Magazine van het Leger des Heils Jaargang 127 nr. 2
BIRGITTE NA DE MOORD OP HAAR MAN ik ben vastbesloten om onrecht te bestrijden RECHTER DE SAVORNIN LOHMAN ik kan wakker liggen van onrecht SLAVERNIJ IN ONZE ACHTERTUIN dat mensen elkaar zoiets aandoen BEDENKER ‘MAX HAVELAAR’ waarom eerlijke handel de toekomst is
Magazine van het Leger des Heils Jaargang 127 nr. 2
BIRGITTE NA DE MOORD OP HAAR MAN ik ben vastbesloten om onrecht te bestrijden RECHTER DE SAVORNIN LOHMAN ik kan wakker liggen van onrecht SLAVERNIJ IN ONZE ACHTERTUIN dat mensen elkaar zoiets aandoen BEDENKER ‘MAX HAVELAAR’ waarom eerlijke handel de toekomst is
redactie Hoofdredacteur
nr. 2
Majoor Robert Paul Fennema
Eindredacteur Menno de Boer
Redactie | redactie@legerdesheils.nl Jurjen Sietsema Willemijn de Jong Nathan Sudmeier Marko Mellema
Vormgeving
Nathan Sudmeier
Traffic
Arnoud van Roosmalen
Cover
Nathan Sudmeier
HET IS NIET EERLIJK! Je weet nog precies hoe het voelt, als je bedenkt dat je broertje vroeger je snoepjes had afgepakt en ze triomfantelijk in zijn mond stak. En wat er gebeurt als je
reageren & abonnementen
nu via de media hoort hoe een
LEGER DES HEILS T.A.V. REDACTIE POSTBUS 3006, 1300 EH, ALMERE Redactie | redactie@legerdesheils.nl Abonnement | www.legerdesheils.nl
verkracht en vermoord. Dan krijg
druk Senefelder Misset BV Mercuriusstraat 35 7006 RK Doetinchem
strijdkreet Magazine van het leger des heils Stichter | William Booth Internationaal leider | Generaal André Cox Leider Nederland | Commissioner Hans van Vliet www.legerdesheils.nl | info@legerdesheils.nl © Leger des Heils 2014 Het Leger des Heils is een internationale beweging en behoort tot de universele christelijke kerk. Zijn boodschap is gebaseerd op de Bijbel. Zijn dienstverlening wordt gestimuleerd door de liefde tot God. Zijn opdracht is het Evangelie van Jezus Christus te prediken en in Zijn naam menselijke nood te lenigen zonder enige vorm van discriminatie.
meisje van je dochters leeftijd is je dat onrustige gevoel in je buik. Je wordt boos. Het is niet eerlijk!
Dat we niet tegen onrecht kunnen, komt ergens vandaan. Een rechter, een slachtoffer en een directeur vertellen in deze Strijdkreet over hoe ze omgaan met recht en onrecht. Waarom walgen we van onrecht, maar waarom veroorzaken we het zelf ook? Het gaat niet alleen om die moordenaar in de krant, het gaat ook om dat leugentje om bestwil dat we zelf vertellen. Is er wel verschil tussen die twee? En: hoe komen we wel goed tot ons recht?
INHOUD ik kan wakker liggen van onrecht
4
en het was recht 8 Ik ben vastbesloten om onrecht te bestrijden
10
Slavernij in onze achtertuin
14
Waarom eerlijke handel onze toekomst is
18
De jongen die niets verkeerd deed
22
strijdkreet | 3
Bon de Savornin Lohman:
Ik kan wakker liggen van onrecht Recht en onrecht. Nergens komen die twee zo duidelijk samen als bij de rechter. Wat is recht en wat is onrecht? Hoe bepaal je dat en: denkt iedereen er hetzelfde over? Een gesprek met mr. Bon de Savornin Lohman. EĂŠn van de tien strafrechters bij de Hoge Raad in Den Haag. Het hoogste rechtscollege in ons land. Jurjen sietsema
4 | strijdkreet
Wendy Bos
strijdkreet | 5
H
ij is al meer dan dertig jaar rechter, maar
op de stukken en op de verhoren, en dan nog weet je het
vindt rechtspreken nog dagelijks lastig:
niet voor 100% zeker. In dit geval zit er dan vervolgens
“Het gekke is, dat hoe langer je ergens mee
iemand onterecht vast. Dat knaagt aan je als rechter. Er
bezig bent en hoe meer je je erin verdiept,
is altijd dat kleine grijze gebiedje waar je als rechter een
hoe lastiger rechtspreken eigenlijk wordt. Door de jaren
foute beslissing kunt nemen. Daar kan ik ’s nachts dus
heen behandel je natuurlijk veel routinezaken waar je snel
echt wakker van worden”.
over kunt beslissen. Maar er zijn ook zaken waarin je als rechter verschillende kanten op kunt, omdat je veel zaken
Samenleving bepaalt
hebt meegemaakt waarin vergelijkbare omstandigheden
Wie bepaalt wat recht is in Nederland? Doen we dat samen
tot verschillende oordelen hebben geleid.”
of is dat voorbehouden aan de wetgever of de rechter? “De Nederlandse regering noemen we ‘wetgever’. Die
Omstandigheden bepalen strafmaat
maakt wetten. Omdat we in een democratie leven, is
“Als je in een moordzaak bijvoorbeeld puur de wet
de wetgever gekozen op basis van verkiezingen. Iedere
toepast, zonder verder ergens rekening mee te houden,
Nederlander van 18 jaar en ouder kan zijn of haar stem
dan komt daar een gevangenisstraf van ten hoogste
uitbrengen en zo meebepalen wie er in de regering
dertig jaar uit of levenslang. Dat staat nu eenmaal zo in
komt. In die zin zijn wij eigenlijk allemaal wetgever. We
de wet. Een rechter kan echter besluiten om maar twaalf
bepalen als samenleving wat recht of onrecht is en
jaar gevangenisstraf op te leggen en daarnaast een tbs-
leggen dat vast in wetten. Die wetten kunnen echter ook
maatregel, of nog iets anders. Dan past hij nog steeds
weer veranderen. Als bijvoorbeeld democratisch in de
de wet toe, maar weegt hij ook de omstandigheden
wet het strafmaximum van een delict wordt verhoogd,
mee waaronder de moord is gepleegd. Misschien heeft
dan moet je daar als rechter rekening mee houden.
de dader een psychische ziekte. Of misschien is het in
Maar het kan ook andersom. Zo is bijvoorbeeld ooit de
een ruzie gebeurd en heeft het slachtoffer aanleiding
doodstraf afgeschaft omdat die door een democratische
gegeven. Dat zijn allemaal zaken die een rol spelen bij het
meerderheid als onnodig en wreed werd ervaren.”
bepalen van het uiteindelijke oordeel.” En over dat oordeel kunnen de meningen enorm
Onze mening bepalend?
verschillen. Dat maakt De Savornin Lohman dagelijks
Zijn recht en onrecht dan afhankelijk van perceptie? “Ik
mee: “Als Hoge Raad behandelen wij de zaken waarvan
zou het opvattingen willen noemen. Een individu, of een
mensen vinden dat er geen goede uitspraak door een
groep mensen, kan het hardgrondig oneens zijn met
lagere rechtbank is gedaan. Aan ons dan de taak om te
een op zich rechtvaardige uitspraak van een rechter. Ze
kijken of de wet goed is toegepast en de uitspraak goed
kunnen die uitspraak onrechtvaardig vinden op basis van
is gemotiveerd. Zo niet, dan moet de zaak soms in zijn
hun opvatting over de daad of over de feiten, terwijl de
geheel, of in delen, opnieuw.”
rechter toch alles wat hem bekend is, heeft meegewogen en tot een in zijn ogen rechtvaardig oordeel is gekomen.”
Wakker liggen van onrecht Rechtvaardigheid sluit onrecht uit, vindt De Savornin
“Over sommige wetten bestaat nauwelijks discussie.
Lohman. “Voor onrecht moet je altijd waken. Dat is een
Neem ‘gij zult niet doden’. Al vastgelegd in de Tien
uitgangspunt waarmee ik opsta en naar bed ga. Van
Geboden, wat mij betreft het begin van het recht. Tot dan
onrecht kan ik wakker liggen. Denk aan een zaak als de
toe was er nog niets gereguleerd. In het grootste deel van
Schiedammer parkmoord. Moord op zich is al een groot
de wereld vindt men duizenden jaren later nog steeds
onrecht, maar er is in die zaak ook nog eens iemand
dat je iemand niet mag doden, zonder dat daar een
onterecht veroordeeld. Nu is het voor een rechter sowieso
rechtsgeldige reden voor is zoals bijvoorbeeld noodweer.
moeilijk om te bepalen wat er is gebeurd in zo’n zaak.
En daarom staat er nog steeds een straf op het doden
Want uiteindelijk is er maar één iemand die precies weet
van een ander. En terecht. Daarover is vrijwel iedereen
hoe het gegaan is. De vraag is dan: vertelt die persoon
het eens. Over de strafmaat kun je dan vervolgens wel
de waarheid? Dat weet je niet. Dan moet je puur afgaan
weer discussiëren.”
6 | strijdkreet
Rechtspraak en geloof De Savornin Lohman komt uit de christen-democratische traditie. Zijn oudoom was bijvoorbeeld de bekende CHU-staatsman Alexander Frederik de Savornin Lohman (1837-1924). Hoe verhouden rechtspraak en geloof zich tot elkaar? Staan die op gespannen voet? “Dat is het terrein waar het christelijk geweten een rol gaat spelen. Laten we wel wezen, we leven in een christelijke samenleving. Er zijn wel allerlei invloeden uit andere culturen en die nemen ook toe, maar onze traditie is christelijk bepaald. Het christelijk geweten speelt bijvoorbeeld een rol in euthanasiezaken. Dat is typisch zo’n onderwerp waar in een raadkamer de ene rechter heel anders denkt dan de andere. Dat is knap lastig. Een compromis is dan niet mogelijk. Het is het een of een ander. Je moet een keuze maken. Zo kan het zijn dat in euthanasiezaken rechters over hun eigen overtuiging moeten heenstappen, omdat de wet leidend is en niet hun persoonlijke- of geloofsopvatting.”
Goed geregeld Hij besluit: “Recht en onrecht zijn dynamische begrippen. Het gaat over mensen, over jou en mij. Allemaal hebben we er een mening over. Daarom is het goed dat we als democratische samenleving hebben bepaald dat er wetten zijn en dat er een rechter is. Het is ook goed dat wetgeving als basis een paar ijzeren principes heeft zoals, ‘gij zult niet doden’ of ‘gij zult niet stelen’, maar ook dat wetgeving met haar tijd mee kan gaan als de samenleving en de opvattingen van die samenleving veranderen. Wat dat betreft hebben we het best goed geregeld in Nederland.”
strijdkreet | 7
eier Nathan Sudm
J
e hebt net een nieuwe film gezien, een nieuwe CD gehoord of een nieuwe auto, fiets of scooter gekocht. En je bent er zo super blij mee, dat je dat gevoel met iedereen wilt delen. Soms tot vervelens toe betrek je mensen bij je enthousiasme en eigenlijk wil
je dat zij net zo genieten als jij. Je wilt je blijdschap niet voor jezelf houden, maar juist met een grote groep delen. Eigenlijk wordt je blijdschap alleen maar groter als je het kunt delen.
ervaren! Dat we als schepsel in een perfecte relatie tot onze Schepper zouden staan. En alsof dat nog niet genoeg was, bracht God zelf tijd
door met de mens in de tuin. Voor een wandeling en een praatje. Dat was het allermooiste nog. De liefdevolle God die dichtbij ons wilde zijn en tijd
Zo voelde God zich ook, lang geleden. God is goed, volmaakt. Hij geniet en is volledig tevreden. En omdat Hij zo vol is van goedheid en liefde, wil (en kan) Hij die delen. En ondanks dat God best zonder anderen kan, wil Hij
met ons wilde doorbrengen. Wat een leven!
zomaar. Jij bent door God gewild! Hij houdt van je en wil niets liever dan dat wij genieten van alles wat Hij ons te
we als mensen volop gebruikmaken. Er was maar één dingetje wat we als mens niet mochten doen: en dat was eten van de boom van de kennis van goed en kwaad. De duivel kon het niet uitstaan dat Adam en Eva zo
niets liever dan uitdelen van Zijn goedheid. Aan wie? Aan ons! Wij zijn door God gemaakt, zodat Hij zijn goedheid, liefde en volmaaktheid met ons kan delen. Jij bent er niet
bieden heeft.
Ik las laatst op Internet een stukje waarin het als volgt stond: “het hoogste doel van de mens is God verheerlijken door eeuwig van Hem te genieten”.
Optimaal genieten
God heeft Zijn macht en goedheid laten zien toen Hij de aarde, en alles wat daarop leeft, maakte. Hij heeft echt zijn hele ziel en zaligheid erin gelegd. En Hij wilde dat we van
Hem en zijn schepping zouden genieten. Daarom maakte God een prachtige tuin vol met groen, water en bomen
8 | strijdkreet
met heerlijke vruchten. De mens die Hij had gemaakt, zette Hij in de tuin. Waarom? Omdat God goed is en Hij wilde dat we een volmaakt leven zouden leiden! Dat we Hem leerden kennen en zijn liefde en vriendschap gingen
Het aller mooiste!
Een leven wat bijna te mooi was om waar te zijn. En dat bleek wel toen Gods tegenstander, de duivel, een poging deed om het geluk te verstoren. Van alles wat God had gemaakt, mochten
gelukkig waren met God. Daarom kwam hij, in de vorm van een slang, bij Eva en zijn eerste vraag was meteen een leugen. ‘Is het waar dat God gezegd heeft dat jullie van geen enkele boom in de tuin mogen eten?’ vroeg hij.
De leugen...
Had God dat gezegd? Nee, helemaal niet! Maar waarom zei de duivel dat dan? Hij wilde twijfel zaaien bij Eva en hij wilde het beeld dat zij van
God had, verdraaien en negatief maken. Hij gaf haar met één leugen een totaal verkeerd beeld van God. Een beeld waardoor er een afstand kwam tussen Eva en God. Door de jaren heen is dat nog steeds het doel van de duivel. Mensen wegtrekken van een vol en eeuwig leven met God, naar een totaal leeg bestaan zonder God, dat uiteindelijk de dood tot
egoïstisch ingericht. Door ons niveau van welvaart is de welvaart in andere werelddelen ver te zoeken. Keuzes voor geld, macht, hebzucht, overspel, enzovoort gaan
vaak ten koste van de ander. We doen allemaal dingen die niet goed zijn, soms zonder dat zelf te beseffen. De waarheid is dat we in Gods ogen niet meer recht zijn,
zoals Hij heeft bedoeld, maar krom of onrecht. En God kan in zijn volmaakte goedheid en rechtvaardigheid niet
gevolg heeft. En de leugen blijft daarin zijn allergrootste wapen!
tegen onrecht. God kan dus niet in de nabijheid van ons, onrechte, mensen leven.
Nog steeds wil de duivel ons laten twijfelen aan de goedheid, gulheid en liefde van God. Als mensen horen dat ik gelovig ben en op zondag naar de kerk ga zeggen ze meestal ‘oh maar
Maar God is gelukkig niet veranderd. Hij blijft dezelfde Bron van liefde, goedheid en genade. Ondanks onze onrechtvaardige daden en ongehoorzaamheid, laat Hij
dan mag je zeker dit of dat niet meer…’ Mensen om ons heen, en misschien wij zelf ook wel een beetje,
associëren het geloof met allerlei regels en verboden. Ze denken dat je als christen helemaal niets meer mag. Alsof
je niet meer mag genieten van het leven. Dit is één van de meest verspreide en effectieve leugens. Eva trapte erin. Ze keek naar de boom die de duivel zo aantrekkelijk had
gemaakt door erover te liegen. Het leek wel alsof deze boom de enige was waar ze nog echt van kon genieten. En dat terwijl de hele tuin vol stond met aanlokkelijke bomen met heerlijke vruchten….
Eva ging overstag, ze at van de boom en liet Adam er ook van eten. De mens kreeg kennis over goed en kwaad. Ineens waren ze vol van schaamte, wisten ze dat
ons niet los. Sterker nog, Hij houdt zo vreselijk veel van ons dat hij er alles voor over heeft om de kapotte relatie
te herstellen! Omdat wij niet gehoorzaamden, stuurde Hij iemand die dat wel kon en ook deed. Zijn eigen Zoon Jezus. De straf die wij door onze ongehoorzaamheid en foute keuzes hebben verdiend, werd door Hem als
plaatsvervanger gedragen. Jezus kwam om te herstellen wat wij kapot hadden gemaakt. Hij stierf aan een kruis om
de straf te dragen die wij hadden verdiend. En toen Hij stierf voor jou en mij, werd de afstand die er tussen God
en ons was ontstaan, ongedaan gemaakt. Wat krom was
maakte Hij recht.
In de Bijbel (het boek Johannes, hoofdstuk 10 vers 10) vertelt Jezus over de missie waarmee Hij naar de aarde kwam: “Een dief komt alleen om te roven, te slachten
ze ook slechte dingen konden doen en wat pijn en verdriet
en te vernietigen, maar ik ben gekomen om het leven te geven in al zijn volheid.”
met God wreed verstoord en kwam er een eind aan de paradijselijke toestand van ons mensen. Allemaal omdat
Door Jezus laat God zien hoeveel Hij nog altijd van ons houdt. Hoeveel we Hem waard zijn. Ondanks onze fouten,
betekent. Door de bewuste keuze van de mens om God niet te vertrouwen en te gehoorzamen, werd de relatie
we niet geloofden dat God het beste met ons voor heeft! Niet echt geloofden dat Hij alleen maar goed is en bij de
eerste de beste leugen over God meteen de verkeerde keuze maakten.
God laat niet los!
We hoeven niet ver te kijken om te zien dat de wereld, sinds Eva, ver weg is van het paradijs dat God voor ogen
had. En wijzelf? Misschien denken we dat we best een goed leven leiden, dat we geen fouten maken. Maar is dat echt zo? De maatschappij waar we in leven is enorm
onze verkeerde keuzes, onze ongehoorzaamheid. Jij bent
hier niet zomaar, jij bent hier omdat God van jou houdt. Hij
kent je verdriet, Hij kent je vreugde en Hij wil niets liever dan dat we Hem leren kennen. Hij wil een relatie met jou!
Hij wil zo graag dat we genieten van het echte leven dat Hij wil geven. En door het offer van Jezus
is dat echt mogelijk. Onrecht is verslagen door de Liefde!
strijdkreet | 9
“Ik
cht in Gods denk niet dat onre
tvaardig. Hij kent plan past. God is rech
recht. Het was in zichzelf geen on
werd vermoord niet Gods plan dat Bo
veel onrecht en ook niet dat er zo ld.� en lijden is in de were
10 | strijdkreet
Birgitte na de moord op haar man:
“IK BEN VASTBESLOTEN OM ONRECHT TE BESTRIJDEN” Jurjen sietsema
Rune Lundø
Hoe pak je je leven op nadat je groot onrecht is aangedaan? Hoe verandert dat je leven en je geloof? En hoe zit het met vergeving? Commissioner Birgitte Brekke-Clifton is verantwoordelijk voor een groot deel van het werk van het Leger des Heils in Europa. Zeven jaar geleden werd haar man, kolonel Bo Brekke, vermoord in Pakistan. “Ik heb ermee leren leven, maar ik zal er nooit helemaal klaar mee zijn.”
Het ging hen voor de wind. Ze hadden een goed leven. Ze hadden beide een mooie carrière achter de rug, Bo was een aantal jaren commandant van het Leger des Heils in Pakistan en niets wees erop dat er ook maar iets kon gebeuren. Toch sloeg het noodlot toe… 27 september 2007. Birgitte was in Londen, op het Internationale Hoofdkwartier van het Leger des Heils. “Ik zat in een vergadering en werd eruit gehaald en naar de kamer van de generaal (de internationaal leider, red.) gebracht. Hij vertelde me dat Bo was neergeschoten en aan zijn verwondingen was overleden. Hij was nog maar 50…”
strijdkreet | 11
“De moord op mijn man heeft mijn kijk op recht en onrecht niet veranderd, maar ik ben me wel bewuster geworden van onrecht”
Je hele wereld staat stil
niet berecht, die zaak loopt nog, en hij heeft mij nooit
“Op zo’n moment staat je hele wereld letterlijk stil. Het
om vergeving gevraagd. Als hij op een dag bij mij zou
nieuws drong niet tot mij door. Het was teveel om te
komen en mij zou vragen om vergeving, dan hoop ik
kunnen bevatten. Ik ben naar een hoek van het kantoor
dat God mij de kracht geeft om tegen hem te zeggen
gelopen waar een buste van William Booth (de stichter
dat ik hem vergeef. Maar zolang dat niet gebeurt, is de
van het Leger des Heils, red.) stond, met daarin een
vergevingsvraag wat mij betreft niet aan de orde.”
inscriptie met een bijbeltekst uit Fillipenzen 4:13, ‘Ik ben tegen alles bestand door Hem die mij kracht geeft.’ Ik
Kijk op recht en onrecht
heb dat toen ervaren als een directe boodschap van God
“De moord op mijn man heeft mijn kijk op recht en
aan mij. Hij zei tegen mij: ‘Je kunt dit. Jij kunt hiermee
onrecht niet veranderd, maar ik ben me wel bewuster
omgaan omdat Ik bij je ben en je de kracht geef voor elke
geworden van onrecht. Ik heb in mijn leven en mijn werk,
dag.’ Die ervaring heeft mij die eerste vreselijke maanden
vooral in Azië, veel onrecht gezien. Uitsluiting. Op basis
en jaren doorgeholpen. Hoewel het nog steeds niet
van huidskleur, inkomen en religie. De ongelijke verdeling
gemakkelijk is, heb ik de kracht gekregen om verder te
van welvaart in de wereld vind ik ook onrechtvaardig. In
gaan met mijn leven.”
een bepaalde zin voel ik me door de moord op Bo een onderdeel van die groep mensen in de wereld die puur
Je leven weer oppakken
onrecht aan den lijve heeft ondervonden. Dat maakt me
“Het is een lange weg om dan je leven weer op te
nog vastbeslotener om er iets aan te doen en het maakt
pakken. Het was een boosaardige daad. Totaal onnodig
dat ik nog meer uitkijk naar de dag waarop er ook in de
en bijzonder schadelijk voor iedereen die er op wat voor
zaak van de moord op mijn man recht wordt gedaan.
manier dan ook bij betrokken was. Het heeft niemand
Natuurlijk is het ideaal dat er helemaal geen onrecht
iets goeds gebracht. Het leven van een goed mens werd
meer is op deze wereld, maar dat zullen wij wel niet meer
zomaar weggenomen. Het was een groot trauma. Niet
meemaken.”
alleen voor mij en mijn kinderen, maar ook voor het Leger des Heils. En toch, je moet het accepteren. Je kunt niet
God en onrecht
anders. Het is onomkeerbaar. Hij was dood. Toch zal ik
“Ik denk niet dat onrecht in Gods plan past. God is
het verlies altijd blijven voelen. Zelfs nu ik drie maanden
rechtvaardig. Hij kent in zichzelf geen onrecht. Het was
geleden opnieuw ben getrouwd met een man die zijn
niet Gods plan dat Bo werd vermoord en ook niet dat
vrouw is verloren. Zowel Bo als zij zullen altijd deel blijven
er zoveel onrecht en lijden is in de wereld. Ik persoonlijk
uitmaken van onze relatie.”
geloof dat Hij, wat mij is overkomen, wel gebruikt op een bepaalde manier. Om mij te veranderen. Ik ben dan ook
Vergeving?
gestopt met mezelf zielig te vinden, ik heb de rationele
“Ik kan alles vergeven wat ik wil, maar als degene die
keuze gemaakt om hoe dan ook verder te gaan met mijn
de misdaad heeft begaan geen enkel berouw toont, is
leven. En ik houd me minder bezig met onbelangrijke
mijn vergeving niet erg zinvol. De dader is nog steeds
details in het leven. Het leven is maar zo kort. Ik probeer
12 | strijdkreet
de tijd die ik heb op een goede manier te gebruiken en ik realiseer me meer dan ooit dat elke dag een geschenk van God is. We weten tenslotte nooit hoe lang we nog hebben. Dat besef, maakt dat je een soort gevoel van urgentie krijgt en je je doelen met nog meer kracht wilt bereiken.”
Strijden tegen bitterheid “Na de moord had ik veel gevoelens van wanhoop en rouw. Ik heb natuurlijk aan God gevraagd waarom Hij Bo niet heeft beschermd. Daar krijg je geen antwoord op. Ik ben tot de conclusie gekomen dat God ons niet altijd fysiek beschermt. Mensen worden ziek en ook dat kunnen we niet verklaren. Dan zeggen we vaak tegen God, waarom beschermt U hem of haar niet tegen die ziekte? Ik ben er wel van overtuigd dat Hij mijn ziel beschermt. Dat heeft Hij ook gedaan. Tegen bitterheid. Als je met onrecht wordt geconfronteerd, dan kun je twee kanten uit. Je kunt bitter en boos worden, of tegen jezelf zeggen dat je bitterheid geen ruimte wilt geven in je leven.”
De pijn blijft “Het verlies is niet meer zo pijnlijk als in het begin. Ik heb veel goede dingen in mijn leven. Mijn twee zoons en hun vrouwen, mijn kleinkinderen, mijn tweede man, mijn vrienden en alle mensen met wie ik mag werken. Toch zal het altijd pijn blijven doen, dat dat wat Bo en ik hadden, op zo’n manier is afgekapt.” “Ik geloof in een leven na de dood. Hoe dat zal zijn, dat weet ik niet. Ik geloof dat ik Bo weer zal zien. Dat is ook het laatste wat ik tegen hem heb gezegd toen hij opgebaard lag. We zullen elkaar weer zien en elkaar herkennen. Dat vooruitzicht geeft mij de kracht om door te gaan.”
strijdkreet | 13
Slavernij in onze achtertuin Menno de boer
14 | strijdkreet
Wendy bos & Gary Yim
Slavernij. Handel in mensen van vlees en bloed. Voor de seksindustrie, maar ook voor zwaar en smerig werk. Mannen, maar vooral vrouwen. Sterker nog: de meeste slachtoffers zijn kinderen! En wie denkt dat dit alleen lang geleden gebeurde of vooral in landen ver weg van ons sociale Nederland, zit er helaas vreselijk naast‌ Dit gebeurt ook in onze achtertuin! De schattingen over wereldwijde mensenhandel variÍren. Ieder jaar is er ten minste sprake van 700.000 nieuwe slaven, maar sommige bronnen spreken zelfs over aantallen van 3 tot 4 miljoen. Hierbij gaat het om mensen die zowel binnen landsgrenzen worden verkocht als om mensen die worden gesmokkeld of gelokt om slavenarbeid te verrichten. De gemiddelde leeftijd van moderne slaven is slechts 9 jaar. Hun gemiddelde levensverwachting: 21.
strijdkreet | 15
"Je kunt er met je verstand niet bij dat mensen een ander zoiets aandoen!" 16 | strijdkreet
Ook in Nederland
Overal is vraag naar seks
Helaas komt moderne slavernij ook in ons land voor. De
De verontrustende groei van moderne slavenhandel,
schattingen lopen uiteen, maar in Nederland praten we al
wordt uiteraard veroorzaakt door de vraag naar seks
gauw over 20.000 mensen. Voornamelijk vrouwen voor
en goedkope arbeid. De vraag naar commerciële
de seksindustrie, maar ook mannen die zwaar en smerig
seks is wereldwijd een groeiend probleem. Neem
werk moeten doen. En getallen zijn altijd oppervlakkig,
bijvoorbeeld grote sportevenementen als Europese en
maar de menselijke drama’s die zich dagelijks afspelen
wereldkampioenschappen voetbal, of de Olympische
in de levens van deze slachtoffers zijn natuurlijk
Spelen. Het is onvoorstelbaar hoeveel seksbehoeften er
onbeschrijflijk. En dat in onze achtertuin…
tijdens zo’n evenement ‘bevredigd’ worden. Het Leger des Heils voert tijdens dit soort evenementen, waar ook
Wereldwijde strijd
ter wereld, actief campagne om de gevolgen en het leed
Het Leger des Heils strijdt wereldwijd tegen moderne
van mensenhandel onder de aandacht te brengen. Maar
slavenhandel en zet met name in op het redden van
denk ook aan sekstoerisme, pornografie, enzovoort,
mensen die er slachtoffer van zijn en hen begeleiden
waar het Leger blijvend aandacht voor vraagt.
naar een nieuw bestaan. Zo worden in India bijvoorbeeld microkredieten verstrekt om vrouwen te helpen op eigen
Er is altijd hoop!
benen te staan. Geen eenvoudige klus, want het gaat
Hoe uitzichtloos de situatie ook kan zijn, er is altijd hoop.
vaak om mensen die jarenlang stelselmatig zijn bedreigd,
God laat nooit alleen. Dat geldt voor slachtoffers en
geslagen, misbruikt. Ze kennen geen ander leven. Het is
hulpverleners, maar ook voor degenen die gebruikmaken
een hele strijd om hen vanuit die uitzichtloze positie weer
van de ‘diensten’ van de moderne slaven. En als we er
te laten bouwen aan nieuw perspectief.
met elkaar van doordrongen raken dat dit probleem de wereld uit moet, kan deze generatie daar daadwerkelijk
Levenslang beschadigd
voor zorgen.
Ben Dragstra geeft in Amsterdam leiding aan het vrouwenpastoraat van het Leger des Heils. Hij ziet regelmatig de gevolgen van gedwongen prostitutie: “Meisjes uit Oost-Europa bijvoorbeeld die ‘s ochtends met een busje worden afgezet in de stad en ‘s avonds
Find your mission
weer worden opgehaald. Als je in je werk tegenover zo’n
In de zomer van 2014 organiseert het Leger des
meisje komt te zitten en je kijkt in haar ogen, dan zie je
Heils ‘Find Your Mission’, een uniek project in
leegheid, pijn, verdriet, verlatenheid. Je kunt er met je
Amsterdam. Samen met anderen gaan jonge
verstand niet bij dat er mensen zijn die een ander zoiets
mensen tussen de 18 en 30 jaar drie weken aan
aandoen. Het heeft desastreuze gevolgen en degenen
de slag in de binnenstad. Het programma is een
die eraan ontsnappen zijn voor de rest van hun leven
avontuurlijke reis om je geloof te verdiepen en in
beschadigd.” Het laat Ben dan ook niet onberoerd. “Ik
beweging te komen door mee te doen met het werk
ben al 25 jaar actief in dit werk en over het algemeen
van het Leger in het Wallen-gebied. Wil jij handen
houden mijn humor en mijn geloof me wel op de been.
en voeten geven aan je geloof, kijk dan eens op
Maar het is wel lastig om dit soort gevallen een plek te
findyourmission.nl en neem contact op via email
geven. Ik kan best begrijpen dat er slachtoffers zijn die
findyourmission@legerdesheils.nl
zich afvragen waar God in hun leven is.”
036 - 539 81 82.
of
bel
naar
strijdkreet | 17
Waarom eerlijke handel onze toekomst is E
lke week nieuwe kleding van de Primark zonder dat de fabrieken instorten. Een iPhone die niet is gemaakt door een kind dat vijftien uur per dag werkt. Chocolade van
een cacaoboer die genoeg verdient om zijn kinderen naar school te sturen. Maar dan zonder dat ik er meer voor betaal. Kan dat? Volgens directeur van Solidaridad en oprichter van het Max Havelaar keurmerk, Nico Roozen, wel. Roozen pleit, als het gaat om de onrechtvaardige verdeling van welvaart, voor een duurzame economie. “Daarin wordt het milieu gerespecteerd én rechtvaardig met mensen omgegaan.” Solidaridad
Willemijn de jong
“Als wij in de komende dertig jaar naar een rechtvaardige
Waarom de meeste bedrijven nog niet eerlijk produceren,
samenleving toe willen, moeten we volgens mij beginnen
hangt samen met de manier waarop beleid wordt
met voedsel. Voedsel is de basis van alles. Om voldoende
gemaakt. In plaats van te letten op korte-termijn-winsten,
voedsel voor iedereen te hebben, moeten we twee keer
is het belangrijker om te kijken naar de ecologische
zoveel voedsel produceren als nu. Dat lukt niet op de
belasting van een bedrijf. Bedrijven gingen er heel lang
manier zoals we dat nu doen. We leggen op dit moment
van uit dat er wel voldoende grondstoffen waren om
een veel te groot beslag op het milieu. De bodem- en
te kunnen produceren. Nu komen ze erachter dat die
waterkwaliteit lopen terug en de biodiversiteit wordt
grondstoffen uitgeput raken.
aangetast. We staan dus voor een grote uitdaging.”
Duurzaamheid wordt in de toekomst de norm waaraan alle economische activiteiten worden gemeten. Als de
Waarom we produceren
nu
nog
niet
eerlijk
economie niet eerlijk wordt, graven we ons eigen graf. We hebben straks bijvoorbeeld niet genoeg cacao meer
“In de jaren tachtig kwamen we met de ethische vraag
om de behoefte aan chocolade te vervullen. Steeds meer
of bedrijven hun productieproces eerlijker wilden maken.
bedrijven zullen daarom hun toeleveringsketen willen
Dat heeft wel wat effect gehad, maar lang niet genoeg.
zuiveren.”
18 | strijdkreet
Waarom eerlijke lonen en meer voedselproductie samen moeten gaan
sluiten ze ook uit als consument (ze hebben geen geld
“Daarnaast zullen we de voedselproductie moeten
landen hebben geen bestaansmiddelen en zijn dus
verdubbelen, omdat er anders een geweldige sociale
uitgesloten van de economie. We moeten daarom naar
ontwrichting plaats zal vinden in de wereldeconomie.
een economie waarin mensen kansen krijgen om mee
Mensen in landen als Indonesië, China en India krijgen
te doen. Participatie dient niet alleen het economische
hogere lonen waarmee ze meer voedsel kunnen kopen,
belang, maar zij is ook de enige manier om mensen een
maar de groenten worden steeds schaarser. Kun je je
menswaardig bestaan te geven. Als je mensen kansen
voorstellen wat een spanning dat gaat geven? Dat
ontneemt, belemmer je hele samenlevingen in hun
moeten we voorkomen door meer voedsel te produceren.
ontwikkeling. Als er onrechtvaardige verhoudingen zijn,
In Afrika kunnen boeren drie tot vijf keer zoveel
gaan we ten koste van elkaar leven.”
om medicijnen en eten te kopen). Mensen in arme
produceren op hun stuk land als nu. Als ze tenminste de juiste kennis en instrumenten hebben. Solidaridad helpt die boeren slimmer en meer te produceren waardoor ook
Waarom we niet meer hoeven betalen voor eerlijke producten
te
hun inkomen verhoogd wordt.”
“Het is een misvatting dat ons consumptiegedrag ervoor zorgt dat kinderen in India lijden. Ons koopgedrag is
Waarom we mensen niet buiten moeten sluiten
het probleem helemaal niet. Het probleem is dat we
“Het grootste probleem van de internationale economie
we kopen. We rekenen de eigenlijke productiekosten
is dat we heel veel mensen uitsluiten als producent (ze
niet door in de prijs. En omdat de productiekosten zo
hebben geen werk, geen land, geen inkomen) en we
laag liggen, moeten mensen in de kledingindustrie veel
niet beseffen wat de echte prijs is van de producten die
strijdkreet | 19
“Ik begrijp niet dat bedrijven als Nike en Apple nog steeds produceren in fabrieken waarbij ze zich niet verantwoordelijk voelen voor die werkplek”
te lange werkdagen maken, krijgen ze geen leefbaar loon en hebben ze een veel te zware werklast. Doordat
Waarom jouw verschil maakt
koopgedrag
wel
de productiekosten nu zo laag zijn, kun je ze als het
“Je hebt als consument geen directe invloed op de
ware ‘verspillen’. Maar als je meer loon moet betalen
manier waarop bedrijven met hun productie omgaan.
voor je werknemers, ga je daar voorzichtiger mee
En toch ben je een onmisbare schakel in dit proces. Het
om. Je investeert in hun veiligheid, hun kennis, hun
proces naar een duurzame economie heeft namelijk drie
omstandigheden, zodat ze productiever worden. Je moet
fases.
dan ook efficiënter werken, om de kosten op een andere manier te reduceren. Dat verandert een economie.”
1. Consumenten en vooroplopende bedrijven laten nu al zien dat het eerlijk kan. Ze tonen de mogelijkheden
“Ik begrijp ook niet dat bedrijven als Nike en Apple nog
en hebben zo een voorbeeldfunctie.
steeds produceren in fabrieken waarbij ze zich niet verantwoordelijk voelen voor die werkplek. Schandalig is het. Ze steken heel veel geld in het vernieuwen van
2. Duurzaamheid wordt relevant als grote bedrijven haar opnemen in hun beleid.
hun producten en in research, maar geven geen leefbaar inkomen aan hun werknemers. De marketingkosten,
3. Duurzaamheid wordt dominant als overheden hun
kosten voor sportsponsoring en reclame, zijn veel
regelgeving aanpassen en de de achtergebleven
hoger dan de productiekosten. Stel dat het produceren
bedrijven
van een sportschoen 15 procent beslaat, dan kost de
produceren.
worden
gedwongen
duurzaam
te
reclame voor het merk 25 procent van de schoen. Deze marges zijn niet in balans. Als de productiekosten van
Als jij een Fairphone of Max Havelaar-koffie koopt, heb
die schoen worden verhoogd naar 25 procent, en de
je invloed in fase 1. Steeds meer merken verduurzamen
marketingkosten verlaagd naar 15 procent, merkt de
hun eigen producten en krijgen daarmee een keurmerk.
consument daar niets van. Duurzamer betekent dus niet
Door die te kopen en niet die van de concurrent zonder
per definitie duurder.”
keurmerk, geef je ook een signaal af. Het zal niet dé grote verandering brengen, maar die
Waarom wij niet meer willen betalen voor eerlijke producten
3 tot 5 procent van de mensen die speciaal naar de
“Met keurmerken en Max Havelaar hebben we bereikt
wel het beste deel van de bevolking. Als onverschillige
dat 3 tot 5 procent van de consumenten voor eerlijke
burger ben je een onderdeel van het probleem en geen
producten is gaan kiezen en bewuster leeft. Maar voor
onderdeel van de oplossing.”
fairtradewinkel fietsen voor hun chocolade, vormen
95 procent van de Nederlanders is duurzaamheid of eerlijke productie geen doorslaggevend aankoopmotief.
“Dus ook al bén je geen oplossing als duurzame
45 procent daarvan vindt het wel belangrijk, maar legt de
consument, je werkt wel mee aan een verantwoorde
verantwoordelijkheid bij de bedrijven. 40 procent van de
oplossing. Het is uiteindelijk de overheid die duurzaamheid
Nederlandse bevolking kan het niets schelen. Dat is de
breder kan trekken, dus jouw stem heeft wel degelijk
realiteit. Bedrijven en consumenten aanspreken op hun
invloed. En daarbij, een broek die eerlijk is geproduceerd,
verantwoordelijkheid is dus niet genoeg.”
staat je veel leuker!”
20 | strijdkreet
Wil je zelf meewerken aan
‘eerlijke
handel’?
Hier wat ideeën: Een eerlijke telefoon www.fairphone.nl Een eerlijke broek www.kuyichi.com Een eerlijke shampoo www.thebodyshop.com Een eerlijke ring www.samenhaas.com Een eerlijk rompertje www.ecogoodies.nl/baby-s-kids Een eerlijke chocoladereep www.tonyschocolonely.com
"Steeds meer merken
verduurzam en hun eigen produc ten, en krijg en daarmee een keurmerk. Do or dat te kope n en niet va n de concurre nt zonder ke urmerk, gee f je ook een si gnaal af.
"
strijdkreet | 21
E
r was eens een jongetje dat nooit iemand kwaad
Onrecht. Onze wereld is er vol van. Is het rechtvaardig dat
deed. Als er ergens ruzie was en iedereen
kinderen sterven van de honger, terwijl wij grote hoeveelheden
bemoeide zich ermee, dan zonderde hij zich liever
voedsel gewoon weggooien? Is het rechtvaardig dat mensen
af. Als zijn vriendjes gemeen tegen hem deden, keek hij
worden doodgeschoten omdat ze ergens in geloven? Is het
hen meestal verwonderd aan en liep weg. Hij kon er niet
rechtvaardig dat er mensen zijn die op straat moeten leven,
tegen als mensen elkaar onrecht aandeden. Dan werd hij
terwijl anderen meerdere huizen bezitten waar ze alleen in de
verdrietig en zocht hij een manier om zich terug te trekken.
vakantie verblijven? Ik kan zo nog wel een tijdje doorgaan.
Soms vroegen ze hem: “Wat vind je er dan van dat hij tegen
Wij mensen maken er maar een zootje van, eigenlijk zijn we
mij liegt?” “Is het dan oké dat ze me ‘zomaar’ slaat?” “Het
allemaal schuldig aan het onrecht in de wereld. En als er
is toch niet eerlijk om mijn appel af te pakken?” “Wat vind jij
dan iemand komt die zijn hele leven niets verkeerd doet,
er dan van?” Het antwoord van het jongetje was dan vaak
dan hangen we hem aan een boom. Ja, dat jongetje uit het
wat vreemd. Dan zei hij bijvoorbeeld: “Als ze je slaan, moet
verhaal heeft echt geleefd! Dat jongetje werd geboren in
je niet terugslaan. Dan doe je precies hetzelfde. Je kunt ze
Bethlehem. Zijn moeder legde hem in een kribbe, want er
je beter nog eens laten slaan.” Toen hij op een keer zomaar
was voor Hem geen plaats in de herberg. Dat jongetje was
meeging met de grootste oplichter van de klas, een jongen
Jezus. De Redder van de wereld. Jezus was de enige écht
die van alles van zijn klasgenoten afpikte, en bij hem ging
rechtvaardige mens die ooit geleefd heeft. En toen Hij zei
eten, was iedereen stomverbaasd en boos. “Hoe kun je
dat de mensen Hem moesten volgen, omdat Hij hun koning
nou met dat rotjong meegaan? Weet je wel wat hij allemaal
zou worden, hingen ze hem aan een houten kruis, zodat Hij
gedaan heeft?” riepen ze.
stierf. Ze straften Hem voor de dingen die niet Hij, maar wij
Alhoewel hij niets verkeerd deed, kregen de kinderen een
hadden gedaan…
DE JONGEN DIE NIETS VERKEERD DEED Zurijeta
Menno de Boer
hekel aan het jongetje. Vaak gaven ze hem de schuld van
Gelukkig eindigt het verhaal niet bij deze onrechtvaardige
dingen die hij helemaal niet gedaan had. Ze pestten hem. En
dood. Het jongetje Jezus was Gods eigen Zoon, die voor
soms moest hij hard rennen om aan kinderen te ontkomen
onze verkeerde dingen bewust de straf wilde dragen. Tot in
die hem wel eens even hardhandig een lesje wilden leren.
de dood. Maar daar bleef het niet bij.
Hij had een paar vrienden. Maar die begrepen hem ook niet altijd. Soms vonden ze hem maar een rare snuiter. Toch
Hij stond op uit de dood. En Hij leeft. Ook vandaag. Wil je
trokken ze jarenlang met elkaar op. Totdat het jongetje het
strijden tegen onrecht? Leg dan eerst je leven in de hand
een beetje ‘hoog in zijn bol’ kreeg. Hij zei: “Ik ga koning
van Hem die leeft en weet wat echte rechtvaardigheid is.
worden. Ik word de baas van iedereen.” De kinderen van
In de Bijbel zegt de profeet Micha (Micha hoofdstuk 6, vers
de school vonden dat het nu wel genoeg was. Ze maakten
8): “God heeft jullie mensen bekendgemaakt wat goed is
een plannetje om voorgoed met het jongetje af te rekenen.
(we weten het best!) en wat God van jullie vraagt is: niets
En op een avond, toen het jongetje met zijn vrienden in het
anders dan recht doen, en goedertierenheid lief te hebben
park aan het spelen was, kwam de hele klas met stokken en
(goedertierenheid
stenen om het jongetje een lesje te leren. De vriendjes van
bewogen, vergevend, genadig, mild) en nederig te wandelen
het jongetje vluchtten het park uit.
met God”. Zodra we God loslaten en ons richten op ons
betekent
onder
meer:
barmhartig,
eigen geluk, onze eigen voorspoed, ons eigen bezit, is het De volgende dag vonden ze hem. Hij hing aan een boom.
gevaar levensgroot aanwezig dat dit ten koste gaat van
Een jongetje dat nooit iemand kwaad had gedaan…
anderen. En is dat niet het grootste onrecht?
22 | strijdkreet
strijdkreet | 23
Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de HEER van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God. Uit de Bijbel: Micha 6 vers 8
www.legerdesheils.nl
doen wat we geloven