Português em Timor 2 - livro aluno

Page 1

PORTUGUÊS EM TIMOR Isabel Coimbra

Olga Mata Coimbra

2



PORTUGUÊS EM TIMOR 2 LIVRO DO ALUNO AUTORES Isabel Coimbra

Olga Mata Coimbra

CONSULTOR SOCIOCULTURAL E TRADUÇÃO PARA TÉTUM Luís Costa

REVISÃO DO TÉTUM Instituto Nacional de Linguística – Díli, Timor-Leste

ILUSTRADOR Marcos Oliveira


Componentes do método Nível

1 LIVRO DO ALUNO LIVRO DO PROFESSOR

Nível

2 LIVRO DO ALUNO LIVRO DO PROFESSOR (em preparação)

(DESCRIÇÃO NA CONTRACAPA DESTE VOLUME)

EDIÇÃO E DISTRIBUIÇÃO

SEDE Rua D. Estefânia, 183, r/c Dto. – 1049-057 Lisboa Tel: +351 213 511 448 * Fax: +351 213 522 684 Revenda: revenda@lidel.pt Exportação: depinternational@lidel.pt Venda online: livraria@lidel.pt Marketing: marketing@lidel.pt Projetos de Edição: edicoesple@lidel.pt LIVRARIA Av. Praia da Vitória, 14 – 1000-247 Lisboa livraria@lidel.pt Copyright © Abril 2005 Lidel – Edições Técnicas, Lda. ISBN: 978-972-757-343-1 Pré-Impressão: Tipografia Lousanense, Lda. Impressão e acabamento: Realbase – Soluções Informáticas, Lda. – Albergaria-a-Velha Reimpressão de agosto de 2015 Depósito Legal: 224933/05 Ilustração Capa: Jaime Verdial (Díli, Timor-Leste) Tradução: Luís Costa Revisão do Tétum: Membros do I.N.L. directamente envolvidos – Benjamim de Araújo e Corte-Real, Domingos dos Santos (Díli, Timor-Leste) Todos os nossos livros passam por um rigoroso controlo de qualidade, no entanto, aconselhamos a consulta periódica do nosso site (www.lidel.pt) para fazer o download de eventuais correções. Reservados todos os direitos. Esta publicação não pode ser reproduzida, nem transmitida, no todo ou em parte, por qualquer processo eletrónico, mecânico, fotocópia, digitalização, gravação, sistema de armazenamento e disponibilização de informação, sítio Web, blogue ou outros, sem prévia autorização escrita da Editora, exceto o permitido pelo CDADC, em termos de cópia privada pela AGECOP – Associação para a Gestão da Cópia Privada, através do pagamento das respetivas taxas.


ÀRHMGI 4VIJkGMS

8kFYE HI QEXrVMEW

9RMHEHI

%GEFIM HI GLIKEV EMRHE RIQ JYM E GEWE

9RMHEHI

*E^MEQ WIQTVI YQEW GIREW PMRHEW

9RMHEHI

8MRLEQ FEMPIW I XYHS

9RMHEHI

TEVE WIVIQ TIWGEHSVIW r TVIGMWS MV l IWGSPE#

9RMHEHI

SW TIWGEHSVIW EMRHE RoS XMRLEQ GLIKEHS

9RMHEHI

XSHEW IWXEW GVMERqEW XtQ HI WIV ZEGMREHEW

9RMHEHI

% IWGSPE Nk IWXk MRJSVQEHE#

9RMHEHI

8IRW ERHEHS GSQ YQ EV GERWEHS

9RMHEHI

3 XIY XVEFEPLS XIQ XI EFWSVZMHS UYEWI LSVEW TSV HME

9RMHEHI

E RSWWE WE HI TSHI WIV EJIGXEHE

9RMHEHI

LEZIVk YQ HIFEXI IQ UYI QI MVoS T}V ZkVMEW UYIWX IW

9RMHEHI

JEVIM XYHS S UYI S QrHMGS QI HMWWI

9RMHEHI

GSRLIqS Pk YQE XEWUYMRLE GYNS HSRS r S TEM HI YQ GSPIKE QIY

9RMHEHI

2oS QI MQTSVXEVME REHE HI IWXYHEV EUYM

9RMHEHI

)RXoS TSHIVvEQSW MV ERXIW lUYIPI FEV

6IZMWoS

9RMHEHI

*SM S 0YvW UYI QSW IQTVIWXSY

9RMHEHI

:t Pk WI XI IWUYIGIW

9RMHEHI

) lW ZI^IW WoS JIVMHSW SY QSVXSW

9RMHEHI

)Q GLIKERHS E rTSGE HS EVVSPEQIRXS XYHS XMRLE YQ EV JIWXMZS

9RMHEHI

)RXoS ZoS ERHERHS TEVE E GIVZINEVME

6IZMWoS

%TtRHMGI PI\MGEP ¨ :SGEFYPkVMS

%TtRHMGI PI\MGEP ¨ )\TVIWW IW

&MFPMSKVEJME I JSRXIW

6IZMWoS

6IZMWoS


(-9 (%1£3

1%'%9

+3%

4EvWIW HI PvRKYE SJMGMEP TSVXYKYIWE 4EvWIW SRHI E PvRKYE TSVXYKYIWE WI GSRWIVZE GSQS PvRKYE HI GYPXYVE

46)*½'-3 (IGSVVMHSW UYI IWXoS EPKYRW ERSW HI XVEFEPLS GSQ S 4SVXYKYtW 7IQ *VSRXIMVEW IQ 8MQSV I TIVERXI E RIGIWWMHEHI JSVXIQIRXI WIRXMHE HI UYI S QEXIVMEP HMHkGXMGS TEVE S IRWMRS ETVIRHM^EKIQ HE PvRKYE TSVXYKYIWE IWXMZIWWI HI EGSVHS GSQ E VIEPMHEHI PSGEP EWWYQMVEQ EW EYXSVEW S GSQTVSQMWWS HI JE^IV E EHETXEqoS HS VIJIVMHS QEXIVMEP E RvZIP HS GSRXI\XS TEVE 8MQSV TSV JSVQE E UYI SW EPYRSW I TVSJIWWSVIW WMXYEGMSREP MWXS r ENYWXERHS E XMQSVIRWIW WI WIRXMWWIQ JEQMPMEVM^EHSW GSQ SW GIRkVMSW I VIEPMHEHIW QIRXEPMHEHIW I ZMZtR GMEW IZSGEHSW 0ERqEHS S VITXS EW EYXSVEW GSQ FEWI RE WYE PSRKE I\TIVMtRGME HI IRWMRS I IPEFSVEqoS HI QEXIVMEMW HMHkGXMGSW RE kVIE HS 40) I 40 MQTPIQIRXEVEQ S TVSNIGXS 4SVXYKYtW IQ 8MQSV HI UYI EKSVE WI IHMXE S 0MZVS % KVERHI EGIMXEqoS EPGERqEHE TIPS 0MZVS EWWIKYVE E ZEPMHEHI HS QrXSHS TIPE GIVXI^E HI IWXEV E TVIIRGLIV YQE PEGYRE UYI E TSWMqoS HS TSVXYKYtW GSQS YQE HEW PvRKYEW SJMGMEMW HI 8MQSV 0IWXI I\MKME UYI JSWWI GSPQEXEHE 9QE ZI^ QEMW RoS TSHIQSW HIM\EV HI VIEPqEV E TVIWXMQSWE GSPEFSVEqoS HS (V 0YvW 'SWXE GSQS GSRWYPXSV WSGMSGYPXYVEP UYI IQ QYMXS GSRXVMFYMY TEVE E ZMEFMPM^EqoS HIWXI TVSNIGXS %7 %9836%7


8kFYE HI QEXrVMEW ½VIEW PI\MGEMW 8{TMGSW ZSGEFYPEVIW

½VIEW KVEQEXMGEMW )WXVYXYVEMW

*EQvPME (EHSW TIWWSEMW

)\TVIWW IW HI XIQTS 'SRNYKEqoS TIVMJVkWXMGE 6IZMW IW TVIXrVMXS TIVJIMXS WMQTPIW HS MRHM GEXMZS 4 4 7 MQTIVEXMZS GSRNYKEqoS TIVMJVkWXMGE

*EQvPME

'SRNYKEqoS TIVMJVkWXMGE 4VIXrVMXS MQTIVJIMXS HS MRHMGEXMZS 6IZMW IW TVSRSQIW TIWWSEMW GSQTPIQIRXS HMVIGXS I MRHMVIGXS MQTIVEXMZS

'YPXYVE XMQSVIRWI E ZMHE RE EPHIME

4VIXrVMXS MQTIVJIMXS HS MRHMGEXMZS 6IZMW IW TVITSWMq IW

.SVREPMWQS % TIWGE

-RJMRMXMZS TIWWSEP (S WYFWXERXMZS S EHNIGXMZS (S EHNIGXMZS S WYFWXERXMZS 3 ZIVFS ETVSTVMEHS 6IZMW IW KVEYW HSW EHNIGXMZSW MQTIVJIMXS EHZrVFMS XERXS

.SVREPMWQS ,MWX{VME HI 8MQSV

4EVXMGvTMSW VIKYPEVIW 4VIXrVMXS QEMW UYI TIVJIMXS GSQTSWXS HS MR HMGEXMZS (MWGYVWS HMVIGXS HMWGYVWS MRHMVIGXS %RXSRvQME 6IZMW IW TVIWIRXI HS MRHMGEXMZS 4 - 4 4 7

5YIWX IW WSGMEMW 3 WMWXIQE HI WE HI

4EVXMGvTMSW MVVIKYPEVIW :S^ TEWWMZE (S EHNIGXMZS S WYFWXERXMZS (S WYFWXERXMZS S EHNIGXMZS

%GXMZMHEHIW GYPXYVEMW

4EVXvGYPE ETEWWMZERXI :S^ TEWWMZE (S ZIVFS S WYFWXERXMZS

8IQTSW PMZVIW 3 XYVMWQS

4VIXrVMXS TIVJIMXS GSQTSWXS HS MRHMGEXMZS :S^ TEWWMZE (S WYFWXERXMZS S EHNIGXMZS (S ZIVFS S WYFWXERXMZS 6IZMW IW 4 4 7 TVSRSQIW TIWWSEMW GSQ TPIQIRXS HMVIGXS ZS^ TEWWMZE TVITSWMq IW

92-(%()


½VIEW PI\MGEMW 8{TMGSW ZSGEFYPEVIW

½VIEW KVEQEXMGEMW )WXVYXYVEMW

3 WXVIWWI 3 XVEFEPLS

'SPSGEqoS HSW TVSRSQIW 6IZMW IW TVIXrVMXS TIVJIMXS GSQTSWXS HS MRHMGEXMZS 4 4 ' MRXIVVSKEXMZSW ZS^ TEW WMZE

4SPYMqoS 6IKM IW HI 8MQSV

:IVFSW HIZIV I TSHIV :IVFSW IWXEV ERHEV I JMGEV EHNIGXMZS (S WYFWXERXMZS S EHNIGXMZS (S EHNIGXMZS S WYFWXERXMZS

%GXMZMHEHIW GYPXYVEMW 'YPXYVE XMQSVIRWI HMZIVWMHEHI PMRKYvWXMGE

*YXYVS MQTIVJIMXS HS MRHMGEXMZS 6IPEXMZSW MRZEVMkZIMW

'YPXYVE XMQSVIRWI PIRHEW :MEKIRW

*YXYVS MQTIVJIMXS HS MRHMGEXMZS -RXIVVSKEXMZEW HI GSRJMVQEqoS 6IZMW IW VIPEXMZSW

%GXMZMHEHIW VIGVIEXMZEW 8IQTSW PMZVIW

'SPSGEqoS HSW TSWWIWWMZSW 6IPEXMZSW ZEVMkZIMW (S WYFWXERXMZS S WYFWXERXMZS 7MRSRvQME

%GXMZMHEHIW GYPXYVEMW 4VSNIGXSW GSQYRMXkVMSW IHYGEqoS 5YIWX IW WSGMEMW

'SRHMGMSREP TVIWIRXI (IVMZEqoS TSV TVIJM\EqoS 6IZMW IW TVIXrVMXS QEMW UYI TIVJIMXS GSQ TSWXS HS MRHMGEXMZS 7MRSRvQME

4VSNIGXSW GSQYRMXkVMSW EKVMGYPXYVE 5YIWX IW EQFMIRXEMW

'SRHMGMSREP TVIWIRXI (IVMZEqoS TSV WYJM\EqoS %HZrVFMS ERXIW 6IZMW IW VIPEXMZSW PSGYq IW GSRNYRGMSREMW

*SVQEqoS TVSJMWWMSREP 4VSJMWW IW 5YIWX IW WSGMEMW

-RJMRMXMZS MQTIWWSEP 'SRXVEGqoS HSW TVSRSQIW TIWWSEMW GSQTPI QIRXS HMVIGXS GSQ GSQTPIQIRXS MRHMVIGXS

,MWX{VME HI 8MQSV

7YFWXERXMZSW GSPIGXMZSW %HZrVFMSW IQ 6IZMW IW MQTIVEXMZS RIKEXMZS MQTIVEXMZS EJMVQEXMZS JPI\oS HSW EHNIGXMZSW ZS^ TEW WMZE ZS^ EGXMZE

92-(%()


½VIEW PI\MGEMW 8{TMGSW ZSGEFYPEVIW

½VIEW KVEQEXMGEMW )WXVYXYVEMW

'YPXYVE XMQSVIRWI EW GEqEHEW

4EVXMGvTMSW HYTPSW (S WYFWXERXMZS S ZIVFS (S ZIVFS S WYFWXERXMZS

'YPXYVE XMQSVIRWI S EVVSPEQIRXS

+IV RHMS WIV ZW IWXEV 6IZMW IW TVIWIRXI JYXYVS HMWGYVWS MRHMVIGXS

'YPXYVE XMQSVIRWI S )WXEFIPIGMQIRXSW HI ZIRHE

'SRNYKEqoS TIVMJVkWXMGE MV KIV RHMS (IVMZEqoS TSV WYJM\EqoS

92-(%()


1

U

N

M IDA at D an E

UNIDADE 1

«Acabei de chegar, ainda nem fui a casa.»

Áreas gramaticais / Estruturas – Tuir gramátika / Oinsá ko’alia

Expressões de tempo com:

desde e há

Lialakun tempu nian ho:

Conjugação perifrástica:

acabar de + infinitivo

Konjuga verbu ho liafuan maktulun:

andar a + infinitivo

8


UNIDADE 1

Diálogo – Dada-lia Zé Manel: Avó São: Zé Manel: Avó São: Zé Manel:

Avó São: Zé Manel: Avó São: Zé Manel: Avó São: Zé Manel: Avó São: Zé Manel:

Parabéns, vó. Olá, meu filho. Dá cá um beijinho. Quando é que voltaste? Acabei de chegar, ainda nem fui a casa. E então a reportagem correu bem? Esta primeira fase é um pouco cansativa, mas muito interessante. Já andamos a fazer este trabalho desde Janeiro e no fim do mês temos de lá voltar. Bom, ’vó, mas diga lá, quantos anos faz? Cinquenta? Ora, não brinques. Já entrei na casa dos setenta. Então tome lá esta prendinha. É só uma lembrança, porque já sabe que ando sempre ‘liso’. Porque é que foste gastar dinheiro comigo, filho? A tua presença é que conta. Obrigado, vó. Mas onde é que estão os outros? Não os vejo há duas semanas. A Guida está na faculdade e os teus pais nunca chegam a casa antes das sete. Jantamos em casa ou vamos festejar os seus anos a algum lado? Comemos em casa. Eu própria preparei o jantar e a tua mãe fez o bolo. Ainda bem. Não há como a comida da avó e de restaurantes estou eu farto.

— Vamos lá falar! – Mai ita ko’alia! Oralidade 1 – Atu ko’alia 1 Os dois irmãos, o Zé Manel e a Guida, estão na sala a conversar:

Guida: Onde é que tiveste de ir, desta vez? Zé Manel: Desta vez, tive de ir a

(Bali)

Guida: O que é que foste lá fazer? Zé Manel:

(reportagem fotográfica)

Guida: Quanto tempo é que lá estiveste? Zé Manel:

(quinze dias)

Guida: Onde é que ficaste? Zé Manel:

(Hotel Central)

Guida: Quando é que vieste? Zé Manel:

(hoje de manhã) 9


UNIDADE 1

Oralidade 2 – Atu ko’alia 2 — Tens uma caneta? — Tenho. Toma lá.

Exemplo: Banati:

— Precisas do dicionário? — Preciso. Dá cá. 1.

— Emprestas-me a tua máquina fotográfica?

4.

— 2.

— Trouxeste-me alguma coisa?

5.

— 3.

— Posso levar essa revista?

— Sabes como é que isto trabalha? —

— Queres ver as fotografias que eu tirei?

6.

— Estes óculos são teus? —

Oralidade 3 – Atu ko’alia 3 A avó São está a dar conselhos ao Zé Manel:

Zé Manel: Estou cheio de sede… Avó: Bebe um sumo de laranja.

(beber / sumo de laranja)

Zé Manel: E estou a ficar com dores de cabeça. Avó:

(tomar / comprimido)

Zé Manel: Sim. É melhor. A viagem foi muito cansativa… Avó:

(deitar-se / bocadinho)

Zé Manel: Não posso. Ainda tenho de ir ao jornal. Avó:

(esquecer-se / jantar)

Zé Manel: Ai não esqueço não. Já estou cá com uma fome! Avó:

(ir / cozinha) e

(fazer / sandes)

Zé Manel: Já não tenho tempo. Até já, vó. Avó: Até já.

(vir / tarde)

Apresentação 1 — Hodi fó-hatene 1 Passado recente Tempu uluk foin liu

acabar de (P.P.S.) + infinitivo «acabar de» (P.P.S.) + infinitivu

O Zé Manel chegou agora mesmo. O Zé Manel acabou de chegar. 10


UNIDADE 1

Oralidade 4 – Atu ko’alia 4 1.

Saíram agora mesmo.

4.

Guardei a máquina agora mesmo.

2.

Levantei-me agora mesmo.

5.

Falámos com ele agora mesmo.

3.

O Zé Manel telefonou-me agora mesmo.

6.

Vi-os agora mesmo.

Oralidade 5 – Atu ko’alia 5 Exemplo: Banati:

— Quando é que voltaste? (chegar / ir a casa) — Acabei de chegar, ainda nem fui a casa.

1.

— Sabes do jornal? (ler / arrumar) —

4.

— Quando é que o Zé Manel voltou? (chegar / ver os pais)

2.

— A Guida já está a pé? (levantar-se / tomar banho)

5.

— Já chegou há muito tempo? (entrar / despir o casaco)

3.

— Eles ainda cá estão? (sair / ter tempo de chegar ao carro)

6.

— A roupa já está pronta? (lavar / pendurar)

Oralidade 6 – Atu ko’alia 6 Exemplo:

ela / fazer o almoço

Banati:

Ela vai fazer o almoço. Ela está a fazer o almoço. Ela acabou de fazer o almoço.

1.

eu / fazer as camas

4.

tu / lavar o táxi

2.

ele / dar de comer aos animais

5.

ela / limpar o pó

3.

nós / fazer os trabalhos de casa

6.

vocês / pôr a mesa

11


UNIDADE 1

Apresentação 2 — Hodi fó-hatene 2 Expressões de tempo em relação ao presente Lialakun tempu nian kona ba tempu daudaun

Não os vejo desde Janeiro. Janeiro

>

>

Fevereiro >

>

Março >

Abril >

desde — indica que o período decorre a partir de um determinado momento. hosi — hatudu katak otas ida hadadan hahú hosi momentu ida.

Não os vejo há dois meses.

Janeiro

Fevereiro

Março

há — indica que se trata de um determinado período de tempo. iha — hatudu katak buat ruma la’o tiha ona iha tempu ruma nia laran.

Oralidade 7 – Atu ko’alia 7 1.

São 15:00. Ele está a estudar desde o meio-dia; está a estudar há três horas.

2.

Estamos em 2005. Ando nesta escola há dois anos; ando nesta escola desde 2003.

3.

Estamos em Outubro. Ele vive no Suai há sete meses; vive lá desde Março.

Oralidade 8 – Atu ko’alia 8 1.

Está doente

2.

Não lhes escrevo

3. 12

quinze dias. o mês passado.

quanto tempo é que trabalham para o jornal?


UNIDADE 1

4. Trabalhamos lá

dois anos.

5. O Zé Manel trabalha no jornal

os vinte anos.

6. Estamos à espera da microlete

meia hora.

as nove. Estou cheia de fome!

7. Não como nada 8.

quando é que ela anda na faculdade?

9. Anda lá

2001.

10. Não saio com eles

muito tempo.

Apresentação 3 — Hodi fó-hatene 3 A Realização prolongada Hanaruk hahalok; hetok

andar a (P. P. S.) + infinitivo «andar a» (P.P.S.) + infinitivu

Em 2003 andei a tirar um curso de fotografia, 2003

2004

2005

i.e., comecei e acabei o curso de fotografia em 2003.

B Realização prolongada Hanaruk hahalok; hetok

andar a (P. I.) + infinitivo «andar a» (P.I) + infinitivu

Andamos a fazer esta reportagem desde Janeiro, Janeiro

Fevereiro >

>

>

Março >

> (agora)

i.e., começámos em Janeiro e agora ainda estamos a fazê-la. 13


UNIDADE 1

Oralidade 9 – Atu ko’alia 9

Exemplo:

2003 / (eu) / tirar / curso de fotografia

Banati:

Em 2003 andei a tirar um curso de fotografia.

1.

férias grandes / eles / trabalhar / campo

2.

Julho / (nós) / pintar / casa

3.

mês passado / ele / tirar / carta de condução

4.

férias do Natal / (eu) / ler / “A Construção da Nação Timorense”, de Xanana Gusmão

5.

terça-feira / (eles) / tratar / passaportes

Oralidade 10 – Atu ko’alia 10

Exemplo:

Começámos a fazer esta reportagem em Janeiro. >

>

Banati:

Andamos a fazer esta reportagem desde Janeiro.

1.

Comecei a estudar português em 2000.

2.

Ele começou a pagar o carro em Fevereiro.

3.

Começaram a tirar fotografias na segunda-feira.

4.

Ela começou a fazer o trabalho em Maio.

5.

Começámos a arranjar a casa no Verão.

14


UNIDADE 1

Texto – Testu A família Gusmão

Nome: Idade: Estado Civil: Profissão:

Maria da Conceição Sousa Alves da Costa 70 anos Viúva Doméstica

A avó São vive em casa da filha desde que o marido morreu. Como não trabalha, ajuda na lida da casa: é ela que vai ao mercado e cozinha para todos. Nome: Idade: Estado Civil: Profissão:

Domingos Neto Gusmão 52 anos Casado Técnico de telecomunicações

O Sr. Gusmão é técnico de telecomunicações na Timor Telecom. O seu trabalho obriga-o a frequentes deslocações pela ilha, já que é um dos responsáveis pela manutenção da rede de telecomunicações no país. Nome: Idade: Estado Civil: Profissão:

Maria Adelina Alves da Costa Gusmão 47 anos Casada Enfermeira

A D. Adelina trabalha no Hospital Nacional Guido Valadares, em Díli. Para além disso, também colabora no projecto de cuidados de saúde e prevenção nas escolas primárias do distrito. Nome: Idade: Estado Civil: Profissão:

Maria Margarida da Costa Gusmão 24 anos Solteira Estudante

A Guida está no 3.o ano do curso de Língua Portuguesa da Universidade Nacional de Timor-Leste. Já tem ideias claras sobre o que há-de fazer mais tarde: pretende fazer um estágio em Portugal, antes de iniciar a sua carreira como professora do ensino secundário em Timor. Nome: Idade: Estado Civil: Profissão:

José Manuel da Costa Gusmão 22 anos Solteiro Fotógrafo

O Zé Manel trabalha num jornal desde os vinte anos. Quando acabou o secundário, não quis ir para a faculdade e foi tirar um curso de fotografia para Darwin. Vive com um amigo num apartamento em Comoro. 15


UNIDADE 1

— Vamos lá escrever! – Mai ita hakerek! Compreensão – Hodi komprende 1.

Com quem é que a D. Conceição mora? Porquê?

2.

Onde é que o Sr. Gusmão trabalha? O que é que ele faz?

3.

Qual é a profissão da D. Adelina? Em que é que ela está a trabalhar neste momento?

4.

Que curso é que a Guida está a tirar? O que é que ela pretende fazer no futuro?

5.

Há quanto tempo é que o Zé Manel trabalha num jornal? O que é que ele faz lá?

Escrita 1 – Hakerek 1 Quando o Zé Manel chegou ao hotel, teve de preencher uma ficha de identificação. Bainhira Zé Manel to’o ona iha Otél, nia sei hakerek lia kona-ba nia an iha fixa.

HOTEL CENTRAL Nome: José Manuel Apelido: da Costa Gusmão Data de nascimento: 14/07/1983 Naturalidade: Díli Nacionalidade: Timorense Estado civil: Solteiro Morada: Bairro da Liberdade, Comoro, Timor-Leste Profissão: Fotógrafo Passaporte/BI n.º:

039954

Local e data de emissão:

Díli, 20/11/2003

Agora preencha uma ficha idêntica à anterior com os seus dados pessoais. Oras ne’e hakerek iha fixa ida hanesan ida uluk kona-ba ita an rasik.

HOTEL CENTRAL Nome: Naturalidade:

Apelido:

Data de nascimento:

Nacionalidade:

Morada: Passaporte/BI n.º:

Profissão: Local e data de emissão:

Escrita 2 – Hakerek 2 Complete o diálogo. Kompleta lia dada ne’e.

1.

Funcionário: Zé Manel: José Manuel da Costa Gusmão.

2.

Funcionário: Zé Manel: 14 de Julho de 1983.

3.

Funcionário: Zé Manel: Solteiro.

4.

Funcionário: Zé Manel: Bairro da Liberdade, Comoro, Timor-Leste.

16

Estado civil:


UNIDADE 1

5.

Funcionário: Zé Manel: Timorense.

6.

Funcionário: Zé Manel: Fotógrafo.

7.

Funcionário: Zé Manel: 039954, emitido em Díli, Timor-Leste, a 20 de Novembro de 2003.

Sumário – Sumáriu Objectivos funcionais – Oinsá sei ko’alia Dar informações de carácter pessoal

(Ver Ficha de identificação – Escrita 1)

Fó hatene nia na rasik

Falar de acções que vêm do passado até ao presente Ko’alia kona-ba hahalok ne’ebé mai hori uluk to’o tempu ohin

Falar de acções recentemente concluídas

«Já andamos a fazer este trabalho desde Janeiro.» «Não os vejo há dois meses…» «Acabei de chegar (…)»

Ko’alia kona-ba hahalok foin halo hotu dadaun

Solicitação recíproca

«Toma lá.» «Dá cá.»

Husu sisi ba malu

Vocabulário – Vokabuláriu Substantivos e adjectivos – Substantivu no adjetivu Bali o bocadinho civil (adj.) Comoro o conselho a deslocação a emissão emitido (adj.) o ensino o estado a faculdade a fase a ficha a fotografia fotográfico (adj.) o fotógrafo frequente (adj.) o futuro a identificação a lida

Bali ki’ik oan sivíl Komoro konsellu la’o bá fó sai; halo sai sai ona hanorin situasaun fakuldade faze; he’in fixa foto foto nian ema hasai foto beibeik; fila-fila futuru; tempu oin identifikasaun; katak se knaar; serbisu

a o a os o a o a a a a

o as

liso (adj.) manutenção nascimento naturalidade óculos pó prevenção projecto rede reportagem responsável (adj.) sandes saúde secundário (adj.) solteiro (adj.) Suai técnico telecomunicações viúvo (adj.)

kabeer; kabér bali; haree halo di’ak moris rai ne’ebé okulu rai-rahun haree atu projetu dalan hotu-hotu reportajen responsável sandes; paun ho… isin di’ak sekundáriu (mane) klosan Suai tékniku telekomunikasaun (mane) faluk

Expressões – Espresaun dar conselhos

fazer uma reportagem

tirar um curso

fó konsellu

halo reportajen

hasai kursu

lavar – fase

obrigar – haruka; obriga

Verbos – Verbu colaborar

pendurar – tara

harosan; fó tulun; tulun cozinhar – te’in

17


PORTUGUÊS EM TIMOR PORTUGUÊS EM TIMOR é um curso de Português Língua Estrangeira / Língua Segunda, que se destina especificamente ao ensino / aprendizagem da língua portuguesa em Timor. Este livro cobre as estruturas do nível Pré-Intermédio e destina-se a aprendentes com conhecimento das principais estruturas-base da língua, mas com domínio e vocabulário limitados, estando programado para 90-120 horas de trabalho. Ao longo das várias unidades são focados diversos aspectos da realidade timorense a nível geográfico, físico, económico, histórico, social e cultural. O método adoptado tem como objectivo primordial consolidar e alargar as competências adquiridas no nível Elementar, simulando situações reais de actuação a fim de estimular uma aprendizagem efectiva, levando os alunos a envolverem-se nessas mesmas situações, interagindo e usando adequadamente as funções da linguagem, quer dentro quer fora da sala de aula. Da prática oral à prática escrita, da leitura e compreensão de textos à aquisição e desenvolvimento de vocabulário, da fonética à comunicação, tudo está incluído neste método. O Livro do Aluno é composto por 20 unidades, 4 unidades de revisão e um apêndice lexical. As instruções dos exercícios, o sumário, que inclui os objectivos funcionais e o vocabulário da unidade, bem como o apêndice lexical estão em português e tétum. É acompanhado por um Guia de Apoio ao Professor, bilingue, que apresenta alguns aspectos gerais da cultura e tradição timorenses bem como anotações sobre possíveis interferências do tétum na aprendizagem da língua portuguesa e diferenças estruturais entre as duas línguas.

Portugés iha Timór PORTUGÉS IHA TIMÓR katak kursu Portugés Lia Rai seluk / Lia Daruak, atu hodi liu-liu hanorin / aprende lia portugés iha Timór. Livru 2 hala’o estrutura iha nivel Pré-Intermédio, atu hanorin sira ne’ebé hatene ona lia nia estrutura-baze atu aprende, maibé seidauk hatene loos no ladún iha liafuan barak, hodi hala’o knaar ne’e iha oras 90-120 nia laran. Iha matan barak nia laran, fó-hatene lia oioin kona-ba timoroan nia moris, nia rain, nia istória, nia ekonomia, nia hahalok sosiál no nia kultura. Métodu ne’ebé ami tuir, buka liuliu halo metin no habelar buat sira ne’ebé aprende ona iha he’in Elementár, hodi halo fudik buat ne’ebé loroloron ema moris tuir atu nune’e hakarak aprende duni, hodi lori alunu sira hatene rasik sira nia moris, hodi hala’o no ko’alia loloos liafuan ba malu, iha aula laran ka iha li’ur. Hosi liafuan ko’alia to’o liafuan hakerek, hosi liafuan ne’ebé lee no komprende testu to’o liafuan ne’ebé foin hatene no haburas, hosi fonétika to’o liafuan hodi ko’alia, buat hotu bele hetan iha métodu ne’e. Livru alunu nian iha matan 20, matan 4 hodi aprende hikas no apéndise ida kona-ba liafuan sira. Lia sira hodi hanorin halo ezersísiu, sumáriu, ne’ebé iha mós oinsá sei ko’alia no matan ida-idak nia vokabuláriu, hanesan mós apéndise kona-ba liafuan sira ne’ebé hakerek ho portugés no tetun.

ISBN 978-972-757-343-1

9 789727 573431

www.lidel.pt

Iha mós Matadalan ida atu Tulun Profesór, ho lia rua, ne’ebé hatudu timoroan nia kultura no lisan balu, hanesan mós liafuan ruma kona-ba oinsá tetun bele fó susar ba ema ne’ebé aprende lia portugés no estrutura sira ne’ebé la hanesan iha lia rua ne’e.


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.