3
feiten
feiten
OVER WONEN 17
Am
st er da
m
beeld/Job van der Molen
Het Leger des Heils biedt per jaar
2,1 miljoen overnachtingen zonder eigen bed.
Als je al die bedden achter elkaar zou zetten, krijg je een beddenrij van Nederland tot aan de Noordpool (namelijk ruim
18
No or dp
oo l
4000 kilometer).
4000 km
aan mensen
feiten
beeld/Aisla van Dijk
In Nederland hebben
36.000 mensen
geen woonplek. Dat is het hele PSV-stadion vol aan mensen.
20
De gemiddelde Nederlander heeft veertig tot vijftig dozen nodig als ‘ie verhuist naar een andere plek. De mensen die op straat belanden, komen vaak maar met één rugtas of doos naar de opvang.
beeld/Lieke Janssen 21
dubbelportret uit het leven
‘IK HELP MENSEN GRAAG VERDER, AL IS HET DOOR HUN BOODSCHAPPENTAS TE DRAGEN’ 36
tekst/Wilfred Hermans beeld/Folkert Koelewijn
37
column
IEDEREEN HEEFT EEN VERHAAL DAT HET BELUISTEREN WAARD IS
i
k hoor mensen vaak zeggen dat in Nederland niemand dakloos hoeft te zijn. Laat ik eens kijken wat Google zegt, denk ik op een dag, en ik typ in: ‘Ik ben dakloos, hoe vind ik een huis?’. De zoekmachine heeft 0,94 seconde nodig om mij 735.000 resultaten voor te schotelen. Na twintig minuten lezen voel ik me overweldigd door de hoeveelheid informatie, en de stappen en regels waar ik aan zou moeten voldoen. En ik zit uitgeslapen in mijn comfortabele trainingspak met een theetje aan mijn opgeruimde keukentafel in een warm huis met uitzicht op groen. Ik ben geen expert op het gebied van de daklozenproblematiek. Maar in de periode dat ik in Den Haag aan het conservatorium studeerde, kwam ik met veel daklozen in aanraking. Ik heb van dichtbij gezien dat deze groeiende groep mensen steeds langer moet wachten op een dak boven het hoofd. Ik werd geraakt door een jonge vrouw die mij vertelt hoe ze de problemen in haar leven probeert te vergeten met drugs, hoe ze haar huis kwijtraakt, in een kelderbox terechtkomt en opeens moet eten en douchen bij het Leger des Heils. Ze is inmiddels afgekickt, maar het lukt haar niet om haar leven op te pakken: “Ik droom vaak van een huis, een eigen plek om mijn leven weer op te bouwen.” “Maar”, zo zegt ze met wanhoop in haar stem, “ik kom er niet doorheen. De procedures, de regels, de formaliteiten - het voelt soms alsof ik als mens niet besta, dat ik niet meer ben dan een nummer, een dossier.” Soms denkt ze dat het beter is weer aan de drugs te gaan omdat ze dan ten minste wordt geholpen. Ik moet vaak aan haar woorden denken. Nederland is een van de meest welvarende landen ter wereld, maar we lijken moeilijk om te kunnen gaan met mensen die op de een of andere manier buiten die samenleving terechtkomen. De overheid kan ze niet in het systeem plaatsen. Het gevolg is veel verdriet en onbegrip. Het zou mooi zijn als we wat vaker de tijd zouden nemen om naar iemands verhaal te luisteren. Gewoon, zonder oordeel of oplossing. Om iemand te laten voelen dat hij of zij er mag zijn. Gehoord en gezien worden geeft iemand eigenwaarde en in het mooiste geval een klein beetje een thuis, al is het voor dat ene moment.
Iris Hond is een Nederlandse pianist en componist.
40
tekst/Iris Hond beeld/Dik Nicolaï
‘Op mijn visitekaartje staat Buurman. Dat wil ik zijn’ Sinds een jaar bouwt Martin Brand als korpsofficier in Harderwijk aan een leger. Een manschap dat eenzaamheid en gebrokenheid tegengaat, maar vooral strijdt vóór salvation, herstel. Martin is klaar met kerkje spelen, dus pakt hij het op een vernieuwende manier aan. “Ik zeg vaak eerst ja. Daarna kijk ik wel hoe we het gaan regelen.”
43
Een trapveldje met een verdwaalde voetbal, fietsenrekken voor een gebouw en oranje zonneschermen voor de ramen van bejaardenwoningen. Het is een warme zomerdag in Tilburg. Hier werd onlangs een Domus geopend in een oud schoolgebouw in de wijk Broekhoven-Oerle. Op deze locatie verblijven mensen uit de omgeving die geen vaste woonplek hebben. Vaak heeft dat te maken met verslavingsproblematiek. Voor hen is de Domus een rustpunt, een thuis, een plek waar zij geaccepteerd worden ondanks hun soms problematische gedrag. 48
Harrie* (41) is blij met zijn plek in de Domus. “Ik heb hier een eigen toilet”, vertelt hij enthousiast. Hij is opgegroeid in de buurt en kent de omgeving goed. Hij was enig kind, zijn moeder had angststoornissen en zijn vader werkte veel. In de vensterbank ligt een foto van zijn oma, bij wie hij als kind een half jaar gewoond heeft. Harrie is een man die gemakkelijk contact maakt. Hij praat snel en graag. Buurtbewoners zagen er aanvankelijk tegenop “Ik ben altijd buiten met mijn biertje, dat is mijn verslaving”, zegt hij. “Ik weet dat de buurt er tegenop zag dat hier een Domus kwam. Ze wilden niet dat er verslaafde mensen kwamen in een wijk waar kinderen zitten. Nu zijn buurtbewoners wel geïnteresseerd als ik een praatje met hen maak. Als ik over mijn situatie vertel, begrijpen ze mij beter.” Domus als rustplek Harrie vertelt dat veel wijkbewoners bang waren dat het drank- en drugsgebruik zich zou verspreiden door de wijk. Het is echter verboden om binnen een straal van drie kilometer rondom de Domus te gebruiken of te dealen. Op de kamers van deelnemers wordt het gebruik van drank of drugs wel gedoogd. “Dat geeft meer rust”,
vertelt begeleider Sanne. “Bij sommigen zie je ook dat ze gaan minderen in gebruik, omdat ze niet meer hoeven te jagen om iets te krijgen. Het scheelt dat ze zich niet meer druk hoeven te maken om een slaapplekje.” Deelnemer Corry* bevestigt dit beeld: “Je wordt hier geaccepteerd zoals je bent. Soms maak je fouten, maar de begeleiding is vergevingsgezind.” Meldingen uit de buurt Teamleider Linda: “Er zijn wel incidenten. We hebben afspraken met de buurt: als ze overlast ervaren, mogen ze ons bellen. Soms wordt die overlast niet veroorzaakt door een van onze deelnemers, maar ook die meldingen pakken we op.” Er hangt een foto van beide wijkagenten in het personeelskantoortje in de Domus. “Die proberen hier wekelijks even te landen voor een kop koffie”, zegt Linda. “Zo leren ze ons en onze deelnemers kennen en kunnen ze vinger aan de pols houden.”
‘Ik ben een beetje warrig’, zegt hij, ‘ik heb net iets genuttigd’
* Om de privacy van deelnemers te beschermen, zijn hun namen in dit artikel veranderd.
Tuintjes verzorgen Jeffrey* (24) woont sinds maart in de Domus. De deelnemers kwamen niet allemaal tegelijk in de Domus wonen, zodat ze aan elkaar en de buurt aan hen kon wennen. Jeffrey spreekt met een zachte g en heeft zachte, bruine ogen. “Ik ben een beetje warrig”, zegt hij, “ik heb net iets genuttigd.” Als kind slikte hij ritalin omdat hij ADHD had, nu is het amfetamine of een biertje, vertelt hij. “Als ik gebruikt heb, is het stil in mijn hoofd. Met de rust die ik dan heb, krijg ik creatieve ideeën.” Dat is te zien op de binnenplaats van de Domus: daar ligt zijn moestuin annex siertuin. Hij heeft een courgetteplant, tomatenplanten en een druivenrank die tegen het rookhok opklimt. Als hij straks een beetje gewend is aan zijn nieuwe plek, wil hij graag oudere buurtbewoners helpen met hun tuin, vertelt Jeffrey. Hij heeft al kennisgemaakt met wat mensen. “Bij één iemand was ik zeer tevreden over het gesprek, dat was een hele aardige vrouw. We hebben met elkaar besproken of ik iets kan betekenen in tuinwerk. Zo probeer ik met iedereen contact te krijgen en mijn hobby uit te oefenen.” Iets betekenen voor de wijk Dit is wat ze willen met de Domus, benadrukt teamleider Linda: iets positiefs brengen in de wijk. “Dat is een plan voor de langere termijn. We moeten realistisch zijn: de overlast zal nooit helemaal verdwijnen. Maar zolang we in gesprek blijven, kunnen we het onder controle houden.” Ze vertelt dat ze al met kleine dingen zijn begonnen: papier prikken in de wijk en donuts uitdelen. “Ik hoop dat we over een jaar kunnen zeggen: we zijn aan elkaar gewend.” 49
uitgelegd tekst/Wouter Scheepstra
IN RUIM TIEN JAAR VERDUBBELDE HET AANTAL MENSEN IN NEDERLAND DAT DAKLOOS IS NAAR 36.000.
36.000
30.000
20.000
18.000 10.000
Hoe kan het dat er zoveel dakloze mensen zijn? En welke oplossingen heeft
2009
2021
het Leger des Heils?
55
WAT DE OORZAKEN ZIJN
DAKLOOS IN NEDERLAND.
Ruim
DE CIJFERS
8 op de 10 daklozen is man.
1. Er zijn te
weinig woningen.
De cijfers van het CBS gaan over
Vooral in de grote steden is het moeilijk om een betaalbare huurwoning te vinden. Volgens onderzoeksbureau ABF Research, dat het woningtekort voor de overheid bijhoudt, zijn er in Nederland 300.000 woningen te weinig. Daardoor wonen bijvoorbeeld meer mensen en huishoudens noodgedwongen bij elkaar.
dakloze mensen tussen de 18 en 65 jaar die bekend zijn bij de overheid, waaronder mensen die in de opvang of op losvaste basis bij vrienden,
Er zijn ook mensen die nog meer in de nesten zitten. Ze hebben meerdere en ernstige problemen tegelijkertijd: verslaving, een psychiatrische stoornis, een verstandelijke beperking, schulden.
Het woningtekort is met afstand de belangrijkste reden voor het feit dat er zoveel mensen dakloos zijn. Maar er is wel meer aan de hand. Dat ziet en zag Guusta van der Zwaart gebeuren. Van der Zwaart is bestuurder van de Stichting De Tussenvoorziening in Utrecht en omstreken, een zorgorganisatie die er voor iedereen is die dakloos is of dreigt te worden. De Stichting regelt woonplekken en helpt mensen om hun leven weer op orde te krijgen. Van der Zwaart is ook voorzitter van Valente, de branchevereniging waar zorgorganisaties als de Stichting De Tussenvoorziening en het Leger des Heils bij aangesloten zijn.
kennissen of familie slapen. Het is niet duidelijk hoeveel thuisloze mensen er zijn.
Een op de drie daklozen verblijft in de vier grootste gemeenten:
Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht. 56
De groep dak- en thuisloze mensen is net zo divers als de samenleving. Het gaat bijvoorbeeld om mensen die hun woning kwijtraken na een scheiding, het verlies van hun baan of een faillissement. Vaak gaat het gepaard met financiële problemen, bijvoorbeeld wanneer mensen door hoge schulden hun huur niet meer kunnen betalen.
2.
Rond 2015 ging de manier waarop de zorg in Nederland georganiseerd en betaald wordt drastisch op de schop. Vanaf die tijd moesten de gemeenten van de landelijke overheid zelf alle zorg inkopen en regelen voor hun inwoners. Met minder geld moesten de gemeenten meer doen. Door reorganisaties en bezuinigingen vielen mensen tussen wal en schip.
JEROEN (25) heeft een goede band met de cavia’s. Iedereen heeft een vriend nodig die begrijpt wat we niet zeggen, dus hij ook. “Als het druk en rommelig is in mijn hoofd, neem ik een cavia op schoot. Dat is zo pluizig, dan hoef ik alleen daar maar aan te denken. Dan wordt het vanzelf weer rustig bij mij.” 80
huis en haard
ANSELME (51) spreekt niet zo goed Nederlands, maar daar heeft hij met de dieren geen last van. Hij verzorgt ze liever dan dat hij ermee knuffelt. Eten geven aan de katten en het hok van de konijnen schoonmaken bijvoorbeeld. “Ik heb dan iets te doen.”
81