Kwartaalblad Het Drentse Landschap nr. 89

Kwartaalblad maart 2016

89

Landgoed Rheebruggen

Kwartaalblad van Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postadres: Postbus Postbus 83 83 -- 9400 9400 AB AB Assen Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl e-mail: mail@drentslandschap.nl Website: www.drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap Bankrek. nr. NL33RABO0315832916 30.28.75.751 Redactie Redactie E.W.G. E.W.G. van van der der Bilt, Bilt, J.D.D. J.D.D. Hofman, Hofman, Colpa, J.G. S.S. van der Meer, m.m.v. H. Schipper enSchenkenberg H. Colpa Basisvormgeving van Mierop en B. ZoerAlbert Rademaker BNO, Annen Grafische productie Drukkerij BNO, van Gorcum Vormgeving Albert Rademaker Annen BV, Assen Omslag De Veldkamp, Rheebruggen / foto: Sake Elzinga Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen ISSN 1380-3263 Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

ISSN 1380-3263 De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Overname van artikelen met bronvermelding niet noodzakelijk de opvattingen van Stichtingis toegestaan.

De inhoud de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Het Drentsevan Landschap. niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Landschap is een uitgave van Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap.

Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein­ bezittingen activiteiten van uitgave de stichting.

Het bladHet Het Drentseen Landschap is een van Stichting verschijnt viermaal per bij informatie het wisselen derdeseizoenen Drentse Landschap.

Hetjaar, geeft over terrein­ en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde verschijnt bij het wisselen seizoenen kaart in teviermaal vullen enper te jaar, verzenden.

Minimaleder bijdrage € 17,50 en wordt gratis toegezonden beschermers van het per jaar. Beschermer voor het aan levende€ 400,– .

Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde Als u Het Landschap extra Minimale wilt steunen dan kan dat kaart in teDrentse vullen en te verzenden. bijdrage € 17,50 op de volgende wijze:voor het leven € 400,– . per jaar.

Begunstiger Periodieke gift InLandschap plaats vanextra of naast beschermersbijdraAls u Het Drentse wilt uw steunen dan kan dat ge.

Ditvolgende is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare op de wijze: periodieke bijdrage, die u voor minimaal vijf jaar toezegt met een eenvoudige of naast een kosteloze onderhandse Periodieke gift notariële In plaats akte van of uw begunstigersbijakte van laatste is op te vragen bij belastingdrage.

Ditschenking. is een voorDeze de inkomstenbelasting volledig aftrekdienst.nl en dient samen met kantoor van 5dejaar stichting te bare periodieke bijdrage, die uhet voor minimaal met een worden ingevuld. eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de en hogerteper jaar regelt en Drentse betaalt de stichting de akte. Het hoogte houden van Het Landschap. kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar te houden van Het Drentse Landschap. zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven Andere giften Indienaftrekbaar het totaalvoor van uw giften in enig jaar gaat, is het meerdere de inkomstenbelasting tot ten1% hoogste 10% van het drempelinkomen. zowel van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse testament begunstigen.

Kerken zijn vrijgesteld van schenk- en erfbelasting, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten komt van deze Stichting Het Drentse Landschap en gunste Stichting Oude Drentse stichtingen.

Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat gift, schenking of hierboven legaat geheel ten gunste komt Nadereuw inlichtingen over de vermelde mogelijke van dezevan stichtingen. vormen steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de Het Drentse Landschap stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht Eric van der Bilt

4 Een nieuwe toekomst voor Landgoed Rheebruggen

– Terreinbeschrijving Eric van der Bilt

9 Activiteiten eruitgelicht

10 Onderzoek naar broedende Veldleeuweriken

– Fauna Henk Jan Ottens

12 NPL

13 Activiteiten eruitgelicht

14 Waarvan akte

– Aankopen Melle Buruma

16 100% Drenthe

– Boekbespreking

18 Landgoed Rheebruggen

– Wandelroute Bertus Boivin en Eric van der Bilt

20 Zwarte els

– Flora Jan vn Ginkel

22 De Kievit in de schijnwerpers

– Landschapsbeheer Bert Dijkstra en Jaap van Gorkum

24 De Loop langs de Hunebedden

– Boekbespreking Bertus Boivin

26 Koestal

– Cultuurhistorie Lukas Hoven

28 Kunstvogelmanifestatie

– Kunst Peter van Strien

30 Kortweg

37 WMD

38 In/uit de Politiek

Het lijkt er verbazend veel op dat de tijd dat natuur en milieu minachtend linkse hobby’s werden genoemd, voorbij is. Veel burgers en zeker ook het (internationale) bedrijfsleven zijn doordrongen van de wetenschap dat we zo niet veel langer met onze arme aarde om kunnen gaan. Uit mijn jonge jaren herinner ik me nog de slogan: Als we voor onze welvaart ons eigen vruchtwater moeten bevuilen, dan deden we dat. Ik geloof dat hierover twijfel begint te ontstaan. De uitkomst van de Parijse klimaatconferentie geeft de burger weer moed. De noodzaak om ten voordele van duurzame energie het bandeloze gebruik van fossiele brandstoffen te beperken lijkt breed beseft te worden. Burgers en bedrijven plaatsen overal zonnepanelen. Er is zelfs een 300 ha grote alternatieve zonnecentrale voorgesteld om die foeilelijke windmolens uit onze Veenkoloniën te weren. Er is weer hoop op verandering.

Foto: Eric Wanders

Trots als zij is op haar gebieden en gebouwen heeft onze stichting al een aantal keren een handboek over haar bezit uitgegeven. Het laatste is nu zo’n 10 jaar oud en behoorlijk gedateerd.

Door de opkomst van social media, door het internet en door de enorm toegenomen informatievoorziening ziet de wereld er inmiddels wel heel anders uit. Om die reden hebben we besloten een ‘genietboek’ over heel Drenthe uit te geven in de serie 100%. U kent deze makkelijk geschreven en toegankelijke reisgidsen vast wel. Vanaf april is er dus ook een over Drenthe. Hierin krijgen onze juwelen vanzelfsprekend veel aandacht maar ook alle andere natuurgebieden, het erfgoed en de cultuurhistorie, evenementen, musea en alles wat Drenthe zo genietbaar maakt.

Het is een feestelijk boek over onze mooie provincie waarin voor elk wat wils te genieten valt.

Binnenkort valt de 100% Drenthe gids bij u als beschermer in de bus. Als dank voor uw steun maar ook met het verzoek om een bijdrage te leveren. Want mede door uw extra steun kan 100% Drenthe ervoor zorgen dat nog meer mensen zien hoe uniek Drenthe is en welke rol onze stichting hierin speel. Daarnaast zult u met 100% Drenthe in de hand nog meer dan voorheen van onze prachtige provincie genieten. Veel plezier alvast!

Eric van der Bilt Directeur/bestuurder Het Drentse Landschap

4

Terreinbeschrijving

Een nieuwe toekomst voor Landgoed Rheebruggen Eric van der Bilt*

Als redelijk behoudende natuurbeschermingsorganisatie ontkomt

van beheer geworden. Het werd echter in de loop der tijd steeds moeilijker om boeren te vinden die bereid waren hun jongvee en hun droge koeien het heideveld te laten begrazen. De schrale heidebiotoop was een te grote opgave voor deze hoogproductieve dieren. Daarom móest onze stichting wel zelf vee aanschaffen om de begrazing continuïteit te verlenen. Eerst met gewone koeien, later met MRIJ-vee en ossen, maar dat was geen succes.Vanaf 1986 zijn daarom Limousins, Franse vleeskoeien, aangekocht. Geruststellend bruin van kleur, weliswaar temperamentvol maar makkelijk kalvend en met vlees van een uitzonderlijke kwaliteit.

Deze werden ondergebracht in de nieuwe potstallen bij de beheerboerderij Sophiahoeve en de beheerboerderij De Uilenburcht in het Reestdal. Ze onderhouden vooral de oude cultuurlandschappen zoals beekdalen en landgoederen als Rheebruggen. Daarnaast koos de stichting vanaf 1987 voor de inzet van Schotse hooglanders op haar echte natuurterreinen zoals heidevelden en bossen.

ook Stichting Het Drentse Landschap niet aan de invloed van onze steeds sneller veranderende samenleving. Net als bij andere instanties en ondernemingen moet onze bedrijfsvoering beter en efficiënter en valt aan schaalvergroting en systeemsprongen niet te ontkomen. Een en ander leidde tot de realisatie van een omvangrijke en moderne zoogkoeienboerderij inclusief zonnecentrale op het bedaagde Landgoed Rheebruggen. Onze stichting bezit er naast deze boerderij nog vier boerderijen maar dat zijn inmiddels woonhuizen geworden.

Het ontstaan van de inzet van koeien in onze bedrijfsvoering begint eigenlijk in mei 1980 toen het Doldersummerveld door brandstichting in vlammen op ging. Een paar weken later was dit vochtige heideveld niet te onderscheiden van een knalgroene kunstweide. Besloten werd de grazige steppe door runderen te laten begrazen. Iets dat elders in Europa eeuwenlang al werd gedaan. De inscharing van tientallen zwartbonte koeien leidde in Drenthe tot veel discussie.

Inmiddels is deze toen revolutionaire stap een normale vorm

De afgelopen jaren is Het Drentse Landschap behoorlijk ervaren geraakt in het houden van vee. In 35 jaar is er naast de twee genoemde beheerboerderijen ook nog een boerderij op het Landgoed Rheebruggen gekomen. In acht potstallen worden ’s winters zo’n 350 dieren gehouden die ’s zomers gezamenlijk onze reservaten in Zuidwest-Drenthe begrazen.

Het biologisch geproduceerde vlees wordt elk jaar onder andere ook aan onze beschermers aangeboden. De mest uit de potstallen wordt op onze bloemrijke rogge-akkers gebracht. Het stro wordt vervolgens als strooisel gebruikt in de potstallen en het zaad om de dieren zo nodig bij te voeren. Hierdoor is een gesloten kringloop van voedingsstoffen gerealiseerd en kan het kleinschalige Drentse cultuurlandschap op ouderwetse wijze beheerd worden. Het is zeer de moeite waard om in juni de prachtig blauwe korenvelden bij

Foto: Sake Elzinga

Foto: Bertil Zoer

Groei en bezinning

Terreinbeschrijving

5

Terreinbeschrijving

Foto: Joop van de Merbel

6

Rijke plantenpracht Het beheer van Rheebruggen op extensief agrarische wijze heeft in de afgelopen jaren positieve effecten gehad op de planten- en dierenwereld in het gebied. Momenteel wordt er een beheerevaluatie van het gebied gemaakt. Gekeken wordt hoe de variatie in planten- en dierenleven zich heeft ontwikkeld op en rond het landgoed. Dat leverde al leuke wetenswaardigheden op. Zo neemt het aantal schralere plantensoorten zoals Veldzuring, Scherpe boterbloem en Pinksterbloem toe. Ook breidt het aantal Margrieten zich geleidelijk uit. In de Scheidgruppe, een kronkelend loopje dat over het landgoed loopt, komen Waterviolier en Holpijp voor. Dit wijst op nattere omstandigheden en een grotere invloed van licht mineraalrijk grondwater. Ook het beheer van de akkers heeft tot toename van soorten geleid. Zo breidden akkeronkruiden als Korenbloem, Slofhak, Grote windhalm, Kleine leeuwenklauw en Akkervergeet-mij-nietje zich duidelijk uit. Op een akker die jarenlang als zomergraanakker in beheer was weet de Gele ganzenbloem zich te handhaven.

In de bossen en de houtwallen hebben typische planten van rijkere bossen zich uitgebreid. Het beheer is hier extensief geweest met uitzondering van het lokaal opruimen van exoten zoals Japanse lariks, Douglas en Amerikaanse eik. In de bospercelen met (kei)leem in de ondergrond is Bosgierstgras een algemene soort. Grote muur is massaal aanwezig langs vrijwel alle bosranden, wegen en paden.

In de wat zuurdere Eiken-berkenbossen en voormalige hakhoutbossen met Blauwe bosbes en Brede stekelvaren is Dalkruid toegenomen. Verder is op een drietal plekken Hengel weer opgedoken. In 2014 is een deel van een waterschapsleiding gedempt. Dit rechtvaardigt de hoop dat pleksgewijs Gewone dotterbloem, Echte koekoeksbloem en Moerasvergeet-mij-nietje kunnen terugkeren.

de beheerboerderijen eens te gaan bezoeken.

Tegelijk moest evenwel ook geconstateerd worden dat de kosten vanaf de beginjaren harder stegen dan de opbrengsten. Herbezinning en schaalvergroting waren nodig om deze vorm van beheer kostendekkend voort te kunnen zetten.

Niet alleen ten bate van het natuurbehoud maar ook om de plattelandscultuur van Drenthe in stand te houden. Immers niet alle oude boerderijen moeten woonhuis worden. Het is goed dat sommige nog als echte hoeves functioneren. Waar kinderen koeien kunnen zien en het oude boerenleven.

Waarbij de samenhang tussen de omgeving en het oude boerenbedrijf zichtbaar en beleefbaar blijft.

Landgoed Rheebruggen en de nieuwe tijd

Het Landgoed Rheebruggen dateert vanaf de 11e eeuw zoals uit opgravingen van de aldaar gelegen motte heuvel bleek. Onze stichting doet al 50 jaar haar best om dit unieke middeleeuwse landgoed te verwerven en heeft inmiddels zo’n 330 ha in eigendom, inclusief de vier 19e eeuwse boerderijen. Wanneer u van Uffelte naar Ansen rijdt heeft u echt het gevoel dat de tijd er stil heeft gestaan. Het landgoed is gewoon prachtig.Vanaf 1986 is er ook een beheerboerderij gevestigd op Rheebruggen 8, het Bouwhuis.

Maar deze was eigenlijk te klein om goed geĂŤxploiteerd te worden, terwijl uitbreidingsmogelijkheden ter plaatse, pal naast de oude locatie van de in 1825 afgebroken havezate, ontbraken.

De kans om de gewenste schaalvergroting uit te voeren deed zich voor toen de vijfde, uit 1908 stammende ontginningsboerderij De Veldkamp, in 2011 te koop kwam. Met legaten en met middelen van de Nationale Postcode Loterij kon

De herbouwde boerderij De Veldkamp

Foto: Sonja van der Meer

de boerderij inclusief ca. 5,50 ha verworven worden. Mede omdat de overheid ons steeds vaker vraagt om de eigen broek op te houden is voor een bedrijfsontwikkeling in de vorm van de bouw van een moderne potstal voor ruim 200 dieren gekozen. Een lange termijn investering in een betaalbaar begrazingsbeheer in de komende halve eeuw.

Het aangekochte complex was in zijn toenmalige vorm niet geschikt als nieuwe beheerboerderij. Daarom werden allereerst enkele bijgebouwen die geen functie meer hadden, gesloopt.Vervolgens werd bij de Gemeente De Wolden een omgevingsvergunning gevraagd voor de renovatie van vooren achterhuis van de boerderij, de oude ligboxenstal en de bouw van een nieuwe potstal. Omdat de bestaande boerderij, die van lokale kalkzandsteen was gebouwd, erg slecht bleek te zijn was volledige nieuwbouw noodzakelijk.

Er werden opnieuw witte bakstenen gebruikt inclusief de oude rozerode detaillering boven de kozijnen. Op afstand lijkt het nu alsof er niets veranderd is. In dit soort situaties is historiserend bouwen een mooie oplossing. Ook de omgeving reageerde daar geruststellend positief op. Eind 2015

7

Foto: Sonja van der Meer

Foto: Sake Elzinga

Terreinbeschrijving

8

Terreinbeschrijving

werd ook de deel nog volledig vernieuwd tot machineberging, waardoor er een totaal nieuw gebouwde boerderij is verrezen. Het plaatje van Rheebruggen is voor ons nu compleet. Met dank aan het bouwkundig bureau Van der Salm en aannemer Elpenhof.

Moderne potstal

De DLV (Dienst Landbouw Voorlichting) werd gevraagd om de potstal te ontwikkelen. Waarbij ook veel kennis door onze medewerkers is ingebracht. Eind 2014 werd de door

aannemer Moes uit Dwingeloo gebouwde stal opgeleverd.

Twee ‘potten’ met een ruime werkgang zijn gerealiseerd.

Met kraamhokken, stierplaatsen en een elektrische stroverdeler. Helder en fris en door het gebruik van gegalvaniseerde spanten duurzaam genoeg om de komende halve eeuw te doorstaan. We pompen ons eigen grondwater op dat via een vorstvrije drinkwatervoorziening de beesten laaft. Aan de voorzijde is op verdiepingsniveau een vergaderruimte gerealiseerd. Beschikbaar voor het publiek om de dieren in de stal te bekijken en een ideaal startpunt voor excursies. De buitenzijde doet met haar betonnen wanden vrij industrieel aan. Ook binnen de eigen gelederen moet men aan deze uitstraling wennen. In 2016 zal de landschappelijke inpassing verder vorm krijgen met als insteek om binnen een paar jaar de stal vanuit de omgeving goeddeels aan het oog te onttrekken.

Met het afgeven van de Natuurbeschermingswet-vergunning is ook bewezen dat er geen toename van de stikstofdepositie op de omliggende Natura 2000 gebieden is.

Duurzame energie

Tijdens de bouw van de potstal werd Het Drentse Landschap al benaderd door leden van de werkgroep Duurzaam Ansen die het dorp Ansen energieneutraal wilden maken door het dorp haar eigen energie te laten opwekken.

Men keek verlekkerd naar het enorme, perfect op de zon gelegen dak van de stal. Een prachtige kans om mee te werken aan het opwekken van duurzame energie. Binnen een week waren de formaliteiten rond en heeft de werkgroep, met steun van de Natuur en Milieu Federatie Drenthe, een zogenaamde SDE + subsidie van € 236.000,-- ontvangen. Dit betreft een vergoeding per opgewekt kilowattuur (kWp) gedurende 10 jaar. Onder de naam Coöperatie EnergieKansen huren ze nu het dak van onze potstal om zo met behulp van 640 zonnepanelen 150.000 kWp op te wekken.Voldoende voor 30-40 huishoudens in Ansen. De vergoeding is de kosteloze levering van alle stroom die ons bedrijf gebruikt. Onze stichting investeert tevens mee in de installatie die door HollandInZon uit Glimmen is gerealiseerd. Op 17 november 2015 werd de tweede grootste energiecentrale van Drenthe door gedeputeerde Stelpstra officieel in gebruik gesteld.

Toename diersoorten

Grauwe klauwier

Terugblik

Het is opvallend hoe zo’n opschaling van de bedrijfsvoering op zichzelf weer tot nieuwe reacties en kansen leidt.

Sommigen betreuren deze stap en vinden de stal teveel in het landschap domineren. Aan de andere kant heeft deze nieuwe bedrijfsopzet een merkbaar effect op de betaalbaarheid van ons beheer en daarmee ook de continuïteit van het beheer van ons oude cultuurlandschap.Vanuit de ervaringen opgedaan in dit proces is inmiddels besloten om onze eigen bedrijfsgebouwen energieneutraal te maken. Dit project is momenteel al in uitvoering. Al met al is de zonnecentrale een prachtig voorbeeld van een gelukkige combinatie van efficiënt natuurbeheer, verduurzaming van energiegebruik en de kracht van burgerparticipatie.

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap.

Dieren vertoeven ook graag op Rheebruggen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de toename van vlindersoorten. Dit komt omdat de hooilanden lokaal gevarieerder en bloemrijker zijn geworden met op wisselende plekken overstaande vegetatie. Inmiddels zijn naast reeds bekende soorten onder meer Distelvlinder, Zwartsprietdikkopje, Groot dikkopje en de Eikenpage gevonden. Bij de 111 aangetroffen soorten nachtvlinders (gevangen met een lichtval) gaat het vooral om cultuurvolgers. Leuke vondsten zijn de Gelijnde grasuil, zeldzaam in Drenthe en een indicator voor ruige graslanden, de Bosgrasuil, een soort van grazige bosranden, eveneens zeldzaam in Drenthe, en de Gele snuituil, een in Drenthe zeer zeldzame soort van bosranden.

De vogelbevolking reageert goed op het gevoerde beheer.

Het aantal broedparen op het landgoed is de afgelopen twintig jaar geleidelijk toegenomen van ca. 1400 naar ruim 2300 in 2013. Daarbij gaat het vooral om bosvogels, zoals mezen, lijsters, vinken en vliegenvangers, om vogels van half open landschappen zoals Boompieper en Geelgors maar ook om soorten van open hooi- en weilanden, zoals de Graspieper.

De verwachting is dat kritische soorten van oude bossen de komende jaren verder zullen toenemen. De weidevogels rondom het landgoed zijn wel in aantal achteruitgegaan vanwege het steeds intensievere landbouwkundige beheer rondom Rheebruggen. Een speciaal geval is de Grauwe klauwier. Vanaf 1998 is deze met 1 tot 5 broedparen aanwezig op Rheebruggen. In 2014 ging het zelfs om 7 paar. Deze klauwier broedt succesvol in wallen en singels met veel braam en andere doornstruiken.

Dan de roofvogels. Op de boerenerven broeden jaarlijks 2 tot 4 paar Kerkuilen, een bijzonder hoog aantal. Na 2009 heeft de Steenuil verstek laten gaan, hoewel het landschap ogenschijnlijk geschikt lijkt. De Torenvalk, vroeger een vaste bewoner met 1 tot 6 paren broedt thans onregelmatig met een enkel paar. Jarenlang is de Boomvalk als broedvogel afwezig geweest, maar na 2003 is de soort weer met een paar vertegenwoordigd. Wespendieven, halverwege de jaren tachtig een enkele maal als broedvogel waargenomen, zijn sinds 2003 vrijwel jaarlijks met een paar aanwezig op Rheebruggen.

Sinds ongeveer vijftien jaar is de Das, na enkele decennia van afwezigheid, weer terug op Rheebruggen als vaste bewoner.

Momenteel zijn drie kraamburchten en meerdere bijburchten aanwezig. De voormalige burcht uit de jaren zeventig die centraal op het landgoed lag is soms in gebruik bij Vossen.

In de winter van 2012-2013 zijn enkele sporen en verse uitwerpselen van Otters vastgesteld langs de Oude Vaart en de Spijksloot.

PS. Op zondag 10 april bent u tussen 12.00-17.00 uur welkom op de Open dag van de beheerboerderij De Veldkamp. Adres: Rheebruggen 3, 7964 KR Ansen.

Zie ook op www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Eikenpage

10

Fauna

Onderzoek naar broedende Veldleeuweriken Henk Jan Ottens*

Tot voor kort kwam de Veldleeuwerik veelvuldig voor op het boerenland in Drenthe.

In de jaren tachtig werden de vogels tijdens provinciale karteringen niet eens geteld.

Tegenwoordig wordt in Nederland de noodklok geluid om het verlies van honderdduizenden broedparen binnen 4 decennia. In het Hunzedal bij Zuidlaarderveen en Bronnegerveen zijn Veldleeuweriken gelukkig nog altijd te bewonderen. Het Drentse Landschap heeft samen met Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief, de WMD en Waterbedrijf Groningen in dit gebied het gedrag van broedende

Foto’s: Geert de Vries

Veldleeuweriken onderzocht om zo het broedsucces van de soort te vergoten.

Veldleeuwerik

Veldleeuweriken zijn echte broedvogels van open gebieden. Grote heidevelden en heide- en hoogveenontginningen zijn favoriet, terwijl besloten landschappen worden gemeden. Het gecultiveerde landschap met oorspronkelijk een uiterst gevarieerd aanbod aan gewassen en kronkelige zandwegen is nog altijd het domein van de Veldleeuwerik. Eén van de open ontginningsgebieden waar Veldleeuweriken nog altijd talrijk zijn is het Hunzedal dat zich uitstrekt van het Zuidlaardermeer tot aan het LOFARgebied. Hier broeden Veldleeuweriken op de akkers en graslanden.

Broeden in grasland is echter niet zonder gevaar. Een volledige broedcyclus beslaat voor de Veldleeuwerik al gauw een periode van zes weken, terwijl tegenwoordig op melkveehouderij-

bedrijven gemiddeld om de 33 dagen gemaaid wordt.Veel nesten en jongen komen om tijdens het maaien. Door het intensieve beheer van het grasland en de voorkeur om in graslanden te broeden, is een ecologische val van formaat ontstaan die naar schatting in de provincies Drenthe en Groningen jaarlijks het leven kost aan zo’n 30.000 jonge Veldleeuweriken.

Onderzoek

In het voorjaar van 2015 is door Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief in Groningen en Drenthe onderzoek gedaan naar in grasland broedende Veldleeuweriken. Het doel van het onderzoek was om een oplossing te zoeken voor het lage broedsucces van Veldleeuweriken als gevolg

Fauna

van maaiverliezen. Hiertoe is een type graslandbeheer in de praktijk getest dat de Veldleeuweriken de kans zou moeten bieden om succesvol jongen groot te brengen. Op gangbaar grasland is de eerste snede rond 8 mei gemaaid.

In het experiment is de eerste snede gemaaid op 25 mei en de volgende sneden steeds met tussenpozen van 45 dagen. Om de opeenvolging van broedpogingen te kunnen volgen zijn dertig vogelparen gevangen en uitgerust met een kleine radiozender. Ook dertig jongen zijn uitgerust met kleine radiozenders om ze te kunnen volgen nadat ze het nest verlaten hadden.

Een belangrijk deel van de onderzochte graslanden in Drenthe maakt deel uit van de terreinen van Het Drentse Landschap. Omdat deze percelen in afwachting zijn van inrichting voor het Natuurnetwerk Nederland, worden deze percelen zolang verpacht aan boeren als grasland of voor de teelt van granen. Zo’n driekwart van de oppervlakte van het onderzoeksgebied wordt in de praktijk beheerd als grasland.Voor het beheer van de graslanden gelden geen beperkingen, wat betekent dat boeren naar eigen inzicht kunnen maaien en bemesten.Voor 36 hectare (25% van de oppervlakte) werd in het kader van dit onderzoek met de boeren een overeenkomst afgesloten en werd het aangepaste beheer met langere maai-intervallen doorgevoerd.

Uitkomsten

Op de percelen in het Hunzedal werden in totaal 25 nesten gevonden, wat iets meer is dan een kwart van het totaal aantal gevonden nesten in alle

gebieden.Van paren die broedden in graslanden waar later gemaaid werd, lukte het driekwart om gedurende het seizoen minstens één jong groot te krijgen. In regulier beheerd grasland bracht maar een kwart van de paren minstens één jong groot. Of daarmee de maatregel het ‘ei van Columbus’ is voor broedende Veldleeuweriken kan niet zonder meer worden bevestigd.

Voor het behoud van een duurzame populatie Veldleeuweriken zullen op jaarbasis drie jongen voortgebracht moeten worden.

Uit de verzamelde gegevens bleek verder dat de meeste veldleeuwerikparen toekonden met een maai-interval van 42 dagen. De gevolgde broedparen wisten binnen die tijd hun jongen vliegvlug te krijgen. Daarnaast steeg de kans op succesvol broeden voor individuele paren als de verscheidenheid aan broedveilige gewassen groter was binnen de veldleeuwerikterritoria. De mogelijkheid om te kunnen switchen tussen verschillende typen gewassen verhoogt de kans op succesvol broeden.

De aanwezigheid van meer gewasdiversiteit kwam ook naar voren in de conditie van nestjongen.Vlak voor het verlaten van het nest waren jongen in

11

akkerbouwgewassen significant zwaarder dan in grasland. Omdat we geen onderzoek hebben gedaan naar de voedselbeschikbaarheid in het broedhabitat, kunnen bovenstaande verschillen niet verklaard worden.

Het onderzoek naar de Veldleeuwerik heeft waardevolle resultaten opgeleverd. Onze dank gaat uit naar alle deelnemende boeren en mensen die betrokken zijn geweest bij het onderzoek. Het onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds (ScheltemaBreet Natuurfonds), Provincie Drenthe, Bettie Wiegman Fonds, Stichting Bouwstenen voor Dierenbescherming, Waterleiding Maatschappij Drenthe, Waterbedrijf Groningen, Stichting Het Drentse Landschap en Rabobank Emmen-Coevorden. * H.J. Ottens is lid van Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief.

NB. Het onderzoeksrapport kan worden aangevraagd bij henkjan.ottens@grauwekiekendief.nl.

We komen ook op plekken zonder postcode.

Deze Weidejuffer voelt zich weer thuis in het Drentse Hunzedal. Waar het riviertje de Hunze stroomt en Het Drentse Landschap inmiddels 1500 hectare natuur ontwikkelt en beheert. De natte natuur - met groenlanden, moerassen en broekbosjes - is er weer helemaal terug. Behalve de Weidejuffer profiteren daar nog vele andere dieren en planten van.

Het Drentse Landschap is onderdeel van De 12Landschappen, dat dit jaar een bijdrage van â‚Ź 11,3 miljoen ontving. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen ook De 12Landschappen financieel worden ondersteund. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

Activiteiten eruitgelicht Do 21 april 20.00-22.00 uur en zo 24 april 9.00-11.30 uur

Een korte cursus (theorie en praktijk) waarbij u leert over het bijzondere gedrag van de vogels in uw omgeving. Daarnaast leert u de geluiden van een aantal algemene vogels herkennen. Na deze cursus kijkt u heel anders naar de vogels om u heen.

Kosten: € 7,50. Aanmelden is noodzakelijk en kan via aanmelden@drentslandschap.nl.

Locatie: Duurzaamheidscentrum, Bosrand 2, 9401 SL Assen.

Foto: Eric Wanders

Korte vogelcursus

Fauna 13 iten Meer activite e st w eu ni de in op of da en ag nl drentslandschap.

Zo 24 april 11.00 uur

Deskundigen van de werkgroep Boerenerven Drenthe vertellen over geschiedenis en gebruik van de boerenerven in en rond Hijken. Ook krijgt u tips hoe u uw eigen erf op authentieke wijze kunt inrichten.

Startlocatie: Café De Dorpskern, Oranjekanaal Zuidzijde 21, 9415 PR Hijken.

Foto: Janny Oudega

Boerenerven in Hijken

Di 3 mei 14.00 uur

Imkers van de bijenvereniging de Wijk geven een demonstratie rond het zwermen van bijen. Een kijkje in de wondere wereld van de bijen.

Locatie: Informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, 7957 NB de Wijk

Foto: HDL

Demonstratie bijenteelt

Zo 22 mei 11.00-17.00 uur

Vandaag bent u welkom in de Magnuskerk (Anloo), Dorpskerk (Gieten), synagoge (Zuidlaren) en Het Kleine kerkje (Gieterveen). Middels een mooie fietsroute komt u langs deze kerken die elk een gevarieerd programma bieden. Deelname is gratis.

Zie voor adressen en uitgebreid programma www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Foto: Sake Elzinga

Fietstocht langs kerken

Volg ons via

Waarvan akte Melle Buruma*

Het Drentse Landschap heeft in 2015 104,16.22 hectare aangekocht.

Een geweldig resultaat in een periode waar voor het vijfde achtereenvolgende jaar de aankoop van landbouwgrond voor omvorming naar natuurgebied op basis van het overheidsbeleid vrijwel stil lag.

Aankopen

15

Aankopen 2015

Foto: Karla Leeftink

Hondstong • 0,76.55 ha. ven • 0,34.40 ha. veen

De aankopen waren mogelijk dankzij particuliere giften, legaten en steun van het Prins Bernard Cultuurfonds en het Dinamofonds. Hoewel het natuurbeleid van de overheid juist gericht is op de omvorming van landbouwgrond naar natuur, wil de stichting haar aandacht heel bewust blijven inzetten op de bestaande bos- en natuurgebieden.

Juist hier zijn vaak volop natuurwaarden aanwezig. Bovendien gaat het ook vaak om verwerving van enclaves waardoor het beheer van het totale gebied beter kan worden uitgevoerd.

Op het Landgoed Rheebruggen, langs het Oude Diep, in het Gasterse Holt en aan de rand van het Hunzedal werden waardevolle perceeltjes oud eikenbos gekocht. Het bijzondere karakter hiervan blijkt uit het voorkomen van soorten zoals Zevenster, Grote muur, Dalkruid, Bosanemoon en Gewone Salomonszegel. Stuk voor stuk plekken om te koesteren...

In het drukbezochte Witte Zand werd een prachtig reliëfrijk stuk bos met oude Eiken en Grove dennen aan onze bezittingen toegevoegd. De aankoop van een perceeltje bos bij Smilde is van grote betekenis omdat hierdoor de prehistorische veenbrug nu volledig op het eigendom van Het Drentse Landschap ligt.

Van een heel andere orde is de aankoop op het bungalowpark het Vennegien bij Spier. In de randzone van het ven, waar dit terrein zijn naam aan ontleent, zouden op basis van het bestemmingsplan 4 nieuwe bungalows gebouwd mogen worden. De afgelopen jaren is er veel energie in gestoken

dit te voorkomen. Door de aankoop van de betreffende percelen is deze dreiging definitief afgewend en kan het ven integraal onderdeel blijven van het aangrenzende natuurgebied dat al in beheer is bij de stichting.

Een aankoop van grotere omvang was de overdracht van een groot deel van het gebied Schoonhoven in het Hollandsche Veld door de Gemeente Hoogeveen. Aan dit gebied zal in een van de volgende kwartaalbladen uitgebreid aandacht worden besteed.

Tenslotte werd er op de valreep van het jaar nog overeenstemming bereikt over de aankoop van 32,69.44 hectare bos/ grasland in het Oude Diep.

Reestdal • 0,03.35 ha. zandweg De Kleibosch • 18,01.85 ha. legaat woning en bos Hijkerveld • 1,44.20 ha. bos • 0,45.49 ha. erf en gebouwen Gasterse Duinen • 0,20.70 ha. bos in Gasterse Holt Elper Westerveld • 0,10.90 ha. bos en heide Landgoed Vossenberg • 0,68.72 ha. ven en bouwkavels en weg • 0,76.60 ha. bos • 0,23.60 ha. grasland a.g.v. ruiling Heidenheim • 0,63.70 ha. ven

*Ing. M.H. Buruma is rentmeester van Het Drentse Landschap.

Landgoed Rheebruggen • 0,21.30 ha. bos Groote Zand (Witte Zand) • 2,07.00 ha. bos Boerenveensche Plassen/Oude Diep • 0,39.40 ha. bos • 32,69.44 ha. bos/grasland Hollandsche Veld • 38,27.30 ha. bos en water Hunzedal • 3,17.76 ha. bos • 1,06.25 ha. bos • 3,30.55 ha. grasland • 1,04.83 ha. grasland

100% Drenthe

Gids voor beschermers van Het Drentse Landschap Vanaf april ligt er een nieuwe gids over Drenthe in de boekwinkels:

Zoals je van 100% mag verwachten, brengt deze regiogids je naar de niet te missen highlights van de regio, maar ook naar die bijzondere, authentieke adressen waar nog niet iedereen geweest is. Om tussen de Drenten te genieten van de mooie omgeving, de eeuwenoude cultuur, prachtige natuurgebieden en landschappen of een bijzonder logeeradres. 100% Drenthe laat je genieten van het alledaagse leven in Drenthe. Zo’n gids kan daarom alleen maar geschreven worden door auteurs die hier wonen.

100% Drenthe. De gids is in opdracht van Het Drentse Landschap geproduceerd door Mo’media die wereldwijd dergelijke reisgidsen maakt. 100% Drenthe brengt je naar plekken waar vele anderen niet komen. De 100% is de opvolger van ons traditionele handboek.

Handige extra’s

Naast de highlights bevat de reisgids een uitneembare autokaart op A2-formaat en losse routekaarten door stad en natuur. Daarnaast vind je in elk hoofdstuk een autoroute met daarop de leukste adressen van de regio. Met de gratis 100% app voor je smartphone (iPhone en Android) volg je bovendien live je weg door de provincie. Op de kaart zie je waar je op dat moment bent, en welke adressen er in de buurt liggen.

Foto’s: Marjolein den Hartog

Bedankje

Zoals gezegd, wil Het Drentse Landschap met 100% Drenthe nog meer mensen laten kennismaken met de schoonheid en het goede leven van Drenthe. Het maken van een dergelijke uitgave kost uiteraard geld maar we hadden ook een sterke behoefte om te delen hoe waardevol ons Drentse landschap is. Wij denken dat 100% Drenthe kan bijdragen aan een nog positiever beeld van onze provincie en ook mensen met liefde voor de natuur en het

Drents museum

Boekbespreking

erfgoed bij elkaar kan brengen! Ook u kunt ons daarbij helpen en daarom ontvangt u een dezer dagen de 100%gids via de post. Enerzijds om u te bedanken voor uw steun, maar anderzijds omdat we van mening zijn dat u als beschermer de beste ambassadeur van ons werk bent. Uiteraard zouden we het zeer op prijs stellen wanneer u een bijdrage geeft om de kosten van de uitgave wat te reduceren.

Maak iemand blij

Wij hopen u een plezier te doen met 100% Drenthe. Heeft u echter zelf geen behoefte om 100% Drenthe te houden, maak dan iemand anders blij met de reisgids. Hoe meer mensen onze passie delen voor het Drentse landschap, hoe beter we het samen kunnen beschermen. Alvast hartelijk dank!

17

100% Drenthe is mede mogelijk dankzij bijdragen van het Prins Berhard Cultuurfonds, afdeling Drenthe, Gemeente Assen, Gemeente Borger-Odoorn, Ge­meente Noorden­ veld, Provincie Drenthe en de Nationale Postcode Loterij.

18

Wandelroute

Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Landgoed Rheebruggen Veel mensen hebben wel eens van Rheebruggen gehoord, weinig mensen zijn er zelf ook echt geweest. ‘Een goed bewaard geheim’ hebben we Landgoed Rheebruggen wel eens genoemd. Ga er binnenkort eens een middag heen. U zult het met ons eens zijn: wie van een echt Drents landschap houdt, móét een keer naar Rheebruggen! Een eeuwenoude weg slingert met drie haakse bochten over het landgoed. Bospaden en zandwegen brengen u door de landgoedbossen en

Foto’s: Hans Dekker

langs de akkers, weitjes en oude boerderijen van Rheebruggen.

Landgoed Rheebruggen ligt tussen Uffelte en Ansen op een dekzandopduiking in het brede stroomdal van de beek die lang geleden vergraven werd tot Oude Vaart. Onderweg bij punt 7 kunt u goed zien dat Rheebruggen een stukje hoger ligt dan het omringende land.

In de middeleeuwen moet het ‘eilandje’ Rheebruggen dicht begroeid geweest zijn met eiken en berken. Het maakte het lang geleden tot een prima plek om hoog en droog te wonen. De eerste bewoners kapten een groot deel van het

bos om op de vruchtbare keileemgrond hun akkers aan te leggen. Weiland en hooiland hadden ze rond Rheebruggen in overvloed.

Rederbroec De oudste vermelding van Rheebruggen stamt uit 1382 toen de Overijsselse edelman Evert van Essen belasting betaalde voor een boerenbedrijf op ‘Rederbroec’.

Het woord ‘rede’ (ofwel ‘rhee’) betekent waarschijnlijk ‘grens’, terwijl met ‘broec’ vermoedelijk ‘brug’ bedoeld is.

Rheebruggen was dus het landgoed bij de grensbrug. Al in het begin van de veertiende eeuw vormde het waterloopje Scheidgruppe, dat langs de westkant van Rheebruggen liep, de grens van de kerspelen Ruinen en Havelte. U passeert de Scheidgruppe bij punt 3. Rond 1400 was er al sprake van een brug in de weg van Uffelte naar Ansen.

Lieflijk huis In 1437 moest de Etstoel, de hoogste rechtbank in Drenthe, uitspraak doen in een slepende zaak tussen Johan van den Clooster en Reynolt van Echten over het eigendom van Rheebruggen. De familie Van den Clooster trok aan het langste eind. Ze woonden overigens zelf niet op Rheebruggen, maar op De Havixhorst bij De Wijk en verpachtten het landgoed aan een pachter, ofwel een meier.

Dat veranderde pas rond 1560. Roelof van den Clooster ging zich ‘Van den Clooster tot Rheebruggen’ noemen toen hij zelf het huis op Rheebruggen betrok. Dit eerste huis stond achter de boerderij Bouwhuis bij punt 4. De meier kreeg een nieuwe boerderij. Deze Meiersplaats stond op de plaats van de boerderij bij punt 6.

Rond 1620 kreeg het huis Rheebruggen het uiterlijk dat Hendrik Spilman een eeuw later in de tekening rechts vastlegde: een lieflijk buitenhuis met trapgeveltjes omgeven door een gracht met een bruggetje naar de voordeur. Er hebben maar liefst elf generaties Van den Clooster op het landgoed gewoond. De laatste overleed er in 1824.

Pachtboerderijen Aalt Willem van Holthe erfde het huis na het overlijden van zijn moeder Roelina van den Clooster. Na enige tijd besloot hij Rheebruggen af te breken. Van Holthe had geprobeerd het huis te verhuren, maar dat was niet gelukt. Er zelf gaan wonen was geen optie als je Oldengaerde bij Dwingeloo bewoonde...

Van het oude huis is nu nog alleen de huisplaats met een gracht eromheen aanwezig.

gen Rheebrug Landgoed

Uitneembaar routekaartje in dit nummer.

Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

8

9

7

2

1

6 3

4

1

5

In de loop van de negentiende eeuw kwam Rheebruggen in het bezit van de familie Westra van Holthe die het landgoed met vijf pachtboerderijen verpachtte. Behalve het Bouwhuis en de Meiersplaats waren dat De Horst (na punt 3), de Nieuwe Kamp (na punt 2) en de Veldkamp (na punt 4).

Ouderwets boerenbedrijf Sinds 1972 is Het Drentse Landschap eigenaar van het ruim 325 hectare grote Landgoed Rheebruggen. De stichting probeert het oude Drentse boerenbedrijf op het landgoed te herstellen.

Beheerboerderij Veldkamp heeft grote potstallen voor de kudde Limousinrunderen. De dieren staan ‘s zomers in de

weilanden op en rond Rheebruggen. Met hun mest worden de akkertjes bemest waar Het Drentse Landschap rogge, haver en gerst verbouwt.

De bossen op het landgoed wil Het Drentse Landschap laten ontwikkelen tot een hoogopgaand loofbos. Veel naaldbomen als sparren en lariksen die indertijd als productiebos waren geplant, zijn inmiddels gekapt.

3 Meer over de geschiedenis en het beheer vindt u in het boek Landgoed Rheebruggen - Een goed bewaard geheim, geschreven door Bertus Boivin en uitgegeven in de serie ‘Cultuurschatten van Drenthe’ van Stichting Het Drentse Landschap en uitgever Van Gorcum in Assen. U kunt het boek voor de speciale prijs van slechts € 7,50 (excl. verzendkosten) bestellen in de webwinkel van Het Drentse Landschap.

Hendrik Spilman tekende Rheebruggen in 1737. Het is één van de weinige afbeeldingen van het huis die we kennen.

Collectie Drents Museum

2

1 In het voorjaar kleurt de bosbodem van Rheebruggen op sommige plekken wit van de Bosanemoon. Het plantje bloeit vroeg in het jaar omdat de bomen dan nog niet in het blad zitten.

Zodra er veel schaduw op de bosbodem begint te vallen, is de Bosanemoon al weer verdwenen. Het plantje houdt van een vochtige en mineraalrijke bodem, dus gedijt de Bosanemoon prima in de bossen van Rheebruggen.

2 Zin om eens op Landgoed Rheebruggen te overnachten? Het Drentse Landschap heeft de Meiersplaats ingericht als vakantiewoning. Het is de oudste boerderij van het landgoed, deels uit de achttiende eeuw, mogelijk zelfs nóg ouder. De Meiersplaats is geschikt voor maximaal acht personen met drie slaapkamers in de boerderij en een aparte slaap- en badkamer in de schuur. Kijk voor meer informatie en boekingen op www.buitenlevenvakanties.nl/woningen/meiersplaats.

3 Met de aankoop van boerderij Veldkamp in 2013 was Het Drentse Landschap eigenaar geworden van alle boerderijen op het landgoed. Deze boerderij die oorspronkelijk van kalkzandsteen gebouwd was, werd compleet herbouwd in zijn originele vorm en is in gebruik genomen als beheerboerderij. Naast de boerderij kwam een grote potstal met plaats voor in totaal 150 koeien. De Limousins van Rheebruggen zijn zoogkoeien. Ze voeden zelf hun kalfjes op en worden gehouden om het landgoed te begrazen en voor de mest. ’s Winters staan Limousin-runderen op stal. Op het dak van de stal liggen maar liefst 640 zonnepanelen die duurzame energie opwekken voor dertig tot veertig huishoudens in het nabijgelegen Ansen.

Zwarte els

De zwarte proppenboom De Zwarte els (Alnus glutinosa), in het Drents Proppenboom, doet zijn naam vooral in de nawinter eer aan. Met zijn zwartbruine diepgegroefde schors en zijn gevulde kroon steekt hij zwart af tegen de grijze lucht. Maar bij helder weer en de juiste lichtinval vertonen de sombere elzen een diepe paarsbruine gloed. De boomkroon is rijk gevuld met katjes, oude proppen en langgesteelde bladknoppen. Sijsjes en Putters verlevendigen ’s winters het tafereel rond de Zwarte els omdat de zaadjes uit de proppen van vorig jaar een aantrekkelijke voedselbron zijn.

Jan van Ginkel*

periodes een echte smeerpoets. In een huismiddeltje tegen vlooien wordt zijn kleefkracht benut: strooi elzenblad met zoetigheid op de grond, de vlooien komen erop af en plakken vast.

Zwarte elzen komen in Drenthe voor in moerasbosjes, het zogenaamde elzenbroekbos, en in singels op nattere beekdalgrond. Elzenbroekbos, met

daarin de in juni schitterend bloeiende Gele lis, is echter zeldzaam geworden door de ontwatering en het in cultuur brengen van laagvenen en beekdalen. Des te meer komen de elzen voor aan slootkanten. Dit betreft soms ook geplante Zwarte elzen, want de omstandigheden om zich uit te zaaien zijn ongunstig geworden door de

Foto: Jan van Ginkel

De els is de enige boomsoort met knoppen op steeltjes. Die knoppen en het blad zijn kleverig. Het tweede deel van zijn Latijnse naam, glutinosa, betekent plakkerig. Als je de bladeren betast moet je aan de lijm denken die vroeger als Gluton werd verkocht. Door zijn kleverigheid vangt de Zwarte els roet en stof op en wordt in lange droge

Foto: Jan van Ginkel

Flora

verdroging van het cultuurland. Men plantte graag elzen langs de sloten, want hun wortelstelsel verstevigt de slootkanten en beschermt deze tegen het intrappen door het vee. In natuurontwikkelingsprojecten in veengebieden en beekdalen slaan ze vaak wel op langs slootkanten; soms massaal.

de bloederige geschiedenis van de twee reuzen op het Ellertsveld... De volksoverlevering vertelt dat de reus Ellert, en met hem het Ellertsveld en Ellertshaar, genoemd zijn naar het Middelnederlandse else, afkomstig van het Germaanse aliso.

Hakhout en vernatting

Els maakt goden hels

Zo kleurloos als zijn voorkomen lijkt, zo kleurrijk is het hout op doorsnede.

De warme roodbruine tinten van de stobben en gezaagde stammen hebben menig houtsnijder verleid tot het maken van kleine gebruiks- of siervoorwerpen. Elzenhout is zacht en splintert niet gauw.Vandaar dat er vroeger ook klompen van werden gemaakt.

Door en voor de boerenarbeiders welteverstaan, want de boerenstand met eigen grond liet klompen maken van eigen wilgen of, in de twintigste eeuw in toenemende mate, van populieren.

In de Germaanse cultuur had de Zwarte els rituele betekenis. Zijn rode hout associeerde men met bloed en was daardoor geschikt om te offeren, als vervanging voor een dier of wellicht een mens. Er is nog een associatie tussen els en bloed in Drenthe:

Om de zes tot twaalf jaar werden de elzen gekapt of afgezet. De stammen, rikken in het Drents, waren, met een doorsnede van ca. twaalf centimeter en een lengte van vier tot zeven meter, geschikt voor palen of brandhout.

Dunnere stammen gebruikte men als bonenstaken. Alle takken werden gebundeld en op het erf opgeslagen in een bult, eveneens voor brandhout.

Met die takkenbossen stookte men urenlang de broodoven. Was de oven heet genoeg dan haalde de boerin de as eruit en schoof de broden erin. Deze ovens bezaten een dikke koepel van leem die de verkregen warmte opsloeg en urenlang aan de broden afstond.

Elzenhout dat onder water staat wordt keihard. Men zegt dan ook dat Venetië op elzenstammen is gebouwd. In Nederland had elzenhout de voorkeur bij het maken van beschoeiingen. Bij

21

Smilde vond men een stuk van een prehistorische weg door het veen.

De ‘bestrating’ bestond oorspronkelijk uit stammen van de Zwarte els, de reconstructie is gemaakt van eik.

Gekapte elzen lopen weer uit op de stobbe, knot of de broek. Twee of drie stammen groeien uit tot ze opnieuw worden gekapt. De stobben worden in de loop der jaren steeds breder en nu kun je elzen aantreffen met een zeer omvangrijke broek en wel zes tot acht stammen. Zulke stobben zijn erg oud en indrukwekkend. Omwille van hun behoud zullen ze regelmatig moeten worden afgezet.

De Zwarte els kan beslist niet tegen verzuring van de grond. En waar natuurbeheerders groenlanden vernatten omwille van de vorming van moeras, sterven de oudere elzen omdat zij niet tegen de plotselinge en blijvende verhoging van de waterstand kunnen. Ook voor de elzen geldt dat aan natuurbeheer vooral het zorgvuldig maken van keuzes voorafgaat. *J. van Ginkel is auteur van het boek ‘Blij met bomen’ dat in maart 2016 is verschenen.

NB. ‘Blij met bomen’ gaat over de natuur- en cultuurhistorie van een veertigtal bomen en struiken. Daarin komen het Drentse landschap en de (oude) gebruiken in de streek uitvoerig aan bod. Het boek is een uitgave van Het Drentse Boek in samenwerking met Het Drentse Landschap en Landschapsbeheer Drenthe. Het boek is te koop in de webwinkel van Het Drentse Landschap.

22

Landschapsbeheer

De Kievit in de schijnwerpers Bert Dijkstra*

Sovon en Vogelbescherming Nederland hebben 2016 uitgeroepen tot

Jaap van Gorkum

Jaar van de Kievit. Het gaat niet goed met deze bekende weidevogel. Na een periode van toename is rond 1990 een teloorgang ingezet. Tussen 2005 en 2014 is de populatie jaarlijks met 5% gedaald.

Landschapsbeheer

ding van het stedelijk gebied voor een krimp van het leefgebied van de Kievit.

Dit komt de soort niet ten goede.

Hard achteruit

In Drenthe gaat de populatie Kieviten harder achteruit dan het landelijk gemiddelde. Met name het centrale plateau van Drenthe loopt leeg. De concentraties bevinden zich nu nog vooral aan de rand van de provincie.

Met name in het Hunzedal, in Zuiden Zuidwest-Drenthe. Ondanks de extensivering van het beheer krimpen echter ook in deze gebieden de populaties.

Om de Kievit in de broedperiode bij te staan zijn jaarlijks honderden weidevogelvrijwilligers actief. Onder begeleiding van Landschapsbeheer Drenthe

brengen zij in het agrarisch gebied de nesten van de Kievit in kaart. Samen met agrariërs worden maatregelen getroffen zodat de nesten gespaard blijven tijdens de werkzaamheden op het land en de jongen kunnen uitgroeien tot volwassen vogels. Ook andere weidevogels zoals de Grutto, de Tureluur en de Wulp kunnen op de steun van de vrijwilligers en de agrariërs rekenen.

Jaar van de Kievit

Tijdens het Jaar van de Kievit wordt er niet alleen aandacht gevraagd voor het voortbestaan van de soort. Sovon en Vogelbescherming Nederland gaan onderzoek doen naar de overleving van kievitkuikens. Daarbij wordt gekeken naar de invloed van beheermaatregelen op de overlevingskansen. In de Nationale Vogelweek worden door het hele land kievit-excursies georganiseerd. *B. Dijkstra is Senior Project­ leider bij Landschapsbeheer Drenthe. Jaap van Gorkum is weidevogelcoördinator.

Foto: Arjan van Essen

De Vanellus vanellus, oftewel de Kievit, komt uit de familie van de plevieren.

De Kievit is een gracieuze broedvogel die in het voorjaar met sierlijke capriolen boven de akkers en graslanden buitelt. Tijdens de broedperiode bevindt de Kievit zich in Drenthe voornamelijk in het agrarisch gebied.

Over het hele land is een duidelijke afname zichtbaar in het aantal broedparen. Sinds 1990 is het aantal broedparen in Nederland gehalveerd. Het intensiever landgebruik in het agrarisch gebied, de daarmee samenhangende verdroging en de verruiging van graslandreservaten zorgen voor kwaliteitsverlies van de biotoop van de Kievit.

Er zijn sterke aanwijzingen dat ieder jaar te weinig jonge Kieviten groot worden. Daarnaast zorgt de uitbrei-

23

Foto: Johan Vos

Op zoek naar de Kievit Landschapsbeheer Drenthe organiseert samen met Het Drentse Landschap op 14 mei om 8.30 uur een boeiende excursie in natuurgebied Breevenen in het Hunzedal. Wilt u de excursie meemaken?

Geef u dan snel op in de agenda op www.lbdrenthe.nl. Wacht niet te lang, want er zijn slechts twintig plaatsen beschikbaar.

24

Boekbespreking

De Loop langs de Hunebedden Nieuwe langeafstandswandeling in 19 etappes Bertus Boivin*

Na succesvolle wandelingen langs de Reest, de Drentsche Aa en het Oude Diep was het tijd voor een langeafstandswandeling die écht heel lang moest worden, vond Het Drentse Landschap. In de loop van april verschijnt De Loop langs de Hunebedden die je langs alle 52 hunebedden van Drenthe plus dat ene Groninger hunebed

Foto: Drents Archief

brengt. In totaal is de route meer dan 300 kilometer lang geworden.

Het Drentse Landschap heeft ongeveer de helft van de Drentse hunebedden in beheer en al lang leefde het idee een wandeling te maken langs alle hunebedden. Eind 2014 ging Roelof Huisman als samensteller aan de slag.

Het heeft hem de nodige zweetdruppels gekost om een route te bedenken die je én langs alle hunebedden brengt én steeds mooi en verrassend is om te lopen. De voorbereiding heeft al met al meer dan een jaar gekost. Bij het maken van de route kreeg hij advies van provinciaal archeoloog Wijnand van der Sande, die hem wees op tal van andere plekken als grafheuvels en celtic fields waar een interessant archeo­ logisch verhaal aan vast zit.

Waar mogelijk loopt de route door natuurgebieden. Zo kom je over meer

Rond 1920 lag hunebed D30 in de eindeloze weidsheid van het Noorderveld van Exloo. De foto van Hans Dekker rechtsboven laat zien dat het veld bijna een eeuw later heeft plaatsgemaakt voor de staatsbossen van de Boswachterij Exloo.

25

Foto: Hans Dekker

Boekbespreking

dan tien terreinen van Het Drentse Landschap en door alle drie nationale parken van Drenthe. De tocht langs de hunebedden brengt de wandelaar ook naar onverwachte plekken als de buitenwijken van Emmen om de hunebedden te bekijken die daar verstopt liggen...

Unieke wandelingen

De Loop langs de Hunebedden is in totaal 309 kilometer lang en we hebben hem opgedeeld in 19 etappes van gemiddeld 15 kilometer. Bij het maken van de route heeft Roelof Huisman er steeds op gelet dat er zo weinig mogelijk langs verharde wegen hoeft te worden gelopen. Uiteindelijk gaat ruim tweederde van de route over onverharde wegen.

Start- en eindpunt van De Loop langs de Hunebedden is het Drents Museum in Assen. De route brengt je eerst noordwaarts door het Drentsche Aa-gebied naar Noordlaren. Daar gaat de wandeling in zuidelijke richting langs de ongeveer dertig hunebedden op de Hondsrug tot achter Emmen. Daarna loop je richting Sleen en Schoonoord om vervolgens door te steken naar Havelte in het zuidwesten van Drenthe.

Vervolgens gaat de route via Diever, het Fochtelooërveen en Veenhuizen naar het dorp Steenbergen waar het meest noordwestelijk gelegen hunebed ligt. De laatste etappes brengen je via Norg en Zeijen terug naar Assen.

Tegelijk met de archeologische monumenten leer je onderweg het Drentse landschap in al zijn gevarieerdheid kennen. Het maakt De Loop langs de Hunebedden ook tot een interessant alternatief voor mensen die het Drenthepad al een keer gelopen hebben en weer eens iets anders van Drenthe willen zien.

Kijk naar de oude foto’s, kijk om je heen en realiseer je hoezeer het Drentse landschap veranderd is sinds professor Van Giffen een eeuw geleden de hunebedden en hun omgeving nauwkeurig documenteerde. Hans Dekker maakte daarnaast nog heel veel mooie nieuwe foto’s van karakteristieke plekken. *Drs. L. Boivin is historicus en publicist over landschap en erfgoed.

Handige gids

De Loop langs de Hunebedden is niet met bordjes en tekens op bomen o.i.d. uitgezet. Je loopt hem aan de hand van gedetailleerde kaarten en heldere route­beschrijvingen in een handige gids.

Onderweg vind je in het boekje voor elk hunebed een pagina met tal van bijzonderheden over het monument.

Vaak staat er een oude foto of tekening bij om te laten zien hoe hunebed en omgeving in de loop van de tijd veranderd zijn.Voor ons was dat de meest overrompelende ervaring onderweg.

PS. Bescher­mers kunnen de gids met korting bestellen. Zie de wikkel van dit Kwartaalblad.

Koestal Lukas Hoven*

In een woordenboek wordt het woord ‘stal’ in de agrarische context omschreven als een ‘ omsloten en overdekte ruimte voor het bewaren of houden van vee’. Deze betekenis van stal is al duizenden jaren oud. De laatste decennia gaan de ontwikkelingen in de veeteelt razend snel. Bedrijfsgebouwen en werkprocessen ondergaan revolutionaire veranderingen. Wat betekent dat voor het boerenerfgoed?

Moderne halfopen stal

De hunebedbouwers (3.400 – 2.850 v.

Chr.) worden algemeen beschouwd als de eerste boeren van Drenthe. We kennen wel de hunebedden als begraafplaatsen, maar de bijbehorende nederzettingen zijn nog niet in deze provincie aangetoond. Uit de bronstijd en ijzertijd (2.000 v.Chr. tot begin jaartelling) zijn wel plattegronden van boer-

derijen bekend. Bij Orvelte staat een replica van een bij Hijken opgegraven boerderij uit de ijzertijd. Mens en dier leefden toen onder één dak, zonder afscheiding tussen stal en woongedeelte, zonder ramen en staldeuren. Alleen een gat in het dak voor de afvoer van rook en andere ‘ongezonde’ lucht. We noemen dit een woonstalhuis.

Een boerderij waar mens en dier onder één dak woonden wordt ook wel ‘Hallenhuis’ of ‘Lös hoes’ genoemd.

Dit type huis is aanvankelijk smal en lang. De breedte is ruwweg twee keer de lengte van een koeienlijf, met een middenpad als werkpad. Er ontstaan 2 hoofdtypes koestallen, de Friese en Hollandse stal. In de Friese stal staan de koeien met hun kop naar de zijmuren.

In het midden ligt een werkpad tussen twee gruppen (grup = mestgoot). In de Hollandse stal staan de koeien met hun kop naar het midden. De tussenruimte is een werk- en voerruimte. Achter de koeien ligt een grup met een looppad tegen de buitenmuur. In Drenthe wordt de Hollandse stal de hoofdvorm.

Pas in de 18e eeuw wordt hier een scheidingswand tussen stal en woongedeelte gebruikelijk.

Ventilatiegaten

17e - 19e-eeuwse schilderijen en reisverslagen getuigen van bouwvallige boerenbehuizingen in Drenthe. De stallen zijn dan gegroepeerd rond de deel. Een lange stal tegen de buitenmuur voor de melkkoeien. Daar tegenover vaak een kleinere stal voor de pinken en hokken voor kalveren. Boven de stallen worden met ‘slieten’ (dunne boomstammen) zolders gemaakt, voor de opslag van hooi, stro en gereedschap. Rond 1800 had een gemiddelde boer zo’n 9 à 11 runderen. Een boer met 15 koeien was een ‘grote’ boer.

Keuterboeren hadden zo’n 3 koeien.

Vooral in de 19e en 20e eeuw wordt de rundveestapel uitgebreid. Boerderijen worden vergroot door uitbouw en/of bijbouw van schaapskooien, hooischu-

Cultuurhistorie

ren en pinkenschuren.

De oudste boerderijen kenmerken zich door kleine driehoekige of vierkante gaten in de buitenmuur van het stalgedeelte. Ze dienden voor de ventilatie.

De openingen werden ’s winters dichtgestopt met hooi, stro of een passende steen.Vanaf eind 19e eeuw krijgen de boerderijen echte stalramen. Het aantal raampjes van de koestal was een indicatie van de omvang van de veestapel en dus het aanzien van de boer.Vuistregel was twee koeien per stalraam. In rijkere boerenkringen werd aan de hand van het aantal stalramen afgewogen of de ‘verkering’ qua afkomst wel of niet een geschikte huwelijkskandidaat was.

pomp.Vanaf de jaren ’60 werden in de stallen leidingen aangelegd voor de aanvoer van water (per twee koeien een drinkbakje) en de afvoer van melk.

De automatisering doet zijn intrede in de koestal.

Voor de opvang van gier en uitwerpselen werd heidestrooisel en later stro onder de beesten gestrooid (systeem potstal). Periodiek moest de stal worden uitgemest. Met de introductie van de grup kon de mest worden opgevangen. In de jaren ’60 ontstonden semi-automatische mestafvoersystemen.

De mest wordt dan afgevoerd naar een gierkelder, een ondergrondse opvang buiten de boerderij.

Modernisering

Herbestemming

In de oude stallen stonden de melkkoeien vast aan een paal en later een ketting. Dat was nodig om rust in de stal te waarborgen en strijd om het drinken en voedsel te voorkomen.

Het voeren gebeurde aanvankelijk op de ‘vlakke vloer’. Het vee dronk water uit emmers of drinkbakken. Met de introductie van de voergoot werd minder voer vermorst. De voergoot werd ’s ochtends en ’s avonds schoon geveegd om te worden gebruikt als drinkgoot.

Het water werd aangevoerd vanuit de

De laatste 40 jaar verandert het aanzien van boerderijen en boerenerven in snel tempo. De ligboxenstal wordt ontwikkeld. Steeds grotere stallen met soms honderden loslopende koeien, open wanden voor een gezonder leefklimaat, koeien lopen ‘op roosters’ zodat de mest direct wordt afgevoerd. Silo’s in verschillende gedaanten verschijnen op het erf: voor de opslag van kuilvoer (gras en mais), kunstmest, krachtvoer en mest.

Geautomatiseerde voedersystemen doen hun intrede, melkrobots verschij-

nen en de computer bepaalt hoeveel krachtvoer elke individuele koe krijgt.

Deze revolutie ‘in en rond de stal’ kan meestal geen vorm meer krijgen binnen de ruimtelijke contouren van de Drentse dorpen. Het verplaatsen van boerderijen naar het buitengebied is sinds de jaren ’70 aan de orde van de dag.

De historische waarde van boerderijen wordt mede bepaald door het samenhangende beeld van boerderij, bijgebouwen en erfinrichting.

Beeldbepalende elementen zijn baanderdeuren, staldeuren en stalraampjes.

Tegenwoordig krijgen oude boerderijen vaak een nieuwe bestemming, veelal als woonboerderij. De traditionele indeling voldoet dan niet meer aan de nieuwe functie-eisen en wensen van comfort.

Ingrijpende verbouwingen zijn het gevolg. Wordt door de verbouwingswoede de traditionele samenhang van de boerderij teveel aangetast, dan vervalt de legitimatie voor de term woonboerderij. Hier ligt een mooie opgave voor architecten, stedenbouwkundigen en gemeentebesturen.

27

Friese stal

* L. Hoven is lid van de Werkgroep Boerderij en Erf van Het Drentse Landschap.

Heel Nederland de lucht in

Kunstvogelmanifestatie ‘Heel Nederland de lucht in’ is de titel van een landelijke KunstVogelManifestatie.

Ruim 110 kunstenaars van naam en faam presenteren hun ‘vogelwerken’ landelijk. Een uitwaaierende Nederlandse ‘vogelbelt’ van Appingedam, via NieuwAmsterdam, Schokland, Rotterdam, Den Haag en Middelburg met Slot Zeist als middelpunt. Een uniek gebeuren. Nog nooit stond ‘de Vogel’ zo in de kijker…

Als peuter van twee heb ik mijn eerste IJsvogel de nek omgedraaid. Het opgezette vogeltje stond al twee jaar naast de klok op de schoorsteenmantel toen het gebeurde. In de strenge winter van 1942 had mijn grootvader het beestje gevonden. Doodgevroren. IJsvogels kunnen niet tegen de kou. Jarenlang is het zo blijven staan, daar, op die schoorsteenmantel, gehavend, mij verwijtend aanstarend.Vuilwit vulsel puilend uit het geknakte keeltje.

Het zou meer dan zeventig jaar duren voor ik mijn tweede IJsvogel zag. Het

Siemen Dijkstra

jaar 2016 was nog kakelvers, de eerste sneeuw was alweer verdwenen. We wandelden een blokje, vlak bij huis, het veld door en langs de Hoogeveensche Vaart weer terug. En daar zat hij, in alle rust, op een tak, vlak boven het water… Mijn tweede IJsvogel! Een ijsblauwe bliksemschicht en weg was hij. Richting sluis Erica. Blijdschap, verrukking, schrik? Nee. Het was een aangename huivering. In lichte mate keelsnoerend maar niet onprettig. Ik moest denken aan een leerling van me, op school in Emmen, die mij elke

Peter van Strien*

maandag voor het eerste uur vertelde over zijn vogelwaarnemingen. Ik hoor de 15 of 16-jarige vogelaar nog zeggen: ‘En opeens... Ik kijk… Ik schrik me rot!

Een… Draaihals!’ Verrassingen komen harder aan als je jong bent, denk ik.

Mocht ik ooit een Draaihals tegenkomen, ik zal niet schrikken. In een vogelprovincie als Drenthe moet je op je hoede zijn.

Vogelgekte

In het voorjaar van 2016, het hoogseizoen voor vogels, zal elke vogelaar zijn hart kunnen ophalen. Op zeven vogelvriendelijke hotspots zullen ze neerstrijken op de tentoonstelling ‘Hoogvliegers van het Laagland’. En in hun kielzog de zwermen liefhebbers, verleid door zoveel kansen op bijzondere waarnemingen en kijkgenot. Het nieuwste Puttertje, de laatste Grutto, de ultieme IJsvogel… In verf, aquarel, pastel, grafische technieken, brons, steen, glas of hout. Eenmaal besmet met het vogelvirus raak je nooit meer uitgevogeld. Kijk maar naar mannen als Nico de Haan, Hans Dorrestijn, Pieter van Vollenhove. Ook in Drentse kunstkringen komen ze voor. De etser Han van Hagen bijvoorbeeld. Als natuurlief-

Kunst

Eric van Ommen

Lia van Rhijn

Han van Hagen

Bert Denneman

hebber is Han ook lichtelijk vogelgek.

Op zijn bescheiden landgoed aan de Drentse kant van het Reestdal wordt in de mooie maanden dan ook heel wat afgekwinkeleerd. Een ooievaarsfamilie is bij hem kind aan huis. Naar aanleiding van een gedicht van Georg Trakl ‘Die Raben’ maakte hij vorig jaar vier etsen in prachtcassette met cd waarop het getoonzette gedicht te horen is…

Drentse kunst

Als vogelkunstenaar móét je vogelliefhebber zijn. Het gaat niet om de realistische afbeeldingen uit vogelgidsen.

Kunstenaars maken geen afbeeldingen.

Nee, ze laten hun verbeelding de vrije loop. Het kunstwerk is de weerslag van een persoonlijke ervaring, een ontmoeting, het laat het wezen van een bepaalde vogel zien, niet als soort, maar als individu.

Zo schept de kunstenaar zijn eigen (vogel)wereld. Werelden, sferen waar jij als toeschouwer van harte welkom bent. Bij een houtsnijder als Siemen

29

Lidwien Chorus

Elysia Verhoeven

Dijkstra weer anders dan bij een houtsnijder als Eric van Ommen. De Raaf van keramiste Lia van Rhijn en die van Han van Hagen, de Nonnetjes van lithograaf Lidwien Chorus, de bronzen van Bert Denneman en de keramische beelden van Elysia Verhoeven.

Verschillende werelden, verschillende verhalen. Allemaal Drentse kunstenaars.

Vogels spreken tot onze verbeelding.

De domme uil, de wijze uil, de sterke, trotse adelaar, de slimme ekster van Ellen ten Damme, de valse kraai op het huisje van de heks.Vogels horen erbij.

Ze staan ook voor verlangen naar vrijheid. Over vogels raak je nooit uitgepraat, op vogels nooit uitgekeken. Een wereld zonder vogels is ondenkbaar.

We moeten zuinig zijn op onze vogels.

Daarom deze manifestatie op zeven plekken in Nederland. Een eerbetoon aan onze gevederde vrienden.

Overzicht locaties Kunstvogelmanifestatie Galerie Van Strien, Nieuw-Amsterdam: 3 april t/m 26 juni; feestelijke opening 3 april openingstijden: vr-za-zo 13.00 - 17.00 uur Galerie T., Middelburg: 3 april t/m 28 mei; feestelijke bijeenkomst 1 mei openingstijden: do t/m za 11.00 - 16.00 uur, zo 13.00 - 16.00 uur Museum Møhlmann, Appingedam: 2 april t/m 3 juli openingstijden: vr-za-zo 13.00 - 17.00 uur Museum Schokland: 9 april t/m 10 juli openingstijden: di t/m zo 11.00 - 17.00 uur Natuurhistorisch museum, Rotterdam: 16 april t/m 17 juli openingstijden: di t/m zo 11.00 - 17.00 uur Slot Zeist: 10 april t/m 19 juni openingstijden: di t/m vr 11.00 - 17.00 uur, za en zo 13.00 - 17.00 uur Museum Meermanno | Huis van het Boek, Den Haag openingstijden: di t/m zo 11.00 - 17.00 uur

*P. van Strien is eigenaar van Galerie van Strien in Nieuw-Amsterdam.

Kortweg 1-Hunzedal om enkele waterwinputten te verplaatsen. De verwachting is dat eind 2016 de eerste schop de grond ingaat.

Samen met Waterschap Hunze en Aa’s en de Hengelsportfederatie Groningen-Drenthe heeft de stichting het plan ‘Onze Hunze’ uitgewerkt als uitvloeisel van de Hunze-visie. De titel ‘Onze Hunze’ suggereert het al. Doel is om bewoners en gebruikers van het Hunzegebied nader bij de ontwikkelingen in hun omgeving te betrekken. Dit doen we door ruimte te bieden voor ideeën uit het gebied. Dit zou kunnen gaan om scholen die met leerlingen in het gebied allerlei activiteiten rond de Hunze

ondernemen. Of vissers die zelf visplekken onderhouden. Er is al sprake van het initiatief ‘Visserslatijn’: ouderen die met kinderen samen gaan vissen bij de Hunze. En wat is er mooier dan verantwoordelijk zijn voor een gebied in je omgeving? Waar je leert vogels kijken of meehelpt de wilgenopslag onder de duim te houden. En wellicht en passant zwerfvuil opruimt om een middag in de buitenlucht af te sluiten met wat lekkers. Eind oktober werden ideeën samen met enthousiaste betrokkenen uit het gebied in een workshop opgetekend. In 2016 is de bedoeling te starten met ‘Onze Hunze’ in het gebied Gieterveen.

De gebieden Elzemaat en Annermoeras zijn als eerste Hunzegebieden ingericht rond 2003. In de jaren erna was er al veel te genieten hier van vogels, keerden moerasplanten terug en deed ook de Bever weer zijn intrede.Vanwege problemen met de doorstroming van de Hunzemeanders in beide gebieden is besloten de meanders te verbreden zodat deze al het water af kunnen voeren. De genormaliseerde ‘oude’ Hunzeloop is hierbij gedempt. Dit was een lastige afweging omdat opnieuw ingrijpen in bestaande natuurgebieden niet voor de hand ligt. Daarom is zo zorgvuldig mogelijk omgesprongen met aanwezige kwetsbare planten zoals de Polzegge, maar ook

1

ASSEN

1 3 2 EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL 4

Foto: Hennie Leijtens

Na jaren van voorbereiding is het dan bijna zover. De start van de inrichting van het nieuwe natuurgebied Tusschenwater in het Hunzedal, net ten zuiden van De Groeve. Eind november 2015 tekenden Waterbedrijf Groningen, Provincie Drenthe, Waterschap Hunze en Aa’s, Gemeente Tynaarlo en Het Drentse Landschap hiertoe een samenwerkingsovereenkomst.

Hierin zijn afspraken gemaakt over de wijze van inrichting, maar ook over het toekomstig beheer en onderhoud van het gebied. Daarmee is de fase van planvorming afgerond en gaat de voorbereiding van de inrichting nu echt beginnen.

Het waterbedrijf zal als eerste werkzaamheden gaan uitvoeren

Berichten

De Gemeente Tynaarlo, de waterscouts van de Nicolaasgroep, Waterschap Hunze en Aa’s en de stichting hebben de handen ineengeslagen om na te denken over de toekomstige inrichting van de zuidzijde van het Zuidlaardermeer. Het Drentse Landschap beoogt hier een goede aansluiting van de Hunze op het Zuidlaardermeer in de vorm van een meanderende Hunze omgeven door moeraszones (delta). De scouts willen graag een nieuwe accommodatie van waar men met boten het meer op kan.

De Gemeente hecht belang aan voldoende ruimte voor dagrecreatie. Dit heeft geleid tot een ruimtelijke schets voor het gebied waarin alle partijen zich kunnen vinden, waarmee de basis is gelegd voor concrete planontwikkeling de komende jaren.

In de Bronnegermaden, Buinerstraat 3 te Borger, ligt langs het Kanaal Buinen-Schoonoord een uit het begin van de 20e eeuw daterend sluiswachtershuisje. Prachtig gelegen in dit beekdallandschap is het in cultuurhistorisch opzicht van belang. Samen met de naastgelegen gemetselde sluis is het

een uniek stukje industrieel erfgoed. Onze stichting heeft zich ingespannen dit waardevolle huisje te verwerven ook al gezien de plannen om binnen enkele jaren in de Bronnegermaden een nieuw natuurgebied te realiseren. Het bijbehorende ca. 80 are grote erf is daarbij namelijk onmisbaar.

Vlak voor de jaarwisseling werden er, voor het eerst sinds 2009, weer ottersporen aangetroffen langs de Hunze door Tim Horneman. Sporen werden aangetroffen in het Annermoeras en in Torenveen. Otters zijn al weer een tijdje bezig om Drenthe te herkoloniseren.

Momenteel zwemmen er zo’n 10 tot 15 dieren rond in Drenthe. De meeste Otters zitten rond het Leekstermeer en in de westelijke helft van Drenthe.

Ook langs de Drentse Aa worden nu weer ottersporen aangetroffen. Landelijk is de Otter, mede dankzij herintroductie, bezig aan een comeback. In heel Nederland leven er nu zo’n 160 dieren. Het herstel van de otterstand lijkt nu door te zetten, hoewel er nog wel verontrustend veel verkeersslachtoffers vallen. Alleen al in Drenthe zijn in de loop van 2015 vier verkeersslachtoffers gevonden.

Foto: JAaldrik Pot

met de Bever. Beide projecten zijn eind 2015 opgeleverd.

31

2-Gebiedsontwikkeling Uffelte - Ruinen Eind 2015 is het proces rond de gebiedsontwikkeling Uffelte – Ruinen gestopt. Waar ging het om? Provincie Drenthe, Waterschap Reest en Wieden, gemeenten, landbouw- en natuurorganisaties onderzochten de mogelijkheid van het bovenstrooms water vasthouden in dit gebied in tijden van extreme neerslag. Doel was om daarmee wateroverlastproblemen rond het benedenstrooms gelegen Meppel ook op langere termijn te voorkomen. Dit zou moeten samengaan met herstel van verdroogde natuurgebieden zoals Rheebruggen en omge-

ving. Tegelijkertijd zou ook de landbouw hiervan profiteren.

Ondanks het nader in beeld brengen van de inrichtingsmogelijkheden voor het gebied, onder meer via hydrologisch onderzoek, is het niet gelukt om tot een voor alle betrokkenen acceptabel plan te komen.

Voor de natuurorganisaties waren er onvoldoende garanties dat via grondverwerving en inrichting herstel van natuurgebieden echt in het verschiet lag.

Wellicht dat op kleinere schaal dit in de komende jaren alsnog mogelijk wordt.

Berichten

Foto: Sonja van der Meer

32

4-Start verbouwing De Havixhorst

3- Nieuwe vakantiewoning Eén van de van oorsprong 19e-eeuwse boerderijen op het Landgoed Rheebruggen, De Meiersplaats, is recent door Het Drentse Landschap herbestemd en verbouwd tot vakantiewoning.

De woning biedt ruimte aan

acht personen. De vakantiewoning wordt verhuurd via www.buitenlevenvakanties.nl.

Dit is de organisatie die namens alle provinciale landschappen, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten de verhuur van vakantiewoningen verzorgt.

De oplettende bezoeker kan niet zijn ontgaan dat gestart is met de verbouwing van de zolderverdieping van havezate De Havixhorst. De verbouwing was noodzakelijk omdat de kap toe was aan restauratie en omdat het de mogelijkheid bood om het pand te verduurzamen en op deze manier een bijdrage te leveren aan het verlagen van het energieverbruik.

De verbouwing maakte het ook mogelijk om vijf hotelkamers toe te voegen. Daarbij is bewust gekozen voor hotelkamers in een betaalbaar segment.

Ten slotte zorgt de verbouwing voor verbetering van de toegankelijkheid van de havezate voor mindervaliden, mede door de aanleg van een lift, die zorgvuldig is ingepast.

De Provincie Drenthe heeft in augustus vorig jaar een subsidie van € 200.000,-- beschikbaar gesteld aan Het Drentse Landschap voor de verbouwing.

Daarna is direct gestart met de voorbereidingen van de bouw.

De start van de bouwwerkzaamheden vond vervolgens plaats in januari jl.

Het Oranjekanaal, een mooie mislukking?

Het Oranjekanaal staat bekend als een mooie mislukking.

Mooi omdat het een prachtig tracé dwars door Drenthe volgt dat nauwelijks door moderne ingrepen is aangetast. Mislukking omdat het een particulier initiatief was waar de investeerders fors op hebben toegelegd.

Tegelijk hebben duizenden boeren en arbeiders een bestaan op kunnen bouwen dankzij de aanleg van het kanaal.

onder Emmen. Het is van 1853 tot 1858 aangelegd om de afvoer van turf uit de Bargervenen mogelijk te maken. Later is het vooral gebruikt voor het transport van landbouwproducten, bijvoorbeeld voor aardappels naar de aardappelmeelfabriek in het dorp Oranje.

Dorpen als Schoonoord, Odoornerveen en NieuwDordrecht zijn aan en dankzij het kanaal ontstaan.

Het kanaal loopt over een afstand van 44 km van Hoogersmilde naar Oranjedorp

Eind jaren zeventig is het kanaal gesloten voor de scheepvaart en in beheer gekomen

van de waterschappen Vechtstromen en Drents Overijsselse Delta. Het Oranjekanaal is nu een prachtig verstild water dat een mooi lint door Drenthe vormt.

De vereniging Koninklijke Nederlandse Heidemij (KNHM) en Het Drentse Landschap hebben de bijzondere geschiedenis van het Oranjekanaal vastgelegd in een boekje met vier fietsroutes.

De gids verschijnt in de reeks Watererfgoedroutes die bewoners en bezoekers anders naar

hun omgeving laat kijken, meer vanuit het water. De boekjes vertellen hoe belangrijk water was en nog steeds is voor de leefbaarheid van een gebied en welke sporen uit het verleden daar nog van getuigen.

Zo draagt de reeks bij aan een zorgvuldige omgang met het bijzondere watererfgoed in Drenthe.

Beschermers kunnen het boekje met korting bestellen. Zie hiervoor op de wikkel van het Kwartaalblad.

Berichten

Diversen Nieuwe directeur Zoals u wellicht weet, gaat onze huidige directeur Eric van der Bilt komende zomer met pensioen. Na een uitgebreide sollicitatieprocedure zal de heer Erwin van Liempd vanaf 1 mei starten met zijn werkzaamheden als directeur.

De heer Van Liempd is 46 jaar en was laatstelijk vestigingsmanager van het adviesbureau Geofox/Lexmond, daarvoor hoofd educatie en publieksbegeleiding van Naturalis. Hij is getrouwd en zal binnenkort zich in Drenthe gaan vestigen.

Wij hebben er alle vertrouwen in dat de heer Van Liempd goed bij onze stichting past en dat we de komende jaren net zo goed en enthousiast blijven werken aan onze doelstellingen en het versterken van ons draagvlak in de Drentse samenleving.

In het volgende kwartaalblad staan we uiteraard uitgebreid stil bij het afscheid van Eric van der Bilt.

Medewerker events, marketing en communicatie Sinds 7 maart is Annemarie Kasper-Darwinkel (42) bij onze stichting werkzaam als medewerker events, marketing en communicatie. Zij zal zich vooral gaan bezighouden met de samenwerking met de Gemeente Assen in het Duurzaamheidscentrum in Assen en het verder ontwikkelen van de programmering voor onze erfgoedobjecten zoals kerken en molens.

Floraprijs 2016 voor Hester Heinemeijer Op 20 februari jl. is op de jaarlijkse bijeenkomst van de Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD) de Floraprijs 2016 uitgereikt aan Hester Heinemeijer. De uitreiking van de prijs gebeurde door gedeputeerde Henk Jumelet.

Hester, tot halverwege 2015 als senior ecologisch medewerkster verbonden aan onze stichting, ontving de prijs voor haar niet aflatende strijd voor behoud van natuur en landschap in Drenthe. Daarnaast stond Hester mede aan de basis van de oprichting van de Werkgroep Florakartering Drenthe en heeft ze een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van de Atlas van de Drentse

Flora. In dit standaardwerk zijn de verspreiding en de ecologie van Drentse plantensoorten gedetailleerd beschreven. De prijs bestond uit een houten beeld met daarop het logo van de werkgroep, een afbeelding van de Zweedse kornoelje. De stichting feliciteert Hester van harte met deze welverdiende prijs!

Drainage en beregening rond Natura2000-gebieden In 2015 is een discussie op gang gekomen over hoe om te gaan met drainage en beregening rondom de Natura2000gebieden. Aanleiding was de aanleg van drainage pal naast het Leggelderveld van Natuurmonumenten. Met name vanuit agrarische hoek bestond

de vrees dat in brede zones rondom Natura2000-gebieden drainage en beregening vergunningplichtig zouden worden.

Bovendien zou voorbereidend onderzoek voor rekening komen van de agrariĂŤr. Eind 2015 is door Provincie Drenthe, LTO, natuurorganisaties en waterschappen een regeling uitgewerkt. Deze moet leiden tot een reĂŤle begrenzing van gebieden rond Natura2000gebieden met heldere afspraken over drainage en beregening van gronden, maar ook over waterhuishoudkundige herstelmaatregelen voor de Natura2000-gebieden. En dat is voor veel van deze gebieden zoals het Drentse Aa-gebied van groot belang.

33

34

Berichten

tale encyclopedie kan immers – in tegenstelling tot een versie in boekvorm – op ieder moment uitgebreid worden. Zo ontstaat een steeds groeiende kennisbank over Drenthe!

Het Drents Archief is momenteel bezig om een deskundige redactie samen te stellen, die wanneer nodig de voorgestelde aanpassingen en uitbreidingen toetst. Uiteindelijk moet de digitale Drentse Encyclopedie op een aantrekkelijke manier belangrijke en betrouwbare informatie over Drenthe zichtbaar maken.

Geheugen van Drenthe De digitale Drentse Encyclopedie herbergt een schat aan informatie over de Drentse geschiedenis. Deze encyclopedie is gebaseerd op de papieren uitgave van 2003. In de tussentijd is er veel gebeurd, zowel op technisch gebied als op inhoudelijk vlak. De verouderde vormgeving wordt

aangepakt en – wat natuurlijk veel interessanter is – de inhoud wordt geactualiseerd en uitgebreid. De grove kam wordt door de encyclopedie gehaald: leven de personen nog? Zijn er instellingen in de tussentijd van naam veranderd? Ook wordt er veel meer beeldmateriaal aan de encyclopedie toegevoegd en worden

onderwerpen gekoppeld aan een locatie op de kaart. Zoeken op de kaart behoort straks dan ook tot de mogelijkheden. Een belangrijke doelstelling rond de nieuwe digitale encyclopedie is dat deze uitnodigt tot participatie. Iedereen kan reageren, correcties doorgeven, maar ook nieuwe onderwerpen of begrippen aandragen. Een digi-

Themabijeenkomst Groen Drenthe Steunpunt Erfgoed Drenthe heeft op 3 december 2015 een themabijeenkomst Groen Erfgoed gehouden voor gemeenten en natuurorganisaties op de historische buitenplaats De Havixhorst.Vertegenwoordigers van de Rijksuniversiteit Groningen, Het Drentse Landschap, Landschapsbeheer Drenthe en de Gemeente Midden-Drenthe verzorgden presentaties.

Doel van de middag was om thema’s te benoemen voor een Drentse Groen Erfgoed Agenda.Vooral belangrijk omdat de verantwoordelijkheid voor met name het cultuurlandschap niet altijd even duidelijk is: ‘Het is van iedereen, maar tegelijk ook van niemand’. Ook werden er zorgen geuit over het verdwijnen van kleinschalige landschapselementen als houtwallen, sloten en randbeplanting.

Goed monitoren en inzichtelijk maken van deze ontwikkelin-

Berichten

gen is van groot belang. Om de betrokkenheid van burgers en ondernemers te vergroten is het delen van kennis belangrijk.

De gemeentelijke cultuurhistorische waardenkaarten zouden hiervoor goed kunnen worden gebruikt.

Oude Drentse Kerken Net voor de jaarwisseling werd de pastorie behorend bij de hervormde kerk te Bovensmilde door de PKN aan Het Drentse Landschap/Oude Drentse Kerken om niet overgedragen.

Pastorie en kerk vormen een monumentaal ensemble waar al enige tijd herbestemmingsplannen voor zijn. De Provincie Drenthe heeft voor realisatie hiervan subsidie beschikbaar gesteld maar er is nog geen omgevingsvergunning. Dit komt omdat de Rijksdienst Cultureel Erfgoed grote moeite heeft met aanpassing van het unieke bankenplan. Echter zonder aanpassing van de banken is de kerk niet multifunctioneel bruikbaar en is een kansrijke exploitatie onmogelijk. Hopelijk lost dit dispuut zich binnenkort op.

In een zeer open en prettige sfeer is met de PKN Odoorn gesproken over de overname van de Margarethakerk in het gelijknamige esdorp. Een zeer bijzondere kerk gezien het uit veldkeien opgebouwde koor.

De overdracht zal dit voorjaar plaatsvinden inclusief de besproken bruidsschat. Om de voor het duurzaam onderhoud beschikbaar gestelde bruids-

schatbedragen ook daadwerkelijk aan de bedoelde moeizaam te exploiteren monumenten te besteden, is in december 2015 een Stichting Fonds Onrendabele Monumenten Drenthe opgericht. De bruidsschat van bijvoorbeeld de kerk van Odoorn wordt daar specifiek gelabeld voor deze kerk in ondergebracht. Ook voor de molens van de Gemeente Noordenveld, die eveneens dit voorjaar overgedragen zullen worden, is deze constructie afgesproken.

Duurzaamheidstips voor monumenten Woont u in een monument of ander karakteristiek gebouw en wilt u energie besparen? Bekijk dan de nieuwe brochure van Steunpunt Erfgoed Drenthe

’12 duurzaamheidstips voor monumenten’. In de brochure worden tips gegeven om het energiegebruik te verlagen en het comfort in uw woning te verbeteren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen tips voor bewust gedrag, kleine en grote bouwkundige maatregelen.

Kijk voor meer informatie op de website www.erfgoeddrenthe.nl of vraag de brochure aan via info@erfgoeddrenthe.nl.

Afscheid Marga Kool Na 16 jaar als dijkgraaf bij het Waterschap Reest en Wieden en 8 jaar gedeputeerde bij de Provincie Drenthe nam Marga Kool op 19 januari afscheid.

Het Drentse Landschap kent haar als een buitengewoon bestuurder. Altijd opererend vanuit de inhoud maar met

een beschaving en persoonlijkheid zoals men die maar zelden aantreft. We hebben met veel genoegen op vele fronten met haar samengewerkt. Als gedeputeerde van milieu, de cultuur en het gebiedsgericht werken in het dal van het Oude Diep.

Als dijkgraaf natuurlijk in het project Samen over de Reest en het waterbergingsproject in de Veeninger Plassen. Marga houdt van het Drentse landschap.Van de natuur, het cultuurlandschap maar ook van de mensen die er in leven en werken. Onze stichting kijkt met veel genoegen terug op de samenwerking en dankt haar voor haar inzet voor Drenthe.

35

36

Berichten

Schenkingen, legaten en giften

Het Drentse Landschap heeft een gift van € 3.500,-- ontvangen als bijdrage voor de aanleg van een bos nabij de Hondstong. Wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd vond Peter Bennema het leuk om een lang gekoesterde wens in vervulling te laten gaan, namelijk de aanleg van een (klein) Rode beukenbosje.

De bij zijn afscheid ontvangen giften van familie, vrienden en collega’s heeft hij voor dit doel aan onze stichting geschonken. Dit voor-

jaar wordt het bos geplant.

Van de Stichting Hunzevallei werd ruim € 2.400,-- ontvangen voor de promotie en het onderhoud van het Hunzepad dat loopt van het Zuidlaardermeer tot Exloo.

Het Drentse Landschap werd tot één van de erfgenamen benoemd in de nalatenschap van mevrouw Wilterdink uit Vries en ontving € 72.000,-- .

De erven van mevrouw H.M. Poortman maakten € 1.000,-over. De heer Arnolds uit Beilen doneerde een extra bijdrage van € 300,-- en de heer Ouwersloot uit Emmen maakte € 80,-- over. Het echtpaar Stuiver uit Havelte gaf het

‘cadeaupotje’ van hun 50-jarig huwelijksfeest van € 500,-- aan de stichting en mevrouw Spencer uit Den Haag gaf € 200,-extra aan het einde van het jaar.

De heer Scholten uit Ermelo maakte ter ondersteuning van het Drentse heideschaap € 50,-- over en voor het beheer van het Ooster- en Westerzand werd € 300,-- ontvangen.

Lu’x B.V. te Glimmen schonk € 250,-- en Aareon Nederland uit Emmen maakte de waarde van het kerstpakket (€ 70,--) van de heer E. Snijder over.

De werkgroep Rondom Magnus overhandigde de directeur van Stichting Oude Drentse Kerken een cheque van € 1.000,--. Dit was de opbrengst van de veiling van

de doeken met schilderijen die gedurende het project Rondom Magnus rond de kerk in Anloo te bewonderen waren.

Het Drentse Landschap/Oude Drentse Kerken is zeer verguld met al deze genereuze schenkingen. Het stimuleert ons nog meer om ons werk te doen.

Dank hiervoor!

Prins Bernhard Cultuurfonds Uit het Ropke Wijnia Fonds en het Ger Jansen Fonds werd € 45.000,-- ontvangen voor de aankopen van een natuurgebied bij het Groote Zand en Scharreveld (zie Waarvan Akte). Het Drentse Landschap is zeer blij dat mede door de steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds deze aankopen konden doorgaan in een tijd waarin het reguliere aankoopbeleid van de overheid bijna volledig stilstaat.

Dinamofonds Ook het Dinamofonds heeft met een bedrag van € 11.500,-een bijdrage geleverd aan de aankopen van een drietal natuurgebieden, te weten in het Hunzedal, Landgoed Rheebruggen en Landgoed Vossenberg/Oude Diep. Ook hier geldt dat door de verwerving vaak het beheer van het totale gebied beter kan worden uitgevoerd.

Het Drentse Landschap vindt het geweldig dat het Dinamo­ fonds zich inzetten om het aantal natuurgebieden in Drenthe te vergroten.

Berichten

Foto: Hans Hut

Veldleeuwerik

37

De ooit zo wijdverbreide Veldleeuwerik is van alle soorten misschien wel het zwaarst getroffen door de intensivering van de landbouw. De geschatte afname in Nederland wordt sinds de jaren zestig becijferd op 96%. Open landerijen, zoals bijvoorbeeld de wingebieden van Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD), behoren misschien wel tot het beste wat Drenthe voor deze soort te bieden heeft.Ondanks de hoge dichtheden is hier voorzichtigheid geboden.

In graslanden verliezen veel Veldleeuweriken hun jongen als gevolg van ongunstig geplande maaibeurten. In 2015 is gekeken naar de gevolgen van het maaien en is op een deel van de percelen een uitgesteld maaibeheer getest. Mede dankzij een bijdrage van WMD zijn zenders aangeschaft om oudervogels en jongen gedurende het broedseizoen te kunnen volgen. Met deze techniek werd zichtbaar dat Veldleeuweriken profiteren vanverlate maaibeurten en meer jongen groot zien worden. Lees meer in het artikel op pagina 10-11.

wmd.nl

38

Voor het voetlicht

In/uit de Politiek Zorgen om de Ruimtelijke Ordening Nederland stond altijd bekend om haar zorgvuldige ruimtelijke ordening (RO). Iedereen is zich bewust van het verschil in ruimtelijke kwaliteit met bijvoorbeeld België, waar overal gebouwd mag worden. Ook in Drenthe werd de ongebouwde ruimte gekoesterd.

De laatste jaren verslapte geleidelijk de rol van Rijk en Provincie op het punt van de RO. Met als gevolg dat er in ons buitengebied een ware industrialisatie heeft plaatsgevonden. Zowel het Rijk als het huidige college van Gedeputeerde Staten zet sterk in op economische groei en werkgelegenheid en daar lijkt een terughoudend RO beleid niet bij te passen. Minister Schultz van Haegen bracht half Nederland aan het schrikken door bebouwing langs onze prachtige kust makkelijker te maken. Gelukkig zorgden hevige protesten (meer dan honderdduizend handtekeningen) ervoor dat ze van deze plannen afziet maar toch lijkt het een opmaat tot wildgroei. Ook in onze provincie zien we een verruiming en wel in relatie tot ons prachtige Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentse Aa. Net na de viering van het 50-jarige jubileum waarin vriend en vijand de loftrompet stak over dit juweel van Drenthe, komt het landschap van de Drentse Aa verder onder druk. Tegen alle ratio in en tegen een kostprijs van € 60.000,-- per parkeerplaats wil de Provincie Drenthe in het NP Drentse Aa bij De Punt een transferium aanleggen. Terwijl een paar kilometer verderop het transferium Haren net met 400 plaatsen is vergroot. Minstens zo pijnlijk is het gegeven dat de Provincie Drenthe, waar zij eerst tegen was, bij Schoonloo een akkerbouwbedrijf toestemming geeft de intensieve neventak met maar liefst 80.000 kuikens uit te breiden. Bij alle ammoniak- en fosfaatdruk in de Drentse Aa een volstrekt onbegrijpelijk besluit. Dit soort gebeurtenissen maakt duidelijk hoe kwetsbaar ‘onze kip met gouden eieren’, ons mooie en unieke landschap, is. Zeker als dit een opmaat is voor meer van dit soort schrijnende ontwikkelingen.

WNF: Natuur in Nederland Het Wereld Natuur Fonds heeft kort geleden een zogeheten Living Planet Report over de natuur in Nederland uitgegeven.

Dankzij de hulp van vele vrijwilligers zijn ontzettend veel gegevens over het voorkomen van dieren in ons land verzameld. Door deze input heeft het WNF voor het eerst inzicht kunnen bieden in hoe onze natuur ervoor staat. Een gigantisch compliment aan de vrijwilligers, het WNF en de gespecialiseerde soortenorganisaties is zeker op z’n plaats. Het rapport schetst een beeld van de ontwikkelingen vanaf 1990. Toen de enorme achteruitgang

vanaf de Tweede Wereldoorlog echter al een feit was. Het beeld vanaf 1990 is genuanceerd. Waar het voor de Noordzee, onze bossen en het zoete water sinds 1990 redelijk gaat, is de achteruitgang in het agrarisch landschap en onze open natuurgebieden zoals heiden en duinen, schrikbarend. De oorzaak ligt zonder enige twijfel bij de grootschalige en intensieve landbouw. Zware bemesting, het gebruik van bestrijdingsmiddelen, monoculturen, intensief grondgebruik en verdroging veroorzaken een achteruitgang van 40%. In de heiden en duinen zelfs met 50%. Waar bij sommige leefgebieden de situatie zorgwekkend is, kan tegelijk geconstateerd worden dat door een betere natuurbescherming en milieubeleid de dierpopulaties gemiddeld wel met 15% zijn toegenomen. Het WNF pleit dan ook voor strenge en heldere wetgeving. Bemoedigend in dit opzicht is het feit dat de Tweede Kamer zich op 8 december heeft uitgesproken voor behoud van de Europese natuurregels, de Vogel- en Habitatrichtlijn. Negen andere EU-lidstaten hebben reeds hetzelfde gedaan.

Gastvrij Drenthe?

Het afgelopen half jaar is bij tijden extreem nat geweest. Dat tast de kwaliteit van onze recreatieve infrastructuur behoorlijk aan, zoals iedereen die regelmatig in onze natuur wandelt of fietst heeft kunnen ervaren. Ondanks het weer moet er namelijk beheerd worden, wordt er geboerd en recreëren mensen. Zowel de mensen uit Drenthe als de toeristen. Het recreatieve product van Drenthe hangt sterk samen met de aanwezige natuur en ons mooie landschap. We verkopen ons niet voor niets als de beste fietsprovincie van Nederland.

Daarbij wordt vaak gedacht aan de verharde fietspaden, waarvoor recent weer een financiële impuls voor het onderhoud door de Provincie is gegeven. Maar wat te doen met de enorme modderprut die de recreatieve ontsluiting van de natuurterreinen inmiddels is geworden. Zonder lieslaarzen is er bijna nergens meer te lopen. Als we trots onze natuurparels aan de vele bezoekers willen vermarkten, houdt gastvrijheid dan ook niet in om de paden en wegen enigszins begaanbaar te houden? Inmiddels is Nordic Walking als trend vrijwel verdwenen. Ervoor in de plaats is het ATB fietsen gekomen. Een prachtige vrijetijdsbesteding die enorm populair geworden is. Maar die ook een enorme impact op de begaanbaarheid van wandelpaden heeft. Net als de vroegere karresporen op het Ballooërveld zien we drasse wandelpaadjes van een meter breed door insporing , prutvorming en uitwaaiering, meters breed worden. Zou het niet een idee zijn om Drenthe breed eens te kijken hoe we een begaanbare recreatieve infrastructuur in onze Drentse natuur kunnen garanderen. Door bezuinigingen zijn de recreatievergoedingen sterk afgenomen met alle gevolgen van dien. Het zou goed zijn wanneer Provincie, Gemeenten, boermarken, LTO, ANV’s , Landschapsbeheer Drenthe, werkvoorzieningsschappen en de natuureigenaren eens om de tafel gingen om in een meerjarig traject dit probleem te adresseren. Ten bate van een onderscheidend toeristisch product Drenthe in de toekomst.

Eric van der Bilt, directeur/bestuurder Het Drentse Landschap

Het Drentse Landschap stelt inzendingen Harry de Vroome Penning open

Het Drentse Landschap reikt tweejaarlijks de Harry de Vroome Penning uit aan initiatieven of mensen die iets bijzonders voor de ontwikkeling van het landschap In Drenthe hebben gedaan of gaan doen.

Centraal daarbij staat een duurzame kwaliteitsbevordering van landschap met behoud van landschapkarakteristieke elementen. Tot medio april kunnen suggesties voor kandidaten of projecten die in aanmerking komen voor de penning 2016 ingediend worden Op de website www.drentslandschap. nl is meer informatie te vinden over de criteria waaraan de inzendingen moeten voldoen. Hier is ook een standaardformulier dat gebruikt moet worden voor de inzendingen.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur • VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving • PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland • JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen • PROVINCIE DRENTHE Assen 0592 36 55 55 www.pronincie-drenthe.nl • Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw • GRONTMIJ NEDERLAND B.V. Groningen (088) 811 47 91 Advies- ingenieursbureau • ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie duurzame energie uit afvalstromen.

• NAM B.V. Assen (0592) 36 91 11 Opsporing en winning van aardolie en aardgas in Nederland • Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant • NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMA B.V. Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT • N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water • DRUKKERIJ VAN GORCUM BV Raalte (0572) 349700 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen!

• DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen • POLYTEC NEDERLAND BV Assen (0592) 377400 www.polytec.nl • CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel • OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl

• WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis ELTON BV • Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • VNO NCW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • VANDERSALM Bouwkundig ontwerp- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 Installatiebedrijf DICK SJABBENS • Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken • Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis BOUWBEDRIJF BRUINS SLOT V.O.F. • www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw • HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77 • COMPUSYSTEMS Hoogezand (0598) 34 38 60 • OP- EN OVERSLAG MEPPEL B.V. Meppel (0522) 24 36 12 Grond, weg- en waterbouw • ROELOFS BV Den Ham (0546) 671 741 www.roelofszandwinning.nl • COOPERATIE TVM Hoogeveen www.tvm.nl De mobiliteitsverzekeraar: voor transport over weg, water en automotive • CARAAD BELASTINGADVISEURS Groningen www.caraad.com • RIETDEKKERSBEDRIJF J.G. KAPPE Diever (0521) 593 043 www.jgkappe.nl Natuurlijk riet! Onderhoud, reparatie, nieuwe daken, gratis quickscan • FRIESLAND CAMPINA DOMO Beilen (0593) 537 171 • VISSER ASSEN Assen (088) 1181888 www.visser-assen.nl • MACG MANAGEMENT & ADVIES COLLECTIEF Groningen (050) 579 8750 www.macg.nl • HOORNSTRA AANNEMINGSBEDRIJF N.V. Nieuw Buinen (0599) 212 170 www.hoornstra-nb.nl GROENVOORZIENINGSBEDRIJF • HILKO BAKKER B.V. Eursinge (0528) 241 986 BRANDS BOUWGROEP B.V. • Emmen (0591) 657900 www.brandsbouw.nl DUNNEWIND GROEP • Ommen (0529) 452150 www.dunnewindgroep.nl

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

Volg ons via