Eveniment
Le Festenal Déodat de Séverac I a de musica occitana «sabenta». I pensam pas sovent, mas n’i a. Deodat de Severac n’es un representant plan important. Tomba plan : un festenal, pas mens important, li es consacrat. Entrevista amb Jean-Jacques Cubaynes ; cantaire liric (bassa) e Director Artistic d’aquel festenal dempuèi 1994 ; e amb un compositor e son òbra.
Reis glorios, St Pèi de las Cosinas, decembre de 2014
Per presentar Deodat de Severac en qualques mòts, que diriatz ? Jean-Jacques Cubaynes : Un grand compositor de la debuta del sègle XX, un musician impressionista mediterranèu, inspirat per sas doas patrias, l’Occitània e la Catalonha. Un òme d’idèas modernistas, regionalistas e europèas abans l’ora. L’amic dels artistas les mès avançats de son epòca, Debussy, Ravel, Picasso, Abel Gance, Alfred Jarry, etc... De mai de l’ancoratge geografic, quales son les ligams que l’òme e l’òbra entretenon amb la lenga occitana e la cultura occitana ? J.-J. C. : Aquels ligams son vitals e omnipresents dins son òbra e son engatjament. Deodat de Severac se sap l’eiretièr d’una civilizacion que foguèt la primièra de l’occident crestian dels sègles XII e XIII, n’incarne e defend, en « trobador » modèrn, las valors espiritualas e umanistas. Ressent la sufisença intellectuala parisenca coma una insulta fèita a la grandor occitana. Per la cultura occitana, vòl doncas un estatut cultural entièr, com-
14
pren qu’es dins le contèxte del monde mediterranèu, eiretièr de la latinitat, qu’aquela plaça pòt èsser legitimament afirmada alprès de las culturas sòrres, catalana, espanhòla e italiana. Per èsser vertadièrament una cultura, la cultura occitana deu pas èsser tancada, coma o soetariá le centralisme parisenc, dins una dimension exclusivament tradicionala, « folclorica », mas se deu afirmar cultura « sabenta ». Dins aquel sens, Severac mèna un vertadièr engatjament militant, es un dels rares musicians del maine del « sabent », a gausar composar sus de tèxtes de lenga occitana. Refusa le dualisme ierarquisent sabent-tradicional e fa veire l’interpenetracion e la complementaritat dels dos maines, atal introdusís d’instruments tradicionals, catalans notadament, dins sa musica sinfonica, fa de la tèrra e sas tradicions, le paísatge emocional de sa creacion « sabenta ». Le festenal a per tòca de « far conéisser e reviure l’òbra de Deodat de Severac ». Per posar la question de faiçon provocanta, le festenal Deodat de Severac : reservat als amators de musica classica e/o de « musica occitana » ? J.-J. C. : Le festenal es dubèrt a totes les musicians. Las idèas de Severac òfron un ensemble excepcional
N°26 – Estiu 2015
D. de Séverac, per J.Diffre de camins musicals : musica classica e francesa de contemporaneans e amics de Severac – Debussy, Ravel, Faure, Roussel, d’Indy, etc… Musicas tradicionalas, occitanas, mediterranèas e del Monde, musica vocala en lenga occitana amb exploracion d’un repertòri ancian e creacion d’òbras. Fa mai de vint ans que le festenal existís. Per autant, del punt de vista estrictament quantitatiu, l’òbra severaquiana es pas particularamant vasta, notadament se la comparam a la d’autres compositors de la fin del sègle XIX e de la debuta del sègle XX. Òm finís pas, un jorn o l’autre, par ne far le torn ? Cossi fasèm per qu’un festenal aja una tala longevitat, encara nonanta quatre ans après la desaparicion de son principal objècte ? J.-J. C. : Pensi que se le festenal se limitèsse a l’òbra severaquiana, auriá fait le torn dempuèi longtemps. Coma o disiái anteriorament, mai enlà de l’òbra, son las idèas del compositor qu’an permés le desvolopament e la perennitat del festenal. La rèsta es afar d’imaginacion per li balhar, amb de mejans financièrs pro modèstes, una identitat, una originalitat entre les nombroses festenals de Miègjorn-Pirenèus. Le tèma estructurant m’es aparescut fòrça lèu coma ligat a la lenga occitana, pas sonque a l’usatge de la lenga d’Òc mas tanben a la fòrça de la valor que pòrta e notadament a la Convivéncia, aquel art de viure ensemble dins le respècte de la diferéncia de l’autre. Un cicle « Convivéncia, la cultura occitana aculhís las culturas del monde » a generat fòrça d’escambis de musicas e d’artistas, pas unicament amb las culturas latinas –catalana, espanhòla, portuguesa– mas tanben amb de países mai inatenduts coma le Japon ont existís una Society Deodat de Severac Japan, fargada per un dels amics fidèls del festenal le pianista Izumi Tateno. Ma desmarcha es estada tanben de crear una ret d’artistas interessats per nòstra desmarcha d’encontres de genres musicals, demest d’els Vicente Pradal, Jean-Marc Padovani, Philippe Léogé, Marti, Eric Fraj, Guillaume Lopez, l’ensemble Vox Bigerri, totes participèren ensemble a d’unes dels nòstres espectacles quand se coneissián pas, de collaboracions novèlas agèren luòc entre eles, en defòra del festenal.
Dos temps principals dins le festenal : las estivalas (de mai fins a setembre) puèi las automnalas (de novembre fins a decembre). Cossí s’articulan aquels temps ? J.-J. C. : De manièra pro simpla e naturala : pels concerts de l’estiu, le solelh, le plen aire, la campanha a Sant Fèlix de Lauragués e sos entorns, près dels luòcs ont Deodat de Severac visquèt sa joinessa, la maison de Deodat de Severac, l’òrgue de la collegiala sul qual aprenguèt sas primièras leiçons de musica, les camps del Lauragués que percorrèt pichon amb son paire. A la davalada, le festenal se « decentraliza » a Tolosa per una setmana o de jornadas occitanas, per ofrir un ensemble de manifestacions –concèrt a l’Auditòri Sant Pèi de las Cosinas, conferéncias, jornada d’estudi en partenariat amb l’Universitat Joan Jaurés– en declinant un tèma ligat a la cultura occitana. Le quadre excepcional de Sant Pèi de las Cosinas permet tanben, d’aculhir d’espectacles de mai granda dimension adaptats al contèxte artistic exigent de la metropòli tolosenca. Le títol de sa tèsi La centralisation et les petites chapelles musicales (sostenguda en 1907) es representatiu del credo artistic del compositor ? Aquela idèa vos sembla tostemps d’actualitat ? J.-J. C. : Mai que jamai. L’omnipoténcia de París que denóncia Severac dins sa tèsi es encara mai evidenta uèi. Solide, l’Estat procediguèt a de politicas de decentralizacion, de regionalizacion, l’actuala recomposicion de las Regions administrativas n’es le darrièr episòdi, mas sens balhar an aquelas institucions les mejans financièrs a la nautor de las cargas que delèga. L’Estat, es a dire París, consèrva la man sus de maines reservats « regalians », coma l’educacion e la cultura, que son al còr de la vida sociala, piri encara tira an aquelas Regions novèlas la competéncia generala, a las limitar dins un ròtle de gestionari administratiu. L’educacion e la practica artistica consèrvan lor ierarquizacion centrada a París. Las lengas regionalas e l’occitan, son menaçadas de desaparicion, l’Estat en refusant de lor balhar l’oficialitat en ne signant pas la Carta europèa de las lengas regionalas o minoritàrias1, e en minorant lor ensenhament dins l’esfèra publica. Le 1. Entrevista realizada abans la darrièra anóncia del President, ndlr.
N°26 – Estiu 2015
15
jutjament de Severac : « La Musica francesa actuala luta, coma totas las brancas de l’Art, amb un enemic redobtable : la centralizacion. » e doncas, ailàs, totjorn d’actualitat. Una granda partida del festenal se debana a Sant Fèlix de Lauragués (vilatge natiu del compositor). Perqué aquela causida quand le pòl cultural tolosenc es tot pròche ? Quales son les avantatges que la motivan e eventualament las dificultats engendradas ? J.-J. C. : Le festenal es estat creat en 1989 pel rèire filh de Deodat de Severac, Gilbert Blacque Belair, èra evident, per el, que le festenal se debanèsse a Sant-Felix, vilatge de naissença del compositor, ont el meteis viviá dins la maison familiala dels Severac. Après le decès prematurat de son fondador, quand ai représ le festenal en 1994 a la demanda de Catherine, son esposa, ai soetat perseguir sul camin qu’aviá aviat e far de Sant-Felix de Lauragués le lòc privilegiat del festenal. Le vilatge possedís mai d’un luòc interessant per arcuelhir de concerts, le castèl amb sa fòrça bèla cort interiora, la glèisa collegiala que possedís un òrgue istoric de 1781 degut al factor Grégoire Rabiny, qu’es un instrument conegut dins le monde organistic, le mercat cobèrt classificat del sègle XIV, sus la Grand Plaça, e enfin un luòc excepcional en plena natura, le chai del « Domaine du Ravan » que s’es fèit fòrça lèu le luòc emblematic del festenal. Perqué ? Perqué es portaire d’aquela identitat rurala, paísana a laquala Severac èra fòrça estacat - s’auto-proclamiá « Musician Paísan » - e donc fasiá le paísatge intime de son òbra, de sas suites per pianò, Le chant de la Terre, En Languedoc, Cerdaña, a son operà Le Coeur du moulin. Fòrça lèu m’a paregut necessari d’ajustar una partida tolosenca a nòstre festenal, tre 1995, una fèsta populara occitano-catalana foguèt organizada en collaboracion amb le Casal Català, quai de la Daurada e foguèt la debuta d’una collaboracion fructuosa amb la vila de Tolosa, primièr a l’entorn d’aquela fraternitat occitano-catalana, cara a Deodat, oblidèm pas que visquèt las dètz darrièras annadas de sa vida a Ceret en Vallespir rosselhonés e qu’i gausiá d’una importanta notorietat alprès dels mitans artistics catalans dels dos costats dels Pirenèus. Après aquela partida tolosenca foguèt consacrada, dins le quadre prestigiós del Auditorium Sant-Pèire de las cosinas, a de creacions musicalas en lenga occitana, Mirèio, Le libre dels rituals, L’Amor de lonh, Sponsus, etc... o a d’espectacles originals a l’entorn d’un tèma ligat a la cultura occitana, crosant maines musicals e artistas arribants d’orizonts divèrs, musicas del monde, jazz, cant tradicional occitan e musica
16
classica. Atal, cresi que le festenal a capitat d’establir un bon equilibri entre pòl rural St Felician l’estiu e pòl urban tolosenc a l’automna. Après un vintenat d’annadas de direccion del festenal, totjorn le meteis entosiasme ? Qué vos anime ? J.-J. C. : Tot simplament le plaser de la descobèrta d’òbra, de l’encontre d’artista, la dimension umana es fòrça importanta per ieu, pòdi dire que d’amistats solides, que ne soi fièr, son nascudas pendent aquels vint ans. Tanben, le festenal m’a permés per exemple, de retrobar mas rasigas occitanas, o de tornar ligar amb ma formacion universitària, en intervenant dempuèi sa creacion dins le Master Mestièrs de la Cultura e Patrimòni en País d’Òc de l’Universitat Joan Jaurès. Acabarai en evocar la personalitat de Deodat de Severac, e le « charme » qu’exerça sus ieu, es la resulta d’una frequentacion de contunh pendent vint ans, d’un desir de far conéisser aquel personatge umanament e artisticament excepcional, me cal avoar que pauc a pauc a ocupat la part importanta de mon temps e qu’es ara un vièlh òme respectat e aimat. De conselhs a nos donar pel programa d’ongan ? Qué cal pas mancar ? J.-J. Cubaynes : Le concèrt inaugural le 18 de julh a 21 oras al chai del Ravan, en omenatge al grand pianista Aldo Ciccolini, desaparegut en febrièr, que foguèt le primièr a tornar balhar sa plaça a Deodat de Severac en enregistrant l’integrala de son òbra per pianò2 e que volguèt repausar al petit cementèri de St Felix Lauragués, non luènh de Deodat de Severac. Autre concèrt de pas mancar : Toro y tango Rituels, le 25 de julh totjorn a 21 oras al chai del Ravan, amb la creacion de l’espectacle Per el Yiyo conçebut a l’entorn del poèma del grand escrivan gascon Bernart Manciet, mes en musica per Jean-Marc Padovani, e en segonda partida un recital de tango per la cantaira Emma Milàn e le guitarista Rudi Garcia. Per o saber tot, vos aconselhi de consultar le site novèl del www.festival-deodat-de-severac.fr, i trobaretz le programa complet del festenal 2015 (tanben dins l’agenda d’aquel numèro, ndlr.) amb notícias explicativas suls concerts, mas tanben de tèxtes, sus nòstras realizacions anterioras e sustot sus Deodat de Severac que le tèxte de sa tèsi es evocat çaidessús, de fòtos, etc... Prepaus reculhits per Aldric Hagège 2. L’oeuvre pour piano, Séverac, Aldo Ciccolini, Erato, 1997.
N°26 – Estiu 2015