Kwartaalblad Het Drentse Landschap nr. 87

Kwartaalblad sept. 2015

Kleine plevier

87

Kwartaalblad van Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postadres: Postbus Postbus 83 83 -- 9400 9400 AB AB Assen Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl e-mail: mail@drentslandschap.nl Website: www.drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap Bankrek. nr. NL33RABO0315832916 30.28.75.751 Redactie Redactie E.W.G. E.W.G. van van der der Bilt, Bilt, J.D.D. J.D.D. Hofman, Hofman, Colpa, J.G. S.S. van der Meer, m.m.v. H. Schipper enSchenkenberg H. Colpa Basisvormgeving van Mierop en B. ZoerAlbert Rademaker BNO, Annen Grafische productie Koninklijke van Annen Gorcum BV, Assen Vormgeving Albert Rademaker BNO, Omslag Kleine plevier / foto: Geert de Vries Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen ISSN 1380-3263 Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

ISSN 1380-3263 De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Overname van artikelen met bronvermelding niet noodzakelijk de opvattingen van Stichtingis toegestaan.

De inhoud de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Het Drentsevan Landschap. niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Landschap is een uitgave van Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap.

Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein­ bezittingen activiteiten van uitgave de stichting.

Het bladHet Het Drentseen Landschap is een van Stichting verschijnt viermaal per bij informatie het wisselen derdeseizoenen Drentse Landschap.

Hetjaar, geeft over terrein­ en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde verschijnt bij het wisselen seizoenen kaart in teviermaal vullen enper te jaar, verzenden.

Minimaleder bijdrage € 17,50 en wordt gratis toegezonden beschermers van het per jaar. Beschermer voor het aan levende€ 400,– .

Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde Als u Het Landschap extra Minimale wilt steunen dan kan dat kaart in teDrentse vullen en te verzenden. bijdrage € 17,50 op de volgende wijze:voor het leven € 400,– . per jaar.

Begunstiger Periodieke gift InLandschap plaats vanextra of naast beschermersbijdraAls u Het Drentse wilt uw steunen dan kan dat ge.

Ditvolgende is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare op de wijze: periodieke bijdrage, die u voor minimaal vijf jaar toezegt met een eenvoudige of naast een kosteloze onderhandse Periodieke gift notariële In plaats akte van of uw begunstigersbijakte van laatste is op te vragen bij belastingdrage.

Ditschenking. is een voorDeze de inkomstenbelasting volledig aftrekdienst.nl en dient samen met kantoor van 5dejaar stichting te bare periodieke bijdrage, die uhet voor minimaal met een worden ingevuld. eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de en hogerteper jaar regelt en Drentse betaalt de stichting de akte. Het hoogte houden van Het Landschap. kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar te houden van Het Drentse Landschap. zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven Andere giften Indienaftrekbaar het totaalvoor van uw giften in enig jaar gaat, is het meerdere de inkomstenbelasting tot ten1% hoogste 10% van het drempelinkomen. zowel van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse testament begunstigen.

Kerken zijn vrijgesteld van schenk- en erfbelasting, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten komt van deze Stichting Het Drentse Landschap en gunste Stichting Oude Drentse stichtingen.

Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat gift, schenking of hierboven legaat geheel ten gunste komt Nadereuw inlichtingen over de vermelde mogelijke van dezevan stichtingen. vormen steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de Het Drentse Landschap stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht E r i c v a n d e r B i l t 4 Bonnerklap Te d d y B e z u i j e n e n U k o V e g t e r

10

Activiteiten eruitgelicht

12

Monumentenbehoud door hergebruik F r a n k v a n d e r Ve l d e n

14

Paddenstoelenhitparade Eef Arnolds

16

Werk van eeuwen - Gesprekken met Tjalling Waterbolk Bertus Boivin

18

In het spoor van Lukis en Dryden Wijnand van der Sanden

20

Fietsen langs twaalf hunebedden tussen Rolde en Annen E r i c v a n d e r B i l t e n B e r t u s B o i v i n

22

Knotlinde zorgt voor schaduw Janny Oudega

Schildersparadijs Drenthe Annemiek Rens

23

24

‘Limonadewesp’ Geert de Vries

Post van Weldadigheid Joke Wolff

27

28

Vlier, van fleer en vledder Jan van Ginkel

30

Natuurwerkdag 2015 Rianne Post

32

Jaarverslag 2014

35

Kortweg

39

In/uit de politiek

Beschermerbijeenkomst over Drents erfgoed Op donderdag 5 november om 19.30 uur vindt de jaarlijkse beschermerbijeenkomst van Het Drentse Landschap plaats. Directeur Eric van der Bilt en hoofd Erfgoed, Frank van der Velden, vertellen u uitgebreid over het Drentse erfgoed en de rol die onze stichting heeft om dit te behouden.

Locatie: Duurzaamheidscentrum, Bosrand 1 Assen. De toegang is gratis.

Er is na afloop een rondleiding door het nieuwe duurzaamheidscentrum.

Kijk voor meer informatie op www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Terwijl iedereen met verbijstering de bittere klucht rond Griekenland volgde, stond er terloops verstopt nog een andere bericht in de media.

Uit recent Amerikaans klimaatonderzoek bleek dat 2014 in vele opzichten een recordjaar was. De hoogste concentraties broeikasgas CO2 en methaan werden gemeten. Het oppervlaktewater van de oceanen was warmer dan ooit, terwijl de zeespiegel mondiaal gemiddeld 3 mm was gestegen. Boven land was het het warmste jaar ooit gemeten.

Als je dit soort informatie koppelt aan het gegeven dat alleen economische groei ons uit de door de crisis veroorzaakte ellende kan halen, dan vraag je jezelf toch af waar we naar op weg zijn.

In Drenthe werd het nieuwe college van Gedeputeerde Staten ge誰nstalleerd. De tekenen wijzen erop dat, na jaren van stilstand in de uitvoering, het natuurbeleid een nieuwe impuls krijgt. Doel is om via gebiedsgericht werken meerdere maatschappelijke belangen te verbinden aan natuurrealisatie. Iets wat onze stichting al jaren doet in bijvoorbeeld het Hunzedal.

Foto: Joop van de Merbel

Ondanks het slechte weer was het Festival van het Landschap in Orvelte op 21 juni met 3500 bezoekers goed bezocht. Wie deze dag gemist heeft of zich nogmaals wil onderdompelen in de warme en gezellige sfeer van een dergelijk door de stichting georganiseerd evenement, is welkom op ons 2e Kinderbuitenfestival op 18 oktober op boerderij Kamps. Wie zich wil verdiepen in de geschiedenis van Orvelte kan vanaf heden ook de Orvelte-gids bestellen. Niet alleen interessant voor toeristen maar zeker ook voor de inwoners van Drenthe. Zeer aanbevolen.

Eric van der Bilt Directeur/bestuurder Het Drentse Landschap

Bonnerklap Essentiële schakel in het Hunzedal Het nieuwe natuurgebied Bonnerklap bij Gieterveen verbindt de recent ingerichte gebieden Torenveen en Oude Weer met de al langer bestaande reservaten Elzemaat, Duunsche Landen en Annermoeras.

Over een lengte van vele kilometers vormt het Hunzedal zo een aaneengesloten en gevarieerd landschap waarin een meanderende Hunze is omgeven door graslanden, moeras en hier en daar wat broekbos.

Voormalig gedeputeerde Rein Munniksma verrichtte onder grote belangstelling dit voorjaar de openingshandeling.

Te d d y B e z u i j e n e n U k o V e g t e r *

Bonnerklap ligt in het Hunzedal net ten zuiden van de N33.

Het gebied maakte vroeger deel uit van de Bonnervenen.

De ontginningsgeschiedenis van deze venen is uitgebreid beschreven in het boek ‘750 jaar Oostermoerse venen’. De naam Bonnerklap herinnert aan de plek waar vroeger een brug (klap) over de Hunze of Oostermoerse Vaart lag, nabij het gehucht Bonnerveen.

Lopend door het nieuwe natuurgebied valt direct de schaal ervan op. Niet de ervaring van een smalle zone langs de

Hunze, maar een voor het gevoel groot gebied waarin je gemakkelijk de oriëntatie kan verliezen. Ook de rust en de stilte zijn weldadig. Op een enkele plek in Bonnerklap stroomt de Hunze door bos. Meteen ontstaat er dan een heel andere sfeer en beleving. Wat verder opvalt is het brede karakter van de Hunze, veel breder dan de meanderende Hunze van voor de ruilverkavelingen in de vorige eeuw. Dit beeld zal echter langzaam veranderen, als de oevers begroeien en er een smallere, langzaam stromende beek overblijft.

Niet alleen in Bonnerklap is rond de Hunze nieuwe natuur ontstaan. Tegelijkertijd is ook onder de snelweg N33 een brede verbinding gemaakt naar het gebied Elzemaat. Deze is passeerbaar voor vissen, maar ook voor zoogdieren zoals Bever, Otter, Das en Ree. Aan de oostzijde vormt het zijdal ‘De Beek’, een beekje dat vanuit Gieterveen het dal binnenstroomt, onderdeel van Bonnerklap.

Foto: Bertil Zoer

Visie en inrichting

De inrichting van het gebied Bonnerklap vloeit voort uit de Hunzevisie uit 1995. In 2014 is deze geactualiseerd en is de gewenste ontwikkeling van het Hunzedal tot ongeveer 2030 geschetst. Het belang van een aaneengesloten natuurgebied rondom de Hunze van Emmen tot Groningen is hierbij nog eens benadrukt. Juist daarom is het gereedkomen van Bonnerklap zo’n grote en belangrijke stap. Het vormt de verbindende schakel tussen twee grote, al eerder ingerichte natuurgebieden. Ook vergroot het nieuwe gebied de mogelijkheden om veel meer water langer vast te houden in tijden van veel regenval, zoals recent in de afgelopen julimaand.

Door de nieuwe meanders en de vrije doorgang vanaf Gasselternijveen stroomafwaarts tot aan het Zuidlaardermeer zijn de mogelijkheden voor het opzwemmen van trekkende

Foto: Geert de Vries

Foto: Geert de Vries

Foto: Geert de Vries

Terreinbeschrijving

6

beekvissen sterk verbeterd. Het waterschap doet momenteel door middel van het zenderen van vissen onderzoek naar de vraag in welke mate de maatregelen ook echt de vismigratie naar bovenstroomse gebieden hebben verbeterd.

Omdat eind jaren negentig van de vorige eeuw in Bonnerklap nog niet alle gronden waren verworven, is er voor gekozen om eerst het deelgebied Torenveen in te richten (kwartaalblad 75, september 2012). In 2012 gaven waterschap Hunze en Aa’s en Het Drentse Landschap aan de Grontmij de opdracht een inrichtingsplan voor te bereiden en een uitvoeringsbestek te schrijven.Verder waren medewerkers van de Provincie Drenthe en de Gemeente Aa en Hunze bij de planuitwerking betrokken, onder de overigens voortreffelijke leiding van het waterschap. In het plan is specifieke aandacht besteed aan archeologische en aardkundige aspecten. De financiering van het plan was mogelijk dankzij bijdragen van het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling, het Rijksprogramma Klimaatbuffers, Waterschap Hunze en Aa’s en Het Drentse Landschap.

De uitvoering

Nadat de plannen gereed waren is een voorlichtingsavond georganiseerd voor belangstellenden en bewoners uit de streek. Hier werd toegelicht dat ook in Bonnerklap vanaf de stuw c.q. vistrap bij Torenveen al het water door de nieuw aan te leggen meanders zou gaan stromen en dat deze relatief breed zouden worden uitgevoerd. Omdat vanaf dit punt geen stuwen meer in de Hunze liggen tot aan het Zuidlaardermeer, is voor het waterschap een onbelemmerde doorgang van het water een voorwaarde. Zorgen van sommige bewoners uit Gieterveen dat bij veel regenval toch te sterke opstuwing in het zijdal van ‘De Beek’ zou optreden, konden worden weggenomen.

Na het vaststellen en aanleggen van de oorspronkelijke Hunze-meanders en ‘De Beek’ kon het werk verder uitgevoerd worden. Sloten in het gebied zijn gedempt, slenkvormige laagten aangelegd, delen van de bovenlaag van de grond zijn verwijderd en er is op plekken getracht reliëf in de vorm van beekduinen terug te brengen.

De uitvoering van de werkzaamheden was in handen van aannemersbedrijf De Romein uit Veendam.Vanwege het

Foto: Joop van de Merbel

Terreinbeschrijving

droge weer eind 2014 is zo snel mogelijk begonnen met voornamelijk het grondwerk. De werkzaamheden werden in het veld archeologisch actief begeleid door MUG Ingenieursbureau uit Leek. In het voortraject was hiertoe besloten, omdat het niet alleen vooronderzoek scheelt maar vooral ook de kans op verstoring of vernieling voorkomt.

Vondst skelet

Ondanks aanwijzingen voor mogelijk bijzondere vondsten was de verrassing groot toen er tijdens graafwerkzaamheden in de bedding van een oude waterloop een vrijwel compleet menselijk skelet van een manspersoon werd gevonden, inclusief delen van de schedel. Door middel van C14dateringsonderzoek bleek dat het skelet uit de vroege IJzertijd gedateerd kon worden, in de periode 795-560 voor Christus.

Gezien de uitstekende conservering en ouderdom van het skelet worden de skeletresten nog nader door een specialist onderzocht. Door middel van rรถntgenonderzoek kunnen groeistoornissen als gevolg van ondervoeding, ziekte of trauma worden achterhaald. In zeer uitzonderlijke gevallen is het zelfs mogelijk de doodsoorzaak nog te achterhalen.

Tevens trof men tijdens het uitgraven van een oude meander een nog zeer gaaf bouwwerk aan van een valschut of sluis.

Op basis van oud kaartmateriaal was al bekend dat deze hier in het verleden heeft gelegen, maar tijdens het kanaliseren van de Hunze in de zestiger jaren is dit bouwwerk onder de grond verdwenen. Exacte datering moet nog plaatsvinden maar op basis van archieven moet deze sluis al in de 17de eeuw zijn aangelegd in dit gebied. Het hout van de constructie bleek nog goed bewaard gebleven.Volgens provinciaal archeoloog Wijnand van der Sanden is gebleken dat de verschillende onderdelen van de sluis op een werf zijn vervaardigd, van telmerken voorzien en daarna ter plekke op de vindplaats is opgebouwd. Nabij de sluis vonden archeologen ook andere voorwerpen zoals munten, een vishaak, bootshaak, hamers, bijlen, een fraai versierde tabaksdoos en allerlei soorten aardewerk.

Bevers

Aan de noordzijde van Bonnerklap nabij de N33 is het gebied dusdanig ingericht dat de Bever er zich kan gaan vestigen. Hier is op beperkte schaal bos gespaard dan wel inge-

7

8

Terreinbeschrijving

Kom op bezoek in Bonnerklap Zondagmiddag 27 september van 12.00 – 17.00 uur

plant en is door aanleg van laagtes met al dan niet tijdelijk open water een prima plek voor Bevers ontstaan. In 2008 is gestart met de herintroductie van de Bever in het Hunzedal.

Inmiddels zitten verspreid in het hele Hunze-gebied al 80 Bevers. Ook in de nabije omgeving van Bonnerklap, zo bleek al tijdens de werkzaamheden. Er werden gaten onder het rasterwerk bij de snelweg gevonden. Ze wilden het gebied al in, maar misten nog de daartoe geëigende weg: de nieuwe verbinding onder de N33 die er inmiddels dus wel ligt. Om slachtoffers te voorkomen is het rasterwerk direct hersteld.

Toekomstig beheer en gebruik

Het beeld van Bonnerklap zo kort na de inrichting is dat van een open, pleksgewijs nog onbegroeid gebied. Opvallend was dat de westzijde van het gebied in het vroege voorjaar lang nat bleef. Door maaien en afvoeren en extensieve begrazing zal het gebied langzaam verschralen en soortenrijker worden. Op sommige hogere, zandige plekken zijn de eerste aanzetten tot verschraling van graslanden al bemoedigend. Aan de oostzijde van Bonnerklap nabij De Beek overheerst in sommige delen een ruigere begroeiing waarin ook soorten van akkers voorkomen zoals Rode papaver, Kamille, Margriet en Korenbloem. Hier zijn op meerdere plekken Kwartels te horen.

Op lage plekken zal de vegetatie een moerasachtig karakter krijgen. De beeklopen zullen het domein worden van typische beekvissen zoals Winde en Serpeling. Langs de oevers van de Hunze zijn deze zomer al de eerste Weidebeekjuffers gezien en hun aantal zal de komende jaren alleen maar toenemen.

Wandelen kan het gehele jaar over de kade rondom het gebied. Buiten het broedseizoen is het mogelijk door het gebied te struinen. Dus alle ruimte om de ontwikkeling van dit nieuwe natuurgebied van dichtbij en met eigen ogen te volgen! En wie weet bent u dan wel de eerste die de Bever ontmoet in Bonnerklap.

*Drs. U.Vegter is hoofd van de sector Natuur en Landschap en T.W.M. Bezuijen is hoofd Terreinbeheer van Het Drentse Landschap.

Tijdens deze Open Dag kunt u met eigen ogen zien hoe mooi het nieuwe natuurgebied Bonnerklap is geworden. Deskundige medewerkers van Het Drentse Landschap en Waterschap Hunze en Aa’s zijn aanwezig om u meer informatie te geven. Voor kinderen zijn er leuke doe-activiteiten zoals waterdiertjes vangen en andere natuurbelevenissen. Mooi te combineren met een bezoek aan de jaarlijkse herfstmarkt in Gieterveen.

Locatie Bonnerklap, aan de zuidwest rand van Gieterveen.

Parkeren kan in het dorp. Zie voor de exacte locatie www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Terreinbeschrijving

9

Zeldzame paddenstoelen in waterwingebied

Vrijwilligers van de Paddenstoelen Werkgroep Drenthe hebben in waterwingebied Ruinerwold zeldzame paddenstoelen ge誰nventariseerd.

Bleke knolvoet足 hertenzwam De meest bijzondere vondst voor Drenthe was de Bleke knolvoethertenzwam op een rotte stam van een oude wilg aan de oostrand van het terrein. Deze soort is van slechts vier andere moerasbosjes bekend.

Foto: J. Veneboer

Ranzige elzensatijnzwam Onder elzen aan de oever van het Sultansmeer ligt een rijke vindplaats van de zeldzame Ranzige elzensatijnzwam.

Van de 24 Rode-lijstsoorten in het terrein zijn er negen in moerasbosjes aangetroffen.

wmd.nl

10

Activiteiten

Activiteiten eruitgelicht

Duurzaamheidscentrum Assen

Foto: Gemeente Assen

Za 26 en zo 27 september 11.00 – 16.00 uur

Za 3 oktober 11.00 – 16.00 uur

iten Meer activite e st w eu ni de in op of da en ag nl drentslandschap.

Het Duurzaamheidscentrum in het Asserbos is open. Een bijzonder gebouw op een prachtige plek! Onder het motto ‘Duurzaam, dichterbij dan je denkt’ biedt het centrum allerlei interessante exposities, verrassende activiteiten en leerzame onderwijsprogramma’s aan. Verschillende aan natuur en milieu gerelateerde organisaties hebben hier hun thuisbasis. De opening wordt gevierd met veel kinderactiviteiten, rondleidingen, excursies, theater en muziek.

Locatie: Bosrand 1, Assen (parkeerplaats Stadsbroek).

Hoe heeft 200 jaar Drents bestuur het aanzien van de provincie veranderd? En hoe ziet de toekomst eruit? Een middag vol lezingen, films, rondleidingen en andere activiteiten over het heden, verleden en de toekomst van de provincie Drenthe. Deelname is gratis en aanmelden niet nodig.

Locatie: Drents Archief, Brink 4, 9401 HS Assen.

Foto: Drents Archief

Dag van de Drentse Staten

Zo 4 oktober 12.00 – 17.00 uur

Maak kennis met Lofar en kijk wat er allemaal te ontdekken valt over het heelal. Er is ook aandacht voor de natuur rond de grootste radiotelescoop ter wereld. Er zijn verschillende activiteiten voor jong en oud. Deelname is gratis en aanmelden niet nodig.

Locatie: aan de Beeksdijk, tussen Buinen en Exloo.

Foto: Aerophoto Eelde

Lofardag

Za 17 oktober 15.30 – 18.30 uur

Volg ons via Foto: HDL

Kookworkshop ‘eetbare wilde planten, noten en bessen in de herfst’

Tijdens een wandeling door de Duunsche Landen (Hunzedal) gaan we op zoek naar eetbare planten, noten en bessen die in dit herfstseizoen te vinden zijn. Aansluitend maken we gezamenlijk een vegetarische maaltijd, aangevuld met onze wildpluk buit.

Zie voor meer informatie, kosten en aanmelden www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Het Drentse Landschap trakteert kinderen op gratis buitenfeest Op zondag 18 oktober a.s. van 12.00 – 17.00 uur vindt bij boerderij Kamps in Rolde voor de 2de keer een superleuk festival plaats voor kinderen van alle leeftijden. Onder het motto Kom buiten spelen trakteert onze stichting de Drentse kinderen op een mooie speeldag in de natuur. De toegang is gratis.

Op het kinderbuitenfestival kunnen de kinderen de hele middag genieten van uitdagende outdoor activiteiten, spannende speurtochten, knutselen met natuurafval, luisteren naar leuke verhalen, rare snoeshanen bekijken, kleurige schmink opdoen, meedansen op mooie muziek, meedoen aan niet-alledaagse natuurbelevingen en nog heel veel meer... En uiteraard zijn er ook allerlei lekkernijen verkrijgbaar zoals suikerspinnen en ­poffertjes.

Het belooft dus een echt feest om niet te missen te worden!

Locatie rond boerderij Kamps, Kamps 1, 9451 TB Rolde. Parkeren achter café De Aanleg, Asserstraat 63, 9451 TA Deurze. Vandaar is het ongeveer 5 minuten lopen naar het festivalterrein.

Het kinderbuitenfestival is mede mogelijk dankzij een bijdrage van de Gemeente Aa en Hunze.

11

12

Erfgoed

Monumentenbehoud door F r a n k v a n d e r Ve l d e n *

Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken beheren in totaal 275 gebouwen, variërend van een monumentaal pand als De Havixhorst tot een kleine keuterij of schuur. Ze worden meestal verhuurd als woning, kantoor of vakantiehuis. De huurinkomsten zijn nodig om de gebouwen in stand te kunnen houden.

Om geen inkomsten te missen proberen we leegstand zoveel mogelijk te beperken.

Bovendien kan leegstand ook leiden tot verval van een monument.

behoefte uit ‘de markt’. Leegstaande winkels en kantoorgebouwen zijn hiervan bekende voorbeelden, maar ook de leegstand in kerken en boerderijen wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een teruglopende vraag.

Herbestemming en hergebruik zijn dan aan de orde.

Sporen uit het verleden

In zijn algemeenheid zien we dat de leegstand in monumentale gebouwen in Drenthe, net als in de rest van ons land, toeneemt. Dat heeft allerlei oorzaken. De economische situatie speelt een rol, maar ook de demografische ontwikkeling van regio’s (krimp) en het feit dat monumenten soms niet (meer) kunnen voldoen aan de eisen

die een gebruiker aan een gebouw stelt.

Voor de instandhouding van een gebouw is het noodzakelijk dat het wordt gebruikt. Om leegstand en verval te voorkomen is het dan ook soms nodig om een gebouw een nieuwe functie te geven, bijvoorbeeld omdat een gebouw niet meer aansluit bij de

In agrarisch erfgoed is al decennialang sprake van het omzetten van een agrarische functie naar een woonfunctie. Diverse boerderijen van onze stichting, zoals Kamps in Rolde, ’t Ende in De Wijk of Egbert’s Lent in Nieuw-Annerveen, kennen (deels) een woonbestemming. Het vinden van een nieuwe bestemming is echter

Erfgoed

 hergebruik

Foto’s: Sake Elzinga

lastiger voor monumentale gebouwen die een specifieke typering of maatvoering kennen, zoals kerken en molens. Tegelijkertijd geldt juist voor dit soort monumenten dat de kosten voor instandhouding hoog zijn, omdat ze vaak erg onderhoudsgevoelig zijn.

Bijvoorbeeld vanwege de ornamentiek (kerken) of de aanwezigheid van werktuigbouwkundige onderdelen (molens).

Hergebruik is van alle tijden. Hoe ouder het pand, hoe meer functies het vaak heeft gehad. Kerkgebouwen die in het verleden een andere, tijdelijke functie hebben gekend, bijvoorbeeld als opslagruimte, werkplaats of militair kwartier, zijn eerder regel dan uitzondering.Veel gebouwen dragen sporen met zich mee van de veranderingen

ErfgoedenGroenloket Of u nu wilt herbestemmen of naar volle tevredenheid in een monument woont, er kunnen altijd vragen zijn waarop u graag een deskundig antwoord wilt hebben. Dit kan bijvoorbeeld gaan over restauratie- en financieringsmogelijkheden, energiebesparende maatregelen of advies over de inrichting van uw (boeren)erf. Misschien maakt u zich zorgen over een leegstaand pand in uw omgeving? Voor al dit soort vragen op het gebied van erfgoed en groen kunt u terecht bij het ErfgoedenGroenloket Drenthe.

Voor meer informatie kunt u bellen met het Steunpunt Erfgoed Drenthe, telefoon 0592-313552 of bezoek www.erfgoedengroenloketdrenthe.nl.

in gebruik. Het meest zichtbaar zijn de zogenaamde bouwsporen; zichtbare aanwijzingen van de (bouw)geschiedenis van een pand. Het meest in het oog springend zijn venster- of deuropeningen in gemetselde gevels (aangebracht of juist dichtgezet). Ook veel gebouwen van Het Drentse Landschap dragen dergelijke sporen.

Gebouwen levend houden

Herbestemming is nooit een doel op zich, maar altijd een middel om een gebouw levend en in stand te houden.

De vraag welke nieuwe functie passend is en hoe deze kan worden ingepast, kan alleen worden beantwoord door verschillende belangen tegen elkaar af te wegen. Aantasting van de belevingswaarde en de cultuurhistorische waarde moet worden voorkomen, maar tegelijkertijd moet er sprake zijn van een economisch perspectief en een gebouw dat past bij de wensen en eisen van de huidige tijd.

Het Drentse Landschap zet zich in voor behoud en versterking van het cultureel erfgoed in Drenthe. Dat doen we onder meer door monumenten die we in eigen beheer hebben een passend gebruik te geven.Voor het realiseren van herbestemmingen is echter, net als voor restauraties en onderhoud, veel geld nodig. Ondersteuning van burgers, bedrijven en overheden is dan ook onmisbaar om onze monumenten vitaal te houden. *F. van der Velden is hoofd van de sector Erfgoed van Het Drentse Landschap.

13

14

Flora

Paddenstoelenhitparade Onlangs is de Drentse paddenstoelenatlas verschenen. In deze atlas worden de verspreiding en leefwijze besproken van alle soorten paddenstoelen die in Drenthe zijn aangetroffen. Dat zijn er maar liefst 2350, meer dan het dubbele van het aantal hogere planten in de provincie. We weten nu welke paddenstoelen in Drenthe algemeen aanwezig zijn. De tien meest verbreide soorten passeren hieronder de revue.

Als u een tuin bezit, is er grote kans dat daar deze herfst een paar te vinden zijn!

Eef Arnolds*

De lijstaanvoerder van de Drentse paddenstoelen top tien is de Gewone zwavelkop. Deze paddenstoel groeit meestal in opvallende bundels van zwavelgele vruchtlichamen op dode stammen en stronken, maar hij gedijt ook op houtsnippers en boomwortels.

In gazons en wegbermen markeert een toef zwavelkopjes vaak de plek waar

Flora

een boom is gerooid. De paddenstoel ziet er aantrekkelijk uit, maar smaakt galbitter en is daardoor voor menselijke consumptie ongeschikt.Vreemd genoeg zijn Reeën er dol op en vaak vinden we in de herfst in het bos de afgeknaagde steelresten.

Foto’s: Eef Arnolds (Geweizwam)

Plaatjeszwammen

De helft van de soorten binnen de top tien behoort tot de plaatjeszwammen, gekenmerkt door talrijke, radiaal verlopende lamellen tussen hoedrand en steel. Behalve de Gewone zwavelkop zijn dat de Helmmycena, Gewone fopzwam, Botercollybia en het Oranjegeel trechtertje. Ze vertegenwoordigen verschillende ecologische strategieën die allemaal van groot belang zijn voor het functioneren van de natuur. De Gewone zwavelkop en Helmmycena zijn belangrijke houtafbrekers; de Botercollybia verteert dode bladeren en naalden; de Gewone fopzwam leeft in een symbiose met levende wortels van loofbomen, mycorrhiza genoemd; het Oranjegeel trechtertje leeft samen met allerlei mossen.

Wellicht mist u in de top tien de Vliegenzwam, zetel van kabouter Spillebeen en onze nationale troetelpaddenstoel. Die is in Drenthe ‘slechts’ in 1706 kilometerhokken vastgesteld, goed voor een 14e plaats in de ranglijst.

Een smakeloos gezelschap

Geen enkele soort uit de top tien is smakelijk. De Gele aardappelbovist heeft zijn naam mee, maar hij smaakt muf en veroorzaakt na consumptie buikkrampen. Hij ontleent zijn naam aan de vorm en kleur van de vruchtlichamen: okergele bollen van een paar centimeter doorsnee waarbinnen donker gekleurde sporen worden gevormd.

Het Gewoon elfenbankje heeft andere kwaliteiten. Het is evenmin eetbaar, zo

taai en smakeloos als kurk, maar wel prachtig om te zien met zijn dakpansgewijs geplaatste, halfcirkelvormige hoeden, gezoneerd in blauwe, grijze en bruine tinten. Het is in de lijst de enige vertegenwoordiger van de gaatjeszwammen die nauwe buisjes aan de onderkant van de hoed dragen in plaats van lamellen. Ook deze soort groeit op loofhout. Minder bekend is de Paarse eikenkorstzwam, een vertegenwoordiger van de korstzwammen. Het is een taaie, helder paarse korst die violetgrijs opdroogt. Die korst groeit vast aangedrukt op dode eikentakken, zowel op pas afgestorven takken die nog aan de boom vastzitten, als op afgevallen takken. Hij is in de praktijk onder vrijwel elke oudere eik te vinden.

15

Gewoon zwavelkopje

Gewoon elfenbankje

Oranje kloddertjes

De Geweizwam is de enige zakjeszwam in de hitlijst. Hij heeft weer een heel ander model: zwarte, herhaaldelijk vertakte, taaie staafjes van een paar centimeter hoog, aan de top vaak wit bepoederd door afgesnoerde sporen die voor de verspreiding zorgdragen. Ook deze paddenstoel groeit op houtresten van loofbomen.

Onderaan de top tien staat een trilzwam, de Oranje druppelzwam. Met stip, want hij neemt toe. De vruchtlichamen zien eruit als gelatineuze, oranje kloddertjes van een paar millimeter doorsnee. In de bebouwde omgeving is dit zwammetje ongetwijfeld de meest voorkomende van het tiental, want de Oranje druppelzwam groeit niet alleen op dood hout in bossen, maar ook op vensterbanken en schuttingen met achterstallig onderhoud. *Dr. E.J.M. Arnolds is lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Gele aardappelbovist

NB Ecologische Atlas van Paddenstoelen kost € 90,00 (excl. verzending).

Te bestellen bij Paddenstoelen Werkgroep Drenthe.

16

Interview

Werk van eeuwen

Gesprekken met Tjalling Waterbolk Deze zomer verscheen het boek Werk van eeuwen – Gesprekken met Tjalling Waterbolk. Het is het resultaat van een groot aantal interviews die Jos Bazelmans en Jan Kolen, twee jonge collega’s, de afgelopen jaren met hun leermeester hadden. In het boek komen tal van facetten uit het leven van de inmiddels 91-jarige Tjalling Waterbolk aan de orde. Uitgebreid staat de oudste actieve archeoloog van Nederland in het boek stil bij de ontwikkeling van het Drentse cultuurlandschap, met recht een ‘Werk van eeuwen’.

Bertus Boivin*

Zijn eerste eigen opgraving deed Waterbolk in 1946 samen met collega Willem Glasbergen. Het Eupen Barchien dat ze onderzochten, lag op bekend terrein, vertelt hij aan Bazelmans en Kolen: ‘Het bergje was me gewezen door Geert Tuin,

Foto: Sake Elzinga

In zijn jeugd in Havelte vóór de Tweede Wereldoorlog was Tjalling Waterbolk met zijn kameraden dagelijks in het veld te vinden. Daar ontwikkelde hij een liefde voor de natuur die tot op de dag van vandaag onverminderd gebleven is, vertelt hij in het boek: ‘Overal om ons heen was de natuur. In de hoge eiken hoorden we de wielewaal, die we ‘gele gouwe’ noemden. In de hakhoutbosjes achter de pastorietuin en de tennisbaan zong de nachtegaal. Ook in andere hakhoutbossen waren nachtegalen. Soms hoorden we er vanuit ons huis vier tegelijk! (...) Bij gunstige wind konden we het gebolder horen van korhoenders op de ontginningen op de heide.’

Dezelfde liefde voor de natuur bracht Tjalling Waterbolk ertoe in Groningen biologie te gaan studeren. Pas tijdens de studie kwam hij in aanraking met de archeologie toen hij als assistent van professor Van Giffen stuifmeel uit grondmonsters van grafheuvels bestudeerde. Zijn onderzoek maakte het mogelijk om het prehistorische landschap te reconstrueren.

Interview

de zoon van een landarbeider die in de buurt woonde. Omdat het een naam had, vermoedde ik dat het wel eens een grafheuvel kon zijn en meldde dat aan Van Giffen. Hij had praktisch alle grafheuvels op het nabijgelegen Duitse vliegveld opgegraven, maar deze kende hij niet.’

Hun onderzoek bracht aan het licht dat het Eupen Barchien in de bronstijd rond 1300 v.Chr. moet zijn opgeworpen. Er bleken in de loop van de tijd zeven mensen in de heuvel te zijn begraven. Bij één van de doden lag een bijzondere bronzen kokerbeitel.

In 1954 volgde Waterbolk Van Giffen op als hoogleraar en directeur van het Biologisch-Archaeologisch Instituut in Groningen. De auteurs spraken lang met prof.Waterbolk over de opvallendste resultaten van zijn onderzoeken. Zo lanceerde hij in 1959 het idee dat de oudste bewoners van de Fries-Groningse kleistreken uit Drenthe afkomstig waren.Waterbolk was daarbij geïnspireerd door overeenkomsten in het aardewerk uit circa 700 v.Chr. dat zowel in Drenthe als in de oudste Friese terpen aangetroffen werd.

Continuïteit van bewoning

Het thema waar prof.Waterbolk zich vele jaren intensief mee beziggehouden heeft, is dat van de continuïteit in de bewoning van het Drentse esdorpenlandschap.Tot dan toe meenden de meeste archeologen dat er sprake was van een serie opeenvolgende immigraties.Waterbolk kon aantonen dat er in Drenthe bijna altijd sprake was van een doorlopende bewoning. De opgraving bij Odoorn in 1966 noemt hij tegenover Bazelmans en Kolen een ‘eye­opener’ voor deze theorie: ‘Daar lag een vroegmiddeleeuwse nederzetting op de es vlak naast het huidige dorp, met in de kadastrale kavelstructuur van het akkerland nog goed herkenbare reminis­centies (overblijfselen van vroeger; red.). De stap naar de veronderstelling van territoriale continuïteit en een samenhang met de historische markenindeling was vervolgens een logische. Ik kon die bevestigen door voor een aantal Drentse gebieden

17

het proces van verplaatsing van nederzetting, akkerland en grafveld in onderlinge samenhang te onderzoeken.’

Dorpen bleven weliswaar niet altijd op dezelfde plek liggen, maar ze verplaatsten zich over relatief korte afstanden binnen het dorpsgebied al naar gelang de bodemgesteldheid.

Aan de hand van vele tientallen huisplattegronden stelde prof.Waterbolk een typologie samen van de verschillende opeenvolgende huistypen van de bronstijd tot de volle middeleeuwen. Hierover publiceerde hij in 2009 het standaardwerk Getimmerd Verleden.

Harmonie met verleden

Aan het eind van het boek gaat prof.

Waterbolk in op het behoud van het typisch Drentse landschap. Een poging om het Drenthe van zijn jeugd te bewaren, vragen de auteurs? Waterbolk reageert verbaasd: ‘Ik ken dat Drenthe maar al te goed: het komt tevoorschijn in plotselinge vlagen van heimwee, waarbij ik de geur van de bloeiende hei in augustus of van de smeltende sneeuw in februari ruik, op de grond lig bij de dennenorchissen in het bos bij de molen, de wulpen boven de heide hoor, het nest van de havik ontdek bij het Brandeveen, in de tuin wormen ga wippen om daarmee te gaan vissen, aardbeien en bessen in de tuin pluk en het hooi ruik bij het vee in de stal als ik melk op de boerderij ga halen.’

Er is een andere, belangrijker reden om het Drentse landschap te behouden: ‘Mijn pleidooi voor het zo veel mogelijk behouden van elementen uit de cultuur­historische hoofdstructuur in het moderne landschap is vooral gericht op een toekomst die zonder onnodige breuken aansluit bij het verleden en daarmee in harmonie verbonden blijft.’

*Drs. L. Boivin is historicus en publicist.

Prof. Tjalling Waterbolk en Het Drentse Landschap In 1948 kwam een 24-jarige Tjalling Waterbolk als botanisch deskundige in het bestuur van Stichting Het Drentse Landschap. Een trotse stichting die nét haar eerste terrein Kampsheide verworven had. Bijna zeventig jaar later is Waterbolk nog steeds betrokken bij Het Drentse Landschap.

In het bestuur van Het Drentse Landschap is Tjalling Waterbolk altijd een pleit­ bezorger geweest om natuur, landschap en cultuurhistorie als één onlosmakelijk geheel te zien: ‘Al die jaren archeologie hebben me geleerd dat je de invloed van de mens op het landschap niet gemakkelijk kunt overschatten. Vijfduizend jaar wisselwerking van mens en natuur gaven Drenthe haar landschap.’

Al vele jaren pleit prof. Waterbolk ervoor dat we moeten voorkomen dat natuurontwikkeling ten koste gaat van de structuur van het historische cultuurlandschap. Zelf zegt hij het zo: ‘Al te grootscheepse ingrepen zorgen ervoor dat de biodiversiteit van onze cultuurlandschappen wordt aangetast. In het boek vraag ik me op een gegeven moment af: ‘Hoeveel verandering kan het landschap verdragen?’ Gelukkig heeft Stichting Het Drentse Landschap zich op het punt van de ‘maakbare natuur’ altijd enigszins bescheiden opgesteld door rekening te blijven houden met de structuur van het cultuurlandschap.’

In een toespraak bij de presentatie van het boek Werk van eeuwen roemde directeur Eric van der Bilt de rol die de opvattingen van Tjalling Waterbolk hebben gespeeld bij de ontwikkeling van Stichting Het Drentse Landschap van natuurorganisatie tot provinciale trust.

18

Boekbespreking

In het spoor van Lukis en Dryden Twee Engelse oudheidkundigen tekenen Drentse hunebedden in 1878 Met de uitgave van het boek In het spoor van Lukis en Dryden – Twee Engelse oudheidkundigen tekenen Drentse hunebedden in 1878 wordt een 137 jaar oude schuld ingelost. Stichting Het Drentse Landschap, die de helft van de Drentse hunebedden beheert, heeft hier een belangrijke bijdrage aan geleverd. Het waardevolle werk van de Engelse oudheidkundigen is nu voor iedereen toegankelijk, dankzij een uitvoerige Engelse samenvatting zelfs voor een buitenlands publiek.

Wijnand van der Sanden*

Hunebedden zijn stenen grafkelders uit het Neolithicum. Ze zijn gebouwd tussen 3400 en 3000 v.Chr. door boeren van de Trechterbekercultuur.

Deze collectieve graven zijn de oudste bouwwerken op Nederlandse bodem en alleen dat al maakt ze bijzonder. We moeten ons realiseren dat ze er oorspronkelijk anders hebben uitgezien,

Henry Dryden met zijn vrouw Frances en dochter Alice

In het spoor van

Lukis en Dryden

Wijnand van der Sanden

omdat de stenen kamer (grotendeels) schuilging onder een aarden dekheuvel.

De liefde voor het hunebed is niet iedereen gegeven. Toen de bodemkundige Jan Wieringa in de jaren zestig op een Drentse es aan het boren was, trof hij een boer die enkele akkers op honderd meter afstand van een hunebed in gebruik had en met enige trots

vertelde dat hij het steengraf nog nooit van dichtbij had gezien. ‘Een hunebed is een zaak van die heren’ was zijn ­commentaar.

Het boek gaat over twee heren, Engelse heren nog wel, die zich in 1878 een maand lang op intensieve wijze met de Drentse hunebedden hebben beziggehouden: William Collings Lukis (1817-1892) en Sir Henry Leigh Dryden (1818-1899).

Deze twee buitengewoon gekwalificeerde mannen - de één een denker, de ander meer een doener - reisden af naar Drenthe om daar hunebedden te documenteren. Ze hebben er in juli 1878 veertig op tekening vastgelegd, niet alleen de plattegronden, maar ook doorsneden, opstanden en aanzichten. Ze maakten daarnaast prachtige aquarellen van vondsten die ze bij hun bezoek deden of aangereikt kregen. Ook tekenden ze aardewerk van de Trechterbekercultuur dat ze in het Drents Museum in Assen en het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden zagen. Dryden kon het niet laten om tussen de megalithische bedrijven door ook enkele kerken te documenteren, zodat we ook over tekeningen van de Magnuskerk in Anloo en de Bonifatiuskerk in Vries beschikken; behalve de kerken legden ze ook een middeleeuws doopvont en twee grafplaten op tekening vast.

Vasthoudendheid

Het boek ‘In het spoor van Lukis en Dryden’ bevat al de door hen vervaardigde tekeningen, die nooit eerder zijn uitgegeven. De omvangrijke catalogus wordt voorafgegaan door een inleiding

Boekbespreking

die ingaat op de aanleiding van het bezoek van beide Engelsen, hun achtergronden, werkwijze en contacten.

Bij gebrek aan dagboeken - opmerkelijk genoeg lijken ze die niet te hebben bijgehouden - moest de reis vooral gereconstrueerd worden aan de hand van hun tekeningen, brieven, aantekeningen, krantenberichten, bezoekersregisters van musea en het verslag van hun expeditie dat ze voor de opdrachtgever maakten (1879).

Voor de aanleiding voor hun bezoek moeten we terug naar Lucas Oldenhuis Gratama (1815-1887). Oldenhuis Gratama was een jurist met een grote maatschappelijke betrokkenheid. Hij was advocaat, rechter, Drents Statenlid, lid van de Tweede Kamer en bestuurslid van het Provinciaal Museum van Oudheden (het huidige Drents Museum). Zijn vasthoudendheid heeft ervoor gezorgd dat in de jaren rond 1870 nagenoeg alle hunebedden in overheidsbezit kwamen.

Onder supervisie van de Commissaris van de Koning Joan Lodewijk Gerhard Gregory - een bekwaam jurist die de hunebedden een warm hart toedroeg - werd vervolgens begonnen met de restauratie van de monumenten. De intentie was goed, de uitwerking niet.

Bij D18-Rolde en D15-Loon werden stenen rechtgezet, dekstenen herplaatst en resterende dekheuvels weggegraven, in de veronderstelling dat het opgestoven zand betrof. Op een vroege foto van het hunebed van Loon is aan het kleurverschil op de stenen nog goed te zien tot hoever die dekheuvel toen nog reikte. Om een lang verhaal kort te maken: deze restauratiedrift kwam Augustus Wollaston Franks ter ore, keeper in het British Museum en directeur van de Society of Antiquaries in Londen (een geleerd genootschap van liefhebbers van de oudheid). Franks maakte zich grote zorgen over de goed bedoelde maar desastreus uitpakkende

restauraties en vroeg als directeur van de Society twee Engelse antiquarians – wat het beste vertaald kan worden als ‘oudheidkundigen’ – om de Drentse hunebedden op tekening vast te leggen, vóórdat het te laat was. Die twee waren William Collings Lukis en Henry Dryden.

19

Plattegrond en doorsnede/ opstand van hunebed D15 bij Loon en door Lukis getekende vondsten van de Trechterbeker­ cultuur uit onder meer D13 te Eext

Geen zinloze missie

De beide mannen waren al vrienden sinds hun studietijd in Cambridge.

William, geboren in St. Peter Port op Guernsey, werd uiteindelijk predikant in Wath bij Ripon in Yorkshire. Henry Dryden bezat het voorouderlijk landgoed Canons Ashby bij Daventry in Northamptonshire. Dat landgoed, nu eigendom van de National Trust, gaat terug op een middeleeuwse abdij.

William Lukis had zijn tekenvaardigheden thuis met de paplepel ingegoten gekregen (zijn vader Frederic was ook een oudheidkundige en een begaafd tekenaar) en Henry Dryden was een eersteklas landmeter en beheerste alle tekenstijlen.

Lukis en Dryden waren dus uitermate geschikt voor de hen toebedeelde opdracht. Ze hadden ook al succesvol samengewerkt in Bretagne, waar een van de belangrijkste megalithische

clusters van NW-Europa te vinden is.

Toen ze in juli 1878 aan hun opdracht begonnen, was de restauratiegolf echter al over. In die zin hebben ze dus niets kunnen stoppen. Toch is hun missie niet zinloos geweest, want we beschikken nu over een kwalitatief hoogwaardige informatiebron, waarvan ook Van Giffen al onder de indruk was. Met het werk van Lukis en Dryden hebben onderzoekers een nieuwe bouwsteen in handen voor het schrijven van de biografieën van de Drentse hunebedden. *Dr.W.A.B. van der Sanden is provinciaal archeoloog van Drenthe.

NB Zie voor boekaanbieding lezersactie omslag.

20

Fiets- en wandelroute Fietsroute

Bertus Boivin / Eric van der Bilt in samenwerking met Roelof Huisman

Fietsen langs twaalf hunebedden tussen Rolde en Annen Tijdens deze fietstocht over het noordelijke deel van de Hondsrug en langs het beekdal van de Drentsche Aa brengen we u naar twaalf hunebedden. Sommige van deze monumenten liggen breeduit op de es, andere lijken zich in het bos verstopt te hebben. Steeds zal het u opvallen hoe bijzonder en kostbaar deze plekken zijn. Rond elk hunebed hangt nog iets van de mystiek van vijftig eeuwen geleden. Toen de kolossale stenen gevaarten indringers duidelijk maakten dat de mensen die hier woonden, hun voorouders hoog achtten. En dat aan hen en niemand anders deze plek toebehoorde.

Eerste boeren

Foto: Hanna Schipper

Loonerdiep

Vele eeuwen leefden er op en rond de Hondsrug jagers die achter het wild aantrokken en leefden van alles wat ze in de natuur vonden. Rond 5000 v.Chr. begonnen er belangrijke veranderingen in deze samenleving op te treden. Langzaam maar zeker kwam er een eind aan het zwervende bestaan van de bewoners en werden ze boeren die bij hun akkers en weidegrond bleven wonen.

Opgravingen brachten opvallende zaken aan het licht die zich rond 3400 v.Chr. gingen voltrekken. Er werd aardewerk gemaakt dat de makers ervan met allerlei motieven versierden. Vanwege de wijd uitlopende hals hebben archeologen dit de naam trechterbekercultuur gegeven.

Archeologen gaan ervan uit dat de mensen van de trechterbekercultuur de eerste ‘fulltime’ boeren waren die zich permanent in Drenthe hadden gevestigd.

hunebedden in de vorm van aardewerk, vuurstenen pijlpunten en messen, soms stenen bijlen of sieraden in de vorm van kralen van barnsteen die waarschijnlijk met de doden in het graf zijn meegegeven.

Nieuwe ontdekking Begin dit jaar werd bij het Overijsselse Dalfsen een compleet grafveld van de trechterbekercultuur uit de periode vlak na de bouw van de hunebedden aangetroffen. Bijzonder was dat in de graven ook botmateriaal gevonden is waarvan het DNA mogelijk nieuwe gegevens oplevert. Ook werd in Dalfsen voor het eerst in Nederland de plattegrond van een trechterbekerboerderij gevonden.

Deze vondsten zullen de komende tijd waarschijnlijk nieuwe informatie opleveren over het leven ten tijde van de trechterbekercultuur.

Hunebedbouwers

Techniek

Het meest opvallend aan de trechterbekercultuur was de manier waarop ze met de dood omgingen. Dit waren de mensen die de hunebedden bouwden. Hun grote stenen grafmonumenten bouwden ze van 3400 tot 3100 v.Chr. Waarom ze destijds begonnen zijn met de bouw van deze enorme stenen graven en waarom ze er ook weer even plotseling mee gestopt lijken te zijn, weten we niet.

De meeste aanknopingspunten over het leven ten tijde van de trechterbekercultuur vonden de archeologen in en rond de

In vroeger tijden hadden fantasierijke schrijvers nog reuzen nodig om de bouw van de hunebedden te verklaren.

Tegenwoordig zijn de deskundigen het er over eens dat het bouwen van een hunebed op niet al te veel technische problemen stuit mits je over voldoende mens- en dierkracht kunt beschikken en de bouwers weten hoe ze hefbomen en rollers onder de stenen moeten hanteren.

Monumenten De overtuiging dat de hunebedden kostbare historische monumenten zijn, is

Uitneembaar routekaartje in dit nummer.

Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

3

1

Foto: Auke Lubach

Hunebed D10 Gasteren

2

betrekkelijk nieuw. Tot in de negentiende eeuw zijn er hunebedden verdwenen via de lucratieve flintenhandel. Het was met name het Asser Tweede-Kamerlid Lucas Oldenhuis Gratama die zich ging inspannen voor de Drentse hunebedden.

In 1868 schreef hij een open brief aan Gedeputeerde Staten waarin hij er bij de Provincie op aandrong maatregelen te nemen. De actie van Oldenhuis had succes.

Binnen enkele jaren waren nagenoeg alle hunebedden door Rijk en Provincie aangekocht.

Daarmee is overigens niet gezegd dat de hunebedden voortaan ook écht veilig waren. Zo hebben ondeskundige ‘restauraties’ in de eerste jaren veel schade aan de monumenten toegebracht.

De manier waarop Drenthe met haar hunebedden omging, zorgde in het buitenland zelfs voor zoveel onrust dat een Engels onderzoeksteam hier naartoe kwam om de hunebedden te documenteren om zo te redden wat er te redden viel. Onlangs heeft provinciaal

archeoloog Wijnand van der Sanden deze wetenschappelijke expeditie beschreven in het fraai geïllustreerde boek In het spoor van Lukis en Dryden.

Het Drentse Landschap In 2000 heeft de provincie Drenthe haar 22 hunebedden overgedragen aan Stichting Het Drentse Landschap. De hunebedden van het rijk zijn in beheer bij Staatsbosbeheer. Beide beheerders zitten samen met andere betrokken organisaties in de Hunebedden Beheergroep. Deze doet er alles aan om de hunebedden die plek in het Drentse landschap te geven die deze oudste en belangrijkste Drentse monumenten recht doet. Ook de informatievoorziening en zaken als vandalismebestrijding heeft de Beheergroep aangepakt.

Veel informatie - ook over individuele hunebedden, zelfs verdwenen exemplaren - vindt u op www.hunebeddeninfo.nl.

1 Op 2 juli 1878 bezochten de Engelse oudheidkundigen William Lukis en Henry Dryden hunebed D15 bij Loon. Hun gedetailleerde plattegronden en aquarellen van in totaal veertig hunebedden worden beschouwd als de oudste betrouwbare plattegronden van de Drentse hunebedden. Aan de verkleuringen op de draagstenen konden ze aflezen dat er een paar jaar eerder ruim een meter zand was weggegraven.

Degenen die dat gedaan hadden, hadden niets onderzocht; ze dachten dat het hunebed in de loop van de tijd half bedekt was met stuifzand...

2 In 1847 zette de boermarke van Rolde een advertentie in de krant waarin ze hun twee ‘hunnebedden’ achter de kerk te koop aanbood.

Het rumoer over deze actie zou het begin vormen van een omslag in het denken over de waarde van de hunebedden. Uiteindelijk kocht het rijk in 1872 beide hunebedden van de Rolder boeren voor een bedrag van 150 gulden. Op deze oude ansichtkaart is mooi te zien hoe leeg het landschap aan de rand van de es rond hunebedden D17 en D18 een eeuw geleden nog was.

3 Hunebed D13 aan het begin van het dorp Eext is een heel bijzonder hunebed. Toen Johannes van Lier in 1756 (!) het hunebed onderzocht, leidde een trapje van vijf treden naar beneden naar een stenen grafkelder. De muren waren opvallend glad en de ‘steenkist’ bleek een vloertje van flinten te hebben.

Cornelis van Noorde maakte er toen deze gravure van.

Janny Oudega*

In Drenthe komt de linde, naast de eik, het meeste voor op het boerenerf. In de zomer vormt deze boom een dicht groen scherm dat de boerderij bijna onzichtbaar maakt. ’s Winters zie je de zwarte silhouetten afsteken tegen de blauwe vrieslucht. Dan is goed te zien hoe ze geknot zijn.

Een niet geknotte linde komt hier en daar wel voor op een achtererf. De boom is dan een schaduwplek voor het paard en voor een buurpraatje. Soms kom je midden in het land een paar eenzame knotlindes tegen. Ze herinneren aan de plaats waar vroeger een boerderij heeft gestaan.

Vrijwel bij elke oudere boerderij staan Knotlindes, veelzijdige beschermers van het huis. Het knotten, ten hoogste één keer in de vijf tot acht jaar, kostte de altijd drukke boer niet veel tijd. De knotten geven schaduw aan de zonzijde. Zo werden in het huis de melk, de boter en het vlees koel gehouden.

De afstand tot de gevel en de hoogte waarop de knot begint, bepaalt de plek waar de schaduw valt.

Knotlindes fungeren als natuurlijk zonnescherm. Maar ze zijn ook anderszins nuttig. De bloemen leveren lindehoning en het zachte hout is heel geschikt om er speelgoed en keukengerei van te snijden. De bloesem wordt ook gebruikt voor lindebloesemthee.

Het is rustgevend en helpt om verkoudheid tegen te gaan.

Foto: Werkgroep Boerenerven Drenthe

Knotlinde zorgt voor schaduw De linde hoort bij mensen. Ze is van oudsher omgeven met mythen en verhalen. In veel culturen is de linde het symbool van schoonheid, geluk, trouw, troost en liefde. Daarom tref je de linde ook als solitaire boom aan op een dorpsplein als plek van samenkomst.

*Drs. J.J.H. Oudega-Schokker is lid van de Werkgroep Boerderij en Erf van Het Drentse Landschap.

Excursie De Werkgroep Boerenerven Drenthe houdt op woensdag 21 oktober om 13.30 uur in Orvelte een rondleiding over boerenerven. Op zondag 25 oktober gebeurt dit in Eext om 11.00 uur. Deelname is gratis. Kijk voor meer informatie www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Cultuur

23

Schildersparadijs Drenthe Annemiek Rens*

Het Drents Museum toont in de tentoonstelling Schildersparadijs Drenthe. Het landschap als inspiratiebron 1850-1930 de mooiste Drentse landschappen uit haar eigen collectie, te zien van 15 september 2015 t/m 15 mei 2016.

Vincent van Gogh verblijft in 1883 drie maanden in Drenthe en die korte periode maakt diepe indruk op hem.

‘Ik geloof dat ik mijn landje heb gevonden hoor’, schrijft hij enthousiast aan zijn broer Theo. Hij vindt de uitgestrekte heide soms stierlijk vervelend, maar is onder de indruk van het landschap en het harde leven

van de bevolking. Niet alleen Van Gogh is geïnspireerd door Drenthe.

Ook de Haagse School-kunstenaars Willem Roelofs, H.W. Mesdag en Julius van de Sande Bakhuyzen, tachtiger G.H. Breitner en de Duitse Max Liebermann schilderen er.

Gewapend met potlood en later veldezel en verftubes trotseren kunstenaars het woeste maar indrukwekkende Drentse landschap al vanaf de achttiende eeuw. Eerst met een topografisch doel, maar gaandeweg de negentiende eeuw steeds meer met een artistiek doel. De route van Assen naar Rolde, Gieten en via de Hondsrug in zuidelijke richting naar Zweeloo is populair en wordt grotendeels te voet ondernomen. De modderige verbindings-

wegen en het gebrek aan moderne voorzieningen nemen de kunstenaars op de koop toe, want Drenthe is in hun ogen het laatste ‘ongerepte’ gebied van Nederland, een waar paradijs voor schilders! Kunstenaars uit het westen sporen elkaar aan om toch ook eens af te reizen naar Drenthe. In de kunstwereld wordt ‘Drentsch’ een handelsmerk dat staat voor een oeroud landschap met uitgestrekte heidevelden, mysterieuze hunebedden en schilderachtige dorpen. De landschappen van deze kunstenaars hebben stuk voor stuk bijgedragen aan de vorming van de visuele identiteit van Drenthe.

*A. Rens MA ‑is conservator bij het Drents Museum.

Het landschap als inspiratiebron 1850-1930 Vincent van Gogh, De turfschuit, 1883, olieverf op doek, collectie Drents Museum

‘Limonadewesp’ Geert de Vries*

In de volksmond worden wespen die in de nazomer en herfst op zoetigheid afkomen, limonadewespen genoemd. Het gaat om twee verschillende soorten wespen die voor een leek moeilijk uit elkaar te houden zijn: de Gewone en Duitse wesp. In Drenthe komen ze beide algemeen voor. In dit artikel noemen we ze verder limonadewespen omdat beide min of meer hetzelfde gedrag vertonen. Het verschil zit in de kop. De Duitse wesp heeft op zijn voorhoofd drie stippen en de Gewone wesp een ankerfiguur.

Gewone wesp

Veel mensen hebben een wespennest vlakbij huis, zonder dat ze dat in de gaten hebben. Dat komt omdat de werksters ‘s zomers de hele dag onopvallend de omgeving afstruinen naar insecten die als voedsel voor hun larven dienen. Wespen zijn vooral ‘vleeseters’. De zoetigheid dient slechts als brandstof.

Het bevruchten van de jonge koningin door enkele darren gebeurt in de nazomer. In het najaar gaan alle wespen dood, behalve de jonge bevruchte

koninginnen. Een kolonie kan enkele tientallen koninginnen voortbrengen.

Die zoeken ergens een vorstvrije plek en gaan vervolgens een half jaar in winterslaap. Als ze in het voorjaar wakker worden starten ze in hun eentje met de nestbouw.Vaak bouwt zowel de Duitse als de Gewone wesp een ondergronds nest, maar ook worden op beschutte plekken in gebouwen soms kolonies gesticht.

Papier-maché

De koningin bouwt eerst een paar kleine raten met enkele tientallen cellen. In elke cel legt ze een eitje. Na een week komt daar een larve uit.

Deze larven worden door de koningin gevoed met insecten, zoals rupsen en vliegen. Na ongeveer twee weken verpoppen de larven zich en twee weken later komen de eerste werksters tevoorschijn. Deze

werksters bouwen het nest verder uit.

De koningin blijft vanaf dat moment thuis en legt zich volledig toe op de productie van eitjes. Wespen maken de raten niet van was zoals Honingbijen dat doen, maar ze bouwen hun nest van een soort papier-maché. Dat verkrijgen ze door de bovenste laag van hout af te knagen en dat te vermengen met speeksel.

Een ondergronds nest, veelal gevestigd in een verlaten muizenhol, is in het begin niet groter dan een pingpongbal. Om ondergronds ruimte voor uitbreiding te creëren, moet veel zand worden verwijderd. Bij de nestopening zijn veel wespen daarmee bezig.

Het overbodige zand brengen ze vliegend in hun bek naar een andere plek.

De belangrijkste taak van de werksters is het voeden van de larven.

Dagelijks moeten ze duizenden prooidieren aanslepen om de hongerige monden stil te krijgen. Wespen slaan geen honing of stuifmeel op in hun nest. De larven scheiden een druppel zoetigheid af na hun voeding.

Die zoetigheid verschaft de werkster extra brandstof om haar energieverslindende voedselvluchten te kunnen uitvoeren. Geen wonder dat het leven van een werkster na een week of zes al afgelopen is. In de zomer kan een kolonie wel uit 5000 werksters bestaan. In augustus worden grote cellen gebouwd waarin zowel koninginnen als darren tot ontwikkeling komen. Na bevruchting van de jonge koninginnen raakt de kolonie

Fauna

Een koningin en werkster van de Gewone wesp op een raat met kleine en grote larven en witte cocons waarin poppen zitten

25

Foto’s: Geert de Vries

Duitse wesp verplaatst zandkorrels om ondergronds nest uit te kunnen breiden

in verval en wordt het nest nooit weer opnieuw gebruikt.

Wespensteek

In de herfst wanneer de werksters hun huishoudelijke taken er op hebben zitten, veranderen ze in een soort ‘hangouderen’. Ze hebben dan alleen nog maar wat zoetigheid als brandstof nodig.

Weet een wesp veel dat al die zoetigheid op terrassen of bij prullenbakken niet speciaal voor hem bedoeld is.

Een wesp prikt alleen maar mensen wanneer hij zich bedreigd voelt of bekneld zit. Een wesp kan vele malen steken omdat zijn angel geen weerhaakjes heeft, zoals bij Honingbijen.

Aangezien de legboor in de loop van de evolutie is veranderd in een angel, kunnen alleen vrouwtjes steken. Dus darren kunnen niet prikken. Door wespensteken kunnen flinke zwellingen ontstaan. Wel pijnlijk maar meestal niet gevaarlijk. Pas wanneer iemand zo’n 500 wespensteken krijgt, ontstaat een levensbedreigende situatie. Daarnaast zijn er mensen die allergisch zijn voor een wespensteek. Zij moeten speciale maatregelen treffen.

De limonadewespen dus zijn niet zoals muggen en dazen in ons bloed geïnteresseerd. Het gaat hen uitsluitend om de zoetigheid. Hoe beter we die zoetigheid afschermen, hoe sneller de wespen worden gedwongen

op zoek te gaan naar bloemen waar ze nectar kunnen drinken. Dus is het belangrijk om er in het najaar voor te zorgen dat in zowel het landelijk gebied als de bebouwde omgeving voldoende nectarplanten bloeien. Een steekhoudend argument!

* G.W. de Vries is amateur-natuurfotograaf en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

We komen ook op plekken zonder postcode.

Deze Weidejuffer voelt zich weer thuis in het Drentse Hunzedal. Waar het riviertje de Hunze stroomt en Het Drentse Landschap inmiddels 1500 hectare natuur ontwikkelt en beheert. De natte natuur - met groenlanden, moerassen en broekbosjes - is er weer helemaal terug. Behalve de Weidejuffer profiteren daar nog vele andere dieren en planten van.

Het Drentse Landschap is onderdeel van De 12Landschappen, dat dit jaar een bijdrage van â‚Ź 11,3 miljoen ontving. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen ook De 12Landschappen financieel worden ondersteund. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

27

Post van Weldadigheid Joke Wolff*

In april dit jaar begon een bijzonder crowdsourcingproject: Post van Weldadigheid. Doel is het doorzoekbaar maken van de uitgebreide correspondentie van de Maatschappij van Weldadigheid, een unieke bron voor zowel wetenschappers als nazaten van kolonisten. Deze zomer telt het project zo’n 250 deelnemers die vanuit huis gegevens uit de brieven invoeren.

Wie mee wil helpen met het project Post van Weldadigheid kan zich aanmelden op de site www.velehanden.nl.

Ervaring is niet nodig, wel passie voor ons verleden!

De Maatschappij van Weldadigheid is in 1818 opgericht om paupers een kans te geven zich te ontworstelen aan een arm bestaan. Nergens ter wereld is al vanaf het begin van de negentiende eeuw zo’n grootschalig experiment uitgevoerd om met landbouw de armoede te bestrijden. Mannen, vrouwen, weeskinderen, gezinnen met kinderen en veteranen werden vanuit het

hele land opgestuurd naar de Koloniën in Frederiksoord, Wilhelminaoord, Willemsoord,Veenhuizen en Ommerschans. Door te werken op het land werden ze opgevoed tot nuttige en arbeidzame burgers.

Elk jaar komen veel onderzoekers naar het Drents Archief in Assen om te speuren naar het reilen en zeilen van hun voorouders in de Koloniën van Weldadigheid. Het archief van de Maatschappij van Weldadigheid is zo’n 400 strekkende meter groot.

Een rijke bron met gedetailleerde gegevens over personen uit de onderkant van de samenleving. Het Drents Archief in Assen, museum De Koloniehof in Frederiksoord en het Gevangenismuseum in Veenhuizen werken samen om het erfgoed van de Maatschappij van Weldadigheid te

bewaren en aan bezoekers te presenteren.

De brieven vormen de ruggengraat van het archief. Over allerlei zaken die binnen de Koloniën aan de orde kwamen werd wel gecorrespondeerd. De brieven die tussen 1818 en 1847 zijn geschreven, worden nu doorzoekbaar gemaakt. Ze geven een schat aan informatie over persoonlijk leven en persoonlijk leed van gewone mensen die normaal gesproken niet in archieven voorkomen. Ze laten een intrigerend beeld zien van een maatschappij waarin de bovenklasse – geheel in lijn met het verlichtingsidee – de onderklasse wilde opvoeden.

Deelnemers aan het project hebben afgelopen maanden flink wat opmerkelijke verhalen uit de brieven van de Koloniën opgediept. Zoals over een achtjarig jongetje dat alleen door het land zwerft, over de geneesheren en het medicijngebruik in Veenhuizen, over kerktwisten in de vrije koloniën, of over de straf op onzedelijke omgang.

Op zondagmiddag 22 november vertelt Wil Schackmann in het Drents Archief aan de hand van deze nieuwe vondsten over het lief en leed van enkele koloniebewoners en over zijn rol in het project Post van Weldadigheid.

Nederland heeft de Koloniën van Weldadigheid voorgedragen voor een plek op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Het project Post van Weldadigheid wordt financieel mogelijk gemaakt door de Provincie Drenthe. *J.Wolff is medewerker Communicatie van het Drents Archief.

28

Flora

Vlier, van fleer en vledder Jan van Ginkel*

Vlaer, fleer, vleerboom, vleerbos, vleerstroek en vledder zijn Drentse streeknamen voor de Gewone vlier (Sambucus nigra). Vooral vledder vinden we terug in diverse veldnamen, bijv. in Stroovledder, de Vledders en zelfs als de naam van het mooie esdorp in Zuidwest-Drenthe.

Het is echter oppassen met de interpretatie van het woord vledder.Vledder(s) kan ook verwijzen naar laaggelegen natte grond.We vinden in de beekdalen vlierveen in de ondergrond. Dit veen is ontstaan in voedselrijke moerassen die door beekwater werden gevoed. Daarin heeft de vlier zo goed gedijt dat hij een belangrijk bestanddeel van het veen is gaan uitmaken.

Gewone vlier wordt ook Zwarte vlier

genoemd. Een bijzondere en oude streeknaam voor de Zwarte vlier is heulenteer.Teer is het Middelnederlandse woord voor boom. Heul betekent in dit verband waarschijnlijk hol. In het jonge hout van de vlier zit namelijk een makkelijk te verwijderen kern van merg. Kinderen maakten van een uitgeholde tak proppenschieters, ‘balderbussen’, en fluitjes.

In het oudere vlierhout is deze ‘merg-

Flora

pijp’ verdwenen.Vlierhout is hard en splintert niet. De boeren sneden er daarom pennen van – de zogeheten worstpreunen of peggies – waarmee zij de metworsten afsloten. Of de veldnaam Hullenbos ook op vlierbos slaat is niet zeker. Hul kan in deze samenstelling ook laagte betekenen.

Rijk aan vitamines

De Gewone vlier is weinig kieskeurig en groeit vrijwel overal. Er zijn veel vlierstruiken geplant, maar de struik verspreidt zich ook spontaan. Een vlier stekt makkelijk. Zet een jonge tak in wat vochtige grond en je hebt er zo weer een struikje bij. De struik heeft voorkeur voor lichtrijke plaatsen en een bodem die verstoord is door – vroegere – landbouwactiviteiten of door gerommel op het boerenerf. Of een vlier aan de bosrand, in een houtwal, in de tuin of in een overhoekje staat, hij trekt in het voorjaar de aandacht van mens en dier door zijn bloei en in de nazomer door zijn trossen paarszwarte bessen.Wie kent niet de fraaie geelwitte bloemschermen van de vlier? Ze knallen er in het voorjaar in een paar dagen tijd uit en geuren heerlijk.Vanwege zijn rijke bloei noemt men de vlier de boerenrododendron.

Zijn knoppen bevriezen niet en lopen in zachte wintermaanden uit met slanke tot een zuiltje samengevouwen donkerpaarse blaadjes. Die maken deel uit van de voorjaarskuur die mensen ondergaan om hun lichaam een schoonmaakbeurt – de vlier werkt laxerend – en oppepper te geven. U kunt van de bloemen een frisse thee zetten. Het afkooksel van de bloemen met suiker wordt tot siroop ingedikt.Vlierbessen worden sinds mensenheugenis gebruikt voor jams, wijnen en jenever. Zij bevatten veel vitamines.

Judasboom

De bessen heten in Drenthe vleerbeien of vleerkrallen.Vogels, voornamelijk Spreeuwen, zijn verzot op de rijpe bes-

sen. De kleurstoffen in de bessen kleuren de vogelpoep paars. Alles onder de slaapplaatsen komt eronder te zitten. De bessen leveren kleurstoffen voor verf en verfbaden voor wol. Het is overigens goed toeven onder een vlier, daar wespen en muggen hem mijden. En een vlierstruik bij het kelderraam zou het zuur worden van melk tegengaan. Op de Gewone vlier groeit een bijzondere zwam die de naam Judasoor draagt. De vruchtlichamen van deze paddenstoel lijken sprekend op het oor van een volwassen man. Zij zijn bruin van kleur en het lijkt wel of er adertjes door lopen.

Tijdens de kerstening hebben de predikers de Gewone vlier een slecht imago bezorgd door hem aan te wijzen als de boom waaraan Judas zich heeft verhangen, na Jezus te hebben verraden. Zo hoopten zij het geloof in de krachten van de vlier te bestrijden. Gelukkig is dat niet helemaal gelukt. Inmiddels weten we dat de geneeskrachtige eigenschappen van de vlier stoelen op chemisch aantoonbare stoffen en zeker niet op bijgeloof.

De vlier heeft een rijke cultuurhistorie en figureert in de sprookjeswereld. De Germaanse godin Holda, in latere tijden Vrouw Holle, ook Vliermoedertje genoemd, woonde onder een vlierstruik.

De Duitse naam Holunder stamt hier vanaf. Men zei bij onze oosterburen: ‘Hut herunter vor dem Holunder’.Vrij vertaald: hoed – of petje – af voor de vlier.

Een vliertak maakte deel uit van de Sint-Janskransen die in de nacht van 24 juni werden gevlochten uit zeven kruiden. Deze krans zou magische krachten bezitten tegen heksen en betovering…

*J. van Ginkel is educatief actief op het gebied van natuur, landschap en cultureel erfgoed.

29

In het voorjaar van 2016 verschijnt van Jan van Ginkel het fraai geïllustreerde boek met de voorlopige titel ‘Bomen over Drentse bomen en struiken’. Daarin wordt de landschappelijke en cultuurhistorische betekenis van de in Drenthe inheemse bomen en struiken uitvoerig beschreven.

30

Natuurwerkdag 2015

Rianne Post*

Het is de grootste en gezelligste vrijwilligersactie in het groen: de

wen. Landschapsbeheer Drenthe en Het Drentse Landschap heten u

beheer wordt voortgezet. Momenteel wordt gewerkt aan het opstellen van een beheerplan voor de komende jaren.

Hierin zijn de recreatieve functie en natuurontwikkeling de belangrijkste pijlers.

van harte welkom in het Spaarbankbos bij Hoogeveen.

Onderhoud

Drenten, jong en oud, willen zich steeds meer inzetten voor het landschap en dat is een goede zaak. Het landschap onderhoudt zichzelf niet en als we samen zorgdragen voor het landschap kunnen we ervan blijven genieten. De Natuurwerkdag is een perfecte gelegenheid om hieraan, jaarlijks of eenmalig, uw steentje bij te dragen. De werkzaamheden tijdens de Natuurwerkdag lopen vaak erg uiteen: het verwijderen van jonge bomen en struiken op heideterreinen tot het opknappen van een wandelpad in de buurt.Tijdens deze dag kunt u in ieder geval ervaren hoe leuk het is om bezig te zijn in het landschap en tegelijkertijd uw eigen leefomgeving te onderhouden.

Achter de schermen werken Het Drentse Landschap en Landschaps足

Het onderhoud aan het Spaarbankbos is de afgelopen jaren goed uitgevoerd, waardoor een natuurlijk en mooi bos is ontstaan.Tot nu toe hebben er geen ingrijpende werkzaamheden plaatsgevonden, maar een bos ontwikkelt zich en dat betekent dat het nu tijd is om aan de slag te gaan. Zoals op de markegronden, het heideveld aan de westkant van het bos, dat langzaam dichtgroeit met jonge bomen en struiken.

Tijdens de Natuurwerkdag wordt waarschijnlijk op de markegronden de opslag van jonge bomen en struiken verwijderd zodat er ruimte blijft voor de heide. Er wordt ook opslag verwijderd op het stukje hoogveen met een prachtig veentje aan de westzijde van het bos. Het Spaarbankbos kent vele imposante bomen, maar de lanen en paden aan de westkant dreigen dicht te groeien. Om de laanstructuur te kunnen behouden is het zaak te snoeien en daar is de Natuurwerkdag zeer geschikt voor.

Zoals u leest is er aardig wat te doen en vele handen maken licht werk.

jaarlijkse Natuurwerkdag. Een begrip onder groene vrijwilligers, scouts en vele natuurliefhebbers. Op zaterdag 7 november steken, alleen al in Drenthe, meer dan 1000 mensen de handen uit de mou-

beheer Drenthe steeds vaker samen, maar ook bij activiteiten willen we dat vaker gaan doen. Onder andere tijdens de Natuurwerkdag. De speerpuntlocatie van de Natuurwerkdag in Drenthe is daarom het Spaarbankbos bij Hoogeveen, eigendom van Het Drentse Landschap. In het bos worden tijdens de Natuurwerkdag uiteraard onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd, maar er zijn ook doe-activiteiten voor de jeugd.

Foto: Yke de Vos

Het Spaarbankbos

Het Spaarbankbos is rond 1900 aangeplant door de Spaarbank Hoogeveen om de bestaande spaargelden nuttig te besteden en om iets terug te doen voor de bewoners in de omgeving.

Toen de Spaarbank opging in de regionale Bondsspaarbank, verkocht men het Spaarbankbos aan de Gemeente Hoogeveen. De Gemeente heeft het bos, waar veel Hoogeveeners kunnen wandelen en genieten van de natuur, eind 2013 overgedaan aan Het Drentse Landschap.

Zij kon dit bos verwerven dankzij een genereuze gift van TVM. Zo blijft de toekomst van het bos gewaarborgd.

Tijdens de overdracht is met de Gemeente afgesproken dat de huidige recreatieve functie van het bos behouden blijft. Het reeds uitgevoerde

*R. Post is communicatiemedewerker van Landschapsbeheer Drenthe.

Flora

31

Zelf aan de slag?

Kom op 7 november naar het Spaarbankbos De natuurwerkdag in het Spaarbankbos begint om 09.30 uur. We verzamelen op de parkeerplaats van de tennisclub HLTC, Hoogeveenseweg 5a, 7931TD Fluitenberg.

Vanaf 10.00 uur starten onder begeleiding van professionals de werkzaamheden op diverse locaties in het bos. Wij zorgen voor koffie/thee en lunch. Meld u aan via aanmelden@drentslandschap.nl o.v.v.

Natuurwerkdag Spaarbankbos.

Locaties in Drenthe Landschapsbeheer Drenthe organiseert en ondersteunt op meerdere plekken in Drenthe de Natuurwerkdag. Bijvoorbeeld in het contact met de grondeigenaar of bestaande vrijwilligers of het uitnodigen van nieuwe vrijwilligers. Daarnaast kunt u bij hen terecht voor heel praktische zaken zoals gereedschap en veiligheid.

Foto: Rianne Post

Foto: Hans Dekker

Meer weten en aanmelden?

Kijk op www.lbdrenthe.nl

32

Jaarverslag

Jaarverslag 2014

2014 stond vooral in het teken van veel nieuwe visies voor het natuurbeleid. De onzekerheid over het effect van dit nieuwe beleid zorgde ervoor dat Het Drentse Landschap alleen door de inzet van eigen middelen 44 hectare kon verwerven. Helaas zag de stichting in haar jubileumjaar ook voor het eerst in haar geschiedenis de achterban licht dalen. Daartegenover staat gelukkig dat de groei van legaten, giften en schenken nog steeds doorgaat.

Toekomstvisie Bij de stichting is er een generatiewisseling op komst. Veel medewerkers uit het begin jaren ‘80 zullen over een aantal jaren met pensioen gaan. Een goed moment om stil te staan bij de toekomst en deze vernieuwend vorm te geven. Daarom is een visie Op weg naar 2020 opgesteld. Kernzaken zijn: professionalisering, vergroten efficiency, competenties, managementkwaliteiten, beĂŻnvloedend vermogen, terugbrengen van onze kosten en verhogen opbrengsten. Een en ander is uitgewerkt in plannen per sector.

Natuurvisies Er is een nieuwe Rijksnatuurvisie waarin goed te merken is dat het natuurbeleid nu valt onder het Ministerie van Economische Zaken (EZ). Waar voorheen de kwetsbare natuur tegen de samenleving moest worden beschermd, wordt als het aan EZ ligt, de natuurbescherming in handen van de participatiesamenleving gelegd. Het Rijk, dat ook al 50% op het natuurbudget bezuinigde, trekt zich verder terug.

Het groeiende belang dat het Rijk hecht aan economisch gericht gebruik van natuur, is ook terug te vinden in de Provinciale Natuurvisie. Op veel momenten komt de natuur op de tweede plaats.

Het is meer een poging om allerlei maatschappelijke trends een plek in het natuurbeleid te geven. Denk aan de hoge verwachtingen die men van de participa-

tiesamenleving heeft, het natuur inclusief ondernemen. Of de natuur in Drenthe en het natuurbehoud daar veel beter van wordt blijft evenwel onzeker. Natuurlijk zijn er ook positieve voorstellen in de visie.

Zoals de wildernisnatuur en de betekenis van landschap en natuur buiten de EHS. Realisatiestrategie natuur Drenthe In 2014 is relatief veel tijd besteed aan de totstandkoming van de zogenaamde Realisatiestrategie. Hiermee beoogt de Provincie Drenthe om voor de komende jaren concreet prioriteiten te stellen bij de aankoop en inrichting van natuurgebieden die onderdeel zijn van het Natuurnetwerk Drenthe. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een strategie waarin de terreinen van Het Drentse Landschap door de bank genomen op een juiste manier zijn geprioriteerd.

Dit betekent dat naar verwachting de komende jaren de aankoop van gronden en inrichting van nieuwe natuurgebieden weer op gang komt.

Erfgoedsector Het Drentse Landschap heeft in 2014 het besluit genomen om de sector Erfgoed toe te voegen aan haar organisatie. De stichting verwacht zo op een professionele manier haar gebouwen te kunnen behe-

Jaarverslag

ren, maar ook nog beter op te kunnen komen voor het behoud van het Drentse culturele erfgoed.

In 2014 is wederom hard gewerkt aan de instandhouding van de karakteristieke gebouwen van de stichting, door onderhoud en restauratie uit te voeren. Om inzicht te krijgen en te houden over de omvangrijke en groeiende portefeuille aan gebouwen is in 2014 verder gewerkt aan het opzetten van een database met gegevens van alle gebouwen. In totaal heeft Het Drentse Landschap de zorg voor 259 gebouwen over ruim 100 locaties.

Resultaat 2014 De geconsolideerde jaarrekening 2014 sluit met een voordelig saldo van € 95.807,--. Het enkelvoudig resultaat van Het Drentse Landschap is een batig saldo van € 24.292,--. Als wij rekening houden met een overbesteding van € 74.281,-- op de NPL projecten dan is het gecorrigeerde enkelvoudig resultaat € 98.573,--.

Dit gecorrigeerd enkelvoudig batig saldo is voor 50% toegevoegd aan de in 2012 gevormde bestemmingsreserve Natuurbeheer en Grondverwerving en voor 50% aan de reserve Groot onderhoud. Dit resulteert in een dotatie van een bedrag van elk € 49.287,-- aan deze bestemmingsreserves.

Stichting Oude Drentse Kerken sluit het jaar 2014 af met een batig saldo van € 10.753,--.

Als gevolg van relatief goede beleggingsresultaten (± 7%) heeft Stichting Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds het jaar 2014 met een batig saldo van € 60.762,-- afgesloten.

De beleggingsresultaten waren gezien de marktomstandigheden bevredigend.

De baten in 2014 uit onze beleggingen

bedroegen € 633.825,-- waarbij naast de rente- en dividendopbrengsten van € 247.383,-- een positief koersresultaat van € 386.442,-- werd behaald.

Vooruitblik De verwachting bestaat dat we in 2015 voor het eerst sinds lange tijd weer gewoon kunnen doorwerken aan het realiseren van onze natuurdoelstellingen.

Nu het natuurbeleid is vastgesteld kunnen we weer gronden aankopen en kunnen we het Natuurnetwerk in Drenthe gaan afronden.

Onze inzet in 2015 zal ook sterk gericht zijn op de afronding van het aantal erfgoedprojecten, zoals kerk/pastorie Bovensmilde en Landgoed Oldengaerde.

Ook de verdere positionering van de stichting als provinciale Trust. Met veel lef en creativiteit zullen we ook in 2015 weer alle zeilen bijzetten om de doelstellingen van de stichting zo optimaal mogelijk te realiseren.

Kengetallen Oppervlakte in eigendom Gebouwen in eigendom Kerken Verworven gebouwen Beschermers Vrijwilligers Personeelsleden Persberichten Kwartaalbladen Deelnemers excursies/lezingen/activiteiten (incl. onderwijs) Bezoekers informatiecentra Besteding aan de doelstelling Kosten eigen fondsenwerving Kosten beheer en administratie/reguliere baten

2013

2014

8399 254 4 9 15.813 263 33 62 76.000 55.000

8443 259 4 5 15.702 275 34 101 78.000 95.975

90.037 85,86% 1,54% 7,12%

105.553 90,17% 4,78% 8,17%

33

34

Buitenleven

Genieten van de herfst in Limburg Elk jaargetij heeft haar charmes. Of het nu winter, lente, zomer of herfst is, in de natuur is het altijd goed toeven. Neem nu deze herfst. De dagen worden korter, de natuur kleurt oranje, geel en bruin. En wat is er nu fijner dan na een heerlijke wandeling thuiskomen in een fijn (vakantie)huis.

Het Drentse landschap is natuurlijk prachtig in deze tijd van het jaar, maar ook andere natuurgebieden hebben hun charme. Neem nu Limburg. Het landschap en de cultuur zijn anders en dat op maar een paar uur rijden van Drenthe. Een perfecte bestemming om in het najaar weer even op adem te komen.

Via Buitenleven Vakanties, waar Het Drentse Landschap ook met haar vakantiewoningen in participeert, kunt u verschillende woningen in Limburg huren. Bijvoorbeeld Veenmos bij het Nationaal Park de Groote Peel of Pake Hiem in Zuid-Limburg.

Kijk voor meer informatie op: www.buitenlevenvakanties.nl Buitenleven Vakanties is een initiatief van De12Landschappen, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

Berichten

35

Kortweg Na de succesvolle broedgevallen in het Fochtelooërveen zoeken Kraanvogels naar plekken in andere grote, natte natuurgebieden. Dit voorjaar hebben ze meermalen een broedpoging ondernomen op het Doldersummerveld bij Doldersum. Helaas zijn er geen jongen grootgebracht maar het laat wel zien dat Kraanvogels het gebied als een geschikt broedbiotoop zien. Een teken dat de ontwikkeling van dit grote, natte en relatief stille heideterrein de goede kant op gaat.

Rabbingerveld Tien jaar geleden is een eerste deel van het Rabbingerveld bij Zuidwolde ingericht. Landbouwgrond is omgevormd tot heischraal grasland en heide.

Inmiddels zijn er goede resultaten te zien. Niet alleen neemt de variatie in de bodem toe en ontstaat zelfs op sommige plekken open, kaal zand. Ook planten zoals Dwergviltkruid en Moeraswolfsklauw, soorten van voedselarme milieus, keren terug.Voor insecten is het goed toeven op het Rabbingerveld.

Het komend jaar zal nog een deel van het Rabbingerveld worden ingericht, zodat een robuust, aaneengesloten heidegebied ontstaat aan rand van het Reestdal.

Reestdal Op 4 juni werd door de kinderen van de basisschool van Oud-Avereest een stuwdeur in de Reest nabij De Wildenberg feestelijk geopend.

In het bijzijn van gedeputeerde Henk Jumelet dankte dijkgraaf Marga Kool van het Waterschap Reest en Wieden de vele partijen die aan dit project hebben meegewerkt.

Waaronder onze stichting. In het kader van het project Water op Maat worden in het Reestdal maatregelen getroffen voor de waterhuishouding van de natuur en de waterveiligheid voor de mens. Er zijn voorden aangebracht om het peil in de Reest te verhogen en plaatselijk is de bodem van de beek verondiept. Om water vast te houden in regenrijke perioden zijn op twee plekken bruggen met stuwdeuren geplaatst. Deze kunnen dicht gedaan worden zodat grote gebieden in het dal het water kunnen opvangen.Vanuit het natuurbeheer is dit gunstig omdat daarmee ondermeer de verzuring van de schraallanden wordt tegengegaan waardoor de bloemenrijkdom toeneemt. Een mooie

manier van samenwerken tussen het Waterschap Reest en Wieden en de beide Provinciale Landschappen. Met dank aan de Provincie Drenthe die het project voor een belangrijk deel financierde.

van de vegetatie vergroten.

Door het lokaal aanpassen van de greppelinrichting kan de kwaliteit van de hooilanden wezenlijk verbeterd worden.

Komende winter wordt dit op enkele plekken al uitgevoerd.

Kevin Bruin en Fokelien Looijenga, twee studenten van het Van Hall Instituut Leeuwarden, hebben in opdracht van Het Drentse Landschap en Landschap Overijssel het afgelopen voorjaar onderzoek gedaan naar het functioneren van sloten en greppels in de hooilanden aan beide zijden van de Reest. Sloten en greppels zijn vaak nog te diep waardoor de vochtige hooilanden en moerasvegetaties verdrogen. Het beeld van veel Pitrus en Rietgras in de hooilanden is hiervan een uiting.

De voorgestelde maatregelen moeten niet alleen de grondwaterstand in drogere perioden verhogen maar ook de toevoer van ijzer- en mineraalrijk grondwater naar de wortelzone

Tot voor kort kwamen er geen orchideeën in het Reestdal voor. Bij gebrek aan beter noemden we het Moeraskartelblad maar ‘orchidee van de Reest’. Aan het ontbreken van orchideeën in dit beekdal lijkt echter een einde te zijn gekomen. Dit jaar groeiden in de omgeving van De Wildenberg zo’n 15 Rietorchissen. Ook stroomafwaarts troffen we ze aan in een hooilandcomplex.

De komende jaren zal duidelijk worden of het gaat om permanente vestiging of een eenmalige verschijning.

Foto: Geert de Vries

Doldersummerveld

Berichten

36

Foto: Geert de Vries

Landgoed Oldengaerde

Gasterse Duinen Tijdens een excursie van de Plantensociologische Kring Nederland zijn in de Gasterse Duinen bij Gasteren een aantal exemplaren van Beenbreek aangetroffen. Zowel in de natte heide als in enkele hoogveentjes. Deze geelbloeiende fraaie verschijning is daar al eens in 1970 gezien, maar nadien nooit meer gevonden. Beenbreek is een plant van vochtige tot natte heidevegetaties. De soort komt vooral voor aan de randen

van natte heiden, waar water oppervlakkig afstroomt. Over de naam worden meerdere verklaringen gegeven. Zo verwijst Beenbreek naar het breken van poten van koeien die al grazend in deze kalkarme landschappen kalkgebrek kregen. Een andere lezing is dat de koeien lopend in slecht begaanbaar heide- en veengebied hun poten braken.

Bij gebouwen met een hoge cultuurhistorische waarde is het van belang om zorgvuldig onderzoek te doen voordat er gestart wordt met het maken van plannen voor restauratie of herontwikkeling. Mede door financiĂŤle steun van de Provincie Drenthe is gestart met het uitvoeren van diverse onderzoeken voor Landgoed Oldengaerde in Dwingeloo.

Het gaat om bouwtechnische onderzoeken voor de havezate en het bouwhuis, bouwhistorische onderzoeken voor de gebouwen op het landgoed (havezate, bouwhuis en daglonerswoning) en een tuinhistorisch onderzoek, gericht op de monumentale aanleg van tuin en park.

De uitkomsten bieden handvatten voor het maken van weloverwogen keuzes bij restauratie en herbestemming van de gebouwen en herstel en eventuele herinrichting van de tuinaanleg. Na afronding van alle onderzoeken zullen plannen worden gemaakt. Hierna kunnen de benodigde vergunningen worden aangevraagd, waarna de eerste restauratiewerkzaamheden kunnen starten, naar verwachting in de tweede helft van 2016. Tot die tijd vindt er regulier onderhoud plaats, zodat de onderhoudsconditie geconsolideerd blijft.

Zwartendijksterschans

Foto: TOPFOTO

Drie toneelverenigingen uit drie gemeenten en uit drie provincies rond het drie provinciĂŤnpunt bij Een, hebben samen enige jaren geleden de Stichting Cultureel Verschanst

opgericht. Het doel van de stichting is om eens in de zoveel jaar op onze Zwartendijksterschans een openluchtspel op te voeren.

Berichten

Diversen

Zoem Zoem In samenwerking met de ‘Bijenvereniging De Wijk’ is door vrijwilligers van de Werkgroep ’t Ende een Zoem-Zoemactiviteit gehouden. Het was een groot succes. De aanwezige kinderen deden enthousiast mee aan. Ze konden was van de raten scheppen, honing slingeren, snoepen van de geslingerde honing en waskaarsen maken.

In een imkerpak mochten ze met de berokerspijp enorme rookwolken produceren. De demonstratiekast met een bijenvolk trok ook veel belangstelling. Deze kast is onderdeel van de expositie Wat (w)eten we vandaag die het hele seizoen nog te zien is in t’ Ende. Adres: Stapelderweg 20, 7957 NB De Stapel (bij De Wijk).Vanaf het informatiecentrum vertrekken interessante fiets- en wandelroutes die gratis zijn af te halen.

Vrijwilligers van de stichting hebben voor de informatiecentra Hijkerveld, Huenderhoeve en ’t Ende grote insectenhotels gemaakt. De stichting hoopt hiermee duidelijk te maken dat insecten een ontzettend belangrijke functie hebben in ons ecologisch systeem.

Denk mee op Wij maken het mooier.nl De Natuur en Milieufederatie Drenthe, Steunpunt Erfgoed Drenthe en Libau hebben het interactief platform ’Wij maken het mooier’ opgericht.

Sinds december 2014 hebben inwoners van Drenthe locaties op de kaart www.wijmakenhetmooier.nl gezet die in hun ogen mooier kunnen. Uit alle meldingen zijn 12 locaties geselecteerd die goede mogelijkheden bieden voor verdere uitwerking. Maar voor we verder gaan willen we eerst graag uw mening horen over deze meldingen. Heeft u aanvullende informatie? Bent u het eens met deze melding en/of heeft u zelf al ideeën over hoe deze plek mooier zou kunnen worden gemaakt? Kijk op www. wijmakenhetmooier.nl en geef uw mening! U kunt ook nog nieuwe locaties melden.

Bijenbeheer Jaarlijks komen de terreinmedewerkers van Het Drentse Landschap bijeen om inhoudelijke beheerthema’s in het veld te bespreken. Dit jaar was het onderwerp bijenbeheer en de manier waarop in het dagelijkse terreinbeheer op behoud van wilde bijen kan worden ingespeeld.Van wezenlijk belang is

Foto: Joop van de Merbel

Hete zomerdagen en zomerstorm Het weer vertoont steeds vaker meer extremen. De eerste helft van juli kenmerkte zich door een aantal zeer hete dagen. In de verschillende terreinen hadden de Schotse hooglanders met hun dikke vacht daar last van. Met regelmaat zochten ze verkoeling in poelen en vennen. De zomerstorm van 25 juli was de meest extreme sinds de start van de weermetingen.

Gelukkig waren de effecten in Drenthe beperkt en leidde de storm in terreinen van Het Drentse Landschap, met uitzondering van her en der een omgevallen boom, nauwelijks tot problemen,

bijvoorbeeld dat op vliegafstand (enkele honderden meters) nestmogelijkheden en voedselplekken zijn. Bijenkenner Diliane Welink verzorgde de bijeenkomst. Na afloop werden in Orvelte diverse praktijkvoorbeelden bekeken en besproken.

Schenkingen, legaten en giften Sinds het begin van het jaar heeft onze stichting te horen gekregen dat ze in maar liefst vier testamenten als erfgename is benoemd. Een geweldige waardering voor de inzet de we dagelijks plegen om de natuur, het landschap en het erfgoed van Drenthe te behouden.

Bij het ter perse gaan van dit blad was er nog onvoldoende informatie bekend maar in de komende uitgaven zullen we hier zeker op terugkomen.

Via een nalatenschap is onze

stichting eigenaar geworden van een 18 hectare groot bos met daarop een recreatiewoning in Roderesch.

Het Drentse Landschap heeft een legaat van € 5000,-- ontvangen van de heer Meijboom uit Schipborg.Van de heer Spreeuw uit Fluitenberg ontving de stichting een legaat van € 41.000,--.

Het bestuur van de Stichting Peter Nijhoff heeft besloten om haar regio’s te verzelfstandigen en de overkoepelende stichting op te heffen. Het batig saldo van ruim € 300,-- werd aan onze stichting geschonken.

De familie Stolk-Meijer geniet dermate van het recent ingerichte natuurontwikkelingsproject ‘Mandelanden’ dat zij Het Drentse Landschap hiervoor met een bedrag van maar liefst € 2.000,-- wil bedanken.

37

Ter gelegenheid van het 40-jarig huwelijk maakten de heer en mevrouw Klaver in Assen € 525,-- aan ons over. De verjaardagsgasten van de heer Van der Woerdt uit Son mochten kiezen welk Landschap een bijdrage mocht ontvangen. Aan onze stichting werd € 120,-gedoneerd. Mevrouw Aks van der Wal heeft ter gelegenheid van haar 90ste verjaardag een bankje geschonken. Het is geplaatst langs de Pieterpadroute in de Gasterse Duinen waar ze veel heeft gewandeld.

Mevrouw Wijnbeek uit Heiloo schonk € 50,-- o.v.v. ‘Opa Luuk Vredeveld’s paradijs op aarde’.

Van de collega’s van de afdeling Juridische Zaken van RVO.nl mochten wij ruim € 130,-ontvangen. Ter herinnering aan

hun zeer gewaardeerde collega Ed Bouwans, waarmee ze zijn passie voor het Drentse landschap willen ondersteunen.

Het Drentse Landschap is elke keer weer ontzettend verrast door de genereuze schenkingen van mensen. Heel hartelijk dank hiervoor!

ven. Ook de bureaucratie rond steeds wisselende subsidieregelingen bleef zij de baas. Hetgeen geen geringe prestatie was.

Hester is in die jaren een toegewijde en compromisloze verdedigster van de groene zaak geweest. Wij danken haar voor haar grote inzet.

Personeel Op 9 juni is afscheid genomen van onze medewerkster Hester Heinemeijer.Vanaf 1982 heeft zij haar grote kwaliteiten als botanicus ingezet voor de stichting. De vegetatiekundige ontwikkelingen van het Doldersummerveld heeft ze via karteringen vastgelegd, maar ook beheersplannen voor onze terreinen geschreven en de monitoring hiervan vormgege-

Vleesverkoop.

Al meer dan 350 mensen hebben inmiddels vlees van het Landschap besteld.Vanaf begin september is gestart met de aflevering van de pakketten.

Bestellen is nog steeds mogelijk via www.drentslandschap.nl/ winkel.

Foto: Hennie Leijtens

Berichten

Foto: John Dekker

38

Berichten

39

In/uit de politiek Loterijopbrengst Goede Doelen onder druk De Nederlandse overheid heeft het plan opgevat om het kansspelbeleid verregaand te liberaliseren via een wettelijk gereguleerd online kansspelenaanbod. U zult zich afvragen wat onze stichting daar nu mee te maken heeft, maar de gevolgen voor ons kunnen ingrijpend zijn. De afgelopen 18 jaar ontving onze stichting jaarlijks bijna een miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij (NPL). De opbrengsten van de NPL kunnen door veranderde wetgeving onder druk komen te staan, met directe gevolgen voor de hele natuurbescherming in Nederland. Alle Landschappen, Natuurmonumenten, Wereldnatuurfonds en Prins Bernhard Cultuurfonds profiteren van de NPL. Goede doelen loterijen zijn onvergelijkbaar veel profijtelijker voor de samenleving dan commerciële online kansspelen. In Denemarken bleek dat er binnen 3 jaar een daling van meer dan 20% aan opbrengsten optrad en daar lijkt nog geen einde aan te komen. Wij hopen dat het Rijk het maatschappelijk belang van goede doelen voor de samenleving erkent en inziet hoe belangrijk loterijen als de NPL zijn om ze van middelen te voorzien. Het gaat jaarlijks om maar liefst 750 miljoen euro.

verergeren dit beeld aanmerkelijk. Neonicotinoïden worden op zeer grote schaal in de landbouw toegepast.

Het effect blijkt niet alleen bij honingbijen maar ook bij hommels, zweefvliegen, vlinders, kevers en solitaire bijen op te treden. Al deze soorten lopen schrikbarend in aantal terug. Neonicotinoïden worden als systematisch bestrijdingsmiddel aangewend. Zaden worden er preventief mee gecoat. Het middel zit in de hele plant en doodt insecten die ervan eten. Het schijnt dat circa 80% van het middel in de bodem en het oppervlaktewater terecht komt. Een recente studie van de Radboud universiteit te Nijmegen wees uit dat de aanwezigheid van de stof in het oppervlaktewater en daarmee in het systeem, door de enorme afname van insectenleven, indirect van invloed was op de afname van vogels als Spreeuw, Veldleeuwerik, Boerenzwaluw en Ringmus.

Het gebruik van neonicotinoïden leidt dus tot een enorm verlies aan biodiversiteit in ons cultuurlandschap.

Om te beginnen zou men moeten stoppen met het preventief gebruik en de middelen alleen voor lokale plaagbestrijding moeten aanwenden. Ter geruststelling: de Europese Commissie en staatssecretaris Dijksma overwegen een verbod!

Kaderrichtlijn Water (KRW) Sinds 2000 geldt de Europese Kaderrichtlijn Water.

Deze moet ervoor zorgen dat in 2015 sprake is van een goede kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater in ons land. Een zeer forse opdracht waarvan nu lijkt dat Nederland die doelstelling niet gaat halen.

Nederland scoort ronduit slecht op het punt van het realiseren van de afgesproken ecologische waterkwaliteit.

De belasting met stikstof en fosfaat vanuit de landbouw neemt al 10 jaar nauwelijks af terwijl die sector momenteel een ongekende groei doormaakt. Daarnaast komen er honderden verschillende chemische verontreinigingen via onze riolen in het oppervlaktewater. Ze vormen daar een cocktail van stoffen met ongunstige ecologische effecten. Nederland en onze waterschappen zullen er echt een tandje bij moeten zetten om de doelen voor 2015 en later te halen.

Natuurrichtlijnen EU onder druk De Europese Commissie evalueert de komende tijd de werking van de Vogel- en Habitatrichtlijnen. Mede als gevolg daarvan, denk aan de Natura 2000 gebieden, zijn in ons land veel planten en dieren teruggekomen.

Denk in Drenthe aan bijvoorbeeld Bever en Kraanvogel.

Natuurorganisaties zijn bang dat de evaluaties in politieke zin worden aangegrepen om de regels voor natuurbehoud sterk te versoepelen. Dit terwijl een derde van de Europese vogelsoorten, driekwart van de vissoorten en de helft van de zoogdiersoorten, met uitsterven bedreigd wordt. De druk op de natuur is in de Beneluxlanden veruit het grootst en in ons land loopt de biodiversiteit dan ook het meeste gevaar. In een poging om via het publiek de Europese Commissie van het belang van handhaving van de regels voor natuurbehoud te doordringen, zijn de natuurorganisaties in heel Europa een campagne begonnen. Via de site www.stemvoordenatuur.nl kunt ook u trachten ongewenste afschaffing van Europese wetgeving op het punt van natuurbehoud te voorkomen.

‘Bijengif’ De afgelopen jaren werd in ons kwartaalblad al meermalen gewezen op de risico’s van het gebruik van een groep bestrijdingsmiddelen genaamd de ‘neonicotinoïden’’ voor bijen. Recente bevindingen van Europese toponderzoekers, deel uitmakend van het hoogste onafhankelijke wetenschapsorgaan van Europa, de EASAC,

Eric van der Bilt Directeur Het Drentse Landschap

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur • VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving • PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland • JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen • PROVINCIE DRENTHE Assen 0592 36 55 55 www.pronincie-drenthe.nl • Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw • GRONTMIJ NEDERLAND B.V. Groningen (088) 811 47 91 Advies- ingenieursbureau • ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie duurzame energie uit afvalstromen.

• NAM B.V. Assen (0592) 36 91 11 Opsporing en winning van aardolie en aardgas in Nederland • Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant • NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMA B.V. Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT • ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) • N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water • KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Assen (0592) 37 95 55 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen!

• DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen • BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies • ARCHITECTEN MEPPEL Meppel (0522) 25 57 96 • CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel

• OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl • WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis ELTON BV • Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • VNO NCW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • ENSING SCHILDERS Assen (0592) 348 080 Onderhoud- en protectiesystemen • VANDERSALM Bouwkundig ontwerp- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 Installatiebedrijf DICK SJABBENS • Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken • Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis BOUWBEDRIJF BRUINS SLOT V.O.F. • www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw • HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77 • COMPUSYSTEMS Hoogezand (0598) 34 38 60 • OP- EN OVERSLAG MEPPEL B.V. Meppel (0522) 24 36 12 Grond, weg- en waterbouw • ROELOFS BV Den Ham (0546) 671 741 www.roelofszandwinning.nl • COOPERATIE TVM Hoogeveen www.tvm.nl De mobiliteitsverzekeraar: voor transport over weg, water en automotive • CARAAD BELASTINGADVISEURS Groningen www.caraad.com • RIETDEKKERSBEDRIJF J.G. KAPPE Diever (0521) 593 043 www.jgkappe.nl Natuurlijk riet! Onderhoud, reparatie, nieuwe daken, gratis quickscan • FRIESLAND CAMPINA DOMO Beilen (0593) 537 171 • VISSER ASSEN Assen (088) 1181888 www.visser-assen.nl • MACG MANAGEMENT & ADVIES COLLECTIEF Groningen (050) 579 8750 www.macg.nl • HOORNSTRA AANNEMINGSBEDRIJF N.V. Nieuw Buinen (0599) 212 170 www.hoornstra-nb.nl

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

Volg ons via