จดหมายข่าวมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์ ฉบับที่ ๙๒ ประจำเดือน ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๔

ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๔

การขาดสติ

ทางวัฒนธรรม

[Culture Shock]

ในสังคมไทย

หลังน้ำท่วมใหญ่

เมืองสกลนครและวาระทางสังคมระหวางความเปน ‘คนใน’ และ ‘คนนอก’

คนมลายู , แผนดินอื่น คนอื่น

‘ภูผายนต’ เปน ‘ภูผายล’ จากคำเรียกขานดินแดนศักดิ์สิทธิ์สูภูผานาชม ตามดวงดาวแหงศรัทธาไป ‘คริสตจักรทาแร’ ‘ภาษีเจริญ’ บนเสนทางการเปลี่ยนแปลง

สารบัญ เปดประเด็น ๐๒ การขาดสติทางวัฒนธรรม [Culture Shock] ในสังคมไทย หลังน้ำทวมใหญ ความหลากหลายทางสังคมและวัฒนธรรม ๐๖ เมืองสกลนครและวาระทางสังคมระหวางความเปน ‘คนใน’ และ ‘คนนอก’ ๐๘ คนมลายู, แผนดินอื่น คนอื่น พระนครบันทึก ๐๙ ‘ภาษีเจริญ’ บนเสนทางการเปลี่ยนแปลง บันทึกจากทองถิ่น ๑๓ ‘ภู ผ ายนต ’ เป น ‘ภู ผ ายล’ จากคำเรี ย กขานดิ น แดน ศักดิ์สิทธิ์สูภูผานาชม ๑๕ ตามดวงดาวแหงศรัทธาไป ‘คริสตจักรทาแร’ หมายเหตุจากผูอาน ๑๗ ‘ไหวพระธาตุเมืองพิณ’ ฟนประเพณีเพื่อรักษาวิถีธรรม แนะนำหนังสือ ๑๙ ‘กัมโพช’ Cambodge The Cultivation of a Nation, 1860-1945 ผูแตง/แปล Penny Edwards

--------------------------จดหมาย​ขา ว​มลู นิธเิ​ล็ก-ประไพ วิรยิ ะ​พนั ธุ ราย ๓ เดือน มีว​ ตั ถุประสงค ​ เพือ่ เ​ผยแพรขอ มูลข​ า วสาร​จาก​การ​ดำเนินง​าน​ของ​มลู นิธฯ​ิ และ​ยนิ ดีเ​ปน เวทีต​ พ​ี มิ พป​ ระสบการณ ทรรศนะ ขอเสนอ​แนะ ฯ​ลฯ จาก​หนวย​งาน​ดา น​ สังคม วัฒนธรรม และ​ผสู นใจ​ทวั่ ไป อันจ​ ะ​นำ​ไป​สเ​ู ครือข​ า ยความรวมมือ​ ทาง​วฒ ั นธรรม​การ​ศกึ ษา การ​สราง​และ​พฒ ั นา​องคความ​รเู รือ่ ง​เมือง​ไทย ให​คง​อยูตลอด​ไป (หาก​ตองการ​บอก​รับเ​ปน​สมาชิกจ​ ดหมาย​ขาว​มูลนิธิ​ เล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ กรุณา​สง​ชื่อ​ที่​อยู​พรอม​แสตมป​ดวง​ละ ๕ บา​ท ๔ ดวงตอป มายังท​ ี่​อยูดาน​ลาง)

---------------------------

มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

๓๙๗ ถนน​พระ​สุเมรุ แขวง​บวร​นิเวศ เขต​พระนคร กรุง​เทพ​ฯ ๑๐๒๐๐ โทรศัพท ๐-๒๒๘๑-๑๙๘๘ โทรสาร ๐-๒๒๘๐-๓๓๔๐ lek_prapai@yahoo.com http://www.lek-prapai.org

ประ​ธานกรรมการ ดร​.ไพโรจน พงศพิพัฒน รอง​ประธาน​กรรมการ อรพรรณ พงศพิพัฒน กรรมการ​และเลขานุการ อมร ทองธิว กรรมการ พิจารณ วิริยะ​พันธุ / ตุก วิริยะ​พันธุ / รับ​พร วิริยะ​พันธุ ที่​ปรึกษา ศรี​ศักร วัลลิโภดม / ดร​.ธิดา สาระ​ยา เจาหนา​ที่มูลนิธิ​ฯ สุดา​รา สุจฉายา / วลัย​ลักษณ ทรง​ศิริ / ลาวัลย ธรรมนิรันดร / รัชนี​บูล ตัง​คณะ​สิงห / นิยดา หวัง​วิวัฒน​ศิลป / เหมือน​พิมพ สุวรรณกาศ / พร​พิมล เจริญ​บุตร / อรรถ​พล ยัง​สวาง / มรกต สาตรา​คม / ณัฐวิทย พิมพทอง / อภิญญา นนทนาท / ภาพันธ รักษศรีทอง / นพดล แกมทอง / ตรีโรจน ไพบูลยพงษ / ใหมมณี รักษาพรมราช

เปดประเด็น

โดย ศรีศักร วัลลิโภดม

การขาดสติ

ทางวัฒนธรรม

[Culture Shock]

ในสังคมไทย

หลังน้ำท่วมใหญ่ ใน​ฐานะ​นัก​มานุษยวิทยา​สังคม ​[​S​oc​​ia​​l ​A​n​t​h​r​o-

p​o​l​o​g​i​s​t]​ ขาพ​เจา​คิดวา​เหตุการณ​น้ำทวม​ใหญ​ในประ​เทศ​ ครั้งนี้ ​เกิด​ภาวะ​หนึ่ง​ที่​ทำ​ให​ผูคน​ใน​สังคม​เปน​จำนวน​มาก​ แต​ไม​ใช​ทั้งหมด ​‘​เกิด​ภาวะ​สติ​แตก’​ ​ที่​นัก​มานุษยวิทยา​ เรียกวา ​‘​การ​ขาดสติ​ทาง​วัฒนธรรม’​ ​[​C​u​l​t​u​r​e​ ​S​h​o​c​k​]​​ ขึ้น ​โดย​เฉพาะ​คน​กลุม​ใหม ​ยุค​ใหม​ของ​สังคม​อุตสาหกรรม​ที่​ เขามา​ตั้ง​ถิ่นฐาน​บานชอง​และ​เขามา​ทำงาน​ใน​สถาน​ที่​ใน​แหลง​ อุตสาหกรรม แ​ หลงบ​ ริการ​ธรุ กิจใ​น​เขต​เมือง​และ​ชาน​เมือง เ​ชน​ คน​ที่มา​อยู​ตาม​คอน​โด​มิ​เนียม ​บานจัดสรร ​และ​แหลง​นิคม​ อุตสาหกรรม ค​ น​เหลานีถ​้ กู ค​ รอบงำ​ทาง​ความคิด ค​ า นิยม แ​ ละ​ โลก​ทศั นแ​ บบ​ตะวันตก​ทเ​ี่ ปนว​ ตั ถุนยิ ม ค​ วาม​เปนปจเ​จก​เชือ่ มัน่ ​ ใน​ประสิทธิภาพ​และ​ประสิทธิผล​ของ​ความรู​ทาง​เทคนิค​วิทยา​ และ​เทค​โน​โลยี​ที่​เนน​ปจจุบัน​และ​อนาคต ​ ​ แตท​ ส​ี่ ำคัญก​ ค​็ อื ถ​ กู อ​ บรม​ใ​หอ​ หังการ​แ​ บบ​ฝรัง่ ต​ ะวันตก​ท​ ​ี่ เชือ่ ว​ า จ​ กั รวาล​นจ​ี้ ะ​ควบคุมไ​ดด​ ว ย​ความรูท​ าง​วทิ ยาศาสตรแ​ ละ​ เทค​โน​โลยี อ​ นั แ​ ตกตาง​ไป​จาก​การ​มอง​โลก​ของ​คน​ตะวันออก​แ​ ต​ เดิมท​ เ​ี่ ห็นวาม​ นุษยต​ อ ง​อ​ ยูอ​ ยาง​สยบ​แ​ ละ​กลมกลืนก​ บั จ​ กั รวาล​ เพราะ​​ไมมี​พลังอำนาจ​​ใดๆ​ ​ที่​จะ​ตอตาน​​และ​ควบคุม​จักรวาล​ ได ​ ​ กลุม​เกา​คือ​คน​​ที่​สยบ​ตอ​จักรวาล ​คือ​บรรดา​ผูคน​​ที่​อยู​ ใน​ทองถิ่น​แต​เดิม​ที่​เปน​สังคม​เกษตรกรรม ​คน​เหลานี้​ไม​กลัว​ น้ำ​และไมหนี​น้ำ ​มี​การ​ปรับ​ชีวิต​และ​​ที่​อยูอาศัย​ให​ไป​กับ​น้ำ​ได​ และเมื่อเกิด​อุทกภัย​ขึ้น​ใน​ครั้งนี้​ก็​ไม​ตระหนก​ตก​ใจ​จน​ขาดสติ​ ดัง​เชน​ชาวบาน​ชาว​เมือง​​ใน​เขต​ลุมน้ำ​นครชัยศรี​หลาย​ทอง​ ถิ่น​ที่​บอกวา ​น้ำ​มา​​แลวก็​ไป​ตาม​ธรรมชาติ ​เพราะ​คน​เหลานี้​ อยู​รวม​กัน​เปนกลุม​เหลา​ทาง​สังคม​​ ไม​แปลก​แยก​เปน​ปจ​เจก​

ชวย​เหลือ​กัน​ใน​การ​จัดการ​​ที่​อยูอาศัย ​เมื่อ​เกิด​น้ำทวม​ดู​แล​ความ​ ปลอดภัย​ระหวาง​​กัน ​รวม​ทั้ง​การ​จัดหา​​ที่หลบภัย​พักพิง​ชั่วคราว​ ระหวาง​ก​ นั ห​ ลาย​คน​ทข​ี่ า พ​เจาพ​ ดู คุยด​ ว ย​เห็นวา ป​ ต​ อ ๆ​ไ​ป​นำ้ อ​ าจ​ จะ​มา​มากกวาน​ แ​ี้ ละรุนแ​ รง​กวาน​ ี้ แ​ ตจ​ ะ​ไมอ​ พยพ​เคลือ่ น​ยา ย​ไป​ไหน​ แต​จะ​ปรับ​โครงสราง​ทองถิ่น​ที่​อยูอาศัย​ให​ไม​กีดขวาง​ทางน้ำ ​มี​การ​ สรางบาน​เรือน​ให​สูงขึ้น ​ตอ​เรือ​และ​สราง​แพ​ขึ้น​เพื่อ​การ​คมนาคม​ และ​เปน​ที่​อยูอาศัย​ชั่วคราว ​รวม​ทั้ง​พัฒนาการ​เพาะปลูก​พืชพันธุ​ ตางๆ​ ​ที่​เหมาะสมกับนิ​เวศ​ลุมน้ำ​ลำคลอง​ขึ้น​มา​ใหม ​โดย​ไม​ตอง​ พึง่ พิงอ​ าหาร​อตุ สาหกรรมประ​เภท​แดก​ดว น​หรือส​ ะดวก​แดก​ทแ​ี่ ปด​เปอน​ดวย​มลพิษ​และ​สาร​กอมะ​เร็ง ​ชาวบาน​รุน​ใหม​หลาย​คน​คิด​ ใหม​วา ​การ​ใช​พื้น​ที่​ริม​ลำน้ำ​หรือ​หนองน้ำ​ตาม​หนา​วัด​ให​เปน​เขต​ อภัยทาน​เปน​แหลง​เพาะพันธุ​ปลา​ธรรมชาติ​แทน​กระชัง​ของ​พวก​ นายทุน​ที่​เลี้ยง​ปลา​ดวย​อาหาร​เคมี​และ​สราง​มลภาวะ​ให​กับ​พื้นน้ำ​ ธรรมชาติ เ​มือ่ ป​ ลา​โต​แพรพนั ธุแ​ ละ​ออก​ไป​จาก​เขต​อนุรกั ษ ช​ าวบาน​ ก็​จะ​ได​จับ​ไป​กิน​ไป​ขาย​ได ​ ​ ขาพ​เจา​แล​เห็น​สติปญญา​บัง​เกิด​ขึ้นกับ​ผู​ประสบ​อุทกภัย​ที่​ มี​ราก​เหงา​รูจักอ​ ดีตแ​ ละ​รูจัก​ตน​เอง​เหลานี้ ​ ​ ทำนอง​ตรงขาม บ​ รรดา​กลุม คน​ทถ​ี่ กู ค​ รอบงำ​ดว ย​ความ​เปน​ อยู​สมัย​ใหม​ใน​สังคม​อุตสาหกรรม​ที่​คิดวา​จะ​ควบคุม​จักรวาล​ดวย​ เทค​โน​โลยี​กลาย​เปน​คน​สติ​แตก​จาก​อุทกภัย​ครั้งนี้ ​เพราะ​เวลา​ได​ พิสจู นใ​หเ​ห็นแ​ ลวว​ า ไ​มมเ​ี ทค​โน​โลยีอ​ นั ใ​ด​ทจ​ี่ ะ​ตอ ตาน​พลังน้ำท​ ท​ี่ ว ม​ บา​มา​อยาง​มหาศาล​ได ​คน​เหลานี้​มัก​เปน​คน​ที่​ลืม​อดีต ​ไมสน​ใจ​ อดีต โ​ดย​เฉพาะ​พวก​ทเ​ี่ ขามา​ตงั้ ถ​ นิ่ ฐาน​ตาม​แหลงอ​ ตุ สาหกรรม​และ​ ใน​เมือง​สมัย​ใหม​มัก​เคลื่อน​ยาย​มาจาก​ทองถิ่น​ตางๆ ​แบบ​รอย​พอ​ พันแ​ ม ไ​มใ​สใ​จ​และ​สน​ใจ​ทจ​ี่ ะ​เรียนรูภ​ มู หิ ลังข​ อง​ถนิ่ ฐาน​ใหมน​ ว​ี้ า เ​ปน​ อยาง​ไร อ​ กี ท​ งั้ อ​ ยูก​ นั อ​ ยาง​เปนปจเ​จก ไ​มเ​ปน ‘​ก​ ลุม เ​หลาท​ าง​สงั คม’​​ [​S​o​c​i​a​l​​G​r​o​u​p​s​]​​หรือ​เปน​ชุมชน​ทองถิ่น​แต​อยาง​ใด ​ ​ ​ ภาวะ​ดังกลาว​แล​เห็น​ได​จาก​เมื่อ​ภัยพิบัติ​มา​ถึง​ก็​รอ​แต​พึ่ง​ รัฐ​และ​สวนกลาง ​หรือ​ไมก็​หลบหนี​เอาตัวรอด ​เกิดข​โมยข​โจร​ลัก​ ทรัพยสิน ​สราง​ความ​เสียหาย ​เกิด​ความ​อดอยาก​และ​ถูก​ทอดทิ้ง​ ที่​นาสัง​เวช​ก็​คือ​บรรดา​คน​มี​เงิน​มี​ทอง​ที่​อยู​ตาม​บานจัดสรร​ราคา​ นับ​หลาย​ลาน​และ​รถรา​พาหนะ​ลวน​ราคา​แพง​จมน้ำ​เสียหาย​หมด​ หลาย​แหง​มี​การ​รวมกลุม​กัน​ปอง​กันน้ำ​ไม​ให​เขา​แหลง​ที่​อยูอาศัย​ ของ​ตน ​เลย​ทำ​ให​น้ำ​ไป​ทวม​บาน​คน​อื่น​ก็​เกิดทะ​เลาะ​วิวาท​กัน ​เกิด​ มี​กลุม​ปรปกษ ​[​F​a​c​ti​o​n​s​]​​ขึ้น​มากมาย ​เลย​ไม​เกิด​สำนึก​รวม​ที่​จะ​ รวม​พลัง​กัน​ปอง​กันน้ำ​เพื่อ​สวนรวม​ของ​ทองถิ่น ​ ​ ​ ปรากฏ​การณ​เชนนี้​เปน​สิ่ง​แสดง​ให​เห็นวา​ผูคน​ใน​สังคม​ อุตสาหกรรม​เหลานี้​ตาง​คน​ตาง​อยู​กัน​อยาง​ไมมี​ความ​เปน​ชุมชน​ [​Se​ n​ s​ e​ ​o​ f​C​om ​m ​ u​ n​ i​t​y​ ]​​เ​พราะ​ไมมโ​ี ครงสราง​สงั คม​และ​สำนึกร​ว ม​ แตอ​ ยาง ใ​ด ก​ าร​ทจ​ี่ ะ​คดิ ท​ ำอะ​ไร​เพือ่ ช​ ว ย​ตวั เ​อง​และ​พงึ่ พิงก​ นั ก​ ไ​็ มมี ร​อ​ แตค​ วาม​ชว ย​เหลือจ​ าก​ทาง​รฐั แ​ ละ​ภายนอก​แตอ​ ยาง​เดียว ค​ น​เหลานี​้ คือ​ผู​ขาดสติ​ทาง​วัฒนธรรม​ที่​คิดวา​น้ำทวม​ครั้งนี้​เกิด​ความ​เสียหาย​

จน​อยู​ไม​ได​แลว ​และ​อยาก​ที่​จะ​ทิ้ง​ถิ่น​ยาย​ไป​อยู​ที่อื่น ด​ ัง​เชน​ใน​ชวง​ เวลา​วกิ ฤติพ​ า​กนั ห​ นีน​ ำ้ ไ​ป​เชาค​ อน​โดฯ​หรือโ​รง​แรม​ตาม​แหลงท​ อ ง-​ เ​ที่ยว​ที่​คน​รูจัก ​เชน​ที่​ปากชอง ​หัวหิน ​ชะอำ ​พัท​ยา​กัน​อยาง​ มากมาย ​บางคน​ก็​พา​กัน​ไป​หา​ที่​ซื้อ​ที่​ดิน​ตาม​จังหวัด​ตางๆ​ ​โดย​ เฉพาะ​ทาง​ภาค​เหนือ ​เปนตน ​ ​ ​ ดูเ​หมือน​วา ความ​ตระหนก​แตกตืน่ ด​ งั กลาว​นเ​ี้ ขาทาง​บรรดา​ นักธ​ รุ กิจก​ าร​เมือง​ทม​ี่ ส​ี ทิ ธิม​์ เี สียง​และ​อำนาจ​อยูใ​ น​รฐั บาล​ทไ​ี่ ป​เท​ ยี่ ว​ กวานซือ้ ท​ ดี่ นิ ใ​น​ตา งจังหวัดไ​วเ​ก็งก​ ำ​ไร แ​ ลวส​ ราง​กระ​แส​ความคิดใ​น​ การ​ยาย​เมืองหลวง​ขึ้น ​เพราะ​เห็นวา​กรุง​เทพฯ ​อยู​ไม​ได​แลว ​โดย​ เสนอ​ใหย​ า ย​ไป​อยูท​ น​ี่ ครนายก​แทน เ​รือ่ ง​ความคิดท​ จ​ี่ ะ​ยา ย​กรุงเ​ทพฯ​ ไป​อยู​ที่อื่น​นั้น ​เคย​มี​มา​แลว​ครั้งหนึ่ง​ราว ​๑๕-​๑๖ ​ป​มา​นี้ ​ที่​มี​พวก​ นัก​วิชาการ ​นักการ​เมือง ​นัก​ธุรกิจ​เห็นวา​กรุง​เทพฯ ​เปน​มหานคร​ ที่​แออัด ​การจราจร​ติดขัด ​เกิด​มลภาวะ​ทั้ง​อากาศ​และ​ขยะ​จน​เกิน​ แก ค​ วร​ปลอย​ใหเ​นาไ​ป​เอง​โดย​การ​ยา ย​ไป​ตงั้ หลักแ​ หลงเ​มือง​ใหมใ​น​ ที่อื่น ​แต​ก็​ไมสำ​เร็จ​เพราะ​กรุง​เทพฯ ​ก็​ยัง​เปน​เมือง​ทแี่​ ออัด​และ​ยิ่ง​ เนา​เสีย​กวา​แต​เดิม ​และ​กลาย​เปน​แหลง​สะสม​ของ​คน​รอย​พอ​พัน​ แม​ใน​สังคม​เมือง​แบบ​อุตสาหกรรม​เพิ่มขึ้น ​จำนวน​คอน​โด​มิ​เนียม​ บานจัดสรร ​ศูนยการคา ​แหลง​เริงรมย​ขึ้น​มากมาย ​คน​เพิ่มขึ้น​กวา​ แตเ​ดิมห​ ลาย​เทา เ​กิดโ​ครงสราง​ทาง​การ​คมนาคม​เพิม่ ขึน้ เ​ชน ท​ าง​ ยกระดับ ​รถ​ไฟฟา ​รถ​ใตดิน ​ถนนหนทาง​ที่​เบื้องหลัง​คือ​โครงการ​ที่​ เกิด​จาก​การคอรรัปชั่นของ​นักการ​เมือง​ที่​มี​อำนาจ​ใน​รัฐบาล​ทั้งสิ้น​ ​ ใ​น​ทศั นะ​ของ​ขา พ​เจา ก​ รุงเ​ทพฯ​ ทพฯ​ ได ไดเ​ปลีย่ น​จาก​กรุงเ​ทพ​มหา หา นคร​มา​เปน​กรุง​เทพ​มหา​นรก​แทน ​เปน​เมือง​ที่​หอหุม​ไป​ดวย​ปา​ คอนกรีต ​อัน​เปน​ที่​อยู​ของ​พวก​อนารยชน​เมือง​ที่​ไมมี​ศีลธรรม​และ​ จริยธรรม ​[​U​r​b​a​n​ ​B​a​r​b​a​r​i​a​n​]​ ​ความ​เปน​เมือง​ของ​กรุง​เทพฯ​ ใน​สังคม​อุตสาหกรรม​นั้นแตกตาง​อยาง​สิ้น​เชิง​ไป​จาก​กรุง​เทพฯ ​ในอดีตที่​คน​ตะวันตก​เรียกวา “​ ​“เ​มือง​ลอยน้ำ​และ​เวนิส​ตะวันออก”​​ เพราะ​ไม​ได​เปน​เมือง​ที่​อยู​กับ​น้ำ​อีก​ตอ​ไป ​เกิด​ถนนหนทาง​ขึ้น​ มากมาย ​ถมคู​คลอง ​ลำน้ำ ​ลำราง ​ที่​เคย​มีความหมาย​ใน​การ​ คมนาคม ​การ​ระบาย​น้ำ​ และ​ชัก​น้ำ​เพื่อ​เอา​พื้น​ที่​สรางถนน ​สราง​ แหลงท​ อ​ี่ ยูอ าศัย แ​ หลงเ​ศรษฐกิจ แ​ หลงอ​ ตุ สาหกรรม​กนั ไ​ป​แทบ​ทกุ ​ แหง​อยาง​ไมมีระเบียบ​​และ​ไมมี​แบบ​แผน ​และ​โซน​นิ่ง ​ ​ ​ ความ​ตาง​กัน​ระหวาง​กรุง​เทพฯ ​ครั้ง​ยัง​เปน​เวนิส​ตะวันออก​ ที่​เปน​ศูนยกลาง​ของ​สังคม​เกษตรกรรม​นั้น ​แล​เห็น​ความ​สัมพันธ​ ระหวาง​คน​กับ​คน ​คน​กับ​ธรรมชาติ ​และ​คน​กับ​สิ่ง​เหนือ​ธรรมชาติ​ ใน​การ​จัด​พื้น​ที่​อยูอาศัย​และ​ทำ​กิน ​ความ​เปน​เมือง​คลุม​ทั้งสอง​ฝง​ แมน้ำ​เจาพระยา​คือ​ทั้ง​ฝง​ธนบุรี​และ​กรุง​เทพฯ ​เปนพื้น​ที่ทาง​สังคม​ และ​เศรษฐกิจท​ ไ​ี่ มมที าง​แยก​กนั เ​ปนส​ อง​เมือง แ​ ตเ​วลา​เรียน​ประวัต-​ิ ศาสตร​คน​รับรู​แต​เพียงวา​กรุง​เทพฯ ​และ​ธนบุรี​เปน​คนละ​เมือง​กัน​ เพราะ​ไป​พิจารณา​จาก​พื้น​ที่ทาง​การ​บริหาร​และ​ปกครอง ​ดัง​เชน​ สมัย​รัชกาล​ที่ ​๑ ​ทรง​ยาย​เมืองหลวง​มา​ตั้ง​ที่​กรุง​เทพฯ ​เปนตน​ แต​ความ​เปนจริง​เพียง​ยาย​ศูนย​อำนาจ​ใน​การ​ปกครอง​มา​อยู​ทาง​ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๓

ฝง​กรุง​เทพฯ ​คือ​การ​ยาย​พระ​ราช​วัง​จาก​เมือง​ธนบุรี​มา​สราง​พระ​ บรมมหาราชวังเ​ทาน​ นั้ พ​ รอม​ทงั้ ข​ ดุ คูพ​ ระนคร​สราง​กำ​แพง​เมืองขึน้ ​ มา​เพื่อ​ปองกัน​ขาศึก​ศัตรู ​และ​การ​จัดการ​น้ำ​เพื่อ​ปอง​กัน​น้ำทวม​ และ​เพื่อ​การ​คมนาคม​เปนสำคัญ ​อีก​ทั้ง​เปน​ฐาน​ใน​การ​ขยาย​เขต​ บาน​เมือง​ที่​เปนพื้น​ที่ทาง​สังคม​และ​เศรษฐกิจ​มา​ทาง​ฝง​ตะวันตก ​ที่​เปน​ที่ลุม​ต่ำกวา​ทาง​ฝงธนฯ ​ ​ ​ การ​สราง​กรุง​เทพฯ ​ขึ้น​มา​ใน​ระยะ​แรก​ของ​รัชกาล​ที่ ​๑ ​มา​ จน​ถึง​รัชกาล​ที่ ​๔ ​การ​คมนาคม​ก็​ยังคง​ใช​เสน​ทางน้ำ​ที่​เปน​แมน้ำ​ ลำคลอง​อยู ​ยกตัวอยาง​เชน ​การ​ขยายคู​เมือง​จาก​คลอง​โอง​อาง​ ออก​ไป​เปน​คลอง​ผดุง​กรุง​เกษม ​การ​ขุด​คลอ​งมหา​สวัสดิ์ ​คลอง​ ภาษีเ​จริญ เ​ชือ่ ม​การ​คมนาคม​ขนสงร​ะหวาง​แมนำ้ เ​จาพระยา​กบั แ​ ม​ น้ำทา​จีน ​ประชาชน​สวน​ใหญ​ลวน​แต​ตั้ง​ถิ่นฐาน​อยู​ริม​ลำน้ำ​ทั้งสอง​ ฝงแทบ​ทั้งสิ้น ​ ​ ​ดัง​มี​รายงาน​ของ​ฝรั่ง​วา ​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๔ ​เมือง​ไทย​มี​ ประชากร​รวม​สี่​ลาน​หก​แสน​คน ​ลวน​อยู​ริม​แมน้ำ​ลำคลอง ​โดย​ เฉพาะ​คน​เมือง​ทาง​ฝง ธ​ นบุรส​ี ว นมาก​เปนช​ าวสวน​ผล​ไมและ​ตงั้ บ​ า น​ เรือน​อยู​ตาม​ลำคลอง​ลำน้ำ​แทบ​ทั้งสิ้น ​บาน​เมือง​หนา​แนน​อยู​ทาง​ ฝง ต​ ะวันตก​ของ​แมนำ้ เ​จาพระยา ส​ ว น​ฝง ต​ ะวันออก​เปนท​ ลี่ มุ ต​ ำ่ เ​ปน​ ปา​ชาย​เลน​และ​เปน​ทองทุง​ที่​น้ำทวม​ถึง ​มี​การ​ขุด​คลอง​เพื่อ​ขยาย​ ทีอ​่ ยูอ าศัยแ​ ละ​ขดุ ค​ ลอง​คมนาคม​ไป​เชือ่ ม​กบั แ​ มนำ้ บ​ างปะกง​กเ​็ พียง​ คลองสำ​โรง​ที่​มี​มา​แต​สมัย​อยุธยา​ตอนตน​เทา​นั้น ​เพราะ​คลอง​สวน​ ใหญม​ กั เ​ปนค​ ลอง​เพือ่ ข​ ยาย​แหลงท​ อ​ี่ ยูอ าศัย ข​ ดุ แ​ ยกจาก​แมนำ้ ใ​หญ​ ไป​ลง​ทุง​ทาง​ตะวันออก ​ซึ่ง​คลอง​เหลานี้​ยัง​มีหนา​ที่​ระบาย​น้ำ​ที่​ไหล​ ลง​จาก​ทาง​เหนือ​ที่มา​ตาม​ลำน้ำ​เจาพระยา​เพื่อ​ไป​ออกทะ​เล​ตั้ง​แต​ เขต​อำ​เภอ​บางพลี​จน​ถึง​อำ​เภอ​บางปะกง ​อาณาบริ​เว​ณ​ดังกลาว​มี​ รอย​ลำราง​ทงั้ เ​กาแ​ ละ​ใหมท​ ร​ี่ บั น​ ำ้ ม​ า​ออกทะ​เล​มากมาย โ​ดย​เฉพาะ​ คลอง​บาง​เหี้ย ​คลอง​เทิน ​เปนตน ​ ส​ มัยร​ชั กาล​ที่ ๕​ ล​ งมา​นนั้ อ​ ยาก​เรียกวาเ​ปนก​ รุงเ​ทพฯ ใ​หม​ หรือ​สยาม​ใหม ​เพราะ​มี​การ​สราง​ถนนหนทาง​และ​ตั้งหลัก​แหลง​ ชุมชน​เปนแ​ บบ​ทาง​ตะวันตก​เปนส​ ว นมาก ซ​ งึ่ พ​ จิ ารณา​จาก​รปู แ​ บบ​ ของ​สถาปตยกรรม​ที่​เปน​พระ​ราช​วัง ​วัง​เจานาย ​คฤหาสน​ของ​ ขุนนาง​คหบดี ​สถาน​ที่​ราชการ ​รานคา​ และ​บาน​เรือน​ที่​อยูอาศัย​ เปน​ยุค​ที่​ไดรับ​อิทธิพล​วัฒนธรรม​ตะวันตก​ใน​ยุค​อาณานิคม​แทบ​ ทั้งสิ้น ​ความ​เปน​คน​กรุง​หรือ​คน​กรุง​เทพฯ ทพฯ ​​ที่​มี​ตัวตน​ซึ่ง​เหลื่อมล้ำ​ กับ​คน​จาก​เมือง​อื่น​เกิดขึ้น​แต​ยุค​นี้ ​ ​ ส​ งั คม​ไทย​สมัยร​ชั กาล​ที่ ๕​ แ​ มวา ย​ งั มีส​ ภาพ​เปนส​ งั คม​เกษตรกรรม​ก็ตาม ​แต​หา​ได​เปน​เกษตรกรรม​แบบ​กสิกร ​[​F​a​r​m​e​r​]​ ​บน​ ฐาน​เดิม​ของ​สังคม​เกษตรกรรม​แบบ​ชาวนา ​[​P​e​a​s​a​n​t​ ​S​o​c​i​e​t​y​]​​ ที่​มี​มา​แต​สมัย​อยุธยา​หรือ​กอนหนา​นั้น ​ลักษณะ​ของ​การ​เปน​สังคม​ เกษตรกรรม​กสิกร ​[​F​a​r​m​e​r​]​ ​ของ​สมัยนี้​ก็​คือ ​คน​มี​กรรมสิทธิ์​ ที่ดิน ​เกิด​คน​ชั้น​กลาง​และ​การ​ปลูกขาว​เปน​พืช​เศรษฐกิจ ​[​C​a​s​h​ Cr​ops]​

๔

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

​ ​ ทัง้ หมด​นก​ี้ อ ใ​หเ​กิดก​ าร​เปลีย่ น​แปลง​สภาพ​แวดลอม​ของ​ภมู -ิ ​วัฒนธรรม​ให​เกิด​เปน​แบบ​ใหม​ขึ้น ​ซึ่ง​เห็น​ได​จาก​การ​เปลี่ยน​ปา​ให​ เปน​นา ​ปรับ​ที่สูง​ต่ำ​ให​เปน​ทองนา ​ทุงนา ​เพื่อ​ปลูกขาว​และ​มี​การ​ ขุด​คลอง​ชลประทาน​ขึ้น ​ซึ่ง​หมาย​ถึง​การ​ขุด​คลอง​เพื่อ​การ​เกษตร​ นั่น​เอง ​ ​ ​ เพราะ​การ​ขุด​คลอง​แตกอนๆ​ ​นั้น เปน​เพียง​การ​คมนาคม​ ลวนๆ​ ​การ​ปลูกขาว​เปน​พืช​เศรษฐกิจ​เพื่อ​การ​สงออก​แพรหลาย​ไป​ ตาม​ที่ราบลุม​ทั่วประ​เทศ ​และ​ภูมิ​วัฒนธรรม​ที่​เปลี่ยน​ไป​ก็​แล​เห็น​ จาก​การ​กระจาย​ของ​ชมุ ชน​หมูบ า น​แบบ​ชาวนา (​บ​ า น​และ​วดั เ​ปนอัน​ หนึ่ง​อันเดียว​กัน)​​ออกจาก​ริมน้ำ​ลำคลอง​ไป​กลาง​ทุง ​ชายทุง​ชาย​ ดง​มากมาย ท​ งุ นา​เพือ่ ป​ ลูกขาว​มก​ี าร​ทดน้ำร​ะบาย​นำ้ ม​ ท​ี งั้ น​ าหวาน​ และ​นาดำ แ​ ละ​สญ ั ลักษณท​ แ​ี่ ปลก​ใหมใ​นทาง​ภมู ว​ิ ฒ ั นธรรม​กค​็ อื โ​รงสี ขาว​ที่​มี​ปลอง​โรงสี​สี่​เหลี่ยม​กอ​ดวยอิฐ​แล​เห็น​แต​ไกล ​โรงสีขาว​เปน​ นิวาสสถาน​ของ​คน​ชั้น​กลาง ​ที่​สวน​ใหญ​เปน​คน​จีน​หรือ​เชื้อสาย​คน​ จีน​ที่​รับ​ซื้อ​ขาว ​สีขาว ​และ​จำนำ​ขาว ​คน​จีน​กลาย​เปน​นายทุน​และ​ เจาของ​ทดี่ นิ ใ​น​สมัยต​ อ ๆ​ม​ า ห​ ลายๆ​แ​ หงก​ ลาย​เปนย​ า น​ตลาด​และ​ ศูนยกลาง​ของ​ตำบล​และ​อำ​เภอ ​ ส​ มัยร​ชั กาล​ที่ ๕​ แ​ หลงป​ ลูกขาว​ขยายตัวท​ งั้ ฝ​ ง ต​ ะวันตก​และ​ ตะวันออก​ของ​แมนำ้ เ​จาพระยา​ตงั้ แ​ ตอ​ ยุธยา​ลงมา​ถงึ ก​ รุงเ​ทพฯ โ​ดย​ เฉพาะ​ตั้ง​แต​เชียง​ราก​นอย​ใน​เขต​จังหวัด​ปทุมธานี​ลงมา ​มี​การ​ขุด​ คลอง​เชื่อม​ระหวาง​แม​น้ำทา​จีน​กับ​แมน้ำ​เจาพระยา​ทาง​ตะวันตก​ และ​ระหวาง​แมน้ำ​เจาพระยา​กับ​บางปะกง​เพิ่มขึ้น ​คลอง​เหลานี้​ เปน​คลอง​แนวนอน​ที่​ใช​ใน​การ​คมนาคม​ดวย ​แต​ขณะ​เดียว​กัน​ก็​มี​ คลอง​ใน​แนวตั้ง​เหนือ​ลง​ใต​ตัดผาน​มากมาย ​เพื่อ​การ​กระจาย​น้ำ​ กระจาย​แหลง​ที่​อยูอาศัย​ทำ​กิน​และ​ระบาย​น้ำลง​สูทะ​เล ​ความ​ ตาง​กัน​ระหวาง​การ​ขุด​คลอง​ชลประทาน​และ​การ​คมนาคม​ระหวาง​ ซีก​ตะวันตก​กับ​ซีก​ตะวันออก​ของ​แมน้ำ​เจาพระยา​ก็​คือ ​ทาง​ซีก​ ตะวันออก​มี​โอกาส​ขยายตัว​ได​มากกวา ​เพราะ​เปนพื้น​ที่ลุม​ต่ำ​ มี​แหลง​ชุมชน​นอย​ไม​หนา​แนน ​ ​ ​คลอง​เดิม​กอน​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๕ ​นั้น ​ที่​สำคัญก​ ็​คือ ​‘​คลอง​ อง​ รังสิต​ ต​​​และ​​คลอง​ อง​แสน​ น​แสบ’​ บ’​ ​ขุด​แต​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๓ ​เพื่อ​เชื่อม​ตอ​ กับล​ ำน้ำน​ ครนายก ค​ ลอง​รงั สิตม​ ค​ี วาม​สำคัญใ​นทาง​ยทุ ธศาสตรใ​น​ การรบ​กับ​เขมร​และ​ญวน ​ในขณะ​ที่​คลอง​แสน​แสบ​ที่​เริ่ม​ตั้ง​แต​สมัย​ รัชกาล​ที่ ๑​ ม​ า​จน​ถงึ ร​ชั กาล​ที่ ๓​ แ​ ละ​รชั กาล​ที่ ๔​ น​ นั้ น​ อกจาก​เพือ่ ​ การ​คมนาคม​แลว ​ยัง​เปนการ​กระจาย​การ​ตั้งหลัก​แหลง​ของ​ผูคน​ที่​ มี​ทั้ง​กวาด​ตอน​เขามา ​หรือ​เคลื่อน​ยาย​มา​พึ่ง​พระ​บรม​โพธิสมภาร​ ซึ่ง​เปนกลุม​ชาติพันธุ​และ​ตาง​ศาสนา ​เชน​ คน​มุสลิม​จาก​ทาง​ใต​ และ​กลุม​จาม​มุสลิม​ที่​เรียกวา​แขก​ครัว ​เปนตน ​ครั้ง​รัชกาล​ที่ ​๕ ​มี​ การ​เพิ่ม​เติม​คลอง​เหลานี้​ทั้ง​เพื่อ​การ​เกษตร​และ​การ​คมนาคม ​เชน​ การ​ขุด​คลองระ​พี​พัฒน​ทั้ง​ตะวันตก​และ​ใต ​คลอง​นคร​เ​ที่ยง​เขต​ คลองประ​เวศ​บุรี​รมย ​และ​คลอง​ใน​แนวตั้ง​อีก​มากมาย ​แต​พื้น​ที่​ ซึ่ง​โดด​เดน​เปน​ที่​รูจัก​กัน​ทั่ว​ไป​ก็​คือทุง​รังสิต ​เปนพื้น​ที่​ชลประทาน​

ที่ทาง​รัฐให​กรรมสิทธิ์​ที่ดิน​ตอบ​แทน​แก​บรรดา​ขุนนาง​เจานาย​และ​ คหบดี​ที่​รับอาสา​ขุด​คลอง​เพื่อ​การ​ชลประทาน ​สิ่ง​ที่​มาพรอมกับ​ โครงการ​ชลประทาน​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๕ ​ก็​คือ ​การ​สราง​ประตูน้ำ​ปด​ เปด​เพื่อ​การ​ระบาย​น้ำ​เพื่อ​การ​ทดน้ำ​ใน​การ​ปลูกขาว ​การ​ขุด​คลอง​ ชลประทาน​และ​การ​สราง​ประตูระบาย​นำ้ ท​ ดน้ำแ​ ตส​ มัยร​ชั กาล​ที่ ๕​ ​ ดังกลาว​นี้​ ตอง​ถือ​ได​วา​เปน​โครงการ​ที่​เรียกวา ชลประทาน​ ช​ ลประทาน​หลวง​ อยาง​แทจริง ​และ​แต​เดิม​การ​ชลประทาน​เพื่อ​การ​เกษตร​ใน​แทบ​ ทุกหน​แหง​ใน​เมือง​ไทยลวน​เปน​ชลประทาน​ราษฎร​ทั้งสิ้น ​ดัง​เชน​ การ​ทำ​เหมืองฝาย​ใน​ภาค​เหนือ​เปนตน ​ ​ ถึง​แมวา​สังคม​และ​บาน​เมือง​ใน​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๕ ​การ​เมือง​ การ​ปกครอง​และ​เศรษฐกิจจ​ ะ​เปลีย่ น​แปลง​ไป​แลวก​ ต็ าม แ​ ตใ​น​สว น​ สังคม​ความ​เปน​มนุษย​ที่​ตอง​อยู​รวม​กัน​เปนกลุม​เหลา​เปน​ชุมชน​ ทองถิ่น​ที่​มี​ความ​หลากหลาย​ทาง​ชีวิต​วัฒนธรรม​ก็​ยังคง​ดำรง​อยู​ โดย​เฉพาะ​ความ​สัมพันธ​ระหวาง​คน​กับ​คน​ที่​เห็น​ได​จาก​โครงสราง​ สังคม ​ความ​สัมพันธ​ระหวาง​คน​กับ​ธรรมชาติ​ที่​เห็น​ได​จากนิ​เวศ​ วัฒนธรรม​ของ​แตละ​ทองถิ่น ​และ​ความ​สัมพันธ​ระหวาง​คน​กับ​สิ่ง​ เหนือ​ธรรมชาติ ​อัน​เห็น​ได​จาก​การ​ดำรง​อยู​ของ​วัดวาอาราม ​และ​ สถาน​ที่​ศักดิ์สิทธิ์​ที่​ผูคน​มา​ประกอบ​พิธีกรรม​รวม​กัน​จน​เกิด​สำนึก​ รวม​ใน​หลายๆ​​อยาง​ที่​เปนอัต​ลักษณ​ทาง​สังคม​และ​วัฒนธรรม ​ ​ ค​ น​ใน​ชนบท​มช​ี วี ติ ว​ ฒ ั นธรรม​รว ม​กนั ใ​น​ชมุ ชน​บา น​และ​เมือง​ แตละ​ถิ่น ​ในขณะ​ที่​ใน​สังคม​เมือง​ผูคน​หลาย​ชาติพันธุ​หลาย​ศาสนา​ และ​อาชีพอ​ ยูร ว ม​กนั ใ​น​พนื้ ท​ ว​ี่ ฒ ั นธรรม​ทเ​ี่ รียกวา ‘​ย​ า น’​ค​ น​ใน​ยา น​ แตละ​ยาน​รูจัก​กัน​หมด​วา​ใคร​เปน​ใคร ​ใคร​เปน​คนนอก​และ​คน​ใน ​มี​ กล​ไก​ตา งๆ​ใ​น​การ​สราง​ความ​เกาะ​เกีย่ ว​ทาง​สงั คม​ทจ​ี่ ะ​นำ​ไป​สค​ู วาม​ เปนป​ ก แ​ ผนท​ าง​สงั คม​ของ​แตละ​บา น​รว ม​กนั ด​ แ​ู ล​กนั ​พึง่ พิงก​ นั ​โดย​ ที่​รัฐ​ไม​จำ​เปน​ตอง​เขามา​เกี่ยวของแต​อยาง​ใด ​ ​ แ​ ตส​ งั คม​ใน​ปจ จุบนั ท​ เ​ี่ ปลีย่ น​เขาสูก​ าร​เปนอ​ ตุ สาหกรรม​อยาง​ สุดโ​ตงใ​น​ทกุ วันนี้ ก​ าร​อยูร​ วม​กนั ข​ อง​ผคู น​ใน​ทอ งถิน่ ห​ นึง่ ไ​มมช​ี มุ ชน​ เพราะ​ไมมี​โครงสราง​สังคม​ที่​ทำ​ให​เกิด​คน​ใน​ขึ้น​มา​ได ​เพราะ​ตาง​คน​ ตาง​อยูด​ แ​ู ล​รบั ผิดชอบ​ตวั เ​อง แ​ ทบ​จะ​ไมไ​ดม​ ก​ี าร​พงึ่ พิงก​ นั แ​ มแ​ ตน​ อ ย ​ความ​เปน​บาน​เปน​เมือง​อยาง​แตกอน​หมด​ไป ​มี​แต​หมูบาน​ที่​เกิด​ จาก​การ​บริหาร​ของ​รัฐ​หลากหลายภาย​ใต​การ​ปกครอง​ของ​ผู​ใหญ​ บาน ​กำนัน และ​อบต.​ ​สวน​ใน​สังคม​เมือง​นั้น​ความ​เปน​ยาน​กำลัง​ หมด​ไป ​มี​แต​เขต​การ​ปกครอง ​เชน​ใน​กรุง​เทพ​มหานคร​ก็​เปน​เขต​ ของ ​กทม.​ไป ​เปนตน ​ ​ ​ การ​ปราศจาก​ความ​เปน​ชุมชน​และ​คน​ใน​ทั้ง​ใน​พื้น​ที่​ชนบท​ และ​พื้น​ที่​เมือง​ตาม​ที่​กลาว​มา​นี้ ​ได​ทำ​ให​ผูคน​ใน​แทบ​ทุก​ทองถิ่น​มี​ ชีวิต​ความ​เปน​อยู​แบบ​นั่ง​รอ​มือ​รอ​ตีน ​ให​คนนอก​โดย​เฉพาะ​ทาง​รัฐ​ และ​เจาหนา​ที่​ของ​รัฐ​มา​จัดการ​ให​แต​เพียง​อยาง​เดียว ​ ​ ​ซึ่ง​ก็​เห็น​เปน​ประจักษ​จาก​เหตุ​น้ำทวม​ใน​ครั้งนี้ ​แมวา​จะ​ ประสบ​ความ​ลำบาก​ยาก​แคน​อยาง​ที่​แล​เห็น​อยู​ใน​ขณะนี้ ​ก็​ยังมี​คน​ เปน​จำนวน​มาก​ที่​ไมคิด​ทำอะ​ไร​ใน​การ​รวมกลุม​กัน ​พึ่งพิง​กัน​และ​

ชวย​ตัว​เอง​กอน​ที่​จะ​ให​คนนอก​เชน​ทาง​รัฐ​มา​ชวย ​ซึ่ง​ยิ่ง​เขามา​ชวย​ ก็​ยิ่ง​ทำ​ให​ไป​กัน​ใหญ ​ดัง​เห็น​ได​จาก​การ​ดำ​เนิน​งาน​ปอง​กัน​น้ำทวม​ ครัง้ นีข​้ อง​ทาง​รฐั บาล​และ​หนวยงาน​ทเ​ี่ กีย่ วของ ร​วม​ทงั้ ค​ วาม​ชว ย​เหลือ​ตางๆ​ ​จาก​ตางประ​เทศ​ที่​มุง​แต​จะ​ใช​เพียง​เทค​โน​โลยี​และ​ ความรูท​ าง​เทค​โน​โลยีแ​ ตเ​พียง​อยาง​เดียว​เพือ่ เ​อาชนะ​นำ้ แ​ ทบ​ไมน​ ำ​ เอา​ภมู ปิ ญ  ญา​และ​ความรูข​ อง​ทอ งถิน่ ใ​นอดีตข​ นึ้ ม​ า​ทบทวน​และ​ปรับ​ ใช​เปนการ​สะทอน​ให​เห็นชัด​เจน​ใน​แนวคิด​และ​วิธี​คิด​ที่​จะ​ควบคุม​ จักรวาล​ดวย​เทค​โน​โลยี​แบบ​คน​ตะวันตก ​ ข​ า พ​เจาค​ ดิ ว​ า การ​ดำ​เนินก​ าร​ของ​รฐั บาล​นแ​ี้ ละ​รฐั บาล​กอ น​ท​ี่ มีม​ า​แตส​ มัยร​ฐั บาล​จอมพล​สฤษดิ์ ธ​ น​ ะ​รชั ต ต​ งั้ แ​ ต พ.​ศ.​๒​ ๕๐๕ เ​ปน ตนมา ​ใน​การ​จัดการ​น้ำ​และ​การ​พัฒนา​กายภาพ​ของ​บานเมือง​และ​ ผัง​เมือง ​คือ​จุด​เริ่มตน​ของ​การ​สราง​โครงสราง​พื้นฐาน​ให​เกิด​สังคม​ อุตสาหกรรม​ขึ้น​แทน​ที่​สังคม​เกษตรกรรม​ที่​มี​มา​แต​สมัย​รัชกาล​ท​ี่ ๕ ​หรือ​แต​สมัย​อยุธยา ​นับ​เปน​เวลา​กึ่ง​ศตวรรษ ​คือ​กวา ​๕๐ ​ป​เขา​ นี้​แลว ​พอ​ที่​ทำ​ให​เกิด​คน​รุน​ใหม ​รุน​พอ​แม​และ​ลูก​ที่​มีความรู​สำนึก​ คิด​อยาง​ทาง​ตะวันตก​มากมาย ​ ​ ​ใน​ขณะนี้​หลาย​คน​ดัดจริต​เรียกวา ​‘​สยาม​ใหม’​ ​แต​ขาพ​เจา​ เห็นวา​เปน ​‘​สยาม​มั่ว’​ ​มากกวา ​เหมือน​ครั้งหนึ่ง​รัฐบาล​กอน​เคย​ ใช​คำ​วา ​“​คิด​ใหม ​ทำ​ใหม”​​แต​แทจริง​เปน ​“​การ​คิด​ใหม​แต​ทำ​มั่ว”​​ เชนก​ นั เ​หตุการณน​ ำ้ ทวม​กรุงเ​ทพฯ ค​ รัง้ นีท​้ งั้ ร​ฐั ส​ ยาม​มวั่ ก​ บั ก​ ลุม คน​ สยาม​มวั่ ต​ า ง​คดิ เ​หมือน​กนั ใ​นทาง​เทค​โน​โลยีเ​พือ่ ต​ อ ตาน​และ​ควบคุม​ น้ำ​หรือ​ธรรมชาติ​เพียง​อยาง​เดียว ​ทั้ง​รัฐบาล​และ​กรุงเ​ทพ​มหานคร​ ก็ท​ ำ​เหมือน​กนั เ​นนก​ าร​สน​ู ำ้ ด​ ว ย​การ​สราง​พนังก​ นั้ น้ำใ​หส​ งู เ​ชน ถ​ งึ ​ ระดับ ​๒.​๕๐ ​เมตร​เพื่อ​พื้น​ที่ ​กทม.​ ​ในขณะ​ที่​คน​ทั่วไ​ป​เนน​การ​ใช​ กระสอบทราย​กนั้ น้ำไ​มใ​หท​ ว ม​บา น​เรือน ร​า นคาแ​ ละ​แหลงก​ จิ กรรม​ ของ​คน พ​ อ​ระดับน้ำส​ งู ก​ ใ​็ ชเ​ครือ่ ง​สบู น้ำ ป​ ม น้ำส​ บู ไ​ลนำ้ อ​ อก​ไป จ​ าก​ ถิน่ ห​ นึง่ แ​ ตไ​ป​ทว ม​ถนิ่ ห​ นึง่ ห​ รือจ​ าก​บา น​หนึง่ ไ​ป​ทว ม​บา น​อนื่ เ​มือ่ น​ ำ้ ​ มา​พบ​ถนน​ที่​มี​การ​สราง​ทั้ง​ระดับ ​H​i​g​h​ ​W​a​y​ ​และ ​Lo​ ​c​a​l​ ​R​o​ads​​ มา​แทน​ที่​ลำน้ำ​ลำคลอง​แต​เดิม​ก็​ปะทะวน​เวียน​จน​เกิด​พลัง ​และ​ เมือ่ ท​ ำลาย​ไมไ​ด อ​ อก​ไมไ​ด ก​ เ​็ ลย​กลาย​เปนน้ำข​ งั เ​นาเ​กิดโ​รคระบาด​ ขึ้น ​ ​ ​ รัฐม​ วั่ แ​ ละ​สงั คม​สยาม​มวั่ อ​ นั เ​ปนส​ งั คม​อตุ สาหกรรม​เหลานีก​้ ​็ ยัง​หา​สำนึก​ในอดีต​ไม ​หาก​ยังคง​ขาดสติ​เดินหนา​แก​ไข​ตาม​ครรลอง​ ที่​ทำ​มา ​คือ​ตั้ง​เงิน​งบประมาณ​เพื่อ​แจก​ประชาชน​แบบ​ประชานิยม​ ดังเ​ดิม ร​วม​ทงั้ ส​ นับสนุนแ​ ละ​อดุ หนุนใ​น​เรือ่ ง​การ​ลงทุนท​ าง​อตุ สาหกรรม​เพิ่มขึ้น ​นั่น​คือ​ยังคง​คิด​ที่​จะ​ทำ​ให​กรุง​เทพฯ ​กลาย​เปน​สังคม​ อุตสาหกรรม​ตอ​ไป ​ ​ ​ ก็ ​ดู ​น  า ประหลาด​ใจ​เป น ​อ ย า งยิ่ ง ​ที่ ​รั ฐ บาล​แ ละ​ค น​นิ ย ม​ อุตสาหกรรม​ตา ง​โงอ​ า งวาจ​ ะ​แกไ​ข​เหตุน​ ำ้ ทวม​ตาม​กระ​แส​พระ​ราช​ ดำรัสข​ อง​พระบาท​สม​เด็จพ​ ระ​เจาอ​ ยูห​ วั เ​พราะ​สงิ่ ท​ อ​ี่ ยูใ​ น​พระ​ราช​ ดำริแ​ ละ​พระ​ราช​ดำรัสน​ นั้ ม​ พ​ี นื้ ฐาน​มาจาก​สงั คม​เกษตรกรรม​ทค​ี่ น​ ตอง​อยูกับ​น้ำ ​กับ​ธรรมชาติ​ทั้งสิ้น ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๕

ความหลากหลาย​ ทางสังคม​และ​วัฒนธรรม

​ ​

เมือง​สกลนคร​ ​​

และ​วาระ​ทาง​สังคม​ระหวาง​ความ​เปน ​‘​คน​ใน’​​​และ ​‘​คนนอก’​ ​

​วลัยล​ ักษณ ​ทรง​ศิริ

​ ​ ​ เมื่อ​หนี​น้ำทวม​จาก​บาน​ชาน​เมือง​นนทบุรี​แต​แดน​ปทุมธานี​ ไป​ทาง​ภาคอีสาน ​นอก​เหนือ​ไป​จาก​บท​เรียน​สำคัญ​ที่​ไดรับ​จากการ​ เตรียม​รบั มือน​ ำ้ ทวม แ​ ละ​พจิ ารณา​เหตุป​ ญ  หา​ทท​ี่ ำ​ใหค​ น​ไทย​จำนวน​ มา​กรวม​ทั้ง​ตน​เอง​เกิด​ภาวะ​สติ​แตก​หวั่นวิตก​อยาง​ไม​นึกฝน​วา​จะ​ เกิดขึ้น​ได​ใน​ชั่วชีวิต​นี้ ​จึง​อยาก​ใช​เวลา​ชวง​หนี​น้ำ​ให​เปนประ​โยชน​ และ​ได​พบ​เรื่องราว​นา​เรียนรู​จาก​เครือขาย​กัลย​าณ​มิตร​ที่​จังหวัด​ สกลนคร ​‘​เมือง​นา​อยู’​​ที่​อวดอาง​ได​ไม​นอยหนา​ใคร ​ ​ สกลนครอยูร​ มิ ห​ นอง​หาร ร​องรับน​ ำ้ ท​ ไ​ี่ หลผาน​มาจาก​เทือก​ เขา​ใน​ภูพาน​หลาย​สาย ​ลำน้ำ​สำคัญ ​เชน ​น้ำ​ก่ำ ​ก็​ผาน​หนอง​หาร​ กอน​จะ​ไหล​ไป​ลง​แมน้ำ​โขง​ที่​อำ​เภอ​ธาตุพนม ​เมือง​สกลนคร​นา​อยู​ สำหรับ​คนนอก​อยางยิ่ง ​เพราะ​เงียบๆ​ ​ถนน​ไม​พลุกพลาน ​รถรา​มี​ ไมมาก​นัก ​ยก​เวนชวง​เวลา​เขา​เรียน​หรือ​เลิก​เรียน ​นอก​เหนือ​จาก​ นั้น​แลว ​เมือง​สกลนคร​ก็​เงียบๆ​​ไมมี​แสงสี​หรือ​โฉง​ฉาง​ไป​ดวย​เสียง​ เพลง​ยาม​ดึก​ให​เอิก​เกริก​แต​อยาง​ใด ​ ​ แตค​ น​เมือง​สกลนคร​กม​็ ป​ี ระสบการณน​ ำ้ ทวม​เมือง​เชนเ​ดียว​ กัน ​แม​จะ​ระดับ​หัว​เขา​หรือ​ระดับ​หนาขาก็​ถือวา​สูง​และ​ทำความ​ เดือดรอน​ให​ได​บอยๆ​ ​ใน​ชวง​หนาฝน ​เขต​อีสาน​เหนือ​รวม​ทั้ง​ สกลนคร​ไป​จน​ถงึ น​ ครพนม​และ​หนองคาย​บางสวน​ลว น​รบั ล​ มมรสุม​ ตะวันออก​เฉียง​เหนือ​ที่​มี​ปริมาณ​ฝน​ไม​นอยหนา​แถวๆ​ คาบสมุทร​ ภาค​ใตท​ เ​ี ดียว ​เ​มือ่ น​ ำ้ ทวม​เมือง ป​ ญ  หา​สว น​ใหญม​ าจาก​ทอ ร​ะบาย​ น้ำ​ที่​ติด​เวลา​ไม​ใช​ราชการ​จึง​ไมมี​คน​มา​ดู​แล​ทอ​สูบ​น้ำลง​หนอง​หาร​

๖

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

กันเ​ทาน​ นั้ เ​อง ใ​นขณะ​ทน​ี่ ำ้ จ​ าก​ภพู าน​ทต​ี่ อ ง​ไหล​ลง​ลำหวย​ใหญน​ อ ย​ และ​ลง​สห​ู นอง​หาร​อกี ทีห​ นึง่ ก​ ก​็ ำลังถ​ กู ถ​ นน​สาย​ใหมท​ ต​ี่ ดั ข​ นึ้ ไ​มนาน​ หลาย​เสน​หลาย​สาย​ขวาง​ทางน้ำ​หรือ​ไมก็​กั้น​และ​ถม​เสน​ทางน้ำ​ เล็กๆ​ ​เหลานี้​ไป​เสีย​หมด ​ไม​ตาง​จาก​ถนน​รอบ​เมือง​เลี่ยง​เมือง​ที่​ เปดพ​ นื้ ท​ เ​ี่ ศรษฐกิจใ​หมๆ​แ​ ละ​พบ​ปญ  หา​นำ้ ทวม​เปนแ​ บบนีแ​้ ทบ​ทกุ ​ เมือง ​ ห​ ลาย​ปท​ ผี่ า นมา ส​ งั เ​กต​เห็นโ​ดย​หา งๆ​ว​ า มีค​ วาม​เคลือ่ นไหว​ เปน​ประเด็น​ทาง​สังคม​ใน​เมือง​สกลนคร​หลาย​วาระ​หลายประ​เด็น​ ไมวา​จะ​เปนการ​ยอนกลับมา​ดู​แล​บาน​เรือน​เกาๆ ​ใน​เมือง​ที่​เหลือ​ รอด​จาก​การ​ถูก​ไฟ​ไหม​ครั้ง​ใหญๆ​หลายครั้ง​มา​ได ​และ​มี​อยู​ไมมาก​ นัก ​ความ​สน​ใจ​ตอ​โบราณสถาน​ใน​พื้น​ที่ ​การ​ศึกษา​ที่​พิจารณา​ถึง​ การ​ศึกษา​ทาง​เลือก​ให​มากขึ้น​ทั้ง​ใน​ระดับ​เด็ก​เล็กๆ ​ใน​โรง​เรียน ​จน​ ถึง​การ​เจริญ​สติ​เพื่อ​การ​ทำงาน​ใน​กลุม​องคกร​ธุรกิจ​ตางๆ​ ​การ​ดู​แล​ สภาพ​แวดลอม​จาก​ตนน้ำ​ที่​เทือก​เขา​ภูพาน​จน​ถึง​หนอง​หาร​ไป​จน​ ถึง​ออก​ปากน้ำ​ที่สบ​กับ​น้ำ​โขง​ใน​จังหวัด​นครพนม ​ ​ การริ​เริ่ม​จัดงาน​ตรุษจีน​และ​ตรุษ​ญวน​ใน​ชวง​เวลา​เดียว​ กัน​ของ​เทศบาล​เมือง​สกลนคร ​ทำ​ให​คน​เมือง​สกลฯ ​ตระหนัก​วา​ พวก​เขา​ประกอบ​ไป​ดวย​กลุม​ชาติพันธุ​หลาย​กลุม ​แม​กลุม​ผู​กุม​ เศรษฐกิจ​ของ​เมือง​และ​งาน​ทาง​การ​เมือง​ใน​ยุคสมัย​ใหม​ตางๆ​ จะ​ เปน​กลุมคน​เชื้อสาย​จีน​และ​เชื้อสาย​ญวน​เปนหลัก ​แต​กลุม​ที่​เปน​ หลักฐาน​ใหบ​ า น​เมือง​แตเ​ดิมก​ ค​็ อื ก​ ลุม ส​ าย​ตระกูลต​ า งๆ ท​ ส​ี่ รางบาน​ เรือน​อยูอ าศัยต​ าม​คมุ ว​ ดั ส​ ำคัญๆ​ท​ ม​ี่ แ​ี ตแ​ รก​ตงั้ เ​มือง​สกลนคร แ​ ละ​ เปน​ทั้ง​เชื้อสาย​เจา​เมือง​และ​ขุนนาง​ผู​ใหญ​ใน​ทองถิ่น เ​ปน ​‘​ตระกูล​ นานา’​ ​ที่ถือ​เปน​องคประกอบ​สำคัญ​ของ ​‘​ความ​เปน​เมือง’​ ​ที่​ตอง​ มี​ทั้ง ​‘​เมือง​ทาง​กายภาพ’​​ผูคน​ที่​สืบ​เชื้อ ​‘​ตระกูล​นานา’​​รวม​ไป​ถึง​ ชาวบาน​ชาว​เมือง​ตา งๆ​ผ​ เ​ู ขามา​ภายหลังท​ งั้ ม​ อ​ี าชีพค​ า ขาย ท​ ำการ​ เกษตรกรรม​หรือ​เขามา​เปน​เขย ​เปนสะ​ใภ ​จน​ถือวา​ตน​เอง​นั้น​เปน​ ‘​ไท​สกล’​​กัน​จน​หมด​แลว ​ ​คน​สกลนคร​สวน​ใหญ​ถือวา​ตน​เอง​นั้น​เปน​ลูกผสม​ทั้ง​ทาง​ เชื้อสาย​และ​ทาง​วัฒนธรรม ​เพราะ​เมือง​สกลนคร​ใน​ยุค​ตั้ง​เมือง​ใน​ ชวงตน​กรุง​เทพฯ ​ผู​เปน​ขุนนาง​เจา​เมือง​ก็​มัก​มี​เชื้อสาย​จาก​คน​ทาง​ ฝง​ซาย​ของ​แมน้ำ​โขง ​โดย​เฉพาะ​ใน​กลุม​ชาติพันธุ ​‘​ญอ’​​ที่สำ​เนียง​ พูด​คลายสำ​เนียง​หลวง​พระ​บาง ​เมื่อ​อยู​รวมกับ​กลุม​ชาติพันธุ​อื่นๆ​​ ที่​อพยพ​เขามา​ทั้ง​พรอม​กัน​และ​ใน​ภายหลัง ​เชน ​กลุม​กะ​เลิง ​จีน​ ญวน ​ก็​ทำ​ให​ภาษาพูด​ของ​คน​เมือง​สกลนคร​ออนหวาน ​ทอดน้ำ-​ เสียง​ไม​สั้น​หวน ​ไม​เหมือน​ภาษา​ของ​ภูมิภาค​อื่นๆ​ ​ใน​อีสาน ​จน​ กลาย​เปน​เอกลักษณ​ของ​การ​พูดจา​แบบ​สกลนคร​ไป ​ ​ เมื่อ​จัดงาน​ตรุษ​ที่​เปน​เทศกาล​รื่น​เริง​ไป​ได​หลาย​ป​แลว ​จึง​ คิด​จัดงาน​รื่น​เริง​ให​มีความหมาย​มากขึ้น ​เชิญชวน​ชาว​ไท​สกล​ที่​ไม​ ใช​เชื้อสาย​จีน​และ​ญวน​เขารวม​ขบวน​แห ​แสดง​นิทรรศการ​ความ​ เปนมา​ของ​ตระกูล​หลัก ​เชน ​พรหม​สาขา ​ณ ​สกลนคร,​ ​วงศ​ กาฬสินธุ,​​ศิริ​ขันธ,​​อุปพงษ ​เปนตน ​

​

​แม​งาน​รื่น​เริง​นี้​จะ​จัด​ให​ใหญ​โต​เพียง​ใด​ก็ตาม ​ผูคน​ที่​เขา​ มาจาก​ภายนอก​แมม​ ม​ี ากมาย​กไ​็ มไ​ดม​ ส​ี ว นรวม​หรือช​ ว ย​กระตุน ก​ าร​ คาขาย​ใน​เมือง​สกลนคร​แต​อยาง​ใด ​กลับกลาย​เปน​คาราวาน​สินคา​ จาก​ที่อื่นๆ​ ​และ​เหลือ​เพียง​ขยะ​กอง​โต​ให​จัดการ ​รวมกับ​ฝูงชน​ที่​ สน​ใจ​แต​การ​เดิน​เ​ที่ยว​ชม​สิ่ง​ตางๆ​ มากกวา​จะ​รับรู​เรื่องราว​ความ​ เปนมา​ของ​เมือง​สกลนคร ​จน​เสียง​ของ​ความ​ไม​พึง​พอ​ใจ​ดังขึ้น​จาก​ ‘​คุม’​ ​บาน​ที่​เปน​เครือญาติ​สาย​ตระกูล​หลักๆ​ ​ของ​เมือง​สกลนคร ​ ๔ ​กลุม​ใหญ ​รูสึกวา​งาน​ที่​จัด​เปนงาน​รื่น​เริง ​‘​ของ​เขา’​ ​ไม​ใช​งาน ​ ‘​ของ​เรา’​ ​ ​คณะ​ผูจัดงาน​ทั้ง​ทาง​เทศบาลและ​กลุม​องคกร​เอกชน​ที่​เปน​ ผูนำทาง​สังคม ​เชน ​ใน​กลุม​ชมรม​ผูสูงอายุฯ ​กลุม​ชมรม​สง​เสริม​ คนดี​เมือง​สกลฯ ​ก็​เห็น​ปญหา​เรื่อง​วิธีการ​จัดงาน​หรือ​การนำ​เสนอ​ เรื่องราว​ของ​คุม​บาน​หรือ​ตระกูล​ของ​ตน​จน​จะ​ไมยอม​เขารวม​การ​ จัดงาน​รื่น​เริง​ของ​เมือง​สกลนคร​ใน​ปหนา​ที่​กำลัง​จะ​มา​ถึง​นี้ ​จึง​นัด​ ตัวแ​ ทน​จาก​ผคู น​หลาย​กลุม แ​ สดง​ความคิดเ​ห็นใ​น​วนั ‘​ป​ ระชุม’​ร​ว ม​ กัน ​เพื่อ​จัดการ​พูดคุย ​สอบถาม ​ขอ​ให​แสดง​ความคิด​เห็น​จาก​กลุม​ สาย​ตระกูล​และ​ตัว​แทน​ชาว​เมือง​เชื้อสาย​จีน ​ญวน ​ที่มา​รวม​กัน​ ปรึกษา​ปญ  หา​ความ​นอ ย​ใจ​ทท​ี่ ำ​ใหพ​ วก​เขา​รสู กึ วาถ​ กู ม​ อง​เปนเ​พียง​ สวนประกอบ​ที่​ไมมี​ราคา​ของ​งาน​ที่​อาจ​จะ​เรียก​ได​วา​กลาย​เปนงาน​ ประจำป​ของ​เมือง​สกลนคร​ไป​แลว ​ ​ งาน​กาชาด​หรือง​าน​รนื่ เ​ริงจ​ าก​การ​จดั งาน​ทอ ง​เท​ ยี่ ว​ทเ​ี่ กิดขึน้ ​ ใน​ทองถิ่น​ตางๆ​ ​ทั้ง​ระดับ​จังหวัด​หรือ​อำ​เภอ​ก็​มี​ปญหา​ในประ​เด็น​ เดียว​กัน​กับ​ที่​เกิดขึ้น​ใน​เมือง​สกลนคร​ทั้งสิ้น ​นั่น​คือ​ปญหา​เรื่อง ‘เรือ่ ง​ของ​เขา’​-​​‘​เรือ่ ง​ของ​เรา’​แ​ ละ​เรือ่ ง​ของ​เรา​มกั ถ​ กู พ​ วก​เขา​จดั การ​ ใหเ​รียบรอย แ​ มจ​ ะ​เปนเ​หตุม​ าจาก​เรือ่ ง​ของประ​เพณีว​ ฒ ั นธรรม​และ​ การ​เมือง​ของ​เรา​ก็ตาม ​ ​ ความ​เปน ​‘​ชาติพันธุสัม​พันธุ’​ ​หรือ ​E​t​h​n​i​c​i​t​y​ ​ใน​ทองถิ่น​ แต ล ะ​แ ห ง ​ใน​โลก​นี้ ​นั้ น ​ต  า ง​เกิ ด ขึ้ น ​เพราะ​ค วาม​ขั ด ​แ ย ง ​ตั้ ง ​แ ต​ เรื่องเล็กๆ​ ​นอยๆ​ ​ไป​จน​ถึง​เรื่อง​คอ​ขาด​บาด​ตาย ​แต​ลักษณะ​ของ​ ความ​เปน​ชุมชน​เมือง​ที่​ยังมี​โครงสราง​ทาง​สังคม​อยาง​ชัด​เจน​ กระบวนการ​สรางอัต​ลักษณ​ให​แตละ​กลุม​จึง​เขมขน​ขึ้น​เรื่อยๆ​ ​มี​ ทั้ง​การ​แขงขัน ​ตอรอง ​ใช​ชองทาง​กฎหมาย ​หรือ​พูดคุย​อยาง​ไม​ เปนทางการ​และ​เดิน​ไป​ดวย​กัน​อยาง​สมานฉันท ​ ​ มุมมอง​ใน​สว น​ของ​ความ​เปน ‘​ค​ นนอก’​ท​ เ​ี่ ขาไ​ปสังเ​กต​การณ​ ปญหา​เรือ่ ง​การ​จดั งาน​ทเ​ี่ กิดขึน้ ถ​ อื เ​ปนความ​ขดั ของ​ในทาง​เทคนิค​ ตั้ง​แต​เริ่ม ​คือ​นำ​เอา​เรื่องราว ​ประวัติ​ความ​เปนมา​ของ​คน​เมือง​ สกลนคร​ไป​ใส​ไว​ใน​งาน​รื่น​เริง​ที่​ถูก​จัด​ดวย​คณะ​ผู​จัด​ที่​อาจ​ไม​เห็น​ ความ​สำคัญข​ อง​ความ​เปนค​ น​และ​สงั คม​ของ​คน​เมือง​สกลนคร โ​ดย​ อาจ​จะ​ไม​เขา​ใจ​หรือ​เขา​ไม​ถึง​โครงสราง​ทาง​สังคมภาย​ใน​ที่​คอนขาง​ ซับซอน​สำหรับค​ นนอก เ​พราะ​อาจ​จะ​คนุ เ​คย​อยูแ​ ตเ​รือ่ ง​การ​จดั งาน​ รืน่ เ​ริงใ​น​เชิงโ​ลกียว​ สิ ยั ม​ ากกวาจ​ ะ​ศกึ ษา​ขอ มูลเ​ชิงล​ กึ เ​พือ่ ส​ รางสรรค​ รูป​แบบ​งาน​รื่น​เริง​ที่​มี​สาระ​ควร​เปน

​ ​ กระบวนการ​ทำงาน​เชิงข​ อ มูลน​ นั้ เ​ห็นวา น​ า จ​ ะ​มก​ี าร​จดั การ​ เพื่อ​สราง​การนำ​เสนอ​ที่​นา​สน​ใจ​สำหรับ​ผู​เขา​ชม​งาน​รื่น​เริง ​โดย​ไม​ ตอง​ไป​สราง​ภาระ​ใหกับ​ชาวบาน​ใน​คุม​ของ​สาย​ตระกูลต​ างๆ​ ​แตละ​ ป​หมุน​เวียน​นำ​เสนอ​เนื้อหา​เพื่อ​สราง​ความ​มั่นคง​ให​กับ​บาน​เมือง​ ของ​ตน​ไป​ได​ใน​แงมุม​ที่​หลากหลาย​และ​นา​สน​ใจ ​ซึ่ง​หมาย​ถึง​กลุม​ องคกร​ทาง​สังคม ​สถาบัน​หรือ​นัก​วิชาการ​ใน​พื้น​ที่​ควร​มี​สวนรวม​ ใน​การ​ชวย​จัดการ​เรื่องราว​การนำ​เสนอ​เชนนี้​โดย​ไม​ปลอย​ให​คน​ สกลนคร​เดิน​ไป​โดย​ลำพัง ​​ ​ ​เพราะ​สิ่ง​ที่​สำคัญ​ซึ่ง​บาน​เมือง​อื่น​นั้น​ไมมี​ก็​คือ ​‘​ความ​เปน​ ชาติพันธุส​ ัมพันธ’​ข​ อง​ผูคน​ใน​เมือง​สกลนคร​ที่ก​ ำลังป​ รับส​ มดุลใน ​ ระดับ​ที่​สามารถ​พูดคุย​กัน​ดวย​ไมตรี​รวม​กัน​ได ​แม​ใน​ภาวะ​ที่​บาน​ เมือง​กำลัง​แตก​แยก​เปน​สี ​เปน​ฝกฝาย​อยางรุน​แรง​ก็ตาม ​ถือ​เปน​ ปรากฏการณ​ที่​ไม​อาจ​เกิดขึ้น​ได​งายๆ​​ใน​สังคม​ของประ​เทศ​ไทย​ทุก วันนี้ ​ ​ กระบวนการ​ดังกลาว ​ใช​เวลา ​ใช​การ​พูดคุย​ปรึกษาหารือ​ และ​รบั ฟงค​ วาม​เห็นม​ ากกวาก​ าร​จา ง​กลุม จ​ ดั การ​หรืออ​ อรกา​ไนเซอร​ มา​กำกับ​การ​ทำงาน​และ​จัดงาน​สวยๆ​ ​นำ​คาราวาน​สินคา​มา​ เสนอขาย จัด​เทศกาล​ดนตรี​ใหญๆ​ ​นำ​คน​ใหญ​คน​โต​มา​รวมงาน​ มาก​นกั การ​พดู คุย ร​บั ฟง ถก​เถียง แ​ สดง​ความรูส กึ แ​ ละการ​ประนีประนอม​เปน​พื้นฐาน​ ​‘​ความ​เปน​ประชาธิป​ไตย’​ ​ในจิ​ตวิญ​ญาณ​ ที่ ​ไม ​ใช ​รู ป ​แ บบ​แ ละ​เคยอยู  ​ใน​สั ง คม​ไทย​โดย​พื้ น ฐาน​ม า​แ ต​ ดึกดำบรรพ ​ ​ กอน​จาก​เมือง​สกลนคร​เพื่อ​กลับ​บาน​ใน​วงลอม​ของ​น้ำ​เนา​ ทวม​ขัง ​มี​โอกาส​แวะ​ไป​ไหว​พระธาตุ​เชิงชุม​ที่​มัก​ทำ​เปนปกติ ​เห็น​ การ​เปลี่ยน​แปลง​ที่​รวด​เร็ว​และ​ดู​เหมือน​เด็ดขาด​จาก​การ​ตัดสิน​ใจ​ นัน่ คือการ​ทลาย​กำ​แพง​วดั ด​ า น​ทต​ี่ ดิ กับภ​ น​ู ำ้ ล​ อด ซ​ งึ่ เ​คย​เปนบ​ อ น้ำ​ ที่​ชาวบาน​ทาง​คุม​พระธาตุฯ​ ใช​ในอดีต ​และ​มี​ความ​เกี่ยว​พันกับ​ ตำนานอุ​รังค​ธาตุ​ถึง​เรื่อง​พญานาค​ที่​เฝา​รักษา​บอน้ำ​นี้​ไว ​เพราะ​ เปนน้ำ​ศักดิ์สิทธิ์​ประจำ​เมือง ​เปนน้ำ​ที่​ลอด​มาจาก​เทือก​เขา​ภูพาน​ ตนน้ำ​โดย​ไม​แผวพาน​สิ่ง​สาธารณ​ใดๆ​​

๗

​ ​ สิ่งที่เห็นคือบอน้ำนั้นมีพญานาคเลื้อยใหญโตสวยงาม ยาม เย็นมีนำ้ พุพงุ ขึน้ และประดับดวยสวนหยอมทีม่ ใี บเสมาและศิลาแลง อันเคยเปนหลักฐานสำคัญที่บงบอกความเปนมาของศาสนสถาน ของพระธาตุ เ ชิ ง ชุ ม ในอดี ต แนวกำแพงส ว นหนึ่ ง ที่ เ คยไว อั ฐิ ของชาวบานในตระกูลตางๆ บางสวนถูกยายออกไป เพือ่ เปดพืน้ ที่ ใหเห็นบอน้ำพญานาคและวิหาร ตลอดจนพระธาตุเชิงชุมไดชดั เจน ดานหนาของพืน้ ทีเ่ หลานีเ้ ปนทีจ่ อดรถเพือ่ รองรับนักทองเทีย่ วหรือ ลานกิจกรรมเพื่อการคาขายหรือจัดงานตางๆ หากเห็นภาพเชนนี้ก็นับวาเดินทางตามแนวคิดจัดภูมิทัศน ใหสวยงาม เชื่อมโยงกับเรื่องราวในทองถิ่น และเหมาะสมกับการ ตอนรับนักทองเทีย่ วทีท่ างวัดพระธาตุเชิงชุมคิดประดิษฐขน้ึ กระบวนการเหลานีท้ ำอยางรวดเร็วจากผูม อี ำนาจทีม่ าจากทองถิน่ อืน่

ยัดเยียดโครงสรางของการเปนพื้นที่ทองเที่ยวใหกับโครงสราง ความสัมพันธภายในของคุม บานแหงเมืองสกลนครทีย่ งั คงสัมพันธ อยูกับวัดประจำคุมวัดของตนอยางเหนียวแนน วิธกี ารเคลือ่ นไหวทางสังคมระหวางความคิดและกระบวนการ จาก ‘คนใน’ และ ‘คนนอก’ นัน้ แตกตางกันอยางชัดเจน เปนบทเรียน ชิ้ น ใหญ ที่ ต  อ งช ว ยกั น ขบคิ ด เมื่ อ ท อ งถิ่ น ต า งๆ จะเริ่ ม ปกป อ ง เรื่องราวของตนเองและสรางความเปนทองถิ่นที่มีกระบวนการ มีสว นรวมและตัดสินใจรวมกันตามพืน้ ฐานของสังคมประชาธิปไตย ที่ไมใชประชาธิปไตยแบบรูปแบบเทานั้น กระบวนการเชนนี้ไมมีอะไร ‘เร็ว’ และ ‘งาย’ นอกเสียจาก ความอดทนเพื่อสรางสังคมทองถิ่นที่แข็งแกรงจากการเปนผูรูจัก ตนเองดีที่สุดกวาผูคนที่เขามาแลวจากไปเพียงฉาบฉวย

คน​มลายู​,​แผนดิน​อื่น ​คน​อื่น ​

งาม​พล ​จะ​ปากิ​ยา ก​ ลุม​ศึกษานิ​เวศ​วัฒนธรรม​สาม​จังหวัด​ชาย​แดน​ใต ​ ​ บทความ​นี้​เปน​การนำ​เสนอเรื่องราว​ประสบการณ​ที่​ได​จาก​การ​เรียนรู​ขาม​วัฒนธรรมของ​นัก​วิจัย​คน​หนึ่ง​ที่​เมือง

บัน​ดุง ​ประ​เทศอิน​โดนี​เซีย

​ ​ ๓๑ ​ตุลาคม ​๒๕๕๔ ​เมืองบัน​ดุง ​ประ​เทศอิน​โดนี​เซีย ​ผม​มี​ความ​รูสึกวา​ตัว​เอง​อยู​ไกล​บาน​เหลือ​เกิน ​ที่นี่​มิ​ใช​แผนดิน​ที่​ผม​คุน​เคย ​แต​ใน​ ใจ​คิด​พวก​เขา​ก็​มลายู​เหมือน​เรา ​เปน​สิ่ง​เดียว​ที่​ปลอบ​ใจ​ตัว​เอง​ให​รูสึก​ปกติ​กับ​ความ​ตื่น​เตน​ตอ​พื้น​ที่ ​ผูคน​พูด​คนละ​ภาษา​กับ​เรา ​ศาสนา​ก็​ไม​แน​ ใจ​วา​ศาสนา​เดียว​กัน​หรือ​ไม ​ ​“​คุณเ​ปน​คน​กลันตัน ​มา​เล​เซีย​ใช​ไหม​”​ ​คน​ทองถิ่น​ถาม ​“​​ไม​ใช ​ผม​มาจาก​ปตตานี ​ประ​เทศ​ไทย”​ ​ผม​ตอบ ​คน​ทองถิ่น​ทำ​หนา​งงๆ​​ เหมือน​ไมรูจัก ​เขา​วา ​ไทย​แลนด ​พัท​ยา ​ภู​เก็ต ​ผม​ยิ้ม​แหยๆ​​ ​ ​ ๒๐ ​ตุลาคม ​๒๕๕๔ ​สอง​ทุม ​เรา​ขึ้น​เครื่อง​จาก​สนามบิน​กัว​ลาลัม​เปอร​ถึง​เมืองบัน​ดุง​เวลา​สี่​ทุม ​ถนน​หนา​สนามบิน​เจิ่งนอง​ไป​ดวย​น้ำ​ ทามกลาง​ความ​มืด ​ไฟ​สลัว ​เรา​เห็น​รองรอย​ฝน​ตกหนัก​ ​ถนน​มี​รถยนต ​มอ​เตอร​ไซค ​วิ่ง​กัน​ขวัก​ไขว ​จอ​แจ ​บน​ถนน​สอง​เลน ​เหมือน​ความ​ ฝน​ที่​ได​เหยียบ​แผนดิน ​‘​อิน​โดนี​เซีย’​​เรื่องราว​ที่​รูจัก​ผาน​การ​บอก​เลา ​“​เรา​คน​มลายู ​ออ​รัง​ยา​วี”​​ยา​วี ​มาจาก​คำ​วา ​ยาวา ​หรือ ​ชวา ​และ​ยัง​ เปนประ​เทศ​ที่​เรา​รูสึก​ภูมิ​ใจ​แทน​วา​เปนประ​เทศ​ที่​มี​ประชากร​เปน​มุสลิม​มาก​ที่สุด​ใน​โลก ​ประมาณ ​๒๐๐ ​ลาน​คน ​​นัก​เรียน​รุนพี่​คน​หนึ่ง​เคย​เลา​ ให​ฟง​วา ​ ​ ​ประ​เทศอิน​โดนี​เซีย​มี​ประชากร​มาก​เปน​อันดับ ​๔ ​ของ​โลก ​ ​ ​ประ​เทศอิน​โดนี​เซีย​มี​ประชากร​มุสลิม​มาก​ที่สุด​ของ​โลก ​ ​ ​เปนประ​เทศ​แหลง​กำ​เนิด​ของ​ภาษา​ยา​วี ​ ​ เรา​คน​มลายู​สาม​จังหวัด​ชาย​แดน​ภาค​ใต​เปน​คน​กลุม​นอย​ในประ​เทศ​ไทย ​แต​คน​มลายู​ไม​ได​มี​เฉพาะ​เรา ​มา​เล​เซีย ​อิน​โดนี​เซีย ​บ​รู​ไน​ บางสวน​ของ​ฟลิปปนสก็​เปน​มลายู ​ ​๓๐ ​ตุลาคม ​๒๕๕๔ ​เวลา​เชา ​ผม​เดิน​เลน​ตาม​ถนน​ใกล​ที่พัก ​ถนน​วิ่ง​ทาง​เดียว ​เต็ม​ไป​ดวย​รถยนต ​มอ​เตอร​ไซค ​ไมมี​สะพานลอย​ให​คน​ ขาม ​ไมมี​สัญญาณ​ไฟจราจร ​ไมมี​เกาะ​กลาง​ถนน ​ถนน ​๖ ​ชองทาง​มี​แต​รถยนต ​มอ​เตอร​ไซค​ขับ​อยาง​รีบ​เรง ​ผมสัง​เกต​เห็น​ลักษณะ​การ​ขาม​ถนน​ ของ​คน​ที่นี่​คือ ​เขา​จะ​ดู​จังหวะ​ที่​มี​รถ​นอย ​พอ​มี​ชอง​ให​ขาม ​เขา​จะ​ยกมือ​ตั้งฉาก​กับ​ลำตัว ​(​เหมือน​ตำรวจจราจร​บาน​เรา​ยกมือ​แสดง​สัญลักษณ​

๘

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

ใหห​ ยุด)​ม​ อ​เตอรไ​ซคก​ บั ร​ถยนตจ​ ะ​ชะลอ​ความ​เร็วใ​หค​ น​เดินข​ า ม ต​ าม​ ริม​ฟุตบาท​มี​รถ​เข็น​ขายของ ​ขาย​อาหาร ​ขาย​เครื่องดื่ม ​มี​เกาอี้​ให​นั่ง​ ตัว​สอง​ตัว ​รถ​เข็น​จอด​เรียงราย​เห็น​ตลอด​บน​ฟุตบาท ​ราน​สะดวก​ซื้อ​ ชื่อ ​I​n​do​ ​-​m​a​r​t​​ไมมี​เซ​เวน ​(​7​-​1​1​)​​เหมือน​บาน​เรา ​ราคา​ไม​แตกตาง​ กัน​เทาไ​ร ​แต​หนวย​เงิน​ของอิน​โดนี​เซีย​มี​เลข​ศูนย​มากกวา​คือ ​เงิน ​๔​ บาท​ไทย ​ประมาณ ​๑,๐๐๐ ​รู​เปย ​เด็ก​ไทย​คง​เกง​คณิตศาสตร​มากขึ้น​ หาก​ไดท​ ดลอง​มา​อยูท​ นี่ ี่ เ​ด็กๆ จ​ ะ​ไดค​ ดิ ค​ ำนวณ​เลข​หลักพ​ นั ห​ ลักห​ มืน่ ​ จริงๆ​​ใน​ชีวิต​ประจำวัน ​ไม​ใช​เรียน​ใน​หอง​เรียน​หลัก​พัน​หลัก​หมื่น ​แต​ ใน​ชีวิต​ประจำวัน​ใช​เพียง​หลัก​หนวย​หลัก​สิบ ​ใน​ราน ​Ind​o​-​m​a​r​t​ ​ผม​ พูด​มลายู ​พนักงาน​ใน​ราน​ฟง​ไมรู​เรื่อง ​ผม​พยายาม​ใหม​ก็​ยัง​เหมือน​ เดิม ​เขา​ทำทา​งงๆ​​ผม​กง็​ง ​ผม​บอก ​“​a​ga​i​n​​p​l​e​ase”​​เขา​ถึง​พูด​ชาๆ​​ อีกครั้ง ​ผม​จับ​ใจความ​ได​วา ​L​i​m​a​ ​p​u​l​o​h​ ​ribu​ ​หา​หมื่น​รู​เปย ​หลัง​ ออกจาก​รา น​ผม​คดิ ใ​น​ใจ​วา ภ​ าษามลายูท​ ใ​ี่ ชท​ บ​ี่ า นสือ่ สาร​ไดน​ อ ยมาก​ สำหรับท​ ี่นี่ ​ความ​เปน​มลายูข​ อง​ผม​ถูก​ทาทาย​ดวย​สังคม​ที่นี่​เชนก​ ัน​ ใน​การ​สนทนา​กับ​คน​ทองถิ่น​ครั้งหนึ่ง​โดย​ผาน​คนกลาง​ที่​พูด​ภาษา​ได​ เขา​วา ​เกาะชวา​แบง​เปน ​๓ ​เขต​คือ ​ช​วาตะ​วัน​ออก ​(​J​a​w​a​​T​i​m​o​r​)​​ ชวา​กลาง ​(​J​a​w​a​​T​a​n​g​a​h​)​​​ช​วาตะ​วัน​ตก ​(​J​a​w​a​​b​a​r​a​t​)​​เมืองบัน​ดุง​อยู​ใน​เขตชวา​กลาง​เปน​คน​กลุม​ซุนดา ​มิ​ใช​มลายู ​สำหรับ​คน​ที่ บัน​ดุง​แลว ​มลายู​คือ​คน​อา​เ​จะห ​เมดาน ​ซึ่ง​อยู​ที่​เกาะ​สุมาตรา ​ ​ หลาย​วนั ท​ นี่ ผ​ี่ ม​ไมเ​คย​เห็นค​ น​ใสโ​สรงเ​หมือน​ทส​ี่ าม​จงั หวัดช​ าย​ แดน​ภาค​ใต​เลย ​แตที่ไมมีคำตอบคือ ​เก​อดากอ​ป ​(​K​e​d​a ​k​o​p​i​)​​ราน กา​แฟ​ที่​เปนพื้น​ที่สาธารณะ​แบบ​หนึ่ง​ใน​สาม​จังหวัด​ชาย​แดน​ภาค​ใต​ ไมรู​คน​ที่นี่​เขา​พบ​กัน​ที่​ไหน​เวลา​พูดคุย​กั​นภาย​ใน​ทองถิ่น ​ ​โลก​มลายู ​ดิน​แดน​มลายู ​คน​มลายู ​ชาง​แตกตางจาก​ที่​ได​ จินตนาการ​ไว ​หาง​ไกล​กัน​เหลือ​เกิน ​ ​ ประสบการณก​ าร​เรียนรูข​ า ม​วฒ ั นธรรม​ทเ​ี่ มืองบันด​ งุ ประเทศ อินโ​ดนีเ​ซีย ไ​ดเ​ปลีย่ น​สำนึกเ​กีย่ วกับม​ ลายูข​ อง​ผม​อยางรุนแรง ร​ปู แ​ บบ ​เรียนรู​ดังกลาว​ทำ​ให​เรา​ได​สัมผัส​สิ่ง​ที่​แตกตาง​และ​สิ่ง​ที่​เหมือน​ใน​ ดินแ​ ดน​อนื่ ห​ รือเ​พียง​เรา​มองดูท​ กุ สิง่ อ​ ยาง​พจิ ารณา แ​ ละ​พยายาม​มอง​ เห็น​พื้น​ที่​ใหม ​โลก​ที่​เรา​รูจัก ​โลก​ที่​เรา​เห็น ​ก็​นา​จะ​เปนจริง​กวา​เดิม

พระนครบันทึก

​‘​ภาษี​เจริญ’​’​ ​​

บน​เสนทาง​การ​เปลี่ยน​แปลง ปลง ​ ​ ​ ​​​​ ​ อภิญญา ญา ​​นนท​นาท าท ​​ ​ ​​ ‘​ภาษี​เจริญ’​เปนพื้น​ที่​สวนหนึ่ง​ของ​ ​ ​ กรุง​เทพ​มหานคร ​ตั้ง​อยู​ทาง​ฝง​ตะวันตก​ของ​

แมน้ำ​เจาพระยา​หรือ​ฝง​ธนบุรี ​นับ​ตั้ง​แต​เมื่อ​ แรก​มี​คลอง​ขุด​ภาษี​เจริญ​ใน​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๔ จนกระทั่ง​เปน​เขต​หนึ่ง​ของ​กรุง​เทพฯ​ อยาง​ ปจจุบนั ภ​ าษีเ​จริญเ​ผชิญกับค​ วาม​เปลีย่ นแปลง​ มากมาย​ไม​ตาง​ไป​จาก​พื้น​ที่อื่นๆ​ ​ใน​ฝง​ธนบุรี​ โดย​เฉพาะ​การ​เปลี่ยน​แปลง​สังคม​และ​วิถี​ชีวิต​ ​ ของ​ผูคน ​จาก​สังคม​ชาวสวน​ที่​พึ่งพา​อาศัย​กัน​ มี​วิถี​ชีวิต​ที่​ผูกพัน​กับ​สายน้ำ ​มาสู​สังคม​เมือง​ที่​ เต็ม​ไป​ดวย​ถนนหนทาง ​ตึกราม​บานชอง​แนน ขนัด ​เพื่อ​รองรับ​ผูคน​จาก​ตางถิ่น​ที่​หลั่ง​ไหล​เขา มา ​และ​มี​แนว​โนม​วาการ​เปลี่ยน​แปลง​จะ​ยิ่ง​รุด หนา​รวด​เร็ว​มากขึ้น​ใน​อนาคต ​

จาก​คลอง​ขุดถ​ ึง​เขต​ปกครอง ​​​ ​ ​ พื้น​ที่ ​‘​ภาษี​เจริญ’​ ​ใน​ฐานะ​เขต​การ​ปกครอง​ของ​ ​ ​ กรุงเ​ทพ​มหานคร ม​ อ​ี าณา​เขต​ตดิ ตอก​ บั พ​ นื้ ท​ ใ​ี่ กลเ​คียง ค​ อื ​ ทิศเ​หนือต​ ดิ ตอก​ บั เ​ขต​ตลิง่ ชัน ท​ ศิ ตะวันออก​ตดิ ตอก​ บั เ​ขต​ บางกอก​ใหญ​และ​เขต​ธนบุรี ​ทิศ​ใต​ติดตอ​กับ​เขต​จอมทอง​ และ​เขต​บางบอน ​ทิศตะวันตก​ติดตอ​กับ​เขต​บาง​แค ​แบง​ พื้น​ที่​การ​ปกครอง​เปน ​๗ ​แขวง ​คือ ​บาง​หวา ​บาง​ดวน​ บาง​จาก ​บาง​แวก ​คลอง​ขวาง ​ปากคลอง​ภาษี​เจริญ ​และ​ คูหา​สวรรค ก​ าร​อธิบาย​ภาพ​ความ​เปลีย่ น​แปลง​ของ​สภาพ สังคม​และ​วิถี​ชีวิต​ของ​ผูคน​ใน​พื้น​ที่​ภาษี​เจริญ​นั้น ​มิ​อาจ​ จำกัดเ​พียง​ขอบ​เขต​พนื้ ท​ ท​ี่ แ​ี่ บงต​ าม​เขต​การ​ปกครอง​ได แ​ ต​ ตอง​คำนึง​ถึง​การ​เปลี่ยน​แปลง​สภาพ​พื้น​ที่ทาง​วัฒนธรรม​ รวม​ถงึ ค​ วาม​สมั พันธกบั พ​ นื้ ท​ โ​ี่ ดย​รอบ​ทส​ี่ มั พันธต​ อ ก​ าร​กอ ​ ราง​สราง​ชุมชน ​​ ​ ​ จุดเ​ริม่ ตนข​ อง​พฒ ั นาการ​ยา น​ภาษีเ​จริญ เ​ริม่ ต​ งั้ แ​ ต​ การ​ขดุ ค​ ลอง​ภาษีเ​จริญใ​น​สมัยร​ชั กาล​ที่ ๔​ ผ​ รู เ​ิ ริม่ ข​ ดุ ค​ ลอง​ ดังกลาว​คือ ​พระ​ภาษี​สมบัติ​บริบูรณ ​(​เจสัว​ยิ้ม)​​ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๙

(ภาพ​บน) ภาพคลองภาษีเจริญตอนในทางฝั่งธนฯ สมัย ร. ๕ ยังเห็นบานเรือนหลังคาจากหนาแนน เปรียบเทียบกับภาพปัจจุบันที่เดียวกัน (ภาพลาง) สองฝั่งเป็นบานตึกไปหมดแลว

โดย​มี​จุด​มุงหมาย​เพื่อ​เปด​เสนทาง​ใหม​ที่​สะดวก​ตอ​การ​ขนสง​ออย​ และ​น้ำตาล​จาก​แหลงผลิต​ใหญ​ที่​นครชัยศรี​มายัง​กรุง​เทพฯ ​รัชกาล​ ที่ ๔ ​จึง​โปรด​เกลาฯ ​ให​พระ​ภาษี​สมบัติ​บริบูรณ​เปน​แมกอง​งาน ​ดำ​เนินก​ าร​ขุด​คลอง​เมื่อ​ป ​พ.​ศ.​​๒๔๑๐ ​โดย​เริ่มตน​จาก​วัด​ปากน้ำ​ ริมคลอง​บางกอก​ใหญ ​ขุด​ออก​ไป​ทาง​ทิศตะวันตก​จด​แม​น้ำทา​ จีน​ที่​ตำบล​ดอน​ไก​ดี ​แขวง​เมือง​สมุทรสาคร ​ซึ่ง​มี​โรง​หีบ​ออย​ของ​ เจสัวยิ้ม ​ตั้งอยู ​ ​ คลอง​ภาษี​เจริญ​จึง​กลาย​เปน​เสนทาง​สำคัญ​ใน​การ​ติดตอ​ คาขาย​ระหวาง​ชุมชน​ใน​แถบ​แม​น้ำทา​จีน​กับ​กรุง​เทพฯ ​ทั้ง​ยังมี​จุด​ เชื่อม​ตอ​กับ​คลอง​ที่​มีชื่อ​คลองจอง​กัน ​คือ​คลอง​ดำ​เนิน​สะดวก ​ซึ่ง​ เปน​คลอง​ที่​ขุด​ขึ้น​ใน​ระยะ​เวลา​ไล​เลี่ย​กับ​คลอง​ภาษี​เจริญ ​คลอง​ ดำ​เนิน​สะดวก​เชื่อม​ระหวาง​แม​น้ำทา​จีน​ที่​ตำบล​บาง​ยาง​กับ​แมน้ำ​ แม​กลอง​ที่​ตำบล​บาง​นก​แขวก ​ทำ​ให​ชาวบาน​สามารถ​แจว​เรือ​จาก​ กรุง​เทพฯ​ ตรง​ไป​ยัง​สมุทรสงคราม ​ราชบุรี ​และ​กาญจนบุรี​ได​โดย​ สะดวก ​ ​ ​ผูคน​จึง​พา​กัน​ยาย​เขามา​ตั้ง​ถิ่นฐาน​สอง​ฝงคลอง​ภาษี​เจริญ​

๑๐

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

เมือ่ เ​กิดก​ าร​ขยายตัวข​ อง​ชมุ ชน​รมิ ฝ​ ง คลอง​มากขึน้ ​ท​ าง​ราชการ​จงึ ​ จัดตั้ง ​‘​อำ​เภอ​ภาษี​เจริญ’​​ขึ้น​ใน​ป ​พ.​ศ.​​๒๔๔๒ ​มี​ฐานะ​เปน​อำ​เภอ​ หนึ่ง​ของ​จังหวัด​ธนบุรี ​ตอมา​ทาง​ราชการ​ได​รวม​จังหวัด​พระนคร​ กับ​จังหวัด​ธนบุรี​เขา​ดวย​กัน ​เปน​จังหวัด​นครหลวง​กรุง​เทพ​ธนบุรี​ และ​เปลีย่ น​เปนก​ รุงเ​ทพ​มหานคร​ใน​ป พ​ .​ศ.​๒๕๑๕ พ​ รอมกับไ​ดย​ บุ ​ การ​ปกครอง​ทอ งถิน่ แ​ บบ​สขุ าภิบาล​และ​เทศบาล ร​วม​ทงั้ เ​ปลีย่ น​การ​ เรียกชือ่ ต​ ำบล​และ​อำ​เภอ​ใหม อ​ ำ​เภอ​ภาษีเ​จริญจ​ งึ ไ​ดรบั ก​ าร​เปลีย่ น​แปลง​ฐานะ​เปน​เขต​ภาษี​เจริญ​สืบมา​ถึง​ปจจุบัน ​ ​ ​ทำนา ำนา ​ท​ ำ​สวนผัก ​​​​และ​ และ​ทำสวน​สม ​​ ​ ระยะ​แรก​ผคู น​ทบ​ี่ กุ เ​บิกพ​ นื้ ท​ ร​ี่ มิ ฝ​ ง คลอง​เปนท​ อ​ี่ ยูอ าศัย โ​ดย​ มาก​จะ​ทำ​เกษตรกรรม​เปน​อาชีพ​หลัก ​และ​มี​การ​ขุด​คลอง​หลาย สาย​เชื่อม​ตอ​กับ​คลอง​ภาษี​เจริญ​ไป​ยัง​พื้น​ที่​เกษตรกรรม ​หรือ​เปน​ เสนทางลัด​ไป​ยัง​พื้น​ที่​ใกล​เคียง ​เชน ​คลอง​ราช​มนตรี ​คลอง​บาง​ หวา เ​ปนตน ส​ มัยน​ นั้ พ​ นื้ ท​ แ​ี่ ถบ​ภาษีเ​จริญแ​ ละ​ละ​แวก​ใกลเ​คียง​หนา​ แนนไ​ป​ดว ย​พนื้ ท​ ส​ี่ วน​และ​ทอ งนา ต​ ลอด​รมิ ฝ​ ง คลอง​ดารดาษ​ไป​ดว ย​ สวนผัก ​สวน​ผล​ไมประ​เภท​ตางๆ​​เชน ​สม​เขียวหวาน ​สม​โอ ​หมาก​ มะพราว ​ฯลฯ ​สวน​ทองนา​มี​อยู​ทั่ว​ไป ​ตั้ง​แต​บาง​แค ​บาง​แวก ​บาง​ ไผ ​หนอง​แขม ​บางบอน ​ฯลฯ ​ ​ “​ ต​ รง​แถบ​คลอง​นเ​ี่ ปนส​ วน​ทงั้ หมด ​ปลูกส​ ม บ​ าง​มด​ตงั้ แ​ ตน​ ​ี่ ไป​ถงึ บ​ าง​ขนุ เ​ทียน ​บาง​มด ​สว น​สวน​หมาก ​สวน​พลู ​สวน​มะพราว​ แถบ​วัด​อาง​แกว ​วัด​ราง​บัว ​ตรง​ไป​ทาง​บางบอน​ก็​สวน​สม ​​แตท​ าง​ บาง​แวก ​บาง​ขี้​แกง ​บาง​ไผ ​เปน​ทองนา​หมด ​บริ​เว​ณ​นี้​จึง​เปนจ​ ุด​ นัดพบ​เอา​ของ​มา​ขาย”​ ​อาจารยสุ​โชติ ​ดา​วสุ​โข ​วัย ​7​2​ ​ป ​ซึ่ง​ ตั้ง​บาน​อยู​ริมคลอง​ภาษี​เจริญ​ตั้ง​แต​รุน​กง ​ให​ภาพ​ของ​สภาพ​พื้น​ที่​ ในอดีต​กระจาง​มากขึ้น

ภาพวาด ตลาดน้ำบางแค หนาวัดนิมมานรดี ประมาณปี พ.ศ. ๒๔๘๐ กวาๆ ฝีมือโยโกตา ศิลปินชาวญี่ปุน

(​ซาย) แมการทำนาทำสวนยานคลองภาษีเจริญจะสูญไปเกือบหมดแลว แตยังมีลูกหลานชาวจีนทำงานหัตถกรรมสานบุงกี๊สงขายตามรานคาตางจังหวัด (ขวา) เรือนคหบดีและขุนนางที่ยังหลงเหลือใหเห็น ริมฝงคลองภาษีเจริญในปจจุบัน

​ตอมา​เกิด​ตลาด​ทองน้ำ​ขนาด​ใหญ​ขึ้น ​คือ​ตลาดน้ำ​บาง​แค​ หรือต​ ลาด​นำ้ หนาว​ ดั น​ มิ มานรดี เ​ปนจ​ ดุ น​ ดั พบ​ของ​พอ คาแ​ มคา ชาว สวน​เพือ่ ม​ า​แลก​เปลีย่ น​พชื ผล​ตา งๆ​ต​ ลาดน้ำบ​ าง​แค​ตงั้ อ​ ยูใ​ น​คลอง​ ราช​มนตรี​ตรงจุด​เชื่อม​ตอ​กับ​คลอง​ภาษี​เจริญ ​กิน​อาณา​เขต​ตั้ง​แต​ หนาว​ ดั น​ มิ มานรดีเ​รือ่ ย​ไป​จน​ถงึ ท​ า เ​กษตร​ใน​ปจ จุบนั ท​ กุ วันจ​ ะ​คบั คัง่ ​ ไป​ดวย​เรือ​สินคา​จำพวก​พืชผล​ตางๆ​ ​ทั้ง​เรือพาย​ขาย​ผัก​และ​ผล​ไม​ ของ​ชาวสวน​ใน​ละ​แวก​บาง​แค ​บางขี้​แกง ​บาง​แวก ​บาง​ไผ ​ฯลฯ​ ตลอดจน​เรือ​จาก​ตางถิ่น​ก็​มี​มา ​เชน ​เรือ​เอี้ยม​จุน​บรรทุก​ใบตอง​ กลวย ห​ วั ปลี ม​ ะพราว พ​ ริก ห​ วั หอม​หวั ก​ ระ​เทียม​แหง ฯ​ ลฯ ม​ าจาก​ บาง​ชาง ​พวง​ตอ​กัน​มาจาก​คลอง​ดำ​เนิน​สะดวก ​เขามา​ตาม​คลอง​ ภาษี​เจริญ ​เรือ​จาก​แม​กลอง​และ​ทา​จีน​มี​พวก​กะป ​น้ำปลา ​ปู​เค็ม​ ปลา​เค็ม ​มา​ขาย ​พอคา​แมคา​จาก​อยุธยา ​นครสวรรค ​สุพรรณบุรี​ ลอง​เรือ​ลง​มาหา​ซื้อ​พวก​มะพราว ​หมาก ​ไป​ขาย​ตอ​ยัง​พื้น​ที่​ตน ​ นอกจาก​ตลาด​ใน​ทองน้ำ​แลว ​ริมคลอง​ภาษี​เจริญ​ยัง​เปน​ ที่ตั้ง​ของ​กิจการ​รานคา​ตางๆ​ ​อยา​งบริ​เว​ณ​ตลาดน้ำ​บาง​แค ​ทั้ง​ริม​ ฝง คลอง​ภาษีเ​จริญแ​ ละ​คลอง​ราช​มนตรี ม​ เ​ี รือน​แถว​ขายของ​สารพัด​ อยาง​ตั้ง​อยู​หลาย​ราน ​สวน​ใหญ​มี​เจาของ​เปน​เ​ถา​แก​ชาวจีน ​สวน​ กิจการ​อื่นๆ​ก็​มี ​เชน ​กิจการ​โรงสีขาว ​โรง​ไม ​โรง​เชือด​หมู ​เปนตน​ ตาง​ก็​อาศัย​คลอง​ภาษี​เจริญ​เปน​เสนทาง​ขนสง​สำคัญ ​สถาน​ที่​ ราชการ​ใน​ระยะ​แรกๆ​ ​ตั้ง​อยู​ริม​ฝงคลอง​เชน​กัน ​ดัง​เชน​ที่ทำการ​ อำ​เภอ​ภาษี​เจริญ​เดิม ​ตั้งขึ้น​เมื่อ​ป ​พ.​ศ.​ ​๒๔๔๒ ​ตัวอาคาร​ตั้ง​อยู​ ริมคลอง​ตรง​วัด​ราง​บัว ​แขวง​บาง​หวา ​หรือ​สถานีตำรวจ​ภาษี​เจริญ​ ที่​ตั้งขึ้น​เมื่อป ​พ.​ศ.​​๒๔๕๔ ​เดิม​ชื่อ​สถานีตำรวจ​อาง​แกว ​เพราะ​ตั้ง​ อยู​ริมคลอง​ใกล​กับ​วัด​อาง​แกว ​แขวง​บาง​หวา ​เปนตน ​นอกจากนี้​ ยังมีว​ ดั ท​ ส​ี่ รางขึน้ ร​มิ คลอง​หลังก​ าร​ขดุ ค​ ลอง​ภาษีเ​จริญแ​ ลวห​ ลาย​วดั ​ สวน​ใหญ​สรางขึ้น​ตั้ง​แต​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๔-​๕ ​ที่​สำคัญ ​เชน ​วัด​อาง​

แกว ​วัด​ราง​บัว ​วัด​นิมมานรดี ​วัด​มวง ​วัด​หนอง​แขม ​เปนตน ​ ​ คลอง​ภาษี​เจริญ​เปน​เสนทาง​คมนาคม​สำคัญ​เรื่อย​มา ​จน กระทั่ง​เมื่อ​ตัดถนน​เพชร​เกษม ​ชีวิต​ที่​เคย​หันหนา​สู​ลำคลอง​จึง ถูก​แทน​ที่​ดวย​ความ​เจริญ​ริมถนน ​ถนน​เพชร​เกษม​หรือ​ทางหลวง แผนดินหมาย​เลข ​๔ ​เริ่มตน​ที่​สะพาน​เนาว​จำ​เนียร ​บางกอก​ใหญ​ ผาน​ภาษี​เจริญ ​บาง​แค ​หนอง​แขม ​แลว​ผาน​ลง​ไป​ยัง​จังหวัด​ภาค​ ใต ​สราง​เสร็จ​เมื่อ ​พ.​ศ.​ ​๒๔๙๓ ​ระยะ​แรก​ถนน​เพชร​เกษม​เปน​ เพียง​ถนนลูกรัง ​คน​จึง​ยาย​ไป​อยู​ริมถนน​เพชร​เกษม​ไมมาก​นัก​ กระทั่ง​ตอมา​เมื่อ​ถนน​ราด​ยาง​รถรา​วิ่ง​ได​โดย​สะดวก ​ผูคน​จึง​พา​ กัน​ไปจับจอง​พื้น​ที่​ริมถนน​เพชร​เกษม​มากขึ้น ​ตลาดน้ำ​บาง​แค​เริ่ม​ ซบ​เซา​ลง ​เกิด​ตลาดสด​แหง​ใหม​ริมถนน​เพชร​เกษม ค​ ือ ​ตลาด​ทวี​ ทรัพย ​จน​ขยาย​เปน​ตลาดสด​ที่​ใหญ​โต​คึกคัก​มา​จน​ทุกวันนี้ ​​ ​“​กอน​เกิด​ตลาด​ทวี​ทรัพย ​ขางถนน​เพชร​เกษม​มี​บอ​ห​ลา ​ คน​ตาง​เอา​สินคา​มา​ขาย​ที่​บอ​ห​ลา ​มี​เรือ​ลอย​ขาย ​คน​เดินทาง​ ทาง​รถ​ก็​มา​ซื้อ ​ตลาดน้ำ​ที่​บาง​แค​ขาง​ทวี​ทรัพย​ก็​เกิดขึ้น​มา​ได ​ พอเพชรเกษมเจริญ ​ตลาด​เรือ​จาก​บอ​ห​ลา​ก็​ขยาย​มา​ที่​หนา​วัด​ นิมมานรดี ​มา​เจริญม​ ากๆ​ ​เมือ่ เ​กิดต​ ลาด​ใหมบ​ าง​แค​​และ​ตลาด​ทวี​ ทรัพย ​ซงึ่ ถ​ ม​บอ ห​ ล​ า​มา​สราง​ตลาด”​ผ​ ใ​ู หญเ​ดือน ซ​ งึ่ เ​ปนอดีตผ​ ใ​ู หญ​ บาน​และ​มี​บาน​ตั้ง​อยู​ริมคลอง​ภาษี​เจริญ​ขยายความ​ถึง​พัฒนาการ​ ของ​ตลาด​ใน​ยาน​นี้​ให​ฟง ​ ​ ​ยุคถ​ นน​และ​โรงงาน ​ใน​ชวงหลัง ​พ.​ศ.​​๒๕๐๐ ​ยาน​นี้​เปลี่ยน​แปลง​อยาง​รวด​เร็ว​ ผูค น​เริม่ แ​ ออัดห​ นา​แนนม​ ากขึน้ ห​ ลังแ​ ผน​พฒ ั นา​เศรษฐกิจแ​ ละ​สงั คม​ แหงชาติ​ฉบับ​ที่ ​๕ ​(​พ.​ศ.​​๒๕๒๕-​๒๕๒๙)​​ควบคู​ไป​กับ​แผน​พัฒนา​ กรุง​เทพฯ ​ที่​กระจาย​เขต​อุตสาหกรรม​ออก​ไป​ยัง​ชาน​เมือง ​ทำ​ให​ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๑๑

พื้น​ที่​รอบนอก​อยาง​ภาษี​เจริญ ​บาง​แค ​หนอง​แขม ​ราษฎรบูรณะ​ จอมทอง บ​ าง​ขนุ เ​ทียน ก​ ลาย​เปนแ​ หลงโ​รงงาน​อตุ สาหกรรม ​ท​ ดี่ นิ ​ มีร​าคาคางวด​สงู ขึน้ ช​ าวนา​ชาวสวน​จงึ พ​ า​กนั ต​ ดั ท​ ดี่ นิ ข​ าย ส​ ง ผล​ให​ พื้น​ที่​สวน​และ​ทองนา​ลดลง​อยาง​รวด​เร็ว ​คน​จาก​ตางถิ่น​ก็​เขามา​ แสวงหา​หนทาง​ทำ​กิน​จาก​โรงงาน​ที่​เปด​ใหม​จำนวน​มาก ​ ​ พื้น​ที่​ภาษี​เจริญ​จึง​เต็ม​ไป​ดวย​ตึก​แถว​เรียงราย​เต็ม​สอง​ฟาก​ ถนน ​โ​รงงาน​อตุ สาหกรรม​ขนาด​ใหญเ​กิดขึน้ จ​ ำนวน​มาก ท​ งั้ โ​รงงาน​ ยอม​ผา ​ทอผา ​เย็บ​เสื้อผาสำ​เร็จ​รูป ​โรง​เหล็ก ​โรงกลึง ​โรงงาน​ น้ำตาล ​ฯลฯ ​ตาม​ตรอก​ซอกซอย​ตางๆ​ ​แนนขนัด​ไป​ดวย​ตึก​แถว​ หอง​เชา เ​พือ่ ร​องรับผ​ คู น​จาก​ตา งถิน่ ท​ เ​ี่ ดินทาง​เขามา​อยาง​ตอ เนือ่ ง​ พื้น​ที่​สวน​มี​หลง​เหลือ​อยู​ไมมาก​นัก ​เชน ​สวนผัก​ใน​แถบ​บาง​แวก​ บาง​ขี้​แกง ​สวน​ผล​ไม​ใน​แถบ​บาง​หวา ​เปนตน ​สวน​คลอง​ภาษี​เจริญ​ ถูก​ลดความสำคัญ​ลง​กลาย​เปน​แหลง​รองรับ​น้ำ​เสีย​จาก​โรงงาน​ อุตสาหกรรม​และ​บานจัดสรร​ที่​มี​มากขึ้น​ริม​ฝงคลอง ​ประกอบ​กับ​ ปญหา​ขยะมูลฝอย​จำนวน​มาก​ที่​ถูก​ทิ้ง​ลง​ลำคลอง สงผล​ให​น้ำ​ใน​ คลอง​เริ่ม​เนา​เสีย ​ไม​เหลือ​ภาพ​น้ำ​ใสสะอาด​อยาง​ที่​คน​รุน​ปูยา​ตา​ ยาย​เลา​ให​ฟง​วา​มี​กุง​หอย​ปู​ปลา​เหลือ​เฟอ ​และ​น้ำ​ก็​สะอาด​จน​ดื่ม​ กิน​ได ​ ​ “​คอยๆ​ ​เลิกท​ ำสวน​ราว​ป ​๐๖-​๐๘ ​มกี​ าร​ขาย​ที่​ทำ​โรงงาน ​ เพราะ​ถนน​ผาน​สะดวก ​โรงงาน​แรกๆ ​ตั้ง​ริมถนน​เพชร​เกษม ​ เปนพวก​โรงงานทอผา ​อยาง​โรงงาน​แสง​หริ ญ ั ​โรงงาน​แสง​ฟา ​​แลว​ มี​โรงงาน​ถาน​ไฟฉาย ​๕ ​แพะ ​โรงงาน​รอง​เทานัน​ยาง ​พวก​นี้​เปน​ โรงงาน​ดั้ง​เดิมเ​ลย ​ตอมา​ก็​มโี​รงงาน​ทำ​หมออะลูม​ ิ​เนียม ​โรงงาน​ ทำยา​กันยุง ​​และ​โรงงาน​หอง​แถว​ตางๆ​ ​พวก​ตัด​ผา ​เย็บผา ​ทำ​ ให​คน​อพยพ​เขามา​ทำ​โรงงาน​มากขึ้น ​เลิก​สวน​มา​ปลูกบาน​เชา ​​ แลวต​ อมา​ขยาย​เปน​อาคาร​พาณิชย ​คน​เขามา​อยู​หนา​แนน​ราว​ป ​ ๒๕๑๖ ​เปนตน​ไป ​คน​งาน​มี​ทั้งคน​อีสาน​และ​คน​ภาค​กลาง ​จาก​ สุพรรณฯ ​เมือง​กาญจน ​​แลว​ตอมา​โรงงาน​ก็​ขยาย​ไป​ออม​นอย ​ ออม​ใหญ ​ทำ​ให​ตลาด​บาง​แค​คึกคัก ​เพราะ​เสาร​อาทิตย​คน​งาน​ หยุด​ก็​มา​จับจาย​ดู​หนัง​ที่​ตลาด​บาง​แค ​จน​เกิด​ศูนยการคา​ใหมๆ​ ​ ขึ้น ​กพ็​ า​กันไ​ป​แหลงใ​หม”​​ปา​จำรัส​ซึ่ง​เกิด​ริม​ฝงคลอง​ภาษีฯ ​ตั้ง​แต​ หลัง​สงคราม​มหา​เอ​เชีย​บูรพา ​บอก​เลา​ประสบการณ​ชวง​หัว​เลี้ยว​ หัวตอ​ของ​ชีวิต ​ที่​ได​ทำสวน​สม​ระยะ​หนึ่ง​กอน​จะ​เลิก​ไป​มี​ชีวิต​เปน​ สาว​โรงงาน​ยุค​แรก ​การ​ขยาย​ถนน​ขนาด​ใหญ​ยังคงมี​อยาง​ตอ​เนื่อง ​เชน ​ถนน​ สาย​ราชพฤกษ ​เริ่ม​สราง​ตั้ง​แต ​พ.​ศ.​ ​๒๕๓๓ ​เปน​เสนทาง​เชื่อม​ กรุง​เทพฯ​ กับ​นนทบุรี ​โดย​เริ่มตน​จาก​ถนน​สม​เด็จ​พระ​เจา​ตาก​สิน​ แขวง​บคุ ค​โล เ​ขต​ธนบุรี ผ​ า น​พนื้ ท​ ด​ี่ าว​คะนอง จ​ อมทอง ต​ ดั ก​ บั ถ​ นน​ เพชร​เกษม​ทแ​ี่ ขวง​ปากคลอง​ภาษีเ​จริญ เ​ขาสูพ​ นื้ ท​ แ​ี่ ขวง​คหู า​สวรรค​ แขวง​บาง​จาก แ​ ละ​บาง​แวก เ​ขต​ภาษีเ​จริญ ต​ อ ไ​ป​ยงั พ​ นื้ ท​ เ​ี่ ขต​ตลิง่ ชัน​ กอน​เขา​เขต​จังหวัด​นนทบุรี ​ถนน​กัลปพฤกษ ​เริ่ม​เวนคืน​ที่ดิน​เพื่อ​ กอสราง​เมื่อ ​พ.​ศ.​ ​๒๕๓๗ ​เริ่มจาก​ถนน​ราชพฤกษ​ที่ทาง​แยก​ตาง​

๑๒

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

ระดับส​ วน​เลียบ​ผา น​พนื้ ท​ แ​ี่ ขวง​บางคอ เ​ขต​จอมทอง แ​ ขวง​บาง​หวา​ เขต​ภาษี​เจริญ ​แขวง​บาง​ขุน​เทียน ​เขต​จอมทอง ​และ​แขวง​บาง​แค​ เขต​บาง​แค ​กอน​ตัด​กับ​ถนน​บาง​แค ​จน​บรรจบ​กับ​ถนน​กาญจนาภิเ​ษก​ทที่ าง​แยก​ตา ง​ระดับบ​ าง​โค​ลดั ร​ะหวาง​พนื้ ท​ แ​ี่ ขวง​บาง​แค​แ​ ละ​ แขวง​หลักส​ อง ก​ าร​สราง​ทงั้ สอง​สาย​นถี้ งึ แ​ มวา จ​ ะ​ทำ​ใหการ​เดินทาง​ สะดวกสบาย​มากขึ้น​จริง แต​ในทาง​กลับ​กัน​ก็​ตอง​แลก​มา​ดวย​การ​ เวนคืน​ที่ดิน​จำนวน​มาก​ใน​หลาย​พื้น​ที่ ​เชน ​จอมทอง ​ภาษี​เจริญ​ ตลิง่ ชัน ท​ ม​ี่ พ​ี นื้ ท​ ส​ี่ วน​เกาแ​ กห​ ลง​เหลืออ​ ยู แ​ ละ​สวน​ทแ​ี่ ปร​เปลีย่ น​มา​ อยู​ริมถนน ​เริ่ม​กลาย​สภาพ​เปน​หมู​บานจัดสรร ​เรียงราย​ไป​ตลอด​ แนว​ถนน​ราชพฤกษ​และ​กัลปพฤกษ ​​ ท​ กุ วันนีภ​้ าษีเ​จริญย​ งั คง​รดุ หนาไ​ป​สส​ู งั คม​เมือง​มากขึน้ ท​ กุ วัน​ โดย​เฉพาะ​การ​มา​ถึง​ของ​รถ​ไฟฟา​สาย​สีน้ำ​เงิน​ที่​เชื่อม​ตอหัว​ลำ​โพง​ ถึง​บาง​แค ​ได​ทำ​ให​พื้น​ที่นี้​กลาย​เปน​ทำ​เล​ทอง​แหลง​ใหม ​ถึง​แมวา​ รถ​ไฟฟาส​ าย​นย​ี้ งั อ​ ยูใ​ น​ขนั้ ตอน​การ​กอ สราง แ​ ตก​ ด​็ งึ ใ​หก​ ลุม น​ ายทุนท​ ​ี่ เห็นโ​อกาส​เขามา​แสวงหา​ผล​กำ​ไร ม​ ก​ี าร​สราง​หา ง​สรรพสินคาข​ นาด​ ใหญ ​ตึก​คอน​โด​มิ​เนียม​ตาม​เสนทาง​รถ​ไฟฟา​ที่​เปด​ใหจ​ ับจอง​ตั้ง​แต​ เริ่ม​สราง ​เพื่อ​รองรับ​ผูคน​ที่​จะ​หลั่ง​ไหล​เขามา​มากขึ้นใ​น​อนาคต ​ ​ ​ นับ​แต​นี้ ​​‘​ภาษีเ​จริญ’​ ​ ’​​คคง​ ง​ไม​ตาง​จาก​เขต​เมือง​อื่นๆ​ ๆ​ ​​ใใน​ น​กรุง-​ เทพ​มหานครที่​เต็ม​ไป​ดวย​ผูคน​แออัด ​​ตึกระฟา ​​​และ​บรรดา​สิ่ง​ อำนวย​ความ​สะดวก​ตางๆ​ งๆ​ ​​ที่​ได​มาพรอมกับ​ความ​ลมสลาย​ของ​ ชุมชน ชน ​ ​ ​ ​

ตึกแถวเบียดแนนริมสองฝงถนนเพชรเกษม และโครงการรถไฟฟาที่เกาะกลางถนน กำลังจะมีขึ้นในอนาคต

บันทึกจาก​ทองถิ่น ห​ าก​กลาว​ถึง ​‘​ภูผา​ยนต’​​คง​เปน​ที่​ทราบ​กัน​ดี​ใน​หมู​นัก​เ​ที่ยว​เชิง​ ธรรมชาติ​วา บริ​เว​ณ​ยอด​ภู​นั้น​เปน​จุดชมวิว​ที่​สวยงาม​แหง​หนึ่ง​ ในประ​เทศ​ไทย แ​ ตส​ ำหรับใ​นดาน​ประวัตศ​ิ าสตรแ​ ลว ภ​ ผู า​แหงนีก​้ ​็ มีเ​รือ่ งราว​ทน​ี่ า ส​ น​ใจ​และ​มเ​ี สนหล​ กึ ลับช​ วน​คน หา​ไมนอ ย​เหมือน​ กัน โ​ดย​เฉพาะ ‘​ภ​ าพ​สลักลาย’​บ​ น​เพิงผ​ า​ทช​ี่ าวบาน​เคย​เชือ่ ก​ นั ​ วา​เปนการ​กระทำ​ของ​ภูตผี ​ถึง​เวลานี้​ยังคง​เปด​โอกาส​ให​คน​รุน​ เรา​และ​รุนหลัง​เขา​ไป​ศึกษา​และ​ตีความ​ได​อีก​มากมาย ​ปจจุบัน​ พืน้ ท​ บ​ี่ างสวน​ถกู ใ​ชเ​ปนส​ ำนักสงฆภ​ ผู า​ยนตอ​ านันทภ​ าวนา แ​ ละ​ รวม​เปน​สวนหนึ่ง​กับ​อุทยาน​แหงชาติ ​‘​ภูผา​ยล’​ ​

‘​ภูผา​ยนต’​​ ​​เปน ​​‘​ภูผา​ยล’ จาก​คำ​เรียกขาน​ดิน​แดน​ศักดิส์​ ิทธิ​์สู​ภูผา​นาชม ชม ​​

​ ใหม​มณี ​รักษา​พรม​ราช

ภาพจาก http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=geiler&date=24-06-2010&group=2&gblog=73

​ ลักษณะ​พื้น​ที่​โดย​รอบ​ภูผา​ยนต​เปนพื้น​ที่ราบ​โอบลอม​ดวย​ ภู​เขา ป​ า​ไม ​และ​มี​ลำน้ำ​สอง​สาย​ไหลผาน ​คือ ​ลำหวย​แหนง​ทาง​ ทิศตะวันตก ​และ​ลำหวย​ปลา​กอน​ทาง​ทิศตะวันออก​ที่​ไหล​มาสบ​ กับ​ลำน้ำ​พุง​ทาง​ดาน​ทิศ​เหนือ ​จึง​ทำ​ให​พื้น​ที่​อุดมสมบูรณ​ดวย​ ทรัพยากร​ธรรมชาติ​เหมาะ​แก​การ​ตั้ง​ถิ่นฐาน ​บริ​เว​ณ​พื้น​ที่​ตอน​ลาง​ ของ​ภูผา​ยนต​เปน​ที่ตั้ง​ของ​ชุมชน​บานนา​ผาง ​ซึ่ง​เปน​สวนหนึ่ง​ของ​ ตำบลกก​ปลาซิว อ​ ำ​เภอ​ภพู าน จ​ งั หวัดส​ กลนคร ‘​ว​ ลิ ยั ส​ มุ งั คะ’​ผ​ -​ู ใหญ​บานบอกวา ​มี​ชุมชน​เขามา​ตั้ง​ถิ่นฐาน​ใน​พื้น​ที่นี้​เปน​เวลา​กวา​ ๒๐๐ ป​ ​มา​แลว ​ซึ่ง​ภาพ​สลักลาย​บน​หนาผา​ถูก​ชาวบาน​พบ​เจอ​ตั้ง​ แตช​ ว ง​แรก​เขามา แ​ ตไ​มส​ ามารถ​อธิบาย​ไดว​ า เ​ปนการ​กระทำ​ของ​ใคร​ ชาวบาน​ยคุ น​ นั้ จ​ งึ เ​ชือ่ ว​ า เ​ปนการ​กระทำ​ของ​ภตู ผีปศิ าจ แ​ ตช​ ว งหลัง​ เมือ่ ม​ ข​ี า วลือเ​กีย่ วกับข​ มุ สมบัติ จ​ งึ ท​ ำ​ใหม​ ค​ี น​แอบ​บกุ รุกข​ นึ้ ไ​ป​คน หา​ ดัง​เห็นไ​ด​จาก​ตำ​แหนง​ภาพ​สลัก​รูป​ชาง ​ปจจุบัน​ได​ถูก​กะ​เทาะ​ออก​ ไป​ดวย​เขา​ใจ​วา​มี​ทรัพย​สมบัติ​ซอน​อยู ​​ ​ ภาพ​สลักลาย​บน​หนาผา​ทพ​ี่ บ​นี้ น​ กั โ​บราณคดีส​ นั นิษฐาน​วา ​ มีอายุป​ ระมาณ ๓​ ,​๕๐๐ ป​ ม​ า​แลว โ​ดย​ใชเ​ทคนิคท​ เ​ี่ รียกวา e​ ngraving​ ​คือการ​ใช​โลหะ​แข็ง​ขูดขีด​ไป​บน​พื้นผิว​วัตถุ ​ในประ​เทศ​ไทย​มี​ แหลง​โบราณคดี​กอน​ประวัติ​ศาสตร​ไม​กี่​แหง​ที่​ทำ​เทคนิค​นี้​ตาง​จาก​ ภาพ​เขียน​สี​แดง​ที่​พบ​มากกวา ​การ​ที่​คาดวา​ภาพ​ถูก​สลัก​ดวย​แทง​ โลหะ​แข็ง​จึง​นำ​ไป​เปรียบ​เทียบ​อายุ​กับ​แหลง​โบราณคดี​ที่​บาน​เชียง​ อำ​เภอ​หนองหาน ​จังหวัด​อุดรธานี ​ที่​มี​การ​ใช​เครื่องมือ​โลหะ​และ​มี​ การ​กำหนด​อายุ​ของ​แหลง​โบราณคดี ​ ​อยาง​ไร​ก็ตามมี​นัก​โบราณคดี​หลาย​คน​ที่​ไม​เห็นดวย​กับ​ขอ​ สันนิษฐาน​ดงั กลาว เ​พราะ​เชือ่ ว​ า ภ​ าพ​สญ ั ลักษณห​ ลาย​ภาพ​มร​ี ปู ทรง​ คลาย​กบั ส​ ญ ั ลักษณก​ อ น​ประวัตศ​ิ าสตรท​ พ​ี่ บ​ใน​ตา งประ​เทศ เ​ชน จ​ นี ​

อินเ​ดีย ซ​ งึ่ ถ​ อื ก​ นั ว​ า ม​ อี ายุเ​กิน ๓​ ,​๕๐๐ ป​  บ​ างคน​ยงั เ​ห็นวาภ​ าพ​สลัก​ ดังกลาว​ไมไ​ดเ​กิดขึน้ ใ​น​สมัยเ​ดียว​กนั แ​ ตม​ ก​ี าร​เขียน​ขนึ้ ห​ ลายครัง้ ด​ งั ​ นั้น​จึง​มี​ทั้ง​ภาพ​ใหม​และ​เกา ​เปนตน ​ ภาพ​สลักลาย​ลักษณะ​ดังนี้​ยัง​พบ​กระจาย​ไป​ตาม​ภู​อื่นๆ​ ​ใน​ เทือก​เขา​ภพู าน แ​ ตท​ ภ​ี่ ผู า​ยนตเ​ปนแ​ หลงท​ พ​ี่ บ​มาก​และ​สมบูรณท​ สี่ ดุ ​ มีบ​ าง​ภาพ​ทร​ี่ ปู ทรง​ชวน​ใหจ​ นิ ตนาการ​เปนร​ปู ‘​ค​ น’​ก​ บั ‘​ค​ วาย’​ซ​ งึ่ ​ สะทอน​ความ​สัมพันธ​ของ​สังคม​ที่​นา​จะ​มี​การ​ทำการ​เกษตร​และ​ตั้ง​ ถิ่นฐาน​เปนหลัก​แหลง​แลว ​โดย​วัวควาย​ก็​คือ​เทค​โน​โลยี​ใน​การ​ทุน​ แรง​ในขณะ​นั้น ​นอกจากนี้ยังมี​ภาพ​แสดง​สัญลักษณ ​‘​อวัยวะ​เพศ’​​ อีกห​ ลาย​ภาพ ค​ าดวาเ​ปนการ​สอื่ ค​ วาม​หมาย​ถงึ ค​ วาม​อดุ มสมบูรณ​ ใน​ลกั ษณะ​เดียว​กบั ค​ ติค​ วาม​เชือ่ ข​ อง​ศาสนา​ทพ​ี่ ฒ ั นา​คลีค​่ ลาย​มาจาก​ ความ​นับถือ​ใน​ธรรมชาติ ​เชน ​ฮินดู ​ที่​มี​การ​บูชา ​‘​ศิวลึงค’​ ​และ ​ ‘​โยนี’​ ​นอกจากนี้บริ​เว​ณ​ใกล​เคียง​ยัง​ขุด​พบ​หมอดิน​เผา​และ​เครื่อง​ ประดับ​บางสวน​จึง ​ชวย​ยืนยัน​ให​ชัด​ขึ้น​วาบริ​เว​ณ​นี้​ในอดีต​เคย​เปน​ ที่ตั้ง​ถิ่นฐาน​ของ​ผูคน ​ ​ ในดาน​ภูมิศาสตร ​การ​ที่ ​‘​ภูผา​ยนต’​​ตั้ง​อยู​บน​ที่สูง​จึง​ดู​ใกล​ เคียง​กับ​แนวคิด​เรื่อง​การ​ดัด​แปลง​ภูมิประ​เทศ​ให​กลาย​เปน​สถาน​ที่​ ศักดิ์สิทธิ์​หรือ​เปน​เสมือน​ศูนยกลาง​จักรวาล ​แนวคิด​นี้​จะ​ชัด​เจน​ ขึ้น​ใน​ยุค​ของ​การ​นับ​ถือศาสนา ​เชนที่​พระธาตุ​ภู​เพ็ก (​สกลนคร)​​​​ เขา​ถมอรัตน ​เมือง​ศรี​เทพ ​(​เพชรบูรณ)​​บริ​เว​ณ​วัด​เขา​พระ​ศรี​สรร-​ เพชรญา​ราม ​เมือง​อูทอง ​(​สุพรรณบุรี)​ ​เปนตน ​ซึ่ง​พื้น​ที่​ดังกลาว​ ลวน​เคย​เปนส​ ถาน​ทศ​ี่ กั ดิส์ ทิ ธิเ​์ ส​มอื นศูนยกลาง​จกั รวาล​มา​กอ น ด​ งั ​ นั้นจึง​มี​ความ​เปน​ไป​ได​ที่​ภูผา​ยนต​ใน​ชวง​เวลา​กอน​ประวัติ​ศาสตร​ จะ​เปนพื้น​ที่​ศักดิ์สิทธิ์​ไว​สำหรับ​ประกอบ​พิธีกรรม​เพื่อ​สราง​ความ​ อุดมสมบูรณ​ให​กับ​พื้น​ที่ ​ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๑๓

​ ชุมชน​โบราณ​แหงนี้​คง​หาย​ไป​ดวยสา​เหตุ​ใดสา​เหตุ​หนึ่ง ​ ตอมา​เมื่อ​มี​ชาวบาน​กลุม​ใหม​เขามา​ตั้ง​ถิ่นฐาน​ใหม​และ​พบ​เจอ​ รองรอย​ทาง​พธิ กี รรม​ทส​ี่ ญ ู หาย​โดย​ไมอ​ าจ​หา​คำ​อธิบาย​ได ​ภผู า​ยนต​ จึง​ได​กลาย​สถานะ​มา​เปน​ที่​สิงสถิต​ของ​ภูตผี ​​และ​ถูก​ผูก​โยง​เขากับ​ ตำนาน​ความ​เชือ่ ท​ อ งถิน่ ​กลาย​เปนพืน้ ท​ ศ​ี่ กั ดิส์ ทิ ธิใ​์ น​อกี ค​ วาม​หมาย​ และ​ชวง​เวลา​หนึ่ง ​​โดย​มี​ผี​ทำ​หนา​ที่​ใน​การ​ดู​แล​รักษา ​จนกระทั่งใ​น​ ยุค​หลัง ​ภูผา​ยนตไ​ด​กลาย​มา​เปนแ​ หลง​พำนัก​ปฏิบัติ​ธรรม​ของสงฆ พื้น​ที่​ศักดิ์สิทธิ์​แหงนี้​ก็​เชื่อม​รอย​เขากับ​พุทธศาสนา​อีก​ชั้นหนึ่ง อยาง​ไร​กต็ ามเมือ่ ส​ งั คม​มค​ี วาม​เจริญข​ นึ้ ​เรือ่ งราว​เกีย่ วกับค​ วาม​เชือ่ ​ ตางๆ​ ก็​คลาย​ลง ​​และ​ได​กลาย​มา​เปน​สถาน​ที่​ทอง​เ​ที่ยว​ให​กับ​ ผู​สน​ใจ​ประวัตศิ​ าสตร​และ​หลง​ใหล​ใน​ธรรมชาติ​ใน​ปจจุบัน ​ ​ สิ่ง​หนึ่ง​ที่​สะทอน​ความ​เปลี่ยน​แปลง​และ​มี​อิทธิพล​ใน​การ​ สราง ​‘​อัต​ลักษณ​ใหม’​ ​ของ​พื้น​ที่​ไมนอย ​ก็​คือ​การ​เปลี่ยน​แปลง​ ของ​ชื่อ​เรียก​ที่​ตาง​กัน​ไป​ตาม​ชวง​เวลา​และ​ความ​สัมพันธกับ​ผูคน​ที่​ แตกตาง​กัน ​ซึ่ง​เดิมที​ชาวบาน​เรียก ​‘​ภูผา​ยนต’​ วา ​‘​ถ้ำ​ผา​ลาย’​ ตาม​ลักษณะ​รูป​ลักษณ​ความ​แปลก​ที่​ปรากฏ ​จนกระทั่ง​หลัง​การ​ เขามา​ของ​เจาหนา​ที่​กรม​ศิลปากร​และ​นัก​สำรวจ​ใน​ยุค​แรก ​เมื่อ​ ประมาณ​ทศวรรษ ​๒๔๘๐ ​ได​สันนิษฐาน​เรื่องราว​จาก​พื้น​ที่บริ​เว​ณ ​ ภาพ​สลัก ​ประกอบ​กับ​มี​ตำนาน​และ​เรื่อง​เลาขาน​ตางๆ​ ของ​พื้น​ที่​ที่​ ผูกเ​ขากับภ​ ผู า​แหงนีอ​้ ยูม​ ากมาย ​เชนวาเ​ปนท​ ส​ี่ ถิตข​ อง​เจาภ​ ผ​ู วู เิ ศษ ​ บาง​วา​ทุก​วันพระ​ตอนกลางคืน​มัก​ไดยิน​เสียง​ตีกลอง​จาก​บน​เขา ​ หรือ​บางคน​ที่​ขึ้น​ไป​บน​ภู​และ​มี​เจตนา​ไมดี​มัก​เจ็บปวย​ดวย​โรค​ราย ​ ฯลฯ ​จึง​ทำ​ให​ไมคอย​มี​คน​เขา​ไป​บุกรุก​พื้นท​ ี่ ​​และ​ได​กลาย​เปน​ที่มา​ ของ​ชื่อ ​‘​​ภูผา​ยนต​’​ ​อัน​หมาย​ถึง ​‘​ภูผา​ศักดิ์สิทธิ์’​ ทีส่​ ะทอน​ความ​ เชื่อ​ที่​มี​ตอส​ ถาน​ที่​ใน​เวลา​ตอมา ​ ​​โดย​คำ​วา ‘​ยนต​’​ ​สันนิษฐาน​วาอาจ​มี​ที่มา​เดียว​กับ​คำวา ​ ‘หำ​ยนต’​ ซึ่ง​เปน​แผน​ไม​สี่​เหลี่ยม​ผืน​ผา​สลักลาย​ตางๆ​ ​ใช​ติด​ ประตู​ตรง​เสา​เอก​ของ​บาน​ใน​ลาน​นา ​​และ​ยัง​นิยม​นำ​ไป​ติด​ไว​ใน​ สถานทีต่ อ งหาม​ตา งๆ​ ​เชือ่ ว​ า เ​ปนการ​สราง​เพือ่ ​‘ข​ ม ขวัญ’​​ ​​โดย​แยก​ เปนส​ องนัยค​ อื ​การ​ขม ขวัญต​ วั เ​อง​และ​การ​ขม ขวัญส​ งิ่ ล​ ลี้ บั อ​ ปั มงคล​ จาก​ภายนอก ​จาก​ความ​หมาย​ตรงนีช​้ าวบานบริเ​ว​ณภ​ ผู า​ยนตไ​ดถ​ กู ​ ขม​ให​เกรงกลัว​และ​ตอง​ถอมตัว​อยูภาย​ใต​กรอบ​ของ​อำนาจ​ลึกลับ ​​ แต​ในขณะ​เดียว​กันสิ่ง​ลึกลับ​นี้​ยัง​เปนตัว​ชวย​ขมขวัญ​และ​ขจัด​สิ่ง​ ชั่วราย​ที่​จะ​เขามา​ทำอันตราย​จาก​ภายนอก​ดวย ​​ซึ่ง​คำ​วา ​‘​ยนต’​ ​ ยัง​ออก​เสียง​คลาย​กับ​คำ​วา ​‘​ยันต’​ ​​แต​อาจ​เกิด​การ​กรอน​คำ ​​โดย​ ทั้ง​หำ​ยนต​หรือ​ยันต ​ตาง​ก็​สื่อ​ความ​ถึง​สิ่ง​ศักดิ์สิทธิ์​ที่​ชวย​ปอง​กัน​ อันตราย​ตา งๆ ​ได ​ดงั น​ นั้ จ​ ะ​เห็นไ​ดว​ า ​‘ภ​ ผู า​ยนต’​ ​มีท​ งั้ ด​ า น​ศกั ดิส์ ทิ ธิ​์ และ​ลึกลับ​นากลัว ​ชื่อ​นจี้​ ึง​มีความหมาย​ทสี่​ ะทอน​ถึง​ความ​สัมพันธ​ ของ​สังคมมนุษยก​ ับส​ ิ่ง​ศักดิ์สิทธิเ์​หนือ​ธรรมชาติ​ได​เปน​อยาง​ดี ​ อยาง​ไร​ก็ตาม ​‘​ภูผา​ยนต’​ ​ได​ถูก​เปลี่ยน​เปน ​‘​ภูผา​ยล’​ ​ใน​ เวลา​ตอ มา ​‘วิลยั ’ ​​ผูใ​ หญบ​ า นนา​ผางบอกวา ​ใน​ชว ง​ทศวรรษ ​๒๕๓๐ ​ มี​การ​เขามา​ของ​นักส​ ำรวจ​และ​หนวยงาน​ของ​รัฐ​อีกครั้ง​ และ​ได​พบ​

๑๔

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

เครือ่ ง​ดกั จ​ บั สัตวอ​ ยูเ​ ปนจ​ ำนวน​มาก ​ซงึ่ เ​ครือ่ ง​มอื เ​หลานีต​้ รง​ภาษา​ ทองถิน่ เ​รียกวา ​‘ย​ ล’​ ​ประกอบ​กบั ค​ วาม​หมาย​ทาง​ภาษา​ไทย​เปนไ​ป​ ใน​ทศิ ทาง​ทด​ี่ กี วา ​สอด​รบั ก​ บั ก​ าร​สนับสนุนใ​หเ​ปนส​ ถาน​ทท​ี่ อ ง​เท​ ยี่ ว ​ คือ ‘​ภผู า​ยล’​ ​ทีห่ มาย​ถงึ ​ชมภูผ​ า ​กลาย​เปนภ​ าษา​ทาง​ราชการ ​​และ​ จาก​การ​เปลีย่ น​แปลง​ดงั กลาว​เปนผล​ใหเ​กิดค​ วาม​สบั สน​ใน​การ​เรียก​ พื้น​ที่ ​​ไมวา​จะ​เปนถ้ำ​ผา​ลาย ​ภูผา​ยนต ​หรือภ​ ูผา​ยล ​ ​ ​ จะ​เห็นวา​การ​เปลี่ยน​แปลง​ของ​ทองถิ่น​เปน​พล​วัตที่​เกิดขึ้น​ ตลอด​เวลา ​ทวาห​ าก​การ​เปลีย่ น​แปลง​นนั้ เ​ปนการ​เปลีย่ น​แปลง​แบบ​ ไมรู​ที่มา​ที่​ไป​หรือ​เพื่อ​สนับสนุน​การ​ทอง​เ​ที่ยว​แบบ​ห​ยาบๆ​ ​บางที ก็อ​ าจ​เปนการ​เขาไ​ป​ทำลาย​ความ​หมาย​ของ​สงั คมมนุษย​ ทม​ี่ ค​ี วาม​ สัมพันธกับ​ธรรมชาติแ​ ละ​สิ่ง​ศักดิ์สิทธิ์​เหนือ​ธรรมชาติจ​ น​ปนป​ได ​ ​ ​ ​ ทั้งนี้ความ​เปน​ภู​เขา​ศักดิ์​สิทธิ์ของ ​‘​ภูผา​ยนต’​ ​เปน​ชื่อ​ที่​ กำหนด​ขนึ้ จ​ ากภาย​ใน​ทอ งถิน่ ท​ ส​ี่ มั พันธกบั ภ​ ม​ู นิ เ​ิ วศ ​จงึ ม​ คี วามหมาย​ ตอ​สังคม​วัฒนธรรม​ทองถิ่น​มากกวา​การ​กำหนด​ชื่อ​พื้น​ที่​จาก​คน​ ภายนอก​ให​เปน​เพียง​สถานบัน​เทิง​ใจ เพราะ​ชื่อ​คือสิ่ง​สะทอน​ ความรูส กึ น​ กึ คิดไ​ป​สก​ู าร​มก​ี รอบ​กติกา​ตา งๆ​ รว ม​กนั ​รวม​ทงั้ ส​ ามารถ​ อธิบาย​ให​เห็น​บริบท​ตางๆ​ ทาง​ประวัติ​ศาสตร​และ​สังคม​ที่ซอน​อยู​ ขางหลัง​ได ​ดัง​นั้นการ​เปลี่ยน​แปลง​ใดๆ​ ​​แมวา​จะ​เปน​เรื่อง​เล็กๆ​ อยาง​เรื่อง​ชื่อ​เรียก​ก็ตาม ​​แต​หาก​ละ​เลย​ที่​จะ​ทำความ​เขา​ใจ ​ก็​อาจ​ ทำลาย​ตวั ตน​และ​ความ​หมาย​ของ​คน​ทองถิ่น​ให​หาย​ไป​จาก​พนื้ ​ที่​ได

บริเวณภาพสลักลายเพิงผาปจจุบันไดสรางลานกุฏิเพื่อใหเยี่ยมชมไดสะดวก แตการสัมผัสอยางใกลชิดอาจทำใหภาพสลักสูญหายไปเร็วขึ้น

ตาม​ดวงดาว​แหงศ​ รัทธา​ไป ​ตรี​โรจน ​ไพบูลย​พงษ

‘​คริสตจักร​ทา​แร’​ ​​​

“หนองหาร” พื้นที่แหลงทรัพยากรสำคัญของชาวสกลฯ และมีความสำคัญกับการตั้งถิ่นฐานของชุมชนทาแร

​ทา​แร’​

​‘ ​เคย​มีชื่อ​ปรากฏ​เปน​ขาว​ใหญ​โต​ใน​สื่อ​ตางๆ ​ทั้ง​ หนังสือพ​ มิ พ โ​ทรทัศน แ​ มกระทัง่ ใ​น​โลก​ของอินเ​ทอ​ร์เน็ต โ​ดย​มกั ถ​ กู ว​ จิ ารณใ​น​แงลบ​วา เ​ปนต​ ำบล​ทม​ี่ ผ​ี คู นบริโ​ภค​แ​ ละ​เปนแ​ หลงชำ​แหละ​ ขาย​เนื้อ​สุนัข ​อัน​เปน​สัตว​เลี้ยง​และ​เปน​เพื่อนสนิท​ของ​คน​มา​ตั้ง​แต​ สมัย​โบราณกาล ​การ​กระทำ​นี้​ถือวา​เปนการ​กระทำ​ที่​ดู ​“​อำมหิต​ ทารุณ ​และ​ไร​มนุษยธรรม”​​กอ​ให​เกิด​ความรูสึก​ไมดี ​ทั้ง​ยัง​สงผล​ให​ จังหวัด​สกลนครที่​ชุมชน​ทา​แร​ตั้ง​อยู​นั้น​ถู​กลอ​เหมา​รวม​ไป​ดวย ​ แต​อีก​ดาน​หนึ่ง​ที่​คน​ไมคอย​รู​คือ ​ความ​จริง​แลว​คน​สวน​ ใหญ​ใน​ทา​แร​ไม​ไดบริ​โภค​เนื้อ​สุนัข​อยาง​ที่​เขา​ใจ​กัน ​อาจ​มี​บางคน​ ที่บริโภค​เนื้อ​สุนัข​บาง​ซึ่ง​เปน​เรื่อง​ของ​มุมมอง​ทาง​วัฒนธรรม​ที่​มี​ ความ​แตกตาง​กัน ​เชน ​คน​มุสลิม​ไมบริ​โภค​เนื้อ​หมู ​แต​คนศา​สนิก​ อืน่ ไ​มถ​ อื ใ​น​เรือ่ ง​นี้ จ​ งึ ม​ ท​ี งั้ ก​ ารบริโ​ภค​แ​ ละ​ฆา อ​ ยาง​เปนอ​ ตุ สาหกรรม​ สวน​การบริ​โภค​เนื้อ​สุนัข​นั้น​มาจาก​การ​สืบทอด​ตาม​วัฒนธรรม​ การบริโ​ภค​ของ​ชาว​เวียดนาม​ทส​ี่ บื ทอด​มา​หลาย​ชวั่ อายุคน ค​ น​ไทย​ เชือ้ สาย​ญวน​ทเ​ี่ ขามา​ตงั้ ถ​ นิ่ ฐาน​ใน​ตำบล​ทา แ​ ร จ​ งั หวัดส​ กลนคร ต​ งั้ ​ แต ​พ.ศ.​​๒๔๒๗ ​(​ค.​ศ.​​๑๘๘๔)​​ก็​อาจ​มี​ที่บริ​โภค​บาง ​ สวน​ที่​ปรากฏ​เปน​ขาว ​หาก​จะ​พูด​ให​ตรง​ไป​ตรง​มา​ก็​คือ​ การ​เปด​เผย​ถึง​การ​ลักลอบคา​เนื้อ​และ​หนัง​สุนัข​เพื่อ​สงออก​ไป​ ตางประเทศ​อยาง​เวียดนาม ​ซึ่ง​ยัง​ไมมี​การ​จัดการ​ธุรกิจ​การ​คา​ แบบนี้​อยางเปนทางการ ​และ​วัฒนธรรม​การบริ​โภค​เนื้อ​สุนัข​ของ​ ชาว​ญวน​หรือ​เวียดนาม​มี​มุมมอง​ที่​แตกตาง​ออก​ไป​จาก​คน​ไทย ​คือ​ เนือ้ ส​ นุ ขั ถ​ อื เ​ปนอ​ าหาร​ชนั้ เ​ลิศ เ​ปนของพิเ​ศษ​เฉพาะ ม​ ร​ี าคาสูง ไ​มใ​ช​ อาหาร​ทช​ี่ าว​เวียดนาม​จะ​กนิ ก​ นั อ​ ยาง​ดาษดืน่ ท​ วั่ ไ​ป น​ อกจากนีช้ าว​ เวียดนาม​ยังมี​ความ​เชื่อ​วา ​เนื้อ​สุนัข​มี​โปรตีน​สูงกวา​เนื้อ​สัตว​อื่นๆ​​ จะ​ทำ​ใหเ​กิดค​ วาม​อบอุน เ​หมาะกับค​ น​ปว ย​และบรร​เทา​ความ​หนาว​

อีก​ทั้ง​ยัง​เชื่อ​ดวยวา​กิน​เนื้อ​สุนัข​แลว​จะ​โชคดี ​ถา​ดวงชะตา​ไมคอย​ด​ี ตอง​แกด​ ว ย​การ​กนิ เ​นือ้ ส​ นุ ขั แ​ ตก​ าร​กนิ เ​นือ้ ส​ นุ ขั เ​พือ่ โ​ชคลาภ​กต​็ อ ง​ม​ี ชวง​ระยะ​เวลา​ใน​การ​กนิ ท​ ถี่​ ูกตอง ​หาก​กิน​ไมถูกตอง​จะ​ยงิ่ ​ทำ​ใหโ​ชค​ รายมาก​ยิ่งขึ้น ​ ​ วัฒนธรรม​การบริ​โภค​นี้​เอง​ทำ​ใหทางประ​เทศ​เวียดนาม​มี​ ความ​ตองการ​เนื้อ​สุนัข​สูงมาก ​จึง​มี​พอคา​ชาว​เวียดนาม​หลั่ง​ไหล​ เดินทาง​มา​ตดิ ตอข​ อ​สงั่ ซือ้ ส​ นุ ขั จ​ าก​เมือง​ไทย​อยาง​ไมขาดสาย ก​ ลาย​ เปน​ธุรกิจ​การ​คา​เนื้อ​และ​หนัง​สุนัข​ใน​ไทย​ขึ้น ​เพราะ​มี​ราย​ได​กำ​ไร​ ดีมาก​จน​ธุรกิจ​ขยาย​เฟองฟู​เปน​อยาง​มาก ​อัน​เปน​จุด​เริ่มตน​ที่​ทำ​ ให​บาน​ทา​แร​ตอง​กลาย​เปน​ขาว ​ ​ แต ​ก ารบริ ​โภค​เนื้ อ ​สุ นั ข ​นี้ ​มิ ​ใช ​ว  า ​มี ​เพี ย ง​แ ค ​ใน​ไทย​แ ละ​ เวียดนาม​เทา​นั้น ​ยังมี​เกาหลี ​จีน ​รวม​ถึง​ฟลิปปนส ​โดย​เฉพาะ​ ในประ​เทศ​เกาหลี​ที่​นัก​รอง​นัก​แสดง​กำลัง​ติดตลาด​ใน​บาน​เรา​นั้น ​มี​ การนำ​เนือ้ ส​ นุ ขั ม​ า​ทำ​อาหาร​นานมาก​แลว ค​ วามรูส กึ ใ​น​การบริโ​ภค​ เนือ้ ส​ นุ ขั ข​ อง​พวก​เขา อ​ าจ​จะ​เหมือนกับว​ สิ ยั ป​ ถุ ชุ น​ทวั่ ไ​ป​อยาง​เราๆ​​ ที่​มอง​วาการบริ​โภค​เนื้อ​หมู ​เนื้อ​ไก ​เนื้อ​เปด ​และ​เนื้อวัว​เปน​เรื่อง​ ธรรมดา​สามัญ ​ ​ ทั้งนี้ความรูสึก​แปลกๆ ​ใน​การบริ​โภค​เนื้อ​สุนัข​ที่​เกิดขึ้น​นั้น​ มาจาก​ความ​เขา​ใจ​ใน​เรื่อง​วิถี​ความ​เชื่อ​ทาง​วัฒนธรรม​ที่​แตกตาง​ กัน ​ฝาย​หนึ่ง​อาจ​มอง​ไป​ที่ ​‘​ศีลธรรม ​มนุษยธรรม ​และ​จรรยา’​​ สวน​อกี ฝ​ า ย​หนึง่ ม​ ี ‘​ป​ ระ​เพณีแ​ ละ​วถิ ค​ี วาม​เชือ่ ท​ าง​วฒ ั นธรรม’​แ​ บบ​ ของ​เขา​เปนส​ ว นหนึง่ ใ​น​การ​ดำรงชีวติ ใ​น​พนื้ ท​ น​ี่ นั้ ๆ​ภ​ าย​ใตเ​งือ่ น​ไข​ท​ี่ แตกตาง​ออก​ไป ​เพราะ​ฉะ​นั้น​วิถี​ความ​เชื่อ​ทาง​วัฒนธรรม​จึง​เปน ​‘​ สิ่ง​ที่​ไม​สามารถ​ถูก​ตัดสิน​ให​เปนความ​ผิด​หรือ​ชั่วราย​ได’​ ​หาก​เรา​ ยอมรับวา​สังคม​ของ​มนุษย​นั้น​สวยงาม​ไดภาย​ใต​การ​ยอมรับ​ความ​ แตกตาง​หลากหลาย ​ ​ ทีเ​่ กริน่ เ​สียย​ าว​เพราะ​ตอ ง​สารภาพ​กนั ก​ อ น​วา ก​ อ น​ทผ​ี่ เู ขียน​ จะ​ไดรับ​โอกาส​ได​ลงพื้น​ที่​และ​สัมผัสกับ​ชุมชน​ตำบล​ทา​แร​ตอง​ ยอมรับ​ตามตรง​วา ​ผู​เขียน​นั้น​เปน​อีก​ผู​หนึ่ง​ที่​มี​การ​รับรู​และ​ความ​ เขาใ​จ​เหมือนกับค​ น​สว น​ใหญใ​น​สงั คม ร​วม​ถงึ ม​ ท​ี ศั นคติใ​น​มมุ มอง​ท​ี่ แคบ​กบั ช​ มุ ชน​ทา แ​ ร แ​ ตท​ นั ทีท​ ผ​ี่ เ​ู ขียน​เดินทาง​มา​ถงึ ช​ มุ ชน​ทา แ​ ร จ​ งึ ​ ทำ​ใหไ​ดร​แ​ู ละ​เขาใ​จ​วา “​ท​ กุ สิง่ น​ นั้ ย​ อ ม​มห​ี ลาย​ดา น​และ​หลาย​แงมมุ ”​​ รวม​ถึง ​“​สิ่ง​ที่​เรา​ได​เห็น​และ​ไดยิน ​มัน​อาจ​ยังมี​สิ่ง​ที่​เรา​ได​เห็น​และ​ ไดยิน​มา​ไม​หมด”​ ​ ​ดั ง ​นั้ น นอกจาก​เสี ย ง​ต ำหนิ ​ที่ ​ก  อ ง​ส ะท อ น​ใน​หั ว ​ต าม​ม า จาก​กรุงเ​ทพฯ​​แลว ท​ ท​ี่ า แ​ ร ส​ นุ ขั ห​ ลาย​ตวั ย​ งั เ​ดินเ​รียงราย​ไดส​ บายใจ บน​ถ นน​ที่ ​ส ะอาด​ต า ​อี ก ​ทั้ ง ​ยั ง ​ได ​พ บ​เห็ น อาคาร​ที่ ​มี ​รู ป ​แ บบ ทาง​สถาปตยกรรม​แปลกตา​ที่​สรางขึ้น​โดย​กลุม​บรรพบุรุษ​คน​ไทย​ เชื้อสาย​ญวน ​และ​มี ​‘​อาสน​วิหาร​เทวดา ​มีคา​แอล’​ ​โบสถ​คริสต​ คาทอลิคเปนศ​ นู ยกลาง​ของ​ชมุ ชน แ​ ละ​เวลา​ทก​ี่ ำลังเ​ขียน​นก​ี้ เ​็ ขาใ​กล​ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๑๕

ชุมชนบานทาแร สามารถพบเห็นคฤหาสนสไตล “โคโลเนียล” หรือ “อินโดจีนฝรั่งเศส” ซึ่งในอดีตมีชาวไทยเชื้อสายเวียดนามที่อพยพมาเปนเจาของ

เทศกาล​คริสตมาส ​ตาม​บาน​เรือน​เริ่มมี​การ​ประดับ ​‘​ดาว’​​อัน​เปน​ สัญลักษณ​ที่​มี​ความ​สำคัญตอ​ศาสนาคริสต​อีกดวย ​ ​ จะ​เห็น​ได​วา​ชุมชน​ทา​แร​นี้ ​นอกจาก​เรื่อง​ที่​เปน​ขาว​โดงดัง​ ใน​กรุง​เทพ​มหานคร​แลว ​ยังมี​รูป​แบบ​ของ​ศรัทธา​ที่​มี​ความ​แง​งาม​ ซอน​อยู ​ทั้ง​ยังมี​ความ​นา​สน​ใจ​แตกตาง​ไป​จาก​พื้น​ที่อื่นๆ​อยาง​มาก​ คือ​มี​ความ​เปน​ชุมชน​คริสต​ขนาด​ใหญ​และ​มี​ลักษณะ​โดด​เดน​เปน​ เอกลักษณ​เฉพาะ ​ ​ชุมชน​ใน​ภาคอีสาน​มัก​มี​เรื่องราว​การ​ตั้ง​ถิ่นฐาน​ที่​เกี่ยวพัน​ กับเ​รือ่ ง​พญานาค แ​ ตท​ ท​ี่ า แ​ ร อ​ าจ​กลาว​ไดว​ า ‘​ศ​ าสนาคริสต’​น​ กิ าย ​คาทอลิคเขา​มาพรอมกับก​ าร​เกิดขึน้ ​ของ​ชุมชน ​คือ​ใน ​พ.​ศ.​​๒๔๒๗​ (​ค.​ศ.​๑๘๘๔)​​มี​การ​อพยพ​ตั้ง​ถิ่นฐาน​ของ​ชาว​ญวน​ที่​นับถือ​คริสต​ นิกาย​คาทอลิค ​หรือ ​‘​ญวน​คริสตัง’​​ออกจาก​ตัว​เมือง ​‘​สกลท​วาป’​ (​ชื่อ​เดิม​ของสกลนคร)​ ​เพราะ​ไดรับ​การกีด​กัน​จาก​กลุม​ผูปกครอง​ เมือง​สกลนคร ​ที่​มีน​โยบาย​ความ​เอา​ใจ​ใส​ตอ​พุทธศาสนา​มากกวา​ ชาวคริสต​กลุม​นี้​ได​อพยพ​ขามฝง​จาก​ตัว​เมือง​มายัง​ฝง​ตรงขาม​ของ​ หนอง​หาร ซ​ งึ่ พ​ นื้ ท​ บี่ ริเ​ว​ณท​ ข​ี่ นึ้ ฝง ม​ า​นนั้ เ​ต็มไ​ป​ดว ย​หนิ แ​ ละ​ดนิ ลูกรัง​ ทีช​่ าวบาน​เรียก​กนั ว​า ‘​ห​ นิ แ​ ฮ’​จ​ งึ ต​ งั้ ชือ่ ห​ มูบ า น​วา ‘​บ​ า น​ทา แ​ ฮ’​ภ​ าย​ใต ก​ าร​ปกครอง​และ​ดแ​ู ล​ของ​บาทหลวง​ชาว​ฝรัง่ เ​ศส ด​ งั น​ นั้ ช​ มุ ชน​นจ​ี้ งึ ม​ ี ​ความ​เครงครัด​ตอ​ศาสนาคริสต​เปน​อยาง​มาก ​ตอมา​ได​มีชาว​ลาว ชาว​ผู​ไท ​และ​กลุม​ชาติพันธุ​ตางๆ​ ​อยางกะ​โซและญออพยพ​มา​ สมทบ​เพิ่ม​เติม ​และ​ทำ​ให​กลาย​มา​เปน ​‘​บาน​ทา​แร’​​ใน​ปจจุบัน ​ ​หาก​ทำการ​แบง​อยาง​งายๆ​ จะ​พบ​วา ​ผูคน​ที่​อพยพ​เขามา​ ตั้ง​ถิ่นฐาน​ใน​บาน​ทา​แรมี ​๒ ​กลุม​ใหญ ​คือ ​กลุม​ชาว​ทา​แร​เชื้อสาย​ ญวน​หรือเ​วียดนาม ท​ ลี่ ภี้ ยั ส​ งครามภาย​ใตก​ าร​ปกครอง​ของ​ฝรัง่ เ​ศส​​ และ​ภัย​แลง​ใน​เวียดนาม ​และ​ชาว​ทา​แร​เชื้อสาย​ลาว​หลากหลาย​ กลุม พ​ นั ธุท อ​ี่ พยพ​มาจากบริเ​ว​ณพ​ นื้ ท​ ฝ​ี่ ง ซ​ า ย​แมนำ้ โ​ขง ห​ รือประ​เทศ​ ลาว​ตั้ง​แต​ใน​สมัย​รัชกาล​ที่ ​๓ ​ ​ ชุมชน​ทา แ​ รม​ ล​ี กั ษณะ​ผงั เ​มือง​ทม​ี่ รี ะ​เบียบ​แบบ​แผน ม​ รี ปู ราง​ เปน​สี่​เหลี่ยม​ผืน​ผา​ตาราง​หมากรุก ​ดานหนา​ของ​ชุมชน​นั้น​ตั้ง​อยู​ ริ ม ถนน​ท างหลวง​ห มาย​เลข ​๒ ๒ ​เส น ​ส กลนคร–​น ครพนม​

๑๖

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

ดานหลัง​ของ​ชุมชน​ตั้ง​ติด​อยู​ริม​หนอง​หาร ​ปจจุบัน​พื้น​ที่​ดานหลัง​ ไดกลายเปนสวนสาธารณะ​สำหรับ​พักผอน​หยอน​ใจ ​และ​เปน​ จุดชมวิว​ยาม​พระอาทิตย​ขึ้น​และ​ลง​ที่​สวยงาม​ริม​หนอง​หาร ​โดย​ ตาม​ถนน​ใน​ชุมชน ​(เฉพาะ​ถนน​เสน​กลาง​ใน​ชุมชน)​​ยังคงมี​อาคาร​ รูป​แบบ​สถาปตยกรรม​แบบ ​‘​โค​โล​เนี​ยล’​ ​หรือ ​‘​อิน​โด​จีน​ฝรั่ง​เศส’​​ อยู ​๔ ​หลัง ​ซึ่ง​อยู​คู​กับ​ชุมชน​ตั้ง​แต​สมัย​เริ่ม​ตั้ง​ถิ่นฐาน ​หา​ดู​ที่​ไหน​ ไม​ได​อีก​แลว ​ ​อาคาร​เหลานี้​ลวน​แลว​แต​มีอายุ​กวา ​๗๐ ​ป ​และ​มี​ชาว​ญวน​ คริสตังท​ อ​ี่ พยพ​ยา ย​มา​ตงั้ ถ​ นิ่ ฐาน​ใน​ไทย​เปนเ​จาของ ท​ ำ​ใหอ​ าคาร​ม​ี ลักษณะ​รปู แ​ บบ​การ​กอ สราง​ทโ​ี่ ดด​เดนผ​ สม​ผสาน​กนั ร​ะหวาง​ฝรัง่ เ​ศส​​ และ​เวียดนาม ​อาทิ ​การ​ใช​ปูนขาว​ผสม​ทราย​ผสม​น้ำยา​งบง​แทน​ การ​ใชป​ นู ซ​ เ​ี มนตใ​น​การ​กอ ฉ​ าบ​อาคาร อ​ นั เ​ปนเ​อกลักษณเ​ฉพาะ​ของ​ ชาว​เวียดนาม ผ​ นวก​กบั ก​ าร​เรียงอิฐใ​น​วง​อารคโ​คงเ​หนือก​ รอบประตู​ หนาตาง​ตาม​แบบ​ศลิ ปะ​ของยุโ​รป​หรือฝ​ รัง่ เ​ศส โ​ดย​สงิ่ เ​หลานีเ​้ กิดขึน้ ​ เปนผล​มาจาก​การ​ลา​อาณานิคม​ของ​ฝรั่ง​เศส​ที่​ทำ​ให​เกิด​ศิลปกรรม​ แบบ​ยุค​โค​โล​เนี​ยล​หรือ​อาณานิคม ​ เ​นือ่ งดวย​ชมุ ชน​ทา แ​ รเ​ปนช​ มุ ชน​คริสตังม​ า​ตงั้ แ​ ตก​ ำ​เนิดภาย​ ใต​การ​ดู​แล​ของ​บาทหลวง​ชาว​ฝรั่ง​เศส ​จึง​มี​ความ​ศรัทธา​และ​ เครงครัด​ใน​การ​นับถือ​ศาสนาคริสต​อยาง​เขมขน ​ถึง​แมวา​ชุมชน​ ทา​แรจะ​เปนพื้น​ที่​เพียง​ระดับ​ตำบล ​แต​ก็​เปน​ชุมชน​คาทอลิค​ขนาด​ ใหญ​ที่​มี​การ​รวมกลุม​ได​อยาง​ชัด​เจน ​และ​เปนกำลัง​สำคัญ​ใน​การ​ เผย​แผศาสนาคริสต​ไป​ยัง​หมูบาน​ตางๆ ​ใน​สกลนคร ​นอกจากนี้​ ยัง​ถือ​ได​วา​เปน​ศูนยกลาง​ของ​คริสต​นิกาย​คาทอลิค​ที่​ครอบคลุม​ เปน​ภาค​เขต ​มี​สังฆมณฑล​ที่​ใหญ​ที่สุด​ใน​ภาคอีสาน ​เรียกวา ​‘​เขต​ มิสซ​ งั ท​ า แ​ ร–ห​ นอง​แสง’​โ​ดย​ครอบคลุมถ​ งึ ๔​ จ​ งั หวัด ค​ อื ส​ กลนคร​ กาฬสินธุ ​นครพนม ​และ​มุกดาหาร ​ ​ ‘​เขต​มสิ ซ​ งั ท​ า แ​ ร–ห​ นอง​แสง’​ถ​ อื ไ​ดว​ า เ​ปนสถาน​ทท​ี่ ม​ี่ ป​ี ระวัต​ิ ความ​เปนมา​ยาวนาน​พรอมกับ​การ​เขามา​ของ​คริสต​์ศาสนา​ใน​ดิน​ แดน​อีสาน ​ที่​ผาน​ชวง​เวลา​ของ​ความ​พยายาม​เผย​แผ​หลักธรรม​ ของ​ศาสนา แ​ ละ​อปุ สรรค​จาก​การ​เบียด​เบียน​ทงั้ จ​ าก​อำนาจ​รฐั แ​ ละ​

สังคม จ​ น​คริสต​์ศาสนา​สามารถ​ลง​หลัก​ปก​ฐาน​ใน​ดิน​แดน​แถบ​นี้​ได​ อยาง​มั่นคง ​ ​ศูนยกลาง​ความ​ศรัทธา​ของ​ชุมชน​ทา​แร​นั้น​อยู​ที่ ​‘​อาสน​วิหาร​เทวดา ​มีคา​แอล’​ ​ซึ่ง​เปน​พระ​วิหาร​คริสต​คาทอลิค​ที่​มี​ สถาปตยกรรม​เปน​รูปทรง​เรือ​ขนาด​ใหญ ​การ​ที่​พระ​วิหาร​ไดรับ​การ​ ตัง้ ชือ่ ‘​ม​ คี า​แอล’​เ​นือ่ งจาก​เปนก​ ารนำ​นาม​ของ​อคั รฑูตส​ วรรคอ​ งค​ สำคัญ​ที่ชาว​คาทอลิค​ยกยอง​วา​เปน​นักบุญ​องค​อุปถัมภ​ศาสนจักร​ คาทอลิค เ​พือ่ ใ​หท​ า น​นนั้ เ​ปนผ​ พู ทิ กั ษแ​ ละ​พำนักอ​ ยูใ​ น​คริสตจักร​ทา ​ แร​แหงนี้ ​นอกจากนี้​ยัง​เปน​สถาน​ที่​ประกอบ​ศาสนกิจ​ของ​คริสต​ชน​ชาว​ทา​แร ​เชน ​พิธีมิสซา ​การ​รับ​ศีลลางบาป ​ทำพิธี​แตงงาน​ รวม​ไป​ถึงประ​เพณี ​‘​แห​ดาว’​​ที่​พระ​วิหาร​จะ​เปน​สถาน​ที่​สิ้นสุด​ของ​ ขบวน​แห​ดาว ​ ​ เหตุ​ที่ ​‘​เรือ’​ ​ไดรับ​การ​นำมา​ใช​เปน​สถาปตยกรรม​ใน​การ​ สราง​พระ​วหิ าร เ​นือ่ งจาก​เปนส​ ญ ั ลักษณข​ อง​การ​อพยพ​ยา ย​ถนิ่ ฐาน​ ทางน้ำท​ ม​ี่ าจาก​ตำนาน​การ​โยกยาย​ทเ​ี่ กิดขึน้ จ​ ากน​โยบาย​การกีดก​ นั ​ ทาง​ศาสนา ​กลาว​คือ ​บาทหลวง​ชาว​ฝรั่ง​เศส​ได​นำ​เรือ​เล็ก​มา​ผูก​ ติด​กัน​ดวย​ไม​ไผ​ตอ​เปน​แพ​ขนาด​ใหญ​แลว​นำ​ผา​หม​มา​ขึง​แทน​ผา​ใบ​ และ​ขน​ผูคน​ชาวคริสต​และ​สัมภาระ​ไป​โดย​อาศัย​แรงลม​พัด​ไป​ตาม​ ทิศทาง​ความ​ประสงคข​ อง​พระ​ผเ​ู ปนเ​จา จ​ น​มา​ถงึ ย​ งั ช​ ายฝง ท​ าง​ทศิ ​ เหนือ​ของ​หนอง​หาร​หรือ​ทา​แร​ใน​ปจจุบัน​นั่น​เอง ​ ​ ตำนาน​การ​ยาย​ถิ่นฐาน​นี้ ​หา​กลอง​พินิจ​พิจารณา​ใน​เชิง​ ตำนาน​จะ​พบ​วา​มี​ความ​คลายคลึง​กับ​เรื่อง​เลา​เหตุการณ ​‘​เรือ​ โนอาห’​​ใน​คัมภีร​ไบ​เบิล ​ภาค​พันธ​สัญญา​เดิม ​เรื่อง​ของ​การ​อพยพ​ และ​การ​ตั้ง​ถิ่นฐาน​ใหม​ของ​มนุษย ​โดย​เรื่อง​เลา​ถึง​การ​ยาย​ถิ่นฐาน​ ขาม​หนอง​หาร​และ​การ​สอื่ โ​ดย​สญ ั ลักษณ อ​ าจ​จะ​มส​ี ว น​ไดรบั อ​ ทิ ธิพล​ จาก​เรื่อง​เลา​ตาม​พระคัมภีร​ซึ่ง​เปน​สวนหนึ่ง​ใน​การ​หลอม​​รวม​ผูคน​ เขากับ​ความ​เชื่อ​ดวย​ก็​เปน​ได ​ ​ขณะ​ที่ประ​เพณี ​‘​แห​ดาว’​ ​นั้น​ถือ​ได​วา​เปน​เอกลักษณ​ที่​มี​

เฉพาะ​ของ​ชุมชน​ทา​แร​เทา​นั้น ​กลาว​คือ ​จะ​มี​การ​จัดเ​พียง​ที่​มิส​ซัง​ ทา​แร–​หนอง​แสงที่​เดียว​ ไมมี​ที่อื่น​อีก ​โดย​การ​จัดประ​เพณี​นี้​จะ​มี​ การ​ประดับต​ ก​แตงไ​ฟ​ทเ​ี่ ปนร​ปู ด​ าว​ไวต​ าม​หนาบาน แ​ ละ​มข​ี บวน​แห​ ดาว​จาก​ตัว​อำ​เภอ​เมือง​ไป​ยัง ​‘​อาสน​วิหาร​เทวดา ​มีคา​แอล’​​ใน​วัน​ คริสตมาส​หรือ​วัน​ที่ ​๒๕ ​ธันวาคม​ของ​ทุกป ​ ​ การ​แห​ดาว​นี้​เปนประ​เพณี​หนึ่ง​ใน​ชวง​เทศกาล​คริสตมาส​ เพื่อ​ระลึก​ถึง​เหตุการณ​การ​ประสูติ​ของ​พระ​เยซู​ที่​บรรดา​โหราจารย​ ติดตาม​ดวงดาว​ประหลาด​ดวง​หนึง่ จ​ น​ไป​พบ​สถาน​ทป​ี่ ระสูตข​ิ อง​พระ​ เยซู​ที่​เมือง ​‘​เบธ​เล​แฮม’​​ดัง​นั้น​สัญลักษณ​ของ​ดาวคือ ​‘​การ​ประสูติ​ ของ​พระ​เยซู’​ ​ ​ สิง่ เ​หลานีบ​้ ง ชีใ​้ ห้เห็นไ​ดว​ า ช​ มุ ชน​ทา แ​ รน​ นั้ ม​ ค​ี วาม ‘​แ​ ตกตาง’​​ ใน​ขนบ​ธรรม​เนียม ​วัฒนธรรม ​และ​ศิลปกรรม​จาก​ชุมชน​อื่นๆ​ ​ที่​ เกิดขึ้น​จาก​การ​หลอม​รวม​ระหวาง​เชื้อชาติ ​วิถี​ชีวิต ​วัฒนธรรม​ และ​ความ​เชื่อ​ตางๆ​ ตามหลัก​ศาสนาคริสต ​ที่​ผนวก​เขากับ​ชีวิต​ ประจำวัน​ของ​คน​ทา​แร ​โดย​สามารถ​แทรกซึม​เขามา​เปน​สวนหนึ่ง​ ของ​สังคม​แบบ ​‘​ชนชาติ​ไทย​หรือ​ไท’​ ​ได​อยาง​กลมกลืน ​ซึ่ง​กอ​ให​ เกิด ​‘​ลักษณะ​เฉพาะตน’​ ​หรือ ​‘​อัต​ลักษณ’​ ​ทาง​วัฒนธรรม​ในประ​ เทศ​ไทย​ที่​เปน​สังคม​ที่​มี​พุทธศาสนา​เปน​ศาสนา​ประจำชาติ ​ฉะ​นั้น​ การ​ผสาน​หรือ​หลอม​รวม​ทาง​วัฒนธรรม​นี้ ​จึง​ถือวา​เปน ​‘​เสนห’​​ แบบ​ทา​แร​ที่​เต็ม​ไป​ดวย​ความ​นา​คนหา​และ​สัมผัส ​ ​ ทวา ‘​เสนห’​​ของ​ชุมชน​ทา​แร​นั้น ​ทุกวันนี้​กลับ​ถูก​บดบัง​ไป​ ดวย​การนำ​เสนอ​โหม​กระพือ ‘​ค​ วาม​จริงเ​พียง​ดา น​เดียว’​ผ​ า น​วธิ ค​ี ดิ ​ และ​วิธี​มอง​ชุด​เดียว ​ภาย​ใต​การนำ​เสนอ​ของ​สื่อมวลชน​ที่​เนน​เพียง​ การ​ขายประ​เด็น​การ​ทารุณ​สุนัข ​จึง​กลาย​เปนการ​ตีตรา​ให​คน​ใน​ พื้น​ที่นี้​ไดรับ​การ​จดจำ​เสมือน​เปน​คน​โหดรายและ​ไร​มนุษยธรรม​ ทัง้ ๆ​ท​ ช​ี่ มุ ชน​ทา แ​ รแ​ หงนีเ​้ ปนช​ มุ ชน​ทม​ี่ ท​ี งั้ ป​ ระวัตศ​ิ าสตรแ​ ละ​มค​ี วาม​ เปน​พหุ​ลักษณ​ทาง​วัฒนธรรม​ที่​นา​สน​ใจ​อีก​แหง​หนึ่ง ก​ าร​ถูก​จดจำ​ เพียง​เรื่อง​เดียว​จึง​อาจ​เปน​เรื่อง​ที่​นา​เสียดาย​เปน​อยางยิ่ง

“คริสตศาสนา” เปนสวนหนึ่งในวิถีชีวิตของชาวบานชุมชนทาแร ตามบานเรือนมีการประดับรูปพระเยซู หรือการประดับรูปปนเหตุการณตอนประสูติพระเยซู ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๑๗

หมายเหตุ​จาก​ผูอาน

พระธาตุเ​มือง​พณ ิ แ​ ละ​ซาก​วหิ าร​เกาท​ ช​ี่ าวบาน​เชือ่ ว​ า ศ​ กั ดิส์ ทิ ธิย​์ งิ่ นัก​ เปนท​ ศ​ี่ รัทธา​ของ​ผคู น​ทอ​ี่ ยูใ​ กลเ​คียง​กบั พ​ ระธาตุม​ า​ชา นาน แ​ ตย​ งั ไ​ม​ เปน​ที่​รูจัก​ของ​คน​รุน​ใหม​ใน​อำ​เภอ​เทา​ใด ​นอกจาก​ไดยิน​ใน​คำขวัญ​ ของ​อำ​เภอ​เทา​นั้น ​​ ​เพราะ​เหตุ​ใด​ศาสนสถาน​ที่​สำคัญ​ของ​อำ​เภอ​นากลาง​จึง​ไม​ เปนท​ ร​ี่ จู กั ข​ อง​ชาว​นากลาง​เอง เ​ปนประ​เด็นส​ ำคัญท​ ห​ี่ นวยงาน​ทาง​ ภาครัฐ​และ​ภาคการศึกษา​​ใน​ทองถิ่น​นา​จะ​ให​ความ​สน​ใจ​มากกวา​ที่​ ​ ​ เปน​อยู ​ ธีระ​วัฒน ​ ​แสน​คำ ​ วัด​พระธาตุ​เมือง​พิณตั้ง​อยู​ใน​ทอง​ที่​บาน​โนน​ธาตุ ​ตำบล​ฝง​ ​โครงการ​จัดตั้ง​อุทยาน​การ​ศึกษา ​ภูมิปญญา​ และ​ แดง ​อำ​เภอ​นากลาง ​จังหวัด​หนองบัวลำภู ​เปน​ศาสนสถาน​ที่​เปน​ ประวัติ​ศาสตร​ทองถิ่น​หนองบัวลำภู ​“​สวน​สาม​แสน”​ ทีเ​่ คารพ​ของ​พทุ ธศาสนิกชน​โดย​รอบ เ​ดิมทีบริเ​ว​ณว​ ดั พ​ ระธาตุเ​มือง​ ​ พิณ​นี้​เปน​วัด​ราง ​ชาวบาน​ร่ำลือ​กัน​วา​เปน ​“​ที่​เข็ด​ที่​ขวาง”​ ​หรือ​ ​ “​ศาล​เจาปู​ลือ​คำ​หาญ ​ลานอ​โศก​ประสาน​ใจ​ เปนพืน้ ท​ ศ​ี่ กั ดิส์ ทิ ธิ์ ม​ เ​ี จาท​ เ​ี่ ทวดา​รกั ษา ใ​คร​ลว งล้ำเ​ขามา​มกั จ​ ะ​เจ็บ​ งาม​ผา​ไหมกุด​แห ​ศักดิ์สิทธิ์​แท​พระธาตุ​เมือง​พิณ​ ไข​ได​ปวย​อยู​เสมอ ​หลังจาก​ป ​พ.​ศ.​๒๔๙๐ ​มี​พระธุดงค​กรรมฐาน​ สาย​พระ​อาจารย​มั่น ​ภูริทตฺ​โต ​เขามา​ปก ก​ลด​เจริญภาวนา ​เรื่อง​ ไหลหลั่ง​ริน​ลำพะ​เนียง​คู​เคียง​ใจ”​​​ ​ใน​คำขวัญ​ของ​อำ​เภอ​นากลาง ​จังหวัด​หนองบัวลำภู ​มี​การ​ ความ​เข็ดค​ วาม​ขวาง​กล​็ ดลง ช​ าวบาน​มศ​ี รัทธา​จงึ ส​ ราง​เปนว​ ดั ข​ นึ้ ม​ า​ กลาว​ถึง​ศาสนสถาน​ที่​สำคัญ​ของ​อำ​เภอ ​นั่น​ก็​คือพระธาตุ​เมือง​พิณ​ ปจจุบัน​มี​พระครู​เจ​ติ​ยา​ภิวัฒน ​เปน​เจาอาวาส​และ​เปน​เจาคณะ​อำ​ มีป​ ระวัตกิ าร​สราง​มา​ตงั้ แ​ ตพ​ ทุ ธศตวรรษ​ที่ ๒​ ๑ ป​ จ จุบนั ย​ งั คงมีอ​ งค​ เภอ​นากลาง​ดวย ​​

ไหว​พระธาตุเ​มือง​พิณ ​

ฟนประ​เพณี​เพื่อ​รักษา​วิถธี​ รรม ​ ​

(ซาย) รูปทรง​พระธาตุ​เมือง​พิณ​กอน​การ​บูรณะ และ (ขวา) รูปทรง​พระธาตุ​เมือง​พิณ​ใน​ปจจุบัน ​ ​หลัง​การ​บูรณะ​โดย​พระสงฆ​และ​ชาวบาน ​ ​(ภ​ าพ :​ ชุลี​พร ​แสน​คำ)​

๑๘

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

​ พระธาตุ​เมือง​พิณ ​เดิม​เปน​พระธาตุ​ทรง​บัว​เหลี่ยม​แปด​ เหลีย่ ม ศ​ ลิ ปะ​ลา น​ชา ง อ​ ยูใ​ น​สภาพ​ชำรุดท​ รุดโ​ทรม ต​ อ มา​พระสงฆ​ และ​ชาวบาน​จึง​ได​รวม​กัน​บูรณะ​เพื่อ​เสริม​ความ​มั่นคง ​ปอง​กัน​การ​ พังทลาย จ​ งึ ท​ ำ​ใหพ​ ระธาตุม​ ร​ี ปู ทรง​แปลกตา​ทรง​ขวด​หรือท​ รง​ลกู ปน​ แตกตางจาก​พระธาตุอ​ นื่ ๆ​น​ อกจาก​จะ​มพ​ี ระธาตุเ​มือง​พณ ิ แ​ ลว ย​ งั มี​ ซาก​วหิ าร​กอ อิฐสอ​ดนิ อ​ ยูด​ า น​ตะวันออก​ของ​พระธาตุแ​ ละ​ศลิ าจารึก​ ทำ​ดว ย​หนิ ทราย ก​ ลาว​ถงึ ก​ าร​สราง​วหิ าร​หลังน​ อ​ี้ ยูด​ า นหนาข​ อง​ซาก​ วิหาร​ดว ย ใ​กลอ​ งคพ​ ระธาตุย​ งั มีศ​ าล​ปพ​ู ระธาตุท​ ช​ี่ าวบาน​เชือ่ ว​ า เ​ปน​ ทีส​่ งิ สถิตข​ อง​ปพ​ู ระธาตุห​ รือเ​ทวดา​อารักษผ​ รู กั ษา​องคพ​ ระธาตุ เ​วลา​ ชาวบาน​มเ​ี รือ่ ง​เดือด​เนือ้ ร​อ น​ใจ​กจ​็ ะ​มา​ทำพิธข​ี อ​พร​จาก​ปพ​ู ระธาตุท​ ​ี่ ศาล​นี้ ซ​ งึ่ ส​ ะทอน​ใหเ​ห็นก​ าร​ผสม​ผสาน​ของ​ความ​เชือ่ เ​รือ่ งผีก​ บั พ​ ระ​ ที่​ยังคง​อยู​ควบคู​กัน​ใน​สังคมชนบท​อีสาน​ได​เปน​อยาง​ดี ​ ศาสนสถาน​พระธาตุ​เมือง​พิณ​มี​ความ​สำคัญมาก​ใน​ครั้ง​ อดีต ​เรื่อย​มา​จน​ถึง​เมื่อ​ประมาณ ​๓๐ ​ป​ที่ผานมา ​ความ​สำคัญ​ ของ​พระธาตุเ​มือง​พณ ิ เ​ริม่ มีน​ อ ยลง เ​พราะ​สภาพ​ทาง​เศรษฐกิจแ​ ละ​ สังคม​ของ​ชุมชน​โดย​รอบ ​รวม​ทั้ง​ปจจัย​แวดลอม​อีก​หลายๆ​ ​อยาง​ จาก​อดีต​เคย​มี​การ​ทำพิธี​ขอขมา​และ​บวงสรวง​ขอ​พร​พระธาตุ​กอน​ ที่​จะ​ลงมือ​ทำนา​ใน​ฤดูฝน ​ ​พ ระธาตุ ​เมื อ ง​พิ ณ ​มิ ​ได ​เป น ​เพี ย ง​พ ระธาตุ ​เจดี ย  ​เนื่ อ ง​ใน​ พระพุทธศาสนา​เทา​นั้น ​ในอดีต​ชาวบาน​ยัง​ให​ความ​เคารพ​ใน​ฐานะ​ เปนหลัก​เมืองที่​สิงสถิต​ขอ​งม​เห​ศักดิ์ ​เทวดา​อารักษ​ผู​ที่​สามารถ​จะ​ อำนวย​คณ ุ แ​ ละ​โทษ​ใหแ​ กบา น​เมือง ​ด​ งั น​ นั้ ช​ าวบาน​ทอ​ี่ ยูใ​ น​หมูบ า น​ ใกลเ​คียง​กจ​็ ะ​เดินทาง​มา​ทำพิธข​ี อขมา​และ​บวงสรวง​ขอ​พร​พระธาตุ​ กอน​ทจ​ี่ ะ​ลงมือท​ ำนา​ใน​ชว ง​เดือน ๖​ ต​ าม​จนั ทรคติข​ อง​ทกุ ป โ​ดย​นำ​ สิ่งของ​เครื่อง​ใช ​เงินทอง ​ขาว​เปลือก ​ขาวสาร ​กองบุญ ​กอง​บัง ​ที่​ ได​จาก​การ​รวบรวม​ของ​ครัว​เรือน​ใน​หมูบาน​มา​ถวาย​เปน​พุทธบูชา​ และ​บวงสรวง ​ ​ ชาวบาน​ใน​ชุมชน​เหลานี้​เชื่อ​วา ​ตน​เอง​คือ​ลูก​พระธาตุ​ หรือ​ขอย​ขา​พระธาตุ​เมือง​พิณ ​เหมือน​มี​คำ​สั่ง​ให​มีหนา​ที่​ดู​แล​ ปฏิบัติบูชา​ตอ​องค​พระธาตุ ​ซึ่ง​จะ​ไดรับ​ความ​คุมครอง​จาก​สิ่ง​ ศักดิ์สิทธิ์​ในองคพระธาตุ​และม​เห​ศักดิ์​หลัก​เมือง​ที่​สิงสถิต​อยู ​อัน​ เปน​ลักษณะ​แนว​ความ​เชื่อ​ของ​ผูคน​ที่​อยู​ใน​สถาน​ที่​ที่​มี​ปูชนียสถาน​ ปูชนียวัตถุที่สำคัญ มี​ความ​ศักดิ์สิทธิ์​และ​มี​ความ​เกา​แก ​ เ​ขต​ขอ ย​ขา พ​ ระธาตุเ​มือง​พณ ิ ม​ อ​ี ยูห​ ลาย​หมูบ า น​ดว ย​กนั ท​ งั้ ใ​น​ เขต​อำ​เภอ​นากลาง ศ​ รีบ​ ญ ุ เ​รือง แ​ ละ​อำ​เภอ​เมือง​หนองบัวลำภู​รวม​ แลว​กวา ​๓๐ ​หมูบาน ​การ​จัด​พิธี​บวงสรวง​บูชา​พระธาตุ​ชาวบาน​ ใน​แตละ​หมูบาน​จะ​นัด​แนะ​วัน​ใน​การ​เดินทาง​มา​ประกอบพิธี​พรอม​ กัน ​ใน​วัน​นั้น​ก็​จะ​มี​การ​เขาทรง​และ​ชุมนุม​ฟอน​ผี​กัน​ทั้งวัน ​มี​การ​ พยากรณ​น้ำทา​ฟา​ฝน ​ชีวิต​คน​ สัตว ​รวม​ถึง​เหตุการณ​ตางๆ​ ​ที่​จะ​ เกิดขึ้น​ใน​แตละ​ป ​​ ​ แต​ใน​ปจจุบัน​วัฒนธรรม​ความ​เชื่อ​เรื่อง​ขอย​ขา​พระธาตุ​เริ่ม​ หาย​ไป ​เหลือ​เพียง​ไม​กี่​หมูบาน​ที่​ยังคง​เดินทาง​มา​บวงสรวง​อยู ​แต​

ก็​ไมมี​พิธีรีตอง​ยิ่ง​ใหญ​อยาง​แต​ครั้ง​เกากอน ​ ด ว ย​ส ภาพ​ท าง​เศรษฐกิ จ ​ใน​ป  จ จุ บั น ​บั ง คั บ ​ใน​แ ต ล ะ​ หมู  บ  า น​เหลื อ ​แ ต ​ผู  สู ง อายุ ​กั บ ​เด็ ก ​แ ละ​เยาวชน​วั ย หนุ  ม สาว​ ส ว น​รุ  น ​พ  อ ​รุ  น ​แ ม ​ห รื อ ​วั ย กลางคน​ก็ ​ไป​ป ระกอบ​อ าชี พ ​ต  า งถิ่ น​ นานๆ​ ​ค รั้ ง ​ถึ ง ​จ ะ​ก ลั บ ​ม า​ที่ ​บ  า น ​ส  ง ​แ ต ​เพี ย ง​เงิ น ​เท า ​นั้ น ​ม า จุน​เจือ​ครอบครัว ​เยาวชน​รุน​ใหม​อาง​ดวย​ไมมี​เวลา​จาก​การ​ที่​ ไป​เรียน​หนังสือ ​สภาพสังคม​ของ​วัยรุน​ใน​ทองถิ่นเริ่ม​เปลี่ยน​แปลง​ไป​จาก​อดีต​ที่​รุนกอนๆ​ ​เคย​ไป​มา​หาสู ​ไป​เอา​บุญ​หรือ​ ร ว ม​ง านบุ ญ ​ใน​ห มู  บ  า น​ใกล ​เคี ย ง ​ห รื อ ​แ ม ​แ ต ​ก าร​พ บปะ​กั น​ ใน​งาน​บวงสรวง​พระธาตุ ป​ จ จุบนั ว​ ยั รุน ใ​น​แตละ​หมูบ า น​จบั กลุม ก​ นั ​ เปน​อันธพาล​แลว​ยกพวก​ตี​กัน​กับ​วัยรุน​ใน​หมูบาน​ใกล​เคียง ​สราง​ ปญหา​เปน​อยาง​มาก​ใน​เขต​ชุมชน​ขอย​ขา​พระธาตุ​เมือง​พิณ​และ​ ทองถิ่น​อื่นๆ​ ​คน​จาก​หมูบาน​หนึ่ง​ไม​สามารถ​เดิน​ทางผาน​หรือ​ไป​ ยังอีก​หมูบาน​หนึ่ง​ได ​ขาด​การ​ติดตอ​กัน​ของ​คน​วัย​เดียว​กัน ​เพราะ​ ตาง​ฝาย​ตาง​จอง​จะ​ทำราย​หรือ​เลนงาน​กัน ​ ​สงผล​ให​เกิด​ปญหา​ ที่​ผู​ใหญ​ยัง​มอง​ไม​เห็น​หนทาง​แก​ไข​ใน​ปจจุบัน​และ​ใน​อนาคต ​ใน​ งานบุญประ​เพณี​หรือ​กิจกรรม​ทาง​สังคม​ที่​เคย​มี​การ​เดินทาง​ไป​ ชวยงาน​กัน ​ไป​เอา​บุญ​รวม​กัน​ก็​เริ่ม​จางหาย​ไป ​ ​ ถาห​ าก​ไมร​บี ป​ ลูกจ​ ติ สำนึกแ​ ละ​รบี ป​ รับตัว ป​ รับส​ ภาพ สังคม​ เสีย​ตั้ง​แต​วันนี้ ​โดย​ที่ทาง​ผู​หลัก​ผู​ใหญ​ในทองถิ่น​ตอง​เปน​ตัวอยาง​ที่​ ดีแ​ ละ​ควบคุมพ​ ฤติกรรม​ทน​ี่ อก​ลน​ู อกทาง​ของ​คน​ใน​ชมุ ชน​ของ​ตน​ให​ อยู​ใน​กฎระ​เบียบ​ทาง​สังคม​ให​ได ​​ ​ การ​ฟนฟูประ​เพณี​การ​บวงสรวง​บูชา​พระธาตุ​เมือง​พิณ​ขึ้น​ มา​อีกครั้ง ​นา​จะ​เปน​วิธีการ​สำคัญ​ใน​การ​สราง​ความส​มาน​สามัคคี​ ของ​คน​ใน​ทองถิ่น​กลับ​มา​ได​อีกครั้ง ​เพราะ​ทุกคน​ยังมีค​ วาม​ศรัทธา​ ตอ​องค​พระธาตุ​เมือง​พิณ​ไม​เสื่อม​คลาย ​นอกจาก​จะ​เปนการ​รักษา​ วิถธ​ี รรม​เนียม​โบราณ​เอา​ไวแลว ย​ งั ส​ ามารถ​พฒ ั นา​ไป​สก​ู าร​สง เ​สริม​ การ​ทอง​เ​ที่ยว​เชิง​วัฒนธรรม​ได​อยาง​เหมาะสม

​ ​

ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๑๙

แนะนำ​หนังสือ

‘​กัม​โพช’​ พช’​ ​​

C​am ​ ​bo​ ​d​g​e​ ​T​h​e​ ​C​u​l​t​i​v​a​t​i​o​n​ ​o​f​ ​ a​ ​N​a​t​i​o​n​,​ ​1​8​60​ -​​19​ ​45​ ​ ผ​ ู​แตง/​แปล ​​P​en​ ​n​y​ ​E​d​w​a​r​d​s​ ​ผู​แนะนำ ​​วลัยล​ ักษณ ​ทรง​ศิริ

​

​

ป​ที่​พิมพ ​​๓๐ ​พฤศจิกายน ​๒๕๔๒ ​ฉบับ​ปรับปรุง​พิมพ​ครั้ง​แรก​เมื่อ ๒๐๐๗​ ​​โดย ​U​n​i​v​e​r​s​i​t​y​ ​o​f ​ H​a​w​a​i​’​i​ ​P​r​es​ ​s​ ​สำนักพิมพ ​Si​​l​k​wo​ ​r​m​ ​bo​ ​o​k​s,​​ ​๒๐๐๘​ ​ปกออน ​ขนาด ​๑๓.๕ ​x​ ๒๐​ ​ซม.​ จำนวน ​๓๔๙​ ​หนา ​​ ​ ผูเ​ ขียน​ดำรง​ตำ​แหนงผ​ ชู ว ย​ศาสตราจารยแ​ หงโ​ครงการ​เอ​เชีย​ ตะวันออก​เฉียง​ใตศ​ กึ ษา​ทม​ี่ หาวิทยาลัยเบริก์ เ​ลย แ​ คลิฟ​ อรเ​นีย เ​ธอ​ เขียน​บทความ​จำนวน​มาก​ใน​เรื่อง​วัฒนธรรม ​ลัทธิอาณานิคม ​เพศ​ สภาพ​และอัต​ลักษณ​แหงชาติ​ใน​ทั้ง​กัมพูชา​และ​พมา ​ ​งาน​เขียน​เลม​นี้​ปรับ​มาจาก​วิทยานิพนธ​ปริญญา​เอก​ที่​ มหาวิทยาลัยโ​ม​นาช อ​ อส​เตร​เลีย ก​ าร​ศกึ ษา​ครัง้ นีใ​้ ชข​ อ มูลม​ ากมาย​ หลาย​ดาน​ทั้ง​ภาษา​ฝรั่ง​เศส​​และ​เขมร ​จาก​หอ​จดหมาย​เหตุ​ตางๆ​​ วารสาร​นิตยสาร ​ ผู​เขียน​ตั้ง​ใจ​ใช​ชื่อ ​‘​กัม​โพช’​ ​[​C​a​m​b​o​d​g​e​]​ ​เพราะ​มองวา น​ ค​ี่ อื ผ​ ล​ผลิตข​ อง ‘​ก​ าร​แสดงตัว’​‘​ก​ าร​รวม​หลาย​สงิ่ เ​ขาด​ ว ย​กนั ’​แ​ ละ ​ ‘​ความ​สับสน’​ ​จาก​จินตนาการ​ของ​ชาว​ฝรั่ง​เศส ​ซึ่ง​เปน​โครงสราง​ ทาง​ภูมิศาสตร​และ​การ​เมือง​ของ​เจา​อาณานิคม ​เปนการ​ใช​ใน​ชวง​

๒๐

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

ทีอ​่ ยูใ​ น​ระยะ​การ​เปนอ​ าณานิคม​ของ​ฝรัง่ เ​ศส​ทอ​ี่ ยูใ​ น​กรอบ​แนว​หลัก​ ใน​การ​สราง​ชาติภาย​ใต​กรอบ​ของ​พื้น​ที่​และ​เวลา​ใน​ชวง​นั้น ​ ​​ ฝรัง่ เ​ศส​สราง​ศลิ ปะ​ลกู ผสม ‘​ส​ ถาปตยกรรม​แหงชาติก​ มั พูชา’​​ โดย​นำ​เอา​แบบอยาง​เมือง​พระนคร​มา​ผสม​ผสาน โ​ดย​เฉพาะ​ทพ​ี่ บ​ใน​ เมืองหลวง​ใหม ​พนม​เปญ ​เพราะ​รูป​แบบ​ปจจุบัน​นั้น ​ฝรั่ง​เศ​สมอง​ วา​เขมร​เปน​ชาติ​ที่​เสื่อม​ไป​แลว​จาก​อารยธรรม​แบบ​เมือง​พระนคร ​ ​ นัก​วิชาการ​ฝรั่ง​เศส ​เชน ​S​u​z​a​n​n​e​ ​K​a​r​p​e​l​e​s​ ​กลับ​มี​ บทบาท​สำคัญ​ใน​การ​จัดตั้ง​สถาบัน​พุทธ​และ​หองสมุด​แหงชาติ​ เปนการทำให​ศาสนาพุทธ​เกี่ยวของ​กับ​ทาง​ใจ​และ​ไม​เกี่ยวกับ​ ราก​เหงา​ใน​ศาสนาฮินดู​หรือ​การ​นับถือ​ผี ​เธอ​คน​นี้​ชวย​สราง​ให​ ศาสนาพุทธแบบเถรวาทเปน​ศาสนา​ประจำชาติ​สืบมา ​และ​เปน​ สวนสำคัญ​ใน​การ​วางรากฐานประ​เทศ​ที่​สรางขึ้น​ใหม ​ ​ ความ​เปน ‘​ช​ าตินยิ ม​กมั พูชา’​ผูเ​ ขียน​อธิบาย​วา เ​ปนผล​ผลิต​ โดย​เจา​อาณานิคม ความคิด​ของยุ​โรป​คือ​ผูสืบตอ​หรือ​รักษา​มรดก​ อัน​เกา​แก​พวก​ชาติ​อาณานิคม​ไม​สามารถ​ดู​แล​ได ​​และ​รับ​มา​ใช​โดย​ ชาว​กัมพูชา​ใน​ระยะ​ของ​การ​สราง​ชาติ​ภายหลัง​ไดรับ​เอกราชใน​ชวง​ เริ่มตน​ของ​ความ​เปน​ชาติ ​ปราสาท​หิน​ทั้งหลาย​คือ​ซาก​ปรักหักพัง แตพ​ วก​เขา​เห็นเ​ปนส​ ญ ั ลักษณร​ว ม​ของ​ความรูส กึ ใ​หมใ​น​การ​เปนช​ าติ​ กัมพูชา ​และ​แม​จะ​เปน​ใน​ยุค​ของ​เขมร​แดง​ที่​นำ​โดย ​พล ​พต ​ซึ่ง​นำ​ เอา​แนวคิด​แบบ​สังคมนิยม​มารก​ซิส ​(​ผิดๆ​ ​ผู​เขียน​เปรียบ​เปรย​วา​ ในขณะ​มารก​เสนอ​ให​นำ​เอา​ความ​เสมอภาค​ไป​สู​เหลา​ชาวนา ​แต​ พล ​พต ​กลับ​ทำ​ให​ทุกคน​เปน​ชาวนา​ให​เทา​กัน​ให​หมด-​-​ดัง​นั้น​เอง​ จึง​เกิด​เหตุการณ​ทุง​สังหาร)​ ​ซึ่ง​ใน​ระยะ​ดังกลาว ​ใน​ธงชาติ​ก็​ยังคง​ นำ​สัญลักษณ​ของ​ปราสาท​นคร​วัด​มา​ใช ​แมวา​จะ​เปน​สัญลักษณ​ที่​ มาจาก​ผูปกครอง​ใน​ยุค​โบราณ​ก็ตาม ​ หนังสือ​เลม​นี้​เริ่มจาก​บทนำ​ที่​อธิบายความ​เปนมา​โดย​ทั่ว​ ไป​ของ​สถานการณ​ใน​การ​เปน​อาณานิคม​ของ​ฝรั่ง​เศส ​การ ​‘​สราง​ ประวัตศ​ิ าสตร’​ความ​หมาย​และ​การ​ศกึ ษา​เรือ่ ง​ลทั ธิอาณานิคม ล​ ทั ธิ​ ชาตินยิ ม​และ​ระบบ​สญ ั ลักษณน​ ยิ ม ใ​น​การ​ศกึ ษา​ชว ง​ยคุ อ​ าณานิคม​ และ​หลังอ​ าณานิคม แ​ นวคิดข​ อง​ความ​เปนช​ าติท​ เ​ี่ ริม่ ใ​น​ฝรัง่ เ​ศส​ตงั้ แ​ ต​ ทศวรรษ​ที่ ๑​ ๘๘๐ ห​ ลักการ​ซงึ่ น​ กั ค​ ดิ ช​ าว​ฝรัง่ เ​ศส​เนนว​ า อ​ ยูท ี่ “​มรดก​ ความ​รำ่ รวย​ของ​ความทรงจำ”​แ​ ละ “​ความ​ปรารถนา​ทจ​ี่ ะ​ทำ​ใหค​ ณ ุ คา​ ของ​มรดก​เหลานี้​ปรากฏ​อยู​ตอ​ไป”​ ​ความ​ร่ำรวย​ทาง​วัฒนธรรม​ ของ​บรรพบุรุษ​คือ​วัฒนธรรม​ของ​ชาติ​ใน​พื้น​ที่​ของ​ความ​เปน​ชาติ จำ​เปน​ตอง​มี​อดีต​และ​ความทรงจำ ​ถือวา​มี​อิทธิพล​ตอ​ชาว​ฝรั่ง​เศส​​ และ​ชาวยุโ​ร​ปอ​ยา ง​มาก ซ​ งึ่ ผ​ คู น​ใน​อาณานิคม​ตา ง​รบั เ​อา​แนวคิดเรือ่ ง ​ศาสนา​แหงชาติ​และ​ความ​ภาคภูมิ​ใจ​ใน​ชาติ​สง​ตอมา​ให​คน​ทองถิ่น​ ใน​กมั พูชา​ใน​ชว ง​ศตวรรษ​ที่ ๑​ ๙ ซ​ งึ่ ก​ ย​็ งั ไ​มมค​ี วาม​เขาใ​จ​ใน​เรือ่ งชาติ​​ และ​ความ​เปน​ชาติ ​ใน​สำนึก​ของ​หมู​ชาว​กัมพูชา ​จนกระทั่ง​ตน​ ศตวรรษ​ที่ ​๒๐ ​และ​อยูภาย​ใน​กลุมคน​ชั้นสูง​เทา​นั้น ​ จน​ราว​ปลาย​ศตวรรษ​ที่ ​๑๙ ​เมือง​พระนคร​ถูก​ยก​จาก​พวก​ นัก​วิชาการ ​เจาหนา​ที่​อาณานิคม ​นัก​เขียน​ชาว​ฝรั่ง​เศส​ขึ้น​เหนือ​ สิ่ง​อื่น​ใด​ใน​ฐานะ​ของ​ความ​รุง​เรือง​แหง​อดีต ​และ​ถูก​นำ​เสนอ​เปน​

สุดยอด​แหง​ความ​พยายาม​ระดับชาติ​ใน​การ​ทำงาน​ทาง​วิชาการ​ เปนการ​ประกาศ​อยาง​เปนทางการ ​เปนผล​งาน​ทาง​ทัศนศิลป ​และ​ เปนตัว​แทน​ที่​ประดิษฐ​ขึ้น​เพื่อ​ใช​อนุสรณสถาน​ใน​ประวัติ​ศาสตร​รัฐ​ ชาติ​กัมพูชา ​และ​นำ​เสนอ​ให​เห็นวา ​คน​เขมร​คือ​ผูสืบตอ​มาจาก​ อาณาจักร​ที่​สูญหาย​ไป​เมื่อ​พันป​ที่​แลว ​ แนวคิด​ใน​เรื่อง​การ​สูญหายหรือ​บาน​เมือง​ที่​เสื่อม​ไป​เปน​ สวนหนึ่ง​ใน​แนวคิด​ของ​ชาวยุ​โรป​ที่​ตอง​เขา​ไป​ทำ​ให​มรดก​เหลานี้​ กลับค​ นื ข​ นึ้ ม​ า​ใหม ซ​ งึ่ น​ ำมา​ใชกบั ช​ าติก​ มั พูชา ด​ ว ย​การ​รกั ษา​ประ​เพณี ​วัฒนธรรม​ที่​สืบทอด​จาก​ยุคกอน​เอา​ไว ​โดย​มี​ปราสาท​นคร​วัด​ หรือ​โบราณสถาน​ตางๆ​ ​เปน​เครื่อง​ยืนยัน ​รวม​ทั้งน​โยบาย​ที่​ลง​ ไป​สู​การ​ศึกษา​ศาสนา ​การ​สื่อสาร ​การ​สรางภาพ ​การ​ประดิษฐ​ สิง่ ต​ า งๆ​ก​ าร​แสดง​นาฏศิลป พ​ พิ ธิ ภัณฑ แ​ ละ​งาน​โบราณคดี แ​ นวคิด​ ของ​ฝรั่ง​เศส​ใน​เรื่อง​เหลานี้​สราง​ความ​เปนกัม​โพช​ให​เปน​รูปธรรม​ และ​แพรกระจาย​ไป​สู​ผูคน​ใน​กัมพูชา​อยาง​ชาๆ​ ​ หนังสือ ​N​a​g​a​r​a​v​a​t​t​a​ ​ที่​ทำขึ้น​ใน​ชวง​ทศวรรษ​ที่ ​๑๙๓๐​ รับ​เอา​จินตนาการ​ใหม​ดังกลาว​ที่​คอยๆ​ ​สะสม​ตัว​ขึ้น​มา ​โดย​มี​การ​ ใช​คำ​วา​ชาติ​หรือ​เชื้อชาติ ​โดย​มี​การ​ระบุ​ไป​อีก​ใน​การ​ใช​วา​เขมร​เดิม​ หรือ​ลูก​ชาว​เขมร ​และ​อื่นๆ​​ที่​นำ​เอา​ความ​หมาย​ของ​ชาติ​เขมร​จาก​ ที่​เคย​มี​อยู​แต​เฉพาะ​เรื่องราว​ของ​ราชวงศ​ให​กลาย​เปน​เรื่อง​ของ​คน​ ทั่ว​ไป ​และ​ทำ​ให​ศาสนา​เขมร​คือ​พุทธศาสนา​รวม​ทั้ง​การ​เปน​คน​ เชื้อสาย​เขมร​ดวย ​จน​ทำ​ให​ผู​ที่​นับ​ถือศาสนา​อื่น​กลาย​เปน​คน​อื่น ​ไม​ใช​คน​เขมร​ไป ​ถือ​เปนการ​สราง​ความ​เปน​ชาติ​ที่​สราง​ปญหา​ตอ​ เนือ่ ง​ตอ มา​อกี ใ​น​หมูป​ ญ  ญาชน​ของ​เขมร​ทงั้ หลาย​ซึง่ ส​ ะทอน​ถงึ ก​ าร​ ลอก​แบบ​เอา​แนวคิดแ​ บบ​ยคุ อ​ าณานิคม​มา​อยาง​ภาคภูมใ​ิ จ​ใน​ความ​ เปน​เขมร​เดิม​และ​ลูก​แหง​เขมร ​ ซึ่ง​ปญญาชน​เหลานี้​เองที่​นำ​เอา​แนวคิด​เรื่อง​ความ​เปน​ ‘​กมั โ​พช’​ม​ า​ใชกบั ค​ วาม​เปนช​ าติข​ องประ​เทศ​กมั พูชา​ใน​ชว ง​ยคุ ห​ ลัง​ อาณานิคม​มา​แลว

​ใน​งาน​ของ อง ​​E​d​w​a​r​d​s​​ ​แ​ ยกยอย​ราย​บท​ออก​เปน

​ บท​ที่ ​๑ สำรวจ​ใน​กรณี​แนวคิด​เรื่อง ​‘​เมือง​พระนคร’​ ​ใน​ ฐานะ​การ​เปน​สถาน​ที่​ซึ่ง​คนยุ​โรป​จินตนาการ​เกี่ยวกับกัม​โพช ​จาก​ การ​มา​ถึง​ของ​นัก​สำรวจ ​ออง​รี ​มู​โอต ​[​H​e​n​r​i​​M​o​u​h​o​t​]​​ใน​ป ​ค.ศ.​ ๑๘๖๐ ​(​พ.​ศ.​ ๒๔๐๓)​ ​จน​ถึง​การ​กอสราง​เมืองหลวง ​พิพิธภัณฑ​ อนุสาวรีย ​นิทรรศการ ​และ​การ​ขุดคน​ทาง​โบราณคดี ​โดย​สำรวจ​ อิทธิพล​ที่​เปน​มรดก​ของ​ชาวยุ​โรป​สง​ตอมา ​กระบวนทัศน​ทาง​ สังคม​และ​วัฒนธรรม​ใน​การ​สราง​นคร​วัด​ให​เปลี่ยน​ไป​จาก​แหลง​ โบราณสถาน​ศักดิ์สิทธิ์​กลาย​เปน​สัญลักษณ​ของ​การ​สราง​รัฐ​ชาติ​ สมัย​ใหม ​การ​เคลื่อน​ยาย​เมืองหลวง​ใน​สมัย​อาณานิคม​ไป​ที่​กรุง​ พนมเปญ ​บท​ท ​ ่ี ๒ สำรวจ​การ​แปล​มมุ มอง​เหลานีไ้ ปสูก ารสราง สภาวะแวดลอม​การ​เปน ​‘​ลักษณะ​ของ​ชาติ​เขมร’​​ที่​แทจริง ​และ​ลัทธิ​ของ​ ‘​ความ​คลาย​กัน’​ ​ที่​เห็น​จาก​การ​ผสม​ผสาน​สัญลักษณ​แบบ​เมือง​ พระนคร​เขา​ไป​ใน​เมืองหลวง​ใหม​ของ​กัมพูชา​เหมือนกับ​ที่​ปารีส

​ บท​ที่ ​๓ ​ คือ​การ​เปลี่ยน​แปลง​จาก​แบบยุ​โรป​เปน​แบบ​ กัมพูชา ​สำรวจ​การ​เกิดขึ้น​ของ​รูป​แบบ​ที่​เปลี่ยน​แปลง​สำคัญ​สอง​ ประการ ​ผู​ที่​เปน​นักปราชญ​ทองถิ่น​ดาน​วรรณกรรม​ที่​เกี่ยวกับ​ทาง​ โลกและคน ผ​ ท​ู ม​ี่ ส​ี ว นรวม​ใน​การ​สรางตัวเ​ขียน​ของ​ชาติเ​ขมร​สำหรับ​ คนยุ​โรป​​และ​ชาว​กัมพูชา ​การ​เปลี่ยน​แปลง​ไป​สู​อาณาจักร​ของ​การ​ ปฏิบัติ​ทาง​ศาสนา​และ​ตำรา​ทาง​พุทธศาสนา​ตางๆ​ ​ บท​ที่ ​๔ ​ สำรวจ​ผ ล​จ าก​ก าร​แ ทรก​แ ซง​ค ณะสงฆ ​ข อง​ กัมพูชา ​และ​การ​กำหนดการ​ให​ความรู​ทาง​พุทธศาสนา​ใน​ฐานะ​ เปน​ศาสนา​ประจำชาติ​โดย​นัก​วิชาการ​ชาว​ฝรั่ง​เศส​​และ​การ​ปฏิรูป​ คณะสงฆ ​โดย​การ​กอตั้ง​คณะกรรมการ​ผูปกครอง​อาณานิคม​ใน​ ทศวรรษ​ที่ ​๑๙๒๐ ​ บท​ที่ ​๕ การ​ตรวจสอบ ​‘​การ​ทำ​ให​เปน​ฮินดู’​ ​และ​การ​ ทำลาย​ความ​ศักดิ์สิทธิ์​ของ​เมือง​พระนคร​แบบ​ที่​เคย​เปน ​และ​เสียง​ สะทอน​ระหวาง​ชาวฝ​รั่ง​เศส​​และ​กลยุทธ​ใน​การ​เพิ่ม​เงิน​กองทุน​ใน​ การ​อนุรักษ​ปราสาท​หิน ​ตาม​ดวย​การ​กอตั้ง​โครงการ​อนุรักษ​อยาง​ เปนทางการ​ใน​ป ค​ .​ศ.​๑๙๐๗ ผลจา​กการ​ขดุ คนท​ าง​โบราณคดีส​ มัย​ อาณานิคม​ที่​เมือง​พระนคร​ทามกลาง​ระบบ​ความ​เชื่อ​ของ​ชาวบาน​ ผาน​ผล​งาน​ของ​กวีช​ าว​เขมร​ผโ​ู ดงดัง โ​ดย​สำรวจ​การ​เขาไ​ป​เกีย่ วของ​ ของ​กลุม​ผูบริจาค​ชาว​เขมร ​สมาชิก​คณะกรรมการ ​และ​คน​งาน ​ใน​ การ​อนุรกั ษก​ ลุม โ​บราณ​ทเ​ี่ ปนป​ ราสาท​หนิ ​เ​นนไ​ป​ทโ​ี่ รง​เรียน​ประณีต​ ศิลป​ที่​กอตั้ง​โดย​เจา​อาณานิคม ​ บท​ที่ ​๖ ตรวจสอบ​แผนการ​จาก​ยคุ อ​ าณานิคม​ทงั้ ม​ มุ มอง​ ของ​ความ​เปนเ​ขมร​และ​พนื้ ท​ สี่​ ำหรับม​ ุมมอง​แบบ​เขมร แ​ ละ​สำรวจ​ การ​กำ​เนิด​ของ​ผลิตภัณฑ​ทาง​ศิลปะ​แบบ​เฉพาะ​เจาะจง​ใน​ฐานะ​ที่​ เปน​รูปธรรม​ของ ​‘​ลักษณะ​แหงชาติ’​​แบบ​เขมร ​ บท​ที่ ​๗ ​ไป​สู​การ​สำรวจ​การ​ทำ​ให​คณะสงฆ​เปน​เรื่อง​ทาง​ โลก ​ความค​ลาง​แคลง​ใจ​ของ​คณะ​ผูปกครอง​คณะสงฆ​ใน​การ​ดู​แล​ การ​เก็บ​ภาษี ​โรง​เรียน ​และ​บันทึก​ภาพสะทอน​ของ​ความ​กังวล​ของ​ ชาว​ฝรัง่ เ​ศส​ใน​การ​แยก​เอา​ศาสนจักร​ออกจาก​อาณาจักร พ​ รอมกับ​ พิจารณา​มุมมอง​ของ​พระสงฆ​นัก​ปฏิรูป​ชาว​กัมพูชา​ใน​การ​สราง​ ลักษณะ​ของ​ภาษา​เขมร​ประจำชาติ ​ บท​ที่ ​๘ ​ สำรวจ​บทบาท​ของ​การ​เปนส​ ถาบันท​ าง​การ​ศกึ ษา​ และวัฒนธรรม​ที่​สำคัญ​ซึ่ง​กอตั้ง​โดย​เจา​อาณานิคม ​คือ ​หองสมุด​ หลวง​ที่​โดด​เดน​และ​สถาบัน​ทาง​พุทธศาสนา ​ซึ่ง​ถูก​กอตั้ง​แบบ​ คูขนาน วัตถุ​ประสงค​เพื่อ​ปอง​กัน​คณะสงฆ​ออกจาก​อิทธิพล​ของ​ สยาม​และ​เชื่อม​ตอ​ทั้ง​สงวน​ความพิ​เศษ​ของ​พุทธศาสนา​แบบ​ใน​ เขมร ​ บท​ที่ ​๙ สำรวจ​การ​มา​บรรจบ​ของ​แนว​โนม​เหลานี้​และ​ สถาน​ที่​เกิด​เหตุการณ​สำคัญ​ใน​ชวง​ทศวรรษ​แหง​ความ​เคลื่อน​ไหว​ เมือ่ คณะสงฆ ป​ ราชญผ​ รู ู ส​ อื่ ส​ งิ่ พิมพ แ​ ละ​กลุม ส​ มาคม​ตา งๆ​ก​ ลาย​ มา​เปนแ​ นวรวม​ใน​การ​แปลความ​แนวคิด ก​ ฎ​เกณฑ​ขอค​ วร​ประพฤติ​ ใน​การ​เปน​คนกัม​โพช ​ใน​การ​เคลื่อน​ไหว​ของ​ชาติ​สมัย​ใหม ​จาก​ป​ ค.ศ.​๑๙๓๕ ​จน​ถึง ​ค.​ศ.​๑๙๔๕ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๒๑

​ บท​ที่ ​๑๐ ​ การ​สรุป​ยอ​ที่​สะทอน​การ​แตก​ยอย​แนวคิด​แบบ​ อาณานิคม​สราง ​‘​กรณี​ปราสาท​หิน’​​ของ​ยุค​อาณานิคม​มา​ใช​ใน​การ​ เมือง​แบบ​หลัง​ยุค​อาณานิคม ​และ​วาดภาพราง​เรื่อง ​‘​กัม​โพช’​ ​ที่​ ยืนยาว ​และ​ความ​เพอฝน​ที่​มี​ใน​อาณาจักร​แหง​วาทกรรม​ของ​ชวง​ ยุค​หลังจาก​ไดรับ​เอกราช​แลว ​ สำหรับ​คน​ไทย​ที่​สน​ใจ​ใน​ประวัติ​ศาสตร​ใน​ยุค​อาณานิคม​ และ​หลัง​อาณานิคม​ของ​กัมพูชา ​อาจ​จะ​งุนงง​กับ​เรื่อง​กรณี​ปญหา​ ปราสาท​เขา​พระ​วหิ าร​หรือก​ รณีก​ าร​ขนึ้ ทะ​เบียน​หนังใ​หญห​ รือน​ าฏ​ศิลป​ของ​กัมพูชา​ให​เปน​วัฒนธรรม​ที่​จับตอง​ไม​ได​ของ​ยู​เนส​โก ​ควร​ ทำความ​เขา​ใจ​กับ​วาทกรรม​เรื่อง​ปราสาท​หิน​และ​ยุคสมัย​เมือง​ พระนคร​ที่​ได​รับมรดก​ทาง​ความคิด​มาจาก​เจา​อาณานิคม​ฝรั่ง​เศส​​ และ​สงผาน​ไป​สู​ชาว​กัมพูชา​ทั้งมวล ​จน​เขา​ใจ​วาอาณาจักร​เมือง​ พระนคร​อนั ร​งุ เ​รือง​นนั้ เ​ปนเ​จาของ​ดนิ แ​ ดน​ทกุ แ​ หงท​ ว​ี่ ฒ ั นธรรม​เขมร​ สง​อิทธิพล​ไป​ถึง ​ตลอดจน​เขา​ใจ​ใน​เรื่อง​ของ​ความ​เปน ​‘ชาตินิยม’​​ ของ​ค น​กั ม พู ช า​ที่ ​ผู ก ​ติ ด ​ต น​แ ต ​เรื่ อ ง​จิ น ตนาการ​จ าก​ส มั ย ​เมื อ ง​ พระนคร​ที่​ฝรั่ง​เศส​สราง​ไว​ให ​ และ​เพือ่ จ​ ะ​สราง​ปรากฏการณเ​หลานีใ​้ หเ​กิดก​ ระ​แส​ความ​รกั ​ ชาติ ​จึง​ตอง​ใช​สยาม​เปน​เจาของ​บาด​แผล ​ฝาย​ที่​รักษา​วัฒนธรรม​ อัน​ยิ่ง​ใหญ​ของ​เขมร​ผาน​ทาง​นาฏ​ศิลป​ไว​ให ​แต​ไม​เคย​เปน​เจาของ​ เพราะ​สิ่ง​เหลานี้​สืบทอด​เปนของ​อาณาจักร​เมือง​พระนคร ​ดัง​นั้น​ สิง่ เ​หลานีแ​้ มจ​ ะ​ผา น​มา​ทาง​สยาม​หรือไ​มก​ ต็ าม ไ​มใ​ชเ​รือ่ งสำคัญ แ​ ต​ เพราะ​เปน​สิ่ง​ที่​แสดง​ถึง​ความ​ยิ่ง​ใหญ​ของ​คน​เขมร​ในอดีต​ที่​สงผาน​ มายัง​ปจจุบัน ​วาทกรรม​ของ​ชาว​ฝรั่ง​เศส​ที่​ถือวา​อาณาจักร​อัน​รุง​เรือง​ นั้นสาป​สูญ​ไป​แลว ​คง​เหลือ​แต​เพียง​ชาว​เขมร​ที่ ​‘​เสื่อม’​ ​ในทาง​ วัฒนธรรม​และประ​เพณี​มา​กวา​พันป​แลว​คง​อยู ​จึง​ไม​ได​ให​ความ​ สำคัญ​แก​คน​เขมร​แต​อยาง​ใด ​แตกลับ​ไป​ฟนฟู​บูรณะ​โบราณสถาน​ พิพิธภัณฑ​ตางๆ​ ​และ​สราง​แนวทาง​การ​ศึกษา​ศิลปะ​และ​ประวัติ​ศาสตรแ​ บบ​ฝรัง่ เ​ศส​เอา​ไว ซ​ งึ่ ฝ​ า ย​สยาม​หรือประ​เทศ​ไทย​กร​็ บั ม​ า​เต็ม​ รูปแ​ บบ​เชนก​ นั ​ส​ งิ่ เ​หลานีต​้ า ง​ตกทอด​มา​ถงึ ก​ าร​สราง​ชาติก​ มั พูชา​ท​ี่ ผาน​เรื่อง​ราย​แรง​ตางๆ​​มา​กวา ​๕๐ ​ป ​ใน​ปจจุบัน ​ชาว​กัมพูชา​จึง​ใช​ ประวัตศ​ิ าสตรแ​ บบ​ใน​ยคุ อ​ าณานิคม​ทเ​ี่ ปนจ​ นิ ตนาการ​ของ​ชาว​ฝรัง่ -​ เศส​มา​ตดั สินป​ ระวัตศ​ิ าสตรข​ องประ​เทศ​เพือ่ นบาน​ตา งๆ​แ​ ละ​กลาย​ เปนการ​สราง​ปญหา​มากกวา​เดิม ​ เมื่อ​กลาว​ถึง ​‘​ชาตินิยม’​ ​ไทย​ใน​กรณี​การ​ประทวง​เรื่อง​เขา​ พระ​วหิ าร ​ก​ ค​็ วร​จะ​เขาใ​จ​ถงึ “​ก​ าร​สราง​ชาติแ​ ละ​ความ​เปนช​ าตินยิ ม​ กัมพูชา”​ด​ ว ย​เอกสาร​งานวิจยั จ​ ำนวน​มาก​ทป​ี่ รากฏ โ​ดย​เฉพาะ​จาก ​งาน​ของ​นัก​วิชาการ​ผู​เขียน​หนังสือ​เลม​นี้ ​นา​หา​มา​อาน​ทำความ ​เขา​ใจ​ปรากฏการณ​ทาง​การ​เมือง​กับ​เพื่อนบาน​ของ​เรา ​‘​กัมพูชา’​​ ที่​เกิดขึ้น ​และ​คง​ทำ​ให​เรา​ไม​กลาย​เปน​เหยื่อ​ทาง​การ​เมือง​หรือ​ทาง​ วิชาการ​แก​พวก​ใด​หรือ​คน​กลุม​ใด​ไป​อยาง​งายๆ​

๒๒

จดหมายขาว​มูลนิธเิ​ล็ก-ประไพ วิริยะ​พันธุ

กาง​แผง ​ P​R​AP​ ​A​I​ ​B​O​O​K​ L​E​K​ ​ ​-​ ​ ​

ชุ ด งานวิ จั ย ​ท  อ งถิ่ น ​แ ละ​ส ร า ง​นั ก ​วิ จั ย ทองถิ่น​ใน​พื้น​ที่​สาม​จังหวัด​ชาย​แดน​ใต

เมื่อ​ภาค​ใต​ไม​ได​มี​เพียง​เรื่อง​ของ​ความรุน​แรง​ แต​ยังมี​เรื่องราว​ของ​ชีวิต​และ​ผูคน​มากมาย​ใน​นั้น.​..​ อานหนังสือ​ชดุ ​น​แ้ี ลว ​เรา​จะ​รจู กั ​กนั ​และ​กนั ​มากกวา​เดิม ​

เรื่อง​เลา​จาก​หมูบาน​เชิง​เขาบูโ​ด กรณี​บานตะ​โหนด

​

ผ​ ู​แตง/​แปล ​ มะ​อีซอ ​โซมะ​ดะ,​งาม​พล ​จะ​ปากิ​ยา,​​ วลัยล​ ักษณ ​ทรง​ศิริ

ราคา ​๒๓๐ บาท พิ​เศษ ​๑๙๐ ​บาท

​ ​สัมผัส​งานวิจัย​เชิง​เรื่อง​เลา​จาก​คน ​‘​บานตะ​โหนด’​ ​เพื่อ​ รับรู​ถึง​ตัวตน​ของ​คน​ใน​จากภาย​ใน ​ที่ทำงาน​รวมกับ​คน​ภายนอก​ อยาง​เทา​เทียม ​ที่นี่​มี​ระบบ​ความ​เชื่อ​อัน​หลากหลาย ​มี​ศาสนา​ และ​มี​ไสยศาสตร ​มี​ความ​ขัด​แยง ​และ​มี​ความ​รวมมือ ​พวก​เขา​ มี​กฎ​กติกา​จารีต​อยาง​ไร ​ทามกลาง​การ​ใช​ทรัพยากร​ธรรมชาติ​ ใน​สภาพ​แวดลอม​รวม​กัน ​รวม​ทั้ง​รับรู​ถึง​วิธี​ปรับตัว​ เมื่อ​มี​ความ​ เปลี่ยน​แปลง​จาก​ขางนอก​มา​กระทบ​ตอ​ชีวิต​วัฒนธรรม​ใน​แตละ​ ชวง​เวลา ​เรื่องราว​ของ​พวก​เขา​ลวน​เปน​ขอมูล​และ​ความรู​ที่​จะ​ ทำ​ให​คนนอก​พอ​เขา​ใจ​คน​ใน​ได​อยาง​ใน​พระ​ราช​ดำรัส​ที่วา ​“​เขา​ ใจ ​เขา​ถึง ​และ​พัฒนา”​​ได​อยาง​มหาศาล​ที​เดียว.​.​.​

​ยาลอ​เปน​ยะลา

​เลาขาน​ตำนาน​ใต ​

​ความ​เปลี่ยน​แปลง​ของ​

บาน​เมือง​และ​คน​รุน​ใหม ​ใน​เมือง​และ​ปริมณฑล ​เมืองยะลา

ตำนาน​เหตุการณส​ ำคัญ​ทาง​การ​เมือง ​ สถาน​ที่ ​​และ​บุคคล​สำคัญ​ของ​ทองถิ่น

ผ​ ู​แตง/​แปล ​ วลัย​ลักษณ ​ทรง​ศิริ,​​ทรัยนุง ​มะ​เด็ง,​​ อับด​ ุล​เราะ​มัน ​บาดา

ผู​แตง/​แปล ​ พล.​ต.​ต.​จำรูญ ​เดน​อุดม,​​อุดม ​ป​ตน​วงศ,​​ ศรีศั​กร ​วัลลิ​โภ​ดม ​

​ราคา ​๒๔๕ บาท พิ​เศษ ​๒๐๐ ​บาท

​ราคา ​๒๑๐ ​บาท พิ​เศษ ​๑๗๐ ​บาท

​ ​ หนังสือท​ แ​ี่ สดง​ใหเ​ห็นถ​ งึ ภ​ าพรวม​ของ​ชวี ติ ว​ ฒ ั นธรรม​ของ​ผคู น​ ใน​ทองถิ่น​ใน​ลักษณะ​องคร​วม ​[​H​o​l​i​s​t​i​c​]​ ​ของ​พื้น​ที่ทาง​วัฒนธรรม​ที่​ เรียกวา​ทองถิ่น ​ที่​สัมพันธ​เชื่อม​โยง​กับ​ผูคน​ใน​สังคม​ที่​มี​การ​เปลี่ยน-​ แปลง​เคลื่อน​ไหว​ใน​ชวง​เวลา​ทาง​ประวัติ​ศาสตร​อยาง​มี​ชีวิตชีวา ​อัน​ จะ​ทำ​ให​แล​เห็นวา ​ประวัติ​ศาสตร​ทองถิ่น​คือ​ประวัติ​ศาสตร​ที่​มี​ชีวิต ​[​L​i​v​i​ng​ ​h​i​s​t​o​r​y​]​ ​และ​คุณูปการ​อีก​อยาง​หนึ่ง​ของ​หนังสือ​เลม​นี้​ก็​คือ​ การ​จะ​ทำ​ใหคุณ​เขา​ถึง​คน​ยาลอ​ปจจุบัน ​โดย​เฉพาะ​คน​หนุมสาว​ใน​ ทองถิ่น​ผาน ​‘​มิติ​ทาง​สังคม​และ​วัฒนธรรม’​ ​ที่​มี​การ​เปลี่ยน​แปลง​ทั้ง​ จาก​ภายนอก​และภาย​ใน ​ ​

​ความทรงจำ​ใน​อาว​ปตตานี

​ เปน​ที่​รู​กัน​วา ​ปญหา​ชาย​แดน​ใต​สวนหนึ่ง​ก็​มาจาก​ภาครัฐเอง​ โดย​เฉพาะ​การ​ทำงาน​ที่​ไมมี​เอกภาพ​ของ​หนวยงานรัฐ​ดวย​กัน ​และ​ ความ​ไมซื่อตรง​ของ​เจาหนา​ที่​รัฐ​จำนวน​หนึ่ง ​ตั้ง​แต​การ​ปฏิบัติงาน​ ฉาบฉวย ง​บประมาณ​ทส​ี่ ญ ู ไ​ป​กบั ก​ าร​คอ​รปั ชัน่ ห​ รือบ​ างทีม​ ม​ี าตรการ​ ทีด​่ แ​ี ตกลับท​ ำ​ไมต​ อ เ​นือ่ ง ส​ ดุ ทาย​ชาวบาน​จงึ ก​ ลาย​เปนผ​ รู บั ผ​ ล​กระทบ​ จาก​ความ​ไมจ​ ริงใ​จ​เหลานี้ ภ​ าครัฐจ​ งึ เ​ปนตัวแ​ ปร​หนึง่ ท​ จ​ี่ ะ​ทำ​ใหป​ ญ  หา​ ที่นี่​มี​ทางออก ​โดย​เฉพาะ​อยางยิ่ง​คือ​การ​สราง​ความ ​‘​ไว​วาง​ใจ’​ ​ให​ กลับ​คืน​มา ​ หนังสือ​เลม​นี้​เปน​มุมมอง​จาก ​‘​คน​ใน’​ ​ซึ่ง​สำคัญ​อยางยิ่ง​ใน​ การ​มอง​ปญ  หา​และ​สะทอน​ทางออก ท​ กุ ฝาย​ทส​ี่ น​ใจ​ใน​ปญ  หา​หรือเ​ขา​ ไป​ทำงาน​ใน​ชาย​แดน​ใต ​อัน​มี​ความ​ซับซอน​ของ​คน​และ​สถานการณ​ อยาง​สูง ​ควร​จะ​รับรู ​รับฟง ​และ​มี​หนังสือ​เลม​นี้​ไว​เพื่อ​ทำความ ​เขา​ใจ​อยางยิ่ง ​ ​

วิธี​สั่งซื้อ ​ ผ​ ู​แตง/​แปล ด​ อ​เลาะ ​เจะ​แต,​​มะ​รอนิง ​สา​​และ,​​ วลัย​ลักษณ ​ทรง​ศิริ

​ราคา ​๒๕๐ บาท พิ​เศษ ​๒๑๐ ​บาท ​

ความ​เปน​ภูมิ​วัฒนธรรม​นั้น​หา​ใช​สิ่ง​ที่​สรางขึ้น​หรือ​กำหนด​ขึ้น​ โดย​คนนอก​ที่​เปน​นัก​วิชาการ ​ขาราชการ ​และ​ใครๆ​ ​ก็​ได ​เพียง​ทำ​ แผน​ที่​ภาพถาย​ดาว​เทียม​มา​แยก​แยะ​​และ​ขีด​เขียน​ขึ้น ​หาก​เปนของ​ที่​ สรางขึน้ จ​ าก​ประสบการณก​ าร​เรียนรูร​ ว ม​กนั ข​ อง​คน​ทอ งถิน่ ใ​น​มติ ข​ิ อง​ เวลา​ไมต​ ำ่ กวา ๓​ ​ช​ วั่ อายุคน ม​ ก​ี าร​เปลีย่ น​แปลง​เพิม่ เ​ติมแ​ ละ​สบื เ​นือ่ ง​ มา​จน​ปจจุบัน.​.​.​เพราะ​ฉะ​นั้น​ผู​ที่​ได​อานหนังสือ​เลม​นี้​อัน​เปน​งานวิจัย​ ของ​คน​ใน ​จะ​ได​เห็น​ภาพลักษณ​ของ​สังคม​ปตตานี​ที่​เปน ​‘สังคม​พหุ​ลักษณ’​​ที่​เคย​มี​ความ​สงบสุข​ที่​แตกตาง​ไป​จาก ​‘​สังคม​เอกลักษณ’​​ที่​ คนนอก​ที่​ชอบ​โอ​ตัว​วา​เปน ​‘​คน​ไทย’​​ที่​มี​เผาพันธุ​เชื้อชาติ​เดียว​กัน​มา​ แต​สมัยสุ​โขทัย​อยาง​ไร​บาง ​

1​ ​.​ โอน​เงิน​ผาน​บัญชี​ธนาคาร ​บัญชี​ออมทรัพย ​ธนาคาร​ กรุง​เทพ ​สาขา​สะพาน​ผาน​ฟา ​ชื่อ​บัญชี ​น.​ส.​พร​พิมล ​ เจริญ​บุตร ​เลข​ที่​บัญชี ​๑๖๙​-​๐​-​๖​๓๐๓๓​-​๘​ ​เมื่อทาน​ ทำการ​โอน​เงิน​เรียบรอย​แลว ​กรุณา​สงสำ​เนา​ใบ​โอน​เงิน​ พรอม​ระบุชื่อ-​นามสกุล ​ที่​อยู ​หมาย​เลข​โทรศัพท ​และ​ ใบ​สั่งซื้อของ​ทาน​มา​ที่ ​มูลนิธิ​เล็ก-​ประ​ไพ ​วิริยะ​พันธุ ​(​ที่​ อยู​ตาม​จดหมาย​ขาว)​ ​2​.​ ​เงินสด ​ใน​กรณี​มา​รับ​สินคา​ดวย​ตัว​เอง ​3​.​ ธนาณัติ ​ทาน​สามารถ​ชำระ​เงิน​ทาง​ไปรษณีย​ธนาณัติ​ โดย​สั่งจาย​ในนาม.​.​. ​“​น.​ส.​พร​พิมล ​เจริญบ​ ุตร”​ ​ปท.​ ​ราช​ดำ​เนิน ​๑๐๒๐๐​​ พรอม​แนบ​ใบสั่งซื้อของ​ทาน​มา​ที่มูลนิธิฯ ​​​​​​ (​D​o​w​n​l​o​a​d​​:​​w​w​w​.​l​e​k​-​p​r​a​p​a​i​.​o​r​g​​)​​ *​*​*​​ฟรี​คา​จัดสง ​ ป​ที่ ๑๖ ฉบับ​ที่ ๙๒ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

๒๓

L​E​K​ ​-​ ​PR​ ​A​P​A​I​ ​DVD

พอเพียงเพื่อแผนดิ​ินเกิ​ิด

​ เมื่อ​ผูคน​ใน​โลก​แบบ ​‘​โลกาภิวัตน’​ ​ตอง​อยู​ใน​ภาวะ​ไร​รัฐ ​ไร​เสน​ ​ แบง​พรม​แดน ​และ​ไร​สังคม​มากขึ้น ​ความ​เปนกลุม​ผลประ​โยชน​ตางๆ​ จึง​ผสม​ แนวคิด​เรื่อง ​‘​ชาตินิยม’​ ​จน​กลาย​เปน​เหตุผล​ใน​การ​รักษา​ผลประ​โยชน​ของ​กลุม​ที่​ มีความหมาย​มากกวา ​‘​ชาติ’​​หรือ ​‘​บาน​เกิด​เมือง​นอน’​​หรือ ​‘​มาตุภูมิ’​​อัน​เปนพื้น​ที่ ทาง​สังคม​วัฒนธรรม​และ​การ​เมือง​ที่​กำลัง​ถู​กลิด​รอน ​สิ่ง​ที่ ​‘​ประ​เทศ​ไทย’​ ​กำลัง​เผชิญ​อยู​ ทุกวันนี้ ​จึง​เปน​ภาวะ​ที่​สับสน​วา ​จะ​สามารถ​ดำรง​สภาพ​ความ​เปน ​‘​สังคม​พหุ​ลักษณ’​ ​ได​ อยาง​ไร จ​ งึ จ​ ะ​ใหโ​อกาส​ผคู น​ใน​กลุม ต​ า งๆ ไ​ดแ​ สดงออก​หรือต​ อ รอง​ใน​สงั คม​ไดอ​ ยาง​เทาเ​ทียม​ไป​ พรอมๆ ​กับ​รักษา​ความ​มั่นคง​ใน​ความรูสึกรัก​ชาติ ​รัก​มาตุภูมิ ​รัก​ถิ่นฐาน​บาน​เกิด ​โดย​ไมยอม​ ใหก​ ลุม ผ​ ลประ​โยชนท​ าง​การ​เมือง​ใชโ​อกาส​ทค​ี่ น​ใน​สงั คม ‘​ต​ า ง​คน​ตา ง​อยู’ ​เ​ขามา​ทำลาย​ฐาน​ ทรัพยากร ​สภาพ​แวดลอม ​สังคม​และ​วัฒนธรรม ​รวม​ทั้ง​มาตุภูมิ​อัน​เปน​รากฐาน​ของ​ ชีวิต​ของ​คน​ใน​สังคม ​รายการ ​พอ​เพียง​เพื่อ​แผนดิน​เกิด ​จึง​เกิดขึ้น​และ​เดินทาง​ไป​ ทั่วประ​เทศ​ไทย ​เพื่อ​เขา​ไป​แงม​บานประตู ​เปด​ที่ทาง​ประวัติ​ศาสตร ​วัฒนธรรม​ ชุมชน และ​ทองถิ่น​ได​เดิน​ออกมา ​เรา​จะ​นำ​เรื่องราว​อัน​หลากหลาย​ กลับม​ า​บอก​เลาแ​ กส​ งั คม เ​พราะ​อาจ​ถงึ เ​วลา​แลวท​ จ​ี่ ะ​ตอ ง​มอง​หา ความ​แตกตาง​หลากหลาย​เพื่อ​สราง​จุดยืน​อยาง​ มี​เอกภาพ​รวม​กัน ส งทา ย​ฤด ู​น้ำห ลาก ตอน​ที่ ​๔๕

ปลา​แมน้ำแ​ หงล​ ำน้ำยม

​‘​เปลี่ยน’​ ​หนอง​หาร

:​ ​ผล​กระทบ​ตอ​ชีวิต​และ​สังคม ​DV​ ​D​ ​R ​คน​สกลนคร e​ ​c​o ​m​m ​e​ne​ ​d ​ราคา ​๙๙ ​บาท ​ สารคดีแ​ หงช​ วี ติ ท​ ส​ี่ ะทอน​ภาพ​ความ​สมั พันธข​ อง​คน​กบั น​ ำ้ แ​ ละ​ ความ​เปลี่ยน​แปลง​ที่​กำลัง​ทำลายนิ​เวศ​​และ​วัฒนธรรม​ทองถิ่น​อยาง ​สิ้น​เชิง ​ ​ ทุกวันนี้ ​‘​หนอง​หาร’​​หนองน้ำ​ขนาด​ใหญอัน​เปน​เสมือน​หัว​ใจ ​ของ​เมือง​แบบ​โบราณ​ใน​ภาคพื้น​เอ​เชีย​ตะวันออก​เฉียง​ใต​กำลัง​ถูก​ จัดพ​ นื้ ท​ เ​ี่ สียใ​หมใ​หก​ ลาย​เปนส​ มบัตข​ิ อง​รฐั แ​ ละ​บางทีก​ าร​ทอ​ี่ ำนาจ​รฐั ​ เขามา​ควบคุมจ​ ดั การ​ธรรมชาติอ​ ยาง​ไมเ​ขาใ​จ ร​วม​ถงึ ก​ าร​ขบั ไ​ลช​ มุ ชน​ ที่มา​ตั้ง​ถิ่นฐาน​เปน​บาน​เปน​เมือง​อยาง​ยาวนาน​ออก​ไป ​ก็​ได​สราง​ผล​ กระทบ​ที่​ตาม​มา​อยาง​ตอ​เนื่อง ​กลาย​เปน​ปญหา​แบบ​ลูก​โซ​ที่​แก​ไข​ ไมรูจักจ​ บ ​และ​กลาย​เปน​ปญหา​ของ​คน​สกลนคร​ใน​ทุกวันนี้ ​ ​ บท​เรียน​จาก​หนองหาน​คือการ​เปลี่ยน​แปลง​จาก​ชนบท​เปน​ เมือง​โดย​ไม​คำนึง​ถึงนิ​เวศ​วัฒนธรรม ​และ​บางที​อาจ​เปน​เรื่อง ​‘​น้ำ’​​ เดียว​กัน​กับ​กรุง​เทพฯ ​ทจี่​ ะ​ทำ​ให​เรา​หันกลับ​มา ​ทบทวน​เกี่ยวกับ​การ​ จัดการ​อยาง​เขา​ใจ​เงื่อน​ไข ​เพราะ​หาก​มอง​ไม​เห็น ​อนาคต​ของ​เรา ​ก็​คือ​การ​ควา​แต​น้ำ​เหลวๆ ​กัน​อยาง​นี้​ตอ​ไป​อยาง​ไมรูจบ ​ ​

​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​

coming soon

​“​.​.​.​วันนี้​คน​บา​นกง​บอกวา ​พวก​เขา​ไม​ได​เดือดรอน​แสน​สาหัส​ จน​ตอง​พึ่ง​รัฐ​ให​มา​ทำ​โม​เดลอะ​ไร ​แต​เขา​กลับ​ชอบ​เสีย​อีก ​เพราะ​ ปรับตัว​ให​เขากับ​สภาพ​น้ำทวมน้ำนอง​มา​ตั้ง​แต​ปูยา​ตา​ยาย ​ความ​ ชำนาญ​ใน​เรือ่ ง​นำ้ ทวม​บา น​ทว ม​ทงุ น​ ร​ี่ จู กั จ​ น​สามารถ​อยูด​ ว ย​กนั ไ​ดเ​ปน​ อยาง​ดี.​.​.​”​ ​ นี่​อาจ​เปนชวง​เวลา​ที่​ดี​ที่​เรา​ควร​หันมา​ใส​ใจ​และ​เขา​ใจ​เรื่อง​ ‘การ​จัดการ​น้ำ’​ ​ของ​ทองถิ่น​ตางๆ​ ​รวม​เรียนรู​ชีวิต ​‘​คน​ลุมน้ำยม’​​ สายน้ำเ​หนือแ​ หงส​ ดุ ทาย​ทย​ี่ งั ไ​มมก​ี าร​สราง​เขือ่ น​ขนาด​ใหญจ​ าก​สารคดี วี​ดี​โอ​และ​บทความ ​‘​พอ​เพียง​เพื่อ​แผนดิน​เกิด’​​ตอนนี้​กอน​เปน ​D​V​D​ ได​ที่ ​h​t​t​p​:​/​/​l​e​k​-​p​r​a​p​a​i​.​o​r​g​/​p​o​r​p​e​a​n​g​_​v​i​e​w​.​p​h​p​?​w​e​e​k​=​4​5​&​i​d​ a​=​3​8​6​​​ ​ เ​ฉพาะ​ใน​ชว ง​ฤดูน​ ำ้ หลาก ร​ะหวาง​เดือน​กนั ยายน-​พฤศจิกายน​ ของ​ทุกป ​จะ​มี​เม็ด​เงิน​สะพัด​จาก​การ​ซื้อขาย​ปลา​สด​แมน้ำยม​ที่​ ชาวบาน​จับ​มา​ขาย​ได​เฉลี่ย​วัน​ละ ​๖ แสน​บาท ​เดือน​ละ ๑๘ ​ลาน​ บาท ​เฉพาะ ​๓ ​เดือน​ใน​ชวง​น้ำหลาก​คง​มี​เงิน​สะพัด​มากกวา ​๕๔​ ลาน​บาท​เลย​ที​เดียว ​“​เห็น​น้ำนองๆ​​แบบนี้ ​แต​คน​ที่นี่​เขา​ถือวา ​ปลา​ มา​กับ​น้ำ ​เขา​ชอบ​เสีย​อีก.​.​.​”​ อาจ​ฟง​ดู​แลว​สวน​สถานการณ ​แต​นี่​ก็​ คือ​ความรูสึก​ลึกๆ ​ที่​ทิ้งทาย​ไว​หลัง​น้ำทวม​จาก ​‘​คน​บา​นกง’​​หมูบาน​ ลอยน้ำ​แหง​ลำน้ำยม