Magazine van het Leger des Heils Jaargang 127 nr. 1
GOD bestaat
BESTAAT GOD? meer argumenten voor dan tegen GEROEPEN DOOR GOD de ervaring van een Internetpastor ASTROFYSICUS BIJ NASA Jennifer Wiseman over wonderen PROFESSOR CEES DEKKER wetenschap en geloof: prima combinatie
Magazine van het Leger des Heils Jaargang 127 nr. 1
GOD bestaat
BESTAAT GOD? meer argumenten voor dan tegen GEROEPEN DOOR GOD de ervaring van een Internetpastor ASTROFYSICUS BIJ NASA Jennifer Wiseman over wonderen
GOD BEWIJZEN ONMOGELIJK?
PROFESSOR CEES DEKKER wetenschap en geloof: prima combinatie
redactie Hoofdredacteur
nr. 1
Majoor Robert Paul Fennema
Eindredacteur Menno de Boer
Redactie | redactie@legerdesheils.nl Jurjen Sietsema Willemijn de Jong Nathan Sudmeier Marko Mellema
Vormgeving
Nathan Sudmeier
Het bewijzen van God is niet mogelijk. Het is een kwestie van geloven. Er zullen maar weinig mensen zijn die dit niet onderschrijven. Maar hoe zit dat dan? Moet je maar gewoon gaan geloven? Of moet er eerst een wonder gebeuren? Iedereen kent in zijn of haar leven wel de vragen: Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waar ga ik naartoe? De zoektocht naar zingeving is ook in onze moderne tijd nog volop aan de gang. Welke
Traffic
plaats heeft God daarin?
Coverfoto
Opvallend is dat er wereldwijd eigenlijk niet eens
Arnoud van Roosmalen
Nathan Sudmeier
reageren & abonnementen LEGER DES HEILS T.A.V. REDACTIE POSTBUS 3006, 1300 EH, ALMERE Redactie | redactie@legerdesheils.nl Abonnement | www.legerdesheils.nl
druk Senefelder Misset BV Mercuriusstraat 35 7006 RK Doetinchem
zoveel mensen zijn die zeker denken te weten dat God niet bestaat. We kunnen dan misschien niet bewijzen dat God bestaat, maar we kunnen ook niet bewijzen dat Hij niet bestaat. In 2004 calculeerde Stephen Unwin dat de waarschijnlijkheid dat God bestaat 67 procent is. Deze Britse wiskundige nam in zijn berekeningen factoren op als het bestaan van kwaad en lijden, vrije wil en de aangeboren goedheid van de mens. In deze editie van Strijdkreet gesprekken met wetenschappers die hun kijk geven op het bestaan
strijdkreet Magazine van het leger des heils Stichter | William Booth Internationaal leider | Generaal André Cox Leider Nederland | Commissioner Hans van Vliet www.legerdesheils.nl | info@legerdesheils.nl © Leger des Heils 2014 Het Leger des Heils is een internationale beweging en behoort tot de universele christelijke kerk. Zijn boodschap is gebaseerd op de Bijbel. Zijn dienstverlening wordt gestimuleerd door de liefde tot God. Zijn opdracht is het Evangelie van Jezus Christus te prediken en in Zijn naam menselijke nood te lenigen zonder enige vorm van discriminatie.
van God, met twee jonge vrouwen van wie de een wel gelooft en de ander niet en met twee mannen die ervaren hebben dat God er wel degelijk is, zelfs in het lijden. Stel dat God er toch is… wat doet dat dan met jou?
INHOUD Meer argumenten voor dan tegen bestaan god
4
God bestaat, ondanks het lijden
8
Stel je voor dat het waar is
10
NASA Astrofysicus Jennifer Wiseman
12
God bestaat (niet) 14 Wetenschapper cees dekker over zijn geloof
18
Nikolaas Sintobin vond god 22
strijdkreet | 3
GOD IS GEEN KOFFIEAUTOMAAT Jurjen sietsema
4 | strijdkreet
Jurjen sietsema
Veel Nederlanders zijn er al jaren uit: God bestaat niet. Geloof in God heeft ook een negatief imago: het is onnatuurlijk, ongezond en gevaarlijk. Dan moet je wel met heel sterke argumenten komen om toch in God te geloven en de argumenten pleiten eerder tegen Gods bestaan dan ervoor. Maar klopt dit imago van geloof in God? En zijn de argumenten
tegen Gods bestaan inderdaad zo sterk? Wetenschappers Stefan Paas en Rik Peels schreven het boek ‘God bewijzen’ en zetten argumenten voor en tegen op een rijtje. Het boek is net uit, maar is half december 2013 al toe aan een tweede druk. Stefan is hoogleraar theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, Rik doet onderzoek en doceert bij de faculteit filosofie.
strijdkreet | 5
Van argumenten tegen bestaan van God blijft weinig over “Er zijn betere argumenten voor het bestaan van God,
zien dat je van geloven juist gelukkiger wordt. Religie
dan tegen.” Dat is de conclusie na 329 pagina’s. Geen
voorziet in onze behoefte aan zingeving en spiritualiteit,
grote verrassing voor veel christenen, maar wat Stefan
aan afhankelijkheid, het helpt ons om te gaan met
Paas betreft wel een ‘tik op de vingers’ van de ‘nieuwe
ervaringen van schuld of schaamte, het levert bepaalde
atheïsten’, die zich sterk maken voor het uitdragen van de
gedragspatronen, routines, enzovoort op. Daar kun je
boodschap dat God niet bestaat en geloof achterhaald
wat mee in je dagelijks leven.”
is.
Religie is nuttig Het is helemaal niet gek om te geloven
Rik: “En ten slotte blijkt dat Godsgeloof gewoon
Levert ‘God bewijzen’ dan het wetenschappelijke en
erg nuttig is. Niet alleen voor gelovigen zelf, maar
onomstotelijke bewijs dat God bestaat? “Nee,” zegt Rik.
ook voor de samenleving. Religieuze mensen doen
“Dat was is ook niet onze bedoeling. We willen met dit
meer aan vrijwilligerswerk en geven meer aan goede
boek duidelijk maken waarom geloof in God een normale,
doelen. Bovendien traint religieuze activiteit mensen in
redelijke optie is voor normale, redelijke mensen. Dat
samenwerking, reflectie, discussiëren en het werken
geloof in God een aantrekkelijke optie is die je serieus kunt
aan projecten vanuit een ideaal. Dat bevordert de
overwegen. Ook willen we met dit boek wat vraagtekens
maatschappelijke inzet.”
zetten bij het ondertussen zo vanzelfsprekende ongeloof in Nederland. Ongeloof staat ook in intellectueel opzicht
Niets mis met geloven zonder bewijs
niet zo sterk als veel mensen denken. Hopelijk ondermijnt
Stefan: “Een bewering die je vaak hoort, is dat je alleen
dit boek wat karikaturen en maakt het een mooi gesprek
iets moet geloven als je het ook kunt bewijzen. Dat is
over God mogelijk.”
onjuist. Er is intellectueel namelijk niets mis met een geloof dat voortbouwt op een natuurlijke aanleg en ook
Geloven zit ingebakken in de mens
nog eens gezond en nuttig is, zelfs al heb je geen bewijs.
Er ontstaat ruimte om geloof in God serieus te nemen als
De bewijslast ligt dan ook bij de atheïst. In het boek
het negatieve imago van geloven ontmaskerd wordt. Uit
gebruiken we het voorbeeld van een stofzuigerverkoper.
onderzoek blijkt namelijk dat Godsgeloof juist natuurlijk,
Die moet maar laten zien dat zijn stofzuiger beter is dan
gezond en nuttig is. Stefan: “Geloven zit in ons menselijke
die van de klant. Als geloof natuurlijk, gezond en nuttig
systeem ingebakken. Het is natuurlijk om te geloven.
is, dan moet de atheïst laten zien wat er mis is met een
Wetenschappelijk onderzoek toont dat aan. Daarom
geloof in God.”
zijn ook zoveel mensen over de hele wereld religieus. Atheïsten kom je vooral in westerse landen tegen, maar
Tegenargumenten overtuigen niet
ook daar zijn ze redelijk zeldzaam.”
En daar schort het wat Stefan en Rik betreft nogal eens aan. Ze zijn van mening dat de argumenten die worden
Geloven is gezond
aangedragen om het bestaan van God te ontkennen, niet
“Ten tweede wordt in veel atheïstische literatuur
overtuigen. Rik: “Zo veronderstellen heel wat atheïstische
beweerd dat religie je ziek maakt. Dat is pertinente
argumenten een Godsbeeld waar vrijwel geen enkele
onzin. Bijna alle onderzoeken die hierover gaan, laten
gelovige in gelooft. Als het om zo’n god gaat, ben ik
6 | strijdkreet
ook atheïst. Ik geloof bijvoorbeeld niet in een god die automatisch reageert als er een wetenschappelijk experiment wordt opgezet om de effectiviteit van gebed te meten. God is geen koffieautomaat. Ik geloof in een God die een persoonlijke relatie heeft met mensen en die niet volstrekt voorspelbaar reageert. Zo ervaar ik God ook. Als we het over zo’n God gaan hebben, dan wordt het gesprek veel realistischer en zinvoller.”
Geen wetenschappelijk inzicht in hoe God werkt Ook het beroep op de wetenschap overtuigt niet. Stefan: “De wetenschap kan niet alles verklaren en er is geen reden om aan te nemen dat zij dat ooit wel kan. Geloof in God is geen geloof in een wetenschappelijke stelling maar eerder een basale overtuiging waarmee mensen de wereld tegemoet treden. Het is net zoiets als het vertrouwen dat wij hebben in onze zintuigen. Een ander bezwaar is dat het wetenschappelijk gezien onmogelijk is om het bestaan van God te bevestigen of te weerleggen. We hebben namelijk geen wetenschappelijk inzicht in hoe God werkt, wat Hij precies doet en wanneer, en of Hij het telkens op dezelfde manier doet.”
Van argumenten tegen bestaan van God blijft weinig over Rik: “Wat we zien is dat heel wat argumenten, als je ze wat beter bestudeert, het bestaan van God niet weerleggen. Sommige argumenten veronderstellen zelfs vanaf het begin dat God niet bestaat. Wie zich echter niet laat overbluffen en er eens voor gaat zitten om dit soort argumenten rustig te bekijken, ontdekt dat er weinig overblijft dat het bestaan van God weerlegt.”
Gelovigen en atheïsten lijnrecht tegenover elkaar Voor wie is dit boek eigenlijk bestemd? Stefan: “Een jaar of zeven geleden was de
STEFAN PAAS EN RIK PEELS
GOD BEWIJZEN
discussie naar aanleiding van het boek ‘God als misvatting’ van Richard Dawkins op zijn hoogtepunt. Iedereen had een mening. Gelovigen en atheïsten stonden in de discussie lijnrecht tegenover elkaar. Ik liep toen al wel met ideeën rond om argumenten voor het geloof te publiceren. Toch heb ik gewacht tot het stof was neergedaald. De angel is uit de discussie waardoor er meer ruimte is om je argumenten in alle rust te presenteren. Ook bij atheïsten. Al vormen zij niet alleen de doelgroep. Het boek is ook, en misschien wel vooral, voor agnosten. Mensen die niet geloven in God, maar die het bestaan van een god ook niet uitsluiten. En natuurlijk voor gelovigen die nog wel eens ‘zweven’ tussen geloven en niet geloven.”
ARGUMENTEN VOOR EN TEGEN GELOVEN
Een boek voor iedereen De auteurs hopen dat het boek mensen helpt een betere afweging te maken tussen wel
God bewijzen
of niet geloven in God. Stefan: “En dan nemen we meteen maar de mensen mee die
Argumenten voor en tegen geloven
wel geloven. Je merkt dat veel van hen soms met de mond vol tanden staan als ze de discussie met een niet-gelovige aangaan. Gelovigen spreken en denken namelijk vaak vanuit hun beleving. Vanuit hun hart. Ook hen willen we voorzien van informatie om een goede afweging te maken.” Rik: “Wat dat betreft is het boek voor iedereen. De vraag
Stefan Paas en Rik Peels Uitgeverij Balans.
naar het bestaan van God komt bij iedereen een keer voorbij. Wij zijn tot de conclusie gekomen dat er voldoende argumenten zijn om die vraag eerder met ‘ja’ dan met ‘nee’ te beantwoorden. We hopen dat dit boek de lezer helpt om een goede keuze hierin te
ISBN 978 94 600 3724 5 Prijs: € 19,95
maken.”
strijdkreet | 7
K
God
heb ik het zelf ook moeilijk gehad. Ik heb, om Coby te
geloven als je vrouw na twaalf
kunnen verzorgen, op een gegeven moment mijn werk
hersenbloedingen
un
je
nog
wel
echt
in
overlijdt?
moeten neerleggen. Het verdriet was enorm en ik mis
Aad van de Sande is overtuigd van het
haar nog altijd. Maar er is iets wat mij ook tijdens haar
antwoord daarop: God is er en Hij wil
ziekte een enorme kracht en innerlijke rust heeft gegeven:
een relatie met ons. Met zijn preken trekt
mijn relatie met God. Veel mensen hebben een religie,
Aad al meer dan vijftig jaar volle kerken
maar hebben geen relatie. Die relatie is door de jaren
en zalen. ook schreef hij een cursus
heen ontstaan en gegroeid. Als je mij vraagt of God
pastoraat (zielzorg) die over de hele
bestaat, dan zeg ik: absoluut! Waar ik Hem dan heb
wereld gaat. Hij is 76 jaar en nog altijd
ontmoet en ervaren? In mijn lijden. In de enorme innerlijke
actief, hoewel een hartinfarct in de zomer
rust die Hij mij heeft gegeven. In het feit dat ik Coby heb
van 2013 ervoor zorgde dat hij wat gas
kunnen loslaten, omdat ik diep van binnen wist dat ze in
terug moest nemen.
goede handen was.”
Als het om lijden gaat, is hij ervaringsdeskundige. Iemand
“Kan ik God daarmee verklaren? Nee. Als ik kon verklaren
die weet wat het is om een geliefde te verliezen en te leren
wie God is, zou ik aan Hem gelijk zijn en Hij aan mij. Aan
hoe daarmee om te gaan. Zijn eerste vrouw, Coby, kreeg
de ene kant weten we niet wie Hij is, maar aan de andere
maar liefst twaalf forse hersenbloedingen te verwerken
kant ook weer wel. Dat is mogelijk door Zijn zoon Jezus
voor ze aan de gevolgen ervan overleed. “Ze raakte
Christus. Hij is het grote voorbeeld. Dat is ook wat Jezus
tweezijdig verlamd en kon acht jaar lang niet praten,” zegt
zelf zegt in de Bijbel: ‘Niemand kent de Vader dan door
Aad. “Daarvoor, na de vijfde hersenbloeding, gebeurde er
mij.’ Als we naar Jezus kijken, als we een relatie met
iets bijzonders. Haar verstand bleek honderd procent in
Hem aangaan, zien we God. In zo’n relatie moet je wel
orde, haar spreken zestig procent, maar dat wat ze kon
investeren. Het moet een oprechte keuze zijn. En met
ontvangen en verwerken uit de buitenwereld was maar vijf
het aangaan van die relatie verander je. Het neemt niet
procent. Ik sprak in die tijd met haar via ‘sleutelwoorden’.
alle ellende weg uit je leven. Zeker niet. Maar het brengt
Als zo’n woord aankwam, dan kon ze heel gedetailleerd
wel geestelijke groei en veerkracht die nodig zijn om met
gebeurtenissen navertellen van twintig jaar daarvoor.
moeilijkheden om te gaan.”
Tegelijkertijd was het schokkend om te zien wat er soms tijdens haar logopediebehandeling gebeurde.”
“God kan alles wat Hij wil, maar wil niet alles wat Hij kan. Ik ben ervan overtuigd dat God Coby had kunnen
“Als de logopedist een plaatje van een olifant liet zien met
genezen. Maar haar lijden was blijkbaar nodig voor mij
daarnaast het woord, dan wist ze dat ze naar een plaatje
om te groeien in mijn geloof en mijn relatie met God. En
uit een kleuterboek keek, maar begreep ze niet wat het
ook veel anderen zijn door haar lijden geraakt en bepaald
was. Na de zesde hersenbloeding wist ik niet meer of
bij hun eigen leven en hun relatie met God. Ik weet dat
er nog iets binnenkwam en was er geen communicatie
het geen populaire zienswijze is, maar ik geloof dat God
meer mogelijk.”
negatieve dingen als ziekte, dood en lijden ten goede kan gebruiken. Om mensen dichter bij Hem te brengen.
Er volgden nog zes hersenbloedingen. Een lijdensweg. Voor zijn vrouw, maar ook voor Aad zelf. “De waarom-
Tijdens mijn leven heeft het gebed mij veel gebracht.
vraag ligt op die momenten voor op je tong en veel
Daar ontmoet ik God. Samen met mijn tweede vrouw
mensen verliezen tijdens zo’n slopend ziekteproces het
Lidy, bid ik nog dagelijks. Het geeft rust en vertrouwen
vertrouwen in een god die dit toelaat. ‘Dat kan niet waar
en de wetenschap dat God er is en van ons houdt. Die
zijn,’ zeggen ze dan. ‘Waarom al die ellende?’ Natuurlijk
zekerheid wens ik iedereen van harte toe.”
8 | strijdkreet
God bestaat, ondanks het lijden:
“God kan alles wat Hij wil, maar wil niet alles wat Hij kan� Jurjen sietsema
Jurjen sietsema
strijdkreet | 9
Stel je voor dat het waar is... Menno de boer
A
ls je gaat nadenken over
een scheppende macht die jou en alles
wie je eigenlijk bent, waar
om je heen gemaakt heeft.
je vandaan komt en waar je
Er zijn heel veel mensen die ervan overtuigd zijn dat niet
T-splitsing
God, maar een oerknal en de daaropvolgende evolutie
terecht. Of je bent – min of meer
de oorsprong zijn van het leven dat wij op aarde kennen.
toevallig – ontstaan uit een oersoep
Het wordt onderwezen in schoolboeken, Wikipedia
van water en organische stoffen, een
leert het en ook via de massamedia in Nederland is dit
knal en een miljoenen jaren durende
het meest verbreide uitgangspunt. Stel je voor dat dat
evolutie. Of je bent het resultaat van
inderdaad waar is:
je
naartoe
onherroepelijk
10 | strijdkreet
op
gaat,
een
kom
•
Dan ben ik er toevallig en is er geen ‘doel’ in mijn
•
leven; •
moeten houden met degene die mij gemaakt heeft
Dan ben ik een massaproduct en het resultaat
•
van logische en wetenschappelijk verklaarbare processen; Dan is mijn denken en doen nooit maatgevend;
•
Dan is het denken en doen van de ander dat ook
Dan ben ik een uniek maaksel van een intelligente schepper;
•
•
Dan kan ik denken en doen omdat deze schepper dat zo gemaakt en bedoeld heeft;
•
niet; •
Dan ben ik er niet toevallig en zal ik rekening
Dan is het denken en doen van de schepper maatgevend voor iedereen;
Dan doe ik alles om te overleven, ook al gaat dat
•
Dan zijn normen en waarden logisch verklaarbaar.
ten koste van anderen;
•
Dan leef ik niet alleen om te overleven en houd ik
•
Dan zijn normen en waarden eigenlijk heel vreemd;
•
Dan is het na mijn dood afgelopen; over en uit –
rekening met andere schepselen; •
Dan is er na dit leven wellicht nog een ander leven.
een zwart gat. In de zogenaamd ‘wetenschappelijke’ discussie rond Maar er zijn ook veel mensen (veel meer dan je denkt!)
schepping of evolutie, speelt de Bijbel meestal geen rol.
die helemaal niet geloven in een oerknal en evolutie. Zij
En als je de Bijbel beschouwt als een boek met mooie
geloven in een intelligent wezen (voor velen: God) dat
verhalen, maar niet als het geïnspireerde Woord van God,
het heelal, de aarde en al haar bewoners gemaakt heeft.
dan kan ik me dat ook wel voorstellen. Maar stel je nou
De zogenaamde ‘creationisten’. En dat zijn zeker geen
eens voor dat God echt bestaat en er echt voor gezorgd
domme mensen die in ‘sprookjes’ geloven. Ook onder
heeft dat wij de beschikking hebben over een boek dat
degenen met een universitaire of hbo achtergrond is het
richtinggevend is voor ons leven. Dan bevat dat boek dus
percentage creationisten enorm.
niet simpelweg een aantal mooie verhalen, gedichten en
Stel je voor dat het
inderdaad waar is dat God alles gemaakt heeft:
toekomstverwachtingen, maar dan kan het zijn dat alles wat dit boek vertelt de waarheid is. Wat zegt de Bijbel eigenlijk over God, wetenschap, wijsheid, waarheid en de wereld om ons heen? ‘Het begin van wijsheid is ontzag voor de Heer’ staat in Psalm 111 vers 10 en volgens het boek Spreuken geldt dat ook voor kennis: ‘het begin van alle kennis is ontzag voor de Heer’ (hoofdstuk 1 vers 7). Het boek Romeinen verkondigt in vers 25 van hoofdstuk 1: ‘De mensen hebben de waarheid over God ingewisseld voor de leugen; ze vereren en aanbidden het geschapene in plaats van de schepper…’ Psalm 19 begint met de woorden ‘De hemel vertelt Gods eer, het gewelf verkondigt het werk van Zijn handen’. Als ik op een heldere nacht naar de hemel kijk en die oneindige hoeveelheid sterren zie, voel ik me vaak heel klein. Een stofje in dat grote heelal. Maar wel een uniek stofje. Een door God gemaakt en gewenst stofje. Een mens die vol ontzag opkijkt naar wat God geschapen heeft. Ik kan dan alleen maar heel stil worden. En jij? Stel je eens voor dat God bestaat. Stel je voor dat het écht waar is...
strijdkreet | 11
NASA - Astrofysicus Jennifer Wiseman:
“Ik geloof in een God van wonderen”
D
r. Jennifer Wiseman werkt voor de NASA. In 1987 ontdekte ze een komeet die de naam 114P/Wiseman-Skiff meekreeg. Ook werkte ze aan de Hubble telescoop. Tegenwoordig is ze chef van het Laboratorium voor Exoplaneten en Astrofysica op het NASA Goddard Space Flight Center. Jennifer is christen en gelooft in het bestaan van God. Is dat te rijmen met haar beroep? nigel Bovey
NASA
“Ik ben opgegroeid op een boerderij. Ik hield van de natuur en ontwikkelde een passie voor natuurkunde.
De wetmatigheden van het universum geven rust
Dat is namelijk niets anders dan het bestuderen van
Jennifer leeft, als het om haar werk gaat, in een puur
hoe de natuur werkt. Als kind kon ik ’s avonds uren
rationele wereld. Een wereld waarin alles wordt bepaald
naar de sterrenhemel liggen staren en probeerde ik me
door de wetten van de wis- en de natuurkunde. “Ik
voor te stellen hoe het zou zijn om naar de sterren te
begrijp niet alles van wie God is en hoe het kan dat Hij
reizen. Toen ik ouder werd en meer te weten kwam
zich met ons mensen bemoeit, maar ik vind het enorm
over andere planeten in ons zonnestelsel, raakte ik
knap en ook een rustige en veilige gedachte, dat God een
pas echt gefascineerd door ruimtereizen. Een leraar
universum gemaakt heeft dat volgens bepaalde wetten
van mijn middelbare school stimuleerde mij om wis- en
werkt en dat daardoor ook stabiel is. Er verandert op
natuurkunde te gaan studeren aan de universiteit. Ik kon
zich maar weinig aan het universum. Een voorbeeld: tijd
terecht op een technische universiteit in Massachusetts
beweegt voorwaarts. Dat geeft een vorm van stabiliteit,
en studeerde later astronomie aan Harvard.”
van zekerheid. Omdat tijd voorwaarts beweegt, hebben
12 | strijdkreet
we geleerd dat de dingen die je doet consequenties
waarom-vraag, dan weet ik dat God er is. Dat Hij mensen
hebben. De wet van oorzaak en gevolg. Maar, ik geloof
op een wonderlijke manier kan helpen en veranderen. Ik
ook dat God de tijd onder controle heeft en kan sturen en
heb te vaak gezien hoe God gebeden verhoort om nog
dat Hij in staat is om, als Hij dat nodig vindt, een wonder
te kunnen beweren dat Hij niet bestaat en het Evangelie
te laten plaatsvinden op dat gebied. Ik begrijp dat niet
onzin is.”
altijd, maar ik geloof wel dat het mogelijk is.”
Zijn er meer wetenschappers denken zoals jij? “Veel
collega-wetenschappers
begrijpen
dat
die er
complexere processen in het heelal spelen dan alleen maar oorzaak en gevolg. Wij als wetenschappers kunnen niet altijd berekenen hoe de toekomst eruit zal zien. Via zaken als kwantummechanica en de chaostheorie ontdekken we bijvoorbeeld ook dat de natuur veel minder voorspelbaar is dan wij denken. Dat is meteen een mooie parallel met de geestelijke wereld. Terwijl God natuurkundige, maar ook morele en geestelijke wetten heeft vastgesteld voor het heelal en onze aarde, geeft Hij ook de vrijheid om voor Hem te kiezen. God is geen poppenspeler en wij zijn niet zijn poppen. Wij zijn vrij om onze eigen keuzes te maken en moeten bereid zijn om met de consequenties van die keuzes te leven. Maar God vergeeft ons wel als wij verkeerde keuzes maken en geeft een nieuw begin als wij daarom bidden.”
Jij gelooft in wonderen? “Ja, er zijn verschillende soorten wonderen. Zoals Jezus die op het water loopt. Daar worden natuurkundige wetten even buiten werking gesteld. Maar ook vandaag de dag gebeuren er wonderen: onverwachte gebeurtenissen die plaatsvinden in de levens van mensen, als antwoord op een gebed. God heeft ons niet beloofd dat Hij, telkens als wij daarom vragen, de wetten van de natuurkunde buiten werking stelt. Hij heeft ons echter wel beloofd dat Hij, als wij om hulp bidden, ons zal helpen.”
Twijfel je weleens? “Ik word weleens wanhopig als ik zie hoeveel onschuldige mensen en kinderen lijden in deze wereld. In ramp- of in oorlogsgebieden. Dan roep ik ook weleens uit: ‘God, waarom moet dit allemaal? Waarom grijpt U niet in?’ Maar ik blijf in wonderen geloven. Ik geloof dat God gebeden verhoort. Als het noodlot toeslaat en ik worstel met de De uitspraken die Jennifer in dit interview doet, zijn gedaan op persoonlijke titel. strijdkreet | 13
Janna en Roos. Ze wonen in hetzelfde studentenhuis. Ze studeren geneeskunde. Ze lopen hun coschappen in hetzelfde ziekenhuis. Ze lachen veel met elkaar en houden van feestjes. Janna gelooft in God. Roos niet. Willemijn de jong
Michael Damen
Janna
14 | strijdkreet
J
anna: “Ik weet niet of in ook in God zou geloven als ik er niet mee was opgegroeid. Mijn vader is katholiek en mijn moeder protestant. Dat God bestond was iets vanzelfsprekends.”
R
oos: “Mijn vader is atheïst, mijn moeder is wel katholiek opgevoed, maar doet er verder niets mee. Ik ging vroeger wel eens met mijn oma mee naar de kerk, maar dat vond ik doodsaai. Misdiensten van drie uur, ik was blij als ik er weer weg kon.” “Toen ik puber werd, ging ik het geloof stom vinden. Ik had vrienden die niet geloofden en had vooral geen zin om zondagochtend vroeg uit bed te komen voor de kerk. Het kon me niet schelen of God bestond of niet. Ik had niet zoveel met de kerk en de Bijbel. Ik was met andere dingen bezig. Daar is wel verandering in gekomen.” “Ik ben er nooit echt mee bezig geweest, of God bestaat of niet. Ik ben misschien te nuchter om over die existentiële dingen na te denken. Geloven in een God vind ik een beetje vaag. Ik ga ervanuit dat hij niet bestaat, dat lijkt me een stuk aannemelijker.” “Ik wilde een tijdje terug weten hoe het zat. Eigenlijk hoopte ik erachter te komen dat God niet bestond. Dat zou een hoop tijd en moeite schelen. Dan kon ik het achter me laten en hoefde ik me niet meer druk te maken over God en religie. Maar dat pakte anders uit. Gelukkig. Ik ging naar een Bijbelschool in Griekenland en merkte dat als ik dingen aan God vertelde en voor specifieke zaken bad, daar antwoord op kwam. Ik heb God echt ervaren, Hij werd heel reëel voor mij. Ik heb nog steeds geen rationele grond voor mijn geloof, maar dat hoeft ook niet.” “Wel bijzonder, dat je zo voor jezelf naar antwoorden hebt gezocht. Ik heb die vragen niet, en dus ook geen behoefte aan concrete antwoorden. Ik merk niets van God en ik heb het ook niet nodig om in hem te geloven. Ik verwonder me wel over de natuur of bijvoorbeeld over het feit dat we met elkaar kunnen bellen. Dat vind ik dan heel mooi, maar ik zou het nooit verklaren met het bestaan van God.” “Ik snap dat soort dingen ook niet hoor. Ik snap niet hoe het heelal in elkaar steekt, hoe dingen zijn ontstaan, maar dat hoeft ook niet, want ik denk dan dat God dat heeft gemaakt.”
Roos strijdkreet | 15
“We verwonderen ons allebei, alleen verklaar jij dingen met God en ik niet. Ik verklaar sommige dingen wel vanuit de wetenschap, maar vaak genoeg accepteer ik gewoon dat ik iets niet begrijp of weet.” “Het is niet vanuit naïviteit dat ik dingen die ik niet kan verklaren aan God toeschrijf, ik ga er echt vanuit dat daar een God achter zit en dat maakt het voor mij nog specialer, mooier, waardevoller.” “Ja, dat kan ik me voorstellen.” “Het geeft me ook rust om te weten dat er een God bestaat. Er is Iemand die alles weet, overziet, die mij kent en van me houdt. Ik zag pas een preek op YouTube waarin een dominee uitlegde wat geloven in God met je doet. Wat mensen van je vinden, je status en invloed in de wereld, hoe succesvol of gerespecteerd je bent, dat bepaalt heel erg hoe je je voelt. Of je je gelukkig voelt of niet. Dat wisselt gedurende een mensenleven, iedereen heeft ups en downs. Doordat ik weet dat God van mij houdt, dat mijn leven vooral waarde heeft in Zijn grote plan met de wereld, worden de meningen van mensen en mijn status minder belangrijk, minder bepalend. Mijn ‘downs’ gaan minder diep omdat er een soort basislijn van Gods acceptatie doorheen loopt. Mijn leven heeft altijd zin, ik ben altijd waardevol. Onafhankelijk van wat anderen van me vinden of wat me allemaal overkomt. Ik voel me daar veilig bij. God is een veilige basis.” “Ik denk inderdaad dat dat de meerwaarde is van het geloven in God. Die rust en duidelijkheid. Je hebt een referentiekader waar je je leven in kunt plaatsen. Ik kan me voorstellen dat dat mensen helpt, maar bij mij past dat niet. Ik zeg niet dat ik geen veiligheid of rust kan gebruiken, maar ik vind dat in andere mensen. In vriendschappen, familie – in allerlei relaties met anderen. En als ik dan kanker krijg of mensen stellen me teleur... Ja, dan is dat heel moeilijk. Maar dat betekent niet dat ik opeens in God geloof. Zo werkt dat toch niet? Dan zou ik mezelf iets wijsmaken om me beter te voelen.” “Ik merk bij mezelf ook een verlangen naar God. Het is niet alleen dat ik geloof dat Hij bestaat, ik wíl ook graag geloven. De rust, de liefde die ik van Hem ervaar, die heb ik echt nodig. Alles wat mij overkomt, heeft een reden. Volgens mij zit daar een groter plan achter. Ik vind het fijn om de controle vast te houden, maar het maakt me klein en rustig om dingen los te laten en aan God te geven. Ik kan door mijn geloof beter accepteren dat dingen anders gaan dan dat ik wil. Omdat ik geloof dat God me er iets mee leert, omdat Hij om me geeft. Dat zet ervaringen in een heel ander licht. Maar natuurlijk, als ik kanker krijg dan zou ik ook heel boos op God worden. Ik weet niet hoe ik daar dan mee om zou gaan.” “Ik heb dan niet echt iemand om boos op te worden. Ik zou wel de vraag ‘Waarom overkomt mij dit?’ stellen uit boosheid, maar dat verdriet zou ik dan moeten accepteren of loslaten zonder een oppermacht die daar de hand in heeft.”
16 | strijdkreet
“Ik zie God niet als iemand op wie ik kan schelden hoor, het is fijn om te weten dat Hij overal boven staat. God houdt van mij, Hij houdt van iedereen.” “Ook van mij?” “Ja!” “Ook als ik niet geloof ?” “Ja!” “Nou, dat vind ik fijn. Of nouja, het klinkt prettig. Maar ik ga er niet vanuit dat hij bestaat, dus dan heeft het eigenlijk ook weer geen waarde.” “Het is ook geen trucje. Mijn fiets wordt nog steeds gestolen.” “Haha, is dat dan geen straf van God?” “Nee, haha! Nou, ik geloof wel dat je eigen handelen invloed heeft op je leven. Dus als je goed bent voor anderen, word je gelukkiger. En als je egoïstisch bent, zal dat een negatieve invloed hebben op je leven. Maar dat mijn fiets wordt gestolen zie ik niet als straf. Dat ligt aan een dief die niet van mij houdt!” “Dat vind ik mooi aan religie. Het draait om het zorgen voor de ander. Die ander liefhebben. Ik geloof dan ook niet dat het schadelijk is voor de maatschappij. Behalve de extreme vormen van religie, maar extremisten handelen dan ook niet uit liefde voor de ander.” “Dat is ook waar geloven om draait: liefhebben van God en van de ander.” “De cohesie die eruit voort komt, de gemeenschapszin, dat zie ik als het nut van religie. Maar ik geloof niet dat het noodzakelijk is om in een God te geloven om dat te creëren. Het besef van goed en kwaad hebben we omdat we weten wat goed is voor de groep. Daarom heeft het zin dat ik levens probeer te redden als arts. Daarom houd ik van anderen. Het houdt de groep in stand.” “Ik denk inderdaad dat mensen zonder geloof in God ook veel goeds kunnen doen voor anderen. Maar dat we weten wat goed is en wat niet, dat komt volgens mij wel uit God voort. Ik haal het uit de Bijbel. En stel dat er bewijs zou zijn dat God niet bestaat… Als dat zou kunnen… Dan geloof ik nog steeds dat het goed is om volgens de Bijbel te leven. Het maakt mij een gelukkiger mens om in God te geloven, om te doen wat Hij goed vindt.” “Als er bewijs zou zijn dat God wél bestaat, als ik Hem zou zien… Dan zou ik wel onder de indruk zijn, maar het zou voor mij niets veranderen. Ik leef nu ook zonder God, ik zou niet weten waarom ik dan met hem zou moeten leven. Dus ook als God bestaat, en dat zou ik nooit helemaal uitsluiten, dan zou het voor mij niet veel veranderen. Ik ben niet bang dat hij me naar een hel stuurt ofzo.” “Ik zou het je wel gunnen, dat je in God gelooft. Dat bedoel ik niet betweterig, hoor. Maar als ik merk hoe gelukkig ik ervan word, hoe het mijn leven verrijkt, dan gun ik dat iedereen.” “Ja, dat snap ik wel. Ik gun jou je geloof ook, ik zal nooit proberen je van je geloof af te brengen. Maar het past niet bij mij, ik doe het prima zonder.”
strijdkreet | 17
Geleerd en gelovig C
ees Dekker werkt doordeweeks als professor Moleculaire Biofysica aan de Technische Universiteit. Op zondagen is hij aanbiddingsleider in de kerk.
Dekker werd bekend door zijn fundamentele ontdekkingen op het gebied van koolstof nanobuisjes en DNA-moleculen, maar ook door zijn uitspraken over zijn geloof in een Schepper. “Ik zie daarin geen tegenstelling. Geloven gaat prima samen met wetenschap.” Willemijn de jong
Julia de boer
Religie en wetenschap worden wel vaak tegenover elkaar geplaatst, toch? “Ja, dat idee wordt breed gedragen. Maar dat ‘grote conflict’ is een mythe. Dat is historisch zo gegroeid. Aan het einde van de negentiende eeuw is geponeerd dat geloven een ‘verhaal’ is dat indruist tegen ‘wat we inmiddels weten’. Religie werd achterhaald gevonden. Dat idee is een eigen leven gaan leiden en intussen als waarheid omarmd door veel mensen. Maar het klopt niet en het is eigenlijk ook wat achterhaald. Dat de invloed van het christelijk geloof bij het ontstaan van de moderne natuurwetenschap juist positief was, bewees bijvoorbeeld de bekende wetenschapshistoricus Hooykaas al in de jaren zeventig van de vorige eeuw. De wetenschap zoals wij die kennen, is ontstaan in het christelijke Europa. In de Middeleeuwen werd de wetenschap vanuit de kloosters ontwikkeld. Nog steeds is ons wereldbeeld sterk beïnvloed door een christelijke kijk op onze omgeving. Christenen geloven bijvoorbeeld dat de wereld een schepping van God is. Die God is betrouwbaar en onveranderlijk. Hij heeft de natuur geordend volgens vaste patronen. Het idee van natuurwetten komt daar logisch uit voort. En veel van de wetenschappelijke pioniers in de geschiedenis als Newton, Kepler en Galileï waren vrome christenen.”
18 | strijdkreet
strijdkreet | 19
Je bent een christen die in de evolutietheorie gelooft. Is dat een concessie tussen je religie en je wetenschappelijke kennis?
de Bijbel heeft geïnspireerd. De Bijbel en de wetenschap
“Nee, zo zie ik dat niet. Voor mij is evolutie goed te
perspectief. De evolutieleer heeft geen invloed op
verenigen met het christelijk geloof. Het ligt er maar net
mijn wel of niet geloven in God. God is de Schepper,
aan hoe je de Bijbel leest. Ik geloof niet dat de boeken
maar Hij heeft de wereld geschapen door een proces
van de Bijbel bedoeld zijn om ons natuurwetenschap
van evolutie. Als er een conflict lijkt te zijn tussen het
te leren. De Bijbel, en dus ook het scheppingsverhaal,
scheppingsverhaal en wat wij uit de wetenschappelijke
is een waardevolle openbaring van God, waardoor we
waarneming van de natuur concluderen, dan geloof ik dat
Hem kunnen leren kennen. Calvijn zei al dat ‘God zich
we óf de wetenschappelijke gegevens óf de Bijbel foutief
in zijn communicatie aanpast aan onze belevingswereld,
interpreteren, want de God van het woord is dezelfde als
Hij spreekt door onze menselijke cultuur heen’. De eerste
de God van de wereld.”
presenteren ons geen fundamentele tegenstellingen. Er is één werkelijkheid en Bijbel en wetenschap leren ons beide over die ene wereld, maar wel vanuit een ander
drie hoofdstukken van het Bijbelboek Genesis, waar het scheppingsverhaal in staat, bevat diepe waarheid, maar
Zijn wetenschappers vaak atheïst?
het is niet een letterlijk journalistiek verslag van hoe God
“Het lijkt misschien dat niet veel wetenschappers actief
de wereld schiep.”
gelovig zijn. In het publieke domein, in ‘De Wereld Draait Door’ bijvoorbeeld, zie je een Robert Dijkgraaf,
Bevordert jouw kennis je geloof in het bestaan van God of werpt het ook weleens barrières op?
maar die is eigenlijk agnost, maar niet fel antireligieus
“Jezus, of all people, zei dat we God moeten liefhebben,
bleek gelovig, zestig procent atheïst en de rest was er
met álles wat in ons is. Ook met ons verstand. God zei
niet helemaal uit. Als je dat vergelijkt met de bevolking
tegen de mens dat hij de aarde onder zijn beheer moest
van Nederland, dan is vijfentwintig procent gelovig, veel
brengen. Concreet: Adam moest de tuin van Eden
minder mensen zijn atheïst en het grootste deel weet
bewerken en de dieren een naam geven. De wereld in
het niet. Het ligt in de aard van wetenschappers om
cultuur brengen, dat zie ik dus als de opdracht aan de
uitgesprokener te zijn. Óf God bestaat, óf Hij bestaat niet.
mens. Met mijn wetenschap onderzoek ik de natuur
‘Ik weet het niet’ is lastiger te verkroppen voor mensen
en dat levert kennis op die we kunnen inzetten voor de
die graag onderzoeken en conclusies trekken.”
hoor. Er is recentelijk onderzoek gedaan naar religie onder Nederlandse wetenschappers. Twintig procent
naaste. Ik heb veel nagedacht over het bestaan van God. Vanuit een gevoel van verantwoordelijkheid, omdat ik een gelovig wetenschapper was die de relatie tussen geloof
Als God bestaat, wat is dan Zijn bedoeling met de natuur en de mensen?
en wetenschap moest kunnen verantwoorden naar
“De mens is bijzonder. Hij kent een mate van abstract
mezelf en anderen, maar ook vanuit een persoonlijke
denken, zelfbeschouwing, tijdsbesef, empathie, geweten
existentiële twijfel. Ik heb atheïsme serieus overwogen,
en een godsbesef dat een dier niet heeft. Maar wat de
maar omdat het niet goed past bij de werkelijkheid,
mens uiteindelijk mens maakt, is dat God juist dit wezen
overtuigde het mij niet.
heeft uitgekozen om er een speciale relatie mee aan te
Inmiddels verbind ik de christelijke theologie van de
gaan. Wij kunnen God leren kennen. Door de natuur én
schepping met de biologische kennis die wij hebben
door de Bijbel. Het doel van ons bestaan is dat we een
verkregen over de evolutie van het leven. Als christen geloof
relatie krijgen met God en met elkaar. Een liefdesrelatie
ik dat de God die de Schepper is van hemel en aarde,
van de mens met zijn Schepper. Dat is zo bijzonder, daar
dezelfde is die de schrijver van het scheppingsverhaal in
kan ik me over blijven verwonderen.”
20 | strijdkreet
strijdkreet | 21
Nikolaas Sintobin is Jezuïet en internetpastor. Hij begeleidde Lieke van Lexmond, Kim Feenstra en Sanne Vogel in het EO-programma ‘Op zoek naar God’. Bestaat God? En zo ja: waar is Hij te vinden en wat is er nodig om Hem te vinden?
“Christenen geloven niet in een lijk”
H
jurjen sietsema
EO
ij is nog maar drie maanden in Nederland en
levensonderhoud. “Geld was er altijd.” Toch voelde hij
woont en werkt in een huis voor geestelijken
zich op een gegeven moment geroepen om zijn carrière
van zijn orde in hartje Amsterdam. Daarvoor
op te geven en zijn leven te wijden aan de dienst van God
woonde hij in Parijs en Antwerpen. Zelf is hij
en de katholieke kerk, meer specifiek de Jezuïetenorde.
een geboren en getogen Vlaming. “Maar dat kunt u vast en zeker horen.” Nikolaas Sintobin was ooit succesvol
Hij legde een gelofte af van gehoorzaamheid, zuiverheid
advocaat bij één van de meest gerenommeerde
en armoede. “Ik heb geen enkel persoonlijk vermogen.
advocatenkantoren van België. Hij had vrienden in hoge
Een paar jaar geleden overleed mijn vader. Hij liet mij een
Belgische kringen en hoefde nooit na te denken over zijn
behoorlijk bedrag na. Op een gegeven moment stond
22 | strijdkreet
dat op een ochtend op mijn bankrekening. ’s Middags
kwartier. Een andere keer vijf minuten. Noem het een
stond het hele bedrag er niet meer. De orde zorgt voor
godsontmoeting, maar qua ervaring was het een
onderdak en eten. Alles gaat in de gezamenlijke pot.
enorme diepe innerlijke vreugde op sleutelmomenten
En kijk eens om u heen. Ik heb niets te klagen.”
in mijn leven. Op momenten waarop ik met een keuze bezig was. Meld ik me aan bij de orde? Laat ik me
“Of God bestaat, weet ik niet. Ik geloof in God. Ik heb
tot priester wijden? Op die momenten. Ik heb geen
God nooit met mijn ogen gezien en ik heb Hem nooit
kleuren gezien of stemmen gehoord. Niets van dat
een hand gegeven. Ik heb mijn leven in dienst van Hem
alles. Er was alleen die enorme blijdschap die sterker
gesteld, maar ik wéét niet of Hij bestaat. Ik gelóóf het.
is dan je kunt uitleggen. Die moet je zelf ervaren
Dat is een ander niveau van ‘kennen’. Misschien een
hebben om het te kennen.”
diepere vorm van overtuiging en ervaring. Ik geloof dat Hij bestaat. Dat heb ik leren ontdekken toen ik, nog
“Nu lijkt het misschien alsof ik een hele vrome jongen
voordat ik pater werd, de behoefte voelde om meer
ben, maar dat is niet zo. Dat ben ik ook nooit geweest.
tot de kern van mijn geloof door te dringen.”
Ik bid heel moeilijk. Ik zou mezelf in bepaalde opzichten ook werelds willen noemen. Ik houd van mooie
“Ik ben gelovig opgevoed, kom uit een goed
kleren, van lekker eten en van mooie mensen, mooie
katholiek nest, ben intellectueel goed gevormd maar
vrouwen. Macht spreekt mij aan, geld spreekt mij aan.
geloofsmatig eigenlijk helemaal niet. Ik ben bij een
Dat is in strijd met de geloften die ik heb afgelegd en
studieclubje van de kerk terechtgekomen en begon
dat is een worsteling. Het christelijke leven zit vol strijd.
met elke dag twintig minuten bidden. Daardoor
Maar je krijgt op je weg wel de kracht en de vreugde
ontdekte ik een hele andere kwaliteit van vreugde. Ik
om verder te gaan.”
was in de mooiste periode van mijn leven, had alles op orde, maar leerde toch een dieper gevoel van
Als Nikolaas gelooft in het bestaan van God door Jezus
blijdschap kennen, van een verbondenheid met Jezus
Christus, leeft Jezus dan nog steeds? “Christenen
Christus. Hij veranderde voor mij van iemand naar
geloven niet in een lijk. Ik geloof dat Hij leeft. Nee, ik
wie ik, figuurlijk gesproken, keek alsof hij met de rug
heb Hem nooit daar op de stoel zien zitten. Maar ik
naar mij toegekeerd stond, in iemand die voor mij een
geloof dat Hij, op een mysterieuze manier waarvan ik
gezicht kreeg, ogen. Iemand die mij aankeek. Daarna
niet eens het fijne hoef te weten, leeft en werkzaam
ontstond er iets dat ik het beste kan omschrijven als
is in deze wereld en in mij. Ik ervaar dat ik in de
een persoonlijke relatie. Niet een persoonlijke relatie
dynamiek van het leven met Hem gaandeweg steeds
zoals er nu in dit gesprek bestaat, maar een diepe
gelukkiger wordt. Er zijn allerlei zaken in deze wereld
innerlijke relatie. Ik heb God leren kennen door Jezus
die mij kunnen verleiden én tóch geven die mij niet
Christus. Ik kan heel moeilijk spreken over God zonder
dezelfde vreugde als de vreugde die ik bij Jezus vindt.
te spreken over Jezus. Hij zegt zelf in de Bijbel: ‘Wie
Dat is een innerlijke vreugde, een diepe rust, een zeker
mij ziet, ziet de Vader’. Dat is ook mijn ervaring. De
weten dat je op het juiste pad bent.”
nieuwe vreugde die ik voelde, valt niet uit te leggen. Toch zagen mensen het aan mij. Eén van mijn vrienden
“Jezus zegt in de Bijbel, in Matteüs 11 vers 28: ‘Kom
is een ‘belijdend’ atheïst. Hij zei ooit: ‘Nikolaas, over
naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt
een tijdje sta je aan onze kant’. Maar toen ik hem een
gaan, dan zal ik jullie rust geven.’ Hij nodigt ons uit om
jaar later vertelde dat ik Jezuïet werd, zei hij: “Dat moet
een leven in verbondenheid met Hem te leven. Het
je doen”.”
is aan ons om gehoor te geven aan die oproep. Die keuze moeten we zelf maken. Maar als je hem maakt,
“Ik ben 25 jaar Jezuïet en als ik de tijd bij elkaar optel
dan ga je ervaren dat het geloof in God, in Jezus
waarin ik God werkelijk heb ervaren, heb ontmoet,
Christus, je meer oplevert dan deze hele wereld je ooit
dan is dat denk ik een half uur. Het zijn drie à vier
zal kunnen bieden. Niet dat je meteen geestelijke moet
momenten geweest en altijd in gebed. Eén keer een
worden, maar het zal je leven voorgoed veranderen.”
strijdkreet | 23
HEER, u kent mij, u doorgrondt mij, u weet het als ik zit of sta, u doorziet van verre mijn gedachten. Ga ik op weg of rust ik uit, u merkt het op, met al mijn wegen bent u vertrouwd Uit de Bijbel: Psalm 139
www.legerdesheils.nl
doen wat we geloven