Agrarische Schouw 2023

AFBOUW DEROGATIE: CHAOS EN GELDZORGEN

Rabobank Food & Agri

Blijven ontwikkelen met blik op de toekomst

De rol van Rabobank & Agri gaat verder dan cijfers en financieel advies. Samen zorgen voor gezonde en toekomstbestendige bedrijven. Food & Agriteam Friesland denkt graag met u mee.

Kijk voor meer informatie over Food & Agriteam Friesland op: rabo.nl/frl/fena

GRATIS 10 KG PROEFZAK

FITTER, GROTER, STERKER MET VITAMILK TITAN

Geef uw kalveren een topstart!

Met VitaMilk Titan behaalt u op een veilige manier maximale groei bij uw kalveren. Het melkpoeder bevat:

✓ Een hoog eiwitaandeel (25%) voor optimale groei in de eerste levensweken.

✓ Een hoog vetaandeel (23%) voor voldoende energie rondom het spenen met minder kans op terugval.

Daarnaast zorgt de unieke samenstelling voor een goede vochtbalans in het kalf, waardoor de kans op diarree drastisch wordt verminderd.

Het effect van VitaMilk Titan zelf ervaren?

Vraag een gratis 10 kg proefzak aan op forfarmers.nl/titan

KOPZORGEN OVER AFBOUW DEROGATIE

Waar de bijbel nog sprak over zeven vette jaren, houdt het voor de melkveehouderij na anderhalf jaar van financiële voorspoed al weer op. Onder invloed van hogere rentes en aanhoudend hoge voerkosten staat het verdienvermogen opeens weer onder druk. Maar vooral afbouw van derogatie hakt erin; dat is de echte gamechanger.

Meer mest afzetten tegen steeds hogere kosten en tegelijkertijd meer kosten maken voor de extra aanvoer van kunstmest. Het blijft wrang en eigenlijk niet te begrijpen dat het zo gaat. Maar het is de realiteit waar de sector mee moet dealen. En dat gebeurt ook. Op allerhande manieren spelen melkveehouders in op de veranderende regelgeving en maatschappelijke wensen. Het is interessant te zien dat LNV boeren die het anders willen doen daarin ook echt ondersteunt en hun een podium biedt binnen het project Groeien naar Morgen. Vier van hen vertellen in dit magazine wat hun drijft, welke kansen ze zien en oppakken. Maar opvallend is ook dat deze ondernemers - door het ministerie vaak bewierookt – juist erg kritisch zijn op LNV. Vanwege rare regelgeving, averechts werkende rekenmodellen en ook, daar is ie weer, afbouw van derogatie. Een afbouw die ook compleet indruist tegen de door het Rijk zo gepropageerde kringlooplandbouw. Ook LNV zal nog moeten ‘groeien naar morgen’.

Winst is het sowieso dat deze melkveehouders, net als vele collega’s, laten zien dat er volop beweging gaande is binnen de sector. Aan praattafels, rond het voetbalveld en in de algemene media wordt meer dan eens het beeld geschetst dat ‘er wel wat moet gebeuren’ en ‘dat de melkveehouderij nu toch moet gaan bewegen’. Maar dat gebeurt dus volop en komt onder andere via dit project tot uiting. Wie zegt dat dat niet zo is, heeft het gewoon bij het verkeerde eind. Dat inzicht begint inmiddels ook meer en meer te landen binnen politiek Den Haag. Waarschijnlijk niet in de laatste plaats door de invloed van Caroline van der Plas. Verderop in dit magazine ook een groot interview met haar. Hierin vertolkt ze wat onder veel boeren leeft: veranderen een aanpassen is prima, maar gun de sector daarvoor tijd. Evolutie brengt meer dan revolutie.

Op de vierde donderdag van september zal de impact van het derogatieverlies ook de ‘talk of the town’ zijn in Park Heremastate in Joure. Maar vast en zeker is er ook volop ruimte voor gezelligheid, kennisoverdracht en genoeglijk samenzijn. Iets waar de Agrarische Schouw al 69 edities op drijft. Het spreekwoord zegt: Na regen komt zonneschijn. Momenteel voelt het, bij stijgende kosten en aanhoudende onzekerheid, voor veel boeren vaak andersom. Maar ook aan die tijd komt hopelijk vroeg en anders wat later weer een einde. De zon komt altijd terug, zeker voor een sector die bereid is te groeien naar morgen.

COLOFON

Dit magazine is een jaarlijkse uitgave voorafgaande aan de Agrarische Schouw in Joure. Het magazine wordt in volledig beheer uitgegeven door Persbureau Langs de Melkweg.

Uitgever: Persbureau Langs de Melkweg, Lorentzstraat 21-A, 8606 JP Sneek

Telefoon: 0515 429876

E-mail: redactie@langsdemelkweg.nl

Redactie: Jelle Feenstra en Sjoerd Hofstee

Verder werkten mee: Sanne van Raalte, Bouke Poelsma, Niels de Vries, Rens Hooyenga, Jan Pit, Marcus Pasveer, ANP, Sixteenbynine, Marcel van Kammen en Landpixel.

Vormgeving: Houssam Diab

Druk: Veldhuis Media

Verspreiding: Dit magazine wordt door PostNL verspreid onder melkveehouders en agribusiness in Drenthe, Friesland, Groningen, de Noordoostpolder, de kop van Noord-Holland en de kop van Overijssel.

Jelle Feenstra & Sjoerd Hofstee

Inhoud

FASTEN YOUR SEATBELTS: DE MAGERE JAREN KOMEN ERAAN

PRODUCTNIEUWS

LANDBOUWMINISTERIE WIL BOEREN LATEN ‘GROEIEN NAAR MORGEN’

GROEIER NAAR MORGEN JAN WOUDSTRA: ‘IEDEREEN KAN KLEINE STAPJES ZETTEN’

MINDER GRAS MAAR MEER LUZERNE NAAR DE DROGERIJ

PRODUCTNIEUWS

GERT SCHRIJVER KOESTERT CANADESE MELKQUOTERING

GROEIER NAAR MORGEN JAN PIETER VAN TILBURG: ‘IK ZIT GRAAG ZELF AAN HET STUUR’

HET NIEUWE ZOMERSTALVOEREN ARRIVEERT IN FRIESLAND

PLATTEGROND EN STANDHOUDERSLIJST AGRARISCHE SCHOUW 2023

GROEIER NAAR MORGEN HANS VETKETEL: ‘IK BEN CONTINU OP ZOEK NAAR KENNIS’

‘BEVLOEIEN HOORT BIJ HET NIEUWE BOEREN’

DE MAGIE VAN DE AGRARISCHE SCHOUW

‘MET CRF VEEL BETERE VOEROPNAME’ & ‘SALADEBUFFET LEVERT MIJ 12 TON DROGESTOF’

JONGE ECOLANA-BOEREN SLAAN NIEUWE WEG IN

PRODUCTNIEUWS

GROEIER NAAR MORGEN PETER OOSTERHOF: ‘ER KLOPT HIER IETS NIET’

CAROLINE VAN DER PLAS: ‘DIT IS DE LEUKSTE HONDENBAAN DIE ER IS’

TIEN JAAR MAGAZINE: BEVRIJDINGSDAG WERD BLOEMRIJK GRAS

‘STIKSTOFWET WERKT VERSTIKKEND’

Wilt u dit magazine bij een volgende uitgave niet meer ontvangen dan kunt u dit aangeven bij de uitgever via redactie@langsdemelkweg.nl.

Overname van artikelen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de inhoud de meeste zorg is besteed, kan de redactie geen aansprakelijkheid aanvaarden voor mogelijke onjuistheden of onvolledigheden. Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden nadrukkelijk voorbehouden. Deze rechten behoren bij Persbureau Langs de Melkweg c.q de betreffende fotograaf. Artikelen uit deze uitgave mogen uitsluitend verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt na schriftelijke toestemming van Persbureau Langs de Melkweg.

FASTEN YOUR SEATBELTS: DE

De twee vette jaren met dikke boereninkomens zijn voorbij. Belastingaanslagen, stijgende rentes en torenhoge mestafzetkosten laten de marges rap verdampen. De magere jaren zijn aangebroken.

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto’s: Niels de Vries, Landpixel en Marcel van Kammen

Alle rekeningen al betaald en dan nog bijna € 30 per 100 kilo melk beschikbaar hebben om, naast de financieringsverplichtingen, leuke dingen mee te doen. Melkveehouders hadden het luxe, het eerste half jaar van 2023. Want die € 30 is meer dan een verdubbeling ten opzichte van wat er overbleef in 2021, zo blijkt uit cijfers

van Countus. Het tekent de weelde waarin de melkveehouderij zich de afgelopen anderhalf jaar kon baden. Er bleef serieus geld over. Spaarrekeningen werden gespekt en op veel bedrijven kon ook het nodige achterstallig onderhoud worden bijgewerkt. Hoe anders is dat nu, in september 2023. Waar de melkprijs in januari

nog rond de € 60 per 100 kilo melk lag, is dat nu nog maar € 40 per 100 kilo. Historisch gezien hoog, maar toch hakt die daling er flink in, ziet ook Geert Veenstra van Alfa Accountants. ‘Het eerste deel van 2023 was duidelijk nog een goede periode voor melkveehouders. Maar het is nu al zorgelijk dat de kosten amper tot niet mee dalen met de melkprijs. Sterker nog, de kosten voor loonwerk, externe arbeid die je inhuurt en bijvoorbeeld ook de accountant zijn gestegen.’ Daarnaast vliegen de kosten voor rente en mestafzet omhoog. ‘Dat alles maakt dat de kostprijs momenteel gemiddeld al dichtbij de € 45 ligt’, constateert

MAGERE JAREN KOMEN ERAAN

Veenstra. Met name de mestafzetkosten zijn voor een grote middengroep nieuw. ‘Een hele categorie melkveehouders had daar tot vorig jaar niet of amper mee te maken.’

Buffers verdampt

Zijn collega-accountant Catrinus Hiemstra van Flynt valt hem bij: ‘Accountantskantoren zijn urenfabrieken en die worden niet weer goedkoper. Net als alle posten waar de factor arbeid een belangrijke rol speelt. De voerkosten zouden eigenlijk de melkprijs moeten volgen, maar doen dat amper. Die liggen nog steeds zo’n 5 cent hoger dan twee jaar geleden, dat

is een enorm verschil en dat zie je terug in de resultaten.’ Hiemstra schat in dat bij 1/3-deel van de melkveehouders de opgebouwde buffer van 2022 en het eerste deel van dit jaar alweer volledig verdampt is. ‘Dat zijn vaak de technisch minder goed draaiende bedrijven. Voor hen is een bijkomend probleem dat zij vaak ook nog minder gunstige rentevoorstellen krijgen bij het moeten oversluiten van een lening. Met de sterk gestegen rentes van de laatste tijd is dat echt lastig.’

Geert Veenstra is het daarmee eens. Hij schat in dat circa 1/3 van de melkveehouders in Noord-Nederland de rentes deels of volledig op variabel heeft staan. Die zijn in korte tijd van 2% naar 4 tot 5% gestegen. ‘Dat betekent bij een bedrijf met een miljoen kilo melk en een financiering van € 1,15 een stijging van 2 tot 2,5 cent per kilo melk. Dat is stevig.’ Moeten boeren de rente dus maar vastzetten? Veenstra waagt zich niet aan een uitspraak daarover. ‘Het is niet te doen om daar een goed advies over te geven. De rente tien jaar vastzetten is momenteel goedkoper dan een jaar. Maar wel voor een relatief hoog niveau ten opzichte van de afgelopen jaren. Wil je dat risico aangaan? Ik vind het oprecht lastig. Waarbij ik mij niet kan voorstellen dat de rente nog veel verder oploopt, omdat onze economieën volgens mij 6% rente en meer echt niet kunnen dragen.’

Lastige tijden

Voor veel melkveehouders komen daar de kosten voor mestafzet nog overheen. Als de mest al opgehaald wordt. Menig melkveehouder wordt gedwongen voorraden op te bouwen omdat de drijfmest nergens geplaatst

kan worden. De verwachting is dat die druk komend jaar alleen maar verder toeneemt en daarmee ook de kosten voor mestafzet. ‘Leuk is het niet om te zeggen, maar ik verwacht dat de rest van 2023 en in ieder geval het eerste deel van 2024 erg lastige tijden worden voor de melkveehouderij’, zegt Veenstra ‘Je moet nu als een bok op de haverkist zitten om de liquiditeiten te bewaken, anders komt het niet goed.’

Hij voorziet roerige tijden voor de sector. ‘Ik acht het heel reëel dat binnen

‘30 TOT 50% MELKVEEHOUDERS STOPT DE KOMENDE VIJF JAAR’

vijf jaar tussen de 30 en 50% van de melkveehouders stopt. Die kunnen de mest niet kwijt of ze kunnen het niet betalen. Dat betekent een grote herstructurering van de sector. Ben je in staat die circa vijf jaar goed te overbruggen en melkveehouder te blijven, dan verwacht ik dat er een goede toekomst ligt. Met nieuw evenwicht op de grondmarkt en voldoende verdienvermogen. Maar die jaren moet je dan wel eerst doorkomen, financieel maar ook mentaal.’

Dat de banken daarin echt niet iedereen kunnen of willen helpen, is al langer duidelijk. Veenstra vult aan dat zich inmiddels meer en meer laat gelden en dat banken ‘wreder’ worden in hun opstelling. ‘De laatste tijd hebben we verschillende voorbeelden gezien dat banken zonder pardon versneld hun lening terugeisen. Met andere

Drijfmest kan steeds vaker niet geplaatst worden. Als het al lukt, betalen melkveehouders voor hun mestafzet steeds vaker de hoofdprijs. En dat hakt stevig in op hun liquiditeitspositie.

Catrinus Hiemstra: 'Afbouw derogatie zorgt voor chaos.'

Geert Veenstra: 'Vijf jaar overleven.'

LUBBERT VAN DELLEN: ‘KRIMP VEESTAPEL IN VOLLE GANG’

De afbouw van de derogatie is nog maar in z’n eerste fase en nu al zorgt het voor paniek en sterk stijgende prijzen voor mestafzet. Het woord krimp valt daarbij de laatste weken volop. Maar in hoeverre is die al ingezet en hoe erg is dat?

‘10% krimp van de veestapel in de komende drie jaar is realistisch’, tekende het Financieel Dagblad eerder deze maand op uit de mond van LTO-voorman Dirk Bruins. De nieuwe NZO-directeur Joep Rats denkt er net zo over, blijkt uit hetzelfde artikel.

Volgens Lubbert van Dellen, marktdirecteur Agro van Flynth, komt deze krimpverwachting van de topbestuurders mede voort uit de stevige discussies rond dit onderwerp bij de onderhandeling voor een landbouwakkoord. ‘Op tafel lagen de varianten om elke veehouder generiek rechten te laten inleveren of de afroming per transactie van 10 naar 25% te verhogen. Daarbij speelt natuurlijk nog dat de overheid hoopt en verwacht rechten uit de markt te halen via de stoppers- en opkoopregeling. Daarvoor hebben zich nu een kleine 300 veehouders aangemeld, maar daarvan is nog niets geëffectueerd. Van reële krimp via dat spoor is dus nu nog geen sprake.’

om met bewerkte mest naar 250 of zelfs 270 kilo te mogen uit dierlijke mest. ‘Bewerkte mest is nu nog alleen mest uit mono-mestvergisters. Via mesttoevoegmiddelen en andere bewerkingen liggen er ook volop mogelijkheden, maar dat keurt Brussel niet goed zolang we naar hun maatstaven te veel vee aanhouden in Nederland. Op die manier zit de veehouderij in een vicieuze cirkel waarbij het recht van de sterkste meer en meer gaat gelden.’

Fosfaatrechten onbenut laten

‘BRUSSEL WIL

GEBORGDE KRIMP

VAN 18-20% VEE TEN OPZICHTE VAN 2021’

Wat volgens Van Dellen binnenkort ook een grotere rol gaat spelen, is het onbenut laten van fosfaatrechten. ‘In de varkenshouderij zie je al langer dat in periodes van slechte marktomstandigheden niet alle dierrechten benut worden. Dat kan in de melkveehouderij ook gebeuren. De reden dat melkveehouders grotendeels hun rechten dan toch aanhouden en de prijs ook niet direct in elkaar stort, is dat er een overheid is die zich met de markt bemoeit. De afromingspercentages en vrees voor referentiedata, maken mede dat melkveehouders niet veel handelen in fosfaatrechten. Ook als ze hun eigen rechten niet volledig benutten.’

‘Bij geborgde krimp derogatie terug’ Dat de top van LTO en NZO ogenschijnlijk zo eenvoudig knikt bij de vraag of krimp onvermijdelijk is, heeft volgens Van Dellen ook te maken met de eisen die eerder vanuit Brussel zijn gepresenteerd. ‘Brussel heeft gezegd: wij willen geborgd een kleinere veestapel zien. En dan gaat het om alle diersoorten en een 18 tot 20% krimp ten opzichte van 2021. Die percentages sluiten aan bij wat Brussel ziet als een goede verhouding tussen omvang veestapel en landbouwareaal. 18 tot 20% klinkt veel, maar onder druk van de huidige marktomstandigheden zitten we al op 10-12% minder vee, varkens, kippen en melkvee meegerekend. Brussel zegt ook: als Nederland borgt om onder die dieraantallen te komen én te blijven, kun je prima opnieuw derogatie aanvragen. Dan vinden wij het risico dat de druk op de waterkwaliteit te groot wordt namelijk wel weer behapbaar.’ Van Dellen schetst dat demissionair minister Adema eerder ook al een plan klaar had en presenteerde om op 170 kilo N te zitten met de mogelijkheid

Overigens is de krimp van de melkveestapel volgens Van Dellen al duidelijk ingezet. ‘De cijfers van de laatste maanden laten zien dat de melkplas gedaald is met een paar procent, maar de veestapel al met meer dan 10%. Veel veehouders snijden duidelijk in het ondereind van hun veestapel. Dat resulteert vaak amper in minder melk maar wel in minder vee. De markt, duur voer en hoge kosten mestafzet, regelt dus wel degelijk al dat de krimp van de melkveestapel is ingezet. Dat effect zie je overigens niet overal. In gebieden waar gewerkt wordt aan herijking van de bestemmingsplannen, vrezen veehouders voor hun latente ruimte en houden ze angstvallig al hun vee aan. ZuidwestFriesland is zo’n voorbeeld waar dat momenteel geldt. Op 28 september buigt de gemeenteraad zich daarover en boeren vrezen in die regio een soort nieuwe peildatum. Zelf kan ik mij dat eigenlijk niet voorstellen, maar ik begrijp de vrees en het handelen van melkveehouders in zo’n regio wel.’

woorden: ze trekken de stekker eruit. En niet eens alleen bij bedrijven die er duidelijk zwakker voorstaan. Het is een ontwikkeling die tot voor kort echt maar mondjesmaat voorkwam in de melkveehouderij. Die tijd lijkt voorbij.'

Extensiveren via minderen in vee Ook Catrinus Hiemstra zegt zich zorgen te maken. ‘De afbouw van de derogatie haalt alles over de kop. 9 van de 10 boeren krijgt moeite om de mestafzet goed te regelen. Het is daarbij inmiddels niet raar om te rekenen met € 30 per kuub mestafzet vanaf volgend jaar. Als je tot vorig jaar al je mest op het bedrijf kon benutten en dan 2.000 kuub x € 30 moet afzetten, ben je € 60.000 meer kwijt, plus een deel van je bruikbare mest. Die extra kosten kunnen veel melkveehouders zich met de huidige melkprijs echt niet permitteren. Bovendien zal voor meerderen gelden, zeker als ze de mest niet kwijt kunnen en daar stress van ondervinden, dat ze denken: zo heb ik er, in ieder geval in Nederland, geen zin meer in.’

Ook Hiemstra hamert op scherp liquiditeitsbeheer en stelt dat het kennen van de kostprijs belangrijker wordt dan

ooit. ‘Dan kun je daar ook op acteren. En voor menig melkveehouder kan dat best eens betekenen dat een lichte krimp in het aantal koeien de beste strategie is. We horen de term extensiveren steeds vaker en vaak wordt louter gedacht aan meer grond kopen of huren. Maar minder vee houden op hetzelfde areaal is ook een vorm van extensiveren. Het

KRIMP

STEEDS VAKER BESTE STRATEGIE'

AH-concept van A-ware bewees dat de laatste jaren al. Deelnemers moeten onder de 18.000 kilo melk blijven en daarvoor werd op verschillende bedrijven de melkveestapel uitgedund. Dit resulteerde vaak in betere resultaten, in de vorm van hogere melkproducties en minder kosten per koe door in het ondereind van de veestapel te snijden.’ Natuurlijk zit de uitdaging bij minder koeien houden in de druk op de vaste kosten, zeker voor bedrijven met een stevige financiering. ‘Dat is beslist waar. Daarvoor heb je eigenlijk wel een plus op de melkprijs nodig via deelname

aan een duurzaamheidsconcept of aparte melkstroom. De bedrijfseconomische overzichten tonen dat aan’, stelt Hiemstra. Veenstra is terughoudender wat betreft krimpen in aantallen vee per bedrijf. ‘Ik ben nog niet vaak businesscases tegengekomen waarbij verlagen van omzet, want dat gebeurt in principe bij minder koeien houden, leidt tot minimaal hetzelfde resultaat. Natuurlijk moet je dat altijd per situatie bekijken en afwegen, maar ik ben er voorzichtig mee. De vaste lasten moeten immers betaald worden.’ Veenstra vervolgt dat de meest lonende strategie volgens hem is: de kostprijs in de hand houden in combinatie met een forse omvang. ‘Uit een overzicht van 2022 komt naar voren dat de 25% bedrijven met de scherpste kostprijs een liquiditeitsmarge van € 199.000 behaalde. De 25% bedrijven met het grootste melkvolume had 7 cent per 100 kilo meer aan kosten, maar doordat zij gemiddeld 1 miljoen meer melk afleveren op jaarbasis, realiseerden zij een liquiditeitsmarge onder aan de streep van € 227.000. Daarmee wil ik maar aantonen dat, mits je de kostprijs in de hand houdt, nog altijd geldt: massa is kassa.’

'LICHTE

Kosten voor arbeid, rente, voer en mestafzet hakken er de komende tijd op veel melkveebedrijven stevig in en zetten de marges onder forse druk.

Elke zomer zorgt hittestress bij koeien voor problemen. Al vanaf 18° Celsius zijn productieve koeien gevoelig voor hittestress en worden de eerste gevolgen zichtbaar. De voeropname neemt af, met alle gevolgen voor melkproductie en vruchtbaarheid van dien. ‘Juist op dat moment kunnen ventilatoren er voor zorgen dat de nadelige gevolgen van hittestress worden voorkomen’, zegt Wouter Grimmius van Abbi Aerotech. ‘Ook bij droge koeien kunnen

de problemen zich voordoen. Een frequentie van meer dan 70 ademhalingen laat al zien dat de dieren het moeilijk hebben met de hitte.’ Ventilatoren kunnen dan uitkomst bieden. ‘Dwarsventilatie is het enige concept dat koeien tegelijkertijd koelt en de natuurlijke ventilatie van de stal ondersteunt én verbetert. Zo ontstaat er een verkoelende luchtstroom in de stal waarbij er door de zijwanden verse lucht binnenkomt en de opgewarmde, ‘gebruikte’ stallucht via de nok wordt afgevoerd’, stelt Grimmius. Hij voegt eraan toe dat ‘Abbifans’ onderhoudsvrij zijn. ‘Door de modernste direct-drive motortechniek in de markt hebben onze ventilatoren simpelweg geen slijtdelen.’

Agridek, leverancier van automatische afdeksystemen voor gras- en maiskuil, is klaar voor verdere groei. Met de aankoop van een pand in Joure ziet directeur en eigenaar Jan Bosch de toekomst positief in. ‘In 1999 zijn we in de boerderij van mijn ouders in Swichum begonnen. Daarna zijn we met het huren van ruimtes in Reduzum en Wirdum doorgegroeid. Nu zetten we een grotere stap om meer klanten te kunnen bedienen. Dit pand biedt die kansen.’ Bosch doelt dan onder andere op de ruimte voor eigen productie van haspels, snijvlakken en afdekslangen klaar maken voor klanten. Maar ook de extra kantooren presentatieruimte. ‘Hier kunnen we ook echt groepen boeren op locatie laten zien wat we doen en

maken. Bovendien zetten we de komende jaren meer in op onderhoudsservice. Dat helpt ook om goed personeel te binden en te behouden.’ Agridek plaatste inmiddels ruim 150 verschillende type afdeksystemen. ‘Het potentieel is zeker 2.000 melkveehouders in Nederland en ook België en Duitsland kunnen wij zelf goed bedienen. Volgens mij kunnen we nog wel even vooruit.’

Solliq Agra is de nieuwe naam van wat eerder Drijfmesttechniek.nl heette. Het bedrijf ondersteunt veehouders bij het optimaliseren van hun mestbewerking. Een team van agrarische experts presenteert graag circulaire oplossingen waarmee veehouders kunnen vasthouden aan hun doelen voor de toekomst en eigen manier van werken. Klaas Witteveen, regiomanager in Fryslân en Flevoland, is één van die experts. ‘Als geboren boerenzoon, met zo’n vijftien jaar ervaring in het loonwerk, heb ik veel inzicht gekregen in wat veehouders nodig hebben om verder te komen.’

Solliq Agra gaat verder waar Drijfmesttechniek.nl is gestopt. Het bedrijf is nu onderdeel geworden van de Solliq Group: een groep van in totaal vier bedrijven. Het grote verschil met voorheen is dat Solliq Agra wil uitstralen

op een professionele wijze er nog meer voor de boeren te zijn. Zo blijft het niet bij enkel productverkoop, maar richt de aandacht zich volledig op het adviseren van de best passende machine(s) en hoe die efficiënt en op correcte wijze te gebruiken. Witteveen: ‘Mestbewerking biedt veel kansen. Ik kom graag langs, zodat we eens rustig en ongedwongen de mogelijkheden kunnen bespreken.’

Caroline Aalbers traint op haar bedrijf in Callantsoog zo’n 20 renpaarden. Die lopen als het kan meest buiten, maar ’s nachts in de box komen ze in een laag EkoHimpstalstrooisel te staan. Een product gefabriceerd uit de vezelhennep die moederbedrijf GreenInclusive in toenemende mate in Noord-Nederland toont. ‘Via directe contacten met hen ben ik ruim twee jaar geleden al gestart dit restproduct uit te proberen’, vertelt Aalbers. ‘Eerder gebruikte ik stro en daar was ik fan van. Zaagsel

wordt vaak snel een plaat, maar dat is hiermee helemaal niet het geval. Ook neemt het net zo goed vocht op, ik kan de paardendrollen er erg makkelijk tussenuit vissen en de dieren vreten er niets van. Iets wat je met stro soms wel hebt en dat is onwenselijk.’ EkoHimp is 100% natuurlijk en afkomstig van de teelt van vezelhennep. ‘Bijkomend voordeel vind ik dat het heel zacht blijft en daarmee voor mens en dier een fijn product is om mee te werken’, besluit Aalbers.

STALSTROOISEL VAN VEZELHENNEP

KOEIEN KOELEN MET DWARSVENTILATIE AGRIDEK KLAAR VOOR VERDER GROEI

DRIJFMESTTECHNIEK.NL VERDER ALS SOLLIQ AGRA

LANDBOUWMINISTERIE WIL BOEREN

‘Heel veel agrarische ondernemers zijn al bezig met verduurzamen.’ Dat is het eerste compliment vanuit het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) dat de sector in de zak kan steken. Met Groeien naar Morgen biedt het ministerie een platform waarin agrariërs van elkaar kunnen leren rond verduurzaming.

Dat leren rond verduurzaming kan volgens het ministerie in de breedste zin van het woord. Van kleine stappen om meer eiwit van eigen land te halen, tot aan een complete bedrijfsomslag naar natuurinclusieve landbouw. En dat dat nog niet altijd zo makkelijk is, geeft LNV zelf vlot toe op de site: ‘Als agrariër heb je vaak het gevoel klem te zitten tussen bijvoorbeeld markt en overheid, of tussen bank en burger. Perspectief is nodig.’

Samenwerken

Op het platform Groeien naar Morgen delen verschillende boeren hun stappen. Melkveehoudster Joke Brinkman uit het Drentse Amen is een van hen. Met haar man, zwager en schoonzus houdt zij 180 koeien op 170 hectare en levert jaarlijks zo’n 2 miljoen liter melk. ‘Ons bedrijf ligt in het natuurgebied de Drentse Aa, dat schuurt nog wel eens met het waterschap. Op de hoge gronden mogen we niet beregenen. Voor ons wordt het heel lastig straks met droge omstandigheden om een goed eiwitrijk product van ons land af te halen. Je wilt de kringloop rond maken, maar er valt meer te halen. Daarom moeten we veel meer samenwerken’, vindt Brinkman. 'Ook zouden we in de toekomst graag meer willen samenwerken met natuurorganisaties. Want we leven met z’n allen in dit mooie Drentse landschap en we zijn één geheel. Ik denk dat we met samenwerking nog veel meer kunnen bereiken. Alleen ben je misschien sneller, maar samen kom je verder.’

Beklemmende regelgeving komt vaak terug bij de ondernemers die hun stappen delen binnen Groeien naar morgen. Daarom besteedt LNV binnen het platform ook ruimte aan subsidiemogelijkheden, projecten en cursusvouchers. Regelgeving aanpassen op basis van de ervaringen van de boeren is helaas geen onderdeel van het project.

Persoonlijke stappen delen

Om boeren meer van elkaar te laten leren, is recent De Groene Vonk binnen Groeien naar morgen gelanceerd. Een project waarin demobedrijven hun ervaringen delen met andere boeren. ‘Het unieke van De Groene Vonk ten opzichte van soortgelijke initiatieven zijn de 27

demobedrijven die hun persoonlijke stappen delen’, vertelt Bart de Voogd. Hij is projectleider van De Groene Vonk namens ICA, een samenwerking van Imagro, CLM en Aequator Groen + Ruimte. ‘Boeren kunnen de video’s bekijken, ervaringen lezen en ook letterlijk bij de demobedrijven terecht voor een bezoek’, aldus De Voogd, die als voorbeeld de Landelijke Demodag noemt (zie kader). De stappen die de demobedrijven zetten, variëren van agroforestry tot aan pixelfarming, van klimaatneutraal elektrisch beregenen tot aan het verbeteren van dierwelzijn. ‘De verhalen van de demobedrijven zijn uniek. Het is echt praktische, toegepaste kennis en ondernemerschap. Dat is wezenlijk anders dan bijvoorbeeld een demoveld of een wetenschapper die iets vertelt’, vindt de projectleider. De demobedrijven hebben zelfstandig de subsidie Demobedrijven via de Sabe-regeling aangevraagd om hun ervaringen met verduurzaming te delen met collega boeren en ontvangen via die weg een vergoeding. Groeien naar morgen, dat tot 2027 loopt, heeft als doelstelling om boeren verder te helpen bij verduurzaming van hun bedrijf. ‘Als er boeren geïnspireerd zijn om zelf stappen te zetten op het gebied van duurzaamheid is het project rond demobedrijven geslaagd’, besluit Bart de Voogd.

'ALS EEN BOER HET UITLEGT, IN PLAATS VAN EEN WETENSCHAPPER, LANDT DE BOODSCHAP BETER'

• Tekst: Sanne van Raalte

• Foto's: Marcus Pasveer, Jan Pit, André Weima, Rens Hooyenga

LATEN ‘GROEIEN NAAR MORGEN’

9 OKTOBER LANDELIJKE DEMODAG DUURZAME LANDBOUW

Op maandag 9 oktober zetten nagenoeg alle 27 demobedrijven Duurzame Landbouw de deuren open. Op deze dag vertellen ze welke stappen zij gezet hebben richting duurzaam ondernemerschap. Daarbij staat het eerlijke verhaal voorop, met ook de fouten, risico’s en uitdagingen. Aanmelden en alle demobedrijven bekijken kan via www.groeiennaarmorgen.nl/demobedrijven

OPVALLEND VEEL NOORDELIJKE INITIATIEVEN ROND DUURZAAMHEID

Naast het landelijke Groeien naar Morgen zijn er in Noord-Nederland volop regionale initiatieven waarin boeren ook stappen zetten rondom duurzaamheid. In het project Boeren met Bomen plaatsen Friese boeren bijvoorbeeld voederhagen voor hun koeien. In het praktijknetwerk eiwitteelt van Fascinating Groningen experimenteren ondernemers met de teelt van eiwitgewassen. Herenboeren Hof van Rhee laat in Assen zien dat huishoudens mobiliseren en lokaal voedsel verbouwen één van de manieren is voor een duurzame voedselketen. Binnen Agricycling steken Friese boeren de handen in elkaar om reststromen tot waarde te brengen. In Wijnjewoude loopt het innovatieve mestvergistingsproject De Friese Drieslag, waarbij het streven is de mest van de lokale melkveebedrijven te vergisten en met dit biogas het dorp van groene energie te voorzien.

Demoboeren delen hun verhaal

Jan Woudstra (pagina 15): 'Ik wil graag laten zien dat het roer niet altijd radicaal om hoeft om verschil te maken.'

Hans Vetketel (pagina 45): ‘Als de overheid meer ruimte geeft voor dierlijke mest, wil ik als gangbare boer best 100% van de kunstmest af’

Jan Pieter van Tilburg (pagina 33): ‘Ik denk dat veel collega’s het wel waarderen dat wij durven ver vooruit te lopen’

Peter Oosterhof (pagina 63): ‘Er zitten behoorlijke weeffouten in de wijze waarop we momenteel met boeren en natuur omgaan’

Groeit u met ons mee?

Bij Royal A-ware verwerken we melk tot de beste kaas, verse zuivel, room, melkpoeder en andere foodproducten voor klanten wereldwijd. Dankzij kansen in de markt, assortimentsontwikkelingen en recente overnames, hebben we groeimogelijkheden voor onze eigen melkveehouders en ruimte voor nieuwe melkveehouders.

We vinden het belangrijk om samen met onze melkveehouders te ondernemen en zijn op zoek naar melkveehouders die:

• Net als wij een gezonde ambitie hebben om te groeien.

• Gericht zijn op ondernemerschap en stabiliteit.

• De juiste balans nastreven tussen ondernemersvrijheid en zekerheid.

• Samen met ons streven naar continuïteit en een goede melkprijs op korte en lange termijn.

Meer informatie over het leveren van melk? We informeren u graag over de mogelijkheden. Neem contact op met onze afdeling Melkzaken via melkveehouder@royal-aware.com of telefonisch via 088 738 1678.

‘IEDEREEN KAN KLEINE STAPJES ZETTEN’

Naam: Jan (39) en Johanneke Woudstra (43), met hun kinderen Yfke (6) en Minke (4)

Plaats: Menaldum

Bedrijf: 120 Holstein-koeien op 80 hectare kleigrond

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto: Marcus Pasveer

‘We hadden tot voor kort een regulier melkveebedrijf zonder weidegang. Ons doel is om te groeien naar een bedrijf dat meer in harmonie is met de natuurlijke omgeving, met balans tussen ecologie en economie. Dat vraagt een schakeling in denken. Jarenlang waren we gewend om zoveel mogelijk uit onze bodem en koeien te halen. Maar je moet ze juist zoveel mogelijk brengen. Als je veel geeft aan de bodem en de koeien, houden ze het langer vol en geven ze veel goeds terug.’

‘Onze koeien weiden nu weer en door het eiwitgehalte in het voer laag te houden, hebben we een ureum van rond de 15, bij een melkproductie van nog altijd 10.000 kilo per koe. Door de koeien wat energierijker te voeren, zetten ze eiwit in het rantsoen beter om in melkeiwit, zeker in combinatie met voldoende structuur. Dat levert veel op: minder aankoop van soja, minder stikstofuitstoot, gezondere koeien en betere mest waardoor we nu alleen voor de eerste snede nog kunstmest strooien. Elke punt ureumverlaging scheelt ons ook nog € 1000 aan mestafzetkosten.’

‘In het rantsoen voor de droge koeien zit maar 11% eiwit. Dat kan omdat we ze na het kalven heel rustig laten opstarten. Na 14 dagen geven ze slechts 25 liter, waar ze volgens de MPR al 50 liter moeten geven. Bij ons zitten ze pas na 80 dagen op de max, dan is die pens weer goed en kunnen ze het aan. Gevolg: minder slepende melkziekte en andere ellende. We doen mee aan het project ‘lactatie op maat’, waarbij we insemineren op het tijdstip dat bij de koe past. Veel koeien worden dus later geïnsemineerd dan gebruikelijk, waardoor de tussenkalftijd op gemiddeld 500 dagen ligt. Dit zorgt voor minder afkalvingen en een hogere levensduur.’

‘In de stal hebben we geïnvesteerd in dierwelzijn, met rubber op de vloeren, ruimere diepstrooiselboxen, extra koeling met water en drie keer per jaar klauwbekappen. Op het erf vervingen we hekken door voederhagen, die de koeien voorzien van belangrijke mineralen en sporenelementen en het bedrijf biodiverser maken. Op het land zijn we gaan experimenteren met klavers, kruidenrijk grasland en klimbonen tussen de mais. En we kwamen in aanraking met AgriCycling van Pieter van der Valk. Nu zetten we met zuurstofrijk composteren bermgras in acht weken tijd om tot hoogwaardige compost. Dit jaar hebben we alleen nog kunstmest gestrooid vóór de eerste snede. Volgend jaar durven we het aan om de kunstmest volledig te vervangen door deze compost in combinatie met dierlijke mest.’

‘Boven de stal hebben we een ruimte gemaakt waar we groepen boeren, maar ook MBO- en HBO-leerlingen van Aerus ontvangen. Zonder te pretenderen de wijsheid in pacht te hebben, vind ik het inspirerend om collega’s en toekomstige collega’s aan te zetten tot denken. Ik ben ook nog docent en het geeft mij energie als een leerling bij me terugkomt en zegt: ‘Mijn vader zou een koe insemineren die nog 50 liter melk gaf; toen heb ik hem maar even tegengehouden.’ Ik wil graag laten zien dat het roer niet altijd radicaal om hoeft om verschil te maken. Iedereen kan kleine stapjes zetten naar een meer toekomstbestendig bedrijf, zonder dat het direct geld kost. Sterker nog, vaak levert het geld op. Voor ons leiden al die kleine stapjes overigens wel tot een grote verandering: ons bedrijf wordt biologisch. A-ware heeft ruimte voor biologische melk en de mest kan kosteloos naar een biologische akkerbouwer. Dat scheelt 10 cent in melkprijs en € 40.000 aan mestafzetkosten, die we als gangbaar bedrijf straks zouden moeten betalen zonder derogatie.’

VERBETER DE EIWITBENUTTING IN DE PENS

PMR+

Wilt u besparen op de aankoop van eiwit? Of melk produceren met meer melkeiwit? Dat kan met het innovatieve PMR+, een natuurlijke toevoeging aan het rantsoen van uw melkvee.

PMR+ verbetert de microbiële eiwitefficiëntie in de pens. Met als resultaat lagere voerkosten bij dezelfde melkopbrengst. Of bij nagenoeg dezelfde voerkosten een hoger melkeiwit. Kortom: een hoger voersaldo per koe per dag. www.de-heus.nl/pmr

MINDER GRAS MAAR MEER LUZERNE NAAR DROGERIJ

‘Wij staan versteld hoeveel luzerne er dit jaar wordt gedroogd. Vorig jaar bedroeg het areaal in Nederland zo’n 7.500 hectare, maar ik denk dat we dit jaar dik door de 10.000 hectare heen gaan’, zegt Eiko Jan Duursema, voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Groenvoerdrogerijen (VNG). De areaalcijfers van het CBS zullen eind september ongetwijfeld bevestigen dat na een aantal jaren van daling de luzerneteelt stevig in de lift zit, vooral dankzij de nieuwe ecoregelingen binnen het GLB. Het meerjarige eiwitgewas gewas zorgt voor extra punten en daarmee hogere toeslagen. Reden genoeg voor melkveehouders om een stuk in te zaaien. De grasaanvoer bij de drogerijen blijft wel wat achter bij voorgaande jaren, tot en met juli was er 17 procent minder gras gedroogd dan in 2022. 'Mei en juni juni waren droog en warm, juli was juist weer te nat. Sommige drogerijen stonden in die maand zelfs tien dagen stil, omdat er geen gras werd aangeboden, dat gebeurt niet vaak', vertelt Duursema. Hij is blij dat er de laatste weken sprake is van een lichte inhaalslag. ‘Er is volop grasgroei en de ruwvoerpositie op veel bedrijven is goed.’ Op de foto’s achtereenvolgens het maaien (foto 1), het oogsten (foto 2 en de aanvoer bij de oogst (hoofdfoto). Op foto 3 toont bedrijfsleider Luit

Heikens van drogerij Oldambt het eindproduct: een smakelijke 6 millimeter grasbrok voor de koeien van maatschap Tillema-Smit uit Kielwindeweer.

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto’s: Koos van der Spek

Samen met Bentacera de wereld om ons heen is continu in beweging. Een goed beeld van jouw organisatie is daarom goud waard.

Ben je benieuwd naar de voordelen?

• jaarrekeningen

• fiscale adviezen

• loonadministraties

• belastingaangiften

• bedrijfseconomische adviezen

• bedrijfsoverdrachten

• samenwerkingsvormen

• subsidies

Wismastate 9 Postbus 52 8900 AB Leeuwarden

T (0888) 18 18 18

F (0888) 18 18 00

E info@deelstrajansen.nl www.deelstrajansen.nl

Rentmeesterskantoor Van Eysinga & Oostra c.s. is één van de grootste beherende rentmeesterskantoren van Noord-Nederland.

Wij zijn specialisten in:

• Beheer van onroerende goederen

• Aan- en verkopen

• Bestuursrechtelijke procedures

• (Er f)pachtzaken

• Ruilverkavelingszaken

• Taxaties

• Beleggingen

• WOZ-procedures

• Ruimtelijke ordening

• Planschade en nadeelcompensatie

www vaneysinga-oostra nl

Postadres: Postbus 254 • 8600 AG Sneek

Bezoekadres:

Deskundig, betrouwbaar en betrokken De

Hegedyk 9 • 8601 ZR Sneek Tel. 0515-238700 • Fax 0515-238701

E-mail: info@vaneysinga-oostra.nl

agrarisch financieringsspecialist

Ynsigt is dé plek waar je als agrarisch ondernemer aanklopt voor advies en begeleiding bij een financieringsvraagstuk.

ASP NOARD VIERT EERSTE LUSTRUM

geweest de eerste jaren, zegt Koopmans. ‘Het is vooral automatisering dat doorzet op bijna alle melkveebedrijven.

FLAEIJELFEEST: TRADITIE EN GEZELLIGHEID

‘Deze vijf jaar zijn voorbij gevlogen’, zegt Sjoerd Koopmans van ASP Noard. Samen met Pieter van der Meulen is hij eigenaar van het bedrijf in Sneek dat binnenkort het eerste lustrum viert. In november 2018 kropen ze namelijk onder de vleugels van DeLaval vandaan en werden zelfstandig. Waarbij het bedrijf nog altijd volledig dealer van DeLaval is. ‘Daar ligt onze corebusiness. Maar inmiddels leveren we bijvoorbeeld ook producten voor diergezondheid van Topro en stalinrichting van Spinder en Beerepoot.’

Rustig is het zeker niet

In de vorm van melkrobots, maar ook bijvoorbeeld tochtdetectie neemt duidelijk toe.’

De krimp in aantal melkveebedrijven ziet Koopmans wel als een bedreiging, maar vooreerst is hij nog positief gestemd. ‘In ons werkgebied zijn nog volop ambitieuze melkveehouders actief. De Agrarische Schouw is daarom voor ons de beste beursdag van het jaar; een echte thuiswedstrijd. En dat geldt ook voor vrijdag 24 november: dan houden we namelijk een open dag in Sneek om ons eerste lustrum te vieren.’

FUTURE FUELS EN RFC TESTEN DUURZAME DIESEL

samenstelling als fossiele diesel.

• Gemaakt van 100% hernieuwbare grondstoffen, namelijk resten van plantaardige oliën uit de voedingsmiddelenindustrie.

Op zaterdag 30 september wordt de 45se editie van het Flaeijelfeest georganiseerd in het Friese dorp Oudehorne. Bij dit cultuurhistorische evenement wordt het publiek getrakteerd op vele shows, demonstaties en vertier uit de beginjaren van de vorige eeuw.

Het woord Flaeijel betekent dorsen. ‘Dit jaar vindt zelfs het NK dorsen plaats tijdens ons Flaeijelfeest’, vertelt Johan Ros van de organisatie. ‘De deelnemende dorpsploegen uit heel het land worden bijvoorbeeld beoordeeld op netheid van dorsen en schonen van het graan.’ Dat is echter beslist niet het enige wat bezoekers krijgen voorgeschoteld. De dag begint in Oudehorne al om 10 uur met een optocht van zo’n 4 kilometer aan antieke voertuigen, waaronder

stoomwalsen, antieke werktuigen voortgetrokken door paarden en ouderwetse tractoren. ‘Tot aan 5 uur 's middags zijn er verschillende demonstraties van bijvoorbeeld hooi maken rond 1920 en het strooien van kunstmest met de hand uit vroegere tijden’, vertelt Ros. ‘En niet te vergeten het jaarlijks terugkerende FKzeismaaien Dat is voor velen ook mooi om te zien.’ Paardenliefhebbers komen op het Flaeijelfeest ook aan hun trekken. Met paarden aan het werk op het land, ringrijderswedstrijden en een demonstratie van het Fries paardenballet.

Het gebruik van fossiele brandstoffen staat onder druk. Future Fuels (voorheen: Wiersma Olie & Techniek BV) wacht niet af. Samen met vijftig melkveehouders van Royal FrieslandCampina (RFC) test het bedrijf van september tot en met december het product Neste MY Renewable Diesel (HVO100). Een alternatief voor fossiele diesel dat ook nu al door verschillende klanten wordt benut. Het product lijkt erg veel toekomstbestendige kansen te bieden; zo is het namelijk:

• Geschikt voor alle dieselmotoren, met een vergelijkbare chemische

• Een drop-in brandstof, die geen investeringen of aanpassingen vereist.

• Vorstbestendig.

• Vrij van biodiesel, de kans op bacteriegroei en verstopte brandstoffilters is daarmee heel klein.

Future Fuels stelt dat het wel tot 90% reductie van uitstoot van broeikasgassen (CO₂) ten opzichte van gebruik van fossiele diesel behaalt. Boeren en loonwerkers die ook geïnteresseerd zijn in Neste MY of in de Blauwe Diesel productlijn van Future Fuels, waarmee je stap voor stap kan verduurzamen, kunnen contact opnemen met het bedrijf in Oudehaske.

Maak kwalitatief hoogwaardige mest die akkerbouwers graag afnemen. Die boodschap geeft Rinze Joustra van Rinagro af aan melkveehouders. ‘De bemestingsruimte, maar vooral het aantal bestrijdingsmiddelen dat akkerbouwers mogen benutten, neemt de komende jaren sterk af’, weet Joustra. ‘Dat vraagt om gezond bodemleven, gevoed met gezonde mest.’ Melkveehouders moeten, door afbouw van de derogatie juist meer en vaker mest elders plaatsen, maar toch vinden akkerbouwers en

melkveehouders elkaar nog maar mondjesmaat. Volgens Joustra komt dat mede doordat melkveehouders niet zorgen voor de juiste kwaliteit mest op het juiste moment.

Uit recent onderzoek blijkt dat de benutting van drijfmest en vaste mest beter wordt door toevoeging van onder andere het product Compost-O. Rinagro levert dat inmiddels aan meerdere akkerbouwers die er positieve ervaringen van ondervinden. ‘Akkerbouwers staan heus wel open voor mest van melkveebedrijven, maar die drijfmest moet wel passend zijn. Als melkveehouder kun je best hierop inspelen, maar daarvoor moet je het wel goed afstemmen wat de akkerbouwer zijn of haar wensen zijn én de drijfmest waar nodig bewerken. Die kansen zijn er best.’

‘BETERE MESTKWALITEIT BETEKENT MEER KANS OP AFZET’

Top kwaliteit zit in kleine dingen

“Het zijn de kleine dingen die grote dingen mogelijk maken”

All-in service monomestvergisting

Haalbaarheidsmodule en rendementsberekening

Advies en aanvraag SDE++ (of andere subsidies)

Advies over aanschaf en installatie

Bouw- en project begeleiding

VERHOOGDE VERGOEDINGEN BIJ MONOMESTVERGISTING

Monomestvergisting heeft zich bewezen als een oplossing voor CO2-reductie mét een verdienmodel door de productie van hernieuwbare energie. Met de verhoogde subsidiebedragen kan een monomestvergister al lonend zijn vanaf 80 koeien in clusterverband. Benieuwd naar de mogelijkheden?

WWW.DLVADVIES.NL/MONOMESTVERGISTER

Kruidenrijk grasland

Succesvol je kostprijs verlagen en opbrengst verhogen met productief kruidenrijk grasland!

Voordelen Saladebuffet:

4.

5.

6.

SALADEBUFFET

1. GEEN kunstmest nodig

2. Goede droogte resistentie

3. Hoge productie +48%

Betere bodemwerking

Hoog eiwit (19-25% R.E.)

Maaien en weiden

GERT SCHRIJVER KOESTERT

Wie in Alberta de naam van Gert Schrijver laat vallen, krijgt vaak minstens een blik van herkenning. De uit Zwolle afkomstige Schrijver geniet, zelfs verder in het grote land, de nodige bekendheid. Vreemd is dat niet. Zijn 300-koppige melkveestapel produceert gemiddeld 14.000 kilo per koe per dag en hij is hoofdbestuurslid van de invloedrijke boerenbelangenbehartiger Dairy Farmers of Canada (DFC).

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto’s: Landpixel

Gert Schrijver: ‘Hier zijn alle melkveehouders het ook niet altijd met elkaar eens, maar wij spreken met één stem richting politiek en publiek. Dat is anders dan bij jullie.’

CANADESE MELKQUOTERING

‘Dat is de schoonheid van het Canadese melksysteem’, zegt Gert Schrijver (52) breeduit lachend in zijn kantoor op het melkveebedrijf in Stettler, in Alberta Canada. ‘De overheid ziet in dat onze manier van marktbescherming haar het minste kost. Ja, wij werken met een quotumsysteem en hebben daardoor een beschermde melkmarkt met relatief hoge melkprijzen, maar in de VS geeft de regering jaarlijks wel 200 miljard dollar uit aan verkapte inkomensondersteuning aan de boeren via allerhande subsidies en regelingen. Zo’n budget heeft Canada bij lange na niet en bovendien werkt ons systeem ook voor consumenten goed. Als melkveehouders krijgen wij een goede prijs, maar de producten in de supermarkt zijn hier vaak niet of amper duurder dan in andere landen.’ Het geven van dit soort toelichtingen is Schrijver ten voeten uit. Hij mag dan succesvol melkveehouder zijn, tegenwoordig is hij vooral hoofdbestuurslid van de DFC, de brancheorganisatie van Canadese melkveehouders. Een boerenbelangenorganisatie die altijd met één stem naar buiten kan treden en onderhandelen omdat alle melkveehouders verplicht lid zijn. ‘Om quotum te kunnen krijgen en behouden kan dat niet anders. Iedereen hoort dus bij dezelfde club. Deze organisatie onderhandelt met de overheid en voert de publieke lobby. Natuurlijk zijn wij het als melkveehouders hier ook niet altijd met elkaar eens, maar naar de politiek en maatschappij toe kunnen we met één stem spreken. Dat is in Nederland wel anders en volgens mij een belangrijke reden van alle problemen waar jullie melkveesector mee kampt.’

Ontwikkelingskansen

Schrijver mag dan nu grotendeels als vergaderboer actief zijn, dat was een kleine dertig jaar geleden wel anders. In 1994 kwam hij, na eerst als scholier ook al in het land werkzaam te zijn geweest, naar de Canadese staat Ontario. Samen met zijn vrouw Sonja trok hij een jaar later verder naar Alberta waar hij nabij Stettler een bedrijf met vijftig koeien overnam. Thuis was broer Henk toen nog actief op een pachtbedrijf van de

stad Zwolle. Een aantal jaren later trok die ook naar een bedrijf in Alberta. De eerste acht jaar op het eigen bedrijf verzorgden Sonja en Gert al het werk samen en breidden ze uit naar 100 melkkoeien. Toen kwam de eerste werknemer in dienst, een Brit. ‘Die is nu dus twintig jaar bij ons en hij is onze huidige bedrijfsleider. Wij hebben vijf mensen fulltime in dienst en drie daarvan komen uit de Filipijnen. Wij bieden hen huisvesting, een fatsoenlijk loon en heel belangrijk: een aanvullende ziektekostenverzekering. Dat is niet standaard hier, maar zonder loop je

was dat een bewuste keuze. Ik wilde direct integreren en niet samenklitten met andere Nederlanders. Vanaf het begin hebben mijn vrouw en ik in Canada ook alleen nog maar Engels gesproken met elkaar.’

Te droog voor grasteelt

grote risico’s op hoge kosten. Daarbij zijn ze geen werknemer, maar echt onderdeel van het team. Eén van hen is nu voor een maand terug naar de Filipijnen en ik betaal zijn hele reis. Hopelijk helpt het hem nogmaals tien jaar hier te houden als waardevol personeelslid. 'Ik geloof ook dat investeren in goed personeel een van de succesfactoren voor melkveebedrijven is', licht Schrijver zijn visie toe. Dat doet hij volledig in de Engelse taal. ‘In Canada zijn veel Nederlanders actief, maar niet zoveel in deze regio. Voor mij

Het eigen bedrijf is door de jaren heen uitgebreid naar zo’n 300 koeien waarvan er circa 270 driemaal daags door de 2x12 radip-exit melkstal gaan. Deze dieren produceren gemiddeld 14.000 kilo melk per jaar met 4,2% vet en 3,15% eiwit. ‘De toegenomen productie komt voort uit optimalisatie van het management. De dieren hebben veel ruimte, lopen op rubber en liggen in ruime diepstrooiselboxen met zandbedding. Droge koeien houden we volledig op stro en ook alle koeien na afkalven blijven nog een week op stro. Om ze beter te observeren en hooi bij te kunnen voeren voor een meer vloeiende overgang op het melkveerantsoen’, licht de ondernemer toe.

Dat melkveerantsoen bestaat voor 60% uit ruwvoer waarbij zomergerst-silage (350 ha) de basis vormt. ‘Dat gewas kun je na onze strenge winters in het voorjaar zaaien en dan medio augustus goed oogsten. Mais telen wij niet. Dat kan hier wel, maar het risico op droogte in augustus in hier groot en dan lukt mais niet goed. Voor grasteelt is het hier ook bijna altijd te droog.’

Luzerne wordt er wel geteeld (65 ha). De zomergerst en luzerne worden in de

‘WIE DENKT DAT IN CANADA ALLES VRIJHEID BLIJHEID IS, KOMT BEDROGEN UIT’

Dochter Megan schuift de vloer schoon met een machine die de mest meteen opzuigt.

mengwagen aangevuld met een mix van krachtvoerachtige bestandsdelen. Veel last van de koude winters heeft Schrijver naar eigen zeggen niet, alhoewel het kwik bijna elk jaar wel enkele weken naar -40 graden Celsius daalt. ‘De stallen hier zijn daar op gebouwd en de kou is anders dan bij jullie. Wij hebben minder problemen met -40 hier dan jullie met -15 graden.’

Fokken op minder methaan Natuurlijk heeft ook de fokkerij Schrijver meegeholpen sterke, hoogproductieve dieren te fokken. ‘Op melk hebben we veel gefokt en dat blijft belangrijk, maar tegenwoordig fok ik vooral op vetgehalte en gezondheidskenmerken. Onze melkprijs wordt immers gemiddeld voor 90% gebaseerd op het vet in de

melk.’ Met een scheef oog kijkt hij ook naar een nieuw kenmerk dat sinds april op de Canadese stierenkaarten staat: fokken op lage methaanuitstoot. ‘Wetenschappers hier hebben, samen met partijen als Lactanet en Semex, kunnen vaststellen dat er een grote genetische component zit in de hoogte van methaanuitstoot door koeien. Dat betekent dat je er op kunt fokken en

CANADA & ALBERTA EN HAAR MELKVEESECTOR IN CIJFERS.

Canada is qua oppervlakte 240 maal zo groot als Nederland. Voor de provincie Alberta geldt dat die 16x zo groot is als ons land. In heel Canada wonen bijna 40 miljoen mensen, 2,2 maal zoveel als in heel Nederland. In Alberta wonen circa 4 miljoen mensen waarvan ruim 3 miljoen in enkele steden.

Canada telt in totaal ruim 9.700 melkveebedrijven, minder dan 500 daarvan zijn gevestigd in Alberta. De gemiddelde bedrijfsgrootte in Canada is 100 koeien per bedrijf, maar de verschillen per regio zijn groot. Het totale landelijke quotum en melkproductie bedraagt 9,3 miljard per jaar. Die is daarmee lager dan de 14 miljard van Nederland. De melk is voor het overgrote deel bestemd voor binnenlandse consumptie. De melkprijs bedraagt momenteel zo’n 63 eurocent. Die wordt jaarlijks vastgesteld op basis van kostprijsberekeningen op enkele honderden bedrijven. In

principe wordt de melkprijs jaarlijks vastgesteld, tenzij er uitzonderlijke situaties zijn. Toen de kosten in 2022 over de hele linie met maarliefst 9% stegen, werd de melkprijs ook met 9% verhoogd. Dat Canada nog met een quotumsysteem kan werken, komt grotendeels doordat bijna alle productie voor binnenlandse consumptie bestemd is. Exporteren van zuivel komt, mede door de hoge prijs, amper voor. Landprijzen variëren sterk per regio. In Alberta moeten ook melkveehouders vaak al meer dan € 20.000 per hectare betalen. Land wordt eigenlijk altijd louter per ‘quatermile’ verkocht. Dat is een oppervlakte van 160 acre; omgerekend zo’n 65 hectare. Quotum is ook een hoge kostenpost en investering voor nieuwkomers; de prijzen variëren per provincie tussen de € 34.000 en ruim € 40.000 per koe.

AANTAL KOEIEN PER PROVINCIE IN 2022

Hans van der Werf: ‘Ik kies bewust de route om ‘voor’ iets te zijn en dat dan samen met de landbouw op te pakken.'

sinds dit voorjaar is hiervoor ook een fokwaarde beschikbaar. Daarmee lopen we echt voorop, CRV is er jaloers op’, zegt Schrijvers lachend.

CO2-neutraal als doel

Omdat het nog niet de beste stieren zijn die het best scoren op lage methaanuitstoot, benut hij het cijfer nog niet. ‘Maar dat komt wel. En met genomic selection gaan de KI’s de komende jaren op dit punt de grootste slag slaan’, verwacht Schrijvers die de mogelijkheden via de fokkerij op de voet volgt. Het is namelijk onderdeel van de door de Canadese melksector, via de DFC, zelf opgelegde eis om per 2050 CO ₂-neutraal te zijn.

‘Omdat wij als DFC alle melkveehouders in portefeuille hebben, kunnen we onze eigen doelen stellen. In Nederland wachten jullie vaak op de overheid en gaat samenwerken moeizaam. Wij zetten hier een doelstelling neer en vragen de overheid ons financieel te steunen dat doel te behalen. Een werkwijze die goed loont.’ Schrijver mag zich dan positief uitlaten over de werkwijze en de gestelde doelen, maar dat betekent toch niet dat alle Canadese melkveehouders de CO ₂doelen zien zitten? ‘Nee, inderdaad is dat beslist niet zo. Velen zijn er kwaad over, vinden het onzin of zeggen dat we te veel en te snel willen. Maar vanuit het hoofdbestuur zetten we door en de meerderheid staat daar ook wel achter. Dat is puur omdat de markt er om vraagt.’

De ambitieuze melkveehouder en bestuurder verwacht daarbij dat de wereldmarkt louter meer zuivel blijft vragen én daarbij in toenemende mate naar Canada zal kijken om de

productie op te voeren. ‘Als Europa haar duurzaamheidsplannen doorzet en de melkproductie daarmee laat dalen, zal de rest van de wereld naar Canada kijken om de productie op te voeren. Het gevolg kan zijn dat onze regering zich gedwongen voelt ons beschermde marktsysteem los te laten. Daar vrees ik wel voor. De Canadese melkveehouder gedijt al jaren goed bij een beschermde markt waarbij vooral de interne markt wordt bediend. Ook de zuivelindustrie en de retail hebben het daarmee goed. De verwerkers weten immers precies

hoeveel melk er binnenkomt en kunnen dus super efficiënt opereren en de retail maakt ook hier megawinsten dus daar hoef je geen medelijden mee te hebben. Sterker nog, er is hier een sterke lobby gaande om aan retailers meer eisen te stellen. Het gaat dan om het verhogen van de prijzen die zij aan producenten betalen in plaats van vooral hun eigen marges vergroten. De Staat Alberta is niet zo voor wetgeving op dit gebied, persoonlijk zie ik daar juist wel wat in.’

Druk op dierenwelzijn

Canada is een kapitaalintensief land en voor nieuwkomers duur om te starten. Uitdagingen, naast het steeds duurdere land en quotum, liggen volgens Schrijver in de inzet op duurzaamheid en dierenwelzijn. ‘De inzet op CO₂ -neutraal worden is voor

mij geen vraag of het moet gebeuren. Maar dat betekent niet dat het nog heel veel inzet en investeringen vraagt de komend jaren. Hetzelfde geldt voor dierenwelzijn. Dat is de laatste jaren hier echt een issue geworden en dat zet door. Aanbindstallen vind je bijvoorbeeld in Quebec en Ontario nog veel, maar die boeren moeten al verplicht hun koeien weiden en over tien tot vijftien jaar is dat stalsysteem compleet verboden. Kalveren moeten hier ook na een maand verplicht gezamenlijk in een hok. Registratie van kunstmestverbruik kennen we hier nog niet echt, maar in vijf tot tien jaar is dat er echt wel en wordt het verbruik ook serieus gereduceerd. En nu al wordt er duidelijk strenger op antibioticagebruik en kreupelheid gecontroleerd. Bij te veel ‘overtredingen’ word je als melkveehouder hier inmiddels ook echt voor gestraft. Ik weet dat jullie van dergelijke regels niet vreemd opkijken, maar wie denkt dat in Canada alles vrijheid blijheid is op dat gebied, komt bedrogen uit.’

En de uitdagingen voor Schrijver zelf de komende jaren? ‘Ja, daar worstel ik wel eens mee. We hebben de laatste jaren nogal wat in land geïnvesteerd. Dat lijkt wel te lonen. Waarschijnlijk zet ik dat nog wat verder door en probeer het bedrijf verder te optimaliseren. Onze oudste dochter Megan is zestien en erg geïnteresseerd in meehelpen op het bedrijf. Als zij het over een jaar of acht wil overnemen, en ze kiest voor een nieuwe stal met melkrobots, dan hoop en wil ik haar daarbij zeker ondersteunen. Maar dat soort grote investeringen doe ik nu niet meer voor onszelf. Ook in Canada verdien je die niet terug in tien tot vijftien jaar tijd.’

Dagelijks wordt er eenmaal gevoerd waarbij zomergestsilage en luzerne de basis vormen van het rantsoen dat tot gemiddeld 14.000 kilo melk per koe per jaar leidt.

De hoogproductieve melkveestapel gaat driemaal daags door de 2x12 rapid-exit melkstal.

'MET FOKKEN OP LAGE METHAANUITSTOOT LOPEN WE ECHT VOOROP'

Henk Binnendijk, melkveehouder in

Constant Robot Feeding

Robotmelken met alle voordelen van een hoog basisrantsoen.

> Gezonde koeien

> Lagere CO 2 -uitstoot

> Goede loop op de robot

> Hoger voersaldo

Wil je weten of CRF ook iets voor jou is? Kijk op agrifirm.nl/robotmelken of scan de QR-code.

11 T/M 13 DEC. 2024

Jouw bedrijf presenteren aan een gericht publiek? Eerst maar naar De Landbouwbeurs Leeuwarden!

Of je nu actief bent in de veehouderij, de akkerbouw, mechanisatie of dienstverlening; van 11 t/m 13 december 2024 is WTC Expo Leeuwarden voor jou dé agrarische vakbeurs van het noorden! Diverse bedrijven uit de agrarische sector presenteren er hun mooiste primeurs, de laatste (door)ontwikkelingen en de nieuwste snufjes om boeren toekomstbestendig te maken. Wil jij ook duizenden agrariërs bereiken met jouw product of dienst en bouwen aan waardevolle connecties? Wacht dan niet te lang en reserveer jouw stand via onze website!

“Hoog basisrantsoen en robotmelken gaan voor ons prima samen”

Oudega

NIEUW: DUTCH ANGUS

Een vleesveeproject voor veehouders die op zoek zijn naar een alternatief of veehouders die hun overtollige bedrijfsmiddelen (stal, ruwvoer) optimaal willen benutten. Een rendabele manier van vleesvee houden met het geweldige Black Angus-ras met vele voordelen.

www.dutchangus.nl

Voor meer informatie bezoek de website: www.dutchangus.nl of neem contact op met Hans Kerkhof 06-52684393. Email: hans@dutchangus.nl

KOECOMFORT UIT IERLAND SINDS 1987

MAYO

KOEMATRAS

✓ NR.1 IN COMFORT MAYO matrassen zijn sinds 1987 veruit de meest verkochte matrassen wereldwijd. Het materiaal zal nooit hard worden.

✓ NR.1 IN GRIP

Droog of nat, ongeacht de hellingshoek. Gegarandeerd grip door indrukbaarheid van het zachte materiaal

✓ NR.1 IN HYGIËNE

Simpelweg doordat vocht, melk of bacteriën niet in of door het matras lopen. Bacteriële broei is uitgesloten!

HYBRIDE FLEX-BOX

✓ Degelijke stalen basis

✓ Standaard verhoogde en gebogen schoftboom

✓ Ronde flexbeugels ø75 mm voor minder druk

✓ Eenvoudig en snelle montage -> dus goedkoop

✓ Compleet geleverd incl. montagemateriaal

✓ Enige flexibele box met 10 jaar garantie

✓ Gunstig geprijsd Maak

‘IK ZIT GRAAG ZELF AAN HET STUUR’

Naam: Jan Pieter (49) en Margaretha (45) van Tilburg

Plaats: Hellum

Bedrijf: 150 melkkoeien, 143 hectare in gebruik waarvan 126 in eigendom

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto: Jan Pit

‘Meer verdienen, met minder. Dat is hoe wij proberen richting de toekomst te bewegen. Minder is dan vooral minder input, maar wellicht ook wel wat minder kilo’s melk. Dat scheelt omzet, maar ook kosten. Met iets minder melk en veel minder input toch hetzelfde verdienen. We denken dat wij daar het gelukkigst mee zijn en in de toekomst het beste mee uitkomen. De kunst is daarbij vooral om met de laatste 5 tot 10 koeien ook rendement te draaien. Die zoektocht, dat is een mooie puzzel om aan te werken.’

‘Op 60% van ons land strooien we al helemaal geen kunstmest meer. Dat resulteert amper in lagere opbrengsten. Ook krachtvoer kopen we steeds minder aan. We verbouwen zelf tarwe en veldbonen als krachtvoervervangers. En als het weer en seizoen het toelaat, proberen we de mais als MKS te oogsten. Ook zetten we veel in op kruidenrijk grasland. Je moet dat wel vaker vernieuwen dan gewoon grasland en hebt dus meer bewerkingskosten, maar dan werkt het echt goed. Alles om maar zoveel mogelijk zelfvoorzienend te zijn. Wij hebben de laatste jaren veel geïnvesteerd in energieen gasbesparing. Daardoor zijn we, ook voor de privéwoning, grotendeels zelfvoorzienend. Machtig mooi is dat.’

‘Voor ons is de volgende stap waarschijnlijk biologisch worden. Niet omdat we dat per se willen, maar omdat dat de plus in de melkprijs geeft die je nodig hebt als je steeds extensiever boert. Mijn enige vrees voor een overstap zit nog in de ruwvoerpositie. Ook daarin willen we graag zelfvoorzienend blijven.’

‘Ik houd van dingen uitproberen en zelf aan het stuur zitten. Het rantsoen reken ik dan ook altijd zelf uit. Bij het voeren gaan we ook verder dan de meeste collega’s. Het streven is een maximum van 15 ureum en bij vers gras durf ik prima veel lager te zitten. Deze zomer zaten we lange tijd op 4 tot 8 ureum en dat molk prima. In ruw eiwit zitten we onder de 150 en ook dat gaat goed. De productie van ruim 9.000 kilo melk per koe blijft op peil en de koeien gezond. Sterker nog, gezonder dan met meer eiwit. Dat geloof ik echt. Volgens mij omdat de mest van betere kwaliteit is met een lager RE-gehalte in het voer. Onze overtuiging is dat de meeste reductie op emissiegebied gehaald moet worden uit het veevoer. De meeste veevoeradviseurs zitten vast in een verdienmodel dat gebaseerd is op kilo's brok. Zij zouden op resultaat in emissiereductie betaald moeten worden.’

‘Als melkveehouder voel ik mij, mede door de initiatieven die wij hier oppakken en uitdragen, geaccepteerd en gewaardeerd. Door de omgeving, waaraan we bijvoorbeeld aandelen in één van onze windmolens beschikbaar stelden. Dat geeft meer werk, maar legt ook verbinding. Onze collegamelkveehouders vinden ons vaak iets te ver vooruit lopen, maar waarderen denk ik wel dat wij durven te pionieren. Dat vinden we ook echt leuk. Waar een ander verandering vreest, inspireert en motiveert het mij. Alleen bij de bank voelt het vaak alsof ik mij moet verdedigen. Die zitten naar mijn gevoel ook vast in het oude model van denken. In het geloof dat intensivering en massa nog altijd de beste route is. Eerder maakte mij dat onzeker. Nu niet meer. De laatste jaren hebben bewezen dat we met anders doen en voorop lopen wel degelijk goede resultaten kunnen behalen.’

Wordt u lid?

Een boerencoöperatie van melkveehouders en akkerbouwers

Wij werken samen aan het vastleggen van CO2 op ons land en het reduceren van CO2 in ons productieproces

Het Friesch Grondbezit, dé belangenbehartiger voor particuliere grondeigenaren.

Onze speerpunten: Respect voor het eigendom

Evenwichtig fiscaal beleid

Een eerlijke beloning voor product en beheer

Wij ontmoeten u graag op de Agrarische Schouw, stand nummer 11

hfg@grondbezit.nl www.grondbezit.nl

9 oktober 2023

Landelijke Demodag

Duurzame Landbouw

Bezoek een demobedrijf bij jou in de buurt

Op maandag 9 oktober openen de Demobedrijven Duurzame Landbouw hun deuren om jou als agrarisch ondernemer mee te nemen in hun weg naar toekomstbestendig ondernemen. Een eerlijk verhaal over risico’s nemen, fouten maken, successen vieren en perspectief creëren voor de toekomst van je bedrijf.

Bezoek een bedrijf bij jou in de buurt, laat je inspireren en ga het gesprek aan.

Duurzaam ondernemen werkt aanstekelijk

Breed aanbod uit super koefamilies!

Koepon Random

Ranger x Board | aAa 234

• Uit de Esmonique familie

• De robotgeschikte dochterbewezen sensatie

• 226 NVI op basis van 491 dochters

• Foutloos profiel

• Top exterieur (114) en top productie

(+925kgm, +0,35 V, +0,21 E)

• A2A2

GESEKST BESCHIKBAAR

Barcley x Malki | aAa 516

• Uit de Hyde/Sandra familie

• Moeder over 80.000 kgm, moedersmoeder over 100.000 kgm

• Eerste dochters zeer veelbelovend

• Hoge gehalten (+0,23 V, +0,28 E)

• Afwijkende aAa 516

GESEKST BESCHIKBAAR

Weinterper Solution

Finder x Guard | aAa 234

• Uit de Zwaantje familie

• NVI (250) stijgt door tweedekalfs dochters

• Gigantische productie

(+1088 kg M, +0,22 V, + 0,10 E)

• Wereldwijd populair

• A2A2 en BB

GESEKST BESCHIKBAAR

VDR Saul Hudson

HET NIEUWE ZOMERSTALVOEREN ARRIVEERT IN FRIESLAND

De drogestofopname van z’n vaarzen ging meteen fors omhoog. Ook heeft hij het idee dat de grasgroei na het maaien sneller opstart. ‘Het gras wordt geknipt in plaats van eraf geslagen en dat merk je’, vertelt melkveehouder Dick de Ruiter. Sinds een paar weken draait de Lely Exos op zijn bedrijf in Wergea. Het is de eerste Exos in Friesland en zelfs in Noord-Nederland. De Lely Exos is een revolutionair systeem dat vers gras volledig autonoom maait, oogst en aan de koeien voert. Er komt, dankzij gps- en ultrasone technieken, maar ook camera’s voor en achter, geen chauffeur meer aan te pas. De Ruiter heeft een bedrijf met 390 melk- en kalfskoeien en 75 hectare huiskavel. Zijn koeien krijgen dagelijks een TMR-rantsoen voorgeschoteld, maar sinds enkele weken dus ook volop vers gras. ‘Ik heb ook een melkveebedrijf in Denemarken en daar bevalt het zomerstalvoeren erg goed. Hier was met name arbeid de beperkende factor.’ Dat probleem lijkt nu opgelost. De Ruiter is enthousiast en ziet louter voordelen. ‘Vers gras heeft een 10 tot 20% hogere voederwaarde dan ingekuild gras. En de machine is superlicht waardoor we op de trapgevoelige grond hier nu 24/7 van het vroege voorjaar tot heel laat in het najaar vers gras kunnen voeren.’ De Exos maakt 12 rondjes per etmaal en brengt per keer een ton aan vers gras voor het voerhek. De machine kan in dezelfde werkgang van maaien en oogsten ook vloeibare kunstmest of spuiwater toedienen. De Lely Exos draait nu op 15 melkveebedrijven in Nederland, waarvan 13 in Zuidwest-Nederland, één in Friesland en één in de Kop van Noord-Holland. Het systeem is medio 2024 klaar om verkocht te worden en wordt dan in de rode huiskleur op de markt gebracht. Een aanschafprijs heeft Lely nog niet bekend gemaakt. Wel laat het bedrijf weten dat een huiskavel van minimaal 40 hectare en 150 koeien tot aanbeveling strekt.

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto’s: Sixteenbynine

STAND STAND Naam Naam Plaats Plaats

Duynie Feed

ASP Noard

Weidse Blik

Lely Center Heerenveen

Melkveetechniek de Jong B.V. en Bosch HIT B.V.

Mechanisatie Franeker

Countus accountants + adviseurs

Deelstra Jansen administratie en advies

Hoekstra Fourages

FrieslandCampina

Het Friesch Grondbezit / Carbon Coöp

ABZ De Samenwerking

Farm Service BV

MELKTEC BV

Dak en Gevelbeplating De IJzeren Man bv

Mezutec Waterzuiveringssystemen

Topteam Agrarische Verzekeringen

Speerstra Feed Ingredients B.V.

DeHaan Advocaten en Notarissen

Univé Dichtbij

Piersma Vloeren

atw friens bv

ZOCON

Van Balen Boekhoudburo b.v.

Agrifirm NWE BV

de Blaauw Heerenveen BV

AB Vakwerk

Semex Holland BV

Eurofins Agro Testing Wageningen BV

MBS Plaagdierbeheersing & Advies VOF

StalZicht.nl

Rijskamp Outdoor & Offroad

Van der Zee Joure

poffertjeskramen r.p.klooster vof

Handelsonderneming Oostra

L.M.B Gerlsma bv

Martien Visser mechanisatie bv

Meinderts Wergea B.V

Veenema Energy

Agri Vastgoed

Alfa Accountants en Adviseurs

ABN AMRO bank

Flynth

Ceres Techniek

Hoogland BV

t Hasker Assurantiekantoor Oudehaske

Royal A-ware

Friese Rabobanken

Broekveldt JCB

Omrin Bedrijfsafval

Foeke Visser

HL Eco Services

Hofstra Dak en Wand BV

MS Schippers

Bunder Advocaten

MSD Animal Health - SenseHub®

Mono+

AHV International

AgriPlaza makelaars

Agrimax.nl

ComfortKoe-Betonbedrijf Deinum

BBB Boer Burger Beweging

CRV

Hogeschool Van Hall Larenstein

Ynsigt B.V.

Future Fuels (voorheen Wiersma Olie & Techniek BV)

Alphen a/d Rijn

Bosma-AgriShop & VTM-Machines

Fabiton BV

Handelsonderneming Koehoorn

Jan Hoogland mechanisatie

Gezamelijke Case IH en Steyr dealers

K.I. Kampen

Asfaltwinkel.nl, onderdeel van Dura Vermeer Jansma

W.H. van der Heide B.V.

Poortman Techniek BV

Mammut Nederland

W&H Smedes

Fa. van der Wal Creil B.V.

Van der Woude Adviesbureau

Bout advocaten

Melbo’s Place

Reitsma's Handelsonderneming

Bos / Kamps de Wild

Broekens Gorredijk BV

Hooghiemstra hardegarijp bv

Rosier Greidanus B.V.

Opstal Agrarisch Huisvestingsadvies

K.I. Service Zuid West Friesland

Melkcontrole Nijland

Reproplus WLN

Van Kammen Tenten & Catering

De Heus Voeders

Akkerman Mechanisatie

App.bouw & Constructiebedrijf Dedden bv

Dijkstra Mechanisatie BV - Qmac Machines BV

Tjitte de Wolff

Kuperus

Vof Sietse Jorna

Gebrs. Fuite

Aeres Hogeschool Dronten

Vreugdenhil Dairy Foods

De Boer Melktechniek bv

van der Veen & Kromhout

Afmitech Friesland B.V.

Kalfsuppport BV

Wolfederatie & Schapenadviesnl

TN Slopen en Saneren BV

Remon Waterbehandeling B.V.

Agridek BV

Tellus Tigra

PAS Mestopslagsystemen

Solliq Agra

Middendorp Montage

Tynaarlo

Heerenveen

Heeg

Nijverdal

Katlijk

It Heidenskip

Heerenveen

BOXMEER

Sint Nicolaasga

Zwolle

Tynaarlo

Folsgare

Wjelsryp

Wijckel

Arnhem

Leeuwarden

Heerenveen

Oudehaske

Diessen

Deventer

Etten-Leur

Bouwbedrijf Jelle Bruinsma

smaXtec GmbH

Mechanisatie D.Kuipers

EAZ Wind

GroeNoord Ag & Turf

autoverkoopbedrijf Tolsma bv

PreZero

Bethlehem bv

Van de Belt Agri Service BV

Yntema Installatietechniek

Schrijver Stalinrichting

Profytodsd

Timac Agro

Schipper Bemiddeling en Veehouderij

F.S.Andela

Alderse Baas advocaten

Landlords Vastgoed Nederland

Agriland Assurantieadvies B.V.

Falk machines

Coöperatie Agricycling Fryslân

Van der Laan en Veenma Mechanisatie

St.Nicolaasga

Leeuwarden

Katlijk

Joure

Joure

Dalfsen

Drachten

Surhuisterveen.

Gorredijk

Easterein

Sumar

Creil

Nieuwehorne

Groningen

Oudeschoot

Joure

Easterein

Gorredijk

Hurdegarijp

Winsum (frl)

Boelenslaan

Mirns

Nijland

Lutjegast

Oosternijkerk

Ede

Sintjohannesga

Willemsoord

Sondel

Tjerkgaast

Oudehorne

WURDUM

Genemuiden

Dronten

Nijkerk

Jellum

Gorredijk

Joure

Grambergen

Nijland

Joure

Marum

Wirdum

Donkerbroek

Drachten

Balk

Kootwijkerbroek

Harlingen

Duitsland

Witmarsum

Hoogezand

Groningen

Exmorra

Heerenveen

wolvega

Donkerbroek

Wons

Raalte

Emmeloord

Breda

Medemblik

Wommels

Joure

Haule

Leeuwarden

Winsum

Sneek

Harlingen

Veenstra Mechanisatie

Fa van der Vegt B.V.

A3Impressies friese

Bakkeveen

Scherpenzeel

Akmarijp

Akmarijp

PIAAM

Wennemars

EM Agriton groep

Moduulbouw bv / MAYO

Voer- en adviesorganisatie GIJS

NNRD

Dalfsen

Noordwolde

Kilder

Azewijn

Drachten

Plattegrond Agrarische Schouw

Joure28 september 2023

YOUR FARM, YOUR COWS, YOUR DATA

#smartmilkingsolutions

VERBETER JE BEDRIJFSPRESTATIES OP BASIS VAN DATA

Maak kennis met FullSense. Dé softwareoplossing die complexe data omzet in informatie waarmee jij de juiste beslissingen kunt nemen voor jouw melkveehouderij. Van koegezondheid en melkkwaliteit tot voerefficiëntie en onderhoud. Krijg realtime overzicht van de prestaties van de M2erlin en de koe.

www.fullwoodjoz.com/nl/fullsense

De specialist voor in en om uw rundveestal

Agridek

Opgeteld de beste keuze

Wij bieden voor ieder bedrijf een gepaste oplossing met o.a.

• Portaalsysteem Railsysteem

• Haspelsysteem

• Duo systeem Snijvlakgordijn

• Afdekslangen

maximale waarde uit ruwvoer

Betonbedrijf Deinum

’t Heechhout 5 | 8842 LL Wjelsryp info@comfortkoe.nl | www.comfortkoe.nl

info@betonbedrijfdeinum.nl | www.betonbedrijfdeinum.nl

Roland Andringa: 0683 - 20 11 21

Tjibbe Thom Deinum: 0610 - 52 13 22

Agridek.nl

Wat zijn uw toekomstplannen?

De agrarische sector blijft uitdagend, maar zeker ook erg mooi met volop mogelijkheden. Zorg dat u uw eigen toekomstvisie helder hebt en denk ook na over een plan B. Ons toegewijde team staat voor u klaar en denkt graag mee bij het maken van uw keuzes. Met aandacht voor uw bedrijf, uw toekomstwensen én de kansen in wet- en regelgeving.

Neem contact op met Flynth of ga naar www.flynth.nl/melkvee

Flynth. Het beste advies dat we je kunnen geven.

Verbeter stalklimaat voor melkvee

Doordachte en duurzame klimaatoplossingen houden uw koeien én rendement gezond!

Abbi-Aerotech B.V.

Adres

DSD Stalinrichting B.V.

Tussendiepen 23 9206 AA Drachten

Contact

T +31 (0) 519 228 100

E info@dsd-stalinrichting.nl

W www.dsd-stalinrichting.nl

Abbifans zijn energiezuinig!extreem

Ja, daar zijn we trots op!

Adres

Anema Holland B.V.

Seefugel 7 9051 VC Stiens

Contact

T +31 (0) 582 893 000

M +31 (0) 620 679 350

E info@anema-holland.nl

W www.anema-holland.nl

Foto: DSD Stalinrichting B.V.

Foto: Anema Holland B.V.

Bewezen weg naar winst

Wy winskje jim in protte wille op de

Agrarische Schouw!

MEER MELK PER KILOGRAM VOER

FeedExcel is dé fokkerijstrategie voor een zeer productieve veestapel, die meer melk levert met dezelfde hoeveelheid voer.

FeedExcel is de bewezen route naar hogere marges en minder emissies. FeedExcel is gebaseerd op voeropnamedata van meer dan 10.000 melkgevende koeien.

Bespaar 5 tot 10% op voerkosten

Gezonde én efficiënte koeien

Grootste en meest betrouwbare dataset wereldwijd

Meer informatie over FeedExcel: raadpleeg uw fokkerijspecialist of scan de QR-code.

GROEIEN NAAR MORGEN

‘IK BEN CONTINU OP ZOEK NAAR KENNIS’

Naam: Hans Vetketel (54)

Plaats: Koekange

Bedrijf: 100 melk- en kalfskoeien, 47 hectare grond waarvan 20 kruidenrijk

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto: André Weima

‘Alles draait voor mij om balans in de bedrijfsvoering. Alleen zo kun je volgens mij groeien naar morgen. Dat betekent financieel rendabel zijn en dat er tijd is om te genieten, andere dingen te doen. Of dat allemaal mogelijk blijft in de toekomst, daarover maak ik mij soms wel zorgen. Ik ben daarom sinds 2019 ook drie keer naar protestbijeenkomsten geweest, in Den Haag en Stroe. Omdat ik vind dat iedereen moet weten dat de regelgeving op onderdelen dermate doorschiet dat het jonge generaties onmogelijk wordt gemaakt.’

‘Tegelijkertijd moet je nu ook verder. En het boeren verandert hoe dan ook. Ook het gangbare boeren. Ik wil boer blijven dus zoek ik kennis om bij te blijven. De laatste vijf jaar heb ik veel cursussen en workshops gevolgd, vooral bij collega-boeren. En gigantisch veel geleerd, meer dan in de twintig jaar daarvoor. Nu deel ik mijn ervaringen op mijn bedrijf met collega’s. Van hun vragen en opmerkingen leer ik ook weer. En door kennis te vergaren, elders in de keuken te kijken en mensen op je erf te halen, verbreed en versterk je je netwerk enorm. Dat is ook mooi.’

‘Mensen van LNV en FrieslandCampina vragen mij meer dan eens: wil jij niet biologisch worden? Jawel hoor, als ik de garantie krijg dat mijn inkomen op peil blijft. Maar die garantie krijg ik natuurlijk niet en met 16.000 kilo melk per hectare past gangbaar mij nu nog veel beter. Op 20 hectare boer ik overigens nagenoeg al biologisch. Daar komt al vier jaar geen kunstmest en chemie meer op en teel ik kruidenrijk grasland. Om dat goed te laten gedijen, ook met de juiste machines, is best een zoektocht. Maar qua opbrengsten gaat het heel aardig en de klavers, kruiden en polvormende grassen zijn een wapen in de steeds vaker voorkomende droge zomers.’

‘Het minderen zoek ik niet per se in minder koeien houden. Dat moet volgens mij geen doel op zich zijn. Niet voor de boer en niet voor de overheid. Het gaat om de balans. Minderen zoek ik in minder input en daarmee minder kosten. Dat lukt op mijn bedrijf goed met eerder in het voorjaar starten met weiden. Daardoor kuil ik minder hectares en bespaar ik stevig op bewerkingskosten. Ook gebruik ik de laatste jaren veel minder kunstmest. Door het kruidenrijke grasland, maar ook door sinds 2015 de mest te bewerken met magnesiumchloride. Eerst dacht: weer zo’n flut product. Maar ik ben blij dat ik het opgepakt heb.’

‘Omdat ik sceptisch was, heb ik het eerste jaar de loonwerker een perceel half om half laten bemesten met bewerkte en onbewerkte mest. Eerst dacht ik geen verschil te zien, maar na bemonstering was het gras van de bewerkte mest duidelijker beter in balans en qua voederwaarde ook nog eens hoger. En al snel bleek, de beworteling is sterk verbeterd. Bijkomend voordeel: op alle percelen strooi ik zeker 30% minder kunstmest nu de mest bewerkt is en een veel betere werking heeft. Ik zou daarom echt wel, ook als gangbaar boer, helemaal van de kunstmest af willen, maar dan moet de overheid ons ruimte geven om meer in plaats van minder dierlijke mest te mogen gebruiken. Door deel te nemen aan verschillende projecten waar de provincie en LNV ook bij betrokken zijn, hoop ik mijn steentje bij te dragen dat bij deze instanties de ogen daarvoor echt opengaan.’

‘BEVLOEIEN HOORT BIJ HET NIEUWE BOEREN’

Hoewel de septembermaand begon met heerlijk tropische temperaturen, zijn de meeste boeren het natte zomerweer nog niet vergeten. Toch bevloeide Eduard de Jong uit Tjerkgaast bijna al zijn percelen dit jaar na de 1e snede. ‘Afgelopen winter hadden we al gezien dat de muizenpopulatie weer toenam. Als we geluk hebben, komt er dan ziekte in en ben je ze kwijt. Maar dat was niet zo. Daarom hebben we bijna alle percelen na de eerste snede bevloeid. Met een eigen haspel en slang die we op het midden van het perceel leggen. De pomp kan 800 tot 1.000 kuub water per uur erop brengen dus dan gebeurt er wel wat.’ De Jong licht toe dat dat ook nodig was en niet langer

kon wachten. Hij zag scheuren in het land waar hij zijn hand volledig in kon steken. ‘Na het bevloeien is dat vlot en volledig hersteld en daarom heb ik later in het seizoen ook nog mooi gras kunnen winnen. Anders was het niets geworden. Ergens is het jammer, maar die haspel hebben we zeer waarschijnlijk niet voor niets gekocht. Ik ben er redelijk van overtuigd dat bevloeien voor ons een jaarlijks terugkerende activiteit wordt. De muizendruk verschilt per jaar, maar die moet je tijdig aanpakken. En bovendien helpt het sterk tegen de droogte die eigenlijk ook elke zomer wel een periode toeslaat. Het is het nieuwe boeren voor ons.’

• Foto: Niels de Vries

Park Heremastate in Joure is dit jaar alweer voor de 69ste keer het decor van de Agrarische Schouw. Wat maakt deze eendaagse landbouwbeurs op de vierde donderdag van september zo bijzonder?

• Foto’s: Agrarische Schouw

De vierde donderdag van september staat bij de inwoners van Joure én omliggende dorpen met rood omcirkeld in de agenda. Het is de dag van de Jouster Merke, de jaarmarkt die al eeuwenlang op deze dag wordt georganiseerd. In de jaren ’50 van de vorige eeuw werd het programma van de Jouster Merke uitgebreid met een landbouwbeurs; de Agrarische Schouw. Dit jaar vindt alweer de 69ste editie plaats.

Gevraagd naar de magie van deze eendaagse landbouwbeurs antwoorden betrokkenen steevast in dezelfde bewoordingen. De sfeer en de gezelligheid maken deze eendaagse beurs uniek. De fraaie beurslocatie

DE MAGIE VAN DE

in Park Heremastate zorgt voor extra cachet.

Beursmanager met Jouster roots Ypke Bouwhuis is intussen alweer tien jaar beursmanager van de Agrarische Schouw. Bijna 60 jaar geleden zag Bouwhuis in Joure het levenslicht. Als kleine jongen bezocht hij ieder jaar trouw de Jouster Merke. Bouwhuis vindt het een eer om beursmanager te zijn van het evenement in zijn geboortedorp. ‘Als kleine jongen had ik nooit kunnen bedenken dat ik later deze beurs zou organiseren.’ Bouwhuis is op jaarbasis ‘een paar honderd uur’ bezig met de voorbereidingen op de Agrarische

Schouw. Het bellen en mailen gaat het hele jaar door. ‘De agrarische sector ligt me na aan het hart. Ik vind het bovendien heel leuk om met zovéél mensen contact te hebben.'

‘Iedere vierkante meter bezet’ Het Jouster Park Heremastate is niet meteen een plek waar je grote landbouwmachines zou verwachten. Bouwhuis wil echter van geen wijken weten. ‘De locatie is magisch. We hebben zo’n 7.000 vierkante meter tot onze beschikking. Met 150 standhouders zitten we helemaal vol. Iedere vierkante meter is bezet. Met het indelen van het beursterrein moet ik rekening houden met bomen en lantaarnpalen’, zegt Bouwhuis. ‘Dit is een unieke plek, waar we niet aan willen tornen. We hebben een goede verstandhouding met de gemeente. Dat is voor ons heel belangrijk’, aldus Bouwhuis. De voorbij edities van de Agrarische Schouw trokken om en nabij 5.000 bezoekers. Na de coronajaren 2020

• Tekst: Bouke Poelsma

AGRARISCHE SCHOUW

’s ochtends om 7.00 uur klaarstaat om standhouders van een stukje oranjekoek te voorzien. Een mooie traditie, die bijdraagt aan de goede sfeer op de beurs. ‘We zijn blij met onze standhouders. Zonder hen hebben we geen beurs’, benadrukt Van der Zijl, die als klein jongetje al met zijn heit meeging naar De Schouw.

‘De beurs is laagdrempelig. Standhouders en bezoekers hoeven niet

‘HET IS EEN BEURS

WAAR JE ZIN IN HEBT, JE LEEFT ER NAARTOE’

diep in de buidel te tasten. Het is een uniek gebeuren, met veel gezelligheid. Ik vind het echt ongekend dat ons eendaagse evenement zoveel bezoekers trekt.’

het versturen van de uitnodigingen. 'De Agrarische Schouw is een beurs waar je naar toeleeft, waar je zin in hebt. Het is een laagdrempelige beurs, waar niet alleen boeren komen. Mijn maten gaan er ook naartoe’, zegt Van der Werf, die blij is met hoe de beurs wordt georganiseerd. ‘We hebben geen commerciële inslag. Er zit geen groot verdienmodel achter.’

Laagdrempeligheid

en 2021 was het vorig jaar extra druk. ‘Mensen snakten ernaar om elkaar te zien. Het was drukker dan ooit te voren’, aldus Bouwhuis.

‘Beurs om naar uit te kijken’ Melkveehouder Jacob van der Zijl uit Haskerhorne, nabij Joure, is alweer zo’n jaar of zeven bestuurslid van de Agrarische Schouw. Hij is de man die

Volgens Van der Zijl biedt de Agrarische Schouw voor elk wat wils. Als bestuurslid is hij medeverantwoordelijk voor het programma op de woensdagavond. ‘We proberen ieder jaar weer interessante sprekers uit te nodigen en de boel een beetje wakker te schudden. Het is prachtig dat het zo leeft.’ Van der Zijl vindt het mooi dat de beurs in de afgelopen decennia de technische vooruitgang in de agrarische sector heeft laten zien.

Ook melkveehouder Jelmer van der Werf uit Oosterzee – die opgroeide in Vegelingsoord – heeft zitting in het bestuur van de Agrarische Schouw. Hij is onder meer verantwoordelijk voor

ZILVEREN PIEPER IETS AANGEPAST

Jaarlijks reikt de burgemeester van gemeente De Fryske Marren de Zilveren Pieper uit. Dit is de prijs voor de standhouder die zijn of haar stand het best bij het thema laat aansluiten. Dit jaar is het thema: 'Stikstof, politieke koehandel?'. Een thema dat wellicht lastig tot uitdrukking te brengen is in de stand. Gerelateerd aan de stikstofproblematiek zijn er wel diverse innovatieve mogelijkheden inmiddels op de markt verschenen. Standhouders worden opgeroepen al dit soort innovaties, in welke vorm dan ook, in hun stand mooi, leuk en/of ludiek te presenteren. Wie dat volgens de jury het best aanpakt, wordt dit jaar beloond met de Zilveren Pieper.

Dominicus Kuipers staat al zo’n veertig jaar met een stand op de Agrarische Schouw. Zijn mechanisatiebedrijf is uitgegroeid tot een van de grotere van Friesland. ‘We doen onszelf én de beurs tekort als we de Agrarische Schouw zouden overslaan’, aldus Kuipers, die onder meer dealer is van Massey Ferguson. De machines van Kuipers staan steevast op een verharde plek, achter op het beursterrein. ‘Misschien moeten ze de ingang verplaatsen, dan staan we vooraan’, zegt Kuipers gekscherend. De Jouster beurs is voor Kuipers een thuiswedstrijd, waar veel van zijn klanten komen. ‘Het is een laagdrempelige beurs, waar we met onze machines in eigen beheer naar toe kunnen rijden. Dat is een groot voordeel.’

‘Wij gaan al naar de beurs zo lang ik mij heugen kan’, zegt Johan Meinderts van Mechanisatiebedrijf Meinderts in Wergea. ‘De Agrarische Schouw is knus, gezellig en kleinschalig. Het is meer dan een beurs. Het evenement heeft een bepaald karakter, met een eigen sfeer. Dat heeft ook met de locatie te maken.’ Meinderts treft op de beurs veel van zijn klanten, die allemaal uit de regio komen. ‘Het is een contactbeurs, waar je afspraken maakt. Handel wordt er niet veel gedreven.’

Meinderts showt op de beurs de nieuwe Fendt 728. Hij gaat echter ook met machines uit vervlogen tijden naar Joure. ‘We willen met onze stand graag laten zien welke ontwikkeling de landbouwmechanisatie in de afgelopen decennia heeft doorgemaakt. We zijn vooruitstrevend en innovatief. Niks blijft hetzelfde. Verhalen over stikstof zorgen voor negativisme. Wij willen juist de kracht van de landbouwmechanisatie laten zien en een positieve uitstraling tonen.’

Er is in Park Heremastate ten tijde van de 4e donderdag van september soms bijna geen doorkomen aan.

‘MET CRF VEEL BETERE VOEROPNAME’

Maatschap Hazenberg in Rotstergaast werkt sinds juni met de nieuwe voerstrategie

Constant Robot Feeding (CRF) van Agrifirm. Sander Hazenberg is positief over de eerste ervaringen.

Familie Hazenberg houdt in het Friese

Rotstergaast 150 melk- en kalfkoeien en 85 stuks jongvee op 114 hectare. De melkveehouders zijn sinds juni in omschakeling naar de voerstrategie CRF. Sander Hazenberg vertelt over zijn beweegredenen. ‘De krachtvoerkosten nemen toe. We zien daarom toekomst in het aankopen van losse grondstoffen. Daarbij komt dat we eerder te veel restvoer hadden.’ Na de eerste drie maanden merkt Hazenberg dat het aandeel restvoer al flink is afgenomen. ‘We zijn gezakt van 12% naar 2%. De opname van de koeien is een stuk verbeterd.’

GRASLANDBEHEER

Productie op peil CRF gaat uit van een hoog basisrantsoen waarbij elke hap uitgebalanceerd is met een stabiele verhouding tussen ruwvoer en krachtvoer. Daarnaast wordt er bij CRF een lagere krachtvoergift bij de verse koeien gevoerd om zo het risico op pensverzuring te beperken. Bij Hazenberg vertaalt zich dat in een fors lagere krachtvoergift in de melkrobot.

Wennen

‘We voeren enkele kilo’s krachtvoerbrok per koe minder’, zo zegt Sander Hazenberg, die daarbij werkt met een schema op basis van melkproductie. Met gemiddeld 3,3 melkingen per koe per dag maakt Hazenberg zich geen zorgen over een mindere loop naar de drie melkrobots. ‘De loop naar de robots was en is fantastisch. Daar heb ik niet over getwijfeld. De productie is bovendien op peil gebleven.’

Het rantsoen bestaat op dit moment uit vers gras, kuil (1e en 2e snede), mais, maatmeel, Proti+ en water. ‘De koeien vinden het heerlijk.’ Zelf moest Hazenberg wennen aan de manier van voeren en de laadvolgorde. 'Dat laatste is een aandachtspunt. We beginnen met maatmeel, aangevuld met water. Daarna voegen we graskuil en Proti+ toe. Als laatste doen we de mais erbij. Aanvankelijk laadden we na de maatmeel eerst Proti+ en daarna de kuil. Bij die laadvolgorde koekten de vijzels in de mengwagen aan’, aldus Hazenberg.

‘SALADEBUFFET LEVERT MIJ 12 TON DROGESTOF’

Tjarko Groendijk zet sinds vier jaar steeds meer hectares grasland om in saladebuffetten. Hij realiseert hiermee gemiddeld een opbrengst van 12 ton drogestof per hectare.

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto: Jan Pit

Groendijk runt met zijn ouders in het Groninger Zuidwolde een biologisch bedrijf met 130 koeien, 60 stuks

jongvee en 110 hectare grasland in gebruik. Vier jaar geleden startte hij met het inzaaien van Pure Graze saladebuffetten voor weide- en maaipercelen. Dit zijn mengsels die naast Engels raaigras ook weegbree, chicorei en onder andere de kruiden karwij en peterselie bevatten. ‘En klavers. In de maaipercelen rode klaver en in de weidepercelen witte klavers’, vertelt Groendijk.

Inmiddels heeft het bedrijf zo’n 20 hectare saladebuffetten in gebruik. ‘Het idee is om van de eigen grond jaarlijks circa tien hectare opnieuw in te zaaien en zo het areaal uit te breiden. Met een opbrengst

van zo’n 12 ton drogestof per hectare is het concurrerend met een gangbaar bedrijf en levert het bij ons echt meer op dan de oudere percelen met louter raaigras. Bijkomend voordeel is dat vooral rode klaver en sommige kruiden veel dieper wortelen en zo bij droge weersomstandigheden beter presteren.'

Hogere bewerkingskosten

De melkveehouder zet na vier jaar de frees weer in de percelen die met saladebuffet zijn ingezaaid. ‘Na het derde jaar zie je al dat je te veel van de goede klavers en kruiden verliest voor een optimale opbrengst.’ Gratis is dit natuurlijk niet. ‘Het zaaizaad en de bewerkingskosten bedragen opgeteld zo’n € 1.000 per hectare. Dat betekent € 250 per jaar. Daarvoor heb je een hoge opbrengst zonder de kosten van kunstmestgebruik. En de voerkwaliteit is hoog. Als ik in de winter balen voer van andere percelen en dan weer switch naar saladebuffet, stijgt de productie vaak vlot 2 liter of meer.’

• Tekst: Bouke Poelsma

• Foto: Niels de Vries

Tjarko Groenendijk is zijn recent ingezaaide perceel saladebuffet: 'Vooral ook bij droog weer voordelig.'

Sander Hazenberg: 'De laadvolgorde moest anders, dat was wel wennen.'

natuurlijke stalbedding

Ben je op zoek naar een innovatieve en duurzame oplossing voor stalbedding? Maak kennis met Ekohimp. Deze natuurlijke stalbedding is gemaakt van hennep afkomstig van Nederlandse agrariërs en biedt een reeks voordelen voor zowel het vee als het milieu.

Een duurzaam alternatief voor traditionele stalbedding

Traditionele stalbedding, zoals stro of zaagsel, wordt veel gebruikt in de vee- en paardenhouderij. Echter, deze opties hebben enkele nadelen, waaronder een relatief korte levensduur, hoge kosten en een negatieve impact op het milieu. Ekohimp biedt een duurzaam alternatief met tal van voordelen:

+ Uitstekende vochtabsorptie

+ Nagenoeg geen stof

+ Hennephout uit NL

Ekohimp: de duurzame keuze

+ 100% natuurlijk

+ Gebruiksvriendelijk

+ Lange levensduur

Door gebruik te maken van hoogwaardige hennep afkomstig van Nederlandse agrariërs, dragen we bij aan de ontwikkeling van een veerkrachtige landbouwsector en stimuleren we de lokale productie van duurzame grondstoffen. Met zijn natuurlijke eigenschappen, lange levensduur en positieve impact op het milieu, helpt Ekohimp haar klanten om de dieren een zo prettige mogelijke omgeving te bieden.

Coöperatie DOC Kaas Van, voor en door de leden!

Onze melkveehouders leveren eersteklas melk – en daar zijn we trots op. Melk waar kaas van wordt gemaakt, onder meer voor Uniekaas, het oudste kaasmerk van Nederland. Smakelijke kazen, met liefde gemaakt, zonder onnodige toevoegingen. En dat proef je!

Lid worden

Wilt u ook uw kwaliteitsmelk leveren aan DOC Kaas en bent u benieuwd naar de voorwaarden voor lidmaatschap van coöperatie DOC Kaas?

Van de overige melk worden overheerlijke toetjes gemaakt, of ijs, of babyvoeding. En genuttigd all over the world

Maar ook kalvermelkpoeder van hoge kwaliteit die – ook in Nederland – onder het merk NORMI wordt verkocht.

Want coöperatie DOC Kaas is mede-eigenaar van het Duitse zuivelconcern DMK Group.

Neem dan contact op via 0528 - 280 440 of stuur een mail naar info@dockaas.nl

Postbus 11 - 7900 AA Hoogeveen - T +31 (0)528 280 440 - info@dockaas.nl www.dockaas.nl - www.uniekaas.nl - www.dmk.de/nl

Agrarisch advies op maat

Melkveehouders staan continu voor allerlei uitdagingen en keuzes. Hoe blijf je kritisch op de kostprijs en hoe anticipeer je op verwachte schommelingen van de melkprijs? Bij Countus weten we met welke uitdagingen je te maken hebt. Onze adviseurs en agro-specialisten begrijpen wat je bezighoudt. Ook vanuit ons kantoor in Joure en Leeuwarden zijn we altijd dichtbij én goed bereikbaar.

Als advies- en accountantskantoor zijn we bij Countus gespecialiseerd in de melkveehouderij, de akkerbouw en andere agrarische sectoren. Wij adviseren ondernemers in deze branches op fiscaal-, juridisch- en bedrijfseconomisch gebied én over ruimtelijke ordening en milieu. We kijken daarbij niet alleen naar de cijfers, maar ook naar de mens achter de ondernemer. Zo kunnen we gericht en op maat adviseren.

Wil je een keer kennismaken, sparren over wat je bezighoudt, of meer weten over een bepaald onderwerp? Wij denken graag met je mee. Neem contact met ons op.

JONGE ECOLANA-BOEREN

De nieuwe generatie van EcoLaNa meldt zich aan het front. Jonge, enthousiaste boeren vol plannen, vastbesloten succesvol te zijn in de landbouwtransitie die gaande is. Ze slaan, bereid om te leren, de weg in naar regeneratief boeren. Daarnaast zoeken ze naar kansen in korte ketens met streekproducten.

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto’s: Marcus Pasveer

Samen overschakelen op strorijke mest. Het bouwplan extensiever maken. Meer krachtvoer van eigen land halen. Teelten voor humane consumptie oppakken. Meer inzetten op streekproducten en lokale afzet. Het zijn vijf concrete pijlers onder de toekomstvisie van EcoLaNa, het in 2001 opgerichte samenwerkingsverband van twee akkerbouwbedrijven, een melkveehouder en een schapenhouder aan de Friese Waddenkust. Op vrijdag 30 juni hield EcoLaNa op het

akkerbouwbedrijf van de familie Van der Bos in Holwerd een symposium met als thema: wat heeft 20 jaar samenwerking ons opgeleverd? En wat gaan we de komende 20 jaar doen?

Bouwplan van 400 hectare

De akkerbouwers Kees van der Bos en Jan Idsardi, melkveehouder Frans Antonides en schapenhouder Johannes van Sinderen richtten in 2001 EcoLaNa op. Het doel: een modern gemengd kringloopbedrijf neerzetten

waarin kennis, arbeid, machines en grond worden gedeeld, producten uitgeruild en de grondkwaliteit afgestemd op gebruik, bijvoorbeeld de pootaardappelen vooral telen op lichte grond. Destijds lag er 280 hectare grond, inmiddels is dat zo’n 400 hectare (zie kader). ‘De twee akkerbouwers kregen meer pootaardappelareaal tot hun beschikking, wij meer gras, graan en mestafzet. Zo konden we beide groeien’, blikt melkveehouder Frans Antonides terug. Schapenhouder Johannes van Sinderen paste ook mooi in EcoLaNa, want zijn schapen kunnen de zware-klei-graslanden én de ingezaaide graan- en maisstoppels met gras-klaver begrazen die binnen de andere drie bedrijven vallen. Leerzaam waren de afgelopen 22 jaar. ‘Ik kijk nu veel meer als een akkerbouwer naar de de grond’, vertelt

De oude én nieuwe generatie boeren van samenwerkingsverband EcoLaNa, van links naar rechts: Frans Antonides, Johannes van Sinderen, Bianca van der Bos, Jan Idsardi, Gerardus Antonides, Klaaske de Groot, Anco van der Bos, Sake Antonides en Kees van der Bos.

SLAAN NIEUWE WEG IN

dan percelen met gras die veelvuldig worden bereden. Voor akkerbouwbedrijf Van der Bos, dat zich richt op de teelt van hoogwaardig pootgoed, reden om te stoppen met gras als rustgewas. Ook de natriumrijke digestaat uit de co-vergister van het melkveebedrijf bleek op hun akkerbouwbedrijf geen succes.

Pittige discussies

zullen we een weerbare bodem hard nodig hebben om weerbare gewassen te krijgen.’

Antonides. De vier boeren leerden ook dat jarenlange maisteelt op amper bereden percelen mooiere grond geeft

Dit soort praktijkervaringen en keuzes leidden binnen EcoLaNa de afgelopen jaren soms best tot lastige en pittige discussies, maar nooit klapte de samenwerking. De onderlinge verhoudingen bleven goed en uitruil van grond is en blijft voor alle partijen gewoon erg interessant. Mede daarom ging altijd de blik weer vooruit. Ook nu zetten de vier bedrijven de schouders er samen weer onder om te zien hoe het wel kan. Zo wordt op gebied van bemesting zwaar ingezet op strorijke mest. De nieuwe stal van melkveebedrijf Antonides wordt, ten behoeve van het akkerbouwbedrijf, een potstal met veel stro erin. ‘Strorijke mest is de sleutel naar een rijk bodemleven en essentieel voor de transitie naar regeneratieve landbouw die we aan het maken zijn’, stelt Anco van der Bos, de zoon van Kees. Het akkerbouwbedrijf combineert strorijke mest met niet-kerende grondbewerking. Dat is volgens Anco hard nodig. ‘We krijgen te maken met meer weersextremen en minder gewasbeschermingsmiddelen. Daarom

ECOLANA IN CIJFERS

Het totale areaal van EcoLaNa bestaat uit 360 hectare (ha) binnendijkse kleigrond en 50 ha buitendijks kweldergebied. Alle grond is ingebracht in één pool. De akkerbouwbedrijven Van der Bos en Idsardi brengen 168 ha totaal in: 64 ha pootgoed, 33 ha bieten, 32 ha gerst, 11 ha veldbonen, 11 ha haver, 4 ha zaaiuien en 14 ha weidevogelgrasland. Het melkveebedrijf van Antonides telt 350 melk- en kalfskoeien en brengt 200 ha grond in: 105 ha grasland met 20 ha mais, 12 ha veldbonen, 6 ha tarwe, 12 ha gerst, 45 ha buitendijks. De schapenhouderij van Van Sinderen-De Groot telt 130 fokooien en brengt 27 ha in: 15 ha grasland, 7 ha zeedijk, 5 ha slaperdijk. Binnen dit bouwplan wordt volop geëxperimenteerd met weide- en akkervogelbeheer, hoogwaterpeil, dobben en plasdras. Over de landerijen is een wandelpad aangelegd voor burger. En EcoLaNa leer- en demonstratiebedrijf van Hogeschool van Hall Larenstein en Nordwin College om studenten te leren over Kringlooplandbouw.

Vlinderbloemige eiwitgewassen Momenteel wordt gekeken naar of geëxperimenteerd met het telen van vlinderbloemige eiwitgewassen, zoals lupine, veldbonen of erwten. Stuk voor stuk gewassen die door hun stikstofbinding de bodem voeden, maar daarnaast ook interessant zijn als voergewas voor het melkveebedrijf. Qua saldo zijn ze echter nog niet concurrerend met graan, dat

‘PRODUCEREN WIJ STRAKS ERWTEN EN VELDBONEN VOOR DE KOEIEN OF VOOR HUMANE CONSUMPTIE?’

overigens ook volop wordt ingezet als krachtvoer op het melkveebedrijf.

Bij hun zoektocht krijgen ze hulp van Wageningen University & Research. EcoLaNa is door het ministerie van LNV namelijk gebombardeerd tot een van de zes Nederlandse pilotprojecten waarin wordt gekeken hoe de samenwerking tussen akkerbouw en veehouderij beter en optimaler kan (zie kader op pagina 31).

Anco van der Bos vertelt dat de zoektocht naar het ideale bouwplan, maar ook naar het totaalplaatje van wie wat doet en wat welke bestemming krijgt, een weg vol vraagstukken is. En uitdagingen. ‘Wij laten stro het liefst op het land hakselen zodat de organische stof van de bodem verbetert. Maar voor het melkveebedrijf en de korte kringloop is het misschien wel beter dat het naar de maatschap Antonides gaat en als strorijke mest terug komt op onze grond.’ Nog zo’n uitdaging: eiwitteelten leggen veel stikstof vast in eiwitteelt. Tranistie is gericht op eiwitteelt voor humane consumptie. Maar hoe doen we het dan met het telen van voer voor de koeien? Komt daar concurrentie? Produceren wij erwten en veldbonen

Klaaske de Groot en Bianca van der Bos hebben bovenmatige interesse in het vermarkten van lokale producten. En dus bruist het binnen EcoLaNa van de wilde, maar toch ook al heel concrete plannen en initiatieven op dit terrein. Klaaske de Groot, oomzegger van Johannes van Sinderen, en Bianca van der Bos, dochter van Kees van der Bos, zijn vastbesloten om een deel van de producten van EcoLaNa de komende jaren als streekproduct te gaan verkopen. Met het lamsvlees en het vlees van de op de kwelders grazende runderen gebeurt dat al via de lokale slager. De wol van de 130 schapen van schapenbedrijf Van Sinderen-De Groot wordt inmiddels verwerkt tot exclusieve truien, mutsen en sjaals bij The Knitwit Stable in Baambrugge en Wolspinnerij Wad’nwolletje uit Oosternijkerk. Er is huisverkoop van aardappelen en uien. En Bianca, die tot voor kort in het bankwezen werkte, maar nu kiest voor een toekomst als boer, stort zich vol overgave op het telen, verwerken en vermarkten van haver, ontstaan vanuit haar interesse voor voeding. ‘Mijn dochter kan gluten niet goed verteren en dan ga je zoeken. Ik doe nu in de keuken veel met havermout, een supergezond, vezelrijk en voedzaam product.’ De teelt werd aanvankelijk kleinschalig ingepast in het bouwplan, maar dit najaar was een appje van melkveehouder Frans

Antonides aan akkerbouwer Kees van der Bos voldoende voor opschaling naar 11 hectare. FrieslandCampina vroeg ledenmelkveehouders om de teelt op te pakken. Doordat EcoLaNa één bedrijfsnummer heeft, was het neerleggen van de haverteelt op het akkerbouwbedrijf snel geregeld. Ze krijgen een plus op de marktprijs, maar de ambities van Bianca van der Bos reiken verder. ‘Leveren aan FrieslandCampina is een mooie start, maar je blijft leverancier. Wij houden liever zelf de regie, dan heb je meer grip op de prijs die je product verdient.’ Hoe dan ook rolt het ‘haverballetje’

volop en is Bianca inmiddels aanjager van een project om de regionale teelt, verwerking en afzet van haver in Noord-Nederland weer op gang te krijgen. Hier eindigen de plannen van Bianca en Klaaske bepaald niet. Ook de terugkeer van oergranen als rogge en spelt staat op de agenda, evenals het telen van veldbonen voor humane consumptie en plannen om eigen zuivelproducten te maken. ‘We zijn hierover als ‘Ecolana-jeugd’ volop in gesprek. Er is veel energie om hier samen de schouders onder te zetten’, bevestigt Klaaske, die haar werkzaamheden binnen EcoLaNa combineert met een baan als docent aan MBO-Aeres. Een boerderijwinkel met webshop lijkt een logische volgende stap. Alle opties liggen open, stelt ze. Ze ziet streekproducten als dé manier om in contact te komen met burgers. ‘De korte keten wordt niet voor niets benoemd in het Landbouwakkoord als verbindend element naar sociale cohesie, een vitaal en leefbaar platteland én versterking van de positie van de boer.’ Een groot bijkomend voordeel, zo blijkt uit de verhalen van beide dames, is dat zich allerlei inspirerende mensen, organisaties en nieuwe netwerken aandienen. ‘Het is één groot lerend ondernemersnetwerk dat ons heel veel energie geeft.’

Klaaske de Groot: ‘Veel energie om er samen de schouders onder te zetten.’

Bianca van der Bos: ‘Haver is een supergezond, vezelrijk en voedzaam product.’

voor de koeien of voor humane consumptie?

Extensiveren en groenbemesters

Het bouwplan extensiveren staat hoog op de agenda van het akkerbouwbedrijf. ‘We telen nu 1 op 3 pootgoed, maar willen toe naar 1 op 4. Ruime rotaties zorgen voor een gezondere bodem en meer opbrengst.’ Anco vertelt dat de suikerbieten er op sommige percelen beter bij staan dan ooit. ‘Dat zijn dan percelen waar jaren geen suikerbieten hebben gestaan.’ Meteen na elke teelt een groenbemester erin is inmiddels ook behoorlijk gemeengoed bij EcoLaNa. ‘De bodem jaarrond bedekt houden is veel beter voor de uitspoeling en de bodembiologie’, stelt Anco. Een grote uitdaging waar het akkerbouwbedrijf volgens Anco van der Bos de komende jaren voor staat, is het verdwijnen van steeds meer bestrijdingsmiddelen. ‘Wij ploegen niet meer, maar het gevolg is wel dat we veel last hebben van straat- en kweekgras. Als je niet meer herbiciden of Roundup mag gebruiken, zul je dat mechanisch moeten bestrijden. Maar daarmee verspreid je het onkruid over de percelen. En de ploeg erin willen we niet als regeneratief landbouwbedrijf, bodemkering is de grootste bron van CO2-uitstoot.’

Koeien weer de wei in Ook melkveebedrijf Antonides is volop aan het schakelen. Zo wil het melkveebedrijf met meer graan en eiwitgewassen toe naar maximaal krachtvoer van eigen land. Gerardus Antonides, zoon van Frans, vertelt ook dat de 350 melkkoeien hun langste tijd op stal wel hebben gehad. ‘De koeien gaan bij ons de wei weer in. Dat is beter en leuker voor hun en voor ons, maar vooral ook beter voor de maatschappelijke acceptatie.’ Ook wordt serieus gekeken naar lokale afzet van melk. ‘De Lely Orbiter maakt het mogelijk om melk rechtstreeks van de koe te verwerken en te verpakken en op de markt te brengen. Dat zou goed passen bij de zes melkrobots die we al hebben staan.’ Verder kijkt het melkveebedrijf naar het upgraden van digestaat uit de co-vergister tot kunstmestvervanger en het ‘finetunen’ van de samenstelling van de strorijke mest. Zodat het nog beter bruikbaar is voor het akkerbouwbedrijf. Over EcoLaNa zegt hij: ‘Een ontzettend leuke

samenwerking, de neuzen van de jonge generatie staan dezelfde kant op. We gaan vol vertrouwen de toekomst in.’

Regelgeving en vertrouwen Frans Antonides ziet volop kansen om samenwerkingsverbanden van akkerbouwers en melkveehouders in Nederland tot een succes te maken. De overheid zal in zijn ogen dan wel iets moeten doen aan de alsmaar ingewikkelder wordende wet- en regelgeving. Hij geeft een voorbeeld. ‘Tot 2015 had elk bedrijf binnen EcoLaNa een eigen meitelling. Dat was heel ingewikkeld en één klein foutje in de administratie leidde tot een megaboete. Dat was voor ons een grote teleurstelling. We besloten toen om als EcoLana over te gaan tot één bedrijf met één mestnummer en dus met één gecombineerde opgave. Het nadeel daarvan, zo vertelt hij, is dat er nog maar één bedrijf bestaat. ‘Als je subsidie aanvraagt, dan is er maar één bedrijf. Zo zijn we de jonge boerenregeling misgelopen. En als één van ons een

fout maakt, telt die fout meteen voor alle drie. En als Van der Bos bij ons op het land de aardappelen spuit, zit je met licenties en heel veel gedoe.’ Hij zegt: ‘De overheid heeft mond vol van kringlooplandbouw, maar het wordt nog onvoldoende gefaciliteerd.’

Verdienmodel op basis van KPI’s Anco van der Bos ziet nog een andere grote uitdaging: het vinden van een goed verdienmodel. De akkerbouwer heeft zijn hoop gevestigd het ontwikkelen en vervolgens financieel waarderen op basis van kritische prestatie-indicator (KPI’s), waar binnen het inmiddels geklapte Landbouwakkoord nadrukkelijk naar is gekeken. ‘De weg inslaan naar regeneratieve landbouw heeft een kostprijs en de markten waar wij aan leveren, betalen dit niet uit. Dus ik hoop dat het ontwikkelen van KPI’s, waar wij ook volop mee bezig zijn, uiteindelijk een financieel waarderingsmodel oplevert.’

‘MILIEUDOELEN HALEN? STOP MET SECTORAAL DENKEN’

Zes samenwerkingsverbanden van akkerbouwers en melkveehouders zijn door het ministerie van LNV aangemerkt als pilotproject. LNV wil verkennen op welke wijze een verbinding van akkerbouw en veehouderij op regionale schaal kan bijdragen de transitie naar kringlooplandbouw. De pilots krijgen begeleiding van Wageningen University & Research. De verkenning gebeurt in vijf experimenteergebieden: twee pilots in Noord-Nederland (waaronder die van EcoLaNa) en vier anderen in Flevoland, Twente, Achterhoek en de Peel. Het project beoogt vernieuwende samenwerkingen opschaalbaar te maken in de regio, zodat meer kringlooplandbouw gerealiseerd wordt. ‘Als we de milieudoelen willen halen dan moeten we stoppen met sectoraal denken’, komt projectleider Martijn Buijsse al vast met een conclusie. Hij stelt dat beleid en regelgeving nu óf op veehouderij óf op akkerbouw is gericht. ‘Dat frustreert het toewerken naar Kringlooplandbouw.’

Bianca van der Bos: ‘Wij houden liefst zoveel mogelijk zelf de regie.’

HERFSTDIP IN PRODUCTIE VOORKOMEN

€ 60.000 VOOR VERNEVELINGSINSTALLATIE

Melkveehouders kennen het allemaal: er staat nog redelijk veel gras dat je graag wilt benutten. Lang blijven weiden of stalvoeren is mooi als het kan. Toch valt het vaak niet mee de koeien met herfstgras goed op de melk te houden. Dit heeft verschillende oorzaken. Zo bevat najaarsgras vaak veel eiwit, door nalevering van stikstof uit drijfmest en vanuit organische stof in de bodem. Ook is het drogestofgehalte van najaarsgras lager. Vocht uit het gras neemt in de

pens ruimte in en water geeft ook een verzadigd gevoel, waardoor de gewenste drogestof- en energie-opname achterblijft. Als koeien door het hogere vochtgehalte minder drogestof opnemen, valt het ook niet altijd mee dit volledig te compenseren met extra krachtvoer. Loop je met krachtvoer tegen de max aan, dan kun je met pensbestendig vet de koeien voorzien van de benodigde extra energie op darmniveau. Veel veehouders hebben deze zomer al Bergafat F100 bijgevoerd. Door dit te blijven doen, ook in de herfst, kan dit helpen een herfstdip in de productie te voorkomen zonder dat de penswerking wordt verstoord.

MONOMESTVERGISTING VANAF 70 KOEIEN

Voor een vernevelingsinstallatie die magnesiumchloride toedient aan de drijfmest, ontvingen meerdere melkveehouders onlangs elk € 60.000 subsidie. De installatie vernevelt automatisch de hele dag door magnesiumchloride over de drijfmest.

‘Door de toediening ontstaat struviet. Een natuurlijke meststof waarop gras en andere gewassen heel goed reageren’, vertelt Andries Huisman van FarMin die het product op de markt brengt. 'De verbeterde bemesting voor grond en gewassen is ook het hoofddoel, maar uit onderzoek is aangetoond dat hiermee ook ammoniakemissie fors kan worden verlaagd. Om dat te kunnen borgen, is een vernevelingsinstallatie ontwikkeld. De

resultaten worden de komende periode gemonitord op de praktijkbedrijven die hier nu mee werken.’

Op 6 oktober wordt op Dairy Campus een middag georganiseerd waar meer wordt verteld over deze managementtool. Net als andere mogelijkheden voor melkveehouders om met het plukken van laaghangend fruit de ammoniakuitstoot te verlagen. De mogelijkheden voor huidige en toekomstige subsidies komen daarbij ook aan bod. ‘Het uiteindelijke doel is om de overheid te bewijzen dat je best meer groene dierlijke mest, want dat is dit, op het land moet kunnen brengen. Juist om het milieu te dienen.’

Bij monomestvergisting wordt vaak gedacht aan relatief grotere bedrijven. Bij een relatief kleine veestapel zou het niet interessant zijn. In individuele gevallen klopt dat ook wel, stelt Jurian Lier projectleider Energie regio Noord bij DLV. ‘Dan moet je wel aan 150 koeien minimaal denken. Maar wie meegaat in een cluster kan al met een veestapel van circa 70 koeien aanhaken.’

In heel Nederland worden momenteel clusters opgericht van melkveehouders die gezamenlijk biogas uit monomestvergisting opwerken tot groen gas. ‘Dankzij de SDEsubsidie hebben de deelnemers

een vaste prijs van €1,48 per m³ groengas die ze op het aardgasnetwerk leveren, dat is financieel best aantrekkelijk.’ De Europese Unie eist dat energieleveranciers aardgas bijmengen met groen gas om de CO2-reductiedoelen te behalen. Dat bedrag geldt voor een periode van twaalf jaar’, legt Lier uit. ‘Elke melkveehouder vergist in een cluster z’n eigen mest. Het biogas gaat via een leiding langs de diverse deelnemers uiteindelijk naar een centraal opwaardeerstation. Wie interesse heeft, roepen wij op zich te melden om te kijken naar de mogelijkheden.’

Door een besparing op aankoop van producten als soja en raapzaadschroot, alsmede minder mestafzetkosten, bespaart een bedrijf met 125 melkkoeien € 10.000 tot € 15.000 bij het gebruik van PMR+. Dit becijfert De Heus, die het product, gebaseerd op plantenextracten, sinds 2,5 jaar op de markt brengt en reeds 33.000 koeien in Nederland dagelijks hiervan voorziet.

‘PMR+ is niet gratis, maar de kosten wegen ruimschoots op tegen de besparing van andere eiwithoudende producten zoals soja en raap. Daarnaast helpt het vooral de efficiëntie van het totale voereiwit te verhogen’, zegt Geertjan Fekken van De Heus. ‘Met PMR+ wordt de microflora in de pens beïnvloed waardoor je met minder eiwit dezelfde

resultaten kunt halen of met hetzelfde eiwit een hogere melkproductie. Een voorwaarde voor een succesvolle toepassing is dat er voldoende zetmeel in het totale rantsoen moet zitten. Rantsoenen met minimaal 35% snijmais voldoen daar aan, maar ook grasrantsoenen met een aanvulling van zetmeel uit granen kunnen hieraan voldoen.’ En, zo besluit Fekken: ‘In de praktijk zie je dat de mestvertering verbetert.' Ook in gevallen waarin de zetmeeleis niet wordt gehaald.'

PMR+ PLUST HET SALDO

Specialist in dak- en gevelsystemen

Advies bij uw duurzaamheidsproject? Van uw asbest af of start u een nieuwbouwproject? Middendorp Montage adviseert u graag en neemt het traject van A tot Z voor u uit handen.

Renovatie

Nieuwbouw

Sandwichpanelen

Golfplaten

Asbestsanering

Zonnepanelen

Bel ons voor een vrijblijvende offerte op 0342 - 44 20 08. Of kijk op de website:

www.middendorpmontage.nl/offerte

1

De door AgriMestMix gekweekte microorganismen in de mest, zorgen voor een beter bodemleven en gezonde plantengroei.

Hetnieuwenormaal!

2 3

Beperkt ammoniakemissie in stal en op land. Zorgt voor homogenere drijfmest.

Scan de QR code en lees er alles over

op www.rinagro.nl

De plant neemt hierdoor makkelijk spoorelementen op, en beschikt over een beter benutbaar eiwit. ng

Samen denken we verder

DeLaval wil melkveehouders helpen om op een duurzame en winstgevende manier melk te produceren. Daarom bieden wij niet slechts één type melksysteem, maar hebben wij verschillende typen. Dit betekent dat u het systeem krijgt wat bij u past!

Misschien wilt u melken met een automatisch melksysteem, maar misschien ook niet. Het mooie van onze aanpak is dat wij een systeem configureren dat bij u past.

Scan de QR-code en bekijk hoe we Marijn geholpen hebben bij zijn keuze

STJERRENDE WIER, HEITE!

“Moatst ophâlde”, sei ús heit as er in sterk ferhaal hearde. De tam-tam gie altyd en dan hiest wer in “prater” op it hiem. Dat wie foardat wy ynternet krigen. Hjoedde-dei tilt it dêr op fan de sterke ferhalen; betiden is der net folle fan wier. ‘Fake news’, sizze wy no. Je moatte net alles samar liuwe. Der is hieltyd mear ferlet fan ûnôfhinklike sjoernalistyk dy’t mieningen en feiten fan inoar skiedt.

It nije Fryske Bûsboekje (2024) hat ek, mei in knypeach, it tema: “sterke ferhalen”. De redaksje kaam op it idee nei in gearkomst yn in passende omjouwing: in brún kafee. Se binne der noch. En dêr hearre je gauris in sterk ferhaal. Somtiden is it de wierheid!

Op it omkaft fan it Bûsboekje stiet in leagenbankje. Yn in protte Fryske plakken stiet sa’n bankje dêr de sterkste

ferhalen omgean. In soarte fan Facebook mar iuwen âlder.. De Bûsboekjeredaksje sil no oan ‘e gong mei edysje 2025. Regeare is foarútsjen. En fral no, want it wurdt in ‘special’; wy fiere dan 50 jier Bûsboekjes. Der redaksje ferwolkommet suggestjes en teksten fan harren trouwe brûkers oer in heale iuw Bûsboekjes. Wat wit sit der wer in sterk ferhaal by! Graach nei redaksje@ busboekje.frl.

mr. Anne-Henk van der Wal mr Fonny Krol-Postma mr Lara van der Meer

‘ER KLOPT HIER IETS NIET’

Naam: Peter Oosterhof (51)

Plaats: Foxwolde

Bedrijf: Biologisch, 115 koeien, 50 stuks jongvee, 65 ha eigen grond, 60 ha natuurgrond

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto: Rens Hooyenga

‘Groeien naar morgen betekent voor mij vooral dat de overheid de rekenregels en modellen waar nu beleid op wordt gemaakt, inruilt voor een no-nonsens beleid met gezond verstand. LNV schuift mijn bedrijf graag naar voren als regeneratief modelbedrijf, hét voorbeeldbedrijf van kringlooplandbouw. Ik mag overal aanschuiven en mensen op mijn bedrijf ontvangen om het natuur-inclusieve ideaalplaatje van de toekomst te showen. Dat doe ik met heel veel plezier. Maar ondertussen zeggen de modellen waarop boeren worden afgerekend dat mijn bedrijf te veel ammoniak en methaan uitstoot. En is financiering voor bijvoorbeeld een bedrijfsovername lastiger dan voor de boer met 400 koeien op stal en nul weidedagen.’

‘Je kunt mijn bedrijf opdelen in tweeën: de ene helft is 55 hectare huiskavel waar we met productief kruidenrijk grasland, extreem veel weidegang en een voorjaarsafkalvende veestapel zoveel mogelijk melk proberen te ‘weiden’. De andere helft is natuur- en beheergras waar ik ’s winters de oudmelkte veestapel van voer. De switch van intensief naar extensief zorgt ervoor dat de melkproductie per koe is gezakt van 9.000 naar 6.500 kilo melk. Ik voer nog maximaal 3 kilo krachtvoer per koe per dag en haal 88% eiwit van eigen land. Er is inmiddels zelfs sprake van een negatief stikstofoverschot per hectare. Desondanks wordt berekend dat ik te veel ammoniak uitstoot omdat ik bovengronds drijfmest uitrijd. Dat in mijn drijfmest de helft minder stikstof zit dan gemiddeld, kan ik nergens in de Kringloopwijzer en al helemaal niet in het Aerius-rekenmodel kwijt. Toch ga ik niet injecteren, want ik wil geen zware machines op mijn bodem. En heb nu een bodem waar verschillende wormenexperts helemaal blij van worden.’

‘Qua methaan is het volgens de berekeningen al helemaal bedroevend hier. Dat komt omdat m’n koeien in de winter de functie van natuurbeheerder op zich nemen en op de oogst van de extensievere graslanden herkauwen. En dus kom ik thuis van een Koeien en Kansen-bijeenkomst met het advies om de krachtvoerkraan weer open te draaien, het gras jong te maaien en mais te gaan telen. Want als je een hoop vreemde energie invliegt, vinkt de Kringloopwijzer aan dat je het fantastisch doet. Ik vind dat zó raar, zó scheef. Kijk eens in deze sloot. Daar zwemmen vissen en daar zie je het groot blaasjeskruid groeien. Als je die plant in je sloot hebt, doe je alles goed, constateerde de ecoloog van de provincie Drenthe. ‘Ga daar dan ook beleid op schrijven’, zei ik. Zover is het helaas nog niet.’

‘Zie je dat natuurland van Staatsbosbeheer daar? Ooit was het weiland van ons, toen mijn vader nog boer was. Het wemelde er van de weidevogels. Die zie je niet meer. Wel een dikke dooie boel en veel pitrus. Wie in godsnaam heeft daar wat aan? Er zitten behoorlijke weeffouten in de wijze waarop we momenteel met boeren en natuur omgaan. Ik doe volop aan natuurbeheer en van het resultaat kun je ook nog eens goed eten. Hoe mooi wil je het hebben? Als de overheid een transitie wil dan kunnen ze dat stimuleren met andere spelregels, in plaats van met € 24 miljard te strooien. Zeg dan gewoon: ‘Joh, als je het zo doet als jij, dan krijg je verder carte blanche. Want je bent een voorbeeld van hoe wij graag zien hoe de landbouw eruit ziet in 2030 of 2040.’

MONOPLUS.NL

MONOVERGISTING VOOR IEDER BEDRIJF!

Mono+ biedt verschillende monovergisting systemen aan, eventueel ook zonder eigen investering en mét een aantrekkelijk rendement. We regelen de vergunning, financiering, bouw en indien gewenst de exploitatie. Dit betekent voor u niet alleen toekomstzekerheid, maar ook een verhoogd rendement op uw bedrijfsvoering zonder risico’s. Bezoek ons tijdens de Agrarische Schouw, standnummer 109 of bel ons op 085-4012980 voor een vrijblijvend gesprek!

4.000 M3/jaar

Mono+Compact

• Mogelijk via leasefinanciering

• Rendabel vanaf 4.000m3 per jaar

• Zeer compacte installatie

NIEUW! Bel 085-4012980 voor de mogelijkheden

• Groengas produceren zonder aansluting.

12.000 M3/jaar

Mono+Standaard

• Eigen investering niet noodzakelijk

• Verdubbelling gasproductie door toevoegen van restproducten

• Aanvoer mest van derden mogelijk.

25.000 M3/jaar

Mono+Collectief

• Mono+ is (mede) eigenaar

• Perfect voor collectieven en samenwerkingen

• Mogelijkheid tot mestverwerking

Bespaar 5-10% op voerkosten.

Hay e Beth lehem

40 zak zouttabletten à 25 kg

6 pallet afname (palletprijs)

40 zak à 25 kg onthardingszout granulaat Bij 6 pallet afname (palletprijs)

1 Big bag zeeschelpenkalk 1.100 kg

1 Big bag à 1.000 kg Vruchtbaarheidsmineralen

1 Big bag krijt 1.000 kg

Staffel per 4 à € 139

Winkel: Grindweg 143 Magazijn: Grindweg 144 8471 EJ Wolvega Tel: 0561 61 76 69

293

260

290

730

149

ACCOUNTANTS MET BOERENVERSTAND

ACCOUNTANTS MET BOERENVERSTAND

Bezoek ons op: “de Dag van Melk van het Noorden”

Bezoek ons op: “de Dag van Melk van het Noorden”

‘DIT IS DE LEUKSTE HONDENBAAN DIE ER IS’

Caroline van der Plas: ‘Partijen die onze voedselproductie willen verminderen, zetten de vrijheid en veiligheid van Nederland en de welvaart en het welzijn van complete gemeenschappen op het spel.’

Haar ambitie? Het nieuwe kabinet in en meeregeren. ‘Het moet wel heel raar lopen willen wij niet in de coalitie komen. Dat we zelf aan de knoppen komen te draaien om de noodzakelijke verandering van Nederland gestalte te geven, moet onze volgende stap worden’, stelt Caroline van der Plas (56) van de BoerBurgerBeweging (BBB).

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto's: ANP en BBB

Rond de kleurrijke bloementuin van haar huis in Deventer zoemen bijen, insecten en vlinders. Het is een mooie nazomeravond en er is wijn. Caroline van der Plas neemt haar tijd. Pieter Omtzigt heeft net bekend gemaakt dat hij met een eigen partij mee gaat doen aan de Tweede Kamer-verkiezingen op 22 november. ‘Ik heb nooit onder stoelen of banken gestoken dat Pieter Omtzigt het beste Kamerlid van Nederland is. Daarom ben ik blij dat hij behouden blijft voor de politiek’, reageert ze. Twee jaar geleden nodigde ze Omtzigt al eens uit om bij de BBB te komen. ‘Maar hij wil zelf verder en dat respecteer ik.’

Hoe dan ook gaat dit de BBB stemmen kosten.

‘Met Pieter erbij hadden we meer dan 50 zetels gehaald, honderd procent. Dat was ook beter geweest. Maar ook nu zie ik volop kansen. BBB heeft één zetel en dat worden er hoe dan ook fors meer, zeker nu we met Mona Keijzer een aansprekende premierskandidaat in huis hebben. De kans is reëel dat zowel BBB als Nieuw Sociaal Contract veel stemmen krijgen. Onze partijen sluiten goed bij elkaar aan. Ik denk dan ook dat we in de samenwerking met Pieter veel kunnen verbeteren voor de mensen in het land.’

Het is niet gezegd dat BBB in de coalitie komt toch?

‘Het moet wel heel raar lopen willen we niet in de coalitie komen. Wij hebben 16 zetels in de Eerste Kamer waardoor we voor elke partij interessant zijn om mee te gaan regeren. Dat betekent dat wij ook wat dingen op tafel kunnen leggen. Wij hoeven niet te smeken of we alsjeblieft een stoeltje mogen of een staatssecretaris van bizarre zaken mogen leveren.’

In maart overdonderde je heel Nederland met de overweldigende verkiezingswinst van BBB in de provincies. Knijp je jezelf wel eens

in de arm, dat je denkt, wat is me gebeurd?

‘Elke dag. Dat ik denk: een gewone boomervrouw van dik in de vijftig met overgewicht en alleen een HAVOopleiding die woont in een rijtjeshuis in Deventer. Dan word je in Den Haag al snel gezien als een rariteit. Maar inmiddels doe ik volop mee in de landelijke politiek en werd ik de laatste maanden zelfs genoemd als premierskandidaat, hoe bizar is dat?'

Het volk draagt jou, maar ook mensen als Pieter Omtzigt en Renske Leijten, op handen. ‘Omdat wij verwoorden wat er in de samenleving leeft. Mensen voelen zich gezien en gehoord door ons. Heel veel mensen zeggen tegen mij: je spreekt onze taal. Dat is het eigenlijk. En we zijn strijders, niet bang, dat vinden mensen ook mooi.’

voedselproductie en het faciliteren van boeren op gebied van innovatie. Dat we na de provinciale verkiezingen de grootste partij zouden worden, had niemand voorzien. Dat we bereid zijn compromissen te sluiten waardoor we nu in tien van de twaalf provincies mee regeren ook niet. En nu zitten we overal, ook in de waterschappen en in het Interprovinciaal Overleg (IPO), van oudsher de echokamer van de groene lobby. Daarmee is BBB naar Den Haag toe een factor van betekenis geworden.’

Feitelijk zeg je daarmee ook: hoezo transitie? Met de huidige manier van landbouw bedrijven is niet zo veel mis.

‘Dat vind ik ja. Waarbij we moeten blijven streven naar het verbeteren van productiemethodes. Dus ik pleit voor een transitie-evolutie in plaats van een revolutie. Geef ruimte aan ondernemers om verder te verbeteren, door innovaties toe te staan en experimenteerruimte te geven. Dat werkt veel beter dan starre regelgeving. Boeren moet wel een inkomen kunnen verdienen. Ik heb in debatten en overleggen met LNV vaak gezegd: welk verdienmodel hebben we het over? Een minimumprijs in de winkel? Supermarkten die boeren minimaal de kostprijs betalen? Welke kostprijs? Die van de boer in Roemenië of die in Nederland? En dan de supermarkten verbieden producten uit Roemenië te halen? Kom op, we leven in een vrije markteconomie.’

Dat was ook je kritiek op het Landbouwakkoord.

De BoerBurgerBeweging (BBB) bestuurt de komende jaren in tien provincies mee en de partij heeft bijna overal de portefeuille landbouw binnengehaald. Wat gaan boeren daarvan merken de komende tijd?

‘Femke Wiersma heeft in Friesland een stevig statement neergezet over de biologische landbouw. Dat je daar niet kunstmatig veel tijd en geld moet blijven insteken als er toch weinig markt voor is. Daarmee steekt ze haar nek uit, want je komt aan een heilig huisje van de groene lobby. Maar we hebben gewoon te maken met weinig vraag naar biologische producten, dat wordt keer op keer vergeten.’

‘Verder streven we in elke provincie naar behoud van landbouwgrond en

‘Het was vooral doelen en verplichtingen opleggen, zonder zicht op nieuwe verdienmodellen. Voor groene diensten staat een vergoeding. Maar hoe hoog is die vergoeding? Stijgt die mee met de inflatie? Garanties hierover zijn niet gekomen. Ik begrijp dat LTO hieruit is gestapt.’

Wat mogen boeren die in november op de BBB stemmen verwachten van jou en je partij?

‘De stikstofwet moet van tafel. Die hele focus op alleen maar stikstofdoelen en reducties en jaartallen moet gewoon weg. VVD zet nu weer 2035 in het verkiezingsprogramma. Dat klinkt sympathiek, maar ik denk dan: 'Hoezo wéér een jaartal? We moeten af van jaartallen, we wurgen ons dan opnieuw

‘FEMKE KOMT MET STATEMENT OVER BIOLOGISCH AAN HEILIG HUISJE

in wetgeving. We moeten doelen halen. Punt. En ik ken geen boer die de natuur wil vernietigen en geen boer die zegt: we willen niks. Wij willen in plaats van stikstofbeleid natuurbeleid. Hoe gaan we eraan voldoen dat de natuur goed blijft, daar waar nodig hersteld wordt. En hoe gaan we dat doen? Als dan ergens blijkt dat reductie van stikstof nodig is om bepaalde plantjes terug te krijgen, moeten we dat doen. Maar kijk ook wat de invloed op natuur is van hydrologische maatregelen, humane activiteiten, droogte.’

En gaan meten. ‘Natuurlijk. Kijk naar Schiermonnikoog, waar we Kamervragen over hebben gesteld. Er zijn gebieden waar volgens de modellen de stikstofdepositie hoog is, maar het prima gaat met de natuur. Analyseer nu eerst eens goed wat de oorzaak is dat een natuurgebied niet in orde is.’

Ook dan blijven er partijen die vinden dat er te veel vee is in Nederland.

‘Dat is een riedel die steeds maar weer wordt opgedreund vanuit een bepaalde hoek. Als je dat maar vaak genoeg zegt, gaan mensen daar in geloven. Het is makkelijk om elke keer naar de veestapel te wijzen. Maar als je met veel mensen in een klein land leeft, zijn er vele factoren die de kwaliteit van water, bodem en natuur beïnvloeden. Boeren zijn voortdurend bezig met het reduceren van emissies, maar worden door onbegrijpelijke regelgeving steeds weer op achterstand gezet.

Een voorbeeld is het afschaffen van derogatie, dat boeren dwingt tot meer kunstmestgebruik. Terwijl we weten dat de uitspoeling van nitraat bij kunstmest met name op zandgronden hoger ligt dan bij dierlijk mest. En over vier jaar constateren we met z’n allen weer dat de waterkwaliteit slechter is geworden. En zal ik je vertellen wie dan weer de schuld krijgen? De boeren.'

Je kunt ook zeggen: Nederland is al zo vol, doe die landbouw lekker ergens anders.

‘Partijen die onze voedselproductie willen verminderen, zetten de vrijheid en veiligheid van Nederland en de welvaart en het welzijn van complete gemeenschappen op het spel. De wereldbevolking groeit

naar 10,5 miljard mensen, terwijl het beschikbare vruchtbare land met 12 miljoen hectare per jaar rap afneemt. Ik vind dat Nederland als vruchtbare delta met geschikt klimaat een morele verantwoordelijkheid heeft om voedsel te produceren en mensen te voeden. Als de wereld onveiliger en handel

moeilijker wordt, dan zullen landen niet bij ons aankloppen voor onze consultants, financiële diensten of mediaproducties. Ze zullen vragen om onze uien, onze aardappelen, ons fruit, ons vlees, onze melk, onze eieren, onze zaden. En ze zullen vragen om onze kennis, daarvoor heb je een sector nodig met voldoende massa.’

Daar denkt niet iedereen zo over, export is een vies woord geworden. ‘Dat vind ik onbegrijpelijk. Elk land dat iets goed kan, exporteert. Duitsland kan goed auto‘s maken en exporteert. Colombia kan goed koffie maken en exporteert. Sri Lanka kan goed thee maken en exporteert, Azië is goed in technologie en exporteert. Frankrijk kan goed wijn maken en exporteert. Nederland kan goed voedsel maken en exporteert. Export is gewoon een ruilhandel die er al sinds de Middeleeuwen is. Maar wij hebben grenzen gemaakt, kijken op een wereldkaart en concluderen dan: ons kleine landje exporteert te veel. Maar het overgrote deel van de export gaat naar landen direct om ons heen en we zijn ook nog eens netto-importerend.’

Je hamert ook op het belang van boeren voor de sociale cohesie op het platteland.

‘Aan het verdwijnen van boeren hangt zo veel meer, dat wordt zwaar onderschat in Den Haag. Het gaat over veel directe en indirecte werkgelegenheid, over hoe Nederland eruit ziet, over het landschap dat beheerd wordt. Boeren zijn het bindmiddel in de sociale cohesie op

'Dit land wordt bestuurd door theoretisch en academisch opgeleiden die weinig binding hebben met het volk. De gezonde mix van denkers en doeners is verdwenen en het potenin-de-klei denken heeft plaatsgemaakt voor excelsheet- en spreadsheet-denken'

het platteland. Ze zijn het cement in de betonmolen en dat loopt dwars door duizenden dorpen en stadjes heen. Kijk naar alle plattelandsevenementen waar boeren een aandeel in hebben. Kijk naar mensen die het fijn vinden bij de loonwerker in het dorp te kunnen blijven werken, zodat ze ook nog mantelzorg kunnen doen voor hun oude moedertje. Zonder boeren trekken jongeren weg naar de stad, verschraalt het platteland en kopen mensen uit de Randstad de huizen. En ik gun iedereen een woning hoor, maar voor de plattelanders wordt een huis onbetaalbaar De sociale binding die er nu is, moeten we koesteren.'

Is het erg, als dat verdwijnt?

‘Ik zou willen zeggen tegen het nieuwe kabinet: breng de gevolgen eens in beeld. Wat is, behalve de ecologische impact, de sociale en maatschappelijke impact van het verdwijnen van boeren?

Vinden we het dan nog steeds een goed idee en zo nee, wat gaan we dan doen? Het Cultureel Planbureau of Kim Putters, voorzitter van de SER, zeggen juist dat het heel belangrijk is om eerst dat grotere plaatje in beeld te brengen.’

Welke ministerposten ambieert BBB?

‘ALS JE MAAR VAAK GENOEG ZEGT DAT ER TE VEEL VEE IS IN NEDERLAND, GAAN MENSEN DAT GELOVEN’

‘Ik ga ervan uit dat wij in de coalitie komen. Daar willen we graag de portefeuille landbouwminister claimen. En onder andere ook de post buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking, die heel erg samenhangt met landbouw en internationale voedselzekerheid.’

Heb je al iemand op het oog voor de post landbouwminister?

'Ik heb Aalt Dijkhuizen gevraagd en hij wil het doen. Hij zei gekscherend tegen me: 'Mijn rollator staat klaar'. Zonder gekheid, Aalt is een topkandidaat. Een wetenschapper met gezond verstand, een gigantisch netwerk, veel kennis van zaken en met aanzien in het buitenland.'

Wat opvalt is de stabiele organisatie: Van niks heel groot geworden. En toch lijkt het heel rustig en stabiel in de partij en mensen die geen gekke dingen doen. Hoe heb je dat gedaan?

‘Door gewoon Caroline te blijven en ook op die manier mensen om me heen te verzamelen. Dat wil niet zeggen dat ik alleen maar ‘Carolines’ om me heen verzamel of allemaal ja-knikkers, maar wel mensen die gewoon dicht bij mij staan als persoon. En die mensen trek je

ook aan.’

Dus je kijkt eerst naar de mens? Ja, dat vind ik heel belangrijk. Iemand kan nog zo goed zijn en nog zo’n goed cv hebben, maar als het iemand is met spatjes – dat zeggen wij van iemand met kapsones - dan gaan wij met zo’n iemand niet in zee. Dat is ook wat wij als partij uitdragen, de menselijke maat, dichtbij de mensen staan.’

Okay, ervan uitgaande dat je in de regering komt. Wat zou je dan willen realiseren?

‘Dan wil ik geen regeerakkoord, maar een regieakkoord maken. Een regieakkoord dat antwoord geeft op de vraag: hoe willen we dat Nederland 'LANDBOUWMINISTER?

er in 2050 uitziet? Wie heeft welke ruimte nodig en wat is daar sociaal, maatschappelijk, economisch en ecologisch voor nodig? Geen 884 bolletjes met dichtgetimmerde afspraken en over vier jaar het allemaal weer heel anders gaan doen. Nee, een regieakkoord op grote lijnen over het Nederland dat we willen bouwen en daar dan ook in 20 of 30 jaar tijd naar toewerken, met de Tweede Kamer in een controlerende rol.’

Je staat 24/7 aan. Met veel korte nachten, mensen die je onderuit proberen te halen, alles wat je over je heen krijgt op social media, hoe hou je dit vol?

‘Altijd vrolijk blijven. En ik vind volksvertegenwoordiger eervol maar ook hartstikke leuk werk. Ik hoorde vandaag iemand zeggen: het is de leukste hondenbaan die er is. Dat vind ik wel een treffende typering.’

Op www.melkvanhetnoorden.nl staat het artikel ‘Nederland moet een Noaberstaat worden‘. Het is een vervolg op dit interview. Caroline van der Plas geeft hierin aan waar de BBB graag naar toe wil met Nederland.

TIEN JAAR MAGAZINE: BEVRIJDINGSDAG WERD BLOEMRIJK GRAS

Deze uitgave van magazine Agrarische Schouw is het tiende op rij dat Persbureau Langs de Melkweg maakt. Genoeg reden om ze nog eens door te nemen en de tien voorpagina’s op een rij te zetten. Ze schetsen een tijdsbeeld van behoorlijk wat verandering in denken en handelen. Eén ding bleef onveranderd: nog steeds is het volstrekt onduidelijk waar Nederland nu precies naar toe wil met zijn melkveehouderijsector.

• Tekst: Jelle Feenstra

• Beeld: HD Creativity & Himst Design

Agrarische Schouw

Bijna elke melkveehouder zet in de zomer van 2014 nog in op groeien in koeien en melk. 1 april 2015 komt eraan, het einde van de melkquotering. Eindelijk kan er ongelimiteerd worden gemolken. ‘Bevrijdingsdag? Ik vind het kretologie die totaal niet past. Het besef dat nieuwe stallen niet vol komen als we niet snel verbeteren in milieuprestaties, is bij een grote groep collega’s niet doorgedrongen en dat baart me zorgen’, waarschuwt Piet Boer, dan voorzitter van FrieslandCampina.

De voorspelling van Piet Boer komt uit. Op 2 juli 2015 doen fosfaatrechten hun intrede en blijven veel stallen half leeg. Het kost een aantal melkveehouders de kop. Het is ook de tijd dat FrieslandCampina qua melkprijs met kop en schouders boven de rest uitsteekt. ‘Ik daag onze concullega’s uit om het gat te verkleinen’, zegt de toenmalige CEO en inmiddels overleden Roelof Joosten. Boeren snuffelen voorzichtig aan de mogelijkheid om op de termijnmarkt hun melkprijs vast te zetten.

Een lange periode met lage melkprijzen wreekt zich. Steeds meer melkveehouders kunnen de rekeningen niet betalen. ‘Zeg niet dat we niet gewaarschuwd hebben’, stelt Sieta van Keimpema van de DDB. Behoud van derogatie hangt door structureel te veel vee aan een zijden draadje en het maatschappelijk draagvlak van de sector begint af te brokkelen. Voor het eerst duikt voorzichtig ook het woord natuurinclusieve landbouw op. Melkveesector zwalkt rond als aangeschoten wild, kopt het openingsartikel.

‘Wat er ook aan regels wordt bedacht, het lukt niet om de ongelooflijke melkdrift van Nederlandse melkveehouders te beteugelen', schrijven we. Zelfs het laten slachten van 160.000 koeien zet geen zoden aan de dijk. Met 10% minder koeien melkt Nederland slechts 1% minder melk dan vorig jaar, gestimuleerd door een voor die tijd ongekend hoge melkprijs van 42 cent. Voorzitter Frans Keurentjes kondigt aan dat FrieslandCampina zich nadrukkelijker gaat bemoeien met de manier waarop leden melk produceren. ‘Anders krijgen we de melk niet meer verkocht.’

Landbouwminister Carola Schouten introduceert haar landbouwvisie: we moeten toe naar een Kringlooplandbouw in 2030. ‘Er is toekomst voor elk type boer, mits het bedrijf de kringloop op orde brengt en stopt met oeverloos gesleep van grondstoffen’, luidt haar boodschap. Daarbij benadrukt ze dat de veestapel niet hoeft te krimpen. De voorpagina gaat over het Schouwthema van dat jaar: of het nu landschap, milieu, gezondheid of broeikasgasuitstoot is, waarom krijgt de boer overal de schuld van?

Verduurzaming begint nu echt zijn stempel te drukken op de melkveehouderijsector. De Rabobank spreekt voor het eerst hardop uit dat een krimp van de melkveestapel onvermijdelijk is. Zuivelfabrieken starten volop met nieuwe melkstromen, provincies stimuleren verduurzaming, er komen melktaps op de erven en steeds meer melkveehouders bewegen voorzichtig in de richting van natuurinclusieve landbouw.

Carola Schouten kondigt aan dat alle melkveebedrijven in Nederland over tien jaar grondgebonden moeten zijn. Jelmer Sietzema van Alfa Accountants en Adviseurs stelt in het magazine dat het in de media vaak gaat over een melkveehouderij die zich gaat ontwikkelen naar lokaal, kleinschalig, extensief en biologisch. Intussen ziet hij een categorie jonge, ambitieuze melkveehouders die doorstomen richting 300, 400 of 500 koeien. Ze werken op meerdere locaties en in BV-structuren, gaan samenwerkingen aan met afbouwende melkveehouders en passen keurig een stukje natuurbeheer en biodiversiteit in hun bedrijfsvoering in. ‘Maar doorgroeien doen ze en hard ook.’

Het is op een verkeerde manier stil in de Nederlandse melkveehouderijsector. Andries-Jan de Boer van 3D Agro Advies spreekt van een matte stemming. ‘Ik zie gemiddeld een afnemend enthousiasme voor de sector, ook onder jonge boeren. De vraag ‘waar doe ik het voor’ komt steeds vaker naar voren, met name als de verdiensten laag zijn.’ Hij pleit voor een duidelijke politieke visie, met duidelijke doelen waar naar toe gewerkt kan worden, compleet met beloning, prikkels, kennis en vaardigheden. ‘Dat is er momenteel niet, dus blijven boeren zitten waar ze zitten.’

De melkprijs is gestegen tot ongekende recordhoogtes van boven de 60 cent. Desondanks blijven boeren zorgelijk over hun toekomst. De omgekeerde vlag is in rap tempo uitgegroeid tot symbool voor onmacht en woede in Nederland, schrijven we. Boeren snakken naar duidelijkheid die maar niet komt. Ondertussen besluit de EU – al dan niet in een verondersteld 1-2-tje met de Nederlandse regering – om de derogatie af te bouwen. Een nieuwe klap. Toch zetten we een vlag op de voorpagina zoals die hoort. Om te vieren dat na twee Agrarische Schouw-loze jaren als gevolg van corona de beurs dit jaar weer wordt gehouden. En ook om de kansen die er zijn en blijven in de sector te benadrukken.

De dit jaar gestarte afbouw van de derogatie hakt er nu al stevig in. Kostbare dierlijke mest moet tegen torenhoge kosten worden afgevoerd, als het al kan worden geplaatst. Ondertussen rijden de kunstmestboeren lachend het erf op. Dubbele kosten voor de boer en een route die compleet indruist tegen de door de overheid gepropageerde, maar nooit concreet ingevulde Kringlooplandbouw. Ondanks het uitblijven van een heldere overheidskoers, blijven boeren op hun bedrijven volop bewegen om boer te blijven in Nederland. Ze hebben het niet meer over bevrijdingsdag, tegenwoordig gaat het vooral over natuurinclusief boeren in bloem- en kruidenrijke weilanden.

‘STIKSTOFWET WERKT VERSTIKKEND’

Met vasthouden aan de KDW als afrekeningsinstrument kom je in het stikstofdossier nooit een stap verder. Dat is de overtuiging van Abel Kooistra. De voorman van de Friese BBB is één van de sprekers op de openingsavond van de 69ste Agrarische Schouw in Joure.

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto: BBB

Het thema van de openingsavond is ‘Stikstof, politieke koehandel?’. Dat het beeld van koehandel bij boeren bestaat, begrijpt Kooistra wel. ‘Sinds 15 maart roepen veel politieke partijen dat ze natuur en landbouw graag dichterbij elkaar zien komen. Dat zijn mooie woorden, maar in de praktijk lukt dat niet als je blijft vasthouden aan de KDW (Kritische Depositie Waarde) als instrument waarop je afrekent.’ Kooistra licht toe dat wanneer het in een gebied goed gaat met de kwetsbare natuur, doordat bepaalde biotopen of zeldzame planten herstellen, de druk op de KDW hoger wordt. ‘Dan ontstaat het ongewenste effect dat door herstel van natuur, de landbouw nog meer ruimte moet maken. Met andere woorden: je past de landbouw aan waardoor de natuur meer ruimte krijgt. Profiteert die natuur daar dan van, dan is het resultaat dat de landbouw extra wordt gestraft omdat de KDW in zo’n gebied nog scherper komt te liggen. Dat is een paradox die we moeten doorbreken. In onze optiek kan dat alleen door de huidige stikstofwet open te breken. Die stikstofwet werkt verstikkend.’

Meerdere routes

Net als in de meeste provincies in Nederland zit de BBB van Kooistra ook in Friesland sinds afgelopen zomer mee aan het roer in het provinciale bestuur. Vanuit die eerste ervaringen gelooft de jonge politicus niet direct dat andere partijen er een dubbele agenda op nahouden. ‘Politieke

koehandel is het natuurlijk wel wanneer Schiphol en Rijkswaterstaat wordt toegestaan hun vluchten of wegenbouw veilig te stellen met opkoop van stikstofrechten. Dat moet niet mogelijk zijn.'

Kooistra stelt dat de provincie vooral initiatieven van onderop moet faciliteren. Hij noemt daarbij als voorbeeld de groep boeren in ZuidoostFriesland die met plannen komen om de stikstofreductie in hun regio handen en voeten te geven. ‘Ik weet dat zij veel heil zien in mestvergisting en stikstofstrippers. Dat kan ook best een passende route zijn. Net als bijvoorbeeld investeringen in de Lely Sphere, de JOZ Gazoo of vergelijkbare innovaties. Extensiveren is ook een

MEIJER EN DATEMA OOK OP OPENINGSAVOND

De openingsavond van de 69ste Agrarische Schouw vindt plaats op woensdagavond 27 september in ’t Haske in Joure. Naast Abel Kooistra laten ook Alex Datema, Directeur Food & Agri van de Rabobank en Roy Meijer, voorzitter van de NAJK, hun licht schijnen over het thema ‘Stikstof, politieke koehandel?’. De avond staat onder leiding van Robert Ellenkamp, hoofdredacteur bij uitgeverij Agrio en schrijver van menig column en commentaar omtrent het stikstofdossier.

route die goed kan passen, maar hoeft niet de enige route op elke plek te zijn. Als provinciale politiek moeten wij de ruimte bieden voor meerdere routes. Dat is er nu amper tot niet. En niet alleen voor de landbouw, maar ook voor sectoren als de bouw en industrie is het essentieel dat hiervoor ruimte wordt gecreëerd.’

‘Rijk moet schuiven’

Het zijn woorden die menig agrariër fijn in de oren klinken, maar is het ook realistisch? Kooistra en zijn BBB kunnen ook niet veel als ze niet daadwerkelijk geld en toestemming hiervoor krijgen van het Rijk. ‘Dat klopt, maar het Rijk heeft een grote broek aangetrokken. Willen zij echt dat wij zaken gedaan krijgen, dan moeten ze ook de financiële middelen leveren. De uitdagingen van stikstof, CO ₂, methaan en waterkwaliteit gaan niet weg, zo eerlijk moet je zijn. Maar het kan wel praktischer. Door te investeren in managementmaatregelen en innovaties, niet in compensatie door piekbelasters uit te kopen.'

Abel Kooistra: 'Meerdere routes mogelijk maken.'

Alfa Leeuwarden

Lynbaan 25

8941 BR Leeuwarden 088 2532300

leeuwarden@alfa.nl

Alfa Buitenpost

Ried 10

9285 KK Buitenpost 088 2532400

buitenpost@alfa.nl

Ik wil verder, maar hoe dan?

Je bent ondernemer en je wilt blijven ondernemen in een uitermate uitdagende omgeving. Dan is het prettig dat er iemand naast je staat en je doelgericht adviseert over je bedrijfsvoering en strategie. Alfa is jouw betrokken adviseur: overal dichtbij.

Alfa Sneek Selfhelpweg 121A 8607 AC Sneek 088 2533350

sneek@alfa.nl