Kwartaalblad nr.35 by Uitgeverij Van Gorcum

Kwartaalblad sept. 2002 no. 35

Gevarieerd struikheidelandschap

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 43.97.50.962

Kom er even voor zitten

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen Prepress Von Hebel bv, Groningen Lithografie Arfo Colortechnics, Groningen Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

— bestuursberichten Omslag Het Balloërveld (Geert de Vries)

Struikheidevelden

— terreinbeschrijving

ISSN 1380-3263

Geert de Vries 11

WMD

Dagblad van het Noorden

— interview Siep Huizinga 14

Wasplaten

— ﬂora en fauna Eef Arnolds 17

Hunzedal

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– . Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

— ﬁetsroute Bertus Boivin/Eric van der Bilt 21

Zwerfstenen Beeldenproject

— cultuur Eric van der Bilt 25

Week van het Landschap

Opruimers

— jeugdrubriek Geert de Vries 28

Vlees van het Landschap

Kortweg

— berichten 34

Agenda

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van € 50,– en hoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van ‘Het Drentse Landschap’. Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60,– te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het Drentse Landschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 3999,– (voor 2002) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag. Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 7996,– (voor 2002) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Bestuursberichten

Kom er even voor zitten Zoals u weet, houdt de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zich de laatste jaren steeds vaker en nadrukkelijker bezig met het behoud van Drents cultureel erfgoed in de meest brede zin van het woord. Dit voorjaar is er weer een belangrijke stap in die richting gezet. Op de Algemene Bestuursvergadering van 27 mei j.l. zijn namelijk de statuten goedgekeurd van de Stichting ‘Oude Drentse Kerken’ en het is daarom zeer waarschijnlijk dat nog dit jaar deze stichting operationeel zal zijn. De Stichting ‘Oude Drentse Kerken’ zal, net als de Stichting ‘Orvelte’ en de Stichting ‘Drentse Boerderijen’, onder de paraplu van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ haar doel trachten te bereiken. Dat doel is, zoals kort en kernachtig in de statuten verwoord: “Het behoud van historische kerkgebouwen in de provincie Drenthe en het bevorderen van de belangstelling voor die gebouwen”. De aanleiding tot het oprichten van de Stichting waren enkele alarmerende signalen die ons van diverse kanten bereikten. Kranten maakten melding van de sloop van kleine kerkjes in Drenthe en enkele kerkbesturen gaven aan dat ze hulp nodig hadden bij het behoud van hun kerk. We constateerden zelf ook dat er kerkjes verdwenen of een smakeloze functieverandering ondergingen.

Daarnaast bleek uit gesprekken met de directie van de Stichting ‘Oude Groninger Kerken’, dat men daar ook al de hen zo bekende problematiek rond oude kerken in Drenthe geconstateerd had. De Stichting ‘Oude Groninger Kerken’ is al ruim 30 jaar actief en de resultaten ervan mogen er wezen. In Groningen is het voortbestaan van een groot aantal bijzondere kerken en kerkjes voor de toekomst veiliggesteld. Dat gebeurt echter altijd in nauwe samenspraak en samenwerking met plaatselijke commissies uit de betreffende gemeentes. Een wijze van werken die we graag willen overnemen. De provincie Drenthe telt minder historische kerken en kerkjes en tot ongeveer 1980 werden die nauwelijks in hun voortbestaan bedreigd. Maar die situatie wijzigt snel. De steeds toenemende ontkerkelijking maakt dat een steeds kleinere groep zich voor steeds grotere kosten van onderhoud en restauratie gesteld ziet. Sommige kerken in Drenthe zijn al gesloten of dreigen te moeten gaan sluiten, terwijl bij enkele andere sprake is van achterstallig onderhoud.

De Stichting ‘Oude Drentse Kerken’ zal alles op alles zetten om ervoor te zorgen dat niet alleen monumentale en vanuit historisch perspectief uitermate waardevolle kerken bewaard blijven, maar ook bijvoorbeeld de veel eenvoudiger, maar uitermate karakteristieke, (doorgaans houten) kerkjes in de veenkoloniën. De nieuwe stichting heeft heel expliciet een vangnetfunctie. Ze komt alleen in actie als de betrokken voogdijen, diaconieën of gemeentes daarom vragen. De voorkeur gaat daarbij uit naar het zoveel mogelijk handhaven van de oorspronkelijke functie. We mogen niet vergeten dat het hier wel om één van de meest waardevolle cultuurschatten van onze provincie gaat.

Aleid Rensen Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Terreinbeschrijving

Struikheidevelden een tijdelijke zaak, tenzij... Struikheidevelden zijn het gevolg van een boerenbedrijfsvoering uit voorbije eeuwen. Ze zijn tijdelijke vervangingsgemeenschappen van het Eiken-Berkenbos. Zodra de mens de heide aan zijn lot overlaat, verworden de prachtige paarse velden weer tot wat het eens was: bos. Struikheidevelden zijn erg kieskeurig en stellen strenge eisen aan het klimaat. Het moet vooral vochtig zijn, maar ook weer niet te nat. Tegen langdurige vorst of droogte is Struikhei slecht bestand. Daarom komen struikheidevelden maar op een kleine plek in de wereld voor. Het vochtige gebied rond de Noordzee vormt de kern van het verspreidingsgebied van de laagland-struikheidevelden.

Vanaf ongeveer 1000 jaar na Chr. ontstonden er in de voedselarme dekzandgebieden geleidelijk esdorpen. Elk esdorp had één of meer essen (bouwland) die uiteraard bemest moesten worden. Om mest te verkrijgen werd vee op de hei geweid. In de loop van achttiende, maar vooral in de negentiende eeuw hield men grote schaapskudden van soms wel meer dan duizend volwassen dieren. De schaapskeutel was eeuwenlang de kurk waarop het landbouwsysteem van de voedselarme dekzanden dreef. Zonder mest geen graan. Zonder graan geen bestaan. Elke ochtend ging de scheper met de schapen van alle boeren uit een esdorp via de schapendrift naar de heide die gemeenschappelijk bezit was van de boeren uit het dorp. Aan het einde van de middag kreeg elke boer zijn eigen schapen terug. In de stal moesten de schapen hun belangrijkste taak vervullen: poepen. In de herfst werd de in de stal opgehoopte kostbare mest (potstalmest) op de es uitgestrooid. De scheper brandde regelmatig oude Struikhei af om weer malse hei voor de schapen te krijgen. Dophei wordt door het vee niet gegeten. Overigens kan geen enkel heideschaap alleen van Struikhei leven. Voor de helft moet hun menu aangevuld worden met gras. In de loop van de 19e eeuw ontstond er zo’n gebrek aan mest, dat men meer schapen liet grazen dan de heide kon verdragen. Geweldige zandverstuivingen waren het gevolg.

foto: Geert de Vries

Onder: Schoonebeekers op het Hijkerveld

De hei als wei

foto: Geert de Vries

Rechts: Het Doldersummerveld

stuk oerwoud afgebrand. Op de verlaten akkers werd vee geweid. Langzamerhand ontstonden daar de eerste heideveldjes. In de Middeleeuwen ontdekte men dat de akkers ook permanent konden worden gebruikt, als je ze maar steeds opnieuw bemestte.

Reusachtige zandstormen hebben in de laatste ijstijd ondermeer in Drenthe veel dekzand afgezet; dikwijls in de vorm van zwak glooiende dekzandruggen. Daarop ontwikkelden zich later uitgestrekte bossen. In de beekdalen ontstonden laagveenmoerassen en langs de randen van het Drents plateau groeiden immense hoogveenmoerassen. Geen wonder dat onze voorouders zich bij voorkeur op de droge dekzandruggen vestigden. Vanaf zo’n 3000 v. Chr. brandden ze daar stukken oerbos af. In de as kon dan enige jaren graan worden verbouwd. Was de bodem uitgeput, dan werd een nieuw

Terreinbeschrijving

ÂŠ Sectie GIS/Provincie Drenthe

De Drentse heide: links anno 1850, rechts anno 1950

Teloorgang

Er zijn drie belangrijke oorzaken waardoor de paarse heide bijna uit het landschap is verdwenen. Allereerst waren er de grote ontginningen. Toen men aan het begin van de 20e eeuw massaal kunstmest ging gebruiken, waren de schapenkeutels niet meer nodig en daarmee verloor ook de heide haar landbouwkundige functie. De heide kon nu min of meer onbeperkt worden omgezet in landbouwgrond of bos. Van de 800.000 ha heide die we in 1850 nog in Nederland hadden, is slechts 42.000 ha overgebleven. Er zijn veel meer

foto: Geert de Vries

Vergraste heide op het Groote Zand

struikheide- dan dopheidevelden bewaard gebleven. Na 1961 mochten er geen heidevelden meer worden ontgonnen en kregen de natuurbeherende instanties de laatste kruimels van de eens zo grote paarse koek in beheer. Een tweede belangrijke oorzaak van het verdwijnen van het heidelandschap is de verbossing. Door het wegvallen van de beweiding groeiden veel overgebleven restanten heide dicht met bos. Zo is tussen 1960 en 1980 nog bijna 20.000 ha heide geleidelijk spontaan in bos veranderd. Tenslotte speelt de vergrassing van struikheidevelden een rol in de teloorgang van de hei. Dat is vooral het gevolg van de zure regen. Zure regen bestaat uit een cocktail van verzurende en vermestende stoffen. Struikhei heeft niet zoveel last van de verzurende stoffen omdat de heidebodem toch al zuur is. De plant heeft wel veel last van de extra stikstof die via de zure regen op de bodem terecht komt. Onder natuurlijke omstandigheden daalt per jaar ongeveer 10 kg stikstof per ha op de bodem neer. Nu is dat zoâ&#x20AC;&#x2122;n 40 kg per ha. Struikhei kan niks met deze extra voedingsstoffen omdat ze is ingesteld op een voedselarme bodem. Bochtige smele kan als snel

Terreinbeschrijving

groeiend gras die extra mest heel goed gebruiken en overwoekert nu reeds meer dan de helft van alle struikheidevelden. Bochtige smele kleurt in de zomer de vergraste hei goudgeel. Vergissing met Pijpestrootje is dan uitgesloten omdat die ‘s zomers nog groen is en pas in de herfst verkleurt.

Eeuwenlang zijn door afplaggen, maaien en begrazen voedingsstoffen van de heide naar het dorp gebracht zonder dat daar iets voor teruggegeven werd. In de voedselarme wereld van de droge struikheidevelden kunnen slechts enkele planten overleven, zoals Struikhei, Klein warkruid, Kruipbrem en Stekelbrem. Wie het niet breed heeft, moet zuinig omspringen met de schaarse voedingsstoffen. Zelfs de ‘echte minima’ moeten extra inkomsten zien te vergaren om in zo’n voedselarm milieu te overleven. Zo krijgt de Struikhei door samenwerking met schimmels in de bodem (mycorrhiza) wat extra voedingsstoffen. Het Klein warkruid, of Duivels naaigaren, heeft een slimme manier ontwikkeld om toch wat voedingsstoffen te bemachtigen. In de voorzomer wikkelen de kiemplanten zich om heidetakjes. Vervolgens dringen ze met speciale wortels de Struikhei binnen en stelen zo de broodnodige voedingsstoffen. Omdat de kiemplantjes alleen maar jonge heidetakjes vlak boven de grond kunnen bereiken, komt Klein warkruid vooral voor in pas afgeplagde of afgebrande, jonge heide. Kruip- en Stekelbrem hebben een hele andere strategie om in zo’n voedselarm milieu te overleven. Ze hebben aan hun wortels speciale knolletjes waarmee stikstof uit de lucht omgezet wordt in voedingsstoffen. Heischrale vegetaties

Vooral op de flanken van beekdalen waren in de vorige eeuw de heischrale vegetaties nog zeer algemeen. De bodem is er iets rijker, vergeleken met die van de heide. Het is net geen wei en net geen hei. In droge heischrale vegetaties groeien juweeltjes van planten zoals Valkruid (ook Wolverlei genoemd), Blauwe knoop, Rozenkransje en Gewone guldenroede. Zelfs in 1960 groeide in dit soort vegetaties nog zoveel Valkruid dat die soms meer op gele bloembollenvelden leken dan op heide. Het Rozenkransje was ook een

foto’s: Geert de Vries

Echte minima

Boven: Enkele karakteristieke planten van droge struikheidevelden: v.l.n.r. Struikhei, Klein warkruid en Kruipbrem Onder: Karakteristieke planten van de Drentse heischrale vegetatie: v.l.n.r. Valkruid, Rozenkransje en Gewone guldenroede

foto: Jan Smit/FN

Terreinbeschrijving

heel karakteristieke soort van het heischrale grasland. Het heeft extra voedingsstoffen nodig, zoals kalk. Door de zure regen zijn die schaarse voedingsstoffen versneld verdwenen en daarmee ook het Rozenkransje. De Gewone guldenroede kan zich nog wel handhaven en breidt zich in Drenthe zelfs uit. Het Korhoen

Deze karakteristieke heidevogel is sinds 1987 in Drenthe uitgestorven. De kuikens consumeren de eerste weken dierlijk voedsel, zoals insectenlarven. Die worden vooral verzameld in kruidenrijk grasland. Pas na enkele weken worden ze net als hun ouders vegetariër. Op hun menu staan dan ondermeer de jonge scheuten van Struikhei en allerlei zaden en knoppen. Korhoenders doen graag een middagdutje onder de bomen op de heide. ’s Nachts slapen ze graag in oude heide. Om te baltsen prefereren ze een kale plek op de heide. Kortom, voor elke functie hebben ze een ander type heide nodig. Heidebeheerders proberen nu weer een gevarieerde en structuurrijke heide te creëren met wat bloemrijk grasland,

Korhoen

Dode struikheide door vraat van het Heidehaantje (rechts)

foto’s: Geert de Vries

Heidevlinders hebben een dansvloertje nodig

zoals het vroeger was. Hopelijk keert dan het Korhoen terug. Want struikheidevelden zonder bolderende korhanen is als een theatervoorstelling zonder muziek. Het Heidehaantje

Dit zeer algemene haantje is een kevertje dat veel onbekender is dan de Korhaan. De kleine goud-bruine kevers zwermen in april massaal uit over de heidevelden om eieren af te zetten. De larven leven in de zomermaanden en eten uitsluitend Struikhei. In het popstadium hebben ze een dikke strooisellaag nodig om uitdroging te voorkomen. Half augustus verschijnen de volwassen kevers. Na hun winterslaap gaan ze in april op zoek naar malse Struikhei om een nieuwe generatie ‘plaaggeesten’ te verwekken. Dat kunnen wel meer dan een miljoen larven per ha zijn. Na zo’n plaag kleurt de heide in augustus niet paars maar roestbruin. Meestal gaat de hei daarna dood en komt er Bochtige smele voor in de plaats.

Vlinders hebben een gevarieerde heide nodig. Geen enkele dagvlinder is volledig afhankelijk van Struikhei. Karakteristieke dagvlinders van de heide zijn ondermeer het Heideblauwtje, de Bruine vuurvlinder en de Heivlinder. Het Heideblauwtje heeft een gevarieerde heide nodig met veel open plekken. Ze halen nectar uit Dophei. De rupsen eten graag jonge Struikhei. De Bruine vuurvlinder leeft vooral op de overgang van hei naar wei. De rupsen leven van zuring. Deze soort gaat heel hard achteruit. Drenthe is één van de laatste bolwerken. De Heivlinder heeft kale plekken tussen de hei nodig om zich op te warmen. Bovendien fungeert zo’n kale plek als een dansvloertje voor baltsgedrag. Op de struikheidevelden komt men regelmatig grote rupsen tegen van nachtvlinders, zoals de Nachtpauwoog en de Veelvraat. De rupsen van de Veelvraat zijn in het winterhalfjaar opvallend aanwezig dankzij antivries in hun lijf. Pas in het voorjaar verpoppen ze zich. In de voorzomer vangt men af en toe een glimp op van een voorbij snellend mannetje, dat op zoek is naar een vrouwtje.

foto’s: Geert de Vries

Vlinders van de hei

Bruine vuurvlinder

Nachtpauwoog

Het Drense Landschap

foto: Geert de Vries

Adder

Reptielen

De Adder en de Levendbarende hagedis zonnen graag op onbegroeide droge plekken tussen de Struikhei. Door de grote mestgift vanuit de lucht worden die kale plekken in korte tijd overwoekerd door Bochtige smele. Voor mensen is zonnen leuk, maar voor reptielen is zonnen van levensbelang. Zonder die kale plekken kunnen reptielen niet genoeg warmte verzamelen voor het vervullen van hun levensfuncties. Heidebeheer

In de vijftiger jaren van de vorige eeuw dacht menig heidebeheerder nog dat struikheidevelden zich zelf in stand konden houden. Toen in de zestiger jaren de vergrassing toenam, ging men heide afbranden. Dat deden de schepers vroeger immers ook. Een eenmaal vergraste hei kan door branden echter niet meer paars worden. In de zeventiger jaren nam de vergrassing en verbossing toe. Als antwoord op deze vergrassing werden weer schaapskudden ingezet, al of niet onder toezicht van een herder (scheper). In de tachtiger jaren zag men dat schapen de uitbundige grasgroei niet konden bedwingen. Er werden ook runderen ingezet. Die vreten veel meer gras dan schapen. Wanneer vee binnen een raster wordt gehouden, worden er per saldo niet veel voedingsstoffen afgevoerd. Toch is begrazing van groot belang voor het behoud van de heide omdat het vee meer gras eet dan hei. Hierdoor komt er meer ruimte voor de hei. Bovendien verdwijnt door begrazing een belangrijk deel van de vegetatie in de maag van het vee. Daardoor komt er veel minder strooisel op de bodem terecht. Dat is gunstig voor de Struikhei en nadelig voor het gras.

In de negentiger jaren kwam men tot de conclusie dat vergraste hei afgeplagd moest worden. Afplaggen deden de boeren vroeger immers ook. Speciale plagmachines schrapen de bovenste viltige strooisellaag van de heidebodem af. In de bodem ‘slapen’ ontelbare zaden van de Struikhei. Die kunnen alleen maar door zonlicht worden gewekt. Wanneer de voedselrijke viltachtige strooisellaag wordt afgeplagd, ontkiemen de oude heidezaden, die wel veertig jaar oud kunnen worden. Binnen drie jaar kan er dan weer fraaie Struikhei bloeien. Toekomst

Onze halfnatuurlijke heidevelden zijn in principe een tijdelijke zaak. Met moderne middelen proberen heidebeheerders een duizend jaar oud landbouwsysteem na te bootsen, waarbij de afvoer van voedingsstoffen uit de heide centraal staat. Als de toevoer van stikstof via de lucht aanzienlijk kan worden teruggebracht, hebben de voedselarme struikheidevelden nog een rijke toekomst. De mooie resultaten van het huidige heidebeheer kunt u met eigen ogen aanschouwen ondermeer op het Hijkerveld, de Havelterberg, in het Nationaal Park Drents-Friese Wold, het Nationaal Park Dwingelderveld, Drouwenerzand en het Ballooërveld.

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

(Noot van de redactie: Zie ook de artikelen over Struikhei als soort in kwartaalblad nr. 11, september 1996 en over dopheidevelden in kwartaalblad nr. 30, juni 2001)

aat

Water. Eigenlijk lenen we het even van de natuur. Het water dat bij u uit de kraan komt, is uit de grond gepompt, gezuiverd en komt na gebruik weer terug in de natuur. We lenen dat water dus van de natuur omdat we anders niet kunnen overleven. Maar de natuur overleeft ook niet zonder water. Drinkwater en natuur zijn dus nauw met elkaar verbonden. De Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) doet er dan ook alles aan om waterwinning en natuur zo goed mogelijk samen te laten gaan. De WMD streeft naar duurzame waterwinningen. Dit zijn rze Deu winningen waar waterwinning in zo groot mogelijke harmonie met de omgeving samengaat. Duurzame waterwinningen zijn van levensbelang om u ook in de toekomst goed (drink)water te kunnen blijven leveren.

Lone

rstr

7 6 8 Dijkveldpad

Europaweg

Waterwingebied Assen Dit waterwingebied ligt aan de rand van de stad, vlakbij het stroomdal van de Drentse Aa. Het terrein bestaat deels uit bos en deels uit hooilanden met houtwallen en is 40 hectare groot. Hooi-graslanden De hooilanden zijn ingezaaid met verschillende zaadmengsels van soorten die hier ook van oorsprong voor kunnen komen. U ziet hier verschillende soorten bloemen, bijvoorbeeld Dagkoekoeksbloem, Knoopkruid, Glad walstro, Duizendblad, Vlasbekje en Rolklaver. Verder komen er in het natte gedeelte veel Dotterbloemen voor en op de drogere delen zijn in juni veel Margrieten te vinden.

Graslanden In de graslanden past de WMD verschralingsbeheer toe. Het terrein wordt in de nazomer gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. Dit sluit aan op het natuurbeheer dat door Staatsbosbeheer in het hele stroomdallandschap van de Drentse Aa wordt nagestreefd. Dit richt zich op mogelijk herstel van de beekdalflora. Houtwal Een houtwal begrenst het waterwingebied. Houtwallen dienden van oorsprong als ‘kweekplaats’ van hout en als een natuurlijke perceelsscheiding. Eens per vijf jaar kapt de WMD verspreid bomen en struiken. Hierdoor ontwikkelt zich een kruidenlaag die een belangrijke ver-

Spo

rtp

ark

blijfplaats is voor vogels, Konijnen, Hazen, Reeën, Veldmuizen, vlinders en andere insecten. Andere diersoorten die in dit gebied voorkomen zijn: Egels, Hermelijnen en Wezels. Bos Rechts bij de ingang staat een elzenbosje. In het aangeplante bos staan zomereiken, berken, elzen en wilgen. De Meidoorn en Sleedoorn zijn geliefd bij veel vogels vanwege de bessen en de bescherming die ze bieden aan met name jonge vogels. In het voorjaar springen deze bosschages in het oog door hun uitbundige bloei. De vogels die hier voorkomen zijn onder andere: Sperwer, Fazant, en Boompieper.

Deze pagina wordt verzorgd door NV Waterleidingmaatschappij Drenthe.

Interview

Versterken van regionale ide Siep Huizinga*

Dagblad van het Noorden ondersteunt Groninger en Drentse Landschap

Dagblad van het Noorden is – sinds het verschijnen van de eerste krant op 2 april 2002 – hoofdsponsor van de Stichting Het Groninger Landschap en van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Waar sponsoring meestal bestaat uit het geven van geld, zal dit sponsorschap een andere invulling krijgen. “Ik spreek dan ook veel liever van een intensieve samenwerking”, aldus Gijs Lensink, algemeen directeur van Hazewinkel pers, de uitgever van Dagblad van het Noorden. Volgens Lensink is heel nadrukkelijk gekozen voor sponsoring van de beide noordelijke Landschappen. “Dagblad van het Noorden profileert zich vanaf de start op 2 april als een echte krant van het Noorden. De krant heeft een regionale identiteit. Van het Noorden, voor het Noorden, is een slogan die dat perfect uitdrukt. Ook in onze sponsoring willen we die positionering

Interview

ntiteit

waar wij ons positioneren, dat sluit naadloos op elkaar aan. De beide Landschappen streven naar behoud van regionale identiteit. En juist aan die identiteit ontleent het Dagblad haar bestaansrecht. We hebben contact gezocht met beide Landschappen en de snelheid waarmee ze reageerden, bevestigde ons alleen maar in de juistheid van onze keuze. In een paar weken tijd was het beklonken.”

blijven wel onafhankelijk. De Stichtingen volgen hun eigen koers en Dagblad van het Noorden is uiteraard vrij om het beleid van beide Landschappen kritisch te volgen. Om iedere Dagblad-medewerker bewust te maken van het sponsorschap, heeft de krant al haar 700 personeelsleden een donateurschap voor een jaar aangeboden. Iedereen was vrij om te kiezen voor het Groninger of het Drentse Landschap.

foto: Jan Bouwman

Brede invulling

benadrukken. Dus niet lukraak ergens een zak geld uitdelen, maar actief sponsoren. Dat wil zeggen: kiezen voor sponsoring die ons merk versterkt.” De keuze viel al vrij vlot op beide Landschappen. Lensink: “Ze hebben allebei een sympathieke uitstraling. En waar de Landschappen voor staan en

De samenwerking krijgt een brede invulling. De krant zal wervingsadvertenties plaatsen voor de beide Landschappen en neemt ook activiteiten op in de wekelijkse servicepagina. Maar daar zal het volgens Lensink niet bij blijven. “Ik denk ook aan lezersaanbiedingen, gezamenlijke wandelingen, gebruik van elkaars logo, het linken van de websites en het opzetten van educatieve projecten. Bovendien zal Dagblad van het Noorden gebruik mogen maken van locaties van de beide Stichtingen, bijvoorbeeld voor ontvangst van relaties.” De samenwerking mag dan intensief worden, de krant en de Stichtingen

Op 28 maart 2002 is bij Wolfsbarge (op de grens van Groningen en Drenthe) een intentieverklaring getekend. Inmiddels is het sponsorschap officieel van start gegaan. De sponsoring geldt voorlopig voor twee jaar met een optie tot verlenging.

* Siep Huizinga is tekstschrijver bij D&A Communicatie.

Flora en fauna

Wasplaten Eef Arnolds*

Wasplaten zijn plaatjeszwammen met dikke, wasachtige lamellen aan de onderkant van de hoed. Ze worden door sommigen liefkozend de ‘orchideeën onder de paddestoelen’ genoemd. Dat heeft in eerste instantie te maken met hun opvallende verschijning. Veel wasplaten hebben vrij grote vruchtlichamen met heldere kleuren in alle nuances van rood, oranje en geel. Er zijn echter ook minder opvallende soorten met een bruine, groene, grijze of witte hoed. Alle wasplaten vormen, evenals orchideeën, een geliefd object voor natuurfotografen.

De vergelijking tussen wasplaten en orchideeën heeft niet alleen betrekking op hun attractieve uiterlijk, maar ook op hun standplaatsen. Wasplaten groeien overwegend in oude, schrale graslanden. Daar kunnen ze in oktober en november in grote aantallen verschijnen, als kleurige herfstbloemen in het gras. Het zijn typische soorten van het oude cultuurlandschap, toen de boeren veel percelen generaties lang als onbemest hooiland of extensief weiland gebruikten. Op een modern agrarisch bedrijf heeft geen enkele wasplaat iets te zoeken. Zelfs niet als zo’n gebied onder de relatienota valt of onder een andere regeling die boerennatuur moeten bevorderen. Wasplaten zijn, evenals de meeste orchideeën, daarvoor veel te kieskeurig. Het is dan ook niet verwonderlijk dat van de 50 inlandse soorten wasplaten er 45 op de Rode Lijst staan van kwetsbare en bedreigde paddestoelen in Nederland. Ze moeten het nu hebben van een zorgvuldig graslandbeheer in natuurreservaten. Daarbuiten hebben wasplaten hier en daar een toevluchtsoord gevonden in schrale wegbermen waar jaarlijks het gras wordt gemaaid en afgevoerd.

foto: Eef Arnolds

Grauwe wasplaat

Flora en fauna Veenmosvuurzwammetje

In Drenthe kunnen we zo’n 20 soorten wasplaten vinden. Van alle wasplaten is het Gewoon vuurzwammetje in Drenthe verreweg het meest algemeen. In tegenstelling tot de meeste andere soorten groeit dit knalrode paddestoeltje met een fijn schubbig hoedje op zure humusrijke en venige grond, bijvoorbeeld in heideterreinen. In de meeste Drentse heidevelden komt het Vuurzwammetje wel voor, bijvoorbeeld in het Scharreveld en het Doldersummerveld, beide reservaten van ‘Het Drentse Landschap’. Ook daar komt dit fraaie paddestoeltje echter slechts plaatselijk voor, graag in heischrale vegetaties of grazige padranden en vrijwel nooit in echte heidevegetaties. Een verwante soort is het Veenmosvuurzwammetje. De soort verschilt van het Gewoon vuurzwammetje in de bruine schubjes op de hoed en in de lichtere, bijna witte lamellen. Het Veenmosvuurzwammetje groeit, zoals de naam aangeeft, in natte veenterreinen, vooral op veenmossen maar ook tussen andere mossen. Daarbij heeft het een voorkeur voor matig voedselrijke omstandigheden. In zure vennen en veenputten komt het niet voor, maar ook voedselrijke waterkanten zijn haar te min. Een fijnproever dus. Het Veenmosvuurzwammetje is dan ook veel zeldzamer dan het Gewoon vuurzwammetje en in Drenthe maar op weinig plaatsen gevonden, onder andere in het Bargerveen en het Leggelderveld.

foto: Eef Arnolds

Fijnproevers

Geurig

De meeste wasplaten hebben een voorkeur voor graslanden op zwak zure, vaak kalkhoudende, zandige of lemige bodems. De meest algemene van deze groep is het Gewoon sneeuwzwammetje, een bijna witte paddestoel met opvallend ver uiteenstaande plaatjes. De meeste vindplaatsen liggen in Drenthe in schrale wegbermen en langs schelpenfietspaden. Een zeldzame verwant, de Geurende wasplaat, heeft een wat meer okerkleurige hoed. Deze soort wordt echter vooral gekenmerkt door een zeer sterke, aangename geur naar cederhout (potloodhout) of juchtleer. Sommige paddestoelenkenners ruiken deze wasplaat in het veld zelfs voordat ze hem zien. Merkwaardigerwijs is de bijzondere geur voor anderen juist niet waarneembaar, hoezeer ze ook hun best doen. De ene neus is de andere niet! Kleurig

Het Gewoon sneeuwzwammetje wordt geregeld vergezeld door de Zwartwordende wasplaat, vooral langs schelpenpaden want de laatste soort houdt van wat kalk. Het is een op-

vallende soort met een oranje of rode, kegelvormige hoed. Bij doorbreken scheidt de paddestoel een kleurloos vocht uit dat in speciale sapvaten zit. Aan de lucht oxideert dit sap snel donker grijs. Het lijkt wel magie! Beschadigde en oude vruchtlichamen verkleuren door deze reactie op den duur helemaal zwart. Een van de meest spectaculaire wasplaten is het Papegaaizwammetje. Jonge exemplaren zijn overwegend helder groen en vallen nauwelijks op tussen het gras. De hoed en lamellen zijn voorzien van een fel geel randje. Bij ouder worden verschiet de hoed vlekkerig tot roze, oranje of lila. Zo bont als een kaketoe, inderdaad. Helaas is het Papegaaizwammetje in Drenthe zeldzaam geworden. Bij verschralend beheer kan de soort echter na een jaar of twintig weer opduiken. Dat is bijvoorbeeld het geval op een enkele plek in het Eexterveld. Een andere soort die relatief snel op verschraling reageert is de Kabouterwasplaat, een oranjerood paddestoeltje met een licht kleverige hoed en een steel met scharlakenrode top. Dit kleine juweel is verschenen in verschralende hooilanden in Landgoed Rheebruggen bij Uffelte.

Flora & fauna

Violetgrijze wasplaat

foto: Eef Arnolds

Perspectieven?

De enige inlandse wasplaat met een duidelijk verspreidingsoptimum in Drenthe is de Slijmwasplaat. Het is een flets oranje gekleurde paddestoel met zoveel slijm op hoed en steel dat het moeilijk is om de vruchtlichamen vast te houden. Ze glibberen gewoon tussen je vingers door. De Slijmwasplaat heeft een kenmerkende, muffe geur die volgens de boekjes doet denken aan de stank van een roofdierenkooi. Ze is te vinden op zure grond in heischrale graslandjes in heidegebieden en jeneverbesstruwelen. De Slijmwasplaat is in Nederland enorm achteruit gegaan en staat als ernstig bedreigd op de Rode Lijst. Ook in Drenthe is de soort sterk afgenomen, vermoedelijk vooral door

vermesting van de bodem door stikstof afkomstig uit de intensieve veehouderij. Wasplaten zijn, evenals andere graslandpaddestoelen, erg gevoelig voor bodemverstoring. Alleen op oude, ongestoorde bodems kunnen ze gedijen. Natuurontwikkeling biedt dan ook geen gunstig perspectief voor deze paddestoelen, althans niet op afzienbare termijn. Op bestaande vindplaatsen moeten we dus heel zuinig zijn.

* Dr. E.J.M.Arnolds is voorzitter van de Stichting Paddestoelenwerkgroep Drenthe en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van de Stichting â&#x20AC;&#x2DC;Het Drentse Landschapâ&#x20AC;&#x2122;.

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin / Eric van der Bilt in samenwerking met Annet Terpstra

Fietsroute

foto: Joop van de Merbel

Nieuwe natuur in het Hunzedal

De Hunze 19

Meer dan tien jaar is Het Drentse Landschap bezig om in het Hunzedal de natuur nieuwe kansen te geven. De Hunze krijgt zijn oude meanders terug en mag weer buiten zijn oevers treden. U kunt het onderweg allemaal op uw gemak bekijken, want deze fietstocht brengt u naar al die prachtige, vaak totaal onbekende stukjes

oude en nieuwe Drentse natuur. Als u de tocht te lang vindt om hem in één keer te fietsen, de route is simpelweg in tweeën te knippen. 11 Ga in Gieten richting Gieterveen. Voorbij de hoog-

de Hunze rond 1960 werd recht-

spanningskabels neemt u de

betere waterafvoer de mogelijkheden

Koestroomdijk rechts.

van landbouw in de Hunzelaagte te

U bent net van de Hondsrug ‘afgedaald’

verbeteren, lieten de ruilverkavelaars

naar de Hunzelaagte. Rechts ziet u de

hier en daar een stukje van de oude

steilrand van de Hondsrug. Opvallend is

beek liggen.

getrokken en verbreed om door een

20 17 16

het bosje links van de weg. Stelt u zich 44 Het fietspad eindigt in Torenveen waar u rechtsaf richting Gasselternijveen gaat. 14

Aan de oostkant van de Hunze ligt een scheidt van de enorme Drents-Groningse Veenkoloniën. Van Zuidlaarderveen in foto: Bertus Boivin

het noorden tot Exloërveen in het zuiden ligt over die rug een lang, kronkelend lint streekdorpen met een eeuwenoude geschiedenis. Ze werden

smalle zandrug die de Hunzelaagte

13 21

als randveendeze Koebroeken honderd jaar geleden

ontginning

voor als een ontoegankelijk, moerassig

gesticht door bewoners van de Drentse

gebied waar je je alleen op hoger

Hondsrug-

gelegen zandkoppen kon vestigen.

dorpen.

Het esgehucht Veenhof was vroeger

Aanvankelijk

echt een ‘eilandje’ in het veen waar zich

leefde men

in de 17de eeuw de eerste boeren

er van de

vestigden. De oudste van de vijf

turfwinning,

boerderijen van Veenhof werd in

later werd

1772 gebouwd.

landbouw het

2 1

Start

11 5

hoofdmiddel 22 U gaat rechtsaf voor een ‘rondje’ door Veenhof. Aan het

van bestaan.

eind gaat u links. 33 In de haakse bocht naar rechts neemt u het fietspad min

of meer rechtdoor. U passeert de Hunze voor de eerste keer. Vlak voor de Hunze komt u langs een afgesneden meander van de beek. Toen

Lengte route circa 45 km (zuidelijke lus – op de kaart 1 t/m 12 circa 20 km) (noordelijke lus – op de kaart 12 t/m 21 circa 25 km) Benodigde tijd 4 à 5 uur

Openbaar vervoer Gieten heeft goede busverbindingen met Assen (Arriva-lijnen 10 en 28) en Emmen-Groningen (Arriva-lijnen 59 en 173, Interliner 300) Fietsverhuur Oortwijn, Stationsstraat 9, 9461 GP Gieten (0592) 261243 of Oosting, Markeweg 7, 9462 PP Gasselte, (0599) 56 46 86

Het Holtherzand 55 In Gasselternijveen steekt u de provinciale weg over. U volgt de Hoofdstraat tot het eind toe. Dankzij de aanleg van het Schuitendiep aan het eind van de 14de eeuw kon de stad Groningen ten volle profiteren van de turfwinning rond de Hunze. Het Schuitenschuiversgilde in de stad kreeg in 1403 het alleenrecht voor de aanvoer van Drentse turf via de Oostermoersche Vaart, zoals men de Hunze destijds meestal noemde. De verveners in de

Bruine Kiekendief

Gasselternijveen – slaagden erin de

88 Volg de weg tot aan het natuurterrein. Daar gaat u

Staten-Generaal in 1667 te bewegen het

rechtsaf. Deze klinkerweg blijft

monopolie van de Schuitenschuivers te

u volgen tot Gasselte.

‘Gasselter nieuwe venen’ – ofwel

Gasselternijveen

foto: Joop van de Merbel

Startpunt het centrum van Gieten (Boddeveld, hoek Asserstraat en Stationsstraat)

verbieden.

U fietst langs het Drouwenerzand van

Aan het eind van de weg vlak

Het Drentse Landschap. Het is een van

voor Drouwenerveen ziet u op

de laatste levende stuifzanden van

de hoek op het oude kerkhof

Drenthe. Om de natuur rust te gunnen

nog enkele zerken van

is deze kant van het veld afgesloten.

schippersfamilies. 66 Aan het eind van de straat gaat u rechtsaf

foto’s: Bertus Boivin

Veenhof

De Duunsche Landen

99 Aangekomen op de doorgaande weg, gaat u even links en daarna meteen rechts. Na de

Drouwenerveen in. U blijft

provinciale weg neemt u de

de weg volgen als deze

eerste weg links.

een haakse bocht naar huis na de bocht (huis-

10 10 Neem rechtsaf de Stationsstraat, even naar links en daarna

nummer 2) gaat u

rechts de Looweg op.

rechtsaf. U passeert

U rijdt een stukje langs de oude spoor-

links maakt. Bij het tweede

het Achterste Diep.

baan van de Noord Ooster Locaal Spoorwegmaatschappij die in 1905 de

7 Aan het eind gaat u rechtsaf. U passeert het Voorste Diep.

verbinding tussen Assen en Stadskanaal

In het gebied De Branden vloeien het

NOLS-halte Gasselte werd in 1970

Voorste Diep en het Achterste Diep

afgebroken.

ging verzorgen. De voormalige

samen tot de Hunze. Het Drentse begonnen met het Hunze-project en

11 11 Aan het eind van de weg gaat u rechts, daarna in Kostvlies links-

wil het in de komende jaren gaan

af en de weg blijven volgen.

Landschap is hier ruim tien jaar geleden

foto: Joop van de Merbel

inrichten. Dankzij het schone grondHunze komt, zijn hier uitstekende

12 12 U bent terug op de plaats waar u aan het begin van de

kansen voor nieuwe natuur.

route langs kwam. Ga weer een

water dat vanuit de Hondsrug richting

klein stukje dezelfde kant op en ga dan bij de hoogspanningsleiding linksaf de Osseveensdijk op. Aan het eind gaat u rechts.

13 13 Ter hoogte van het bosje aan de linkerkant gaat u rechtsaf. Het

16 16 Aan het eind van de Elzemaat gaat u linksaf. U gaat in Eexter-

pad brengt u over een stuwtje in

zandvoort meteen rechtsaf de

de Hunze. Daarna linksaf de

Dwarsdijk op. Daarna aan het

Herenweg op. Aan het eind gaat

eind rechts.

u linksaf het dorp in.

foto: Joop van de Merbel

De Hunze

14 In Gieterveen neemt u in de 14

17 17 Bij het waarschuwingsbord met de fietsers gaat u rechtsaf en

bocht naar rechts bij het kerkje

volgt het schelpenpad dat u over

linksaf de Herenweg Noord. Aan

de Hunze voert.

het eind gaat u linksaf, u steekt

U fietst door het waterwingebied van

de doorgaande weg over en gaat

de Waterleiding Maatschappij Drenthe.

onder het viaduct van de N33

In enkele jaren tijd heeft de WMD de

Dankzij de bossen en heiden van de Hondsrug sijpelen er ondergronds enorme hoeveelheden schoon grondwater het

door.

weilanden en akkers veranderd in een

Hunzedal in. Dit zogeheten kwelwater komt onder druk van het hoogteverschil naar de oppervlakte in de

verrassend afwisselend gebied met natte

Hunzelaagte. In zo’n gebied met natuurlijke kwel kun je met een gerust hart aan natuurontwikkeling doen. De vraag

en droge graslanden, bosjes en hout-

is vervolgens: welke natuur...

wallen.

Het Reestdal – het andere grote beekdalsysteem waar Het Drentse Landschap actief is – heeft van oudsher een

15 15 Bij Eexterveen bij huisnummer 120 gaat u linksaf

Een nieuw 6000 jaar oud landschap

natuur die zeer verweven is met het menselijk handelen. Er wordt sinds mensenheugenis geweid en gehooid langs de

de Elzemaat op.

Reest. Het Hunzedal kent zo’n traditie niet en de landbouw in het dal is relatief nieuw. Vandaar dat in de plannen

klaphek het 30 hectare grote terrein

18 18 Aan het eind van het pad gaat u bij het kanaal rechts naar

Elzemaat van Het Drentse Landschap

Nieuw-Annerveen. Daar gaat u

Hunzedal voldoende rust en de ruimte geeft, er zeggenmoerassen en broekbossen zullen ontstaan die we in

op. Met behulp van oude kaarten en

linksaf naar Spijkerboor.

Nederland al duizenden jaren niet meer kennen. Dat was de natuur van voor de hoogveenvorming en dan ben je al

bodemmonsters is onderzocht waar

Op het kruispunt in Spijkerboor ligt

gauw een zesduizend jaar terug in de tijd...

vroeger de meanders van de Hunze

café ’t Keerpunt. De geschiedenis ervan

liepen. In het voorjaar van 2001 startte

gaat terug naar het midden van de 18de

Het Drentse Landschap hier met het

eeuw toen Willem Grevijlink hier een

opengraven van de verdwenen bochten

herberg stichtte voor wachtende schippers en dorstige reizigers die de

20 Opnieuw nadert u het waarschuwingsbord met de fietsers.

naar de Hunze. Door de natuurlijke

en het verplaatsen van de kadedijk die de Hunze veel meer armslag gunt.

‘klap’ over de Hunze passeerden.

Daar gaat u via het wildrooster

mogelijk te herstellen, zal het grond-

Het vervallen gemaaltje deed tot in de

Ten noorden van de weg ligt het 45

rechtsaf. Het schelpenpad

water weer tot aan het maaiveld

jaren vijftig dienst als inlaat van koel-

hectare grote Annermoeras waar

kronkelt door Breevenen naar

kunnen komen.

water voor de aardappelmeelfabriek

Het Drentse Landschap met dezelfde

Gieten en kruist de Kromme Dijk,

Wildervank en Omstreken in

aanpak bezig is als in de Elzemaat. De

de Oude Dijk en de Nieuwe Dijk.

Eexterveenschekanaal.

verwachting is wel dat het gebied hier

Breevenen van de WMD is een bijna

21 21 Bij het Zwanemeer aangekomen volgt u linksaf het fiets-

veel meer water zal vasthouden van-

300 hectare groot voormalig landbouw-

pad. Dan onder het viaduct van

wege de lagere ligging.

gebied waar tot voor kort naar schatting

de N33 door en u bent via de

zes tot acht miljoen kubieke meter

Oude Groningerweg terug in

helder kwelwater zomaar afstroomde

Gieten.

In de bocht van de weg loopt u via het

19 19 In Spijkerboor slaat u linksaf, u passeert de Hunze en u gaat

gekozen is voor een meer oorspronkelijk natuurtype. De deskundigen zijn het er over eens dat als je de natuur in het

situatie in het oude veengebied waar

dan linksaf de weg De Bulten op. Officieel heet dit gebied de Duunsche Landen, maar de naam De Bulten doet het landschap meer eer aan. Samen vormen de zandbulten een zogeheten foto: Bertus Boivin

paraboolduin dat in de laatste ijstijd door de wind opgeworpen is langs de Hunze.

Cultuur

Wie aan Drenthe denkt, ziet hunebedden. Maar liefst 84% van de Nederlanders legt deze associatie. De magie van het hunebed in de context van Drenthe lijkt hiermee duidelijk. Deze prehistorische monumenten zijn gebouwd van zwerfstenen. Enorme keien die we ook nu nog soms in de bodem vinden. Vooral op de Hondsrug, waar we ook de meeste hunebedden aantreffen. Zwerfstenen worden momenteel gebruikt om op hinderlijke wijze wegen te markeren, opritten aan te geven, rotstuinen mee te verluchtigen. Ook als grafmonument of als beeldobject op brinken en pleinen van de Drentse esdorpen zijn ze te vinden.

Eric van der Bilt*

foto: Harry Cock

Het Zwerfstenen Beeldenproject

Cultuur

Mysterieuze beelden uit het heden De laatste jaren genieten hunebedden toenemende belangstelling. Ondermeer via exposities in het Drents Museum of het Nationaal Hunebedden Informatiecentrum (NHI) te Borger. Eind 2000 heeft de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ de 23 hunebedden van de Provincie Drenthe in beheer gekregen. De Stichting ziet dat als een logisch uitvloeisel van haar brede doelstelling die erop gericht is alles te behouden wat met de Drentse natuur en cultuur te maken heeft. Vanuit deze betrokkenheid met de Drentse cultuur stond ‘Het Drentse Landschap’ dan ook open voor een rol als intermediair bij het Zwerfstenen Beeldenproject.

foto: Harry Cock

Mysterie

‘Ode aan de Zon’ – Rob Schreefel

Zwerfstenen en hunebedden zijn objecten die vele associaties oproepen. De tocht van deze stenen via het landijs vanuit Scandinavië. De geomorfologie van Drenthe en meer specifiek de Hondsrug. De religieuze betekenis van hunebedden. Oude sporen, routes en (marke-)grenzen in het Drentse esdorpenlandschap. Zij stemmen ons tot nadenken, verleiden ons tot nader onderzoek, religieuze beleving en inspireren kunstenaars. Op initiatief van het kunstnetwerk Hans Zabel te Borger, het Nationaal Hunebedden Informatiecentrum en het Bebinghehoes te Exloo werd in 1998 het project “Mysterieuze beelden uit de prehistorie en het heden” opgezet. Binnen dit project werden kunstenaars uitgedaagd op basis van zwerfstenen eigentijdse kunst te maken en met deze kunstwerken een zwerfstenenbeeldenroute in Drenthe te maken. Er werden op de Hondsrug in de gemeente Borger-Odoorn vijf nieuwe monumenten op zorgvuldig uitgekozen plaatsen opgericht. Beeldenroute

Het kunstonderdeel werd gerealiseerd met een groep van vijf beeldhouwers, allen lid van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers en gespecialiseerd in het werken met zwerfstenen. Joost Barbiers, Petra Boshart, Gerard Höweler, Ton Kalle en Rob Schreefel. Allen uit Amsterdam. De zwerfstenenbeeldenroute omvat een expositie van een vijftal grote eigentijdse zwerfstenenbeelden langs of nabij een < ‘De Gewichtheffer’ – Ton Kalle

Cultuur

‘Mental Map’ – Petra Boshart

foto: Harry Cock

beelden, wilden een groot aantal Drentse organisaties en instellingen deze door de kunstenaars in bruikleen gegeven kunstobjecten voor de provincie Drenthe behouden. Door de samenhang tussen deze eigentijdse stenen beelden, de hunebedden, de grafheuvels en de kwaliteiten van het landschap, ontstaat een voor Nederland unieke en bijzondere permanente infrastructuur rondom het Nationaal Hunebedden Informatiecentrum in Borger.

speciale fiets- of wandelroute, de zogenoemde Flintenroute (40/20 km). De zwerfstenenbeelden staan op een zodanige plek in het landschap opgesteld dat ze een natuurlijke en culturele relatie aangaan met de omgeving. De plaatskeuze is op zeer zorgvuldige wijze tot stand gekomen. De expositieopbouw startte op 28 september 1999 met de plaatsing van het 12 ton zware beeld ‘De gewichtheffer’ van Ton Kalle en eindigde met de plaatsing van een grote zwerfstenentempel ‘Ode aan de Zon’ van 25 ton van Rob Schreefel op 4 april 2000. Impact

Het Drentse landschap, zwerfstenen, hunebedden, grafheuvels harmoniëren op een prachtige wijze met de vijf eigentijdse zwerfstenenbeelden in de gemeente Borger-Odoorn. Een groot aantal mensen heeft met de Flintenroute in de hand de zwerfstenenbeelden bezocht. De reacties van het publiek, bezoekers en bewoners, zijn doorgaans zeer positief. Gelet op de impact van deze aan ‘hunebedden’ refererende

Gezien de recente ontwikkelingen binnen de Stichting werd ‘Het Drentse Landschap’ gevraagd mee te helpen een viertal van deze prachtige werken voor Drenthe te behouden. Het dagelijks bestuur was van mening dat hoewel het verwerven van kunst niet tot onze kerntaken behoort, de Stichting zich in dit geval wel moest inzetten deze werken hier te houden. De relatie met het landschap en de wereld van het hunebed waren daarbij de overweging. Eind 2001 was een bedrag van f. 180.000 dankzij de steun van vele organisaties bijeengebracht: Gemeente Borger-Odoorn, Leader+ (Europese Unie), Provincie Drenthe, Prins Bernhard Cultuurfonds Drenthe, Nationale Postcode Loterij, Stichting Pieter Roelf en Recreatieschap Drenthe. U kunt de beelden met eigen ogen aanschouwen door de Flintenroute te fietsen die bij de VVV’s verkrijgbaar is.

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/rentmeester van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drense Landschap

Er komt weer leven in de Hunze ...dankzij de

Ooit was de Hunze een kronkelende beek. Maar ten behoeve van snelle waterafvoer werd de beek steeds rechter getrokken. Met het verdwijnen van de bochten (meanders) verdween ook veel natte natuur. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ en de Stichting ‘Het Groninger Landschap’ werken met vele andere partijen samen om het beekdalgebied weer terug te brengen in oorspronkelijke staat. In Drenthe leggen we bochten aan zodat de beek weer gaat meanderen. In Groningen maken we de aangrenzende polders natter, zodat ze gaan functioneren als brede moerassige oevers. Daardoor zal de Hunze weer een paradijs worden voor moerasvogels als de Blauwborst en het Porseleinhoen. De Kikker en de Snoek zullen terugkeren, evenals de wandelaar, de fietser en de watersporter. Het werk in het Hunzedal betekent winst voor de natuur en voor de mens. Maar u wint ook, want bij de Postcode Loterij maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Als u meedoet aan de Postcode Loterij wint u dus eigenlijk altijd. Dankzij de steun van de Postcode Loterij kunnen we de Hunze weer laten leven.

Week van het Landschap

‘Ik kan niet zonder jou…’ Symbiose, oftewel wederzijdse afhankelijkheid, is dit jaar het thema van de Week van het Landschap. Dit jaarlijkse evenement van de provinciale Landschappen vindt plaats van zondag 22 tot en met zondag 29 september. In Drenthe staat dit jaar de natuurontwikkeling in het Hunzedal centraal.

foto: Jan Winters

Week van het Landschap 2002

foto: W.A.M. Meinderts / FN

Tijdens de Week van het Landschap kunt u hier zien hoe flora en fauna elkaar nodig hebben om te (over)leven. In het beekdal van de Hunze ervaart u bovendien de afhankelijkheid van WATER. Niet alleen de hoeveelheid, maar ook de specifieke kwaliteit van het water bepaalt het voorkomen van organismen. Kenmerkende soorten voor het Hunzedal zijn: Dotterbloem, Snoek en Porseleinhoen foto: Dietmar Nill / FN

foto: Geert de Vries

Gedurende de gehele week kunt u in café ‘t Keerpunt, Oostermoer 1 te Spijkerboor een tentoonstelling bekijken over het beekdal. U kunt hier ook gratis een fietsroute van het Hunzedal afhalen (ruim 45 kilometer). Openingstijden: 10.00-16.00 uur.

Medewerkers van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zijn op een aantal dagen aanwezig om u uitleg te geven over de plannen die we met het Hunzedal hebben. Zij heten u van harte welkom in café ’t Keerpunt op: 22, 23, 24, 25 (’s ochtends), 28 en 29 september van 10.00-16.00 uur.

Op zondag 22 september en 29 september kunt u onder begeleiding meedoen aan een van de onderstaande excursies: Wandelexcursie Annermoeras – Start: café ’t Keerpunt Tijd: 10.30-12.00 uur Fietsexcursie Hunzedal – Start: café ’t Keerpunt – Tijd: 14.00-16.30 uur

• •

s bij n e i z . t o t Graag Drentse Landschap’ et H ‘ g n i t h de Stic

Natuurlijk

Flora & fauna

Opruimers

•

opnieuw bedekt met onvoorstel-

ander bemoeit zich alleen met

Geert de Vries*

bare hoeveelheden dode bladeren

bladeren. Weer een ander wil

en takken. Toch zijn de bomen

het liefst verse herfstbladeren of

na een aantal jaren niet bedolven

Paddestoelen kunnen niet, zoals planten, hun

geeft juist de voorkeur aan oud

onder het plantenafval. Dat komt

blad.

eigen voedsel maken. Op drie verschillende

omdat de opruimers onder de

De opruimers zijn in twee hoofd-

paddestoelen het dode planten-

groepen te verdelen: de opruimers

materiaal veranderen in nieuw

Ongeveer een kwart van alle paddestoelen

van dood hout (stronken en

voedsel voor bomen. Ondermeer

takken) en die van strooisel (af-

werkt samen met wortels van levende bomen,

met die voedingsstoffen maken

gevallen bladeren en takjes).

manieren halen ze voedsel weg bij planten.

zoals Vliegenzwammen. Een klein groepje steelt

Opruimers

soort zijn eigen taak heeft. De

Elk najaar wordt de bosbodem

ene soort ruimt takken op, een

bomen in een volgende lente nieuwe bladeren en takken. De

voedsel uit levende bomen, zoals de Dennen-

•

opruimers doen hetzelfde als

Het Gewoon zwavelkopje en het

moorder. De meeste paddestoelen behoren tot

medewerkers van een kringloop-

Elfenbankje groeien op dode

centrum: afgedankte spullen

boomstronken of boomstammen

geschikt maken voor hergebruik.

van allerlei soorten bomen. Maar

Als je goed naar paddestoelen in

een Geweizwammetje groeit

het bos kijkt, dan zie je dat elke

alleen maar op afgestorven loof-

de opruimers die hun voedsel halen uit dode boomstronken, afgedankte bladeren en takken.

Dood hout

bomen en een Koraalzwammetje wil perse naaldhout. Sommige

Gewoon zwavelkopje

soorten accepteren alleen maar dood hout van één bepaalde boomsoort. Zo groeit de Goudvliesbundelzwam graag op dood beukenhout. Ook zijn er paddestoelen die uitsluitend op takken groeien. De een wil dikke takken, een ander geeft de voorkeur aan twijgen. Een aantal soorten wil takken van naaldbomen, zoals de Dennenschelpzwam. Een ander neemt alleen maar genoegen met een dode tak van een eik. Kortom: elke vorm van foto: Geert de Vries

dood hout heeft zo zijn eigen opruimers.

Jeugdrubriek

Heksenkring

•

Strooisel

Net als bij de paddestoelen die dood hout opruimen, is er bij de strooiselafbrekers ook een onderlinge ‘taakverdeling’. De keurig. Hij leeft van bladeren van zowel loof- als naaldbomen. Er zijn echter ook soorten die alleen maar bladeren lusten van een

foto: Geert de Vries

Grote stinkzwam is niet erg kies-

bepaalde boomsoort, zoals het

•

bladzwammetje. Die leeft op

Met het woord paddestoel

Na de eerste nachtvorsten

afgestorven eikenbladeren.

worden zowel de bovengrondse

verdwijnen de meeste padde-

Sommige paddestoelen willen

“vruchtjes’ (de paddestoel) als de

stoelen. Pas in de volgende

alleen maar pas afgevallen

ondergrondse schimmeldraden

herfst kunnen we ons dan weer

bladeren. Trechterzwammen

(zwamvlok) aangeduid. De

verbazen over zoveel rijkdom aan

daarentegen nuttigen het liefst

meeste paddestoelen (‘vruchtjes’)

vormen en kleuren bij deze

oud strooisel.

zijn maar een paar weken te

juweeltjes van de herfst. De op-

zien. De ondergrondse

ruimers onder de paddestoelen

schimmeldraden daarentegen

zijn onmisbaar om het natuurlijk

Een kleine groep paddestoelen

kunnen heel oud worden.

afval in het bos te veranderen in

leeft op oude vruchten. Zo groeit

Regelmatig tref je paddestoelen

voedsel voor bomen. Zonder die

het Beukendopfloksteeltje alleen

aan die in een kring staan,

opruimers sterven de meeste

maar op dopjes van beukennoot-

zoals de Roestvlekkenzwam.

bomen door voedselgebrek.

jes en heeft de Muizenstaart-

De schimmeldraden leven van

Zonder bomen is er minder zuur-

zwam een voorkeur voor sparren-

strooisel. Is het strooisel op, dan

stof. Zonder zuurstof...

kegels. De eikel en de eikeldop

groeien de schimmeldraden iets

zijn vanuit de paddestoel gezien

verder naar buiten, op zoek naar

twee totaal verschillende groei-

nieuw voedsel. Daardoor wordt

plaatsen. De dopjes worden

zo’n kring elk jaar iets groter.

geconsumeerd door de Eikeldop-

Menige paddestoel (zwamvlok)

zwam. Het afbreken van eikels is

kan honderden jaren oud wor-

weer een heel ander vak. Dat is

den. In Engeland is een ‘heksen-

dan ook het werkterrein van de

kring’ gevonden van 700 jaar oud!

Eikelbekertjeszwam.

Men spreekt van een heksenkring

foto’s: Geert de Vries

•

Van boven naar beneden: – Geweizwam; leeft op loofhout – Eikelbekertje; leeft op eikels – Goudvliesbundelzwam; groeit op beukenhout – Dennenschelpzwam; groeit op naaldboomtakken

•

algemeen voorkomend Eiken-

Vruchten

Heksenkring

wanneer paddestoelen in een mooie kring staan. Vroeger dacht men dat op die plek een heks op een bezemsteel uit de lucht was neergedaald en zich opnieuw had afgezet om verder te vliegen.

Onmisbaar

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

Berichten

Aanbieding voor begunstigers

Vlees

Zoals bekend, maakt de Stichting voor het beheer van haar terreinen gebruik van heideschapen, Limousins en Schotse Hooglanders. Zij zorgen voor een gevarieerd landschap waar ook andere planten en diersoorten weer afhankelijk van zijn. De grazers leveren ook een belangrijke bijdrage aan het voortbestaan van de planten. Zaden worden via de dieren verspreid en de mest levert rijke voedingsstoffen. Elk najaar wordt, na selectie, een aantal dieren voor de consumptie verkocht. Voor de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ is de productie van het vlees een bijkomend beheerseffect, maar een verantwoord fokbeleid staat garant voor een kwalitatief zeer hoogwaardig product. De zorg voor een gezonde veestapel staat voorop. Daarom worden de dieren regelmatig gekeurd. De grazers kunnen in alle vrijheid in de terreinen rondzwerven. Hierdoor behoort het vlees tot het minst belaste en meest smakelijke dat er te vinden is. Verkoop van het vlees vindt hoofdzakelijk plaats aan de slager/groothandel die zijn dieren betrekt van biologische bedrijven. Als begunstiger van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ kunt u dit hoogwaardige vlees kopen. Een prettige gedachte in een tijd dat we voortdurend worden geconfronteerd met de risico’s van ons voedsel. De met veel zorg samengestelde vleespakketten bestaan meestal uit sucade-, rib- en braadlappen, biefstuk of rosbief, gehakt en enkele soepbeenderen. Gehakt maakt onderdeel uit van de vleespakketten van 15 en 30 kg, maar is ook afzonderlijk verkrijgbaar per portie van 5 kg. U kunt uw bestelling kenbaar maken op de bijgevoegde antwoordcoupon. De uiterste inzenddatum is 30 september 2002. Alle aanvragen worden behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang de voorraad strekt. Voor nadere informatie kunt u op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur contact opnemen met het rentambt, telefoon 0592-313552.

foto: Geert de Vries

van het landschap

Berichten

Kortweg Dalerpeel

ASSEN

In dit hoogveenreservaat werd op een van de vennen een populatie Koraaljuffers aangetroffen. De Koraaljuffer is een kleine, fel rood gekleurde libellensoort die te boek staat als bedreigde soort. Als gevolg van algeheel verslechterde milieukwaliteit gaat de soort op veel plaatsen in Nederland in aantal achteruit. Op enkele Drentse vennen lijkt de soort zich goed te kunnen handhaven en zich zelfs tegen de landelijke tendens in te kunnen uitbreiden. Koraaljuffers geven de voorkeur aan voedselarme vennen met een verlandingszone met veel veenmossen. Tussen de veenmossen vinden de kleine en daarom kwetsbare larven goede beschutting tegen roofdieren, zoals de larven van de grotere libellensoorten. Ook bij het ven in het reservaat Orvelterzand werd de soort dit jaar voor het eerst aangetroffen. Dat er in het gebied van de Dalerpeel ook Steenmarters voorkomen, werd bevestigd door de melding van de vondst van een verkeersslachtoffer door dhr. Pol uit Dalerpeel. Het gebied is vanwege de rust en de gevarieerdheid een belangrijk leefgebied voor zoogdieren.

14 18 EMMEN

HOOGEVEEN MEPPEL 7

Landgoed Vossenberg Het in 1998 afgeronde natuurontwikkelingsproject in het gebied Eekma aan de rand van het landgoed blijft verrassen. Bij eerdere inventarisaties werd al de terugkeer van bijzondere beekdalflora gemeld, zoals Gevlekte orchis, Ratelaar en Klokjesgentiaan. Dit jaar kon Moeraskartelblad aan dat lijstje verrassingen worden toe-

foto: Joop van de Merbel

Moeraskartelblad

18 gevoegd. Het zeldzame Moeraskartelblad is binnen Drenthe vooral bekend van het Reestgebied. Ook kwam de soort vroeger plaatselijk voor in het dal van het nabijgelegen Oude Diep. Dit voorjaar toonden tientallen exemplaren voor het eerst hun opmerkelijke, paarse bloemenpracht in de graslanden van de Eekma. Moeraskartelblad is een plant die graag een deel van het jaar met zijn voetje in het water staat. De drassige landjes waar het kartelblad groeit, zijn vaak erg in trek bij Watersnippen. Het karakteristieke blatende geluid van deze â&#x20AC;&#x153;hemelgeitâ&#x20AC;? is dan ook regelmatig te horen boven dit gebied. Al met al ontwikkelt de Eekma zich als een fraaie franje langs het landgoed. In de kern van het landgoed ontwikkelt het gebied Hamveld zich als een heischraal gebied. De al ingezette terugkeer van Dophei in een deel van het gebied wordt op de voet gevolgd door de terugkeer van de Heideblauwtjes. Van dit kleine blauwe vlindertje werden dit voorjaar enkele tientallen exemplaren in het gebied aangetroffen.

Berichten

Reestdal Dit voorjaar kon op diverse plekken in het Reestdal weer de karakteristieke raspende roep van de Kwartelkoning gehoord worden. Kwartelkoningen broeden in drassige hooilanden en natte ruigtes. Vanaf 1998 lijkt deze vogel binnen Nederland weer terug te zijn van bijna weggeweest. De soort broedt vooral in pas laat in het jaar te maaien hooilanden. In het reguliere boerenland heeft de Kwartelkoning niet veel te zoeken, omdat de meeste boeren al een keer gemaaid hebben terwijl de dieren nog niet eens teruggekeerd zijn uit hun overwinteringsgebied. Binnen Drenthe worden de vogels dan ook vrijwel uitsluitend aangetroffen op de eigendommen van terreinbeherende instanties. Kwartelkoningen verkeren vaak in het gezelschap van andere vogelsoorten die ongeveer dezelfde eisen aan hun broedgebied stellen en daarom ook zeldzaam zijn. Dit zijn bijvoorbeeld Porseleinhoen, Paapje en Kwartel. Op 27 mei viel officieel het startschot voor het projectplan Gebiedsgericht Project Reestdal.

7 Net als in andere beekdalen wil de Provincie Drenthe, deze keer samen met de Provincie Overijssel, de Stimuleringsregeling Gebiedsgericht Beleid (SGB) via een integrale aanpak vormgeven. Met aandacht voor natuur, milieu en landbouw. De bestuurlijke aanpak verschilt wel. Men wil geen nieuwe stuurgroep maar sluit aan bij de voor de Europese Unie ingestelde Leader+ stuurgroep en de stuurgroep van de regiovisie Drenthe-Overijssel. Momenteel is het nog een warrig geheel maar mogelijk wordt het de komende tijd duidelijker. Wat de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft verbijsterd, is het feit dat zowel de Gemeente De Wolden als de Provincie Drenthe zich achter de sloop van de boerderij op Bloemberg 20 en vervanging door moderne nieuwbouw heeft gesteld. Men heeft de vergunningen in principe verleend. Het betreft een ontginningsboerderij tussen twee 19e eeuwse voorgangers in een mooi deel van het Reestdal. Door deze instemming maken zowel de Gemeente als de Provincie zich in de ogen van de Stichting

‘Het Drentse Landschap’ ongeloofwaardig. Men heeft immers ingezet op behoud van het culturele erfgoed door het Reestdal Belvédère-gebied te maken. Bovendien helpt men de bebouwingsgeschiedenis in beeld te brengen, helpt met de realisatie van het reservaat het Reestdal, wil de recreatie vanuit het erfgoedtoerisme stimuleren, maar verwoest en passant de basis voor zulke ontwikkelingen. Na de blauwe stal te Haalweide en de vernieling van de es van Dunningen is dit het volgende voorbeeld van gebrek aan besef van en respect voor culturele en landschappelijke waarden. Het is een precedent dat de toekomst van het Reestdal in gevaar brengt. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zal alle juridische mogelijkheden gebruiken om deze gang van zaken aan te vechten. Het Essent-Fonds steunt de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ met € 2.500,– om ons te helpen de Lange Afstandswandeling “Loop van de Reest” in drukvorm uit te brengen. Hiervoor dank.

De Kleibosch

De Paddestoelenwerkgroep Drenthe trof vorig jaar de uiterst zeldzame Prachtboleet aan in de berm van een laan in het reservaat De Kleibosch. De melding van deze waarneming ging gepaard met het verzoek om wat meer aandacht vanuit het beheer te schenken aan deze waardevolle groeiplaats. Vanwege slootbagger en wat verruiging dreigde de groeiplaats verloren te gaan. In samenwerking met de beherende boer, dhr. A. Boer, is hier ondertussen de nodige aandacht aan besteed. De bagger is afgevoerd en de laan zal regelmatig gehooid worden. Ondanks deze inspanning werd de Prachtboleet bij een volgende werkgroepexcursie niet teruggevonden. Dat wil niet zeggen dat de soort daadwerkelijk verdwenen is, omdat het grootste deel van een paddestoel meestal ongezien onder de grond vertoeft. Wel stonden er deze keer enkele andere bijzondere soorten zoals de Purperen gordijnzwam en de Streephoedridderzwam. Deze laatste staat bekend als een soort van oude lanen en werd sinds 1986 alleen nog maar op enkele plaatsen rond Utrecht aangetroffen. Al met al een leuke stimulans om aan het beheer van deze laan meer aandacht te schenken.

Berichten

foto: Joop van de Merbel

Hunzedal

De Kleibosch

De ontwikkelingen in het natuurontwikkelingsgebied Elzenmaat worden onder meer gevolgd in een monitoringsproject in samenwerking met het Waterschap Hunze en Aa’s. Onderdeel van deze samenwerking bestaat uit het volgen van de visstand in het nieuw ingerichte beektraject. Vissenkenner A. de Vroome werd bereid gevonden om met behulp van electro-visapparatuur de Hunze ter plaatse te bemonsteren. Met de electro-vismethode kunnen de vissen in verdoofde toestand bemachtigd worden. Dit vergemakkelijkt het op naam brengen en het meten waarna de dieren de vrijheid terug krijgen. Door dit onderzoek enkele jaren te doen, hopen we inzicht te krijgen in de effecten van dergelijke natuurontwikkelingsprojecten op de visstand. Er werden bij deze eerste ronde al meerdere soorten aangetroffen. Hoopgevend was de vondst van vele zeer jonge Snoekjes binnen het gebied. Onder een nieuw aangelegd bruggetje en in de buurt van de keienpassages werden veel Riviergrondels aangetroffen. In de nieuwe waterhoudende laagtes in het gebied werden al Tiendoornige stekelbaarsjes, jonge Zeelt en een Bermpje gevangen.

34 Samen met de Gemeente Tynaarlo wordt gewerkt aan de planvorming rond De Groeve. Hier zullen natuur- en dorpsontwikkeling en de revitalisering van de recreatie in onderlinge samenhang worden vormgegeven. Het ligt in de bedoeling dit in overleg met alle betrokkenen te realiseren. Momenteel is de Stichting ook in overleg over de aankoop van de Havesathe Laarwoud te Zuidlaren. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zou graag een rol spelen bij de herbestemming van dit voor Drenthe unieke complex. De financiële verwachtingen van de Gemeente Tynaarlo zijn echter erg hooggespannen. Het is daarom maar de vraag of de Stichting in dit proces van betekenis mag zijn. Op 4 juni werden feestelijk de dorpsontwikkelingsplannen van Spijkerboor en Buinen aan de betrokken gemeentebesturen en gedeputeerde mw. A. Edelenbosch uitgereikt. De betrokkenheid van deze dorpen met hun omgeving is hartverwarmend. Hoewel niet op alle punten de natuurplannen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ worden gesteund, zien de dorpsbewoners wel een belangrijke taak voor de Stichting in de uitvoering.

Berichten

Nijensleekerveld Nadat vorig jaar voor het eerst sinds jaren weer eens een Adder werd aangetroffen in het Nijensleekerveld, werd reptielenkenner dhr. Van Uchelen bereid gevonden de stand van zaken in dit terrein eens onder de loep te nemen. Een jaar intensief inventarisatiewerk leverde verrassende resultaten op. De waargenomen Adder bleek in het gezelschap te verkeren van minimaal 7 soortgenoten, 4 Ringslangen en 2 Hazelwormen en een groot aantal Levendbarende hagedissen. Omdat reptielen zich niet altijd even makkelijk laten tellen, zullen de werkelijke aantallen nog wel wat hoger

14 liggen. De heer Van Uchelen zet zijn onderzoek voort met behulp van kopfoto’s waardoor de dieren individueel te volgen zijn. Gezien de geringe omvang van het terrein en de geïsoleerde ligging ten opzichte van andere heideterreinen kan onderzoek hier inzicht verschaffen in de overlevingskansen op de lange termijn. Het is nog maar de vraag of het terrein voldoende groot is om alle slangensoorten ook op de lange termijn te kunnen behouden. Inzicht in de manier waarop de slangen het terrein benutten, schept mogelijkheden om het beheer nog wat beter af te stemmen op deze kwetsbare diergroep.

Diversen

•

projecten, lesbrieven en het omgaan met vrijwilligers heeft opgebouwd. Daarnaast heeft hij zichzelf bekwaamd in veel aspecten van de natuur.

Personeel Onze pr-medewerkster voor het Hunzedal, Annet Terpstra, heeft de Stichting per 1 augustus verlaten. Zij wilde graag minder werken om meer aandacht aan haar gezin te kunnen geven. De werkdruk in het Hunzedal waar op dit moment erg veel zaken spelen, liet dat echter niet toe. De Stichting dankt haar voor haar inzet.

Per 1 juli is een tweede scheper bij de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ in dienst gekomen, Catrinus Homan. Hij was al geruime tijd bij Natuurmonumenten als hulpscheper in dienst en heeft de kans om scheper op het Doldersummeren Wapserveld te worden met twee handen aangegrepen. Zijn dienstverband is mede mogelijk gemaakt met financiële steun van het Nationaal Park het Drents-Friese Wold. Catrinus zal zowel het heideveld van Natuurmonumenten (Wapserveld) als het Doldersummerveld met een kudde Schoonebekers gaan begrazen. Momenteel wordt de schaapskooi langs de Huenderweg te Doldersum opgeknapt. Het ligt in de bedoeling om bij de schaapskooi een informatiepunt te realiseren waar zowel de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ als Natuurmonumenten zich kunnen presenteren.

Per 1 september is Hans Colpa bij ons in dienst getreden. Naast het Hunzedal zal hij de sector PR/Voorlichting in brede zin gaan ondersteunen, waarbij de nadruk ligt op het vrijwilligerswerk. Hans werkte vele jaren bij het Herinneringscentrum Westerbork waar hij een brede ervaring met

foto: Joop van de Merbel

Nijensleekerveld

Berichten

foto: Joop van de Merbel

Lezers tevreden over kwartaalblad

•

Geen gezamenlijk beheer met de WMD Op 18 juni is besloten dat de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ niet het beheer van het waterwingebied Breevenen van de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) zal gaan uitvoeren. De culturen van onze beide bedrijven verschillen zo fundamenteel dat de medewerkers van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ er geen perspectief in zagen. De WMD bleek het nu ook liever zelf te doen, deels omdat zij zich dat financieel kan permitteren, deels omdat zij dit deel van haar taak ook als vorm van PR interessant vindt. Misschien kan bij sommigen nu de gedachte ontstaan dat de WMD onze Stichting gebruikt heeft om haar nieuwe waterwinning een groene kleur te geven. Daarom moet erop gewezen worden dat de WMD de intentie heeft, daarbij gecontroleerd door de Provincie Drenthe, om 220 hectaren nieuwe en prachtige natuur naast het Hunzedal te doen ontstaan. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zal de ontwikkelingen nauwlettend volgen en de WMD desgevraagd van advies voorzien.

•

Giften en schenkingen Dankzij het al eerder vermelde substantiële legaat van mevr. N. Mesdag te Amersfoort kon de Stichting het prachtige uit 1604 daterende Schultehuis te Diever verwerven. In een van de volgende kwartaalbladen zullen we meer aandacht aan dit voor Drenthe zo belangrijke monument schenken. Van dhr. J.L. Roelfsema te Eelde ontving de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ een legaat van € 7.755,– Een begunstiger uit Assen schonk ons € 4.000,– Een onbekende gulle gever bezorgde ons in een enveloppe € 6.400,– aan bankbiljetten in guldens ten bate van het boomkikkerproject in het Reestdal. Dankzij deze gift kunnen we het project volledig volgens plan uitvoeren. Tenslotte is aan de Stichting € 1.257,– uitgekeerd uit de nalatenschap van dhr. A.J. Zwaal te Sleen. Dankzij bovengenoemde schenkers kunnen we met nog meer toewijding en middelen natuur en cultuur in Drenthe beschermen. Het bestuur en de medewerkers van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ voelen zich bijzonder gesterkt in hun werk dan door deze gebaren.

In december vorig jaar heeft de redactie uw mening over het kwartaalblad gevraagd. De resultaten van dit tevredenheidsonderzoek worden gebruikt om het blad nog meer af te stemmen op de wensen van onze lezers. Het onderzoek werd uitgevoerd door studenten van het Instituut voor Service Management van de Christelijke Hogeschool Noord-Nederland. Ruim 600 lezers stuurden de enquête terug. De redactie is zeer verheugd over deze geweldige respons. De frequentie van het kwartaalblad vinden de meeste lezers prima. Verder kan worden geconcludeerd dat alle rubrieken door de meeste respondenten vaak worden gelezen. De waardering voor alle rubrieken is goed. De terreinbeschrijvingen worden altijd gelezen door 84,1%. Een goede tweede zijn de artikelen die over flora en fauna gaan (83,4%). Andere rubrieken die goed scoren, zijn Cultuurhistorie (77,9%), wandelen fietsroutes (77,4) en Kortweg (68,6 %). Het kwartaalblad biedt voldoende informatie en diepgang, vinden de lezers. Ook vinden de meeste dat het blad kritisch genoeg is ten aanzien van maatschappelijke ontwikkelingen. Sommige lezers zouden het zeer op prijs stellen indien de Stichting zo nu en dan een extra themanummer zou uitgeven. De lezers vinden het kwartaalblad er mooi uitzien. Vooral de foto’s worden hoog gewaardeerd. Wel vragen sommige lezers om wat meer informatieve bijschriften. Het formaat geeft bij sommigen voor wat betreft het bewaren van het tijdschrift wel eens problemen. De leesbaarheid is soms een probleem: glimmend papier, donkere ondergrond met onduidelijke letters en/of te kleine letters. Geconcludeerd kan worden dat de lezers in hoge mate tevreden zijn met de huidige inhoud en vormgeving van het tijdschrift. De redactie ziet vooralsnog dan ook geen reden om de opzet van het tijdschrift anders dan op een paar kleine punten aan te passen. De redactie wil de lezers die hebben meegewerkt aan het onderzoek nogmaals hartelijk danken.

Agenda

Agenda Algemeen Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen! Schaapskudde Hijkerveld De kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. Informatiecentra De Blinkerd Vamweg te Wijster • Open het gehele seizoen van 10.00 tot 19.00 uur

Openingstijden: • Van 6 maart tot en met 2 juni op: woensdag- en vrijdagmiddag van 13.00-17.00 uur zaterdag en zondag van 11.00-17.00 uur • Juni tot en met 1 november dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur. Multimediavoorstelling Orvelte Dorpsstraat 3 in Orvelte • Het Orvelte Dagboek is van 1 april tot 1 november dagelijks te zien tussen 10.00 en 17.00 uur.

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

foto: Jaap de Vries

’t Ende in de Stapel Stapelerweg 20, 7957 NB De Wijk

Gelderse roos

za. 14 sept. 14.00 uur Paddenstoelenexcursie over het Landgoed Rheebruggen. Met een deskundige op zoek naar deze prachtige schimmelige opruimers in de natuur. Start: bij de beheersboerderij van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

zo. 15 sept. 14.00 uur Een archeologische wandeling over Kampsheide en het landgoed Kamps. Een amateur-archeoloog neemt u mee naar een hunebed, grafheuvels o.a. die van het Tumulibos, een celtic field en oude karrensporen. Start: bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

Agenda

zo. 15 sept. 14.00 uur Wandelen in het Hunzedal. De gids geeft tijdens een boeiende wandeling een toekomstbeeld van het Hunzedal. Start: bij het informatiepaneel aan de Elzenmaat tussen Eexterveen en Eextermade. Advies: laarzen aan.

zo. 6 okt. 14.00 uur Wat doen paddestoelen in de natuur? Een excursie over Kampsheide. Over samenwerkers, moordenaars en opruimers… Start: bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

wo. 18 sept. 19.00 uur Trekvogels op Diependal. Een vogelaar gaat met u op zoek naar trekvogels die tijdelijk zijn neergestreken op de vloeivelden van Diependal. Start: de vogelkijkhut. Deze is bereikbaar door vanaf het Oranjekanaal vlakbij ‘Speelstad Oranje’ de Zwarte weg in te slaan. De route is met bordjes aangegeven.

zo. 13 okt. 14.00 uur Op zoek naar ‘het meisje van Yde’. Een archeologische wandeling naar de vindplaats van het beroemde meisje dat 2000 jaar geleden werd vermoord en in het veen werd gegooid. Start: bij natuurgebiedje naast de Veenweg. Vanuit Vries de Veenweg (zijstraat van de weg Vries - Donderen) nemen, na ongeveer een kilometer volgt een bocht naar links, vervolgens nog een kilometer doorrijden. (Dus stoppen halverwege tussen genoemde bocht en de T-splitsing met de Norgerweg).

za. 21 sept. 14.00 uur Wandeling over de Boerenveensche Plassen. Nat, nat en nog eens nat: een van de laatste vochtige en venige heidenvelden in Drenthe. Start: achter de Hervormde kerk die ligt aan de weg van Pesse naar Stuifzand. Tip: laarzen mee. Week 22 – 29 sept. Week van het Landschap in het Hunzedal bij Spijkerboor. Voor meer informatie zie pagina 25.

di. 15 okt. 14.00 uur Wandelen over het Drouwenerzand. De gids brengt de geschiedenis van dit heide- en stuifzandreservaat tot leven. Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand, Gasselterstraat 7, Drouwen.

zo. 29 sept. 10.30 uur ‘Levend’ stuifzand op het Orvelterzand. De gids laat zien hoe ‘levend’ stuifzand kan zijn. Start: de picknickplaats van het Staatsbosbeheer: vanaf Orvelte de Orvelterbrug over en vervolgens rechtsaf langs Oranjekanaal rijden. Eerste weg links en na ongeveer 500 meter aan de linkerkant.

wo. 16 okt. 14.00 uur Ontdektochten voor kinderen op Kampsheide. De verschillende ontdektochten zijn geschikt voor kinderen met de leeftijd van 4 - 12 jaar. Opgave via het rentambt van de Stichting, telefoon (0592) 31 35 52. Start: bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

za. 19 okt. 13.00 uur Stevige herfstwandeling over het Landgoed Vledderhof en het Vledderveld. Het Staatsbosbeheer en de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ organiseren een wandeling van ongeveer 3 uur. Start: werkschuur SBB, Middenweg Vledder.

zo. 17 nov. 14.00 uur De hunebedbouwers en andere bewoners van Kampsheide. Een ontdektocht met een amateurarcheoloog naar prehistorische overblijfselen op Kampsheide. Start: bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

zo. 20 okt. 14.00 uur Gezinsexcursie paddestoelen van De Wildenberg. Met spiegeltjes en een paddestoelenboek op zoek naar de kleurrijke schimmels. Start: bij de kerk aan de Meppelerweg in Oud-Avereest

zo. 8 dec. 14.00 uur Sinterklaaswandeling over het Groote Zand. Een wandeling met verrassingen… Start: op de parkeerplaats van camping ‘Het Grote Zand’, gelegen aan de weg van Hooghalen naar Amen, vlakbij Hooghalen.

zo. 20 okt. 14.00 uur Herfst in De Kleibosch. Over afgevallen bladeren, paddestoelen, wintervoorraden en vogeltrek. Start: bij de boerderij Tichelwerk, Moleneind 4 in Foxwolde.

zo. 15 dec. 14.00 uur Midwinterwandeling over Landgoed Rheebruggen. Start: bij de beheersboerderij van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

zo. 3 nov. 14.00 uur Wandeling over De Palms. Een excursie tussen de mystieke Jeneverbessen, die sinds mensenheugenis ‘op wacht staan’. Start: ingang van het reservaat. Dit terrein is gelegen aan het verlengde van de Middendorpstraat in Meppen, zo’n 300 meter voorbij de camping ‘Witte Zand’. zo. 10 nov. 14.00 uur Oude trekroutes op Gasterse Duinen. Een excursie over de Gasterse Duinen op zoek naar sporen van handelsreizigers van eeuwen geleden. Start: informatiebord op parkeerplaats aan de Oudemolenseweg te Gasteren.

wo. 25 dec. 14.00 uur 1e Kerstdag Traditionele kerstwandeling. Ook dit jaar houdt de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ weer haar traditionele kerstwandeling in de sfeervolle omgeving van de schaapskooi op het Hijkerveld. Start: bij de schaapskooi van het Hijkerveld, te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. vr. 27 dec. 13.00 uur Stevige winterwandeling over het Landgoed Vledderhof en omgeving. Een prachtige wandeling van ongeveer 3 uur op de kortste dag van het jaar. Start: de dagcamping aan de Solweg (weg Vledder - Doldersum).

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Koninklijke BOOM UITGEVERS Meppel (0522) 26 61 11 Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, wegen waterbouw Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw Royal Haskoning Groningen (050) 521 42 14 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait... Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 312 34 00 Prominent in uitgaan ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) HULZEBOSCH Grondwerken C.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07 Uw bomen, onze zorg Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V. Vroomshoop (0546) 64 38 02 Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

BUNING Wegenbouw B.V. Zuidwolde (0528) 37 31 64 Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 1 – 7860 AA Oosterhesselen Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Uigeverij/graﬁsch bedrijf Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen ERDMAN SCHMIDT Hoogeveen (0528) 27 72 66 Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc. HARWIG Elektriciteitswerken B.V. Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging DAGBLAD VAN HET NOORDEN Groningen (050) 584 44 44 BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies BTL UITVOERING Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAF Meppel (0522) 25 57 96 DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V. Veendam (0598) 61 45 64 Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties OCTANORM® Bunne (050) 309 51 81 Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouwen displaysystemen RANDSTAD DRENTHE Assen (0592) 39 77 11 Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIE Groningen (050) 313 59 20 De Verhalenvertellers DIJKSTRA-GROEP Groningen (050) 403 14 31 Ontwerp van infrastructuur, projectmanagement, meetdienst en 3D-visualisatie