Kwartaalblad nr.38

Kwartaalblad juni 2003 no. 38

38

Boerenveensche Plassen

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Bij Het Drentse Landschap zijn de volgende stichtingen aangesloten: Stichting Drentse Boerderijen, Stichting Oude Drentse Kerken Stichting Orvelte en Stichting Lemferdinge.

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 43.97.50.962 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen Prepress Von Hebel bv, Groningen Lithografie Arfo Colortechnics, Groningen Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel Omslag Boerenveensche Plassen (John Stoel) ISSN 1380-3263 Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage.

Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van € 50,– en hoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van ‘Het Drentse Landschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60,– te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het Drentse Landschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 4143,– (voor 2003) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 8284,– (voor 2003) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

3

Kom er even voor zitten

— bestuursberichten 4

Boerenveensche Plassen

— terreinbeschrijving Hero Moorlag 8

Ierland

— reisverslag Eric van der Bilt 13

Steenuiltje

— fauna Arend J. van Dijk 16

WMD

17

Orvelte/Orvelterzand

— wandelroute Bertus Boivin/Eric van der Bilt 21

Beek

— gedicht Rutger Kopland 22

Simon Jelsma

— interview Monique van Bijsterveld 24

’t Ende

— onderzoek Mirjam Barendsen en Sonja van der Meer 28

Vlees van het Landschap

29

Kortweg

— berichten 34

Agenda

Bestuursberichten

3

In de afgelopen kwart eeuw hebben achtereenvolgende kabinetten steeds grondaankoop door natuurbeschermingsorganisaties, zoals bijvoorbeeld de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, als belangrijk instrument bij het natuurbeleid ingezet om ervoor te zorgen dat de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), een slinger van aaneengesloten natuurgebieden door het hele land, in 2018 gerealiseerd zou zijn. Het demissionaire kabinet Balkenende besloot echter in het najaar van 2002 fors te snijden in de aankopen van grond voor de EHS. Een slechte ontwikkeling, vinden alle natuur- en milieuorganisaties.

Maar hoe denkt het Nederlandse volk over deze plannen? In december 2002 heeft de Vereniging Natuurmonumenten door het NIPO een onderzoek laten uitvoeren onder de Nederlandse kiesgerechtigden om aan de weet te komen wat hun houding ten opzichte van de natuur is.

Uit dat onderzoek blijkt dat 93% van de Nederlanders natuur belangrijk vindt. Bijna de helft van de ondervraagden (47%) noemt de natuur voor hen zelfs heel belangrijk.

Hoewel men grote waarde hecht aan de natuur is het voor de meeste mensen niet het belangrijkste onderwerp van dit moment. Gezondheidszorg, veiligheid, onderwijs en werkgelegenheid worden belangrijker gevonden. Maar met een vijfde plek doen natuur en milieu het als maatschappelijke onderwerpen bepaald niet slecht.

foto: Joop van de Merbel

Kom er even voor zitten

Een zeer ruime meerderheid van de bevolking is dan ook van mening dat de overheid nu voldoende geld moet blijven besteden aan de natuur, zodat er ook natuur is voor toekomstige generaties. Zeven op de tien respondenten vinden dat er ook in economisch moeilijke tijden in de natuur geïnvesteerd moet worden.

Slechts een kwart van de ondervraagden is het eens met het kabinet om 50% te bezuinigen op aankopen van grond voor de natuur.

Deze cijfers moeten toch, lijkt me, voldoende reden zijn voor een nieuw kabinet om de continuïteit van het natuurbeleid, met onmiddellijke ingang, te herstellen. Niet in de laatste plaats omdat alle onderzoeken uit-

wijzen dat door natuurbeschermingsorganisaties verworven en beheerde natuur veruit het beste natuurrendement oplevert. Veel meer dan het door de politiek zo gewenste agrarische natuurbeheer. Tijd voor een verstandige keuze dus…

Aleid Rensen, Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

4

Terreinbeschrijving

Boerenveensche Plassen nieuwe start voor natte natuur Natuurbeschermers werken al jaren tegen de verdrukking in.

Vooral op arme zandgronden, zoals in Drenthe, speelt de milieuvervuiling hen parten. De bodem wordt verrijkt door ammoniak dat afkomstig is uit drijfmest en stikstofoxiden. Soortenrijke vegetaties op schrale grond dreigen te verdwijnen. Bovendien zorgt een te laag grondwaterpeil voor nog meer ongemak.

Om te voorkomen dat vennen en plassen verdwijnen, moeten er grootschalige ingrepen in de natte natuur plaatsvinden.

Speciale machines klaren het werk, omdat handmatig plaggen te arbeidsintensief is. In 2002 heeft Stichting ‘Het Drentse Landschap’ negen hectare natte natuur in de Boerenveensche Plassen bij Pesse op genoemde wijze aangepakt.

Hero Moorlag*

Steltkluten

De Boerenveensche Plassen werden in 1986 voor het eerst grootschalig ‘op de schop’ genomen. Er waren toen nauwelijks nog plassen in het gebied. De opslag van berken zorgde ervoor dat de hogere gronden in bos veranderden. Ook was de heide goeddeels verdwenen. Het terrein raakte massaal begroeid met Pijpenstrootje en Pitrus. De van oorsprong natte delen raakten begroeid met een dicht tapijt Moerasstruisgras. Dat tapijt verviltte tot een glibberige laag van dood gras waarin nauwelijks natuurleven was waar te nemen. In het kader van de zogeheten Terugploegregeling was de stichting in 1986 financieel in staat de verpauperde Boerenveensche Plassen op grote schaal te verschralen door het afvoeren van verrijkte delen. Doel was het natuurterrein zoveel mogelijk weer in zijn oorspronkelijke situatie terug te brengen en daarna door kleinschaliger beheer het natuurleven te bevorderen. Het gebied moest weer Drents worden: een vochtig heidegebied met vennen.

In het reservaat werd allereerst door het toenmalige waterschap Middenveld een duiker van achthonderd meter aangelegd in de ontwateringssloot; deze ligt 2.30 meter onder het maaiveld. Daarna werd de sloot gedempt. Via de lange duiker konden de landbouwgronden tussen de Boerenveensche Plassen en het Spaarbankbos worden ontwaterd richting het Oude Diep bij Stuifzand. Uit alle voormalige plassen werd de vervilte bodembedekking verwijderd en de oevers met Pitrus werden opgeschoond. In de winter van 1986/1987 waren de Boerenveensche Plassen weer plassen.

De nieuwe natte natuur trok honderden steltlopers en eenden aan. Futen, Watersnippen en Wintertalingen gingen er weer broeden. Op enkele delen kwamen plantensoorten van heideschrale grond terug. Arnica of Valkruid (ook wel Wolverlei genoemd), Blauwe zegge en twee soorten zonnedauw bloeiden op plekken van weleer. Van de drie cultuurenclaves werd de pacht niet verlengd, waardoor het gebied met 125 hectare kon worden uitgebreid. De Kievit en de Wulp vonden er weer snel een thuisbasis om te broeden.

Menigeen bleef op de Dooddijk staan om naar al die vogels te kijken. Soms waren er Aalscholvers, dan weer een groep Zwarte ruiters, een Bruine kiekendief of de op libellen jagende Boomvalken. Zelfs Steltkluten, Lepelaars,

foto: John Stoel

foto: Joop van de Merbel

Vogelparadijs

Terreinbeschrijving Beentrek

Welriekende nachtorchis

Pitrusvelden

De stikstofrijkdom in de Boerenveensche Plassen, waaraan de bio-industrie in de omgeving en de ‘normale’ depositie debet is, wordt gretig opgenomen door kiemplanten van Pitrus. Deze plantjes ontwikkelen zich door een combinatie van fosfaten, afkomstig uit varkensmest van de omliggende voormalige cultuurlanden, en stikstof. Door het terrein elk jaar te maaien kunnen deze stikstofminners in toom worden gehouden. De Schotse hooglanders houden bovendien Pijpenstrootje en Bochtige smele kort. Toch konden deze beheersmaatregelen niet voorkomen dat Pitrus zich sterk kon vermenigvuldigen. De pollen reikten hier en daar bij wijze van spreken tot de ellebogen en bedekten de bodem.

Vooral de oevers van de twee grootste plassen werden langzaam ondoordringbaar.

In 2000 was de helft van het terrein ‘verpitrust’. Dat had één groot voordeel. In tegenstelling tot voorgaande jaren was er veel meer schuilgelegenheid voor jonge vogels. In het broedseizoen van 2000 en 2001 werden dan ook beduidend meer jonge eenden, Rietgorzen, futen, Meerkoeten en Wintertalingen volwassen. Ze verstopten zich in de uitgestrekte pitrusvelden voor jagende Zwarte kraaien, Bruine kiekendieven en Blauwe reigers. Er verborg zich zelfs een Roerdomp in de pitrusvelden. Ondanks dat besloot Stichting ‘Het Drentse Landschap’ het gebied verder te verschralen, met dien verstande dat slechts een deel van de pitrusvelden zou worden verwijderd om toch schuilgelegenheid voor de jonge vogels te behouden.

Kale vlaktes

Vanaf medio augustus 2002 ging aannemer Hulzebosch aan de slag: een deel van de hoge gronden zou worden afgeplagd en een veenput werd volledig opgeschoond. Uiteraard werd er bij deze werkzaamheden rekening gehouden met de vegetatie van zonnedauw, snavelbies en Moeraswolfsklauw.

Met behulp van plagmachines, draglines en tractoren werden overgangen gecreëerd naar natte valleitjes en werd een deel van een voormalige cultuurlandenclave geplagd. Een schitterende uitgangssituatie voor nieuwe natuur. Het is altijd verbazingwekkend om te zien hoe snel vogels deze kale delen als voedselgebied ontdekken. Nog geen dag na de eerste afplaggingen fourageerden er op de natte delen alweer Bosruiters, Groenpootruiters, tientallen Watersnippen en troepjes Witte kwikstaarten. De grootste klus is nu geklaard.

Een klein deel van het gebied is voorlopig even onherkenbaar geworden, maar dat is tijdelijk. De natuur verovert zelf de kale delen en binnen enkele jaren ontstaat er een nieuwe vegetatie.

Verbindingszones

Het is jammer dat de Boerenveensche Plassen als natuurgebied nog vrij geïsoleerd is. Het ligt daar eenzaam en alleen langs de spoorlijn als een restant van het vroegere uitgestrekte Pesser Veld. Al in 1970 hebben we als natuurbeschermers gepleit voor een natuurlijke verbinding met het Spaarbankbos en de Markegronden. Door deze verbinding zou de migratie van planten, vlinders en zoogdieren kunnen worden bevorderd. Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft inmiddels al enkele hectares dichtbij het Spaarbankbos verworven, maar een echte verbinding is nog steeds niet tot

foto: Jaap de Vries

Goudplevieren, Steenlopers, Nijlganzen, Zilverreigers en Kraanvogels lieten zich regelmatig zien.

Op de heide van het terrein keerde na lange afwezigheid de Roodborsttapuit terug. In een natte singel legden de Sprinkhaanrietzanger, de Rietgors en de Geelgors hun eieren. 1995 was voor het vogelleven op de plassen een topjaar: de duizenden Tiendoornige stekelbaarzen vormden een heerlijke maaltijd voor grote ruitersoorten en vier soorten futen, waaronder de zeer zeldzame Roodhalsfuut. Het doel was bereikt, maar het is een illusie te denken dat met het verwijderen van de toplaag uit vennen en plassen, het opschonen van oevers en het plaggen van heide je alle stikstof kwijt bent. Daarbij komt dat na het plaggen duizenden zaden vrijkomen.

foto: Geert de Vries

foto: Geert de Vries

Zwarte heidelibel (r)

Terreinbeschrijving

stand gekomen. Ondanks de mogelijkheden in de huidige ruilverkaveling te Stuifzand.

Aan de oostkant van de Boerenveensche Plassen ligt het Oude Diep. De barrière in de ecologische verbinding met de Boerenveensche Plassen vormt momenteel de spoorbaan.

Het talud en de bermen zijn tot natuurgebied in optima forma gemaakt door Stichting Landschapsbeheer Drenthe.

De verbindende schakel tussen de bossen bij Mantinge, Boerenveensche Plassen, Spaarbankbos, Kinholts- en Grittenbos bij Hoogeveen en de bossen bij Echten is het stroomdal van het Oude Diep. Wanneer er een verbinding tussen deze landschapselementen kan worden gemaakt, ontstaat er een groot natuurlijk gebied, waarin nog meer planten en dieren zich thuisvoelen en zich kunnen verplaatsen.

watergoot over het Linthorst Homankanaal met de middenloopt van de beek verbonden. Door deze constructie stroomt er meer water in de beek en kan het hier ook langer in blijven stromen.

Momenteel zijn er natuurontwikkelingsprojecten in voorbereiding voor de Roode Brand bij Drijber, de Pesserma bij Stuifzand en de stadsrandzone van Hoogeveen. Als alles over vele jaren is gerealiseerd dan zal het Oude Diepgebied een prachtige ecologische verbinding vormen met de Boerenveensche Plassen. Tot die tijd moet Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zich inzetten om de natuurwaarden in het heidegebied zo hoog mogelijk te maken. Dat gebeurt onder andere door ingrepen zoals die in 2002 in het reservaat verricht zijn. Zo werd onlangs door de IVN-afdeling en scouting Hoogeveen een valleitje met Pitrus opgeschoond.

Al snel daarna stond het gebied vol met prachtige paarse Klokjesgentianen.

Een ander landschap

Als het idee van de Ecologische HoofdStructuur, – het aaneen laten sluiten van natuurgebieden –, werkelijk wordt gerealiseerd dan zal het beekdal van het Oude Diep tussen Mantinge en Echten er in 2050 heel anders uitzien. Op dit moment wordt hier al hard aan gewerkt in het kader van het sinds 1995 lopende Oude Diep-project dat als doel heeft om landbouw, natuur, economie en recreatie een nieuwe impuls te geven. De organisaties die zich met het project Oude Diep actief bezig houden zijn naast de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, de gemeenten Midden Drenthe, Hoogeveen en De Wolden, het waterschap Reest & Wieden, Essent Milieu (VAM), de Noordelijke Land- en Tuinbouworganisatie (NLTO) en de Provincie Drenthe.

Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft met haar visie ‘Nieuwe kijk op het Oude Diep’ de eerste ideeën voor het herstel van het beekdallandschap op papier gezet. Veel van deze voorstellen worden momenteel gerealiseerd.

* H. Moorlag is correspondent bij de Hoogeveensche Courant en bestuurslid van ‘Het Drentse Landschap’.

foto: John Stoel

Waterhuishouding

Het Waterschap Reest en Wieden speelt een belangrijke rol in het herstel van de waterhuishouding van het gebied. Zij heeft ervoor gezorgd dat de landbouwgronden beschikken over een eigen watersysteem en zijn losgekoppeld van de natuurgebieden. Hierdoor is het mogelijk om het waterpeil en waterbeheer van het Oude Diep beter op de natuurlijke omstandigheden af te stemmen. Om dit te kunnen realiseren heeft het waterschap de bovenloop bij Drijber via een soort

7

8

Reisverslag

Ierland Het Groene Eiland * Eric van der Bilt

De rentmeesters van de 12 provinciale Landschappen houden elke twee jaar een excursie naar het buitenland. Ierland vormde dit keer de bestemming van deze studiereis. Een ideaal reisdoel omdat het zeer afwisselend is en vele typen landschappen herbergt: heidevelden, hoogvenen, bossen en bergen, maar ook prachtige kusten, rivieren en onvoorstelbaar veel monumenten vanaf de Steentijd.

Ierland is ongeveer 2,5 keer zo groot als Nederland en telt slechts 3,8 miljoen inwoners.

Een land met ontstellend veel ruimte dus.

De reis startte met een lezing van de National Trust for Ireland (An Taisle) in de Tailors Hall, een gildehuis uit 1627, in het stadscentrum van Dublin.

Het was een lang en gecompliceerd betoog. Maar eigenlijk kwam het erop neer dat de particuliere natuurbescherming in Ierland bar weinig voorstelt, hetgeen meteen ĂŠĂŠn van de redenen is waarom er in de natuur- en landschapsbescherming zoveel kansen gemist worden. An Taisle heeft nauwelijks bezittingen en telt slechts 5000 leden. Wat opvalt is dat zij zeer veel aandacht besteedt aan educatie en dat ze veel taken uitvoert die in Nederland door de milieufederaties en het IVN worden uitgevoerd. Ook de aandacht voor de eigen cultuur in de meest brede zin viel op.

De rijksoverheid bemoeit zich via drie ministeries met het natuur- en cultuurbeleid, hetgeen tot een redelijk onoverzichtelijk beleidsveld leidt.

Ierland zet sterk in op het realiseren van een zestal Nationale Parken. Het Ierse Staatsbosbeheer, The Heritage Service, ook wel Duchas genaamd, houdt zich bezig met aankoop en beheer van deze parken. Het streven is

om ongeveer 10 procent van Ierland onder de reservaatstatus te brengen, maar qua wetgeving is slechts 1% veiliggesteld. Net als in ons land faalde de Ierse regering bij het adequaat toepassen van de Habitat- en Vogelrichtlijn en de Wetlandsconventie .

Ook hier schijnen de politici niet goed te begrijpen dat de regering bepaalde verplichtingen in Europees Unie-

Tullamore

Carlow Limerick Tipparary

Killarney

Powerscourt House >

foto: Eric van der Bilt

Dublin

Gallway

verband is aangegaan. De verdragen met de Europese Unie lijken de natuurbescherming tegen de nalatigheid van de eigen regering te beschermen. Een situatie die zich in de huidige politieke constellatie ook in ons land lijkt te gaan voordoen.

Wicklow Mountains

Vlakbij Dublin ligt het Nationale Park

Wicklow Mountains. In de hoofdstad wonen 1,4 miljoen Ieren, hetgeen ook te merken valt aan de soms ongecontroleerde uitbreiding van de stad. Toch is er sprake van een geleidelijk groene overgang naar de met bos, heide en grasland bedekte Wicklow Mountains. Een prachtig ontspanningsoord voor de vele dagjesmensen.

De randen van de Wicklow Mountains zijn bezet met dorpjes, statige landgoederen, bosjes en beekjes. We bezochten Powercourt House, een enorm grijs kasteel met prachtige tuinen dat zich vanaf de 11e eeuw vanuit een motte heeft ontwikkeld tot een weelderig landgoed. Mooie formele tuinen met beelden, vijvers met fonteinen en enorme trappen. Sleutelbloemen, Boshyacinten en zware exotische bomen bepalen de sfeer.

Tijdens een bezoek aan het bezoekerscentrum in Glendalough werd duidelijk dat Duchas zeer sterk inzet op educatie.

Men besteedt enorm veel tijd aan het bewust maken van de Ierse burger hoe waardevol, uniek en belangrijk natuur en cultuur voor Ierland zijn.

De wandeling langs het meer en de hut van St. Kevins en een ruïneachtig kerkje was prachtig. Glendalough met haar vroeg Middeleeuwse kerken en begraafplaats was indrukwekkend.

Vanaf de 6e eeuw heeft hier het Keltische christendom gebloeid. De Ieren voelen zulke magische plekken ook als het hart van hun wereld. We zagen hier het bewijs dat Duchas zich in hoge mate inzet voor het behoud van abdijen, kastelen, musea, tuinen, landgoederen, forten en archeologie.

9

foto: Eric van der Bilt

Flora

Natuur en cultuur vielen hier prachtig samen in het weelderige en bosrijke dal, omgeven door de paarse heuvels van de Wicklows, een Nationaal Park, opgericht in 1991. Het park is op dit moment zo’n 20.000 ha groot.

Killarney Nationaal Park

Op weg naar het helemaal aan de westkust van Ierland gelegen park bezochten we de Rock of Cashel.

Onverwacht rees vanuit de vlakte van Tipparary een Middeleeuwse vesting op, hoog gelegen op een rotspunt.

Vanaf de 5e eeuw heersten hier de koningen van Munster, één van de vier oude koninkrijken van Ierland. In 1101 werd Cashel aan de kerk geschonken, waarna het kasteel zich tot een bloeiend klooster ontwikkelde.

In 1647 nam Cromwell het in en vermoordde de bewoners.

We werden verwelkomd in het prachtige 9e eeuwse Muckross House, midden in het Killarney National Park.

Dit ca.11.000 ha grote park ontstond in 1932 nadat het huis met 4000 ha aan de Ierse Staat was geschonken.

De landschappelijke schoonheid is onovertroffen. Naast het grootste meer Lough Leane rijzen de hoogste bergen van Ierland uit het water op. Uitgestrekte bossen, doorsneden door beken en rivieren, bieden een sprookjesachtige entourage.

Muckross House en de tuinen zijn duur in onderhoud. Meer dan een miljoen mensen bezochten inmiddels al het park, zo’n 250.000 bekeken ook nog eens het huis. Vrijwilligers spelen een belangrijke rol in de opvang en het rondleiden van de bezoekers. Duchas zorgt voor het onderhoud. Men moet elke inkomstenbron aangrijpen om het

Wicklow Mountains

10

Reisverslag Papegaaiduiker

foto: Johan Vos

Een feeërieke wereld van mosbos met Hulst, Taxus en de Aardbeiboom.

Men sprak van hyberico-lusitaanse levensgemeenschappen. Door het klimaat en de warme golfstroom groeien hier namelijk veel plantensoorten die ook in Spanje en Portugal te vinden zijn. Het was echt sprookjesachtig door het allesoverheersende groen van het mos.

Bos en Ierland

foto: Eric van der Bilt

Dennyclare Forrest

geheel in stand te houden. Een ook in Drenthe bekend beeld.

Rond het huis waren ruime parkeerplaatsen, een bezoekerscentrum, winkel en horeca gesitueerd met daaromheen de tuin. Alles werkte als een soort ‘strooppot’. Maar weinig mensen kwamen in de prachtige natuur bij Lough Leane. Wij wandelden uitgebreid door het fameuze eikenbos.

’s Middags liepen we in Toms Wood, één van de zeldzame stukjes oud loofbos in Ierland. Ook hier is er de eeuwige discussie tussen bosbouwers en natuurbeheerders, tussen ingrijpers en nietsdoeners. Er waren veel en veel te veel verwilderde Sika-herten, een Aziatische soort ter grootte van een klein edelhert, die elke verjonging onmogelijk maakten. Uitgerasterde delen lieten verjonging als haren op een hond zien. Oplossing is dus een moordend jachtregime of de introductie van roofdieren als Wolf en Lynx. Een heel gevoelig punt in een land met veel schapenboeren.

Ierland was vroeger bedekt met imposante eikenbossen die echter al heel vroeg in de geschiedenis gekapt

en gebrand werden. Er zijn maar heel weinig stukjes oorspronkelijk loofbos over. Vandaar dat men ze als ‘couveusekindjes’ behandelt. De introductie van het exotische Sika-hert is fout, maar het planten van de uit de Himalaya afkomstige Rododendron pakt nog veel catastrofaler uit. Deze struik verspreidt zich in een moordend tempo in de bestaande vochtige bossen. Alle ondergroei en bosverjonging wordt verstikt en er lijkt zich een grote ramp te ontwikkelen. Gelukkig worden nu met behulp van de Europese Unie vrijwel alle bossen in Ierland van deze op zich prachtige wintergroene struiken ontdaan. In plaats van sterk verzurende fijnsparbossen legt men nu vaak inheemse bossen aan op de grote oppervlakten van het voormalige hoogveen.

The Burren

De volgende bestemming van de reis was het Nationale Park The Burren, een langs de westkust gelegen kaal kalkplateau. Dit gebied is woest en ledig met een prachtige mediterraan aandoende begroeiing. Een gevolg van de relatief warme winters en de kalkrijkdom. Vlakbij treffen we ook arctische soorten uit de ijstijden aan die in dit

Reisverslag

barre gebied overleefden. De wandeling nabij de kale berg Mullagh Mor was een feest, het barre vervreemdende heuvellandschap met karstverschijnselen en stapelmuurtjes met Roodborsttapuiten, gentianen, orchideeën en fossielen eveneens. De beheerder van Duchas kiest er – in onze ogen ten onrechte – voor om niets aan het beheer van dit ongeveer 1200 ha grote reservaat te doen. Hierdoor kan de Hazelaar in een razend tempo dit oude cultuurlandschap overgroeien. Slechts een groep verwilderde geiten houdt een deel van het gebied nog kaal. Een forse winterbegrazing zou dit landschap haar kwaliteit doen behouden.

Opvallend is de indrukwekkende hoeveelheid prehistorische resten.

Dolmens, ijzertijdbegraafplaatsen en steentijdforten op elke heuveltop.

Een verplicht bezoek betrof de ca. 220 meter hoge, steil uit de Atlantische Oceaan oprijzende kliffen van Moher. Stampvol met Noorse stormvogels, Drieteenmeeuwen, Zeekoeten en Alken, maar ook Papegaaiduikers, slechts even zichtbaar wanneer ze uit hun holletjes opdoken en naar zee vlogen.

Nederlandse biologen anders gaan bekijken. Als een waardevolle en zeldzame levensgemeenschap die alleszins de moeite van het beschermen waard is. Sinds kort wordt een deel van de venen dan ook beschermd. Als een bijdrage van Ierland aan het Europese erfgoed. Een van de meest aansprekende venen is het grote veen van

Ierland barst van de venen. Van de dalen tot op de toppen van de heuvels.

Al sinds mensenheugenis wordt veen als brandstof gestoken en men hoefde dan ook niet op een turfje te kijken.

Overal wordt veen gewonnen; tegenwoordig zelfs op industriële schaal.

De laatste 15 jaar is men het veen in Ierland mede onder invloed van

foto: Eric van der Bilt

Het Ierse veen

Roundstone in Connemara waar wij een 10 km lange sompige wandeling doorheen maakten.

Wat een belevenis om in dit gebied tussen water, veen, mist en land te mogen zwerven. Met op de achtergrond altijd bergen. Het viel niet mee in dit door meertjes vergeven landschap droog te blijven en koers te

11

Cliffs of Moher

foto: Eric van der Bilt

houden. Dankzij luchtfoto’s en GPS lukte dat. Er schijnen zo’n 100 Otters in het gebied te leven, maar we zagen er geen.

Ongeveer 50.000 ha van het veen in Ierland valt inmiddels onder de Habitatrichtlijn. Ook zorgt de druk vanuit de Europese Unie voor een actiever natuurbeleid en natuurbeheer.

Toch worden er door Duchas nauwelijks gronden aangekocht en dat is een groot gemis. Dit spreihoogveen is het belangrijkste van heel Europa en zou zeker gezien de vele illegale en half legale verveningen met de ‘worstmachines’ gewoon verworven moeten worden. Druk vanuit de Europese Unie heeft inmiddels geleid tot het reduceren van de graasdruk door schapen met 30 procent. Saillant detail is overigens dat diezelfde Europese gemeenschap deze vorm van beheer daarvoor met de ooipremie gestimuleerd had. Opnieuw blijkt de geweldige impact van de Europese Unie op het nationale natuurbeleid.

Ontginning

Het afscheid van Ierland was wat pijnlijk. In de buurt van de rivier de Shannon en het religieuze hart van

Ierland bij Clonmacnoise reden we door een immense veenontginning.

Op industriële schaal wordt hier veen voor elektriciteitscentrales gewonnen, hier en daar aangevuld met een soort ‘worstmachines’ die turf in grote slangen maken voor privégebruik. Overigens neemt het turfgebruik thuis af, omdat het stoken van de kachel moeilijk met werken valt te combineren. De Ierse vrouwen hebben veelal een baan en niet meer de tijd om op de kachel te letten. Recent zijn overigens nog grote concessies uitgegeven. Hoewel er nog veel veen is, moeten de Ieren leren zuinig te zijn op wat er nog rest.

In korte tijd hebben we 4 van de 6 nationale parken in Ierland kunnen bezoeken, hetgeen ons duidelijk maakte hoeveel prachtige natuur en hoeveel imposante landschappen dit land bezit.

De ontwikkelingen in de landbouw, het ontbreken van een adequate ruimtelijke ordening, de grootschalige verveningen en Sitkabebossingen vormen niet geringe bedreigingen.

Deze worden niet helemaal adequaat door de Ierse overheid tegemoet getreden. Denk maar aan de chaotische organisatie van de natuur- en landschapsbescherming. Toch ziet men in

Roundstone Moor

toenemende mate het belang van de natuur in, zeker nu het toerisme in economische zin van grote betekenis wordt. Ook de snel in welvaart gegroeide eigen bevolking waardeert natuur en landschap meer en meer.

Hoopgevend zijn tevens het integreren van natuur en cultuur in het beleid en de liefde van de doorsnee Ier voor zijn erfgoed. Bij de huidige onverschillige houding van onze eigen regering voor natuur en milieu voelde het als een geruststelling te merken dat de Europese Unie de nationale regeringen van Europa op haar verplichtingen wijst.

* drs E.W.G. van der Bilt is directeur/rentmeester van Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Fier Steenuiltje heeft het zwaar

Fauna

13

Arend J. van Dijk*

De Steenuil houdt van een rommelig landschap met oude boerderijen, schuurtjes, wat loslopend vee en knoestige bomen.

In onze strak gereguleerde plattelandswereld, waar efficiĂŤntie en netheid vaak de boventoon voeren, heeft de Steenuil vaak het nakijken. Het gaat niet goed met deze medebewoner van onze boerenerven. Werden we vroeger nog wel eens wakker gehouden door het fel roepende uiltje, tegenwoordig is het een bijzonderheid hem nog in

De kleine Steenuil, ongeveer net zo groot als een duif, woont bijna altijd dicht bij mensen, soms zelfs onder hetzelfde dak. Als nestplaats kiest hij een donker gat in een gebouw of holle boom. Bij gebrek hieraan wordt soms toevlucht gezocht in speciale nestkasten. In Drenthe bewoont de Steenuil vooral streken waar oude

foto: Rob Reijen/FN

Drenthe te horen.

Fauna

boerderijen schots en scheef door elkaar staan. De percelen zijn er meestal onregelmatig van vorm, met veel oude bomen, houtwallen en liefst enkele geknotte bomen. Soms gaat het om statige oude boerderijen met historische eiken of linden, maar evengoed vallen keuterijen in de smaak. Boerderijen waar nog enigszins ouderwets geboerd wordt oefenen speciaal aantrekkingskracht uit. Vaak zijn daar nog mesthopen, hoekjes met ruigte en rommel, weinig verharding en er worden wat koeien, varkens of ander vee gehouden.

Gebouwen met hier en daar een gat, losse plank of dakpan bieden al nestgelegenheid. Vindt nieuwbouw plaats of krijgt ‘bedrijfshygiëne’ de overhand dan is het pleit voor de Steenuil meestal beslecht. Boerenbedrijven die door

burgermensen (zoals ze dat in Drenthe zeggen) bewoond gaan worden kunnen ons uiltje fataal zijn, wanneer alles keurig netjes wordt ingericht en oude schuurtjes worden gesloopt en kromme, holle bomen omgehakt. Het kan ook anders, want er zijn voldoende voorbeelden van aanpassing van bewoning en erf waarbij het Steenuiltje de vaste medebewoner bleef.

Nabootsen

Opsporen van de Steenuil is geduldig nachtwerk. In maart en april kunnen roepende uiltjes worden gelokaliseerd.

De roep, een min of meer monotoon ‘ghuuk’, duidt op een nestplaats. In gebieden met weinig uilen wordt de roep nauwelijks ten gehore gebracht.

Vogelaars nemen dan soms toevlucht tot het afspelen of nabootsen van de uilenroep. De echte uil reageert daarop door ook te gaan roepen. Hij denkt namelijk dat er een indringer in zijn territorium zit. Dit is een goede truc om Steenuilen op te sporen, maar deze truc vereist deskundigheid, want voor je het weet vindt er verstoring plaats.

Navraag bij bewoners levert ook veel informatie op.

Steenuiltjes zijn soms ook overdag actief. Ze hebben vaak vaste zitplaatsen en zitten dan in het zonnetje en speuren de omgeving af naar een muis, mol, vogeltje, kikker, kever of worm.

Vergane glorie foto: Arend J. van Dijk

14

Het mag duidelijk zijn dat de gloriedagen voor het Steenuiltje in Drenthe achter ons liggen. Vroeger had elk boerendorp z’n eigen Steenuil. Soms zaten er meer en die hielden in vroege

voorjaarsnachten met hun ‘geschreeuw’ de buurt nog wel eens wakker. Kom daar nu eens om. Het kleinschalige boerenlandschap herbergt de meeste Steenuilen. Zo’n dertig jaar geleden zaten ze vrijwel overal verspreid in Drenthe als het gebied maar niet te open (Veenkoloniën) of te bebost was.

Eldorado’s met tientallen paren waren het gebied van de Drentse Aa, de omgeving van Dwingeloo-RuinenHavelte en Aalden-Gees-Oosterhesselen.

Het Drentse totaal kwam op zo’n 200 paren. In de beginjaren negentig was de stand aanzienlijk uitgedund tot ongeveer 100 en anno 2002 mogen we blij zijn als we de 75 paren nog halen.

Meer dan de helft van de vroeger bezette plekken is verlaten. Het midden van Drenthe lijkt uitgestorven, zelfs langs de Drentse Aa en bij Aalden en Gees. Er zitten thans nog enkele paren tussen Roden, Norg en Eelde, in Diever, Ruinerwold, De Wijk, Echten, Veeningen, langs de Reest, bij Coevorden, Oosterhesselen, langs het Schoonebekerdiep en hier en daar elders. Alleen de omgeving DwingelooRuinen kan nog bogen op een enigszins ouderwetse stand van 20 tot 30 paren.

Het aantal Steenuilen in een gebied schommelt sterk. In jaren met veel muizen haalt de Steenuil topaantallen en in muizenarme jaren loopt de stand terug. Strenge winters veroorzaken soms een aderlating, vooral omdat strenge vorst en ijzel het de Steenuil moeilijk maken zijn kostje bij elkaar te scharrelen.

Maatregelen

De Steenuil blijft zitten waar hij zit.

15

Meer weten?

Voor vragen of advies over de Steenuil kunt u terecht bij de Steenuilenwerkgroep Drenthe, p/a H. Bloem, Rusthoven 7, 9301 TD Roden,

foto: Rob Reijen/FN

050-5016044.

Jonge vogels zwerven wel wat uit, maar daarbij is tien kilometer al heel ver. Het is een super-standvogel. Dit belemmert herstel van de stand, want de kans op migratie vanuit de goede gebieden, zoals in Gelderland, is miniem. Eenmaal verlaten gebieden worden thans nauwelijks herbevolkt.

Problemen waar de Steenuil tegen aan loopt zijn gebrek aan voedsel en nestgelegenheid. Het landschap is eenvormiger geworden, percelen zijn recht getrokken, groter gemaakt, ontwaterd en veel opgaand geboomte is gekapt. De grasmat is welhaast steriel en ruige randen en bermen worden niet getolereerd. Daarnaast spelen veranderingen op het boerenerf een rol. Gebouwen worden opgeknapt of vervangen door nieuwe, het erf is grotendeels verhard en bovenal is het

er vaak keurig en netjes. Door toegenomen agrarische efficiĂŤntie valt er voor de Steenuil in dit veranderde landschap weinig meer te halen.

Het zal duidelijk zijn dat het voor de Steenuil welhaast vechten tegen de bierkaai is. Soms is het uiltje echter te helpen met vrij simpele maatregelen.

Menige Steenuil heeft al dankbaar gebruik gemaakt van een speciale horizontaal geplaatste langwerpige nestkast. In sommige dorpen hangen inmiddels de nodige kasten en weet de stand zich op het huidige niveau te handhaven. Als u in het buitengebied woont, kunt u ook zelf wat doen, bijvoorbeeld door in de tuin of op het erf enkele achteraf hoekjes te laten verruigen, de halfdode holle boom nog een paar jaar te laten staan evenals het oude bijna verzakte schuurtje. De

Steenuil past in een wat rommelige omgeving.

Zeker op de lange termijn zijn andere maatregelen nodig, meer gericht op het weer geschikt maken van het landschap. In het kielzog hiervan profiteren ook andere dieren en planten. Hierbij kan gedacht worden aan het minder intensief gebruiken van de naaste omgeving van de (woon)boerderij.

Maai bijvoorbeeld de bermen van percelen en wegen minder vaak, maak een drassige plek aan de rand van het land, plant (fruit)bomen aan of knot bepaalde bomen etc. Misschien dat deze maatregelen de kans vergroten dat u op zekere dag wordt aangekeken door de felle blik van een Steenuil. * A.J. van Dijk is medewerker van SOVON Vogelonderzoek Nederland

16

De watertoren in Assen In Nederland zijn vanaf 1856 zo’n 260 watertorens voor de centrale drinkwatervoorziening gebouwd. Door de forse afmetingen en de vaak markante situering in het vlakke Hollandse landschap beschouwden de waterleidingmaatschappijen de watertoren als hun visitekaartje en besteedden ze veel aandacht aan het uiterlijk.

De technische ontwikkeling leidde tot steeds vernuftiger reservoirtypen, waardoor steeds slankere draagconstructies mogelijk werden. Vrijwel alle architectuurstromingen hadden elk hun eigen opvatting over het uiterlijk.

Dat heeft een unieke verzameling torens opgeleverd.

Eén van deze torens staat in Assen en is eigendom van de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD).

Oude watertoren De watertoren van de NV Asser Bronwaterleiding verrees in 1897 aan de Rolderstraat, vlakbij het toenmalige station aan de weg naar Groningen. Naast de normale functie van voorraadvat had de toren in die tijd een nevenfunctie; er was namelijk een openbare badinrichting in ondergebracht.

Mensen die thuis niet konden baden, gingen naar de toren voor de hygiëne. In 1961 is de toren gesloopt, omdat hij in slechte staat verkeerde en de opslagruimte te klein werd.

Deze pagina wordt verzorgd door NV Waterleidingmaatschappij Drenthe

Nieuwe watertoren De nieuwe watertoren is in juni 1961 in gebruik genomen, net voordat de oude werd afgebroken. De toren staat aan de noordkant van de Vaart.

De toren is hier gebouwd omdat het toen een centrale plek was, vlakbij de meeste huizen van Assen. Vroeger had de watertoren de functie van voorraadvat die het water onder druk bij de burgers bracht. Door het reservoir hoger te plaatsen dan de tapkranen in de woningen is er voldoende druk. In de loop der tijd hebben modernere systemen hun intrede gedaan.

Nu is de watertoren nog een hulpmiddel om het productieen distributieproces gelijkmatiger te laten verlopen.

Sinds 1970 valt de toren onder de verantwoordelijkheid van de WMD.

Ontwerp De watertoren is een ontwerp van de heer W. ter Braake, het toenmalige hoofd bouwkunde en stedenbouw van gemeentewerken Assen. De torens die in de periode tussen 1957 en 1965 gebouwd zijn, kenmerken zich door de zichtbaarheid van de functionele aspecten als grootte en hoogte van het reservoir, constructieve opzet en materiaalgebruik. Bij het ontwerp werd veelal uitgegaan van het materiaalbesparende principe van een slanke onderbouw in combinatie met een uitkragend reservoir. De watertoren van Assen is een duidelijk voorbeeld van deze generatie watertorens. De toren is 33 meter hoog, heeft 154 traptreden en bevat 550000 liter water.

Meer informatie: www.wmd.nl

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Wandelroute

foto: Joop van de Merbel

Orvelte en Orvelterzand

21

Orvelte/Orvelterzand 9 10

P 11

7

We hoeven u niet te vertellen dat Orvelte één van de mooiste Drentse dorpen is. Wie kent Orvelte niet? Alom wordt het dorp geroemd als

8

4

één van de meest gave exemplaren van het Drentse esdorp. Vandaag

12

laten we u kennismaken met de meer onbekende kanten van Orvelte.

3

We maken een wandeling door het veld ten westen van het dorp,

5 2

langs de oude Noordesch en aan de overkant van het Oranjekanaal.

6

Daar ligt één van de weinige overgebleven stukken van het Ellertsveld: het Orvelterzand dat sinds jaar en dag eigendom van de Stichting

Start 1

loopt u meteen linksaf het dorp

pad links richting Reijntjesveld.

uit. Voorbij de boerderijen neemt

Bij de bosrand rechtsaf. Aan het

u rechtsaf het weggetje

eind van de bosrand ziet u de

Kromboom.

IJzertijdboerderij.

Omdat Orvelte destijds één van de

De vondsten van sporen van bewoning

weinig overgebleven gave Drentse es-

bij de aanleg van de nieuwe ‘rondweg’

dorpen bleek, is het dorp een ingrijpende

ten zuiden van Orvelte brachten

ruilverkaveling bespaard gebleven. In

archeologen op het idee een boerderij

1961 werd Orvelte aangewezen als

uit de IJzertijd na te bouwen. Dit tijd-

beschermd dorpsgezicht. Vanaf eind

perk begon circa 750 v.Chr. en duurde

jaren zestig begon de Stichting Orvelte

tot het begin van de jaartelling. Uit-

de monumentale boerderijen in het

gangspunt was de opmeting van één

dorp te kopen. Men probeerde het dorp

van de plattegronden van een boerderij

eruit te laten zien zoals het er halver-

die op het Hijkerveld gevonden was.

wege de negentiende eeuw uitzag.

Eiken palen vormen het skelet van de

Tegelijkertijd ging Staatsbosbeheer in

boerderij in Orvelte. De wanden zijn

de omgeving van Orvelte esgronden en

gevlochten van twijgen en aangesmeerd

weilandjes verwerven om ze op de

met leem. Op het dak ligt riet. Een

ouderwetse manier te gaan beheren.

schoorsteen is er niet. De rook van het

Toen de Stichting Orvelte in 1999 in

haardvuur verdwijnt gewoon door het

de problemen kwam, heeft ‘Het

rieten dak. Binnenin heeft de boerderij

Drentse Landschap’ zich ontfermd over

één grote ruimte. Hier leefde het

het beheer van de eigendommen.

boerengezin samen met hun dieren.

Staatsbosbeheer en ‘Het Drentse Land-

(Het zou tot in de achttiende eeuw

schap’ werken sindsdien nauw samen

duren voor in Drenthe een scheidings-

bij het beheer van dit unieke stukje

muur tussen de woning en het bedrijfs-

Drents esdorpenlandschap. In de

gedeelte normaal was. Ook in de

Dorpsstraat vindt u een informatie-

Bruntingerhof, de oudste boerderij in

centrum van beide natuurorganisaties.

het dorp Orvelte, leefden in het begin mens en dier nog in één ruimte.)

Situatie rond 1900

foto: Joop van de Merbel

2 Kromboom wordt een asfaltweggetje. Neem het eerste zand-

foto: Geert de Vries

1 Ga vanaf de parkeerplaats links richting dorp. Bij het tolhuis

© Topografische Dienst Emmen

‘Het Drentse Landschap’ is.

Orvelte/Orvelterzand Lengte route 8 km (U kunt de

Honden Niet toegestaan

tocht halveren door bij de

vanwege de Schotse hooglanders

Orvelterbrug (nummer 8 in de

op het Orvelterzand.

beschrijving) terug te gaan naar het dorp. Bewaar dan het ‘rondje

Startpunt Parkeerplaats aan

Orvelterzand’ voor een andere

de westkant van het dorp,

keer. Het startpunt is dan de

d.w.z. aan de kant van

parkeerplaats bij punt 11.

Westerbork, kosten € 3,00 (parkeerautomaat bij de uitgang).

1

Benodigde tijd 2 à 2 /2 uur Openbaar vervoer Vanaf Begaanbaarheid paden

NS-station Assen de bus richting

Uitstekend te belopen (In natte

Zweeloo nemen.

jaargetijden zijn enkele paden aan het begin van de wandeling wellicht wat modderig).

3 Vanaf de boerderij neemt u het pad links van het paadje

Links van het pad ligt de Noordesch,

over de akker waarlangs u

verdeeld in meer dan vijftig akkertjes.

gekomen bent. Op de asfaltweg

Staatsbosbeheer is hier jaren geleden

gaat u linksaf.

begonnen om de oude akkergewassen

in totaal zo’n acht hectare groot en

weer in te zaaien. Het belangrijkste 4 Ga rechts van het pad de dam over en steek het veld recht over.

product is Winterrogge. Daarnaast

Ga bij de sloot rechtsaf en blijf

Boekweit, Haver en voederbieten

de sloot twee haakse bochten

verbouwd. Met deze oude gewassen

lang volgen.

keerden ook ‘ouderwetse’ akkerkruiden

U loopt over het Rustveld, een tot

als Korenbloem, Kamille en Korensla

landbouwgrond ontgonnen heideveld.

terug.

Onder andere door het gebied te laten

Rechts van de Schapendrift liggen

begrazen probeert Staatsbosbeheer de

weilandjes die afwateren op het

natuur hier nieuwe kansen te geven en

Orvelterstroompje. Verderop op

zo de effecten van de ontginning weer

de Schapendrift passeert u het

terug te draaien. Regelmatig loopt in

(gekanaliseerde) stroompje.

worden onder andere aardappelen,

dit gebied de schaapskudde van Orvelte.

foto: Jaap de Vries

Deze kudde telt zo’n 300 Schoonebeker

7 Ga bij het Oranjekanaal

heideschapen. De schaapskooi vindt u

rechtsaf.

aan het begin van de Schapendrift in

Halverwege de negentiende eeuw was

het dorp.

een dorp als Orvelte nog helemaal van het Ellertsveld afhankelijk. Voor een

Orvelterzand

5 Een bruggetje brengt u naar de overkant van de sloot. Ga op

vruchtbare es was veel schapenmest

het pad rechtsaf: het Stroakkers-

kunnen houden moest je over een flink

diekie.

heideveld kunnen beschikken. U kunt

nodig. Om een grote kudde schapen te

foto: Jaap de Vries

zich dan ook voorstellen dat de boeren 6 Het pad brengt u naar een klinkerweggetje. Dit is de oude

de aanleg van het Oranjekanaal met

Schapendrift van het dorp.

Desondanks gingen in 1853 de

Ga linksaf en volg de Schapen-

Drentsche Veen en de Midden Kanaal

drift tot aan het Oranjekanaal.

Maatschappij vol enthousiasme aan de

Onderweg houdt u op de

slag, Men slaagde erin om binnen een

driesprong rechts aan.

paar jaar een kanaal aan te leggen van

Langs de Schapendrift bracht de scheper

de Drentsche Hoofdvaart naar de

van Orvelte zijn kudde naar het

Bargervenen bij Emmen. Economisch

Ellertsveld ten noorden van het dorp.

gezien is het kanaal nooit een succes

Struikgewas aan weerszijden moest

geworden. Er waren teveel sluizen en

voorkomen dat de dieren zich onder-

het Oranjekanaal bleek te ondiep!

weg aan het akkergewas op de essen tegoed gingen doen.

lede ogen aanschouwden.

foto: Joop van de Merbel

Orvelte/Orvelterzand

8 Steek het kanaal bij de Orvelterbrug over en ga aan

danken heeft, want er komt nog altijd

de overkant rechtdoor.

zand voor. Vroeger werd het zand los-

Vroeger strekte zich hier het eindeloze

gemaakt door de schapenhoefjes en het

Ellertsveld uit, nu is het aardappelland

steken van heideplaggen. Tegen-

zover als het oog reikt. Het veld verloor

woordig zijn het vooral de hooglanders

Op zoek naar de geschiedenis van Orvelte

zijn functie als ‘mineralenreservoir’ toen

die de begroeiing steeds weer open-

de kunstmest de rol van de schapenmest

trappen.

In Orvelte wandelt u over keienstraatjes langs oude boerderijen met prachtige erven. Naast exposities worden er ook bijzondere verzamelingen van ambachtelijke spullen en kunstnijverheid tentoongesteld.

Van het vroege voorjaar tot het late najaar worden er in het dorp allerlei evenementen georganiseerd.

Orvelte is voor voetgangers en fietsers vrij toegankelijk. Voor sommige bezienswaardigheden moet een toegangsprijs worden betaald. Het informatiecentrum van ‘Het Drentse Landschap’ en Staatbosbeheer aan de Dorpsstraat 1a is vrij toegankelijk. In het nabij gelegen Ottenshoes kunt u de spectaculaire multimediavoorstelling Het Orvelter Dagboek bekijken. Het Amerikaanse meisje Kathy Williams vindt het dagboek van haar overgrootmoeder, die rond 1900 onderwijzeres in Orvelte was. Haar overgrootmoeder emigreerde naar Amerika, maar waarom? Vanwege een ongelukkige liefde? Kathy gaat in Orvelte op zoek naar het verleden van overgrootmoeder.

Zie voor meer informatie over wat er in Orvelte te zien en te doen is, de website op het adres www.orvelte.net.

– zij het op kleine schaal – open stuif-

overnam. Daarna duurde het overigens nog heel wat jaren voor het Ellertsveld

10 De paaltjesroute brengt u via

interessant voor investeerders werd.

het wildrooster naar de overkant

Dit deel van het veld werd pas na de

van het Orvelterzand. Aan de

Tweede Wereldoorlog ontgonnen.

andere kant van het raster meteen rechtsaf de laan volgen.

9 U ziet rechts een paadje uit het natuurgebied komen.

Op het laatst buigt het pad naar

Via het wildrooster gaat u het

De route laat heel fraai zien wat er met

Orvelterzand op. Volg linksaf de

de ‘grote stille Drentse heide’ gebeurd

paaltjesroute (paarse koppen).

is. Een deel werd ontgonnen tot land-

Het Orvelterzand is een restant van het

bouwgrond, u zag het toen u het

Ellertsveld. Toen de Stichting ‘Het

Oranjekanaal passeerde. Een ander deel was te slecht, te zanderig en te

12 Vanaf de brug brengt de Brugstraat u terug naar Orvelte.

huisplaatsen is in de loop van de tijd

Drentse Landschap’ het terrein begin jaren zeventig in bezit kreeg, was de

geaccidenteerd om te ontginnen.

Ga rechtsaf het dorp in om wat

Drenthe. De grootste en ‘oudste’

heide bezig vol te groeien. Besloten

U merkte het op het Orvelterzand.

rond te kijken. Via de Dorpsstraat

boerderij van het dorp is de Bruntinger-

werd de ‘verbossing’ een halt toe te

En dan had je nog grond die te slecht

komt u terug bij de parkeer-

hof. Deze vakwerkboerderij is in 1968

roepen door het terrein door schapen

voor landbouwgrond was, maar te goed

plaats.

hierheen verplaatst vanuit Bruntinge.

en later door Schotse hooglanders te

om zo maar te laten liggen. Je kon hier

Van de zeventien boerderijen die het

De oudste delen van de boerderij

laten begrazen. Lopend over het

immers altijd nog een productiebos met

dorp vroeger telde, zijn er acht over-

stammen uit circa 1650.

Orvelterzand kunt u goed zien dat de

dennen, sparren en lariksen aanleggen.

gebleven. Een deel van de overige

‘grazers’ een buitengewoon waardevolle

U ziet zo’n bos links van het pad. Het is

bijdrage kunnen leveren aan het in

eigendom van Staatsbosbeheer.

links naar de weg.

herbouwd met oude panden elders uit

stand houden van een heidelandschap. route door loopt, heeft zich in de loop

11 Op de weg gaat u rechtsaf naar het Oranjekanaal. Daar weer

van de jaren ontwikkeld tot een fraaie

recht terug naar de Orvelterbrug.

‘boomheide’.

U kunt het beste het pad tussen

Op enkele plaatsen is nog goed te zien

de bomen en de sloot nemen.

Het deel van het Orvelterzand waar de

waar het Orvelterzand zijn naam aan te

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (juni 2003) Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 – 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

Beek Je staat ergens, aan de oever van een beek om je heen een paradijselijk dal wallen met kleine eiken, uitbundig bloeiend gras, en aan je voeten gaat het water, oud, heel stil water – zo langzaam, het is alsof het aarzelt, niet wil dat het voorbij gaat.

Rutger Kopland

Uit: Over het verlangen naar een sigaret, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam 2001

22

Interview

Simon Jelsma al bijna 60 jaar inzet voor ee Simon Jelsma was tot mei 2001 voorzitter van de Nationale Postcode Loterij. Niet het bereiken van de respectabele leeftijd van 84 jaar heeft hem doen besluiten te stoppen, maar hij wilde graag het stokje overdragen aan zijn mede-initiatiefnemer Boudewijn Poelmann. De Nationale Postcode Loterij keerde over het jaar 2002 maar liefst 203 miljoen euro uit aan 44 goede doelen. Wij gingen op bezoek bij Simon Jelsma en keken terug op zijn leven, de start van de Nationale Postcode Loterij en de samenwerking met de 12 provinciale Landschappen.

Monique van Bijsterveld*

Brink was de eer in zijn programma “de 64.000 gulden vraag” de nieuwe loterij te lanceren.

Jelsma was verbaasd over het enthousiasme waarmee de Postcode Loterij door het grote publiek onthaald werd. Ook de snelle stijging van het aantal verkochte loten verraste hem: van 500.000 naar 1 miljoen en al snel stond de teller op 2 miljoen, 3 miljoen,

werkte onder meer voor de KRO en de NOS. Vooral bij de laatste omroep kwam hij veel in aanraking met de problematiek van de ontwikkelingslanden. Dat greep hem aan! Hij vond dat de politiek, maar ook het publiek van Nederland, onvoldoende aandacht had voor de ellende in de wereld.

Deze interesse leidde in 1956 tot het oprichten van de NOVIB (Nederlandse Organisatie Voor Internationale Bijstand).

Samen met Boudewijn Poelmann en Herman de Jong hield Jelsma zich met name bezig met fondsenwerving, het vinden van geld voor goede doelen.

Dat was niet altijd eenvoudig. In de jaren ’80 toen ze alle drie inmiddels al bij de NOVIB weg waren, ontstond het idee voor de Nationale Postcode Loterij. Een loterij die als een soort ‘geldmachine’ werkte voor goede doelen in binnen- en buitenland.

Succes

Op het initiatief werd enthousiast gereageerd en Vluchtelingenwerk, NOVIB, Natuurmonumenten, Greenpeace, KPN en Joop van den Ende besloten mee te werken. Daarmee was de loterij een feit. Aan Jos

foto: Joop van de Merbel

Simon Jelsma werd geboren in Groningen. Van kinds af aan wilde hij net zoiets worden als priester in de kerk. Mensen iets meegeven: vreugde, blijdschap, troost, bemoediging, dat was mooi! Bovendien sprak het religieuze theater van zang, muziek, versieringen en gewaden hem bijzonder aan.

Op 12 jarige leeftijd wilde Simon nog steeds priester worden. Daarom ging hij naar een internaat in Tilburg om daar het gymnasium te voltooien.

Vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog (1944) werd hij tot priester gewijd. Hij reisde voor verlof af naar zijn familie in Groningen waar hij noodgedwongen, vanwege de spoorwegstaking, moest blijven en dus zijn laatste jaar practicum niet kon afmaken.

Toen de kapelaan van een parochie in Groningen door de Duitsers werd doodgeschoten, werd aan Simon gevraagd om deze functie over te nemen. In de laatste maanden van de oorlog zette hij zich in voor deze parochie, gaf onderwijs, preekte op zondag en steunde de onderduikers.

Na de bevrijding is hij gaan werken in Den Haag. Dit was het begin van een carrière als theoloog/journalist. Hij

Interview

23

en gezonde, eerlijke en rechtvaardige wereld de groei leek onbegrensd. Op dit moment worden er maandelijks zo’n 4 miljoen loten verkocht en spelen er 2,4 miljoen mensen mee aan deze grootste Goede Doelen Loterij. “Door het succes kunnen nu 44 goede doelen in Nederland zich nog beter inzetten om de natuur te beschermen, hulp te verstrekken aan ontwikkelingslanden en op te komen voor de rechten van de mens en dat is prachtig!”, aldus Jelsma.

Rechtvaardiger wereld

Naast ontwikkelingshulp heeft de exvoorzitter grote affiniteit met de natuur en dan met name met de zee die net als zijn gedachten en gevoelens onbegrensd is. Hij ziet bedreigingen voor de natuur. De klimaatveranderingen, de vervuiling, de ontbossing en de verstedelijking.

Jelsma vindt het beschermen van de

mondiale natuur een taak van ons allemaal. “Het is treurig dat de overheid zich steeds meer terugtrekt ook uit de natuurbescherming”, stelt Simon.

“Veel politieke partijen hebben natuur en milieu niet hoog in het vaandel staan. Natuurbeschermende organisaties zouden meer van zich moeten laten horen, lawaai moeten maken, luidkeels moeten verkondigen dat ze het er niet mee eens zijn. Er moet continue pressie uitgeoefend worden op de overheid om tot een rechtvaardige, betere, schonere en mooiere wereld te komen.”

Natuur dichtbij

Het goede van de provinciale Landschappen vindt Jelsma dat zij zich vooral bezighouden met de bescherming van de natuur dichtbij. Niet de ‘ver van mijn bed show’ maar natuur in jouw eigen provincie. In iedere

provincie zijn natuurgebieden waar mensen kunnen genieten, ontspannen of inspiratie opdoen.

Jelsma heeft de provinciale Landschappen leren kennen als plezierige organisaties om mee samen te werken.

Zij zetten zich in om de Postcode Loterij te betrekken bij het werk dat zij doen voor de natuur en dat doen ze goed. De loterij is opgericht om doelstellingen en idealen van goede doelen te realiseren, geld is daartoe een middel. Zo kan meer worden gedaan voor het behoud van natuur en cultuur in Nederland.

Nu Jelsma zijn taak als voorzitter heeft neergelegd, gaat hij de functie van ambassadeur vervullen. Dit betekent dat hij op zoek gaat naar bedrijven/ instellingen die kunnen helpen bij het in stand houden van de geldmachine voor goede doelen.

Simon Jelsma is niet weg te denken uit de wereld van de Postcode Loterij.

Zijn hart zal altijd daar zijn waar goede doelen hem nodig hebben. Hoewel hij zich blijft zich inzetten voor een gezonde, eerlijke en rechtvaardige wereld, willen we hem nu alvast danken voor zijn inzet en betrokkenheid in de afgelopen jaren!

* M. van Bijsterveld is als communicatieadviseur werkzaam voor de het bureau van DE LANDSCHAPPEN, het samenwerkingsverband van de 12 provinciale Landschappen.

24

Onderzoek

’t Ende de geschiedenis van een authentieke boerderij Mirjam Barendsen en Sonja van der Meer*

In maart 2002 vond de feestelijke oplevering plaats van de restauratie van boerderij ’t Ende in De Stapel.

In het achterste gedeelte van deze karakteristieke boerderij bevinden zich het informatiecentrum, een rayonkantoor en werkschuur van de stichting. Het voorhuis is aan particulieren in erfpacht uitgegeven.

Het resultaat van de restauratie is prachtig geworden. ’t Ende is een boerderij die van binnen voldoet aan alle eisen van deze tijd, terwijl de sfeer van het verleden aan de buitenzijde op een goede manier behouden is gebleven. Een historisch onderzoek heeft ‘Het Drentse Landschap’ inmiddels inzicht gegeven in de bewonersgeschiedenis van deze boerderij.

De geschiedenis van het kleine buurschap De Stapel gaat terug tot in de Middeleeuwen. Veel bewoners van deze streek hebben hun wortels bij de families Harms, Kiers of Stapel. En hoewel De Stapel, net als toen, een overwegend agrarisch karakter heeft, is er door de eeuwen heen veel veranderd. Oude boerderijen hebben plaatsgemaakt voor nieuwe gebouwen en door vererving zijn er veel nieuwe

boerderijen ontstaan. Slechts aan enkele gebouwen is nog de eeuwenoude geschiedenis van de buurschap af te lezen. Eén daarvan is ’t Ende, een boerderij met een rijke historie. Het gebouw heeft de tand des tijds doorstaan en is de laatste 50 jaar niet meegegroeid met de schaalvergroting van de landbouw. In 1997 stelden de laatste bewoners, de familie Van Weydom Claterbos, Stichting ‘Het Drentse

Landschap’ in de gelegenheid om het erf met de bijbehorende gronden te kopen. Na de aankoop heeft zij het achterste deel van de boerderij grondig gerestaureerd en geschikt gemaakt voor werkschuur, rayonkantoor en informatieruimte. Hierbij is getracht zoveel mogelijk de oorspronkelijke uitstraling van de oude boerderij te handhaven.

Het 19e eeuwse voorhuis is in gebruik als particuliere woning.

Onderzoek

‘Het Drentse Landschap’ vindt het belangrijk dat de relatie tussen de boerderij en het omliggende landschap zo oorspronkelijk mogelijk blijft.

Daarom verwerft ze niet alleen natuurgebieden, maar zet ze zich ook in voor het behoud van het culturele erfgoed van Drenthe, in al haar facetten.

foto: Joop van de Merbel

Tiendplicht

Aan het einde van de Middeleeuwen zal ’t Ende slechts één van hoogstens vier boerderijen zijn geweest. De Stapel was een woest, bosrijk en onontgonnen gebied. De bestaande boerderijen waren gebouwd op de hogergelegen dekzandkoppen. Om te kunnen boeren werden de woeste gronden steeds meer ontgonnen.

In 1606 begint de geslachtslijn van de bewoners van ’t Ende concrete vormen aan te nemen. De boerderij wordt dan bewoond door Jan ten Stapel en Jan Hendriks ten Stapel. In 1630 neemt de zoon van Jan, Willem Jans, de boerderij over. In die tijd was ’t Ende zoals de meeste erven in De Stapel nog tiendplichtig. Hij moest jaarlijks één stuiver en twaalf penningen betalen aan de abdij Dickninge en aan Harmen van den Camp, eigenaar van de havezate Dunningen. Omdat het slecht ging met het landgoed deed Van den Camp een deel van de bijbehorende tienden van de hand. Dit gaf Willem Jans de mogelijkheid om een deel af te kopen, waarna hij alleen nog tienden hoefde te betalen aan de abdij.

Het voortdurend groeiende bezit van hooilanden aan de Reest (zowel in Drenthe als in Overijssel) in combinatie met rogge- en boekweitteelt en het bezit van te beweiden heidegronden,

maakte een succesvolle gemengde bedrijfsvoering op de boerderij ’t Ende mogelijk. De inventaris uit 1792 geeft ons een beeld van het omvangrijke bezit van de familie Ten Stapel. De veestapel bestond uit 30 koeien, terwijl het gemiddelde bezit in De Wijk op 9,2 lag. Daarnaast waren er 100 schapen, negen varkens en vijf paarden. Het bezit van paarden wijst op een voor Drentse begrippen zeer groot boerenbedrijf. Het aanzien van een boer werd namelijk ontleend aan het aantal paarden op het bedrijf. Als onroerende goederen waren er naast ’t Ende verschillende andere boerderijen in hun bezit. Zo bezaten zij bijvoorbeeld tevens het zeer welvarende ‘Wiltschutserve’ en de boerderij met de daarbij behorende gronden die bewoond werd door Hendrik Posthoorn. Tot in de negentiende eeuw zal dit beeld blijven bestaan. Hierbij valt op dat er verschillende connecties met welvarende families zijn, zoals de families Steenbergen, Schoonvelde en Schiphorst.

Vererving

In 1700 trouwt de dochter van de inmiddels overleden Jan Willems, Alijt Jans ten Stapel met Frederick Geerts ten Heuvel. In de huwelijksakte staat tevens het testament van Egbertien Jans opgesteld. Hierin geeft zij aan dat al haar bezit naar haar oudste zoon zal gaan en de overige drie kinderen uitgekocht zullen worden. Haar dochter krijgt tot ‘stuijr van het Houwelijck’ vervolgens 3450 caroli guldens, een kast, bed, moeders zilverwerk en ‘kleederen naa Staatsgelegentheijt’.

Met deze ‘kleederen’ zal hoogstwaar-

schijnlijk de kledij bedoeld worden die bij officiële gelegenheden als bruiloften en begrafenissen werd gedragen.

Hoewel vererving vaak leidt tot versnippering, bleek dit bij ’t Ende niet het geval. In vrijwel alle gevallen, zoals bijvoorbeeld in de hierboven genoemde, ging het erf naar de oudste zoon. Een traditie die overigens in heel NoordNederland gewoon was. Omdat de

25

Schetskaart van De Stapel naar de situatie van 1853 van W. Koops (Bron: Poortman / Nefkens archief)

Onderzoek

Familie Stapel gefotografeerd voor ’t Ende (ca. 1923)

bezittingen uitgestrekt waren, was het daarnaast ook mogelijk de andere kinderen redelijk te bedelen. Bovendien waren er relatief gezien weinig jongens in de familie.

De familie Ten Stapel kocht ook regelmatig landerijen aan, waardoor het bezit niet verdeeld hoefde te worden.

Zo kreeg Geuchien Willems Stapel na de dood van zijn vader aan het eind van de 19e eeuw de pas aangekochte landerijen, die voorheen bij de ‘Nieuwenhof’ hadden gehoord. ’t Ende ging vervolgens naar zijn oudere broer Lucas Willems Stapel.

Hun vader had namelijk op 83-jarige leeftijd nog het slimme plan gehad om enkele ter veiling komende landerijen aan te kopen. Natuurlijk zou hij hier zelf weinig meer aan hebben, maar het vormde wel een goede basis om te voorkomen dat zijn erfgoed versnipperd raakte. Zijn oudste zoon zou dankbaar gebruik maken van zijn erfenis. Hij bracht ’t Ende tot het hoogtepunt van haar bloei aan het eind van de 19e eeuw.

Zelfstandige dames Opsteken van ‘roggenmijten’

Erfgenaam Lucas Willems trouwde in 1862 met Zwaantje van Beugelen. De

Archief HDL

26

formulering in het huwelijkscontract is opvallend. Waar over het algemeen vrouwen in officiële akten worden aangeduid als ‘zonder beroep’ werd Zwaantje genoteerd als zijnde ‘landbouwersche’. Daarbij komt dat zij niet in gemeenschap van goederen trouwden, maar slechts het vruchtgebruik is gemeenschappelijk. Wel is vastgelegd dat, als zij mocht komen te overlijden, haar gehele bezit naar Lucas Willems gaat. Dat gebeurt in 1874, waarna Lucas Willems alles erft. Zwaantje en Lucas kregen zes kinderen, waarvan er slechts twee in leven zijn gebleven.

Na de dood van zijn vrouw trouwt hij met Hendrikje Luten (opnieuw niet in gemeenschap van goederen), die tevens een zeer vermogende, zelfstandige dame is. Ook zij staat als ‘landbouwersche’

genoteerd, maar wat nog veel meer aandacht trekt, zijn haar aandelen.

Hendrikje Luten was eerder getrouwd met Roelof Hoogte uit Ruinerwold en neemt uit dat huwelijk een behoorlijk kapitaal mee. Dit omvat een pakket aandelen met onder andere obligaties van verschillende spoorwegmaatschappijen, van Rusland tot Zuid-Italië, met een totale waarde van 12.202 gulden!

Helaas waren deze aandelen na verloop van tijd niet veel meer waard. Waarschijnlijk worden ze daarom in het testament van Hendrikje, in 1890, ook niet meer genoemd. Hierin wordt bepaald dat het vruchtgebruik van haar bezit zal toekomen aan haar man. De rest van haar bezittingen verdeelt ze onder de dochters van haar man uit zijn huwelijk met Zwaantje en/of hun nakomelingen en haar broers en zussen.

foto: Drents Museum

Rijkdom

’t Ende was als boerenbedrijf nog steeds erg succesvol. Het houden van schapen zou zoals vermeld zeer lang stand houden in De Stapel, en dus op ’t Ende. Tot in het midden van de 19e eeuw zijn er kuddes geweid. Aan het eind van de 19e eeuw begon het belang van schapenteelt echter aan belang in te boeten. De prijzen waren

Houtteelt

Bloeiend bedrijf

Lucas Willem Stapel overleefde veel van zijn familie. Zijn beide echtgenotes en zijn jongste dochter waren al lang dood toen hij in 1926 overleed aan een darmontsteking. Op dat moment leefden er drie generaties op de boerderij: Lucas Willems, zijn schoonzoon Willem Schoonvelde en Arendine, een van zijn drie klein-

dochters. Zijn oudste kleindochter Hendrikje was toen reeds getrouwd met Albert Cornelis van Weijdom Claterbos, afkomstig uit een Haarlemse familie. Zij zorgen ervoor dat het bedrijf tot ver in de 20e eeuw een bloeiend melkveebedrijf blijft. Hun zoon, Frederik van Weijdom Claterbos, neemt de bedrijfsvoering over tot aan zijn dood in 1980. Omdat hij ongehuwd was en geen kinderen had, betrekt zijn zus Klazine samen met haar man Popko de Jong ’t Ende. Toen bleek, dat hun kinderen geen belangstelling hadden om het boerenbedrijf voort te zetten, werd na lang beraad besloten het eeuwenoud familiebezit aan ‘Het Drentse Landschap’ te verkopen. Deze kreeg de opdracht om ’t Ende in haar volle luister te behouden.

Hoewel het erf zoals gezegd veel van haar oorspronkelijke uiterlijk heeft behouden, zorgt de afwezigheid van boerenbedrijvigheid voor een ander aanzicht van de boerderij. ‘Het Drentse Landschap’ heeft bij de ingrijpende verbouwingen getracht om het 19e-eeuwse uiterlijk van het voorhuis en de veel oudere bedrijfsgebouwen te herstellen. En wie goed kijkt kan zich vast wel een voorstelling maken van hoe boer Luuks hier de scepter zwaaide over één van de grootste boerenerven van Drenthe.

* M. Barendsen heeft als stagiaire Geschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen voor Stichting ‘Het Drentse Landschap’ historisch onderzoek gedaan naar ’t Ende. * drs. S. van der Meer is PR-functionaris van Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Veel boerderijen in De Stapel waren vroeger in bezit van hun eigen oppervlakte hakhout en eikenbosjes, die ook voor commerciële houtverkoop werden benut. Dit was uitzonderlijk, omdat over het algemeen de houtteelt in handen was van de grotere landgoederen Dickninge en De Havixhorst.

Bij de meeste boerderijen is inmiddels het particuliere bos verdwenen. ’t Ende vormt hierop een verrassende uitzondering. Niet alleen is ’t Ende in bezit van een originele ‘eikengaard’ op het erf zelf, maar ook heeft ’t Ende uitgestrekte stukken hakhoutbos in de

foto: Sipke van der Veen

niet langer gunstig en door de opkomst van kunstmest werden de kuddes overbodig. Er kon steeds meer heide worden ontgonnen tot bouw- en weiland, wat de melkveehouderij aanzienlijk stimuleerde. Met de komst van de melkfabriek in Rogat in 1888 was de toekomst van De Stapel als melkveegebied gewaarborgd. Ook ’t Ende ging in deze verandering mee en veranderde langzamerhand steeds meer in een melkveebedrijf.

Het vee uit De Stapel had een goede naam, wat voor de zaken een gunstige ontwikkeling was. Om te laten zien dat het goed gaat met de boerderij laat Lucas Willems aan de voorzijde van het huis een groot en stads uitziend voorhuis aanbouwen. Ook wordt er een grote, moderne tuin aangelegd naar Engels voorbeeld. Terwijl de bouw al in volle gang is, toont ‘Luuks van ’t Ende’ zich toch niet helemaal tevreden met de omvang van het voorhuis. Ter plekke bepaalt hij dan ook, dat het allemaal best groter kan. Zijn commentaar: “Doe d’r nog maar een paar meter bij an.” In die dagen was dat geen probleem, er hoefden geen extra vergunningen voor worden aangevraagd, dus aan zijn wens werd voldaan.

omgeving in bezit. Een mooi voorbeeld hiervan is het ‘Stapelerbos’, dat in 1997 gelijk met ’t Ende door Stichting ‘Het Drentse Landschap’ werd aangekocht. Het bos ziet er nog prachtig uit.

Dat de houtteelt voor ’t Ende van belang is geweest, is niet alleen zichtbaar aan de omvang van het bos, maar ook aan de afwateringsgreppels in het Stapelerbos.Deze duiden erop dat het gebied er nat was. Door greppels aan te leggen kon men op de hogere, drogere delen (rabatten) bos planten. Hieruit blijkt dat er veel zorg aan dit bezit werd besteed.

Sinds enkele jaren kunnen begunstigers van Stichting ‘Het Drentse Landschap’ vleespakketten kopen. Het vlees is afkomstig van de grazers die de Stichting inzet voor het beheer van haar terreinen. Heideschapen, Limousins en Schotse Hooglanders zorgen voor een gevarieerd landschap waar ook andere planten en diersoorten weer afhankelijk van zijn.

De grazers genieten in de reservaten een grote bewegingsvrijheid. En dat heeft een zeer positieve invloed op de kwaliteit van het vlees dat zeer mals en smakelijk is.

Als begunstiger van ‘Het Drentse Landschap’ kunt u dit zeer hoogwaardige vlees kopen. Een prettige gedachte in een tijd dat we voortdurend worden geconfronteerd met de risico’s van ons voedsel.

Het produceren van vlees is een bijkomend beheerseffect. ‘Het Drentse Landschap’ vindt het echter uitermate belangrijk dat dit op een verantwoorde wijze gebeurt; een gezonde veestapel staat hierbij voorop. Daarom worden de dieren regelmatig gekeurd en wordt een degelijk fokbeleid gevoerd. Hierdoor zijn we in staat om een kwalitatief goed product te leveren.

De met zorg samengestelde vleespakketten bestaan uit sucade-, rib- en braadlappen, biefstuk of rosbief, gehakt en enkele soepbeenderen. Gehakt maakt onderdeel uit van de vleespakketten van 15 en 30 kg, maar is ook afzonderlijk verkrijgbaar per portie van 5 kg.

U kunt uw bestelling kenbaar maken op de bijgevoegde antwoordcoupon. Helaas zijn we genoodzaakt een prijsverhoging door te voeren omdat er meer keuringskosten moeten worden betaald. De uiterste inzenddatum is 1 september 2003. Alle aanvragen worden behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang de voorraad strekt.

Voor nadere informatie kunt u op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur (behalve op woensdag) contact opnemen met het rentambt, telefoon 0592-313552.

Vlees van het landschap

Berichten

29

Kortweg 7

Reestdal In het gebied Rabbinge werd een Bosuil met een nest van drie eieren gevonden. Dit was de eerste keer dat deze uilensoort hier aangetroffen werd.

Hoe zeer men op dit boekje zat te wachten bleek uit het feit dat er in een mum van tijd meer dan duizend exemplaren van verkocht waren. Beide provinciale Landschappen onderstreepten bij de feestelijke gebeurtenis in de Wheem bij Oud Avereest hoe belangrijk het behoud van rust, ruimte en stilte in het Reestdal is. Met nadruk werd gevraagd om een terughoudende benadering inzake de cultuurhistorie, natuur en landschap en de recreatieve ontwikkeling. Dit ook in de context van het gebiedsproject Reestdal.

De gids is voor € 9,00 (excl. verzendkosten) bij het rentambt te bestellen (0592) 31 35 52.

Net als in andere jaren werd op 23 maart een open dag op de beheersboerderij Wildenberg gehouden. Maar liefst 350 mensen kwamen kijken hoe de Stichting hier met behulp van een zoogkoeienhouderij het oude cultuurlandschap van de Reest probeert te beheren.

Op 9 april werd het eerste boekje van de Loop van Reest door de heer Heetfelt van de ANWB en wethouder mevrouw Van der Ziel van de Gemeente De Wolden uit de Reest gevist. Met steun van genoemden, het Essent-Fonds en het VSB Fonds kon deze prachtige cultuurhistorische wandelroute van 100 kilometer worden gemaakt. In het project werkte ‘Het Drentse Landschap’ samen met Landschap Overijssel en de BOKD. Restaurant Poortman sponsorde het project in natura door de catering van de presentatie geheel voor haar rekening te nemen. Onze hartelijke dank hiervoor.

De Reest

ASSEN

34

EMMEN

HOOGEVEEN MEPPEL 7 7

foto: Joop van de Merbel

10

grote kraaiachtige vooral op de Veluwe weer voor.

Tijdens de voorjaarstrek is nòg een zeldzame vogel op het Doldersummerveld waargenomen. Zowel op 30 april, maar ook tijdens een vogelexcursie op 6 mei is een Ortolaan gezien. Deze fraai gekleurde gors trekt eind april, begin mei van Afrika naar Scandinavië. In Nederland worden jaarlijks kleine aantallen van deze trekvogel waargenomen. Als broedvogel is de Ortolaan in Nederland vrijwel uitgestorven, vroeger kwamen ze nog wel in kleine groepjes voor in het zuiden en oosten van ons land.

Hijkerveld

34

Dit voorjaar werden de laatste hectares aangeplant van het nieuwe bos dat 35 hectare groot is. Maar liefst 200.000 boompjes werden met steun van het Groenfonds gepoot.

De steun werd verleend omdat dit bos de komende decennia vele tonnen CO2 in hout zal vastleggen. Een kleine terugkoppeling op het broeikaseffect. Misschien een druppel op de gloeiende plaat, maar toch een goed initiatief.

34

22

22

Doldersummerveld Op dit grote heideveld is al vanaf half april een paartje Raven te zien. Raven leven van aas, afval en kleine dieren.

Het zijn schuwe vogels die menselijke bebouwing vermijden. Het Doldersummerveld vormt samen met het Wapserveld en de bossen van Boschoord en Berkenheuvel een uitgestrekt en stil gebied.

We zullen moeten afwachten of er voldoende voedsel aanwezig is in dit uitgestrekte gebied, alleen dan zullen de vogels er gaan broeden. De Raaf is als broedvogel omstreeks 1925 uit Nederland verdwenen. Na herintroductie in de jaren zestig, komt deze

30

Berichten Annermoeras

Hunze

34

Diversen

De nieuwe natuur in het Hunzedal is erg in trek bij vogels. Het gebied lijkt vooral een sterke aantrekkingskracht uit te oefenen op exotische reigerachtigen. De Grote zilverreiger werd er al vaker waargenomen. Recentelijk werden er ook twee Kleine zilverreigers gesignaleerd.

Op 5 maart bezocht een delegatie van D’66 onder aanvoering van de heer Engels het Hunzedal. Belangrijke gast was Lousewies van der Laan, lid van de Kamerfractie van D’66.

Tijdens de bijeenkomst werd het Hunzeproject door verschillende partijen toegelicht.

D’66 juicht deze ontwikkeling van harte toe en betreurt het dat er voor 2003 een aankoopstop is ingesteld.

Inmiddels is het project Gathering Stones afgerond.

Samen met het Nationaal Hunebed Informatiecentrum heeft de Stichting de overblijvende zwerfstenen van het grootste hunebed van Drenthe gekocht. Voor een deel zijn de stenen geplaatst op markante plekken in het Hunzedal. Hierbij is met name gekozen voor locaties in de pas opgeleverde natuurontwikkelingsprojecten in de deelgebieden Annermoeras, Elzenmaat en Duunsche Landen.

De grootste stenen wachten nog op een plekje binnen de Gemeente Borger-Odoorn.

Dit gebeurt zodra de projecten De Branden en Voorste Diep klaar zijn.

foto: Joop van de Merbel

•

Op 15 april heeft ‘Het Drentse Landschap’ zich gepresenteerd aan Dorpsbelangen van Midlaren. In paviljoen Meerzicht werd de visie van de Stichting op de ontwikkelingen in het Hunzedal en meer specifiek rond het Zuidlaardermeer uiteengezet.

De discussie spitste zich nadrukkelijk toe op het samen met de Gemeente Tynaarlo opgezette project Zuidoevers.

In het project worden verschillende functies gekoppeld, te weten natuurontwikkeling, dorpsuitbreiding van De Groeve en revitalisering van de recreatie rond de zuidzijde van het meer. Ondanks de spanning die tussen de verschillende belangen bestaat is er door het bureau N+N+S een aansprekend projectplan gemaakt. Op 27 mei is dat plan aan de bevolking gepresenteerd.

Eveneens in april werden we geconfronteerd met het zogenaamde Lofar-project. Er bestaat een plan om op een oppervlakte van 320 ha een soort alternatieve radiotelescoop opgebouwd uit vele duizenden onderling verbonden pyramide-vormige antennes, te realiseren. Dit in technologische zin aansprekende project van Astron heeft een geweldige impact op het open landschap van het Hunzedal, ter hoogte van Exloo-Valthe. Deze plek is uitverkoren om het feit dat het er zo open, stil en onbebouwd is.

Er bestaat een vrij breed draagvlak voor bij politiek en burgerij. De NLTO ziet het project vanwege het ruimtebeslag niet zo zitten. ‘Het Drentse Landschap’ is bedachtzaam negatief en wil alleen meewerken indien er een substantiële en zekere natuurwinst op termijn mee te behalen is.

Bijvoorbeeld via een natuurtechnisch inrichting van de 320 ha en de zekerheid dat deze oppervlakte na 30 jaar natuurgebied zal zijn.

Schenkingen Cordis te Roden heeft een energieprijs gewonnen van duizend dollar. Deze zal aan een natuurorganisatie besteed worden en daarvoor heeft Cordis ‘Het Drentse Landschap’ gekozen. Onze hartelijke dank hiervoor.

Een mevrouw uit Stuifzand heeft de Stichting voor de komende 10 jaar een bijdrage van € 1.000,– per jaar toegezegd waarvoor we zeer dankbaar zijn.

Verschillende particulieren geven soms een extra bedrag of verhogen vrijwillig hun begunstigersbijdrage. Iets waar we echt dankbaar voor zijn.

Een familie uit Rotterdam schonk ons in april zomaar een bedrag ter ere van hun 50-jarige huwelijksfeest.

Dergelijke steunbetuigingen zijn hartverwarmend.

•

Aankopen De gevolgen van de aankoopstop zijn in de achterliggende periode duidelijk geworden: de Stichting heeft geen enkele hectare aangekocht. In plaats van concrete aankooponderhandelingen wordt nu van de medewerkers veel tijd gevraagd om uit te leggen waarom er niets meer gebeurt. Ook vragen de knelgevallen veel aandacht, zonder dat concrete oplossingen kunnen worden geboden.

Diverse aankoopmogelijkheden moesten onbenut blijven, waardoor soms unieke kansen om de inrichting van een reservaat af te maken geen doorgang konden vinden.

Berichten

•

Geopark de Eifel Een werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van het Nationaal Hunebed Informatiecentrum, het Drents Museum, de Provincie Drenthe, NNBT, Synthens, ‘Het Drentse Landschap’ en de Kamer van Koophandel, heeft begin april in het kader van cultuurtoerisme een bezoek gebracht aan de Eifel.

Dit gebied heeft de laatste jaren een sterke toeristische impuls gekregen door zich te richten op het thema geologie. Zoals wellicht bekend, heeft de Eifel uitgedoofde vulkanen. Dit is het uitgangspunt voor de arrangementen die de toeristische sector aanbiedt. Een dergelijke aanpak zou ook voor de toeristische branche in Drenthe zinvol kunnen zijn, waarbij dan het thema archeologie gekozen zal worden. Hierbij kan gedacht worden aan de hunebedden, grafheuvels en het oude landschap van onze provincie.

Het is belangrijk je te realiseren dat de bezoekers aan zowel de Eifel als aan Drenthe zich primair aangetrokken voelen tot de mooie natuur en het prachtige landschap. Het is dus een voorwaarde om ervoor te zorgen dat dit landschap in ieder geval haar kwaliteiten behoudt. Verder heeft zo’n thematische benadering alleen zin indien er provinciebreed wordt samengewerkt tussen overheden, instellingen en ondernemers.

•

Jacht en politiek Na jaren voorbereiding werd als eindresultaat van vele (politieke) discussies de Floraen Faunawet in 2002 van kracht.

Amper na de invoering lijkt de nieuwe wet al de speelbal te worden van nieuwe politieke krachtverhoudingen. In de Tweede Kamer werden moties aangenomen met voorstellen om de wet op essentiële onderdelen te gaan aanpassen om zo de jacht op een aantal soorten, bijvoorbeeld de Vos, te verruimen. Ook binnen de Provinciale Staten van Drenthe werd een meerderheid gevonden om de Vos weer vogelvrij te verklaren. Dit heeft geleid tot een provinciale verordening. Door de rechter werd deze verordening vervolgens, vanwege onvoldoende motivering en onderbouwing, weer van tafel geveegd.

In de wet staat dat een Faunabeheerseenheid een belangrijke rol speelt in het advies en de uitvoering van de bepaling van het afschot van bepaalde soorten (vrijstellingen en ontheffingen).

De Faunabeheerseenheid moet hiervoor een faunabeheersplan voor Gedeputeerde Staten opstellen. Hierin werken vertegenwoordigers van grondeigenaren, waaronder de natuurbeschermingsorganisaties, samen met vertegenwoordigers van de landbouw en de jagers.

Deelname aan een Faunabeheerseenheid heeft alleen zin wanneer er ruimte blijft voor argumenten en afwegingen, zonder dat deze door wetsaanpassingen overbodig worden.

Het getuigt niet van een consistent overheidsbeleid dat, terwijl de inkt van de wet nog nat is, de zorgvuldige benadering, die deze wet vereist, weer (deels) wordt teruggedraaid. Terreinbeheerders als ‘Het Drentse Landschap’ worden hierdoor ook in een positie geplaatst die

het niet eenvoudig maakt een genuanceerde opstelling te handhaven. Het draagvlak binnen de Stichting om deel te blijven nemen aan de Faunabeheerseenheid wordt steeds kleiner.

foto: Harry Cock

Bovendien gaan hierdoor opgelegde kansen verloren om goedkoper en efficiënter te beheren.

31

In memoriam Berend Groen Op 15 maart overleed na een ziekbed van maanden onze vriend de landschapsschilder Berend Groen.

Met hem gaat een groot ambassadeur verloren van het door ons zo geliefde Drentse landschap. Zijn werk was vorig jaar te bewonderen tijdens een overzichtstentoonstelling in het Drents Museum. Achteraf een welgemeende en goedbezochte ode aan zijn kunstenaarschap. Nog pas 56 jaar had hij nog zoveel moois kunnen maken, maar het mocht niet zo zijn. Een prachtig werk van zijn hand zal blijvend het rentambt sieren.

32

Berichten

•

foto: Joop van de Merbel

Veenhuizen

Veenhuizen Op 4 februari ontving ‘Het Drentse Landschap’ de statenfractie van de PvdA. Na het bespreken van zaken zoals het Programma Beheer en onze moeilijker wordende financiële positie, werd een bezoek aan Veenhuizen gebracht. Hierbij waren ook de PvdA-gemeenteraadsleden van Noordenveld aanwezig. We hebben ons nadrukkelijk uitgesproken over onze zorg over de toekomst van dit prachtige dorp. De hoop is nu gevestigd op de nieuwe gedeputeerde Hans Schaap, die naast economie ook cultuur en toerisme-recreatie in zijn portefeuille heeft. In de ogen van ‘Het Drentse Landschap’ zullen met name de Provincie en de Gemeente

Noordenveld het initiatief moeten nemen om Veenhuizen een nieuwe toekomst te geven.

Ook samen met de Statenfractie van het CDA werd een bezoek aan Veenhuizen gebracht.

Tijdens dit bezoek werd met name aandacht gevraagd voor het behoud van de beide kerken die momenteel beide gerestaureerd worden. Echter door de kleiner wordende geloofsgemeenschappen wordt het steeds moeilijker ze te behouden. De Katholieke Kerk is eigendom van de Stichting Drents Overijsselse Kerken die een grote inspanning verricht bij de restauratie. De Rijksgebouwendienst is in gesprek met ‘Het Drentse Landschap’ om de Koepelkerk over te

dragen. Het CDA is bereid om mee te denken over een oplossing voor de onderhoudsproblemen waarmee veel kerken in Drenthe kampen.

•

Orvelte Op 16 april werd het nieuwe informatiecentrum van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, de Stichting Orvelte en Staatsbosbeheer geopend.

De Stichting Orvelte beheert veel gebouwen, terwijl Staatsbosbeheer het landschap rond Orvelte mooi houdt.

Zoiets vraagt natuurlijk om samenwerking. Wethouder E. Bolhuis van de Gemeente Midden-Drenthe opende het modern ogende centrum. In één grote wand bevinden zich een achttal televisieschermen waarop korte en bondige filmpjes over thema’s uit het Orvelte van 1900 te zien zijn.

Een levendig en informatief centrum dat heel goed aansluit bij de multimediavoorstelling ‘Het Orvelte Dagboek’ dat in het Ottenshoes te bewonderen is. Er is weer iets moois aan Orvelte toegevoegd. Met dank aan het bureau JBF en Nicolette Wever uit Groningen die het informatiecentrum hebben ingericht. Het centrum is financieel mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij en de ANWB. Met het in gebruik nemen van het centrum vond tevens de première plaats van de film over scheper Noordhuis. De documentaire geeft onder meer een beeld van hoe hij woonde

en leefde, welke rol de schaapskudde in de vorige eeuw had en hoe Noordhuis zich inzette voor het behoud van het Schoonebeker ras. De productie was in handen van bureau Beeldtaal uit Deventer. Met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds, afdeling Drenthe, kon de film worden gemaakt.

•

Uitreiking Harry de Vroome penning Op 17 april vond in Eelde voor de eerste keer de uitreiking van de Harry de Vroome penning plaats. Het initiatief tot de uitreiking van deze penning is genomen door de provincie Drenthe, ministerie van LNV Noord, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en ‘Het Drentse Landschap’. De penning is bedoeld om het gedachtengoed van Harry de Vroome levend te houden.

Harry de Vroome, overleden in 2001, heeft zich jarenlang ingezet voor het behoud van natuur en landschap in Drenthe als natuurbeschermings- en landschapsconsulent. Ook was hij vele jaren een zeer actief lid van het bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

De eerste penning werd uitgereikt aan Jan Abrahamse, hoofdredacteur van Noorderbreedte. De jury vond dat Abrahamse door zijn niet aflatende stroom publicaties steeds opnieuw de aandacht heeft gevestigd op natuur, landschap en cultuurhistorie in Noord-Nederland en dat hij daarmee een belangrijke spreekbuis is geweest van

Berichten

33

Hunebed bij Loon

•

Projecten De Stichting heeft bij de provincie Drenthe een viertal projecten ingediend voor POP, ICES- en SGB-subsidies. Het betreft een groot natuurontwikkelingsproject op het Landgoed De Vossenberg (Reigerveen), een recreatieproject in het Hunzedal, een onderzoek naar de mogelijkheden voor natuurontwikkeling in het Torenveen (Hunzedal) en het omleggen van een waterschapsleiding in Doldersum. Dankzij de Nationale Postcode Loterij en anderen hopen we de co-financiering van deze grote projecten rond te krijgen.

Inmiddels zijn de POPbeschikkingen voor de restauratie van de keuterij Midlaren en de boerderij Kamps toegekend en kunnen we de aanbestedingen voorbereiden.

•

Tentoonstelling over boerderijen in Drenthe Het Drents Museum in Assen presenteert in het kader van het Jaar van de Boerderij foto’s van Sake Elzinga over het tweede leven van de boerderij in Drenthe. Elzinga, vooral bekend door zijn werk voor NRC Handelsblad en het fotoagentschap Hollandse Hoogte in Amsterdam, heeft een overzicht gemaakt van boerderijen die niet meer als boerenbedrijf in gebruik zijn, maar tegenwoordig dienst doen als bijvoorbeeld paardenpension, atelier, sauna, theater, sex-, vakantie- of museumboerderij of als caravanstalling. Nog niet eerder is dit boeiende fenomeen integraal op foto vastgelegd.

Hiermee is het veranderende gezicht van het Drentse platteland als tijdsbeeld gedocumenteerd. De (kleuren) foto’s, met afmetingen van 1 x 1 meter, zijn van 10 juni t/m 16 november in het Drents Museum te zien.

foto: Joop van de Merbel

datgene dat Harry de Vroome bezighield.

Het project Hoogstamfruitbomen dat onder de vlag van Landschapsbeheer Drenthe wordt uitgevoerd kreeg de eerste prijs. De aandacht werd daarbij met name gericht op de gemeente Westerveld waar het project nu wordt uitgevoerd.

De stimuleringsprijs ging naar het project voor het herstel van het Domineespaadje in Havelte. De Historische Vereniging en de kerkenraad van de Nederlands Hervormde gemeente te Havelte zijn de initiatiefnemers van dit plan.

•

Bedrijfssponsoren De Grontmij heeft ‘Het Drentse Landschap’ een extra hoge sponsorbijdrage van € 2.500,– gegeven om ons een hart onder de riem te steken.

Door de aankoopstop en het gebrek aan middelen wordt het voor de Stichting moeilijker om onze doelen te verwezenlijken. Steun van onverwachte zijde doet in zo’n situatie veel deugd.

Omslag van het nieuwe handboek dat binnenkort bij u op de mat valt.

JBF Communicatie, een andere bedrijfssponsor, is genomineerd voor de Nederlandse SAM Award, te vergelijken met de nationale Oscar voor opdrachtfilms. Het gaat om de film die recent voor het Noorder dierenpark in Emmen is gemaakt.

Op 26 maart werd Ben Nederhoed van Harwig Electriciteitswerken te Emmen ondernemer van het jaar van Drenthe. Hetgeen een felicitatie waard is. Harwig steunt het werk van onze Stichting al jaren. Bijzonder is dat het bedrijf maar liefst 1000 nieuwe handboeken van ‘Het Drentse Landschap’ koopt om als relatiegeschenken te gebruiken.

34

Agenda Algemeen Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde Hijkerveld De kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

Informatiecentra De Blinkerd Vamweg te Wijster Open het gehele seizoen van 10.00 uur tot zonsondergang

•

’t Ende Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk) Open: van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur van 1 november tot en met 31 maart alleen op zondag van 11.00-17.00 uur

• •

Orvelte Dorpsstraat 1a te Orvelte van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

Huenderhoeve Huenderweg 5 te Doldersum dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

za. 5 juli 14.00 uur Limousinrunderen en akkerkruiden Een rondleiding over en rondom onze beheersboerderij Sophiahoeve bij het Doldersummerveld.

Start: Sophiahoeve, Huenderweg 2, Doldersum. zo. 6 juli 14.00 uur Het Oude Diep mag weer kronkelen Enkele jaren geleden is het Oude Diep in ere hersteld. Gidsen vertellen over natuurontwikkeling in dit beekdal.

Start: op de parkeerplaats van de Blinkerd bij de kiosk aan het VAM-kanaal, bereikbaar vanaf de weg Wijster-Drijber. Staat met bord aangegeven. di. 8 juli 14.00 uur De zandheren van Drouwen Een wandeling over het Drouwenerzand, een van de laatste stuifzandgebieden van Drenthe.

Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand, Gasselterstraat 7, Drouwen. wo. 16 juli 19.00 uur Turf, jenever en achterdocht Een avondwandeling door het verveningsgebied Dalerpeel.

Start: bij de rode veldschuur aan de Steigerwijk, één kilometer ten oosten van Dalerend. vr. 25 juli 19.00 uur Op zoek naar de Grondster in het Nuilerveld Het bijzondere plantje dat alleen kan leven als het wordt vertrapt...

Start: op de parkeerplaats aan de noord-oostzijde van het Nuilerveld, nabij Pesse.

di. 29 juli 14.00 uur De zandheren van Drouwen Een wandeling over het Drouwenerzand, een van de laatste stuifzandgebieden van Drenthe.

Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand, Gasselterstraat 7, Drouwen. za. 9 aug. 14.00 uur Heiderestanten op het Holtherzand Het Holtherzand is een onderdeel van het ooit uitgestrekte heidegebied Scharreveld.

Start: bij het grote wildrooster van het Holtherzand bij Holthe. di. 12 aug. 19.00 uur Avondwandeling over de Boerenveensche Plassen Nat, nat en nog eens nat: één van de laatste vochtige en venige heidevelden in Drenthe.

Start: achter de Hervormde kerk die ligt aan de weg tussen Pesse en Stuifzand. do. 14 aug. 19.00 uur Steltlopers op Diependal Met een vogelaar op stap op zoek naar trekvogels die tijdelijk op Diependal zijn neergestreken.

Start: de Vogelkijkhut. Deze is bereikbaar door in het dorp Oranje vanaf het Oranjekanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. De route is met bordjes aangegeven. za. 16 aug. 14.00 uur Stapelerveld en bezichtiging boerderij ’t Ende Een bezoek aan de gerestaureerde boerderij en het informatiecentrum aan de Reest en haar omgeving.

Start: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20 te De Stapel, bij De Wijk.

za. 16 aug. 14.00 uur Heide in bloei op het Doldersummerveld Gidsen laten de bloeiende heide zien. De schaapherder geeft hierbij een demonstratie.

Start: schaapskooi Huenderhoeve, Huenderweg 1 bij Doldersum. za. 16 aug. 10.00 uur Paterswolde van toen Vereniging Natuurmonumenten en Stichting ‘Het Drentse Landschap’ organiseren samen een stevige wandeling langs de landgoederen Vosbergen, De Braak, Vennebroek en Lemferdinge.

Start: koetshuis landgoed Vosbergen, Paterswolde. Duur wandeling: 6 uur. Opgave vooraf: (0592) 313552. zo. 17 aug. 14.00 uur Een wandeling over het Smilder Oosterveld Gidsen vertellen u over de verveningsgeschiedenis van het Smilder Oosterveld en laten u de karakteristieke heide- en vennenvegetaties zien.

Start: aan het einde van de verharde weg die vlak ten zuiden van de televisietoren bij Hoogersmilde loopt. di. 19 aug. 19.00 uur Avondwandeling langs het Oude Diep Tijdens deze wandeling wordt ingegaan op de ontwikkeling van ‘nieuwe natuur’ in dit beekdal.

Start: op de parkeerplaats van de Blinkerd bij de kiosk aan het VAM-kanaal, bereikbaar vanaf de weg Wijster-Drijber. Staat met bord aangegeven.

Agenda

35

vr. 22 aug. 19.00 uur Avondwandeling door Het Zwarte Gat-Kerkenveld Het Zwarte Gat dankt zijn naam aan het donkere water van het ven.

Deze wandeling gaat ook langs de beek De Egge.

Start: vanaf De Egge. U kunt hier komen door vanaf de weg Hoogeveen-Ommen de afslag Alteveer-Kerkenveld te nemen.

Hier neemt u de weg richting Alteveer (Oosterweg). Vervolgens de eerste weg rechts (De Egge) en deze weg volgt u tot het einde van de verharding. zo. 24 aug. 14.00 uur Nieuwe natuur in de Elzemaat De gids geeft uitleg over deze en andere natuurontwikkelingsprojecten in het Hunzedal.

Start: bij het informatiepaneel aan de Elzemaat tussen Eexterveen en Eextermade. di. 26 aug. 14.00 uur De zandheren van Drouwen Een wandeling over het Drouwenerzand, een van de laatste stuifzandgebieden van Drenthe.

Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand, Gasselterstraat 7, Drouwen. do. 4 sept. 20.00 uur Vleermuizen in de schemering Een vleermuisexcursie over het Landgoed Vledderhof.

Start: op de parkeerplaats aan de Solweg (hoek Huenderweg/ Storklaan). Dit is de weg VledderDoldersum.

foto: Joop van de Merbel

Kleine vuurvlinder

za. 13 en zo.14 sept.

14.00 uur Open monumentendag: De Havixhorst Op diverse plekken zijn monumenten van ‘Het Drentse Landschap’ opengesteld. Onder andere kunt u een kijkje nemen op het landgoed De Havixhorst. Op zaterdagavond is er om 20.00 uur een vleermuizenexcursie. Zie voor actuele informatie: www.drentslandschap.nl.

Start: parkeerplaats van De Havixhorst aan de Schiphorsterweg bij De Wijk. zo. 14 sept. 14.00 uur Insecten op het Hijkerveld De betekenis van insecten in de natuur.

Start: bij de schaapskooi op het Hijkerveld. Deze is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk.

Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. zo. 14 sept. 14.00 uur Paddestoelenexcursie op Rheebruggen Met spiegeltjes en een paddestoelenboek op zoek naar de kleurrijke schimmels.

Start: bij de beheersboerderij van ‘Het Drentse Landschap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

zo. 21 sept. 14.00 uur Moeraswolfsklauw en Ronde zonnedauw Bijzondere planten in de Boerenveensche Plassen.

Start: achter de Hervormde die ligt aan de weg tussen Pesse en Stuifzand. zo. 21-28 sept.

Week van het Landschap Een hele week met activiteiten op en rond boerderij ’t Ende in de Stapel bij de Wijk. Kijk voor het actuele programma op www.drentslandschap.nl of bel (0592) 313552. zo. 28 sept. 14.00 uur Fietsexcursie in het Hunzedal Op de fiets worden enkele mooie plekjes langs de Hunze bezocht.

Start: café ’t Keerpunt, Oostermoer 1, Spijkerboor. Duur fietstocht: 2 uur. zo. 28 sept. 10.30 uur Een wandeling over het Orvelterzand De gidsen nemen u mee over dit prachtige stuifzandreservaat.

Start: op de picknickplaats van Staatsbosbeheer. Vanaf Orvelte de Orvelterbrug over en vervolgens rechtsaf langs het Oranjekanaal rijden. Eerste weg links nemen en na ongeveer 500 meter aan de linkerkant ziet u de picknickplaats.

Nederlands kampioenschap schapendrijven met honden Op zaterdag 9 en zondag 10 augustus organiseert de Border Collie Club Nederland, in samenwerking met Stichting ‘Het Drentse Landschap’, het Nederlands Kampioenschap schapendrijven met honden.

Dit kampioenschap wordt gehouden bij de schaapskooi van Het Drentse Landschap op het Hijkerveld en vinden plaats vanaf 9.00 uur. De kooi is te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met ronde bordjes.

Laarzen of waterdichte schoenen aanbevolen.

We raden u aan een verrekijker mee te nemen We raden u aan een vergrootglas mee te nemen

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Koninklijke BOOM UITGEVERS Meppel (0522) 26 61 11 Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw Royal Haskoning Groningen (050) 521 42 14 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...

Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 312 34 00 Prominent in uitgaan ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) HULZEBOSCH Grondwerken C.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07 Uw bomen, onze zorg Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V. Vroomshoop (0546) 64 38 02 Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

BUNING Wegenbouw B.V. Zuidwolde (0528) 37 31 64 Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 1 – 7860 AA Oosterhesselen Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Uitgeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen ERDMAN SCHMIDT Hoogeveen (0528) 27 72 66 Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

HARWIG Elektriciteitswerken B.V. Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging DAGBLAD VAN HET NOORDEN Groningen (050) 584 44 44 BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies BTL UITVOERING Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAF Meppel (0522) 25 57 96 DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V. Veendam (0598) 61 45 64 Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties OCTANORM® Bunne (050) 309 51 33 Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouwen displaysystemen RANDSTAD DRENTHE Assen (0592) 39 77 11 Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIE Groningen (050) 313 59 20 De Verhalenvertellers CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk