Lo Retrait
Andrieu Lagarda
L’extrait « L’ausèlh d’òr »
U
n còp, i aviá un rei qu’aviá dins son òrt un aibre que portava pomas d’argent. Aquel rei i teniá tant que cada jorn las fasiá comptar. Achí qu’un maitin le jardinièr i venguèc dire : « Majestat, ne manca una » Aquel rei aviá tres gojats. Sus boca de vrèspe, mandèc l’ainat armat d’un grand sabre per velhar sus las pomas d’argent. A l’enta de mièjanèit, s’endurmisquèc e l’endeman una autra poma mancava. Le soèr d’apèi, mandèc le segond filh armat d’un arc. Sus mièjanèit, s’endurmisquèc el tanben e, le maitin, una autra poma mancava. Les Secrèts de las Bèstias, Conte n°32, Figura màger de la p.135 Andriu Lagarda, cutura occitana que Letras d’òc, 2014 celebrarà, le 27 mai 16x24 cm –360p. que ven, sos 90 ans, 27 €
Andrieu Lagarda es un autor, traductor, institutor, professor, fondador... La lista es plan longa !
Foguèt un dels fondadors del CREO (Centre Regional d’Estudis Occitans) en 1967 e del Cercle Occitan de Carbona. Per l’importància de son trabalh de collectage, d’escritura o encara, pel nombre de personas qu’a inspirat, ajudat o influençat, fa vertadièrament partida d’aquestas personas que fan la cultura occitana.
Testimònis. Per far lo retrach de qualqu’un, lo melhor biais es de demandar a las personas que lo coneisson lo mai. Es çò que faguèrem.
L
e primièr còp que vegèri Monsen Lagarda, èra a una amassada generala del cercle Occitan de Carbona. Veniái just d’aderir al cercle e coneissiái pas res del fonccionament d’aquela associacion, de son passat, de sa creacion. En vegent Monsen Lagarda, sulpic remarquèri sus sa cara, la serenitat, le calme e l’energia. Aviá ja 80 ans e se voliá botar en retrait de l’activitat del cercle Occitan, daissar a Joan Guilhèm la carga de contunhar a far viure
aquela associacion qu’avián creada amb d’autres professors del collègi de Carbona. A aquela epòca difusavan un mesadièr occitan, a 800 exemplars me dirà mai tard Monsen Lagarda. Òc : disi totjorn « Monsen Lagarda » perque m’inspira un respècte prigond. (...) Monsen Lagarda es un òme fisèl en amistat, ne vòli per pròva les ligams qu’a de contunh servats amb Jacme Fauché qu’èra pintor reconegut e de grand engenh. S’èran rescontrats suls
bancs del Licèu Bellevue e, dempuèi, aquela amistat s’acabèt pas jamai. Es tanben un òme presat de la populacion de Carbona. Le vegèri mai d’un còp dins Carbona, interpelat per de personas que le costejavan, tot simplament per parlar amb el, l’escotar, per çò que coma se ditz « a totjorn quicòm d’interessant a vos contar. » Tè una anecdòta per acabar : un jorn, pendent un pichon viatge, crosi un amic qu’aviá jogat al basquet a Lesat, foguèt internacional e dins la vida vidanta, èra professor d’anglés. Evidentament : « Cossí vas ? Qué fas ? etc… » Entre autres, li diguèri : – Fau de danças occitanas a Carbona. – O là là ! Alavetz coneisses le paire Lagarda ! Foguèri qualques meses prof al collègi de Carbona amb el. Quin òme extraordinari, trasmet li mon melhor sovenir. Causa que manquèri pas de far en vegent qualques jorns apuèi Monsen Lagarda. – O là là ! me diguèt Monsen Lagarda. L’ai pas
desbrembat, un òme d’una amabilitat parièra a sa granda talha, un bon prof e un tan bon basquetaire. Sabètz, me diguèt, qu’en m’ausissent parlar Occitan se botèt a l’aprene ? E d’unes sers après les corses, demoravi amb el per corregir sa prononciacion. E ben vaquí un òme que crompèt un metòde d’occitan e en un pauc mens d’un mes, arribava a escriure e a discutir amb ieu en occitan. Ça que là es un òme que nos veniá d’Ais de Provença. Coma que… me diguèt Monsen Lagarda, amb aquel sorire e aquel plegament dels pòts que li son talament caracteristics. Òc avètz rason Monsen Lagarda : quand òm vòl… mas cresi sustot quand avèm agut l’astre de rescontrar sus son camin un òme coma vos… Mon pentiment es de pas aver conegut Monsen Lagarda mai d’ora e de le véser pas que rarament. Una citacion que conven plan a mon vejaire per resumir Andrieu Lagarda qu’es una bibliotèca de saber : « Cadun pòrta dins la clartat de sa cara, l’imatge de son pròpri paradís. »
Sophie Vissière Lo Diari :Ètz la felena de l’Andrieu Lagarda, ètz illustratritz e trabalhatz fòrça per las edicions occitanas. L’occitan : un afar de familha ? Sophie Vissière : Le primièr libre qu’ai illustrat, e auto-editat èra un conte escrit per mon grand : Las Tres Pomas d’Irange. Es per aqueste obratge que poguèri rescontrar Félix Daval, amb qui avèm trabalhat sus dos libres, La legenda del grand Guindon e La legenda del bèl Ramèl, per les quals soi dintrada en contacte amb las edicions Edites-moi ! e las edicions Letras d’Oc. Plan segur, foguèri banhada dins la cultura occitana dempuèi tota pichona, mas l’ai tanben renegada a l’adolescéncia quand me mainèri qu’aquela cultura èra despresada a l’exterior del cercle familial. Es mai tard qu’ai pres consciéncia de la valor de la lenga occitana, en demorant a Valencia, en Espanha, ont poguèri observar l’interès de mos amics pel valencian, que partejavan naturalament amb le castilhan. Ara soi gaujosa de poder contribuir, a mon escala pichona, al desvolopament de l’album joïnessa en occitan, en esperant qu’aquò pòsca aver un impact positiu sus l’imatge de la cultura occitana e, al delà, despertar un interès de la part de personas qui i son en defòra. Per vos, que representa, dins son trabalh, sas idèas, pel mond occitan d’alors et d’aujourd’hui ?
10
S.V. : Soi pas a la melhora plaça per parlar de son trabalh que ne coneissi pas totas las facietas, mas pensi qu’es un apassionat qu’a sabut fèr pròva d’una obertura granda d’esperit per defendre e fèr perdurar a l’encòp la lenga e la cultura occitana, çò qu’es pas le cas, de mon punt de vista, de totes les defensors de l’occitan uèi, çò que regreti prigondament. D’un punt de vista mai personal, qué retenètz d’el ? S.V. : Es una persona que remiri fòrça. D’un punt de vista personal, dirai que çò qu’es e çò que representa es prigondament ligat a la preséncia discrèta a sos costats de ma grand, qui, me pensi, foguèt totjorn aquí per le sosténer. Le merceji de m’aver transmés sa passion dels libres e dels contes. Quand èri pichona, fargàvem de libres ensemble amb de carton e de papièr brolhon. Uèi, quand trabalhi sus d’illustracions e aprèsti de maquetas, pensi que demòra un quicòm d’aqueles moments partejats. Avètz, cresi, illustrat d’unas edicions de libres de vòstre grand. Trabalham diferentament quand es « per un pròche » ? S.V. : Ai illustrat en entièr pas que Las Tres Pomas d’Irange, segur que i a una pression suplementària, una enveja de fèr plaser, de pas decebre. Mas le trabalh es pas tant diferent amb d’autors que
N°24 – Ivèrn 2014
coneissi pas personalament, me demandi totjorn çò que l’autor ne va pensar, quitament s’es l’editor qu’es en principi decisionari. Pensi qu’es justament malaisit d’arribar a fèr la part de las causas entre l’opinion qu’an les autres e nòstra pròpria interpretacion del tèxte a illustrar.
Gilbert Mercadier Lo Diari : Coma passèt vòstra rescontre amb André Lagarde ? Gilbert Mercadier : Mon primièr rescontre amb Andriu Lagarda foguèt en 1979 quand tornèri de Las Americas e dintrèri vertadièrament en occitanisme. Era president del CREO e conselhièr pedagogic d’occitan per l’Acadèmia de Tolosa. En 1981 organizèri a la Sala dins mon collègi, amb el e tota una còla de professors l’estagi del CREO que foguèt un grnd moment. Per vos ; que representa, per son trabalh, sas ideas, dins lo monde occitan d’alara e d’uèi ? G.M. : Es un dels fondators de l’ensenhament de l’occitan dins l’Acadèmia de Tolosa. Es un dels primièrs que comprenguèt que lo trabalh associatiu èra plan important mas que caliá tanben butar, ajudar las administracions ( Rectorat, Region, departaments, comunas…) a assumir lors responsabilitats per la valorizacion e la transmission de la lenga. Aquo o sachèt far comprene e, dapasseton, menimosament, diplomaticament ménèt de cranas avançadas. Cal plan dire qu’ aquò se faguèt dins una dinamica, amb de colas e una unitat que benlèu nos mancan duèi...Me brembi amb nostalgia de las grandas l’AG del CREO ont se trabalhava...puèi se contava..cantavèm… Me brembi tanben del trabalh pus discrèt coma quand el e ieu al tel, de son ostal, negociavem de mejans per l’ensenhament amb un òme politic que voliá far quicòm per l’occitan...Son O sabiatz ? Las letras francesas an tanben lor André Lagarde ! Aquel darrièr (1912-2001), nascut en Garona Nauta, foguèt professor de Letras, notadament al Licèu Henri IV de París. Mas s’es plan conegut dels professors e dels estudiants
plen de remembres que me tòrnan… Son trabalh e mai que mai sas produccions servisson a Occitania tota. Pensi a totes sos libres. Son diccionari, la Palanqueta, que participèri a sa primièra edicion amb lo CRDP e l’ajuda de las collectivitats territorialas ven d’èsser editat tornar mai. Quin es son impact, son eretatge ? G.M. : Son impact e son eretatge sont dels bèls...I dévèm fòrça. Personalament dins mon trabalh de professor amb sas publicacions puèi coma IPR me soi apevat de contunh sus son biais de far, sus son eime. Mai d’un còp al rectorat , e mai se las causas an plan cambiat dempuèi que n’es partit, me soi demandat… E aquí cossi auriá fach l’Andriu... D’un punt de vist personal, que’n retenètz ? G.M. : Es un òme d’una granda qualitat, d’una granda competéncia dins un fum de domènis. A portat e pòrta totjorn fòrça a l’occitan e a l’occitanisme. E tot aquò sens rambalh, discrètament, modèstament. Un grand trabalhaire, un sabi.
en Letras Modèrnas, es per sa collaboracion amb un dels sèus confraires, Laurent Michard (1915-1984). Tre 1948, an publicat amassa en çò de Bordas, una Istòria Literària que venguèt dempuèi la referéncia incontestabla del subjècte : la famosa Lagarde et Michard !
N°24 – Ivèrn 2014
Mercejam Dòna Vissière per son ajuda dins la realizacion d’aquel retrach e als participants.
11