Tresaurs en lum amb lo Cirdòc-Mediatèca occitana
Gaston Fèbus : prince occitan
G
aston Fèbus, comte de Fois-Bearn (1331-1391) es demorat dins la tradicion coma l’autor presumit de l’imne Se canta, conegut tanben jos lo nom Aquelas Montanhas. Se aquela atribucion demòra pel moment inverificabla, –cap de sorsa istorica permet pas d’identificar l’autor del cant famós–, es possible bastida sus una part de vertat. Sabèm per exemple, mercés al « Cançoner Gil » conservat a la Bibliotèca de Catalonha de Barcelona, qu’una « Canso », que poiriá èstre de la man de Gaston Fèbus, foguèt presentada e premiada al concors dels Jòcs florals de Tolosa. De la composicion d’aquela cançon, sul modèl del genre trobadoresc, Gaston Fèbus pren plaça coma depositari de l’eiretatge treslusent dels trobadors occitans dels sègles XII e XIII. Emai fervent promotor de las modernitats musicalas per l’Ars Nova, Fèbus s’apropria en plen aquel eiretatge artistic e li vòl assegurar un espandiment novèl. Pendent tota sa carrièra politica, Fèbus sembla aver servat una plaça tota particulara per l’occitan, lenga de sa cort. La màger part dels actes administratius e juridics produches per l’administracion bearnesa pendent son regne son en occitan gascon. Fèbus s’apropria tanben los fòrs (recuèlhs de drech e privilègis acordats a un luòc especific, ex. : Los Fòrs d’Oloron) redigits dempuèi 1080. Lo vescomte los completa e consèrva lor especificitat linguistica : l’occitan, lenga de las comunautats que regisson. Erudit e actor de l’espandiment de las arts e letras dins Euròpa tota mercés al fast de sa cort, Gaston Fèbus se constituís una bibliotèca que cobrís totas las parts de l’escrich al sègle XIV. S’interèssa mai que mai als grands tractats scientifics alara de mòda que los fa revirar en occitan. Aquò permet a l’occitan de s’enriquir d’un vocabulari novèl, amb de mots qu’èran fins
a aquel moment presents dins lo sol latin. Retrobatz mai de ressorsas sus Gaston Fèbus e la cultura de son temps sus www.occitanica.eu. Podètz tanben manlevar la mòstra « Gaston Fèbus, prince occitan » realizada pel CIRDÒC-Mediatèca occitana (mai d’entresenhas sus www.locirdoc.fr).
La cirurgia d’Albucasis
Dins la segonda mitat del sègle XIV, Gaston Fèbus comanda la revirada en occitan de La Cirurgia d’Albucasis, tractat de medecina redigit vèrs 980 per Khalaf ibn Abbas Al-Zahrawi. Manuscrit important per l’istòria de l’occitan, aquel tractat constituís un testimoniatge preciós de l’emplec d’aquela lenga per un periòde que la documentacion occitana i es pauc abondosa. Lo lexic desvolopat es medical, e mai que mai lo de la cirurgia, e manlèva a la lenga aràbia las terminologias que li mancan. Aquel tèxte es demorat un dels obratges fondamentals per l’estudi e l’ensenhament de la medecina fins al sègle XVI e coneisserà mantunas edicions.
L’Elucidari
L’« Elucidari de las proprietatz do totas res naturals » es una revirada occitana del « De proprietatibus rerum » de Bertomiu l’Anglés, un tèxte fondamental del sègle XIII. Testimoniatge de l’apetís de sabers que coneisson l’ensem de las corts d’Euròpa als sègles XIII e XIV, l’« Elucidari » es una compilacion del caractèr enciclopedic de totas las coneissenças jutjadas essencialas a aquel periòde. Creat dins una tòca didactica, lo recuèlh ensaja de definir la natura de totas las res (elements de la Creacion) existentas, dempuèi Dieu e los àngels fins als animals e las colors sens oblidar solide los òmes. Coma totas las grandas corts europèas, la de Fois-Bearn s’interèssa als grands tractats scientifics e ne comanda de còpias en occitan, lenga oficiala ! Çai dessús : Miniatura que representa Gaston Fèbus que pica a la pòrta del palai de Sapiéncia. Extrach de l’Elucidari, exemplar de la Bibliotèca Sainte-Geneviève de París, quòta ms. 1029, fulhet 000H Çai contra : Extrach de la Cirurgia d’Albucasis que presenta qualques elements cirurgicals. Exemplar de la Facultat de medecina de Montpelhièr, quòta H 95, fulhets 26v e 27r
N°28 – Ivèrn 2015
23