Lenga d'òc : darrèrs bohets ? by LoDiari IEO MP

L’article scientific

Lenga d’òc : darrèrs bohets ?

L’occitan-gascon dens las Pireneas centralas : situacion sociolinguistica, nombre de locutors, e representacions dens las Hautas-Pireneas. Resumit deus resultats.

1. Contèxte

3. Questionari sociolin- 4. Exemples de tracataQu’avem miat aqueths trabalhs guistic ments de las enquèstas sociolinguistics peu compte deu Ministèri de la Cultura e de la Comunicacion entre seteme 2013 e noveme 2014. La Délégation à la langa française et aux langues de France qu’enten conéisher la situacion vertadèra de las lengas, ací l’occitan-gascon parlat dens las Pireneas centralas, avant d’entinoar ua reflexion suus mejans a botar en òbra tà tornar avitar las lengas deu sué territòri. Qu’apareish de qui hè nacèra descríver l’estat reau de la lenga de qui òm vòu sauvaguardar tà adaptar las causidas a la realitat sociolinguistica de la lenga aquesta.

2. Testimònis

La confeccion de l’escantilh (cf. Fig.1) de las nostas 80 enquèstas s’empara sus tres eish : un eish quantitatiu, un eish qualitatiu (ací categoriau) e un eish geografic dab ua representacion deu Gers (12 entretengs), Pireneas Atlanticas (5), Hauta-Garona (3), Landas (2), Gironda (1) e Hautas Pireneas (57 entretengs). Fig.1 : L’escantilh Collectaire

Natius

F.Bernissan

L.Abrate

R.Lassalle

S.Carrère 21

3. Las perspectivas [futur envisatjat] : mediàs, ensenhament, vita publica, quin avénguer tà la lenga, pertinença de mes de reconeishença publica de la lenga (10 questions). Que nos avisèm en camin de qui aqueth questionari non sufiva a la presa en compte de l’ensemble de l’escantilh e deus camps possibles deus discors. Que hornim donc un volet especific tàus ensenhaires (10 questions), aprenents (6 questions) e pairs d’eslhèves (5 questions).

CDe – 80 ans – Canton de Lourdes-Est – Retractat obrier agricòla mossur - que’n sòi hèra fier jo de parlar patoès – que’n sòi hèra fier – eth de qui’s fot de jo de parlar patoès e be rappelle-toi je le fous à plat eh – ah ça c’est sûr que pòt estar enà vila de Lorda au milieu de tout le monde eh – o en ua hèsta n’impòrta on e

Eslhèves de 4au e 3au d’occitan bilingue – 14/15 ans - Collètge d’Arreau L1 : totara qu’avetz parlat deu grans-parents – los Neò-loc. Neò-natiu1 Aprenent Non-loc. gran-parents que parlan - los grans-parents – los vòstes 10 grops esgrans-parents que n’an bescolarisats 1 10 4 tiar ? 1 cors per L2 : tiò ! L1 : tots ? L2 : tiò - adultes L3 : non L1 : pas tu ? - L3 : non 4 5 4

Y.Rumeau Total = 80

Lo noste questionari sociolin4.1. Faiçon d’èster, ruraliguistic que compòrta finalament tat, fiertat e insomission sheissanta questions. Dm – 65 ans – Canton de Montaner (64) – Agricultor 1. Las practicas linguisticas [los usa- entà jo la – la lenga qu’ei utile – tges] : tipe d’aprentissage, frequença deguens la - deguens la mesura de presa de paraula, contèxte, inter- on pòrta valors – valors diferentas de çò qu’òm nos vòu har – har locutors (16 questions). adméter - - entà jo qu’ei utile sus 2. Las representacions [la conscien- aquò – autament non - - - pòt pas ça] : nom de la lenga, territoriali- estar utile que coma entà sauvetat, estatut, diglossia, consciença gardar valors qué – valors e comd’ua familha de lengas romanas, portament – entà jo qu’ei utile utilitat de la lenga (13 questions). entàd aquò -

1. La categoria deu néo-locutors que compren ua sos-categoria : los neò-natius. Que son los de qui an benefi-ciat d’un enviroament linguistic dens la lenga avant de l’aprénguer tà de bon.

4.2. Un estatut desvalorisat : de l’eretatge de la Revolucion aus cambiaments de la societat Mml - 30 ans – Canton de Vic-Bigòrra – Professora d’occitan d’abòrd las matematicas – lo francés – l’anglés – l’espanhòu – e puish après tu que t’arretròbas au hons – voilà – e òc : reflexions de collègas – o collègas qui van passar dens las classas après tu en díser « mès non – l’occitan n’ei pas un choès judiciós – que vòu miélher préner latin – o auta causa » – qu’ei quauqu’arren qui ei ua realitat – e qui’s passa sovent – hèra sovent Fe – 64 ans – Canton de LourdesEst – Agricultriça L1 : en quin endret e parlatz eth pat – eth lengatge ? L2 : e be tot eth temps - - tot eth temps L1 : metem enà maison ? L2 : enà maison - dehòra L1 : en’autò ? L2 : n’impòrta – pertot L1 : en vila ? L2 : en vila – non pas tròp – mès de còps parelh - s’èm tots dus – que parli patoès – parli aqueth lengatge puishque parlatz deth lengatge – pas deth patoès L1 : metem se l’André vos invita a la cafetaria o au restaurant – qué parlatz ? L2 : patoès - - que parlam patoès L1 : d’acòrd L2 : o alavetz se i avè monde qui’nse guerda tròp alavetz que parleram lhèu francés – [arríder] Dm – 65 ans – Canton de Montaner (64) – Agricultor lo grop familha tot aquò qu’ei en trin de – qu’ei en trin de disparéisher alavetz sai pas se’n cau parlar mès de tot aquò – òm que individualisa lo monde e aquò tanpòc ei pas pensi deguens la nosta cultura – la nosta cultura qu’ei d’estar libre - e solidari – donc - libre d’iniciativas – e solidari - socialament – mès pensi qu’adara tot

que’s vira de cap ad un indivi- alavetz n’èra pas escrivut coma dualisme qui hè que las familhas parlàvam sai pas qu’esclatan – los hilhs que’s foten pas mau deus pairs – e tot atau – Eslhèva de 3au d’occitan bilingue – 15 ans - Collètge d’Arreau 4.3. Ua reconquista arti- euh – tiò que pensi atau - pr’amor que – qu’ès important de transficiau 4.3.1. Divòrci entre praticas deus méter eth su – eth sué saber locutors e deus neò-locutors Escòla primària Calandreta – Pe – 30 ans – Professora d’occitan L2 : jo que l’apèri « occitan » – L1 : 8/11 ans - Canton de Lalobèra L1 : on la trobatz presenta deguens senon ? L2 : senon – la mia granla vita - de tot dia ? L2 : a l’escòla mair que l’apèra « patoès » – L1 : perqué ? L2 : pr’amor qu’ei atau Dm – 65 ans – Canton de Monta- qu’apèra la lenga qui parlava quan èra petita – tot simplament ner (64) – Agricultor dab qui la parli abituaument ? - L1 : quan e dab qui l’as apresa dab digun – adara – dab digun aquera - - ? quasi - – i a pas arres qui parla L2 : que l’èi apresa a l’escòla – en mes – qu’ei tot a fèit improvisat collètgi – que comencèi en quatau quan parli la lenga – bon que i a - - en opcion - - mès qu’ei la lenga monde au vilatge dab qui assa- de la familha – mès ne l’aprengoi ji de parlar la lenga quan seràn pas dab la gran-mair ni dab la mes joens que jo – mès pas long- mair – sonque a l’escòla temps - - tenguen pas longtemps la conversacion – que va entà par- Mm – 40 ans – Professor d’occitan lar deu temps o per’quiu – de cau- L1 : qu’as pro de temps – qu’as pro sas – pas interessentas – mès après de – que tròbas que l’ensenhava pas mes luenh - - - qu’ei ua len- ment de qui as – de qui pòdes desga qui’s va apraubir d’era mèma velopar que permet la reconquista se continua atau puishque - òm de la lenga ? L2 : Reconquista qu’ei sent plan que lo monde n’an pas un mot un pòc hòrt tròp hami de la har víver –- atau L1 : en quate ans n’avem pas lo - puish que pensan qu’ei rempla- temps en quate ans d’après tu – l’obçada per ua auta lenga – de qui ei jectiu – n’ei pas possible d’arribar mes rica – que’us at an dit atau – e a – conquesir de bons locutors ? de fèit que va arribar puishque se L2 : en quate ans lhèu dab eslhèves lo monde l’utilisan pas entà par- bilingues – qui continuan eth bilar de causas pregondas – que’s va lingue aquí - - que’u vegem dab Cleapraubir-se – e après que serà çò mentina que parla plan - - - après qui n’an volut har - lo monde deu eths autes sus quate annadas quitanòrd – que serà un lengatge coma ment de bilingue n’ei pas tostemps an desparescut hèra de lengatges aisit d’aver un bon bon nivèu - - e en França – quauqu’arren qui que manca totun – era etapa deth liexista pas mes qué – sonque suus cèu tàths bilingues – n’i a pas mes – libes o enregistrats tanben lhèu – eth tipe qui arriba ath licèu – que van a Lanamezan – ne van pas aver se tié deguens lo temps d’ensenhament bilingue – donc que Ly - 80 ans – Retractada – Can- se van tornar trobar dab eslhèves qui començan - - a còps – donc n’i ton de Lourdes-Ouest sai pas perqué – non – sai pas a pas aqueste vam – qui pòt contitròp leguir - - en jornal que i avè nuar – que mancaré aquò que penavut articles en patoès - - qu’avèi si – de continuar eth bilingue deth dificultats entà leguir-us – tà primari – collètgi - e licèu - - que compréner de plan eths mots – o manca que pensi

4.3.2. Pistas de solucions ? Eslhèves de 4au e 3au collètge de Vic-Bigòrra – 14/15 ans [sortits de l’escòla bilinga de Rabastens de Bigòrra] L1 : qué caleré hicar en plaça d’après vos entà favorizar aquera lenga ? La hèr desvelopar ? L2 : L’obliger L1 : l’obligar ? Coma la podem obligar ? L2 : e be que podem passar a la telé – e après oblijar L3 : obligatoire a l’escola L1 : Obligatòria a l’escòla ? E a la telé tanben ? L2 : non – fasem passar a la telé

qu’ei obligatoire occitan – et après comme ça tout le monde le parle L1 : d’acòrd – donc ua campanha de comunicacion - -L2 : hum hum – L1 - qué encòra ? D’autas ideas atau ? L4 : a l’escòla L1 : a l’escòla ? - L4 : ua òra – per setmana – L2 : mais non – tout le temps Djm – 40 ans – Agricultor – maire – Canton de Lourdes-Est a bèths còps eths pouvoirs publics - quan eths joens se’n van atau - entà començar era vita – se n’i a qui parlavan patoès drin mes plan – lhèu que’us poderín aidar mèma

drin mes financierament – entà encoratjar eths dròlles deth licèu tàths bilingues – n’i a pas mes – eth tipe qui arriba ath licèu – que van a Lanamezan – ne van pas aver d’ensenhament bilingue – donc que se van tornar trobar dab eslhèves qui començan - - a còps – donc n’i a pas aqueste vam – qui pòt continuar – que mancaré aquò que pensi – de continuar eth bilingue deth primari – collètgi - e licèu - - que manca que pensi

5. Quauques resultats.

5.1. Interlocutors e frequença de presa de paraula

Categoria

Usatge

Interlocutors

Natius

Tiò / o non si tròp isolat

Dab d’autes natius

Neò-locutor

Tiò, pòc frequent

Dab neò exclusivament

Neò-natius

Tiò, pro frequent

Dab un natiu e un o dus neò

Aprenents

Non

Jàmes o quauques mots dab l’ensenhaire

Frequença de presa de paraula en occitan-gascon. Categoria

Frequença 40 % deus natius non l’emplega pas jàmes. Lo terç l’utilisa au mensh un còp per setmana au marcat, en tot hèr las crompas, a la visita Natius au cementèri. Un quart la parla tot dia. Los salariats de la lenga l’utilisan tot dia en situacion d’ensenhament. Los autes l’emplegan coma un còp per setmana au parat d’encontras dab d’autes néo-loNeò cutors. Qu’utilisan l’occitan-gascon tot dia : sia deguens la loa profession, sia dab los loés dròlles, Neò-natius dab natius o neò-locutors. Aprenents

2 o 3 frasas per setmana dab l’ensenhaire.

Categoria

Transmission familhau

Òmes

Hemnas

Natius

Non

Non (o hòra la maison)

Non

Neò-locutors

Tiò, a còps

Rarament

Neò-natius

Tiò

A còps

N°25 – Prima 2015

Occitan-gascon e populacion de las Hautas-Pireneas (228 000 abitants)

Frequencia de presa de paraulas deus natius (ca 2850 personas dens lo dept. de las Hautas-Pireneas) Au mensh un còp/setmana 35%

Tot dia 25%

76%

Jàmes 40%

23% 1% Non-loc. prenhats

0% Locutors natius

Non-loc.

Neò-loc.

La categoria la mes representada qu’ei la deus locutors shens interlocutors.

5.2. Ua transmission marginau Los de qui transmeten la lenga occitana que son los locutors néo-natius e los néo-locutors salariats de l’occitan. Autan díder de qui lo fenomèn tòca un nombre redusit de familhas, quauqu’arren coma vint larèrs dens lo departament1. Que constatam de qui los òmes que transmeten mes que las hemnas. 5.3. Rapòrt a la lenga de la populacion deu departament La copadura de la transmission familhau Causas avançadas tà explicar la ruptura de la transmission familhau Politica Centralisme, Jacobinisme Parisianisme Economica Consumerisme Maquinisme, globalisacion Istorica Guèrras Caça aus « patois » Mediatica Radiò, jornaus Television, cinemà Mobilitat Exòde rurau (Im)migracions externas Cambiaments sociaus Esclatament de la familha Individualisme Estigmatisacion Éscòla, escarnis Espaci public Imatge de la lenga Amendrida Mada alfabetisacion en lenga Argumentari sintetic de l’utilitat de la lenga Utilitat de l’occitan-gascon Hons : Fòrma Essença-origina Proximitat natura Respect enviroament Proximitat monde Respect de l’òme Proximitat ajòus Eretatge, linhatge, arradics Istòria Curiositat Cultura Cants, musica Trabalh Valença Identitat Apartenença dobla

Viradura d’esperit : Efeits Amor de la tèrra PartatgeConvivialitat Simplicitat

Benefici personau : Interioritat Concret, reau Gaujor, amor, obertura Armonia

Sens critic Ironia, trufanderia Organisacion Alteritat ; Tolerença

Pacifisme Bonur Equilibre Umanisme

1. Aquera chiffra que va en créisher.

N°25 – Prima 2015

Suggestions e perpausicions d’accions envisatjadas peus testimònis. Ensenhament Accions Motivacions deus aprenents Tornar socialisar la lenga Beutat de la lenga Tornar crear lòcs de paraula Los arradics Utilisar la lenga dens l’espòrt L’istòria Comunicar sus la lenga Los racontes Escríver la lenga, panèus, l’aficar La « sinhatura de la région » Sostiénerr lo trabalh de las associacions Diversitat de pensar Organisar animacions Preservar la diversitat culturau Esvitar lo formatatge Lo legs deus ancians Per la sua literatura Coma ensenhar ? Formar los ensenhaires Balhar l’amor de la lenga

6. Conclusion de l’estudi

6. 1. Ressentit deus testimònis Los testimònis qu’an arcuelhut aquesta enquèsta de faiçon hèra positiva e qu’an hornit un materiau riche. Qu’avem trobat ençò deus locutors de l’occitan-gascon ua vertadèra reflexion sus l’estat de la lenga e lo sué devénguer. Aquera reflexion ei sovent pregona, argumentada e emprunta d’umanitat. Au demei deus nostes testimònis daubuas de las nostas coneishenças an dit causas de qui n’avèvan jàmei exprimadas de faiçon autan liura e obèrta. Que vegem duas explicacions en aquò : qu’ei probablament devut d’ua part au noste questionari obert e, d’auta part, a un besonh vitau de’s racontar, de s’exprimar : díder las cranhenças, las mets, los espers. Tots que soetan un avénguer a l’occitan-gascon. Ne parlan pas

Mediàs Los critèris Seriosèr De bon occitan-gascon Amuishar monde interessents Sos-titres en francés Los contenguts

Informacions localas ou regionalas Encoratjar los creators, las collec- Documentaris suu país, de beròis tas deus natius imatges, las montanhas, la flòra, la fauna De navèras accions Portrèits de natius Dialogar dab lo Val d’Aran, las L’espòrt : le rugbí, la pelota, la pevaladas italianas tanca Crear borsas tà encoratjar los Talk show neò-locutors Pairinar los aprenents Aprentissatge de la lenga Que los natius recebien aprenents Films, dessenhs animats doblats en occitan-gascon Que los natius perfeccionen los Films jogats en occitan-gascon ensenhaires [dens un segond temps]

jàmes d’un quau que sia separatisme. Çò qui s’a a hicar en plaça tà assegurar lo desvelopament e la transmission de la lenga que s’a a hèr dens lo respèct de las valors de la Republica au demei d’ua Euròpa obèrta sus la diversitat. A còps los nostes testimònis que son hòra d’eths. Lo tròp qu’ei tròp. Tota ua vita shens véger nada avançada sinhificativa sus la question linguistica… Los locutors que’s renden compte de la mort programada de la lenga si arren n’ei hèit rapidament. Un fonccionari que compara los locutors natius a bibliotècas vivas e que s’interròga : « quant de temps encòra e vam deishar s’evaporar aqueths richèrs ? ». Un retrèitat explica que los militants an crejut en daubuns, los miaires, qui n’an pas produsit los fruts escomptats. Aqueths espers decebuts, aqueras vitas a de-

N°25 – Prima 2015

morar ua amelioracion de la situacion deishan perplèxe. A maugrat los interdits, l’estigmatisacion, la sua absença desesperada dens la vita publica los locutors que s’obstinan a créger en un avénguer possible e que plaçan los loés espers dens la transmission de la loa lenga : per l’escòla, peus mediàs, per la presa en compte deus politics. Mès los testimònis constatan tostemps uei ua volontat politica e tecnocratica de freinar lo desvelopament e l’ensenhament de la lenga. Que s’interrògan : perqué ? Quins son uei los plans de l’Estat ? 6.2. Ua lenga shens còs Après un detorn terminologic tà l’explicitacion deu mot « locutor » qu’avem vist de qui 1 % sonque de la populacion deu departament que sap parlar l’occitan-gascon. Lo noste denombrament deus

locutors aboteish a 2850 locutors natius e 150 neò-locutors tàu departament de las Hautas-Pireneas. Qu’avem dit que l’ensemble deu domani occitan en França que totalisa 90 000 locutors e que l’erosion annuau deu nombre de locutors s’estableish a 8 %. Aquesta chifra que va en créisher. L’occitan que’s perd cada annada 6 400 locutors natius. Pendent la madeisha periòda qu’apareishen haut au baish cent navèths locutors. Aqueths neò-locutors qu’acaban lo loé cursus d’ensenhament dab un nivèu de lenga correct. Que son sovent los dròlles deus salariats de la lenga (un vintenat per an). Daubuns neò-locutors quitan la un deus dus colètges calandreta (un aute vintenat d’eslhèves en fin de classa de tresau) o la un deus rares colètges perpausant un ensenhament dens la lenga. D’autes segueishen un ensenhament a la facultat o dens cors per adultes, daubuns que son autodidactes, e enfin quauques unitat benefician d’ua transmission familhau (meslèu) distenduda. Qu’arribam a un deficit de 6 300 locutors per an. Aqueth ritme que s’accelera dab la desaparicion deus darrèrs natius. Lo nombre deus locutors que’s poderé estabilisar, dens l’estat actuau de las causas, autorn de 100 locutors navèths per an multiplicat per 80 annadas [classas d’atge] sia 8 000 locutors de l’occitan a l’orizon 2050. 6.3. Andicaps a pièlas Los andicaps que son nombrós : los locutors que son rares, minoritaris e isolats. Qu’emplegan pòc la loa lenga e n’an pas nada consciença linguistica pan-occitana. Qu’avem vist de qui lo terme ‘occitan’ ei hòrabandit. Los locutors dessenhan los contorns de la loa aira linguistica e culturau d’apartenença : la Gasconha. Que convengueré enfin d’adaptar las politicas linguisticas ad aqueth

sentiment larjament partatjat. Òm qu’assista a un rapide estorna-pic de tendença. La lenga qu’èra parlada dens las bòrdas e interdita a l’escòla au sègle 20au, au 21au sègle la lenga ei parlada (quasi) exclusivament a l’escòla. Las autoritats que mian quauques accionetas de desvelopament de la lenga. Totun la un deus grans flaquèrs d’aqueras accions timidòtas que consista en l’absença d’avaloracions de las politicas aqueras. Nat audit extèrne n’ei miat. Òm que non coneish ni l’impact, ni los efeits d’aqueras accions. Òm ne pòt pas melhorar las causas, corritjar-las dens la mesura que ne’s sap pas arren de las realitats sociaus de uei lo dia. La societat ei deishada a despart deu camp aqueth. Deu còp las orientacions que demoran letra morta, la lenga que continua a petit drin la sua agonia. 6.4. De quauques situacions umanas e socialas de locutors a prénguer en compte Òm qu’a vist de qui los (rares) lòcs d’on la lenga s’ei mantenguda que son las comunas d’eslhevatge tradicionau. D’alhurs los neò-locutors son quasiment tots gessits deu monde rurau. 80 % deus salariats de la lenga dens lo departement (mes de 60 personas) an originas ruralas. Qu’avem establit que la relacion aus animaus a favorisat la conservacion de la lenga. Ad aqueth estadi duas ipotèsis que son a prénguer en consideracion. La ua ei que vacadas e aoelhadas ne son pas sortidas de raças naturalas mès son estadas façonadas e an de tostemps viscut dab l’òme. L’occitan-gascon, lo sué lexic e las suas intonacions, son estats utilisats pendent sègles dens la comunicacion entre lo mèste e lo sué mairam. Qu’ei tanben la lenga de trabalh d’aqueths locutors de qui s’i hèn amassas sovent per l’entraida. La segonda ipotèsi ei d’òr-

di psicanalitic mes. Que vegem dens las responsas deus nostes locutors un rapòrt simbolic hòrt entre la lenga e la lèit. Qu’òm a ahèr a la maternitat, la puretat, la blancor. Òm nos a parlat de lenga de « popa », « lenga mairala ». Los animaus de la bòrda que produseishen aquera lèit transformada en boder, hromatge, còcas, pastèth. Qu’ei la lèit neuricèra. Aqueth aute element qu’aurà a èster mes plan analisat e prés en compte dens l’amenatjament d’ua politica linguistica. En per’mor que nos avisam de qui l’analisa de las motivacions de las populacions e deus aprenents ei condusida de manièra tròp rapida o de faiçon incompleta. 6.5. Mites occitaniens 6.5.1. La construccion d’un mite Los testimònis que parlan sovent de « LA lenga ». Aquesta aligança de mots que despassa l’accepcion comuna : en desbrembar de precisar l’adjectiu occitana, gascona, etc., òm confera au sintagme / article + nom/ ua valor navèra / nom + nom/. Aqueth transfert que transcenda lo référent-objècte (ací lo sistème langagier) de qui pren un sens navèth : òm desinha alavetz tot au còp ua consciença, ua amna, ua vita secreta, ua intimitat, ua istòria de la lenga, ua civilisacion, un país, etc. Los de qui coneishen l’occitan que son aqueths de qui son admetuts dens la familha aquesta, « larja » e « obèrta ». Que sufirà aus excludits, los de qui non partatjan lo còde, d’aprénguer a parlar (shens complement d’objècte) tà entrar dens lo cèrcle (infinit e serem tentat d’escríver). Que pensam de qui cau véger dens la construccion d’aqueth mite navèth un efeit de la desaparicion massiva deus locutors. Que hè nacèra, probable, aus darrèrs detentors de la lenga de’s sentir sostenguts, eths de qui pòrtan de totas las loas fòrças aquera lenga

millenària en dangèr de desaparicion totau. Non s’arrantjan pas de l’idea de qui aquera lenga, sinonima de vita (la de la linhada parentau o la linahada de las ideas e de la creacion tàus qui’s reclaman de la literatura per exemple), qu’aquera linha de vita donc sia copada, e en-sus de tot davant eths. La creacion recenta d’aqueth mite, qu’òm vej aparéisher dens la literatura de las diferentas renavidas occitanas, a per objècte d’ahortir los promotors deus moviments reneishentistes. Qu’èm ací acarats a ua estrategia mentala d’apressament necessari, estrategia mesa en oposicion au sentiment d’isolament induit per la pèrta deus locutors. En darrèra lectura qu’òm se pòt rénder compte de la sofrença (ligada a l’isolament, lo sentiment de servir ua causa legitima, justa mès, perduda d’avança) de qui pòden ressentir los promotors de la lenga. Perquéi endurar atau ? S’ei un fenomèn culturau ? Aqueth pòple ei acostumat a prénguer pena. Qu’ei un pòple de la tèrra, abituat a l’acceptacion de las condicions las mes duras : lo climat, los rendaments a còps magres, ua tèrra pas tostemps generosa.

ua « casta » de salariats de la lenga dont arrés n’ei anat « dens la mone que s’ei amendrida l’accion as- tanha ». En tot cas n’ei pas jàmes sociativa. Lo mes sovent aqueths d’on se tròba lo testimòni. salariats comunican entre eths en 9. Un navèth mite : la lenga lenga francesa. decomplexada. D’après daubuns 3. Mite de l’universalitat. Òm (joens) neò-locutors la lenga seré a volut aubrir l’ensenhament a parlada dens las vilas. Qu’avem tots los publics alavetz que los de vist de qui los darrèrs retrencaqui vòlen aprénguer la lenga que ments de la lenga que’s situan sont principalament los joens ru- dens las comunas d’on se pratica raus de qui an un contact dab l’oc- encòra l’eslhevatge tradicionau. Qu’ei a díder lonh deus centres citan-gascon. urbans. De mes los escolarisats 4. Mite de la pre-eminença de adolescents qu’an un maishant l’escriut. L’ensenhament s’orienta imatge de la lenga. Lo complèxe de cap un estandard de lenga au qu’a la pèth dura. pretèxte qu’aqueth estandard per10. Aute mite recent : la transmeterà aus aprenents un accès a la literatura. Òm sap au contrari mission escolària. Òm que deique los grans escrivans an soetat sha créger despuish un trentenat illustrar la lenga dens la sua varie- d’annadas que l’escòla va préntat originau e an donc escriut dens guer lo relai de la transmission fòrmas dialectalas pròpras e terri- familhau. Qu’avem vist de que torialisadas. D’auta part los locu- l’occitan perd 6 400 locutors per tors (e los aprenents) plebiscitan an e que l’escòla fòrma un centel’oralitat shens qu’aqueth deser e nat de navèths locutors pendent la madeisha periòda. sia pres en compte. 5. Mite de la grana Occitania. L’ensenhament estandardisa la lenga alavetz que los de qui la vòlen aprénguer soetan comunicar dab lo loé entoratge.

6. Mite de la comunication. Òm nos dit de qui la lenga seré 6.5.2. Lista de quauques mites presenta dens los jornaus. Nat rencontrats pendent los entretengs non conteng articles dens la lenga 1. Mite felibrenc de la ‘lenga dempuish banlèu dètz ans. Qu’èm mairau’. Plan de neò-locutors au dens las representacions. nombre deusquaus los salariats o 7. Mite deu nom e de las origidaubuns militants revendican ua lenga de popa. Aqueras assercions nas. Lo vielh mot « occitan » vajut non passan pas lo prumer examen a l’Edat-mejan puish desprovassejat après 1950 ei desconsiderat. deu passatge a l’orau. Que constitueish un espavent tà 2. Mite de l’accion professio- l’ensemble deus locutors. A maunau. Que pensèn a tòrt peu torn grat d’aquò los servicis de l’Estat de las annadas 2000 que la pro- que s’obstinan a lo voler impausar. fessionnalisacion de l’accion mi8. Mite de l’Arc de Noé. litanta anava perméter un desvelopament de la lenga. Aqueths Qu’existeré un endret on la lenga navèths personaus que’s son co- seré conservada mes plan qu’alpats deus locutors. Que s’ei creada hurs. Qu’ei a tot còp un endret

N°25 – Prima 2015

11. Le Mite deu gran nombre. Lo « catequisme occitan » que balha dus millions de locutors de l’occitan. Que son 90 000 dont la mieitat n’utilisan jàmes (o quasiment jàmes) la lenga. 6.6. Tirar tà l’endavant après la reflexion de qui hè nacèra Qu’avem hèit la lista d’ua seria d’accions de qui poderén èster hicadas en plaça entà tornar dinamisar la lenga : lo sué aficatge (sustot dens los centres urbans), valorar lo sué imatge, lo sué emplec, la sua transmission, la sua oficialitat (§ 5.7). Aqueras accions que deverén aidar los locutors e los non-locutors a’s des·hèr deu complèxe d’inferioritat qui ne los an jàmes quitats. La redinamisation de la lenga e deu sué usatge que passa per la connexion aus locutors natius

deus neò-locutors, deus aprenents e deu sector associatiu. N’empach que constatam un esbrigalhament hòrt de las fòrças vivas. Aquesta situacion ei maishament prejudiciabla au desvelopament de la lenga. Ua politica eficaça que passerà per un recensament deus locutors e un apressament deus diferents actors. Los aprenents e los joens eslhèves que demandan ua vertadèra auhèrta culturau en rapòrt dab los loés gosts e lo loé atge. Que disen a quin punt que ressenteishen lo besonh d’ua normalitat culturau. Qu’an ua vision negativa deu paisatge mediatic actuau. Los mediàs que deuràn èster massivament sollicitats. Los de qui perceben aidas publicas que deuràn proratisar lo loé temps de difusion entà prénguer larjament en compte las lengas de França. Que calerà tanben crear ua television TNT especifica dab programes en occitan-gascon. L’ensenhament ne produseish pas (o hèra pòc) de navèths locutors. Que deurà èster sancerament tornat pensar. Los contenguts e los metòds que s’auràn a adaptar a las motivacions deus aprenents. Qu’ei au moment quan la joenessa hè las suas prumèras causidas vertadèras, causidas de qui detemineràn per partida çò qui serà la loa existença e los loés mòdes de vita futurs, que los adolescents francés que son desviats de l’aprentissatge de la lenga e de la cultura istoricas deu loé territòri. Lo jòc de las opcions, de las filieras, de las especialitats deus establissiments, que son autant de meandres de qui negan praticament a tot còp l’occitan. Òm

que se rend compte que sovent l’ensenhament dens los licèus ei sonque perpausat a ua minoritat d’eslhèves. L’occitan qu’ocupa la plaça deu còche. Lo sué ensenhament, quan ei perpausat aus futurs eslhèves, n’ei pas presentat de faiçon atractiva. Los joens aprenents preconisan la generalisacion de l’ensenhament de la lenga e dens la lenga a tots los eslhèves. Ni mes ni mensh. Los professors d’occitan que semblan desabusats. Que desplòran lo pòc de plaça hèit au loé ensenhament, las lutas tròp frequentas dab l’administracion e lo personau de direccion. Qu’an lo sentiment de qui son dependents deu bon voler deu cap d’establissiment. Aquesta situacion n’ei pas acceptadèra dens un país modèrne. Daubuns, d’autes còps los mes motivats, que’s disen fatigats, usats. Los resultats esperats n’arriban pas. Los eslhèves los mélhors causeishen filieras plan esluenhadas deus cors d’occitan. Lo nhac deus joens colegians (e mes rarament deus liceans) que deisha plaça a un abandon viscut de faiçon amara. Los locutors plaçan los loés espers dens l’ensenhament. Que’s disen chepicós e vigilants cap a la qualitat de la lenga transmesa. Los ensenhaires que deurén mestrejar la lenga de qui ensenhan e transméter ua lenga territorialisada sinon la population que’s poderé desvirar deus loés ensenhaments e de la loa fonccion. Que’n va de la responsabilitat de l’Institution e deus sués agents. Los neò-locutors ne detenguen pas l’exclusivitat de l’amor de cap la lenga. Que nos rendem

N°25 – Prima 2015

compte de l’estacament e de la fiertat de qui an los locutors natius per rapòrt a l’occitan-gascon. Aqueths locutors que son inhorats de las politicas linguisticas mesas en òbra alavetz que ne demandan pas qu’a èster sollicitats tà tornar dinamisar la transmission. Per çò qui ei deus autes abitants deu territòri, qu’ei a díser lo mes gran nombre deus Hauts-Pirenencs, que semblaré a la lectura de las enquèstas d’opinions miadas autorn de 2010 per las institucions regionaus que sian favorables au desvelopament de la lenga shens per autant prénguer part directament ad aqueras accions de desvelopament. Que constatam suu terrenh qu’aquera populacion que’s partatja entre (I) los « planvelhants » qui segueishen dab interèst las manifestacions culturalas perpausadas, o inscriven los loés dròlles dens las filieras d’ensenhament e, (II) los « indiferents » qui deishan hèr shens crear nada oposicion. Los nostes testimònis que demoran shens i créger la mesa en plaça d’ua vertadèra politica linguistica. Que saben que la lenga que’s pòt aprénguer en quauques mes a pena. Tàd aquò que cau suscitar l’enveja e un enviroament linguistic autorn deus futurs aprenents. Las pistas de trabalh ne mancan pas. Alavetz, lenga d’òc : darrèrs bohets ?

Fabrice Bernissan Nosauts de Bigòrra – IEO 65 Université Paris-Sorbonne