Björgunarkafarar

Hjá Slökkviliði höfuðborgarsvæðisins er köfunarsveit sem er mönnuð slökkviliðs- og sjúkraflutningamönnum. Fjöldi kafara er eins og stendur um 24, en auk þess eru 7 nemendur á björgunarkafaranámskeiði sem verður í tveimur hlutum, öðru lauk nú upp úr miðjum maímánuði og seinni hluta lýkur um miðjan október.

Markmið og hlutverk köfunarsveitar SHS er að geta bjargað fólki úr háska, hvort sem er úr vatni eða sjó. Til að gera smá grein fyrir tilurð hópsins þá þarf að horfa ansi mörg ár aftur í tímann, en þegar bílar lentu í höfnum þá komu sjúkraflutningamenn á staðinn og horfðu á loftbólur stíga upp en gátu ekkert aðhafst. Urðu að bíða eftir að björgunarsveitarkafarar væru boðaðir og þá voru boðleiðir lengri en í dag. Eins voru kafarar hjá lögreglunni í Reykjavík en ekki endilega á vakt þegar eitthvað gerðist. Nauðsyn kafarasveitar varð einnig ljós þegar flugslys urðu í Skerjafirði 1988 og 1990. Undirritaður kafaði í flugslysinu 1990 ásamt öðrum starfsmanni SHS en þá vorum við björgunarsveitarkafarar og báðir í atvinnuköfunarnámi. Þrátt fyrir að okkar viðbragðstími hafi verið nokkuð góður, komnir með flugmanninn upp í bát um 33 mínútum eftir útkall, þá var það ekki nóg. Slökkvilið Reykjavíkur tók þá ákvörðun í kringum 1993 að stofna köfunarhóp. Notuð voru sambönd við Slökkviliðið í Gautaborg og tveir slökkviliðs- og sjúkraflutningamenn sendir á námskeið þangað. Báðir voru þeir vanir sportkafarar. Sænski herinn hafði umsjón með köfunarnámi í Svíþjóð á þessum tíma og Slökkviliðið í Gautaborg sá um kennslu fyrir björgunarkafara. Þessir tveir luku námi, komu heim og héldu námskeið fyrir SR til að byrja með en síðar komu Landhelgisgæslan og sérsveitin að námskeiðunum. Alls hafa verið haldin níu námskeið. Sökum þess að starfsmenn fyrrgreindra stofnana þiggja laun fyrir störf sín, þá er sú kvöð að námskeiðið sé kennt sem atvinnuköfunarnámskeið og því er farið eftir tilmælum International Diving School Association (IDSA). Eins er námskeiðið háð samþykki Siglingastofnunar um að það uppfylli kröfur um námskrá og búnað. Námskeiðið gefur C-réttindi til atvinnuköfunar með sjálfbirgum búnaði niður á 30 metra og B-réttindi til atvinnuköfunar með aðfluttu lofti að 50 metrum. Til að uppfylla kröfur um nám til C-réttinda þarf nemi að ljúka að lágmarki 12 köfunum og að lágmarki 500 mínútna botntíma að 25 metrum, einnig að lágmarki 6 köfunum og að lágmarki 150 mínútum frá 25 að 30 metrum. Til að ljúka námi til B-réttinda þarf nemi að safna hið minnsta 650 mínútum á 0-9 metrum, 300 mínútum á 10-19 metrum, 200 mínútum á 20-30 metrum með ákveðnum lágmarksfjölda kafana á hverju dýpisbili fyrir sig og svo eru teknar kafanir niður á 40 metra og 50 metra. Til að kafa niður fyrir 25 metra hefur þurft að framkvæma það úr skipum eða bátum því hafsvæðið í kringum höfuð-borgarsvæðið býður ekki upp á mikið meira en um 20 metra dýpi á stórstraumsflóði frá ströndu. Við höfum notið mikillar velvildar aðgerðasviðs Landhelgisgæslunnar hvað þetta varðar. Þessar kafanir eru krefjandi og taka toll, nemi getur nánast ekki misst dag úr köfunum án þess að dragast aftur úr. Að námskeiði loknu eru nemar útskrifaðir en tekin eru próf í afþrýstitöflum, afþrýstiklefum og loftpressum, eðlisfræði, lífeðlisfræði og sjúkdómum tengdum köfun, lögum og reglugerð um köfun, grunni í siglingafræði, krossapróf úr öllu efni og verklegt próf varðandi búnað og leitaraðferðir. Verkefni á námskeiðinu eru fjölbreytt, leitarkerfi, björgun úr bílum, vinna með ýmis tól neðansjávar og fleira. SHS á búnað fyrir um 18 kafara. Það gefur auga leið að sá búnaður kostar sitt, enda viljum við nota góðan búnað. Þegar sveitin var stofnuð gaf Rauði krossinn í Reykjavík andvirði eins sjúkrabíls til búnaðarkaupa, keyptur var búnaður frá Svíþjóð og fékkst ansi mikið fyrir aurana þar sem góðir samningar náðust við birgja þar. Síðan þá hefur þurft að kaupa mikið af göllum sem ganga úr sér við notkun. Notaðir hafa verið gallar úr neoprene sem er nokkurs konar svampur og svo höfum við verið með galla úr cordura-nyloni. Áætlaður kostnaður við búnað hvers kafara er liðlega ein milljón króna eða svo þar sem allt tengt köfun er mjög dýrt en hver kafari hefur sinn eigin galla til afnota. Gallarnir eru settir í köfunarbíl á vaktaskiptum þar sem kafarar geta verið skráðir á öllum fjórum starfsstöðum SHS en bregðast við í nokkurs konar stefnumótakerfi. Köfunarbíllinn er fyrrum sjúkrabíll sem var keyptur af RKÍ og þjónaði á Suðurnesjum áður en hann kom til okkar. Bíllinn er í þokkalegu standi, orðinn

Guðjón Sig. Guðjónsson

liðlega 20 ára gamall og verður væntanlega endurnýjaður á komandi árum. Í bílnum eru þrjú sæti fyrir kafara með einstaklingsbúnað, heilgrímu og fjarskiptalínu. Það er mjög mikilvægt að kafari sé með opin fjarskipti við línumann á yfirborði því þannig getur hann miðlað til línumanns framvindu verkefnisins. Í bílnum eru einnig flotgallar og björgunarvesti fyrir þá sem vinna á yfirborðinu auk búnaðar fyrir aðflutt loft. Þau verkefni sem köfunarsveit SHS hefur þurft að takast á við eru t.d. flugslys sem hafa orðið á höfuðborgarsvæðinu, fólk sem hefur hoppað eða fallið í hafnir og vötn, bílar sem hafa lent í höfnum, aðstoð við leitir og ýmislegt fleira. Aðalverkefnið er þó alltaf þetta - að geta brugðist við allan sólarhringinn allt árið um kring og teygt okkur eins langt og nokkur kostur er til þess að bjarga mannslífum. Við vitum öll að tapað mannslíf er ekki bara missir fyrir fjölskyldu og ættingja, það er líka tapað framlag til samfélagsins. Að sama skapi má segja að minnkuð starfsgeta sé tap samfélagsins. Á öllum þeim árum sem kafarar hafa

starfað hjá Slökkviliði höfuðborgarsvæðisins og þar áður hjá Slökkviliði Reykjavíkur hefur þörfin fyrir þennan hóp sannast nokkrum sinnum. Í janúar 2015 lenti bíll í Reykjavíkurhöfn við Miðbakka, ökumaður var einn í bílnum og var bjargað upp og hann fluttur í sjúkrabíl á bráðamóttökuna í Fossvogi þar sem unnið var að endurlífgun á leiðinni. Ökumaðurinn lifði slysið af. Í janúar 2020 lenti bíll með þremur piltum í sjónum í Hafnarfjarðarhöfn. Einn komst út af sjálfsdáðum og upp að bryggju en tveir sukku með bílnum. Þeim var bjargað af köfurum sem komu á staðinn úr Skógarhlíð. Við tók löng endurlífgun sem bar árangur. Kafarasveitin var boðuð að Læknum í Hafnarfirði 2015 þegar tveir bræður lentu í Reykdalsstíflu eftir að hafa misst bolta í lækinn. Tveir menn voru hætt komnir við að bjarga drengjunum en þar gerðist ekki þörf á köfurum. Fleiri verkefni mætti telja til. Kafarasveitin er send af stað þegar tilkynningar berast um fólk í vatni eða sjó á starfssvæði hennar. Oft á tíðum er fólk komið að stiga í höfninni og hægt að sækja það þangað en stundum þarf að senda kafara í línu eftir fólki sem vill jafnvel ekki láta bjarga sér.

Með nýjum aðferðum sem hafa verið teknar upp hér á landi má bjarga fólki sem hefur kólnað hratt og mikið, oft með ansi góðum árangri. Samkvæmt leiðbeiningum sem landlæknir gaf út árið 2006 var talað um einstakling sem hefði drukknað og verið í kafi í meira en eina klukkustund ætti ekki að endurlífga og þar sem kjarnhiti væri kominn niður fyrir 12°C. Með hröðu viðbragði mætti koma köfurum á staðinn og sækja fólk, allt til þess að auka lífslíkur þess. Eins og komið hefur fram er kostnaður við rekstur köfunarsveitar mikill. Menntunin kostar sitt, búnaðurinn kostar sitt, nemar sem klára námskeiðið fá launaflokkahækkun svo nokkuð sé nefnt. Er þetta á færi allra? Eru fleiri slökkvilið á landinu sem ættu að íhuga stofnun köfunarsveitar? Það er stór spurning og þar sem þetta er ekki lögbundið verkefni þá getur þetta sogað nokkuð stóran part fjárveitinga hvers liðs til sín. Líklega þyrfti að gera greinargóða þarfagreiningu á þessu. Hve mörg drukknunarslys hafa orðið á svæðinu undanfarin 20 ár? Hvar verða slysin? Á hvaða tíma sólarhrings? Ef við horfum t.d. til nágranna okkar í Færeyjum þar sem búa rösklega 52.000 manns þá er kafarasveit í Þórshöfn sem tilheyrir slökkviliði bæjarins. Það þjónar um 22.000 manna byggð. Eins eru 16 slökkvilið í Noregi með björgunarkafara á sínum snærum. Slökkviliðið í Arendal í Noregi sinnir svæði þar sem um 44.000 manns búa. Mögulega er meira um að fólk þar stundi hvers kyns vatnasport sem útskýrir þörfina fyrir sólarhringsmönnun björgunarkafara.

Höfum samt í huga að margir í okkar fagi æfa sig og undirbúa fyrir verkefni sem koma aldrei upp. Innan vébanda björgunarsveita hafa verið kafarar í áratugi. Þar koma einstaklingar með mikinn áhuga og leggja sitt af mörkum og kosta miklu til úr eigin vasa. Það vill stundum brenna við að þegar verkefni eru fá, dvínar áhuginn eða að búnaðurinn er seldur til að fjármagna t.d. húsnæði eða bílakaup og þá er sjálfhætt. Viðbragðstíminn er heldur ekki sá sami og hjá þeim sem mæta í vinnuna til þess að bregðast við þeim verkefnum sem allt í einu skella á. Hver er framtíð köfunarhópsins? Rekstur hópsins er krefjandi verkefni. Það þarf að fylgjast með nýjungum og uppfæra þekkingu kafaranna ef eitthvað í aðferðum breytist. Minn draumur er að kafarar SHS fái þjálfun í vinnu í kringum straumvötn og það verði hluti af köfunarnámskeiðinu. Það myndi gera þá öruggari í vinnu með öðrum viðbragðsaðilum í hættulegum aðstæðum. Eins væri spennandi að útbúa nýjan bíl með auðveldara aðgengi inn og út en er í núverandi bíl. Ég vona að þessi pistill sé til fróðleiks, hann er langt í frá tæmandi um starf köfunarsveitarinnar. Áhugasömum er því velkomið að leita mig uppi og varpa á mig spurningum.

Guðjón Sig. Guðjónsson

aðstoðarvarðstjóri og kafari SHS