Lenga
Enfosquir
E
n latin, l’adjectiu fuscus (masculin), fusca (femenin), fuscum (neutre), ambe la vocala u brèva dins la primièra sillaba, voliá dire, al sens pròpri, « escur », « puslèu negre », « brun » e, al sens figurat, en parlant de la votz, « pas gaire clar », « puslèu sord ». Lo mot es passat en occitan, ambe de senses plan vesins : 1) Privat mai o mens de lutz o de clartat ; escur. Una nuèch fosca. Sus una branca nauta èra pausat un grand aucèl fosc. (M. Roqueta, Paradís 2, 1974, p.54) [Lo solelh èra] tan jaune e tan fosc que semblava malaut. (J.-F. Ros, citat dins : F. Mistral, Tresaur, t.1, p.1170). 2) Ont los detalhs se pòdon pas veire clarament. Una fotografia fosca. 3) Se ditz de quicòm que s’ausís pas clarament. Ausissiá la conversacion de manièra fosca e compreniá pas tot çò que se disiá. 4) De mal compréner. Aquò son de questions plan foscas e complicadas. Un escrivan fosc. A primièra vista, es estranh que dins l’excellent Diccionari provençau-francés (2003), de Fettuciari, Martin e Pietri, los equivalents franceses d’aquel adjectiu sián « flou, trouble, pâle, obscur, nébuleux, ambigu, énigmatique ». Los mots « pâle » e « obscur », luènh d’èsser de sinonimes son d’antonimes ! Mas l’explicacion d’aquela enigma semantica es de bon trobar. Prenètz una pagina imprimida : se la tinta es tròp palla, arribatz pas a legir ; e se i a tròp de negre, arribatz pas a legir tanpauc. Es a dire que, per tal que quicòm se veja coma cal, es necessari que i aja pro de contrast entre çò negre e çò blanc. Se i a tròp de blanc, i vesètz pas res ; se i a tròp de negre, i vesètz pas res tanpauc. E la manca de contrast fa que çò que vesètz es fosc. Sus una fotografia, al cinèma o a la television, de còps que i a la cara o las partidas sexualas de la persona se dévon pas poder veire clarament : cal que sián foscas. En francés, s’emplega l’adjectiu flou, lo vèrbe flouter e lo substantiu le floutage. (Es flou, e non pas *flout, que dona flouter ; es copain, e non pas *copin, que dona copine ; es salaud e non pas *salop, que dona salope e salopard. L’ortografia francesa a pas grand causa a veire ambe l’autentica derivacion...) En occitan, se deuriá poder dire enfosquir « far (qu’una partida de la fotografia) siá fosca », sul modèl d’un fum de vèrbes formats parièrament, ambe lo prefixe -en, un adjectiu e la terminason -ir : clar - enclarir, jove - enjovenir, negre - ennegrir, vièlh - envielhir. E l’accion d’enfosquir es l’enfosquiment, coma l’accion d’enfortir es l’enfortiment. Als tres mots franceses flou, flouter, le floutage me sembla possible de far correspondre en occitan los tres mots : fosc, enfosquir, l’enfosquiment. Jacme Taupiac La Piboleta, dimècres 6 de mai de 2015.
N°27 – Dintrada 2015
23