project van Van den Bosch, vooral uit de grote steden, waar onbeschrijfelijke toestanden heersten. Vreselijke armoede en verpaupering. Gezinnen, maar ook alleenstaanden konden zich in zo’n huisje vestigen, en op de bijbehorende 3 hectare grond proberen een nieuw en beter bestaan op te bouwen.

Hoewel niet alle kolonisten daarin slaagden, zijn er toch veel mensen die dankzij de kans die de Maatschappij van Weldadigheid hen bood, goed terechtgekomen.” De activiteiten van de Maatschappij breidden zich al snel uit tot de aankoop van fort Ommerschans bij Balkbrug. Dit werd verbouwd tot een gesticht voor de opvang van landlopers en bedelaars.

Ook in Veenhuizen werden drie gestichten gebouwd voor landlopers en bedelaars, maar ook voor weeskinderen en vondelingen. “In de loop der jaren zijn zo’n veertigduizend personen geregistreerd die op een of andere manier betrokken zijn geweest bij het werk van de Maatschappij van Weldadigheid, als kolonist, bewaker of vrijwilliger.” vertelt Mensink veelbetekenend.

Helaas moesten de activiteiten van de Maatschappij van Weldadigheid in Veenhuizen en Balkbrug om verschillende redenen worden gestaakt. In 1859 droeg de Maatschappij de strafkoloniën Ommerschans en Veenhuizen aan de Staat over. Tot 1900 werden de activiteiten in de landbouwkoloniën voortgezet, maar daarna vond er binnen de Maatschappij van Weldadigheid geen armoedebestrijding

foto: Mij. van Weldadigheid

Maatschappij van Weldadigheid laat oude tijden herleven

Boeren uit de omgeving hielpen met ploegen van het land.

Het materiaal voor de woningen werd per schip aangevoerd via Steenwijk en de Vledder Aa en verder door boeren uit de omgeving naar de bouwplaats getransporteerd.

De koloniewoningen werden opgetrokken van steen en gedekt met riet, en bestonden uit een woonruimte van zo’n twintig vierkante meter, een ‘vuurplaats’ en twee slaapkamertjes boven de woonruimte. Nadat de woongedeelten waren gebouwd werd aan de huisjes een houten achterhuis gebouwd dat als schuur en als stalling werd gebruikt.

In november 1818 kwamen de eerste kolonisten naar Frederiksoord: 52 gezinnen van 100 volwassenen en meer dan 230 kinderen.

foto: Drents Archief

foto: Mij. van Weldadigheid

6

7

meer plaats, omdat de noodzaak daartoe sterk was afgenomen.

“Het voor die tijd unieke initiatief van Van den Bosch wekt ook vandaag de dag nog altijd bewondering op.” zegt directeur Mensink. “Er is gelukkig veel bewaard gebleven uit die tijd, zodat mensen zich nu nog een beeld kunnen vormen van dit belangwekkende project, dat wel omschreven is als een zeer belangrijk experiment op sociaal, economisch, agrarisch, bosbouwkundig en cultureel gebied.

Het historisch belang van de Maatschappij van Weldadigheid geldt ook voor Veenhuizen. Ook hier is sprake van een dorp met een belangwekkende geschiedenis en heel veel monumenten. Het is kwalijk zoals er tot nu toe mee omgesprongen is door verschillende partijen. Veel panden zijn al aan particulieren verkocht. Mede dankzij de inspanningen van een aantal partijen, waaronder ‘Het Drentse Landschap’ is de uitverkoop van belangrijke historische panden nu gestopt, maar over de toekomst is nog maar weinig zeker.

Bij de besprekingen over Veenhuizen zijn maar liefst vijf ministeries betrokken, plus de gemeente Noordenveld, de Rijksgebouwendienst en de Provincie Drenthe. Ik zie in dit proces een duidelijke rol weggelegd voor ‘Het Drentse Landschap’. Dat zou de oorspronkelijke opzet, de structuur en het specifieke karakter van Veenhuizen zeer ten goede komen.”

John

Stoel

* A.Wiewel is zelfstandig tekstschrijver en communicatieadviseur, gevestigd te Ruinerwold.

foto:

foto: Drents Archief

Cultuurhistorie

8

Flora Het Reestdal vormt het belangrijkste bolwerk in de verspreiding van het Moeraskartelblad binnen Drenthe. Van bovenloop tot benedenloop sieren de paarse bloemen de schraallanden langs de beek. Kartelblad bloeit al gauw enkele weken, maar het hoogtepunt van de bloei duurt vaak maar enkele dagen ergens in juni. Alleen dan lijken de hooilanden in hun geheel bedolven onder het knallende kartelbladpaars.

foto: Joop van de Merbel

Bertil Zoer*

Moeraskartelblad Kiemkracht

Moeraskartelblad houdt van nattigheid.

De plant gedijt het beste in drassige hooilanden die in het winterhalfjaar overstromen. Moeraskartelblad komt vooral voor in de hooilanden langs “onverbeterde” beken, waar gronden beekwater nog vrije speelruimte hebben. Vroeger was kartelblad langs de meeste Drentse beekjes wel te vinden. Tegenwoordig komt de plant vrijwel uitsluitend voor langs de Reest en op enkele plaatsen langs de Drentse Aa. In het Reestdal kleuren vooral de hooilanden van het Landgoed De Havixhorst en het gebied Schrapveen in het voorjaar volledig paars dankzij de aanwezigheid van deze plant. Er komen in het Reestdal geen orchideeën voor. Maar eigenlijk is het Moeraskartelblad minstens zo mooi en intrigerend. Onder plantenliefhebbers staat Moeraskartelblad bekend als de orchidee van het Reestdal.

In 2001 werd de plant voor het eerst waargenomen in een vochtig hooiland langs het beekje de Eekma aan de rand van Landgoed Vossenberg bij Wijster.

Het betreffende perceel maakte deel uit van een in 1998 afgerond natuurontwikkelingsproject op dit landgoed.

Dat de soort hier opdook is vrijwel

zeker te danken aan het uitstrooien van wat hooi dat afkomstig was uit een perceel waar de plant ook al groeide.

Het hooi werd hier uitgespreid direct na afronding van de natuurtechnische inrichting van het gebied. Het betreffende land was jarenlang in gebruik geweest als productiegrasland en maisakker. In zo’n geval staat vast dat het grootste deel van de oorspronkelijke zaadvoorraad in de bodem definitief verdwenen is.

Van Moeraskartelblad blijven de zaden maar één jaar kiemkrachtig.

Parasieten

Moeraskartelblad is een halfparasiet.

De plant beschikt over bladgroen en zou daardoor in staat moeten zijn om zijn eigen boontjes te doppen als het gaat om de voedselvoorziening. Kartelblad kiest er echter voor een deel van zijn voedingsstoffen weg te kapen bij de grassen die in zijn onmiddellijke nabijheid staan. Onder de grond vergroeien de wortels van het kartelblad met die van de grassen. Hierdoor is de plant in staat om de sapstromen van de grasplant af te tappen voor eigen gerief. Dit levert het kartelblad niet alleen extra voedsel op. Het zorgt er bovendien voor dat de omringende

grassen aanmerkelijk aan vitaliteit inboeten. Rond Moeraskartelblad staat het gras er duidelijk minder florissant bij. Kartelblad loopt hierdoor minder kans overwoekerd te worden door het gras. De parasitaire eigenschappen verzekeren de plant van het beste plekje onder de zon. Overigens vertoont de aan het kartelblad verwante Grote ratelaar dezelfde truck. Langs de Reest komen beide planten vaak in elkaars gezelschap voor. Ook allerlei andere bloemen, zoals Egelboterbloem, Echte koekoeksbloem en Dotterbloem weten te profiteren van de verminderde grasgroei. Waar kartelblad groeit neemt de bloemenweelde toe.

Inbrekers

Kartelbladbloemetjes zien er enigszins ingewikkeld uit. Ze zijn dan ook min of meer speciaal “ontworpen” voor een bezoek van hommels met lange tongen. Alleen zij zijn in staat om op een fatsoenlijke manier kartelbladnectar te bemachtigen en terloops ook nog even bij te dragen aan een succesvolle bestuiving. Een Akkerhommel, die met dat bruine bontjasje, is één van de soorten die de klus kunnen klaren.

Akkerhommels benaderen de bloem van voren. Ze gaan rustig aan de

Flora

bloem hangen en steken hun lange tong de bloembuis in om de diepliggende nectar te kunnen opzuigen.

Bij dit bezoek komen ze eerst in contact met de lange, uit de bloem stekende, stijl die eventueel al aanwezig stuifmeel van de rug van de hommel afschraapt. Hiermee wordt de bevruchting van de bloem een feit.

Vervolgens wordt de hommel

bepoederd met een afgepast voorraadje stuifmeel dat ook weer keurig op de rug van het diertje terechtkomt. Dit neemt de hommel dan hopelijk mee naar het volgende kartelbladbloempje op zijn route. Hommels met een korte tong zoals de Aardhommel, die met het witte kontje en de oranje strepen, houden ook van kartelbladnectar. Deze dieren zien zich genoodzaakt om de bloem met wat meer geweld te benaderen om ook hun tong uiteindelijk in de nectar te kunnen steken. Zij raken tijdens hun worstelpartij vaak aan alle kanten bedolven onder het stuifmeel en dragen zo ook nog wel bij aan de bestuiving. Hoewel het allemaal met wat meer moeite en wat minder elegantie gaat dan bij hun langtongige verwanten. Heel af en toe zit er een slimmerik tussen deze korttongige exemplaren. Die vecht zich niet de bloem in maar benadert de bloem van de achterkant. Hij bijt vervolgens een gaatje in de zijkant en komt zo ook bij de felbegeerde nectar uit. Gelukkig gebeurt dat niet te vaak want van een succesvolle bestuiving komt op deze manier niets terecht.

foto: Joop van de Merbel

De orchidee van het Reestdal

9

* B. Zoer is medewerker Onderzoek en Planning van ‘Het Drentse Landschap’.

10

Onderzoek

Het Drentse Landschap ‘doet meer dan beheer’ Sonja van der Meer*

Gedeputeerde Joh. Dijks heeft op 6 januari van dit jaar het eerste rapport ‘Meer dan beheer’ in ontvangst genomen van onze voorzitter, mevrouw Aleid Rensen.

Dit rapport maakt duidelijk dat ‘Het Drentse Landschap’ naast haar taak als terreinbeheerder een breed scala aan maatschappelijke taken invult. Ze levert niet alleen een bijdrage aan de gezondheid en het welbevinden van mensen, maar draagt ook voor een verrassend deel bij aan de regionale economie en de werkgelegenheid. Het rapport brengt tevens specifiek de relatie met overheden, belangengroeperingen en met de bevolking in beeld.

Daarnaast krijgt de rol van ‘Het Drentse Landschap’ bij het bewaren van het Drents cultureel erfgoed veel aandacht.

11

Onderzoek

foto: Joop van de Merbel

Recreatie

Natuur in de woonomgeving wordt door de meeste mensen hoog gewaardeerd. Uit onderzoek blijkt dat een bezoek aan een natuurterrein na familiebezoek de belangrijkste activiteit is die de Nederlander in zijn vrije tijd onderneemt. ‘Het Drentse Landschap’ hoort in Drenthe tot de belangrijkste aanbieders van recreatiemogelijkheden voor de bevolking. Uit een onderzoek dat de stichting heeft laten uitvoeren, blijkt dat haar terreinen een half miljoen keer per jaar worden bezocht door mensen die er graag weer terugkomen.

Bovendien houdt de stichting jaarlijks tientallen excursies en geeft ze in haar informatiecentra veel voorlichting over natuur, landschap en cultuurhistorie.

De bezoekers waarderen onze terreinen hoog (gemiddeld scoren de terreinen een 8, zo blijkt uit het onderzoek).

‘Het Drentse Landschap’ levert met haar terreinen een economische factor van betekenis in de provincie. Naast een directe omzet van minstens 800.000 euro per jaar is er sprake van een vele malen hogere indirecte omzet in de toeristisch-recreatieve sector.

Met haar activiteiten zet de stichting jaarlijks zo’n 15 tot 20 miljoen euro om, waarmee ze een wezenlijke bijdrage levert aan de regionale werkgelegenheid.

Kwaliteit van leven

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ weet inmiddels dat een effectieve natuurbescherming alleen maar in samenhang met het totale landschap en de cultuurhistorisch bepaalde omgeving kan plaatsvinden. Zij ziet dat als

haar maatschappelijke taak: zorg voor de kwaliteit van het landschap in al haar facetten en levert op een relatief goedkope en creatieve manier een wezenlijke bijdrage aan het zoeken naar een betere balans. Bovendien vergroot een mooi en schoon landschap de kwaliteit van leven in Drenthe.

Dit soort kernkwaliteiten zou in politieke afwegingen in de ruimtelijke ordening meer gewicht moeten krijgen.

‘Het Drentse Landschap’ zal niet nalaten dit aspect voortdurend onder ieders aandacht te brengen, want medewerkers en bestuursleden zijn uit hoofde van hun werk vertegenwoordigd in gemeentelijke, provinciale en landelijke overlegstructuren, werkgroepen, commissies, stuurgroepen, etc. Dankzij dergelijke netwerkactiviteiten kan de stichting mede gestalte geven aan beleidsvoorbereiding en beleidsontwikkeling op tal van gebieden. Bovendien is ze een belangrijke gegevens- en kennisbron voor het ontwikkelen van beleid voor bijvoorbeeld integrale plattelandsontwikkeling.

Relatie met de provincie

Niet alleen wat we doen is anders geworden, maar ook hoe het natuurbeheer gefinancierd wordt is sterk gewijzigd. Van oudsher is ‘Het Drentse Landschap’ één van de partners van de Provincie Drenthe die uitvoering geeft aan het natuur- en landschapsbeleid van de overheid. Door de invoering van het zogeheten Programma Beheer, een subsidiestelsel voor natuurbeheer, is de werk- en financieringssystematiek behoorlijk op de schop gegaan.

Organisatiekosten, waterschapslasten,

foto: Jaap de Vries

De geschiedenis van onze stichting begint in 1934 toen de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ werd opgericht. Doel was ‘het behouden van de Drentse natuur, landschapswaarden en het culturele erfgoed’. Dat werk doen we tot op de dag van vandaag nog steeds, alleen is de inhoud gaandeweg behoorlijk veranderd.

Een van de meest in het oog springende veranderingen van de afgelopen jaren is de inzet die ‘Het Drentse Landschap’ pleegt om het cultureel erfgoed van Drenthe te behouden. Zij is van mening dat het haar taak is om zich, naast het behoud van natuur en landschap, ook sterk te maken voor het Drentse culturele erfgoed. Dat heeft tot nu toe al geleid tot een aantal successen, zoals bijvoorbeeld het behouden van het Kleinste huisje en het Schepershuisje, het redden van Orvelte dankzij steun van de Nationale Postcode Loterij en het overnemen van het beheer van de provinciale hunebedden. Het zijn goede voorbeelden van het brede taakveld waarop de stichting zich steeds vaker begeeft.

Het verwerven en beheren van cultureel historische elementen kost veel geld.

Omdat er geen goede regeling is om deze activiteiten te financieren, is de actieradius van onze stichting op dit gebied beperkt. Zij pleit er dan ook voor om een regeling te ontwikkelen voor verwerving, beheer en onderhoud van cultuurhistorische en landschapsbepalende elementen die vergelijkbaar is met de regeling voor het natuurbeheer.

foto: Joop van de Merbel

Kerkuil

Geelsprietdikkopje

Onderzoek

netwerkactiviteiten, voorlichting, educatie en het behartigen van cultuurhistorie zijn in deze beheersvergoeding niet meegenomen. Naast de beheersbijdrage uit het Programma Beheer ontvangt de stichting van de Provincie Drenthe al sinds 1976 een vaste beheersvergoeding per hectare van 20,45 euro per jaar. Dit bedrag is nooit geïndexeerd en dekt nu niet

we allang niet meer. ‘Het Drentse Landschap’ heeft zich ontplooid tot een dynamische organisatie die zich inzet voor natuur, landschap en cultuur in Drenthe. In het rapport Meer dan beheer wordt duidelijk en helder geïllustreerd hoe we dat doen. ‘Het Drentse Landschap’ is blij met haar brede maatschappelijk rol en de prettige wijze waarop ze daarbij met Provincie Drenthe samenwerkt.

Continuïteit, hecht partnerschap en een betrouwbare en toereikende financiering zijn voorwaarden waaronder de stichting deze rol goed kan uitoefenen. Ontwikkelingen in het kader van het beheer, de waterschapslasten en het behoud van het culturele erfgoed maken het wenselijk de relatie met de Provincie Drenthe verder vorm te geven. Meer dan beheer biedt daartoe een eerste aanzet.

eens de waterschapslasten. Van alle provinciale Landschappen heeft onze stichting de op een na hoogste waterschapslasten. Het rapport Meer dan beheer is een schot voor de boeg voor een verkenning van de relatie met de Provincie.

Meer dan beheer

Het beheren van natuur alleen doen

* Drs. S.S. van der Meer is PR-functionaris bij de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

foto: Joop van de Merbel

12

Dr. Larijweg, Ruinerwold

13

Informatiecentrum

Orvelte Vanaf 1 april is er weer van alles te beleven in Orvelte. Een wandeling door het monumentale esdorp geeft de bezoeker al snel het gevoel terug te gaan in de tijd. Men krijgt er een indruk van de manier waarop de mensen in de negentiende eeuw in de Drentse dorpen woonden en werkten. In het informatiecentrum van de Stichting Het Drentse Landschap en Staatsbosbeheer wordt dit thema verder uitgediept en kan de bezoeker een blik werpen in het verleden…

In het Ottenshoes kunt u een bezoek brengen aan Het Orvelter Dagboek.

Deze multimediavoorstelling geeft op een spectaculaire manier een beeld van het ontstaan van het Drentse landschap en hoe de mens met dit landschap is omgegaan om te kunnen overleven. Aan de hand van een dagboek van een geëmigreerde schooljuffrouw wordt de toeschouwer het verhaal verteld van de rangen en standen in het dorp zo’n 100 jaar geleden. De voorstelling gaat in op de economie van de schaapskudde, het wonen in een plaggenhut, de ijstijd, de hunebedbouwers en de eerste boeren en hun inspanningen om de heidegrond vruchtbaar te maken…

foto: Joop van de Merbel

geopend

Tentoonstelling over

Boeren en buitenlui in informatiecentrum ’t Ende In het kader van het Jaar van de Boerderij is in het informatiecentrum ’t Ende van 1 april t/m 30 juni 2003 de tentoonstelling ‘Boeren en buitenlui’ te bezichtigen. In de tentoonstelling wordt een beeld gegeven over het dagelijkse leven op het platteland in de periode 1850 tot 1950. Een boerin die aan het werk is in de moestuin; een boer die een akker ploegt; iedereen kent dit soort tafereeltjes nog wel van oude foto’s en schoolplaten uit die tijd. Boerderij, erf en land waren een geheel en de boer en de boerin hadden daarin allebei hun vaste plaats. Onder-

Openingstijden: Het informatiecentrum is van 1 april tot 1 november 2003 dagelijks geopend van 10.00 – 17.00 uur.

Routebeschrijving Orvelte is te bereiken via de N381 (Beilen – Emmen), afslag Westerbork en vanaf Westerbork richting Orvelte.

De activiteiten vinden plaats in de voormalige tingieterij (het gebouw naast de oude Saksische boerderij Bruntingerhof).

werpen die in de tentoonstelling de revue passeren, zijn onder andere de taakverdeling op de boerderij, de boerenwagen, het wooninterieur, werken op het land, de indeling van het boerenerf en de dagelijkse maaltijd.

Openingstijden van het informatiecentrum: Van 1 april tot en met 1 november 2003 dagelijks geopend van 10.00 – 17.00 uur.

Routebeschrijving Vanaf Zuidwolde richting Veeningen. 2,5 km voorbij Veeningen bij Café De Stapel slaat u linksaf richting Balkbrug.

Komend uit De Wijk gaat u richting Zuidwolde/Balkbrug en na 2 km bij het café rechtsaf. Na 1 km ligt het informatiecentrum ‘t Ende aan uw rechterzijde, een stukje van de weg af.

14

foto: Geert de Vries

De Ringslang

De Ringslang is de grootste van de drie in Nederland voorkomende slangen. Vrouwtjes kunnen wel 120 cm lang worden. Mannetjes zijn beduidend kleiner. Op de grens van Drenthe en Friesland, in het Fochteloërveen en in en rond het Nationaal Park Drents-Friese Wold, bevindt zich nog één van de laatste bolwerken van Ringslangen van ons land. In deze regio komt de ‘waterslang’ met zijn opvallend gele halsvlekken met enige duizenden exemplaren voor.

Geert de Vries* Eind maart ontwaken de eerste Ringslangen uit hun winterslaap. Als het minstens tien graden is kruipen ze uit hun winterhol en gaan zonnen.

Slangen zijn koudbloedig. Dat betekent dat hun lichaamstemperatuur afhankelijk is van de buitentemperatuur. Ze moeten vooral in het voorjaar veelvuldig zonnen om genoeg energie te verzamelen om zich te kunnen voortbewegen en voort te planten. Ringslangen zijn bijvoorkeur actief wanneer het een graad of twintig is. Ze paren in april. Een paring kan wel een paar uur duren. In juni of juli zoekt een vrouwtje een plek op met rottend plantenmateriaal waar ze 15 tot 20 eieren legt. Door het rotten

van het materiaal komt er warmte vrij, de zogenaamde broei. Door de warmte in zo’n broeihoop worden de eieren uitgebroed. De honderden eieren die soms in één broeihoop (ook wel broedhoop genoemd) worden aangetroffen, zijn altijd door meerdere vrouwtjes gelegd. Sommige vrouwtjes verdelen hun eieren in het kader van risicospreiding over meerdere broeihopen.

Na ongeveer 2 maanden kruipen de jongen uit hun ei.

Ze hebben net als kuikens een soort ei-tand. Daar prikken ze het taaie leerachtige omhulsel mee stuk. Uit een ei van 3 cm kruipt een slangetje van wel 20 cm. Na enkele weken krijgen ze al hun eerste nieuwe ‘jas’.

Jaarlijks vervellen Ringslangen 3 à 4 keer. In oktober zoeken ze vorstvrije holletjes op en gaan dan zo’n 200 dagen slapen.

Geen wonder dat een Ringslang wel 10 jaar oud kan worden.

Jacht Ringslangen leven op de overgang van land naar water. Het water dient als jachtgebied.

Daar jagen ze bijvoorkeur op kikkers. In de buurt van het water moeten wel zonovergoten plekjes zijn, want ze gebruiken het land onder meer om te zonnen. Het liefst liggen ze op stenen of op boomstronken. De Ringslang heeft een heleboel vijanden zoals roofvogels, reigers, bunzingen, katten en honden. Direct

grenzend aan het zonneterras moeten dan ook bosjes zijn waarin hij zich kan verstoppen.

Wordt een Ringslang toch gepakt, dan kan hij een verschrikkelijk stinkende stof afscheiden. Werkt dat nog niet afdoende, dan houdt hij zich schijndood waardoor menig belager niet meer geïnteresseerd is in de prooi. Bosjes of struwelen dienen niet alleen als schuilplaats tegen vijanden, ze zijn ook van groot belang om schaduw te vinden als het te warm wordt.

Nestdrang

In de zomermaanden gaat het vrouwtje op zoek naar een broedplaats. Dit is vaak een berg met rottend planten-

Fauna

15

Ringslangen in de terreinen van ‘Het Drentse Landschap’

foto: Geert de Vries

ze wekenlang liggen in temperaturen tussen de 22 en 34 graden.

Na 2 jaar leveren de broeihopen meestal niet meer genoeg warmte om de eieren te laten uitkomen.

In het leefgebied van de Ringslang moeten de broeihopen dan ook regelmatig worden ververst. Dit kan uiteraard niet in zomermaanden, vanwege de mogelijke aanwezigheid van tien tot honderden eieren.

Globaal genomen heeft een Ringslang minstens één geschikte broeihoop per vierkante kilometer nodig. Al met al stelt deze Rodelijstsoort nogal wat eisen aan zijn leefgebied.

Toekomst

In de afgelopen eeuwen konden Ringslangen goed in de nabijheid van mensen leven. Op menig boerenerf bevonden zich allerlei soorten hopen met plantaardig materiaal zoals mestbulten, zaagsel, oud riet en compostbulten. Het eens zo gevarieerde buitengebied op de grens van land en water herbergde uitgestrekte biotopen voor de Ringslang. Nu is zijn leefgebied teruggebracht tot enkele bewoonbare ‘eilandjes’.

Gelukkig zijn overheden, waterschappen en natuurbeherende organisaties in toenemende mate bereid het leefgebied voor de Ringslang te verbeteren. Mede dankzij de inzet van vrijwilligers worden er weer broeihopen opgeworpen, waardoor er letterlijk en figuurlijk weer veel hoop is voor de Ringslang die zich vanouds zo goed thuis voelt in ons ‘kikkerlandje’. foto: Geert de Vries

materiaal, bijvoorbeeld een mestbult of een hoop plantaardig afval uit een sloot. Het valt niet mee om zoiets te vinden in ons aangeharkte en opgeruimde landje. Op haar langdurige zoektocht moet ze dikwijls wegen oversteken.

Jaarlijks worden tientallen Ringslangen door het verkeer doodgereden. Gelukkig vindt het merendeel van de vrouwtjes uiteindelijk wel een broeihoop.

Het vrouwtje inspecteert eerst of er genoeg ruimte is voor haar eieren. Vervolgens maakt ze in de broeihoop een inschatting of het dode plantenmateriaal wel voldoende broei kan ontwikkelen. Ringslangeieren komen alleen uit als

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

In de reservaten van de Stichting in Zuidwest Drenthe lijkt de Ringslang het goed te doen. De dieren worden regelmatig gezien in het Doldersummerveld, het Nijensleekerveld en op Landgoed Vledderhof. In en rond het Uffelter Binnenveld zijn de laatste jaren steeds meer Ringslangen waargenomen. Deze toename is mogelijk een gevolg van de forse vernatting van dit gebied door het dempen van sloten.

In de grote waterpartijen zijn tientallen kikkers te vinden en die zijn een geliefd slangenvoedsel.

Op het twee kilometer verderop gelegen Landgoed Rheebruggen lijkt de Ringslang daarentegen volledig te onbreken. Waarschijnlijk kunnen de Ringslangen hier niet komen vanwege de ecologische barrière tussen de beide terreinen in de vorm van Drentse Hoofdvaart en de hierlangs lopende wegen.

Ringslangen in dit gebied krijgen hulp van lokale vrijwilligers die zich verenigd hebben in de Ringslangenwerkgroep Westerveld.

Ook in en rond de terreinen van ‘Het Drentse Landschap’ liggen broedhopen die door deze groep worden onderhouden.

Recent ontdekte de werkgroep bij inspectie van een broedhoop op de Vledderhof ruim 600 uitgekomen eieren. Dat betekent dat er toch al gauw zo’n 30 vrouwtjes eieren hebben afgezet.

In de terreinen elders in Drenthe worden Ringslangen maar bijzonder weinig waar genomen. Op het Hijkerveld wordt intensief onderzoek gedaan naar de reptielenstand.

Adders komen hier massaal voor, maar Ringslangen zijn hier in de laatste tien jaar nog maar twee keer waargenomen. Ook het Reestdal laat het afweten als ringslangengebied. Slechts uiterst zelden wordt er hier een, waarschijnlijk zwervend, exemplaar gesignaleerd.

16

De huidige drinkwatervoorziening lijkt een vanzelfsprekendheid. U hoeft de kraan maar open te draaien en er komt water uit: helder, fris, goed smakend en bacteriologisch betrouwbaar drinkwater. En dat 24 uur per dag, 365 dagen per jaar.

Een goede drinkwatervoorziening is niet altijd een vanzelfsprekendheid geweest. Halverwege de 19e eeuw speelde de drinkwatervoorziening een cruciale rol in de strijd tegen slechte hygiĂŤnische omstandigheden, die oorzaak waren van ziektes als cholera en tyfus. Een van de elementen van de toenmalige drinkwatervoorziening was de watertoren.

De watertoren een cultuurhistorisch monument De eerste watertorens werden in deze periode gebouwd en hadden destijds een onmisbare functie. Ze dienden als reservoir en zorgden ervoor dat in het vlakke land het water kon worden gedistribueerd. Een nadeel van watertorens is dat de hoogte beperkt is. Om het water naar ver afgelegen plaatsen te transporteren is meestal een hogere druk nodig. Tegenwoordig worden watertorens steeds vaker gebruikt als hulpmiddel om het productie- en distributieproces gelijkmatiger te laten verlopen. De waterstand in het reservoir van de watertoren is een belangrijk gegeven voor de bediening van de pompen. Daalt het waterniveau in het reservoir onder een bepaald niveau, dan wordt er meer water in het leidingnet gepompt.

Bij overschrijding van een bepaald hoger niveau wordt de pompcapaciteit verminderd.

Wat watertorens bijzonder maakt is vooral de diversiteit aan vormgevingen en de doorgaans immense afmetingen. De vaak markante

situeringen in het vlakke Hollandse landschap in combinatie met deze eigenschappen geven een karakteristiek gezicht aan de bebouwde omgeving.

Identieke watertorens zijn in Nederland niet te vinden.

Sterke ontwikkelingen van de technische mogelijkheden maar ook de verschillende architectuurstromingen zijn hier de oorzaak van. Het bouwen van een watertoren werd in Nederland als een uitdaging gezien. Later gingen waterleidingmaatschappijen zich meer en meer interesseren voor het representatieve aspect van de watertorens.

Van de ooit 260 watertorens die in Nederland zijn gebouwd zijn er nog ongeveer 175 over, waarvan er een kleine honderd nog in gebruik zijn.

In het behoud van watertorens die buiten gebruik zijn gesteld, wordt vaak voorzien door er een tweede bestemming aan te geven, zoals bijvoorbeeld restaurant, woning of museum. De architectuurhistorische waarde van veel torens, wat in een aantal gevallen heeft

geleid tot plaatsing op de Monumentenlijst, wordt hiermee behouden.

Drenthe kent vijf watertorens. De torens in Assen, Hoogeveen en Coevorden zijn in het bezit van de Waterleidingmaatschappij Drenthe.

In Meppel staat een watertoren die in het bezit is van collega waterleidingbedrijf Vitens en in Zuidlaren staat nog een watertoren, die in particulier bezit is.

Voor meer informatie zie onze website www.wmd.nl.

Deze pagina wordt verzorgd door NV Waterleidingmaatschappij Drenthe

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Wandelroute

foto: Jaap de Vries

Kampsheide

20

Kampsheide

8

9

Deze keer een wandeling door en rond Kampsheide, het oudste terrein van Stichting ‘Het Drentse Landschap’. De stichting kocht Kampsheide

10

in 1948 voor het bedrag van 13.900 gulden en bezit er inmiddels zo’n

11

35 hectare. De route brengt u langs heideveldjes, kletsnatte stukken

7

heide, een ongelooflijk mooi ven, schitterende jeneverbesstruwelen, strubben, één van de oudste boerderijen van Drenthe, een fraaie es 6

met een hunebed, meer dan vijftig grafheuvels, drasse madelanden in een oud beekdal, oude eikenbossen, beukenbossen en houtwalletjes.

Start 1

5

Heel Drenthe in twee uur, kom daar ergens anders maar ’ns om...

3

heide in 1948 kocht, kon je nog met de trein naar Rolde. De bremstruiken aan

2 Ga aan het eind van het

2

Toen ‘Het Drentse Landschap’ Kamps-

weerszijden van de oude spoorbaan

weiland rechtsaf het bos in.

horen tot de typische ‘spoorbaan-

De route maakt een rondje door

vegatie’. De struiken zijn momenteel

het Tumulibos en gaat vervolgens

de verblijfplaats van een grote polulatie

in dezelfde richting de oude

Hazelwormen.

© Topografische Dienst Emmen

1 Loop terug naar de Tumulibosweg en sla rechtsaf.

4

3 Ga op de eerstvolgende kruising linksaf en volg het pad

de ondergang te redden toen er in de

om boerderij heen.

buurt op grote schaal ontgonnen werd.

Vanaf het pad kunt u de boerderij

Het toen nog kale grafheuvelveld heeft

Kamps zien liggen die in 2001 door

zich sindsdien tot een prachtig beukenbos

‘Het Drentse Landschap’ kon worden

ontwikkeld. Inmiddels is het Tumulibos

verworven. Uit onderzoek van de

in beheer bij ‘Het Drentse Landschap’.

gebinten is inmiddels gebleken dat de

Samen met de grafheuvels elders op

eiken waaruit ze gezaagd werden in

Kampsheide liggen in dit gebied

1588 gekapt zijn. Dit wijst erop dat

minstens vijftig. Prof. H.T. Waterbolk

(de kern van) het gebouw tot de oudste

gaat ervan uit dat het gebied – als je het

Drentse boerderijen kan worden

hunebed er als begraafplaats bijtelt –

gerekend. De plaats zelf is nog veel

tussen 3500 v.Chr. en het begin van

ouder en kwam al in de veertiende

de jaartelling nagenoeg onafgebroken

eeuw in de oorkonden voor als het

als begraafplaats in gebruik geweest is.

domeingoed Houwinge. Sinds 1335

De heuvels in het Tumulibos zijn zo-

kennen we alle eigenaren van het erf

geheten brandheuvels uit de IJzertijd.

bij naam en toenaam en ook dat is

Ze werden opgeworpen op de plaats

uniek in de Drentse geschiedenis.

waar de dode gecremeerd was.

Deze oude kampontginning tussen de

In 1905 werd dwars over Kampsheide

marken Deurze en Balloo wordt nogal

de Noord-Ooster Lokaal Spoorweg

eens in verband gebracht met het Asser

aangelegd tussen Assen en Stadskanaal.

klooster Maria in Campis. Het zou

Archief HDL

het Tumulibos om de grafheuvels van

In 1856 kocht de Provincie Drenthe

foto: Geert de Vries

spoorbaan op.

Kampsheide Lengte route 5 km

Startpunt Parkeerplaats bij het informatiebord aan het begin van

Benodigde tijd 11/2 à 2 uur

het fietspad vanaf Balloo (Tumulibosweg).

Begaanbaarheid paden Uitstekend te belopen (In natte

Openbaar vervoer Vanaf

jaargetijden zijn de paden langs

NS-station Assen met de bus

de rand van het stroomdal vaak

richting Rolde, halte Tumulibos/

wat modderig).

Balloo, route oppakken bij punt 2

Honden Niet toegestaan vanwege de schapen.

wellicht de naam Kamps verklaren. In

jaren zestig tussen het toen recht-

zijn huidige vorm is de boerderij een

getrokken Deurzerdiep en het

typisch zeventiende-eeuws Drents

Noord-Willemskanaal werd gegraven.

hallenhuis. Heel bijzonder is de voor-

Het gevolg van deze ingreep is dat het

gevel waarin het vakwerk is opgevuld

oorspronkelijke Deurzerdiepje in de

met metselwerk: een overgangsfase

weilanden ten westen van Kampsheide

tussen de oude lemen vakwerkmuren

bij wijze van spreken weer helemaal

en de latere geheel uit metselwerk

opnieuw moest beginnen.

opgetrokken gevels. Ook de achterkooi laat zien dat het hier om een zeer

5 Steek de spoordijk over en volg het fietspad het bosje in.

oude boerderij gaat. Pas in de loop van

Rechts van het fietspad kunt u zien wat

de achttiende eeuw kwam in Drenthe

er gebeurt als je de natuur met rust laat.

namelijk de voor het toenmalige

Het meeste naaldhout zal onder deze

boerenbedrijf veel efficiëntere zij-

omstandigheden omvallen en niet

baander in de mode bij de bouw

terugkeren. Aan de brede wortelkluit

van boerderijen.

van de omgevallen dennen en sparren

‘Het Drentse Landschap’ zal de

kunt u zien dat dit soort bomen hier

boerderij Kamps restaureren en er een

niet diep genoeg wortelt om zich

passende bestemming aan geven.

letterlijk en figuurlijk staande te

baander met de aangebouwde schaaps-

foto: Joop van de Merbel

kunnen houden.

4 Blijf na de boerderij Kamps het pad door het bos volgen.

Aan de linkerkant van het pad liggen

Bij het beekdal van het

geheten stroet die door diepe sloten

Deurzerdiep buigt het pad

sterk ontwaterd wordt. Dit deel van het

naar rechts.

weiland is nog particulier bezit. Als

Staatsbosbeheer is sinds jaar en dag

‘Het Drentse Landschap’ zo’n gebiedje

actief in dit deel van het stroomdal van

in beheer krijgt, worden de sloten waar

de Drentsche Aa om de oorspronkelijke

mogelijk gedempt om het afstromende

loop van het Deurzerdiep te

water als een soort natte spons in de

reconstrueren. In 2002 werd voor het

stroet vast te houden waardoor de

hele stroomdalgebied in de driehoek

oorspronkelijke vegetatie nieuwe

Assen-Gieten-Glimmen het Nationaal

kansen krijgt.

in het weiland restanten van een zo-

beek- en esdorpenlandschap Drentsche door vernieuwing’ willen de betrokken

6 Voorbij het weiland neemt u het pad links. Bij het infopaneel

gemeenten en organisaties ervoor

gaat u linksaf over het wild-

zorgen, dat het Drentsche Aa-gebied

rooster Kampsheide op. (De route

zich verder kan ontwikkelen in het

volgt nu grotendeels de route

verlengde van hoe het landschap

aangegeven met paaltjes met

destijds ontstaan is.

paarse koppen.)

Vanaf het pad ziet u in de verte het

Plaggen is de meest effectieve methode

verbindingskanaal dat halverwege de

om vergrassing van de heide tegen te

Aa in het leven geroepen. Met ‘behoud

8 Aan het eind van het veld

gaan. De archeologische waarde van

foto: Joop van de Merbel

Kampsheide

Kampsheide maakt het echter

komt u via het wildrooster op

onmogelijk de heide te plaggen. Af

een zandpad. Hou op het pad

en toe laat ‘Het Drentse Landschap’ een

rechts aan.

deel van de hei maaien en regelmatig

Als u in het wildrooster kijkt, ziet u een

De teloorgang van de Jeneverbes

wordt het opschot van jonge bomen

soort betonnen opstapje. Het is bedoeld

verwijderd. Het grootste aandeel in het

om kleine dieren die erin vallen, zoals

natuurbeheer op het veld komt voor

kikkers en muizen de kans te geven het

rekening van een groep Drentse heide-

vege lijf te redden.

schapen. ‘Het Drentse Landschap’

Aan de linkerkant van het pad ligt het

brengt haar fokrammen vaak naar

overgangsgebied tussen de hoge es-

Kampsheide om ze hier in voorjaar en

gronden en de madelanden. In de hout-

zomer krachten te laten verzamelen

walletjes broeden tientallen vogel-

voor hun tournee in het najaar langs de

soorten. Heeft u geluk, dan ziet u een

kudden.

glimp van de Gekraagde roodstaart, een

Het beeld van Kampsheide wordt gedomineerd door de prachtige jeneverbesstruwelen. Toen de grote schaapskudden in de negentiende eeuw de heide verlieten, kregen allerlei planten en bomen de kans zich er te vestigen. Het meest sprekende voorbeeld hiervan is de Jeneverbes, de Juniperus communis. In enkele tientallen jaren tijd ontwikkelde de heester zich razendsnel en groeide uit tot metershoge bomen.

De hoogtijdagen van de Jeneverbes waren voorbij toen andere bomen hen begonnen in te halen.

Zodra er om zonlicht gevochten moest worden, delfde de Jeneverbes het onderspit. Er bleven op den duur dan ook te weinig open plekken voor levensvatbare jeneverbespopulaties.

De bestaande jeneverbesstruwelen zijn tussen de 30 en 90 jaar oud. Er vindt in Drenthe nauwelijks verjonging van de struiken plaats. Deels komt dat door een lagere zaadproductie bij oudere exemplaren.

Verder is vastgesteld dat de luchtverontreiniging voor een deel ook verantwoordelijk is voor het wegkwijnen van de Jeneverbes.

‘Het Drentse Landschap’ doet er alles aan om de levensomstandigheden van de jeneverbesstruwelen op Kampsheide te verbeteren. Al was het alleen maar om er zeker van te zijn dat volgende generaties bij het noemen van het woord Kampsheide de Jeneverbessen nog steeds voor ogen hebben.

verschijning die je eerder in het tropisch 7 Middenop het veld gaat u bij de kruising van de paden

regenwoud dan aan de rand van de es van Balloo verwacht.

rechtdoor.

Het grote ven is indertijd door turfwinning ontstaan. In de jaren ’80 heeft

9 Ga linksaf naar het hunebed en neem terug op het pad

‘Het Drentse Landschap’ het ven laten

(afwijkend van de paaltjesroute)

10 Door het veldje schuin over te steken komt u bij het ven

11 Aan het eind van het veld slaat u linksaf en op de spoordijk

opschonen door onder andere alle

niet de eerste, maar de volgende

terug op de paaltjesroute.

gaat u opnieuw links. Verlaat de

Pitrus eruit te halen waardoor zich aan

toegang tot het veld.

Ga linksaf en loop op de kruising

spoordijk via het eerste pad links

de oevers Dophei en Veenpluis kunnen

U loopt langs de hoge es van Balloo.

rechtdoor.

en ga op het fietspad rechtsaf

blijven ontwikkelen. ’s Winters

Het is zondermeer een van de aller-

Rechts van het pad leest u op een

terug naar het startpunt.

fungeert het ven al generaties lang als

mooiste Drentse essen met daarop

informatieschild over de restanten van

de ijsbaan van het dorp Balloo.

het markante hunebed, één van

zogeheten celtic fields, vierkante akkertjes

de 21 exemplaren die ‘Het Drentse

uit de IJzertijd. Als leek zie je er in het

Landschap’ voor de Provincie beheert.

veld weinig van, maar de kenner ziet

Terug op Kampsheide moet u even via

aan de variatie in plantensoorten precies

zo’n konijnenpaadje het heuveltje op.

waar walletjes liggen.

U bent omgeven door een krans van grillige eiken en mysterieuze jeneverbesstruiken. Probeer u voor te stellen dat op deze plek zo’n vijfduizend jaar foto: Joop van de Merbel

lang vrijwel onafgebroken mensen gewoond en gewerkt hebben. En zijn gestorven en begraven. © Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (maart 2003) Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

foto: John Stoel

21

Landgoed Lemferdinge behouden dankzij de Het huis Lemferdinge bij Paterswolde heeft een lange geschiedenis. Reeds in 1447 wordt het gebouw in documenten vermeld. Het landgoed heeft in de honderden jaren daarna vele veranderingen ondergaan. Ooit was er een groot landhuis met een gracht, ophaalbrug, twee schathuizen, ruime tuin, bos en weiden. Tegenwoordig bestaat het landgoed alleen nog uit het westelijk schathuis en de tuinen.

Het werk op Landgoed Lemferdinge betekent winst voor de natuur, cultuur en voor de mens. Maar u wint ook, want bij de Postcode Loterij maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Als u meedoet aan de Postcode Loterij wint u dus eigenlijk altijd. Pak die kans en geef zo de natuur en cultuur in Nederland extra steun.

Bel: 0900 – 300 1500 (35 cpm)

22

Fauna

Tapuiten steeds zeldzamer Misschien heeft u wel eens meegemaakt dat er plotseling iets wits wegschiet, maar zodra u de verrekijker erop richt er niets te zien is. Goede kans dat het om een Tapuit gaat. Dit vogeltje valt in zijn vlucht op door de witte stuit; een wit achterlicht als het ware. Zit hij eenmaal op de grond dan lost hij op in z’n omgeving, want het wit verdwijnt onder de bruine of grijzige veren. Het gaat slecht met de Tapuit in Drenthe. In de afgelopen jaren daalde de populatie naar een dramatisch dieptepunt.

Arend J. van Dijk*

De Tapuit is iets kleiner dan een Spreeuw. Het is een zangvogel, maar geen virtuoos. Bij de tapuitenzang gaat het om vrij korte strofes van krassende, kwelende en ketsende geluidjes. Soms gaat de zang gepaard met een sierlijke baltsvlucht, waarbij het mannetje zo’n tien meter omhoog schiet en even snel weer neerdaalt.

De ‘dikschieter’ zoals z’n Drentse volksnaam luidt, woont bij voorkeur op open heidevelden met droge en schaarsbegroeide zandige bodems.

Tapuiten zitten veel op de grond, op een pol, dan weer op een boomstronk of hekpaaltje, of in de top van een eenzame struik of boom. Zodra de begroeiing enkele decimeters meter hoog en dicht is, houdt hij het voor gezien. Dan werkt z’n jachttechniek niet meer en is het voedselaanbod van insecten, spinnen en duizendpoten onbereikbaar.

kleine jongen vertoont de Tapuit een beetje stiekem gedrag, maar dat wordt anders zodra de jongen uitvliegen.

Familie Tapuit valt dan juist op doordat de ouders aan- en afvliegen met voedsel voor de luidruchtig bedelende jongen. Het is dan inmiddels juni. Als het meezit waagt de Tapuit zich aan een tweede broedsel.

In augustus wordt de Drentse heide verruild voor de half-woestijnen in Afrika, ten zuiden van de Sahara, om in april terug te keren. In de trektijd zie je behalve ‘onze’ Tapuiten ook vele die in Scandinavië hun broedgebied hebben. Die doortrekkers zijn ook vaak op pas bewerkte akkers te zien.

Heidebeheer

Een nest van de Tapuit is niet makkelijk te vinden. De Tapuit is een holenbroeder en bouwt z’n nest bijvoorbeeld diep in een konijnenpijp of ergens in een holte onder een boomstronk. In de periode met eieren en

foto: Flip de Nooyer/FN

Zomervogel

De Tapuit is net zo typisch voor heidevelden als die heidevelden voor Drenthe zijn. Door de ontginningen, de bebossing en de verruiging van de resterende heide ging het de Tapuit niet voor de wind. Halverwege de jaren zeventig werd de Drentse stand voor het eerst geteld: 150-200 paren.

Vreemd genoeg nam hun aantal daarna toe. In 1990 gaf de rekenmachine 300 paren aan. Even raadselachtig ging het daarna weer bergafwaarts en thans

is de stand geslonken naar nog maar 50 à 80 paren.

Op het Doldersummer- en aangrenzende Wapserveld begon de successtory van de Tapuit in de jaren tachtig. De heide was op veel plekken overwoekerd door grassen, ruigte, struiken en bomen. Voor Tapuiten was er weinig te zoeken. Dat veranderde toen de beheerders van ‘Het Drentse Landschap’ en Natuurmonumenten de vergrassing en verbossing grondig gingen aanpakken. Grote stukken vergraste heide werden gemaaid of geplagd en de begrazing door schapen en runderen werd geïntroduceerd. Aan de randen van de natuurterreinen werden struiken en bomen gekapt. Het heidelandschap werd aanzienlijk wijdser en de vegetatie schraler en korter.

foto: Joop van de Merbel

23

Dramatische afname

De genoemde beheersmaatregelen waren koren op de molen van de Tapuit, want in tien jaar tijd explodeerde de stand van 11 tot 73 paren. Overal op schrale en zandige plekken kwam je ze tegen. De intensiteit van het heidebeheer werd vervolgens weer wat getemperd. Hierdoor groeide de vegetatie lokaal uit en dat resulteerde Tapuitenstand op enkele terreinen van Het Drentse Landschap

in een geringe daling van de populatie.

Aan het eind van de jaren negentig daalde de stand plotseling sterk naar slechts 12 paren. Deze dramatische teruggang kwam je in alle Drentse heidevelden tegen, ook op plekken waar aan de vegetatie ogenschijnlijk niets was veranderd. Oorzaken hiervoor zijn niet direct aan te wijzen.

Te denken valt aan teruglopende geboorte- of oplopende sterftecijfers of verandering in het voedselaanbod.

Andere factoren, zoals bijvoorbeeld het vrijwel verdwijnen van Konijnen waardoor Tapuiten te weinig nestgelegenheden zouden kunnen vinden, worden geen sleutelrol toegedicht.

Dat speelt nu niet en speelde ook niet in de hoogtijdagen, toen er ook al weinig Konijnen waren.

1970

1980

1990

2000

Doldersummerveld

3

6

35

10

Hijkerveld

7

7

10

3

Scharreveld

5

1

3

1

Drouwenerzand

2

1

3

1

Boerenveensche Plassen

3

4

1

0

Bouwersveld

1

0

3

0

Elperveld

1

0

2

0

Gelukkig is het niet overal kommer en kwel. Op het Aekingerzand in het Drents-Friese Wold zijn de laatste jaren tientallen hectares naaldbos gekapt en op de opengevallen zandgronden hebben zich, in weerwil van afname elders, zo’n 15 paren gevestigd.

Conclusie

In heel West-Europa gaat het bergafwaarts met de Tapuit. In Drenthe was de ontwikkeling tot voor kort tegendraads, maar lijkt nu weer in de pas te lopen. Ter relativering: in Noord-, Oost- en Zuid-Europa wordt de stand geschat op enkele miljoenen paren!

De Tapuit staat op de Rode Lijst, maar daarmee ben je er niet. Voor Tapuiten is het belangrijk om lokaal zandige bodems met grote stukken zeer korte vegetatie te hebben. Hopelijk lukt het natuurbeschermers door gericht beheer de Tapuit voor de Drentse heidevelden te behouden. * A.J. van Dijk is medewerker van SOVON Vogelonderzoek Nederland Literatuur Uitgave van Drentse Vogels van de Werkgroep Avifauna Drenthe, nummer 14, 2001.

24

Berichten

Kortweg

Dalerpeel

IJsvogels hebben de grootste moeite om de vrieskou te overleven. Zodra door de vorst hun voedsel, visjes en waterinsecten, onbereikbaar wordt, komen ze in de problemen.

15

foto: Joop van de Merbel

In de hooischuur en in de veestal van een boerderij in Dalerpeel hangen nestkasten voor Kerkuilen. Leden van de Natuurvereniging “Het Stroomdal” wisten te melden dat beide kasten bijna elk jaar een succesvol broedsel voortbrengen. Het aantal kuikens per kast schommelt door de jaren heen tussen één en drie. Deze fluctuatie hangt meestal samenhang met de schommelingen in de veldmuizenstand.

34

ASSEN

Kleine veenbes 29 34

22 17 25 23

EMMEN

32 HOOGEVEEN MEPPEL 7

15

7

29

Het Groote Zand heeft de speciale belangstelling van enkele Asser IVN-ers. Een vier man sterke werkgroep heeft zich gestort op het inventariseren van de flora en fauna van het terrein.

Hoewel het inventarisatiewerk nog niet volledig is afgerond, zijn er tot nu toe al 95 soorten ‘hogere’ planten gelokaliseerd.

Een van de vennetjes bleek bijzonder waardevol te zijn als groeiplaats van zeldzame soorten. Hier stonden onder meer in elkaars gezelschap: Lavendelhei, Veenbies, Kleine veenbes, Ronde en Kleine zonnedauw en Witte snavelbies. Bovendien dreven er ook plantjes van het zeldzame Klein blaasjeskruid in het water. Met de opgetekende kennis kunnen keuzes in het beheer beter onderbouwd worden. Behalve inventarisaties verzorgen deze mensen ook publieksexcursies door dit terrein. Zoals bijvoorbeeld de dauwtrapexcursie op 29 mei. Zie voor meer informatie de agenda achterin dit kwartaalblad.

foto: Joop van de Merbel

Groote Zand

17

Landgoed Vledderhof Op de Vledderhof probeerde een IJsvogel de winter door te komen. Dit prachtig blauwe vogeltje werd gedurende een paar weken regelmatig gezien bij een van de vennen.

Berichten

•

Bouw recreatiewoningen op het Groote Zand Zoals gemeld heeft ‘Het Drentse Landschap’ samen met de

partijen een compromis uitgewerkt. Zo wordt het meest waar-

Milieufederatie Drenthe een procedure aangespannen tegen de

devolle deel van het terrein, de stuifduinen, niet bebouwd. Dit

door de Gemeente Midden-Drenthe verleende bouwvergunning

gebied zal zelfs geheel aan het recreatieve gebruik worden

voor de bouw van recreatiewoningen op de camping ‘Het Grote

onttrokken en een natuurbestemming krijgen. ‘Het Drentse

Zand’. Het is onbegrijpelijk dat de overheid het toelaat dat deze

Landschap’ en de Milieufederatie hebben inmiddels hun

camping, gelegen in de Ecologische Hoofdstructuur, volgebouwd

bezwaren ingetrokken.

wordt met bijna 300 huisjes. Ook in de media is hieraan veel

Op deze wijze is dit voortslepende proces tot een einde gekomen.

aandacht besteed.

Het blijft een trieste constatering dat de overheid dit gebied

Het aangetekende bezwaar richtte zich tegen het kappen van

onvoldoende beschermt, terwijl ze in haar beleid veel waarde

bomen en tegen de bouwvergunning van de eerste 100 huisjes.

hecht aan het instandhouden en versterken van waardevolle

Al snel werd duidelijk dat de rechters ongevoelig waren voor

natuurgebieden, de Ecologische Hoofdstructuur. Een gemeente

onze argumenten. Reden hiervoor was het bestemmingsplan

neemt de mogelijkheid tot de bouw van recreatiewoningen,

Buitengebied uit 1996 van de toenmalige gemeente Beilen.

zonder zorgvuldige afweging, op in haar bestemmingsplan.

Hierin is vastgelegd dat huisjes mochten worden gebouwd op

De Provincie en de betrokken rijksdiensten, zoals de Inspectie

dit waardevolle campingterrein, direct grenzend aan het

Ruimtelijke Ordening (ministerie van VROM) en de regiodirectie

natuurgebied het Groote Zand. Door procedurefouten zijn onze

van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij

bezwaren indertijd niet in overweging genomen. De antwoorden

traden niet op tegen deze aantasting van de Ecologische

van minister Kamps op kamervragen van Groen Links onder-

Hoofdstructuur. Hierdoor kunnen projectontwikkelaars een

streepten nog eens duidelijk dat er geen weg terug meer was en

gebied invullen op basis van de mogelijkheden die de overheid

dat de natuur de dupe zou worden van dit bestemmingsplan.

biedt. Gevolg is dat de Milieufederatie en ‘Het Drentse Land-

Er was echter één formeel punt dat ervoor zorgde dat de rechter

schap’ via tijd- en geldverslindende procedures mogen proberen

de bouwvergunning schorste. Het feit dat de recreatiehuisjes

de schade van dit falen van de overheid beperkt te houden.

werden gebouwd met een tweede bouwlaag, bleek in strijd met

Tegen die achtergrond is het bijzonder dat de eigenaar van het

het bestemmingsplan. Aanpassing van de huisjes of van het

recreatieterrein en ‘Het Drentse Landschap’ als eigenaresse van

bestemmingsplan zou een tijdrovende procedure worden. Voor

het natuurgebied uiteindelijk tot elkaar gekomen zijn. De

de eigenaar van Het Grote Zand was dit aanleiding om het

eigenaar van de camping kan zijn plannen, zoals de overheid

gesprek met ‘Het Drentse Landschap’ en de Milieufederatie aan

hem dat toestaat, zonder verdere vertraging uitvoeren en laat

te gaan. De stichting is dit gesprek ingegaan in de wetenschap

in ruil daarvoor een stuk van het recreatieterrein als natuur-

dat het wel mogelijk zou zijn de bouw van woningen te

gebied in stand.

vertragen, maar niet tegen te houden. Uiteindelijk is tussen

25

Berichten Project Zuidmaten

Oude Diep

32

Op 11 december is door het Waterschap Reest en Wieden op zeer creatieve wijze het grote Oude Diep-project opgeleverd. Zowel de landbouw als de natuur hebben met dit project veel gewonnen.

Demissionair staatssecretaris mw. Schultz-van Haege wees op het grote belang van de integrale benadering van een stroomgebied en prees de partijen voor de samenwerking en het resultaat. Aan tafel hebben we nog geprobeerd haar duidelijk te maken dat het niet-subsidiëren van alle aankopen in 2003 en het halveren ervan in de volgende jaren echter elk vergelijkbaar proces onmogelijk zal maken. Daar had het kabinet “even” niet bij stilgestaan…

Koning Water en de Mens spelen de hoofdrollen in het sprookje over de geschiedenis van het water in Nederland.

foto: Jaap de Vries

26

Samen met het Waterschap Reest en Wieden, Essent Milieu en de Gemeente MiddenDrenthe probeert ‘Het Drentse Landschap’ een vervolgproject in de Zuidmaten bij de VAMstort in het Oude Diepdal te starten. Tussen het Landgoed Vossenberg en de Zuidmaten ligt ten noorden van Drijber een landbouwgebied De Roode Brand. De nodige drooglegging voor de landbouw aldaar maakt het onmogelijk om een goed peilbeheer in de Zuidmaten te voeren. Tevens kan er maar nauwelijks water vanuit de bovenloop over de kostbare overkluizing over het LinthorstHomankanaal. Alle reden om Arcadis de opdracht te verlenen om dit knelpunt te onderzoeken.

Ook de landbouw denkt mee aan een duurzame oplossing.

In het informatiepunt De Blinkerd is sindskort een interactief sprookje over water te bewonderen. De productie is een samenwerking tussen Essent Milieu en het Waterschap Reest en Wieden die een groot deel van de kosten voor haar rekening heeft genomen.

In het sprookje van ‘Koning Water’ wordt op prachtige wijze verteld hoe de mens in de afgelopen eeuwen met het water is omgegaan en wat voor gevolgen dat heeft gehad voor onze leefomgeving. De productie is ontwikkeld en geproduceerd door Castel Media.

Het sprookje is getekend door Margriet Westerhof. Naast het Waterschap Reest en Wieden hebben financieel bijgedragen: ‘Het Drentse Landschap’, Essent Milieu, Provincie Drenthe, Recreatieschap Drenthe en de gemeenten Midden-Drenthe, De Wolden en Hoogeveen.

Berichten

27

Goed ooievaarseizoen 2002

Hunzedal In het kader van het project Zuidoevers heeft de stichting samen met de Gemeente Tynaarlo een vakantiehuisje aan het Zuidlaardermeer gekocht. Achterliggende gedachte is om door het verplaatsen van de recreatiefunctie van het huisjesterrein weer een natuurlijk mondingsgebied van de Hunze in het Zuidlaardermeer te realiseren.

Inmiddels worden de gebieden Elzemaat en Annermoeras meer en meer opgenomen in het stroomgedrag van de Hunze.

Bij hoge afvoeren overstromen ze, normaal vallen ze droog.

Op 5 december werd al een Kleine zilverreiger waargenomen in de Elzemaat.

Momenteel onderzoekt de Stuurgroep 2000+ de wijze waarop in Groningen en Drenthe de waterproblematiek het beste opgelost kan worden.

Zowel om financiële als veiligheidsredenen is de beste oplossing de toenemende neerslag vast te houden en zo nodig te bergen. Naast het vergroten van de normale berging zullen

34

Reestdal

noodbergingsgebieden aangewezen worden. Op landbouwgronden in noodpolders, waar de betrokken landbouwers zeker niet blij mee zullen zijn. Maar ook in natuurgebieden, zoals in de Westerbroekstermadepolder van Het Groninger Landschap langs het Zuidlaardermeer. Daar is men al met het inrichten bezig. Ook het gebied Tusschenwater in de benedenloop van de Hunze biedt zo’n kans. Jammergenoeg reageert de Stuurgroep 2000+ daar heel terughoudend op.

Vanuit de wens om de mogelijkheden van het hele dal inzake de waterberging in beeld te brengen, heeft ‘Het Drentse Landschap’ haar visie hierop aan het Algemeen Bestuur van het Waterschap Hunze en Aa’s gepresenteerd. In een positieve sfeer werden de vele ontwikkelingen in de Hunze voor het voetlicht gebracht.

We verwachten dat het waterschap en ‘Het Drentse Landschap’ in de toekomst op veel punten in goede collegialiteit zullen blijven samenwerken.

7

Het broedseizoen 2002 was voor de ooievaarspopulatie in het Reestdal en aanpalende gebieden geen slecht seizoen. De weergoden hebben in de periode waarin de jongen moesten opgroeien, ditmaal niet voor al te grote problemen gezorgd, zodat de paren met broedsucces gemiddeld 2,48 jong grootbrachten.

Er zijn wel eens betere jaren geweest in de 21 jaar Lokkerijhistorie, maar opvallend was in dit seizoen het aantal paren met zeer jonge broedende Ooievaars: 2- en 3-jarigen. In 2001 waren er 114 bezette nestplaatsen, in 2002 groeide dit tot 123: daarbij komen dan nog 5 nesten, bewoond of regelmatig aangevlogen door één (dezelfde) Ooievaar, tegen 1 nest in 2001. De groei in de nestbezetting vond voor 89% plaats in het buitengebied!

265 jongen bereikten de ringbare leeftijd: 260 werden er daadwerkelijk geringd: 5 bleven ongeringd als gevolg van de slechte bereikbaarheid van de nestplaatsen.

De eerste jongen vertrokken op 28 juli, de laatste op 23 augustus; daartussenin op 9 en 14 augustus. Alle vier groepen zijn niet alleen opgemerkt in Nederland, maar ook in België. Slechts 1 jonge Ooievaar van de laatste groep meldde zich vervroegd terug op de Lokkerij op 15 september; zo te zien was er met de

Op het Doldersummerveld was een groot deel van de winter een Klapekster aanwezig.

Regelmatig was waar te nemen hoe deze zwart-wit gekleurde zangvogel biddend boven het veld hing op zoek naar een prooi. Klapeksters zijn zangvogels met roofvogelgedrag.

Ze leven van hagedissen en

vogel niets mis. Altijd jammer, maar het komt elk seizoen voor:

22 grote insecten zoals Mestkevers.

Vroeger werden er ook wel broedgevallen aangetroffen op de Nederlandse heidevelden maar dat is verleden tijd. De Klapekster van Doldersum trekt in het voorjaar waarschijnlijk richting Scandinavië om daar te gaan broeden.

8 geringde jongen vonden de dood alvorens zij aan de trek konden beginnen (ziekte, nestgevechten, hoogspannings- en verkeersslachtoffers).

Bijna gewoontegetrouw heeft de Lokkerij ook dit seizoen weer gediend als tussenstation voor trekkende Ooievaars uit noordelijker regionen (bekend d.m.v. ringaflezingen).

Als extra-bijzonderheid: op 23 augustus verbleven korte tijd foto: De Lokkerij

Doldersummerveld

twee jonge Lepelaars op het station, wellicht met een groepje Ooievaars meegevlogen uit ????

28

Berichten

Uffelter Binnenveld Het Uffelter Binnenveld is het afgelopen jaar op broedvogels geïnventariseerd door onze medewerker Harald de Graaff.

De telling vond plaats volgens de zogenoemde BMP-methode waarbij vooral gelet wordt op territoriumgedrag van vogels.

Er werden maar liefst 555 broedvogelparen aangetroffen verdeeld over 54 soorten. De BMP-methode is vergeleken met het nestkastenonderzoek dat de Vogelwacht Uffelte e.o in dit terrein regelmatig doet.

Dit is natuurlijk alleen mogelijk

kastencontroleurs de nesten met eieren tellen. Wandelaars in dit terrein worden regelmatig getrakteerd op het gezang van de Wielewaal.

Van deze fraaie soort werden twee territoria geteld. Een oud buizerdnest was gekraakt door een Nijlgans die er 8 eieren wist uit te broeden. Enkele andere opmerkelijke broedvogels van het Uffelter Binnenveld zijn: Groene specht, Wintertaling en Zomertaling.

In het voorjaar van 2003 verschijnt het nieuwe handboek van Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Dit fraai geïllustreerde boek geeft een compleet beeld van 34 natuurterreinen die de stichting in beheer heeft.

Het beschrijft niet alleen de reservaten, de flora & fauna en de beheersactiviteiten, maar er is ook aandacht voor het ontstaan van het Drentse landschap en de archeologie.

Tevens zijn in het handboek tips te vinden om er op uit te trekken, bijvoorbeeld naar andere bezienswaardige natuurterreinen of cultureel interessante activiteiten.

Het boek telt meer dan 240 bladzijden en bevat ruim 100 schitterende kleurafbeeldingen. Een prachtige gids voor wie Drenthe wil gaan verkennen.

De winkelprijs van het nieuwe handboek is € 15,–.

Begunstigers van ‘Het Drentse Landschap’ ontvangen het handboek éénmalig gratis.

We zouden het uiteraard zeer op prijs stellen indien u een vrijwillige bijdrage geeft voor de gemaakte kosten.

foto: Joop van de Merbel

Steenuil

Nieuw handboek

23 voor vogels die vrijwel volledig van nestkasten afhankelijk zijn, zoals de Bonte vliegenvanger.

Met de nestkastentelling werden er 26 broedgevallen van Bonte vliegenvangers vastgesteld. De BMP-methode leverde 21 territoria op. Het verschil tussen de beide uitkomsten komt waarschijnlijk doordat sommige vliegenvangermannetjes in staat zijn om twee broedende vrouwtjes aan zich te binden. De BMPmethode telt vooral zingende mannetjes terwijl de nest-

Landgoed Rheebruggen Uit de broedvogelinventarisaties van 2002 bleek onmiskenbaar het belang van Rheebruggen voor de vogels. Het landgoed huisvestte onder meer Grauwe klauwier, Roodborsttapuit en een paar Steenuilen. Soorten die zich prettig voelen in oud loofbos doen het opmerkelijk

25 goed op het landgoed. Er werden dan ook broedterritoria vastgesteld van 10 Boomklevers, 6 Kleine bonte spechten en 4 Wielewalen. Maar ook Appelvink, Glanskop, Spotvogel en Groene specht zijn van de partij. De ruige graslanden langs de randen van

het landgoed zijn in trek bij Kwartel, Kwartelkoning, Wulp en Graspieper. De Geelgors die landelijk te boek staat als bedreigd, komt op Rheebruggen op maar liefst 72 plaatsen voor.

Helaas liet het Paapje het voor het eerst sinds jaren afweten.

Elke dag kunnen we genieten van al dat waardevolle dat Drenthe tot Drenthe maakt.

We hopen dat het nieuwe handboek hier ook een steentje aan bijdraagt.

Alvast heel veel leesplezier toegewenst.

Berichten

Aankoopstop van lange duur In december 2002 is duidelijk geworden dat de aankoopstop van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij geldt voor 2003 en het gehele jaar 2004. Inmiddels beginnen zich de consequenties van deze bezuinigingsmaatregel af te tekenen. Waardevolle percelen waar vele jaren op gewacht werd, kunnen niet worden aangekocht. Gevolg is dat de inrichting van gehele reservaten achterwege moet blijven. Dit betekent dat alle investeringen in een reservaat nog niet tot rendement kunnen worden gebracht. Ook bij landbouwers ontstaat grote ergernis omdat de overheid als een onbetrouwbare partner moet worden beschouwd. Ook de goede contacten van de stichting met individuele landbouwers komen hierdoor onder druk te staan.

Gelukkig konden aan het einde van het jaar nog enkele transacties worden afgewerkt die dateren van vóór de aankoopstop. De transacties illustreren dat het belang van een enkele transactie verder gaat dan alleen het aan te kopen perceel.

Aan de oostzijde van het Smilder Oosterveld werd 6,7 hectare aangekocht. Dit perceel maakte deel uit van een groot veehouderijbedrijf. Door de aankoop kunnen de sloten op de grens met het heideveld worden gedempt, waardoor het achterliggende verdroogde ven niet voortdurend droog zal staan.

In het Annermoeras in het Hunzedal werd ruim 13 hectare aangekocht. Verwerving van deze percelen was nodig om het natuurontwikkelingsproject langs de Hunze te kunnen uitvoeren. Dankzij deze aankoop kunnen een tweetal oude Hunzemeanders weer worden aangesloten op de nieuw gegraven meanderende loop van de Hunze. Een waterschapsleiding kan buiten het gebied worden omgelegd.

Zonder deze aankoop had een belangrijk deel van het natuurontwikkelingsproject niet uitgevoerd kunnen worden.

In het natuurontwikkelingsgebied de Branden werd in een kavelruil ruim 30 hectare verworven. Aan de voorbereiding van deze kavelruil is ongeveer drie jaar gewerkt.

Een lang proces van wederzijds vertrouwen en zoeken naar oplossingen voor natuur en landbouw, waarbij grote belangen voor zowel de stichting als individuele personen op het spel stonden. Wanneer deze kavelruil een maand later was ingediend, was al het werk van jaren door de aankoopstop tenietgedaan. Dankzij de ruil is inmiddels ruim driekwart van het gebied de Branden verworven.

foto: Joop van de Merbel

Bouwersveld

Via het Bureau Beheer Landbouwgronden is in Zuidwolde een landbouwbedrijf van 33 hectare aangekocht. Deze oppervlakte is van groot belang om straks in de Herinrichting Zuidwolde-Zuid (landinrichting) voldoende grond te hebben om in het gebied Paardelanden-Schrapveen (Reestdal) de eigen waterhuishouding te regelen. Aan dit plan is door de overheden, de landinrichtingscommissie, het Waterschap Reest en Wieden en ‘Het Drentse Landschap’ veel geld en tijd besteed.

De aankopen uit de afgelopen periode: Smilder Oosterveld 6,70. 00 ha bouwland Bouwersveld 1,39.15 ha. bouwland Doldersummerveld 0,74.49 ha. bos Reestdal 0,92.36 Reestland en water 33,26.46 grasland Hunzedal 29,20.80 ha. bouwland in de Branden 6,05.25 ha. bouwland o.a. in de Branden 11,90.73 ha. bouwland 5,30.90 ha bouw- en grasland Annermoeras 8,26.15 ha. grasland Annermoeras 8,51.32 ha. bouwland Mandelanden Westdorp

29

30

Berichten

Diversen

onze nieuwe scheper voor het Hijkerveld, Freerk Heuker uit Goutum. Na 12,5 jaar vertrok Tjitse Terpstra naar NoordHolland. Hij was een uitstekende ambassadeur voor ‘Het Drentse Landschap’. Namens zijn collega’s, ons bestuur maar ook de vele bezoekers van het Hijkerveld danken we hem voor zijn inzet. Freerk Heuker heeft een brede ervaring met vee en schapen en zal zeker op eigen wijze de functie van scheper een nieuwe invulling geven.

•

Schultehuis Diever

Nationale Postcode Loterij Op 30 januari j.l. vond het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij

•

plaats op een sprookjesachtige lokatie in de sneeuw, kasteel De Haar te Haarzuilen. De voorzitter van de NPL, de heer Boudewijn Poelmann onthulde in het bijzijn van alle goede doelenorganisaties de recordhoge totaaluitkering van € 203 miljoen. De Landschappen, de organisatie die de belangen van alle 12 Provinciale Landschappen behartigt, kreeg een cheque van maar liefst € 12,5 miljoen uitgereikt.

Dit betekent dat Het Drentse Landschap in 2003 weer tal van prachtige projecten voor de Drentse natuur en cultuur kan uitvoeren. Namens bestuur, medewerkers en iedereen die van Drenthe houdt danken wij de Nationale Postcode Loterij.

DVR-Stichting Al gedurende een lange reeks van jaren wordt ‘Het Drentse Landschap’ gesteund door de DVR-Stichting. Afgelopen jaar ontving zij € 8.000,– voor het mooie Boomkikkerproject in de Reest. Inmiddels zijn er diverse nieuwe poelen gegraven.

Verder steunde de DVRStichting ons met € 5.000,– voor het renoveren van het uit 1604 daterende Schultehuis te Diever. Inmiddels zijn de Shakespeare-vereniging en de Historische Vereniging huurder van het pand geworden. Daartoe moesten enige ingrijpende aanpassingen worden doorgevoerd die met deze steun gerealiseerd konden worden.

Veel dank gaat uit naar deze uiterst sympathieke DVRStichting.

•

foto: Joop van de Merbel

•OpPersoneel 15 januari trad in dienst

Steun Dagblad van het Noorden Zoals bekend, steunt het Dagblad van het Noorden de stichting ‘Het Drentse Landschap’. In de komende maanden hebben ze een speciale actie.

Van elke nieuwe abonnee wordt € 2,50 aan een project van de Stichting gegeven, te weten de aankoop van een partij grote zwerfstenen. Deze stenen zijn afkomstig van het grootste hunebed in Nederland dat deze zomer in Borger werd gebouwd. De stenen zullen als markeringstekens langs de Hunze komen te liggen. De donatie is onderdeel van de nieuwe campagne van Dagblad van het Noorden met als thema: Oog voor het Noorden.

Meer informatie hierover kunt u vinden op www.dvhn.nl.

We zijn het Dagblad van het Noorden zeer erkentelijk voor deze steun.

•

Schenkingen/giften Uit de erfenis van mw. H. Dantuma uit Meppel ontving ‘Het Drentse Landschap’ € 39.000,–. Wij zijn altijd weer blij en trots dat er mensen zijn die ook op deze wijze het werk van de stichting willen steunen.

•

Collecte Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard Cultuurfonds is het grootste particuliere cultuurfonds in Nederland. Het Cultuurfonds subsidieert jaarlijks ongeveer 4000 projecten en instellingen op het gebied van cultuur en natuurbehoud in Nederland. Mede dankzij het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft ‘Het Drentse Landschap’ een film over de scheper Noordhuis kunnen laten maken.

Het fonds wordt onder andere gevoed met de opbrengst van de jaarlijkse collecte. Dit jaar wordt de collecte gehouden in de week van 11 tot en met 17 mei a.s. U kunt uw bijdrage ook storten op giro 5050.

foto: Joop van de Merbel

Berichten

•

NAM geeft voor Noord-Nederland Eind december heeft de NAM voor de komende drie jaar aan zowel ‘Het Drentse Landschap’, It Fryske Gea en Het Groninger Landschap elk jaarlijks een bedrag van € 12.500,– aan steun toegezegd. ‘Het Drentse Landschap’ aanvaardt dit bedrag in dank en zal het besteden aan projecten in het Hunzedal.

Kaartenatlas van •Zuidoost-Drenthe Tussen 1773 en 1794 hebben militaire ingenieurs ZuidoostDrenthe, Westerwolde, de omgeving van de stad Groningen, vrijwel geheel Overijssel en het oosten van Gelderland in kaart gebracht. De 118 door hen vervaardigde topografische kaarten, die lang verborgen hebben gelegen in de voor buitenstaanders niet toegankelijke militaire archieven, zijn de oudste betrouwbare en gedetailleerde kaarten van het gekarteerde gebied. De Drentse Historische Vereniging zal in samenwerking met Heveskes Uitgevers Groningen deze kaarten, die bekend staan als de Hottinger-kaarten, in juni 2003 als atlas uitgeven.

Veertien van de kaarten hebben geheel of gedeeltelijk betrekking op Zuidoost-Drenthe. Deze fraai gekleurde en zeer gedetailleerde kaarten geven een prachtig beeld van de toen nog vrijwel ongerepte venen en van de kleine dorpjes op de zandgronden, gelegen temidden van uitgestrekte heidevlaktes.

Hunebed te Westervelde

Voor verdere informatie zie het DHV internetportaal: www.dhv-drenthe.info De atlas kan besteld worden bij de Drentse Historische Vereniging, postbus 243, 9400 AE Assen en bij Heveskes Uitgevers Groningen, postbus 602, 9700 AP Groningen.

Tot juni 2003 bedraagt de

© Heveskes Uitgevers, Groningen

•

Hunebed te Westervelde De Openbare Basisschool “De Esakker” zorgt voor het hunebed in Westervelde. Afgelopen jaar hebben de kinderen van groep 4 en 5 onder leiding van juf Alie Spoelstra uitleg gekregen van ‘Het Drentse Landschap’ en de provinciale archeoloog Wijnand van der Sanden over dit prachtige monument. Zij houden inmiddels toezicht en zorgen ervoor dat het netjes blijft.

Fantastisch dat we met de steun van deze kinderen ons erfgoed respectvol kunnen behandelen en in stand kunnen houden.

31

voorintekeningsprijs € 40,– (excl. verzendkosten). Een briefje of een e-mail naar: dhv@dhv-drenthe.info o.v.v. ‘Bestelling Hottingeratlas’ is voldoende. U krijgt de atlas dan eind juni, begin juli 2003 met een acceptgiro voor de betaling toegezonden.

32

Het Drense Landschap

2 1 4 3 3

Lemferdinge •VanExpositie 14 maart t/m 4 mei

Aerophoto Eelde

exposeren Marry de Boer en Henk Dallenga in Galerie Lemferdinge. De sierlijke vrouwenfiguren en fantasierijke figuren van Marry zullen velen aanspreken. Voor deze expositie heeft ze speciaal een totaal nieuwe collectie gemaakt.

Henk Dallenga heeft lang getwijfeld of hij kunstschilder of architect zou worden. Hij werd het laatste. Toch bleef hij schilderen en het zal u niet verbazen dat op zijn schilderijen haast altijd gebouwen staan.

Het zijn veelal impressies van steden en dorpen van ver en dichtbij. De expositie is gratis te bezichtigen op vrijdag tot en met zondag van 12.00-17.00 uur.

Adres: Lemferdingelaan 2, 9765 AR Paterswolde.

Telefoon: (050) 309 13 77

Het thema van dit jaar is ‘verzamelen’. Bij het rentambt van Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zijn verschillende kleine verzamelingen te zien.

Jan Ivangh heeft bijvoorbeeld een uitgebreide verzameling van natuurgeluiden. Zo heeft hij opnames gemaakt van de geluiden die voorkomen op ons natuurreservaat Kampsheide.

Enkele van deze geluiden laat hij horen. Daarnaast is er een verzameling kikkers en toont een kind zijn verzameling natuurvondsten.

Het Drents Museum zal zich vooral richten op de zorg voor particuliere verzamelingen.

Veel mensen hebben allerlei antiek in de huiskamer staan dat nodig gepoetst moeten worden, waaraan kleine reparaties dienen te geschieden of waarover men zich afvraagt of de met veel liefde en inspanning bijeengebrachte zaken wel goed worden gekoesterd.

Het Drents Museum gaat daarbij een handje helpen.

Het Drents Archief laat kinderen die zelf (film)geschiedenis willen maken, voor een filmcamera vertellen over een voorwerp uit hun eigen verzameling. De opnames zijn meteen in het Drents Archief te zien. Oudere films die door het Drents Audiovisueel Archief (DAVA) zijn verworven, draaien in het Drents Museum.

Het Oorlogs- en Verzetsmuseum pakt weer stevig uit door allerlei militaire voertuigen voor het museum uit te stallen.

Kortom een programma dat uit de wijde omgeving veel belangstellenden naar de Brink en de Kloosterstraat in Assen zal trekken. De toegang is gratis.

1

Drents Museum

2

Drents Archief

3

Het Drentse Landschap

4

Verzetsmuseum

•

Correctie In het vorige Kwartaalblad is tijdens de eindcontrole niet geconstateerd dat de aangegeven weergave-wijziging van de ijzeren bijl op pag. 7 in het artikel “De motte Borchbargien” foutief was verwerkt.

Bij deze de juiste weergave

foto: Jaap de Vries

•

Museumweekend Het Nationaal Museum Weekend is dit jaar op 12 en 13 april. Samen met onze buren, het Drents Museum, het Drents Archief en het Oorlogs- en Verzetsmuseum, zullen we de deuren op deze dagen openzetten van 11.00-17.00 uur.

Vanwege het succes van vorig jaar is ook nu weer besloten om nauw samen te werken.

Speciaal voor kinderen is een spannende speurtocht met allerlei leuke opdrachten gemaakt.

Kinderen worden aan de hand van deze speurtocht door de vier instellingen geleid. Na afloop krijgt ieder kind een verrassing.

foto: Jaap de Vries

Het Drense Landschap

VSB Fonds steunt vele projecten In de afgelopen tijd heeft ‘Het Drentse Landschap’ voor veel projecten steun gekregen van het VSB Fonds. Dit fonds steunt initiatieven die van belang zijn voor een leefbare samenleving. Aandacht voor de natuur is daarbij een vanzelfsprekende zaak. Met name wil het VSB Fonds de betrokkenheid van mensen bij de natuur in hun omgeving vergroten omdat dit tot begrip en respect leidt. Om die reden steunt het fonds al meerdere jaren projecten van de 12 Provinciale Landschappen. Met de financiële injectie van het VSB Fonds kan ‘Het Drentse Landschap’ onder meer:

• • • • • •

Een boerderijengids uitgeven De wandelgids ‘De loop van de Reest’ produceren Deelnemen aan het programma Woeste gronden van RTV Drenthe Het bezoekerscentrum op het Hijkerveld inrichten Een boek over esdorpen maken Communicatiemiddelen voor het Hunzeproject ontwikkelen.

33

34

Agenda Algemeen Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde Hijkerveld De kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

Informatiecentra De Blinkerd Vamweg te Wijster • Open het gehele seizoen van 10.00 uur tot zonsondergang ’t Ende Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk) Open: • van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur • van 1 november tot en met 31 maart alleen op zondag van 11.00-17.00 uur

Laarzen of waterdichte schoenen aanbevolen.

We raden u aan een verrekijker mee te nemen

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

zo. 23 mrt. 10.00 – 16.00 uur Lammetjesdag schaapskooi Hijkerveld Vanaf 10.00 uur worden u en uw (klein)kinderen verwelkomd met beschuit met muisjes. Voor de kinderen zijn er allerlei activiteiten.

Start: bij de schaapskooi op het Hijkerveld. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk.

Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

za. 12 apr. 14.00 uur Voorjaarswandeling over het Landgoed Vossenberg Gidsen nemen u mee over dit typische jonge heideontginningslandgoed.

Start: bij het informatiebord van ‘Het Drentse Landschap’. Vanuit Wijster gaat u in oostelijke richting.

Vervolgens direct over de brug van het Linthorst-Homankanaal linksaf.

za. 29 mrt. 11.00 uur Archeologie en voorjaar op Rheebruggen Een wandeling met een vleugje voorjaar en een snufje archeologie.

Start: bij de beheersboerderij van Stichting Het Drentse Landschap, Rheebruggen 8 in Ansen.

zo. 13 apr. 14.00 uur Voorjaar en potklei in De Kleibosch Gidsen leggen u de betekenis van potklei voor plant en mens uit. Start: bij de boerderij Tichelwerk, Moleneind 4 in Foxwolde.

zo. 30 mrt. 14.00 uur Voorjaarswandeling Oude Diep Ook in de opnieuw kronkelende beek zijn de eerste voorjaarsverschijnselen te zien.

Start: op de parkeerplaats van de Blinkerd bij de kiosk aan het VAM-kanaal, bereikbaar vanaf de weg Wijster – Drijber. De route staat met borden aangegeven. za. 5 apr. 14.00 uur Stinsenplanten op de landgoederen De Havixhorst en Dickninge Een prachtige voorjaarswandeling over twee oude landgoederen aan de Reest.

Start: parkeerplaats van De Havixhorst aan de Schiphorsterweg bij De Wijk. zo. 6 apr. 14.00 uur Roofvogels op het Hijkerveld Gidsen gaan in op het leven van roofvogels die voorkomen op het Hijkerveld. Daarnaast zullen ze aandacht besteden aan het essenlandschap. Start: schaapskooi. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

wo. 16 apr. 14.00 uur Ontdektochten voor kinderen op het Hijkerveld Het schapenpad: over de grasmaaiers op pootjes. Voor kinderen van 4 t/m 6 jaar.

Het tijdpad: over de prehistorische bewoners van het Hijkerveld.

Voor kinderen van 7 t/m 12 jaar.

Opgave bij Els Hurkmans: (0592) 26 28 29.

Start: schaapskooi. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. wo. 23 apr. 14.00 uur Schapen op het Hijkerveld De herder laat zijn kudde zien.

Daarnaast zijn er kinderactiviteiten.

Start: schaapskooi. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. zo. 27 apr. 11.00 uur Vogels van de Boerenveensche Plassen Gidsen vertellen u over de natuurontwikkeling in dit gebied en het effect hiervan op vogels.

Start: achter de Hervormde kerk die ligt aan de weg tussen Pesse en Stuifzand.

zo. 4 mei 14.00 uur Sporen uit de Tweede Wereldoorlog op het Uffelter Binnenveld Er zijn nog allerlei sporen op het Uffelter Binnenveld te zien die dateren uit de donkerste bladzijde uit onze geschiedenis.

Start: parkeerplaats aan de Markegenotenweg (een zijweg van weg Uffelte – Havelte). di. 6 mei 19.00 uur Vogelen op het Doldersummerveld Gidsen nodigen u uit om met de kijker de vogels te bewonderen die in dit heidereservaat voorkomen.

Start: bij café Jachtlust aan de Brink in Doldersum. za. 10 mei 14.00 uur Wandeling in diverse natuurgebieden aan de Reest Gidsen nemen u mee naar Rabbinge-Holtberg en andere natuurreservaten.

Start: voor de kerk in Oud Avereest (Overijssel). zo. 11 mei 14.00 uur Dotterbloemhooilanden Even ten noorden van de Gasterse Duinen, op het terrein van Staatsbosbeheer, zijn prachtige planten te vinden. Gidsen gaan via de Gasterse Duinen naar dit prachtig stukje Drenthe.

Start: bij het informatiebord op de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg tussen Gasteren en Oudemolen. di. 13 mei 20.30 uur Op zoek naar Boomkikkers in het Reestdal Voorafgaande aan de wandeling worden dia’s over deze zeldzame kikker vertoond.

Start: in het natuurinformatiecentrum De Wheem te Oud Avereest (Overijssel).

Agenda

Archief HDL

Speenkruid

do. 15 mei 19.30 uur Pingo: een animatie-pinguin of een ven?

Een speurtocht rondom het Bongeveen naar restanten uit de ijstijden.

Start: de zuidelijke inrit van de zandweg rondom het Bongeveen.

Het Bongeveen is te vinden door De Scheperijen in te rijden. Dit is de eerste zijweg naar rechts op de weg van Donderen naar Norg. zo. 18 mei 14.00 uur Waterdiertjes vangen in het Annermoeras Kinderen gaan zelf aan de slag met visnet en loep. Voor volwassenen is er een rondleiding door het moeras.

Start: café ’t Keerpunt, Oostermoer 1, Spijkerboor. do. 22 mei 21.15 uur De vleermuizen van De Havixhorst Met vleermuisfanaten en batdetectors op zoek naar deze mysterieuze nachtdieren.

Start: parkeerplaats van De Havixhorst aan de Schiphorsterweg bij De Wijk. zo. 25 mei 14.00 uur Nieuwe natuur in de Elzemaat De gids laat u de resultaten zien van twee jaar natuurontwikkeling in een deel van het Hunzedal.

Start: bij het informatiepaneel aan de Elzemaat tussen Eexterveen en Eextermade.

zo. 25 mei 14.00 uur Wandelen over de Stroeten Gidsen laten het oude Drentse landschap zien aan de hand van natuurreservaat Stroeten.

Start: bij de protestantse kerk aan De Wheem in Zweeloo. do. 29 mei 07.00 uur (Hemelvaartsdag) Dauwtrappen over het Groote Zand Miljoenen kleine lichtvonkjes versieren de heidestruiken en grashalmen en betoveren zo het landschap.

Start: op de parkeerplaats van camping ‘Het Grote Zand’, gelegen aan de weg van Hooghalen naar Amen, vlakbij Hooghalen. do. 5 juni 19.00 uur Drenthe anno…

Een wandeling door een stuk Drentse verveningsgeschiedenis van Dalerpeel.

Start: bij de rode veldschuur aan de Steigerwijk, één kilometer ten oosten van Dalerend. zo. 8 juni 14.00 uur (1e Pinksterdag) Landbouw en natuurbeheer gaan samen in De Kleibosch De gidsen gaan in op de wisselwerking tussen biologische landbouw en natuurbeheer. Start: bij de boerderij Tichelwerk, Moleneind 4 in Foxwolde.

wo. 11 juni 14.00 uur Ontdektochten voor kinderen op het Hijkerveld Het schapenpad: over de grasmaaiers op pootjes. Voor kinderen van 4 t/m 6 jaar.

Het tijdpad: over de prehistorische bewoners van het Hijkerveld.

Voor kinderen van 7 t/m 12 jaar.

Opgave bij Els Hurkmans: (0592) 26 28 29.

Start: schaapskooi. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. za. 14 juni 14.00 uur Langs heide, bos en vennen van De Wildenberg-Takkenhoogte Een wandeling door de natuur langs de Reest.

Start: bij De Hofstede (huisnummer 26) aan de Nieuwe Dijk bij De Pieperij. zo. 15 juni 14.00 uur Planten rondom het ven van Kampsheide Gidsen laten de verschillende plantensoorten zien die leven rondom het ven van Kampsheide.

Start: bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

do. 19 juni 20.00 uur Midzomerverhalen bij ’t Ende Met verhalenvertelster Gerda Noordam op stap…

Kosten: € 5,—. (incl. consumptie) Opgave: bij ‘Het Drentse Landschap’, (0592) 31 35 52.

Start: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk). za. 21 juni 10.00 uur Lange waterloop langs landgoederen Vereniging Natuurmonumenten en Stichting Het Drentse Landschap organiseren samen een stevige wandeling langs de landgoederen Vosbergen, De Braak, Vennebroek en Lemferdinge.

Start: koetshuis landgoed Vosbergen, Paterswolde. Duur: 6 uur. Opgave bij ‘Het Drentse Landschap’, (0592) 313552 wo. 25 juni 10.00 – 16.00 uur Demonstratie schapenscheren en kinderactiviteiten op het Hijkerveld Op deze dag worden de Schoonebeeker heideschapen geschoren.

Voor kleine en grote kinderen zijn er speciale activiteiten bij de schaapskooi.

Start: bij de schaapskooi op het Hijkerveld. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk.

Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. zo. 29 juni 10.30 uur Levend stuifzand op het Orvelterzand Gidsen laten u het leven zien dat zich heeft aangepast aan de barre levensomstandigheden van stuifend zand.

Start: de picknickplaats van Staatsbosbeheer. Vanaf Orvelte de Orvelterbrug over en vervolgens rechtsaf langs het Oranjekanaal rijden. Eerste weg links nemen en na ongeveer 500 meter aan de linkerkant ziet u de picknickplaats.

35

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Koninklijke BOOM UITGEVERS Meppel (0522) 26 61 11 Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw Royal Haskoning Groningen (050) 521 42 14 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...

Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 312 34 00 Prominent in uitgaan ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) HULZEBOSCH Grondwerken C.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07 Uw bomen, onze zorg Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V. Vroomshoop (0546) 64 38 02 Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water BUNING Wegenbouw B.V. Zuidwolde (0528) 37 31 64 Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 1 – 7860 AA Oosterhesselen Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Uitgeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen ERDMAN SCHMIDT Hoogeveen (0528) 27 72 66 Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

HARWIG Elektriciteitswerken B.V. Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging DAGBLAD VAN HET NOORDEN Groningen (050) 584 44 44 BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies BTL UITVOERING Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAF Meppel (0522) 25 57 96 DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V. Veendam (0598) 61 45 64 Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties OCTANORM® Bunne (050) 309 51 33 Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouwen displaysystemen RANDSTAD DRENTHE Assen (0592) 39 77 11 Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIE Groningen (050) 313 59 20 De Verhalenvertellers DIJKSTRA-GROEP Groningen (050) 403 14 31 Ontwerp van infrastructuur, projectmanagement, meetdienst en 3D-visualisatie CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk