Lenga
La raba Un jove occitanista qu’aviá l’ambicion de «reconquistar l’empèri de sa lenga» — coma disiá Mistral — e que i es arribat magnificament, del moment que parla e escriu un plan bon occitan, me disiá, a Tolosa, lo dimècres 12 de novembre de 2014, que s’i perdiá dins la realizacion de l’èrra apicala. Sabiá que i a l’èrra apicala simpla que se fa ambe un sol batement del cap de la lenga e l’èrra apicala multipla que se far ambe tres o quatre, coma en catalan e castelhan. Mas, sabiá pas exactament quora se fa l’èrra simpla, coma dins lo mot ara, e quora se fa l’èrra multipla, coma dins lo mot la tèrra. Aicí la realitat de la distribucion de las doás menas d’èrra dins un grand airal plan central en Occitània. • L’èrra apicala simpla es la pus frequenta. Se pronóncia coma l’èrra del castelhan ahora e del catalan ara. Se realiza dins quatre contèxtes fonics : 1) Entre doás vocalas : ara, l’araba, diferent, l’ora. 2) Abans o après aquestas consonantas : b (lo vèrbe ; lo bruch) ; c [k] (l’arcada ; crompar) ; d (l’ordinator ; lo dròlle) ; f (l’orfanèl ; francés) ; g (cargar ; grand) ; p (la sèrp ; lo prètz) ; t (l’artista ; lo trabalh) ; v (l’orvietan «planta medicinala que passava per garir fòrça malautiás» ; vrenhar «vendemiar» en occitan gascon). 3) Abans las consonantas c [s] (Barcelona) ; ç (lo mes de març) ; m (l’armada), s (l’ors). 4) A la finala d’un mot : dur, la mar. • L’èrra apicala multipla es pas tan frequenta. Se pronóncia coma dins lo catalan la terra e lo castelhan la tierra. Se realiza dins tres contèxtes fonics : 1) Entre doás vocalas e escricha dobla : la carrièra, córrer, la tèrra. 2) A l’iniciala del mot : la raba (francés «la rave»), Roma, la ròsa, la roseda (francés «la roseraie»). 3) Abans o après aquestas consonantas : l (la farlabica, parlar ; pelràs, un pelroge) ; n (las arnas, francés « les mites », catalan « les arnes »), fornir, tornar ; Enric, enraucat). Lo parelh minimal la raba (fr. « la rave ») ~ l’araba (fr. « l’Arabe ») pòrta la pròva que l’èrra apicala multipla e l’èrra apicala simpla son dos fonèmas diferents. L’èrra apicala simpla es un fonèma que sa realizacion es materialament vesina de la del fonèma èlla. Dins l’escriptura la diferéncia es bèla entre l’occitan estandard aquela bèla capèla e l’occitan gascon aquera bèra capèra. Mas, oralament, aquò se sembla fòrça. Fins a una epòca tota recenta, de milions de «parlaires naturals» parlàvan la lenga en fasent aquela distribucion de las doás èrras apicalas d’una manièra totalament espontanèa e inconscienta. Jacme Taupiac La Piboleta, dissabte 15 de novembre de 2014.
22
N°26 – Estiu 2015