Magazine van het Leger des Heils Jaargang 127 nr. 10
TINEKE DE NOOIJ:
BOVEN DE ZESTIG BEGINT HET GEGOOI IN DE GLAZEN HAN KOORENEEF SCHREEF ‘OUD EN AFGEDANKT’ TWEEDE KAMERLID MONA KEIJZER BASISZORG VOOR OUDEREN WORDT STEEDS ONZEKERDER JOANNA BLAAK WIJ DOEN VEEL VOOR OUDEREN
Men hoopt oud te worden, maar men vreest de ouderdom… redactie Hoofdredacteur
nr. 10
Majoor Robert Paul Fennema
Eindredacteur
Menno de Boer
Redactie | redactie@legerdesheils.nl Jurjen Sietsema Willemijn de Jong Nathan Sudmeier Marko Mellema
Vormgeving
Nathan Sudmeier Michelle de Bree
Traffic
Arnoud van Roosmalen
reageren & abonnementen LEGER DES HEILS T.A.V. REDACTIE POSTBUS 3006, 1300 EH, ALMERE Redactie | redactie@legerdesheils.nl Abonnement | www.legerdesheils.nl
druk Senefelder Misset BV Mercuriusstraat 35 7006 RK Doetinchem
strijdkreet MAGAZINE VAN HET LEGER DES HEILS Stichter | William Booth Internationaal leider | Generaal André Cox Leider Nederland | Commissioner Hans van Vliet www.legerdesheils.nl | info@legerdesheils.nl © Leger des Heils 2014 Het Leger des Heils is een internationale beweging en behoort tot de universele christelijke kerk. Zijn boodschap is gebaseerd op de Bijbel. Zijn dienstverlening wordt gestimuleerd door de liefde tot God. Zijn opdracht is het Evangelie van Jezus Christus te prediken en in Zijn naam menselijke nood te lenigen zonder enige vorm van discriminatie.
Deze uitspraak van de Franse schrijver Jean de la Bruyère (17e eeuw) omschrijft misschien wel het beste het thema van deze Strijdkreet. We doen er alles aan om maar zo oud mogelijk te worden, maar weten ook dat de ouderdom met gebreken komt. Hoe voelt het om oud(er) te worden? Wat doe je nog wel, wat doe je niet meer? Hoe word je behandeld? Hoe gaan wij om met onze ouderen? Blijven we goed voor hen zorgen? Krijgen ze nog het respect dat ze verdienen? Oude mensen raken soms in een isolement, hun wereld wordt kleiner en kleiner, eenzaamheid ligt op de loer. Het probleem van de vergrijzing... Maar ouderen zijn niet alleen maar ‘een probleem’ natuurlijk! Zo kunnen we bijvoorbeeld leren leven en liefhebben door naar het voorbeeld van prachtige oudere mannen of vrouwen te kijken.
INHOUd Boven de zestig begint het gegooi met de glazen
4
“We hoeven nooit alleen te eten”
8
Joanne blaak: “wij doen veel voor ouderen’
12
basiszorg voor ouderen wordt onzekerder
14
oma’s handen
18
Oud en Afgedankt
20
Wel oud worden, niet oud willen zijn
22
strijdkreet | 3
Boven de zestig begint het gegooi in de glazen
Tineke de Nooij over oud zijn Willemijn de Jong
Omroep MAX
1,2,3,4,5,6,7,8,9‌ Tieneke! Dat herkent bijna elke Nederlander van boven de veertig. Tineke de Nooij is 73 jaar. Maar ze zit haar pensioen niet uit in een seniorenappartement. Ze werkt als DJ bij radio 5 Nostalgia. Radiomaken doet Tineke al sinds het begin van de jaren zestig, toen ze bij Radio Veronica begon als de eerste vrouwelijke DJ. Ze werd daarmee een boegbeeld voor de jonge, bruisende generatie. Echt jong is ze inmiddels niet meer. Hoe gaat Tineke om met ouder worden?
4 | strijdkreet
“Ik vind oud zijn helemaal niks. Vooral jonge mensen
hadden ze dan hun man of vrouw die de sociale
denken ‘ach leuk om ouder te worden’. Natuurlijk
contacten onderhield. Je kunt niet altijd terugvallen
heeft oud zijn z’n voordelen: je kunt oma zijn, je
op je kinderen, die leiden ook hun eigen leven.
bent wijzer geworden, je kunt meer relativeren, je
En je man of vrouw kun je zomaar verliezen. Daarom
hoeft niet meer zo… Maar om nou te zeggen: goh,
is het belangrijk om je eigen vriendenkring of je eigen
wat vind ik het leuk om in de zeventig te zijn, nee.
hobby te ontwikkelen als je nog jonger bent. Ik denk niet
Ik realiseer me dat ik niet zoveel jaren meer heb.
dat ik zelf ooit eenzaam zal zijn. Ik ben geen type om op
Als ik tot mijn vijfentachtigste kan doordraaien
visite te gaan, maar ik nodig wel vaak mensen uit bij mij
zoals
klagen.
thuis. Eigenlijk vind ik het nog een beetje te weinig, maar
Maar ik heb de knop wel omgedraaid: mijn man zit in een
ik doe wel mijn best om contacten te onderhouden.”
ik
nu
doe,
hoor
je
me
niet
bejaardentehuis, gaat dementeren, is helemaal verlamd; ik vind het verschrikkelijk om zo oud te moeten worden.”
“Ik ben een positief mens. Het valt mij op dat als je leeftijdsgenoten vraagt hoe het met hen gaat, je vaak
Ben je bang voor het einde, of voor wat er vlak
de pijntjes te horen krijgt. ‘Een nieuwe heup, last van
voor het einde komt?
m’n hart, ik ben laatst naar de dokter geweest…’ Het
“Ik ben niet bang voor het einde. Wel voor het lijden
is wel begrijpelijk dat ze dat vertellen, want boven de
dat je voor het einde nog krijgt. Maar nog niet eens
zestig begint het gegooi in de glazen. Maar je kunt
zozeer het lijden. Het is meer de aftakeling. Ik heb
ook focussen op wat je allemaal nog wel kunt.”
een grote vrienden- en kennissenkring, omdat ik altijd in het volle leven heb gestaan en een groot
Als je jong bent, ben je vaak erg gefocust op wat
gezin heb. Maar ik heb al zoveel mensen inmiddels
nog komt: de toekomst. Ik kan me voorstellen dat
begraven. Maar goed, dat zijn de nadelen. Er zijn
iemand van 73 vooral achterom kijkt – want het
natuurlijk ook genoeg voordelen aan mijn leeftijd.”
mooiste is vast al geweest… “Ik heb eigenlijk nooit zoveel vooruit gekeken. Ik wilde
Je bent nog heel actief, is dat een manier om het
gewoon goed worden in mijn vak,ik wilde een goede moeder
ouder worden uit te stellen?
zijn. Ik heb een traumatische scheiding achter de rug.
“Nee, dat is niet de reden dat ik nog werk. Ik houd
Ik heb het altijd heel jammer gevonden dat we dat
er gewoon zoveel van, ik ben mijn hobby aan het
niet tot een goed einde hebben kunnen brengen.
beoefenen! Ik heb geen andere hobbies. Ik zit voor
Maar je kunt nauwelijks iets plannen in je leven.
radio 5 Nostalgia, dat is de doelgroep die met mij
Natuurlijk kun je jezelf doelen stellen, maar er
is opgegroeid. Ik vind het leuk om voor hen een
hoeft maar iets te gebeuren of alles verandert.
programma te maken. En lekker bezig te zijn!”
Ik kijk ook nu bijna niet vooruit – ik moet er niet aan denken. De gedachte dat ik 85 zal zijn, vind ik verschrikkelijk!”
“ Ik maak radio voor dezelfde mensen als ik het toen voor deed. Ze zijn samen met mij oud geworden.”
Een tienerjongen met kanker in de populaire film ‘A fault in our stars’ vind het moeilijkste aan doodgaan dat hij straks in de vergetelheid zal raken. Dat hij niets groots aan de wereld heeft veranderd, geen held is geweest. Ben je bang om
Er zijn wel veel mensen van jouw leeftijd eenzaam.
vergeten te worden?
Dingen ondernemen schijnt een goede remedie
“Ik heb een steen verlegd in de rivier… Dat is van
tegen eenzaamheid te zijn…
Bram Vermeulen hè, dat prachtige gedicht. Daardoor
“Ik vind het buitengewoon tragisch dat er zoveel
stroomt die rivier ook anders. Ik denk dat ik dat
mensen eenzaam zijn. Maar het ligt aan die mensen
gedaan heb, ik heb mijn stempel op de maatschappij
zelf, hè. Waarom zijn mensen eenzaam? Dat komt
gedrukt. Dat heb ik me nooit gerealiseerd, dat realiseer
omdat ze niet in staat zijn te communiceren. Vroeger
ik me nu. Dat is de verworvenheid van 73 jaar zijn;
strijdkreet | 5
ik kan zien wat ik voor mijn generatie betekend heb. De
laatste
radio
week
gemaakt
van
augustus
op
het
heb
ik
Veronica-schip.
We hebben ooit, toen we begonnen, geschiedenis gemaakt op dat schip. Veertig jaar na dato komen daar
honderden
mensen
naartoe,
voor
mij.
Dan realiseer ik me wat voor impact ik heb gehad op die hele generatie. Dat is zo bijzonder! Het is maar goed dat we dat niet wisten destijds, want we deden maar wat. Maar ik ben eigenlijk best trots op wat ik gedaan heb met mijn leven.” Toen een belangrijk onderdeel van de jonge generatie, maar nu een oude rot in het vak. Maakt het verschil? “Nee, ik ben een bevoorrecht mens! Ik maak radio voor dezelfde mensen als voor wie ik het toen deed. Ze zijn samen met mij oud geworden. Ik werk niet voor niets voor Nostalgia. En doordat ik ouder ben, krijg ik ook meer respect van jongere mensen. Dat houdt me bij de les. Ook qua taalgebruik. Zij leren van mij en ik van hen. Het is leuk om
Ik moet steeds meer dingen navragen aan mijn kinderen. Hoe dingen met de tv werken, of instellingen te veranderen.
veel te kunnen delen, als je zoveel ervaring hebt.” Is het radiolandschap erg veranderd in de loop der jaren? “O ja! Al was het alleen maar in het taalgebruik. We spraken zo keurig. We hadden de N’s hoog in het vaandel staan. Maakten onze woorden netjes af. Maar
dat
is
inherent
aan
deze
tijd. Kinderen
zeggen nu ‘hè?’ in plaats van ‘wat zegt u?’. En
reageerden ze: ‘nee, ik kan me niet voorstellen dat ik
al die schuttingtaal en dat vloeken op de radio!
op straat zou kunnen bellen.’ Vijftien jaar geleden, hè!
Daar ben ik ouderwets in hoor, daar ben ik niet
Moet je nu eens op straat kijken. Ik moet steeds meer
blij mee. Kom nou toch, ze zouden het moeten
dingen navragen aan mijn kinderen. Hoe dingen met
verbieden.
tegen
de tv werken, of hoe ik instellingen kan veranderen. Ik
worden.”
ben afhankelijk geworden van mijn kinderen, haha!”
het
vloeken
Misschien weer
moet eens
die
bond
teruggehaald
Mensen takelen af, maar de wereld gaat hard
Kun je jevoorstellen dat leeftijdsgenoten zich
vooruit?
overbodig gaan voelen?
“Ja joh, alles gaat zo hard. Moet je nagaan wat voor
“Ik kan het me voorstellen, maar aan de andere kant:
veranderingen mijn generatie allemaal mee heeft moeten
Nederland vaart wel bij de vrijwilligers. Als je het in je
maken. Ons radiokanaal wordt ook digitaal, daar kan
hebt, kun je je ook op hoge leeftijd nog nuttig maken
ik niks tegen doen, hoor. Vijftien jaar geleden deed ik
in de maatschappij! Zeker als je in het werkzame
interviews met mensen en dan vroeg ik: ‘kunt u zich
leven hebt gezeten, als je specifieke dingen kunt:
voorstellen dat u een mobiele telefoon heeft?’ Dan
ga ermee aan de slag! Dat houd je jong van geest!”
6 | strijdkreet
strijdkreet | 7
8 | strijdkreet
“We hoeven nooit alleen te eten” Ineke en Philip wonen met hun kinderen en kleinkinderen onder één dak
Drie generaties onder één dak, is dat niet vragen om problemen? De familie Van Dok/Ros bevalt het goed. Tijdens de avondmaaltijd in hun woning aan de Nieuwe Gracht in Utrecht vertellen ze hoe samenwonen met je ouders of kinderen in de praktijk gaat. “Er zijn genoeg mensen die er niet aan moeten denken, maar we hebben het heel goed.” Willemijn de Jong
Michael Damen
Hoe het begon
wel los van elkaar,” vertelt schoonzoon David.
“We wilden verhuizen,” vertelt Ineke van Dok-Mak, de oma in de familie. “We dachten erover om in Oostenrijk
Hoe het gaat
te gaan wonen en af en toe in Nederland te zijn. We
Er worden wel eens sceptische vragen gesteld. Of mensen
hebben nog een dochter in Londen, dus we zijn sowieso
zeggen: ‘Bij je schoonouders in één huis? Ik zou gek
flexibel qua locatie.” Zij en haar man Philip zetten hun
worden!’ Toch vinden zowel ouders als kinderen en
huis in de verkoop en gingen in de buurt van Utrecht
kleinkinderen deze oplossing heel positief. Carianne:
op zoek naar iets nieuws. Intussen was hun dochter
“We dachten: wij kunnen iets voor onze ouders doen,
Carianne ook op zoek naar een nieuwe woning. “We
en zij voor ons. In de toekomst kan het natuurlijk wel
hadden toen nog geen kinderen en wilden een deel van
gebeuren dat we intensief voor onze ouders moeten gaan
het nieuwe huis verhuren,” zegt Carianne. “We waren
zorgen. Nu is de praktijk dat zij vooral veel op onze
op dat moment natuurlijk ook bezig met hoe we het
kinderen passen.”
zouden gaan doen met onze ouders. Als er iets met hen zou zijn, kon ik niet een uur gaan rijden om een
“Natuurlijk breng ik mijn ouders wel eens naar het
boodschap voor hen te doen of hen naar het ziekenhuis
ziekenhuis of ik neem een boodschap mee, maar verder
te brengen.” Uiteindelijk ging het heel snel. Carianne en
zijn ze nog erg zelfstandig en ondernemend.” Opa Philip:
David konden een pand kopen aan de Nieuwe Gracht,
“Normaal gesproken eten we apart. Maar als Ineke
en dat pand bleek nogal groot. Vooral Ineke wilde
naar Londen is, schuif ik boven aan. We hoeven dus
heel graag bij haar dochter en schoonzoon intrekken.
nooit alleen te eten. Eens per maand eten we sowieso met z’n allen. Dan maken Ineke en ik kaasfondue klaar.
Ineke: “We konden ook wel kiezen voor een appartement
Vinden de kleinkinderen ook geweldig!” David: “En bij
voor senioren, maar de servicekosten zijn dan zo hoog,
opa en oma staat de deur altijd open. Het is heel leuk
dat je in vijf jaar door je pensioen heen bent. Ik was met
om te zien hoe goed de band tussen mijn schoonouders
een aantal zestigplusvriendinnen aan het brainstormen
en de kinderen is.” Carianne lacht: “Ja, dat gaat heel
over de vraag: wat doen we met ons grote huis? Als de
natuurlijk. Toen we laatst thuiskwamen moest Olivia,
kinderen weg zijn, heb je ineens zoveel ruimte. Ik kan nu
onze dochter, heel nodig naar de wc. Die zegt dan: ‘Ik
nog nadenken en zelf bepalen waar mijn spullen naartoe
ga gauw bij oma!’ Even bij elkaar theedrinken doen we
gaan. Daar hoef ik mijn nageslacht niet mee op te zadelen.”
ook regelmatig hoor, even vragen hoe het gaat.” Tegen
Ineke en Philiip wonen op de benedenverdieping van het
anderen zegt Carianne dan ook ‘we zijn met z’n achten’,
pand aan de Nieuwe Gracht; Carianne met David en de
omdat dat zo voelt. “Dan denken ze dat ik zes kinderen
kinderen op de eerste verdieping. “We hebben onze eigen
heb, haha. Toen ik weer zwanger was, telden we of we
keuken en badkamer. We wonen in hetzelfde huis, maar
allemaal nog wel aan één tafel zouden passen.”
strijdkreet | 9
Ze zijn nog maar vier en zes en ze geven al uit zichzelf de bril van oma aan.�
10 | strijdkreet
Is het dan voor iedereen een aanrader om met verschillende generaties in één huis te wonen? “Er zijn genoeg mensen die er niet aan moeten denken,” vertelt Carianne, “maar we hebben het heel goed. Ik denk dat ons geloof daarin ook wel een basis is. We willen met God leven en ik denk dat God je helpt om geduldig en liefdevol te zijn naar elkaar. Af en toe moet je wel een goed gesprek hebben met elkaar. Dan moet we weer even onze grenzen aangeven bij elkaar.” Het is wel heel duidelijk dat David en Carianne een eigen gezin vormen. “Ik val onder de verantwoordelijkheid van mijn man en niet onder die van mijn ouders. Toen ik me als volwassene liet dopen, was mijn vader het daar niet mee eens. Maar dat moment is wel belangrijk geweest om te laten zien: dit is mijn keuze, mijn leven.”
Hoe het zal worden Als Ineke en Philip ouder worden en minder mobiel, zullen hun kleinkinderen dat van heel dichtbij meemaken. “Maar kinderen om je heen, houdt je ook jong. Als we met leeftijdsgenoten zouden wonen, ligt de nadruk misschien vanzelf meer op je beperkingen. Of op het verleden en op wat er allemaal niet meer kan. Kinderen kijken naar wat opa en oma nog wél kunnen. Als we niet met ze op de trampoline kunnen, kunnen we nog wel samen kibbeling halen in de stad. Het is ook wel eens confronterend, hoor. Mijn kleinkinderen stellen veel ‘waarom-vragen’. Waarom ik dingen niet meer kan, bijvoorbeeld. Ik ervaar dat als positief; het houdt me bij de tijd. En als ik zeg dat mijn knie zeer doet, dan zegt mijn kleindochter: ‘Ik heb ook pijn aan mijn knie, want ik ben net gevallen’.” Carianne vervolgt: “Voorlopig zullen we hier nog wel zitten. Als David en ik hier alleen met ons gezin zouden wonen, waren we waarschijnlijk al weer verhuisd. Maar doordat we hier met z’n allen wonen, zijn we wel heel erg verbonden met deze plek.” Ineke beaamt dat ze hier graag lang wil blijven wonen, dicht bij haar kinderen en kleinkinderen. “Er zijn hier in de binnenstad veel mogelijkheden. Alles is dichtbij en ook qua zorg is het goed geregeld. En hoe verder wij achteruit gaan, hoe meer de kleinkinderen ons ook helpen. Dat gaat bijna vanzelf. Ze zijn nog maar vier en zes en ze geven al uit zichzelf de bril van oma aan zodat ze hen kan voorlezen.”
strijdkreet | 11
“De ‘bemoeizorg’ van het Leger des Heils. Eenzame ouderen hebben recht op een waardevol leven” De zorg voor ouderen is een belangrijke activiteit van het Leger des Heils. Joanne Blaak, directeur van Leger des Heils Zuidwest Nederland, vertelt over ouderenzorg en de stille narigheid achter de voordeur. Jurjen Sietsema
Wendy Bos
“Wij doen veel voor ouderen,” zegt Joanne. “Naast de
komen niet meer omdat vader of moeder zo eigengereid
24 buurtsteunpunten ‘Bij Bosshardt’, waar veel ouderen
of onmogelijk is. Soms zijn het mensen die zich gewoon
komen die daar plezier hebben, nieuwe contacten
hebben teruggetrokken. Zo troffen we eens een echtpaar.
leggen en weer zin in het leven krijgen, heeft het Leger
Hoogbejaard en helemaal niet arm of zo. De vrouw was
bijvoorbeeld het programma Grijs Genoeg(en). Dat
dement en de man verzorgde haar en liet geen hulp toe.
laatste ‘en’ staat niet voor niets tussen haakjes. Het richt
Dat tref je ook. Hun huis was verwaarloosd. De vrouw
zich op zorg mijdende ouderen die in een isolement leven.
lag hele dagen op bed en was incontinent, maar hulp
De stille narigheid achter de voordeur, zeg maar. Het
wilden ze niet.”
leven was grijs genoeg, maar het moet weer een genoegen worden. Grijs Genoeg(en) doen we in het hele land. We
“En dan komen we mensen tegen die je ook weleens
krijgen signalen van buren, politie, woningcorporaties
op televisie ziet. Van die verzamelaars die hun hele huis
of wijkverpleegkundigen die bezorgd zijn. Die zien dan
hebben volgestouwd met van alles en nog wat. Zwaar
dat ergens de gordijnen alsmaar dicht blijven of de tuin
vervuild en soms vervreemd van alles en iedereen. Zelf
verwaarloosd is. Dan gaan wij erop af.”
ben ik eens met een collega naar een adres gegaan waar ik wilde aanbellen toen ik zag dat er een omgekeerde
Volgens Joanne is er veel verborgen ellende onder
punaise op de bel was geplakt. De brievenbus was
ouderen. “In onze regio hebben wij zo’n zestig tot tachtig
volgestopt met doeken zodat er geen post in kon. De
ouderen onder onze hoede. Landelijk is dat aantal
tuin was een wildernis en een plek waar jongelui drugs
natuurlijk veel groter. Het Leger des Heils vraagt geregeld
dealden. Je komt dus van alles tegen.”
aandacht voor deze vaak vergeten ‘stille narigheid’. Na zo’n oproep stromen de aanmeldingen meestal binnen.”
Het Leger des Heils gaat zich, als het daarvoor de kans
“Toen we net begonnen met Grijs Genoeg(en) hebben
krijgt, met deze mensen bemoeien. Bemoeizorg dus.
we huisartsen gevraagd om eens in hun systeem te
Een aantal jaren geleden nog een vies woord maar
kijken welke zeventigplussers ze de afgelopen twee
tegenwoordig een geaccepteerd verschijnsel. Het doel
jaar niet hadden gezien. De huisartsen zeiden dat ze
is om ouderen de kans te geven om hun leven weer
iedereen van die leeftijd regelmatig zagen. Toch kregen
leefbaar te maken en hen weer onder de mensen te laten
we daarna telefoontjes van huisartsen die zeiden dat ze
komen. De verhalen van ouderen van wie het enige
waren geschrokken, omdat er toch meerdere ouderen
contact dat met de kassière van de supermarkt is, zijn
waren die ze al een tijd niet hadden gezien. Dat was
talloos en daar wil het Leger iets aan doen. Eenzaamheid
voor ons een start en een bevestiging. We zijn bij die
is een wijdverbreid en steeds groter wordend probleem.
ouderen langsgegaan. Niet iedereen was eenzaam en
“En daar nemen wij geen genoegen mee,” zegt Joanne.
verwaarloosd, maar een aantal wel.”
“Iedereen hoort erbij. Deze ouderen dus ook. Ook zij hebben recht op een waardevol leven.”
De ouderen die het Leger dan aantreft, zijn vaak mensen met psychiatrische problemen.
Hoewel het aantal aanmeldingen de afgelopen tien jaar
“Ze dementeren of vertonen zonderling gedrag. Ook
stabiel is gebleven, maakt Joanne zich wel zorgen over de
is er vaak sprake van gedragsproblematiek. Kinderen
toekomst van ouderen in onze samenleving. “Sinds een
12 | strijdkreet
aantal maanden groeit het aantal aanmeldingen. Er lijkt een verband te bestaan met de bezuinigingen. Mensen krijgen minder huishoudelijke hulp
of begeleiding
wordt helemaal niet geïndiceerd. Er wordt door de gemeenten en het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg) al voorgesorteerd op de nieuwe regelgeving vanaf 2015. Zo is er een mevrouw over wie de buren klaagden. Haar huis was ernstig vervuild. Ze kan best iets zelf, maar heeft iemand nodig die haar iedere week aanmoedigt en prijst. Hoe eenvoudig kan het zijn?” De gedachte dat de participatiesamenleving zoals de overheid die voor ogen heeft dé oplossing vormt, vindt Joanne naïef. “We hebben een verzorgingsstaat opgebouwd in enkele tientallen jaren, die we in twee jaar moeten gaan ombuigen naar een participatiesamenleving. Dat werkt niet. De maatschappij zit anders in elkaar dan dertig jaar geleden. Mensen hebben het drukker en zijn meer gericht op hun eigen ontwikkeling. Bovendien vinden mensen dat het vrijwillig verlenen van zorg ook gewaardeerd moet worden. Als je dan een ingewikkeld iemand tegenkomt, die je soms uitscheldt of ander vervelend gedrag vertoont, dan wordt het toch een stuk moeilijker.” “Natuurlijk gebeuren er ook mooie dingen in één-opéén-contact met mensen of in groepen. Een gemeentelid van een kerk die op Moederdag rozen langsbrengt bij gezinnen die problemen hebben of iemand die aan een eenzame oudere vraagt: ‘Ik ga een dagje uit, heb je zin om mee te gaan?’ Ik ben dus niet somber, maar de veronderstelling dat wij binnen twee jaar met zijn allen weer gaan zorgen voor de zwakkeren in onze samenleving, is niet reëel. Toch blijven we ons inzetten voor deze doelgroep, door mensen bij elkaar te brengen en ze te stimuleren iets met en voor elkaar te doen. En dat is een rol die we graag voor onze rekening nemen.”
strijdkreet | 13
Tweede kamerlid Mona Keijzer:
Verandertempo Nederlandse ouderenzorg veel te hoog Jurjen Sietsema
CDA
“De veranderingen in de ouderenzorg gaan veel te snel en dat gaat problemen opleveren. Goede basiszorg voor ouderen wordt steeds onzekerder,” zegt CDA Tweede Kamerlid Mona Keijzer, belangrijk voorvechtster voor een rechtvaardig zorgstelsel.
Ouder worden in Nederland is niet meer wat het was. Zo’n veertig jaar geleden woonden grote groepen gezonde bejaarden in bejaardentehuizen waar ze, van alle gemakken voorzien, in alle rust oud konden worden. Zieke ouderen werden zonder al teveel rompslomp opgenomen in een verpleeghuis. Dat is anno 2014 ondenkbaar. De bejaardentehuizen zoals die er in de jaren ’70 en ’80 waren, bestaan niet meer en de vanzelfsprekendheid van opname bij ziekte is ook verdwenen. De huidige generatie ouderen woont thuis, en dat het liefst zo lang mogelijk. Opname in een verzorgings- of verpleeghuis is alleen weggelegd voor de ernstigste ziektegevallen. De veranderingen in de ouderenzorg in de laatste tientallen jaren zijn het gevolg van de steeds maar stijgende kosten én van de groeiende groep ouderen. De naoorlogse generatie die nu met pensioen gaat, de ‘babyboomers’, is vele malen groter dan de generatie waarvan hun ouders deel uitmaakte. Bovendien leven we gemiddeld langer. Geen wonder, want de medische zorg is de afgelopen 40 jaar met sprongen vooruit gegaan. Een voordeel met een keerzijde. De zorgkosten. Want ouderdom komt met gebreken. De ouderen van nu maken gebruik van huisarts, specialist, fysiotherapeut en noem maar op. In de afgelopen jaren is er stevig bezuinigd op de zorg. Vooral nadat het nieuwe zorgverzekeringsstelsel werd ingevoerd met zijn eigen risico en zijn basis- en aanvullende pakketten. Sinds de invoering stijgt de premie alleen maar en met ingang van volgend jaar wordt ook het eigen risico verhoogd. En dat terwijl steeds meer zorg uit het basispakket verdwijnt. Geen probleem voor ouderen met een riant pensioen en voldoende geld achter de hand, maar wel voor ouderen die minder te besteden hebben. Zij moeten steeds meer zelf gaan betalen, en daar wringt het. Want, hoe moet dat in de toekomst? Kunnen zij nog rekenen op voldoende basiszorg en zo ja, waar bestaat die dan nog uit? Mona Keijzer: “Laten we eerst vaststellen dat we in Nederland één van de beste, zo niet het beste zorgstelsel van de wereld hebben. En dat moeten we zo zien te
14 | strijdkreet
strijdkreet | 15
houden. Daarin moet je, denk ik, twee dingen scheiden. Aan de ene kant de cure (de geneeskunde) en aan de andere kant de care (de langdurige zorg). Ouderen die gebreken krijgen en die bijvoorbeeld geholpen moeten worden met douchen. Of ouderen die dement worden en daardoor naar de dagbesteding moeten. Op het gebied van de care gaat er heel veel veranderen in een gigantisch hoog tempo. Wat mij betreft veel en veel te snel. Gemeenten zijn hier niet klaar voor, maar het moet en zal per 1 januari 2015 worden ingevoerd en dat gaat problemen opleveren.”
Problemen? “Als jij een dementerende partner verzorgt, dan houd je dat vol omdat je partner naar de dagbesteding kan. Als dat straks niet meer geregeld is en je partner hele dagen thuis is, dan houd je dat niet vol. Zeker niet als je hoogbejaard bent. Die zorg valt dus weg en dat gaat behoorlijke problemen opleveren.”
Dat is één probleem, zie je er nog meer? “Omdat de kwaliteit van de geneeskundige zorg zo goed is, zijn er steeds meer hoogbejaarden. Een grote kostenpost zijn de dementerenden, maar we krijgen ook steeds meer chronisch zieken. Als je dertig jaar geleden kanker kreeg, dan ging je bijna altijd snel dood. Nu overleven heel veel mensen de ziekte, maar die blijven dan wel chronisch ziek. En als je dan in een rolstoel terecht komt, dan moet je geholpen worden. En dat kost vervolgens ook wat.”
In Engeland hebben ze becijferd wat een mensenleven aan zorg mag kosten. Hebben we dat hier ook al gedaan? “Nee. Er wordt wel over gesproken en gedaan alsof dat de oplossing is. Maar voor veel ziektes weten we nog niet
moeten voeren. Niemand wil zijn geliefde kwijt. Daar
wat een behandeling kost en hoe effectief die is. Voor
moet de politiek zich niet mee bemoeien.”
sommige kankermedicijnen weten we dat trouwens wel. Wat is een mensenleven waard? Het leven van mijn
Kan er eigenlijk nog wel meer worden bezuinigd?
kinderen bijvoorbeeld is onbetaalbaar. Hoe moet je daar
“Je moet goed kijken waarop je bezuinigt. Als ik nu zie dat
een bedrag aan hangen? Als je dat doet, dan zeg je tegen
verplegend en verzorgend personeel een groot deel van de
heel veel mensen: ‘we gaan je niet behandelen omdat
tijd kwijt is aan het invullen van allerlei rapportages en
het economisch niet uit kan’. Die weg moeten we niet
formulieren, omdat de regels dat voorschrijven, dan denk
op. Dat wordt een hele enge discussie. Daarom vind ik
ik dat je daar vooral op moet bezuinigen. Ik was laatst
dat mensen dat gesprek met hun arts en met hun familie
in een verpleeghuis waar medicijnen werden uitgedeeld.
Ethisch gezien vind ik dat een erg ingewikkelde discussie.
16 | strijdkreet
De regering zegt dat we meer voor elkaar moeten gaan zorgen. Kinderen zouden bijvoorbeeld hun ouders moeten verzorgen als ze zorg nodig hebben of zelfs de ouders in huis moeten nemen… “Een participatiemaatschappij kun je niet vanuit Den Haag opleggen. Bovendien bestaat die al tussen mensen. Er zijn veel mantelzorgers in ons land. Zij hebben het al behoorlijk zwaar en de regering maakt het hen ook nog eens moeilijker. De zorg wordt in een razend tempo over de schutting gegooid bij gemeenten, de inkomstenbelasting wordt verhoogd en dan tegen mensen zeggen dat ze het zelf moeten doen. Dat vind ik niet kunnen. Als je echt wilt dat mensen voor elkaar gaan zorgen, dan moet je ook regelen dat ze dat kunnen en hen niet het leven zuur maken met allerlei regels. Ook daarover maak ik me zorgen, omdat ik zie hoe zwaar het is om voor een familielid te zorgen dat ernstig ziek is. Het vraagt alles van je. Daar moet je je handen voor vrij hebben en de overheid kan die ruimte bieden.”
Zie je een rol voor het Leger des Heils weggelegd als het om ouderen gaat? “Ik ken het Leger des Heils als een door het geloof geïnspireerde organisatie die zich inzet voor de zwakkeren in de samenleving. Daar zijn ook veel verslaafden en mensen met psychiatrische klachten bij. Die worden ook oud en krijgen lichamelijke klachten of worden dement. Deze mensen zitten nu vaak met een lichamelijke of GGZ-indicatie in een verpleeghuis. Daar zijn ze een vreemde eend in de bijt. Deze mensen dreigen in de nieuwe situatie tussen wal en schip te raken omdat ze die indicatie niet meer krijgen. In de opvang van deze groep zie ik een rol voor het Leger. Het is ook een groep waarvoor ik aandacht ga vragen bij de staatssecretaris.”
verzorgende had dus eigenlijk net zo goed even met een
Van jou is bekend dat je je bij het nemen van besluiten afvraagt: kan ik dit uitleggen aan de buurman, mijn moeder, de mensen in de bedrijven in mijn stad? Kun je de manier van omgaan met de ouderenzorg in Nederland nog aan je moeder uitleggen?
bewoonster kunnen praten of even een bewoner een
“Dat er iets moest gebeuren in de zorg, ook voor de
extra douchebeurt kunnen geven. Dat schiet er dan bij
ouderen, was wel duidelijk. Maar ik vind het tempo
in. We moeten echt iets gaan doen aan al die regels die
waarin en de manier waarop het gebeurt steeds moeilijker
we aan de zorg hebben opgelegd. Dat betekent ook dat
uit te leggen. Dat gaat problemen opleveren en maakt de
we risico’s moeten accepteren.”
toekomst voor ouderen alleen maar onzekerder.”
Dat gebeurde door twee verzorgenden zodat de één kon controleren of de ander het wel goed deed. En dat terwijl het in 99% van de gevallen goed gaat. Die andere
strijdkreet | 17
Oma's handen Ik kan hier een heel betoog gaan houden over het belang van respect voor de ouderen in onze samenleving. Ik kan ook vertellen dat de Bijbel dit van ons vraagt. Kijk maar eens in het Bijbelboek Leviticus, hoofdstuk 19, vers 32. “Je moet hoffelijk zijn tegenover oudere mensen en hen met respect behandelen; daardoor wordt duidelijk dat je eerbied en ontzag hebt voor Mij. Ik ben de Heer,” zegt God daar. Ik kan laten zien dat onze samenleving meer aandacht heeft voor jeugdige onbezonnenheid dan voor oudere wijsheid. Ik kan erop aandringen dat we moeten leren van ouderen. Dat we ouderen moeten aanmoedigen hun wijsheid met ons te delen. Dat we hen moeten liefhebben… Maar de Amerikaanse soulzanger en componist Bill Withers schreef ooit een liedje over zijn oma, dat alle argumentatie op het punt van liefde en respect voor ouderen overbodig maakt. Het is zo’n mooi, klein liedje, met zo’n bijzonder waardevolle boodschap. Dat we kunnen leren liefhebben door naar het voorbeeld van prachtige oudere mannen of vrouwen te kijken. In dit geval Billy’s oma. “Grandma’s hands” vind je op YouTube:
18 | strijdkreet
Oma’s handen, Klapten in de kerk op zondagmorgen Oma’s handen, Speelden prachtig tamboerijn Oma’s handen, Vertelden van haar zorgen Ze zei: ‘Billy, loop toch niet zo rap, Straks trap je in een stukje glas’ ‘Misschien zit er wel een slang in ’t gras’ Oma’s handen… Oma’s handen, Troostten een ongetrouwde mama, Oma’s handen, Ook als waren ze pijnlijk en gezwollen. Oma’s handen, Pakten zachtjes beide wangen Ze zei: ‘Meisje, oma snapt best hoe het kan, Dat je echt houdt van die ene man Leg je leven daarom maar in Jezus’ hand’ Oma’s handen… Oma’s handen, Gaven vaak een handvol dropjes Oma’s handen, Pakten altijd op als ik weer viel Oma’s handen, O, wat was ik in mijn nopjes Als ze zei: ‘Meissie, doe dat joch geen zeer Waarom geef je hem toch slaag? Hij deed toch eigenlijk niets verkeerd?’ Maar ik heb geen oma meer… Als ik in de hemel kom, dan ga ik meteen op zoek naar oma’s handen…
strijdkreet | 19
Han Kooreneef schreef
'Oud en afgedankt' 20 | strijdkreet
We rennen in sneltreinvaart aan onze ouderen voorbij… Jurjen Sietsema
Wendy Bos
Oud en afgedankt. Het nummer is alweer 17 jaar oud, maar de tekst raakt nog steeds een gevoelige snaar. Het trieste beeld van ‘de oude vrouw achter het raam, in een straatje zonder bomen en door niemand serieus genomen’. Het staat symbool voor de eenzaamheid waarmee veel, vooral alleenstaande, ouderen te maken hebben. Mensen die zelfs van hun eigen kinderen nog maar mondjesmaat aandacht krijgen; ‘we rennen in sneltreinvaart aan hen voorbij’. De schrijver is Han Kooreneef, verantwoordelijk voor de teksten van hits van onder andere Jeroen van der Boom, Marco Borsato en Liesbeth List.
boodschap mooi gezongen wordt, met een goede band en bijvoorbeeld strijkers, dan gaat dat dwars door alle huidlagen heen. Het heeft meer effect dan wanneer een politicus zo’n thema als ouder worden op de agenda zet en het op (hoop ik) weloverwogen manier onder woorden brengt. Muziek komt binnen. Het raakt je in je hart.” Han is inmiddels 51, maar kan zich niet voorstellen dat het schrikbeeld uit zijn liedje ook voor hem gaat gelden: “Ik heb een vrouw, drie kinderen en vrienden. Maar je weet het natuurlijk nooit. Er kunnen rare dingen in een leven gebeuren. Er leven mensen die ooit miljoenen euro’s op de bank hadden staan, onder een brug in een kartonnen doos. In principe kan alles. Ik hoop wel, dat als mij dat te wachten staat, ik er voor die tijd niet meer ben. Ik hecht aan de kwaliteit van
“Het nummer is geschreven in een periode waarin ik erg
leven en daar horen voor mij absoluut dierbaren bij.
geïnspireerd was. Ik moest een aantal teksten aanleveren
Mijn vader is 23 jaar geleden veel te jong overleden,
voor het album ‘De Waarheid’ van Marco Borsato en deze
maar hij maakt nog steeds deel uit van mijn leven. Mijn
tekst had ik al liggen. Het lied ontstond toen ik een aantal
moeder ook, ze is er gelukkig nog, ze is 88 en nog erg
jaren na het overlijden van mijn vader mijn moeder bezocht.
actief. Maar ik weet ook dat er mensen zijn die geen
Het was in mijn ouderlijk huis waar zij nog alleen woonde.
contact meer hebben met de mensen die ze liefhebben.
Ik liet haar hond uit en zag haar zitten achter het raam.
Dat zou voor mij een ondraaglijke gedachte zijn.”
Dat deed iets met me. Oud was ze niet, in de zestig, en zeker niet afgedankt. Maar met dat beeld heb ik toen wel
Helpt een nummer als ‘Oud en afgedankt’ in het streven
het thema voor het nummer bepaald. Tijdens het schrijven
naar een betere omgang met ouderen? “Je hoopt het. Het
heb ik trouwens helemaal niet meer aan haar gedacht.”
zou mooi zijn, maar ik ben bang dat het zo niet werkt.”
“Het rare aan het professioneel schrijven is dat ik na vijfentwintig jaar nog steeds niet kan zeggen hoe zo’n nummer nu precies is geworden wat het is. Er zit ook wel iets in van een boodschap. Ik zie mezelf wel als ‘a man with a mission’. Bij sommigen in de muziekwereld heb ik de bijnaam ‘dominee Kooreneef’… een geuzennaam.” “Wat ik in elk geval hoop, is dat je mensen met een nummer aan het denken kunt zetten. Muziek heeft een belangrijke maatschappelijke functie. Ik denk bijvoorbeeld aan het festival Live Aid in de jaren ’80. Muziek kan geen dingen oplossen, maar wel aanjagen en zichtbaar en bespreekbaar maken. Als een
strijdkreet | 21
Wel oud worden, niet oud zijn Hoewel iedereen graag oud wordt, kijken niet veel mensen uit naar het moment waarop ze achter een rollator moeten lopen. In Nederland is de zorg, dus ook de ouderenzorg, relatief goed geregeld. Toch komt ouderdom volgens het gezegde met gebreken... Hoe gaat het volgens de cijfers met onze opa’s en oma’s? Willemijn de Jong
Emanuele Colombo
Hoeveel ouderen hebben we in Nederland?
stijgen naar meer dan een half miljoen in 2050.
Volgens het CBS telt Nederland in 2014 ruim 2,9 miljoen 65-plussers. Dit aantal zal de komende jaren stijgen. Naar
Zijn onze ouderen wel gelukkig?
verwachting is in 2060 26% procent van de bevolking
Er zijn meer dan 4,1 miljoen 55-plussers. Van hen voelt
ouder dan 65, dat zijn 4,7 miljoen mensen.
meer dan 1 miljoen zich eenzaam en 200.000 daarvan
Mannen worden gemiddeld 79,1 en vrouwen 82,8 jaar.
voelen zich extreem eenzaam. De laatste groep heeft maar
Rond 2050 zal 10% van onze bevolking ouder zijn dan
eens per maand een sociaal contact. Dit is de uitkomst
80 jaar.
van een onderzoek van TNS/NIPO van november 2012.
Hoe is het met hun gezondheid?
Bepaalde mensen lopen een hoger risico om eenzaam te
Volgens een onderzoek van het VU Medisch Centrum van
zijn, zoals chronisch zieken, gehandicapten en ouderen.
dit jaar, is ruim 15% van de 85-plussers ernstig depressief.
Van alle 65-plussers woont ongeveer 52% alleen en van
Meestal wordt deze depressie niet herkend, waardoor ze
alle 75-plussers ongeveer 64,6%. Het eenzaamst zijn
niet wordt behandeld. 40% van de 55-plussers is zes tot
alleenwonende ouderen die gescheiden zijn en weinig
acht jaar na behandeling overleden aan de gevolgen van
sociale relaties hebben.
een depressie. Meer dan 140.000 ouderen met ernstige
Volgens een onderzoek van het Leger des Heils in 2012
beperkingen krijgen daar geen zorg voor. Van de mensen
krijgen bijna 10.000 ouderen in een zorginstelling nooit
tussen de 75 en 84 jaar heeft ongeveer 75% langdurige
bezoek.
lichamelijke beperkingen. 1 op de 5 bewoners van zorginstellingen komt minder
En hoe zit het met dementie?
dan eens per maand buiten. En er zijn er die maar één
In Nederland zijn er ruim 235.000 mensen met
keer per jaar buiten komen door gebrek aan vrijwilligers
dementia,
en bezoek van familie of vrienden.
22 | strijdkreet
aldus
Alzheimer
Nederland.
Dit
zal
20% (420.000 ouderen) van de ouderen viert Kerst en Oud & Nieuw niet. Ruim 200.000 ouderen (10 % van de ouderen) in Nederland zitten tijdens de feestdagen zonder bezoek. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (2013) blijkt dat de groep kwetsbare ouderen in Nederland de komende jaren sterk toeneemt van 750.000 tot 1 miljoen in 2025. Kwetsbare ouderen lopen extra risico op gezondheidsproblemen of opname in een tehuis. Daarnaast vereenzamen zij sneller en de kans op overlijden binnen drie jaar is twee tot drie keer zo groot.
Maar ze hebben wel een aardige spaarpot, toch? Volgens het armoedesignalement 2013 ligt het aantal 65-plussers dat onder de armoedegrens leeft in 2013 op 3,2%. Ouderen krijgen een AOW en een pensioen. Veel ouderen komen daarmee net boven de armoedegrens uit, maar kunnen nog steeds heel moeilijk rondkomen. Wat betreft allochtone ouderen: daarvan leeft 33% onder de armoedegrens.
Wat helpt tegen eenzaamheid? Volgens een onderzoek van ‘coalitie erbij’ zal zelf actief blijven en bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen of deelnemen aan (laagdrempelige) activiteiten de kans op eenzaamheid en sociaal isolement onder ouderen verkleinen. Het Leger des Heils organiseert regelmatig activiteiten voor ouderen, bijvoorbeeld in de Bij Bosshardt buurthuizen. Maar ook worden op tal van plaatsen maaltijdprojecten georganiseerd voor eenzame ouderen, zodat ze niet alleen hoeven te eten.
Waar kun je zo’n Bij Bosshardt vinden? Kijk op http://www.legerdesheils.nl/bij-bosshardt voor alle locaties.
strijdkreet | 23
“Je moet hoffelijk zijn tegenover oudere mensen en hen met respect behandelen; daardoor wordt duidelijk dat je eerbied en ontzag hebt voor mij. Ik ben de Heer.� Bijbelboek Leviticus, hoofdstuk 19, vers 32.
www.legerdesheils.nl
doen wat we geloven