Lenga
S’es passat ongan Legissi, lo 6 de genièr de 2016, dins un tèxte d’analisi politica que m’arriba per internèt : « L’annada 2015 nos faguèt dintrar dins un periòde perilhós ». L’estricte « sens gramatical » de « nos faguèt dintrar » es qu’aquela « dintrada se situa dins un “periòde perilhós” que i sèm pas pus dedins », es a dire « un periòde del passat qu’arriba pas fins al moment present ». Mas, la seguida del tèxte indica clarament que lo sens vertadièr es pas brica aquel : la realitat es que sèm encara en plen dins lo dessús dich “periòde perilhós” », començat l’an passat ambe los atemptats que sabèm. Aquò es donc un occitan « agramatical ». Dins un occitan banalament corrècte caliá dire : « L’annada 2015 nos a faches dintrar dins un periòde perilhós. » Aquò se ditz en francés : « L’année 2015 nous a fait entrer dans une période dangereuse. » Voler evitar lo mai possible lo mot per mot del francés es pas brica lo bon critèri per saber se cal dire nos faguèt dintrar o nos a faches dintrar. Lo critèri vertadièr es de saber se l’accion se situa dins un periòde que s’es arrestat abans lo moment present (dins aquel cas s’emplega lo preterit) o dins un periòde que i sèm encara dedins (dins aquel cas s’emplega lo passat compausat). Naturalament, aquela situacion dins lo debanar del temps, pòt èsser implicita, coma dins l’exemple dessús dich, o pòt èsser explicita : Las doás eleccions intermediàrias que se son debanadas ongan. — Per definicion, se disèm explicitament « ongan » es que nos trobam encara dins lo periòde en question. Aquesta setmana a plogut fòrça. — Se disèm « aquesta setmana » es que la setmana en question es pas acabada : i sèm encara dedins. Despuèi que soi nascut, i soi anat un sol còp. — Lo periòde ont se situa aquela accion d’« anar » es la miá vida, e soi encara en vida. Siquenon, parlariái pas ! Aital ai agut tota la vida un fum de contactes ambe un fum de mond serioses. — Es una frasa del Princilhon d’Antòni de Sant Exupèri. La locucion adverbiala tota la vida, es a dire « tota la miá vida », indica clarament que l’accion d’« aver de contactes ambe un fum de mond » se situa dins aquel periòde que i soi encara dedins e qu’es la miá vida, del moment que soi pas mòrt. Excusatz-me d’explicar tan detalhadament un tal truïsme ! L’advèrbi encara es plan util per saber dins quina mena de periòde se situa l’accion passada : se sèm encara dins aquel periòde (que pòt èsser la jornada, la setmana, la mesada, la vida de la persona, la pontannada istorica, l’actualitat) s’emplega lo passat compausat. Se parli de qualqu’un de viu dirai : Es nascut lo 12 de febrièr de 1939. Se parli de qualqu’un de mòrt dirai : Nasquèt lo 16 de març de 1923. Jacme Taupiac La Piboleta, dimarts 12 de genièr de 2016.
24
N°30 – Març Abril