vat*75 by lu’cifer

vat

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

jaargang 15 nr. 4 - nov/dec 2018 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 75 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen zie ook de agenda op http://www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

8 NOV

19:30

Vernissage tentoonstelling

Nooit meer oorlog herdenken

NOV

19:30

Soldaat Peaceful

O RGA N IS AT IE : Vrijzinnig Antwerpen

Soldaat Peaceful wil niet vergeten. Hij werd tijdens de Grote Oorlog gerekruteerd om als veel te jonge soldaat in Vlaanderen te gaan vechten tegen het Duitse leger. Jaren later neemt hij ons mee in een spel van herinnering en tijd over zijn onverwerkte verleden. Inkom: 10,00 EUR (drankje incl.)

voorstellingen

13 Oorlogsstemmen 15:00 20:00

Toneelvoorstelling

THE ATE R PALJAS

DE M EN S .N U EN V RI JZ I N N I G A N T W E RP EN In deze tentoonstelling wordt het herdenken van de Eerste Wereldoorlog belicht aan de hand van kritische vragen bij sfeervolle foto’s van Patrick Goossens. Tijdens de vernissage brengt Wim Geysen aangepaste liederen en teksten. De tentoonstelling loopt tot 25 november

NOV

DEC

19:30

WO I

Oorlogsmuziek – Protestsongs vroeger en nu, door Guy Verlinde O RGANISATIE : Vrijzinnig Antwerpen In Oorlogsstemmen geeft Guy Verlinde een overzicht over de gevolgen van Wereldoorlog I, aan de hand van anekdotes, gedichten en oorlogsliederen als ‘In Flanders Fields’. Daarnaast brengt hij belangrijke historische tegenstemmen zoals Martin Luther King en Nelson Mandela en protestsongs van o.a. Bob Dylan en John Lennon. INKOM: 5,00 EUR

In het kader van

70 jaar UVRM

In 2018 bestaat het Verdrag voor de Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) 70 jaar. Vernissage tentoonstelling “Domozy” De Syriër Saif Lama`a (Dumuzi) wordt in 2009 geconfronteerd met groeiende censuur van IS (Islamitische Staat). Hij had geen andere keus dan te vluchten om zijn kunst te blijven uiten, te vluchten om “vrij” te kunnen blijven leven. De tentoonstelling loopt tot 30 december 2018.

20 DEC

19:00

Lichtwandeling in het kader van de Warmste Week.

O RGA N IS AT IE : Humanistisch Verbond, in

zie ook de algemene activiteitenkalender

samenwerking met de Antwerpse vrijzinnige verenigingen. M E E R IN F O : www.dewarmstefakkeltocht.be en aankondiging in dit nummer

out of a

box

V r i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

Je vindt de activiteiten van out of a box ook op p.18-19 en op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Edito

10 04 12

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

3 Edito 4 Opmerkelijke gebouwen: het sportpaleis 8 Een kind wordt als atheïst geboren 9 Aforismen 10 Vietnam is, nou ja, anders 12 50 jaar Galerie De Zwarte Panter 16 Door de grens van de tijd 17 Poëzie 18 Agenda 20 Drie vormen van weten 22 Het elfde uur 29 Onze taal, best moeilijk om te leren…

Er bestaat soms nogal wat verwarring over de vlag van Vlaanderen of Vlaamse Leeuw, die enerzijds – sinds 1985 - als de vlag van de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest wordt erkend. Het gaat dan om de vlag, geel gekleurd met een zwarte leeuw, rood geklauwd en getongd. Anderzijds is er dan de – niet-erkende Vlaamse strijdvlag die onder meer door organisaties uit de Vlaamse Beweging gevoerd wordt en een volledig zwarte leeuw weergeeft op een geel veld. In het deel van de Vlaamse Beweging dat een zelfstandig Vlaanderen beoogt, geldt de Vlaamse strijdvlag als “de vlag die het minst bezoedeld is geraakt met toegevingen aan de Franstaligen”. De officiële Vlaamse vlag, met rode tong en klauwen, zien ze als de vlag van het door hen verfoeide federalisme waarin Vlaanderen slechts deelstaat is. De historische Vlaamse Leeuw was het embleem van het graafschap Vlaanderen, een gebied dat slecht zeer gedeeltelijk de huidige Belgische deelstaat bestrijkt. Of de leeuw van het graafschap nu al dan niet rode klauwen en een rode tong had, blijft voorwerp van discussie. Maar Mark Eyskens – op dit vlak toch een ‘onverdachte’ bron – gaf recent (Humo, 16 april 2018) zijn uitleg over de ‘Vlaamsche Leeuw’ (die met de zwarte klauwen en tong): “Die is buitgemaakt op de Saracenen door de toenmalige graaf van Vlaanderen, Filips van den Elzas, tijdens één van zijn kruistochten in het Heilige Land in de 12de eeuw. Aan zijn hof vond men die vlaggen heel mooi – ook al was er nog nooit een leeuw in Vlaanderen gesignaleerd – en men is ze dan gaan gebruiken. Maar eigenlijk is hét Vlaamse symbool bij uitstek dus van islamitische oorsprong”. Geen verder commentaar nodig…

[ 3 ]

[ 4 ]

vat 75 

het

sport

Op zowat de drukste verbindingsweg van Antwerpen (en dus ook van Europa… LOL) ligt het Sportpaleis, nu vooral bekend door optredens van nationale en internationale artiesten of evenementen, maar er gaat een hele geschiedenis aan vooraf.

paleis OPMERKELIJKE GEBOUWEN

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Een juweel van moderne en gedurfde bouwkunst… in 1933

mstreeks 1930 droomden heel wat mensen van een indoor wielerpiste vlak bij de stad Antwerpen. Het zou de grootste indoorpiste moeten worden van Europa. Men is beginnen bouwen op 11 januari 1932. Het Sportpaleis is op dat moment dus op plan gezet: het zou een ‘paleis’ worden van 132 op 88 meter zonder ondersteuning. Dit was een primeur op architecturaal vlak. De bouw duurde precies 21 maanden; een jaar later dan voorzien. Op 11 september 1933 werd het gloednieuwe gebouw opgeleverd. Het Sportpaleis werd in Europa als een bouwwonder beschouwd en wordt zelfs nu nog omschreven als een – weliswaar oud – juweel van moderne en gedurfde bouwkunst. Het was een moeilijke tijd geweest voor de aannemers en arbeiders die bij de bouw betrokken waren. Faillissementen hadden mekaar opgevolgd en uiteindelijk besloten de initiatiefnemers om het gebouw in eigen beheer op te trekken. Waar men een kostprijs van 4,5 miljoen F had voorzien, zou de totale kost uiteindelijk 10 miljoen F bedragen… in 1933! We besparen de lezer de hoeveelheden staal, beton, stenen, joeffers, houten latten, nagels, bouten, buizen en electriciteitsmateriaal die nodig waren om het gebouw op te

trekken en in te richten. De zaal had oorspronkelijk 13.400 zitplaatsen en daarnaast nog een capaciteit op het middenplein van 1.780 (zitplaatsen) tot 5.000 (staanplaatsen) personen. De maximale capaciteit van het Sportpaleis was dus 18.400 plaatsen. De uitbating begon bij de start met een vlottende schuld van 2 miljoen F en men leefde in de bestendige en ongeduldige afwachting van sportmanifestaties om met de winst stilaan dat financieel gat op te vullen. Het baanwielrennen was de belangrijkste publiekstrekker. In 1934 kreeg Antwerpen zijn eigen “Six Days” of “Zes Dagen”, waarbij ploegen van telkens twee renners gedurende zes dagen koersten. In 1938 werd de ijspiste en ijsbaan - met Olympische afmetingen geopend, wat de functionaliteit van het gebouw nog vergrootte. Al wat naam had in de kunstschaatswereld defileerde er en de beste ijshockeyploegen kwamen er op bezoek.

Maar dan kwamen de oorlogsjaren waardoor het gebouw fel te lijden had door het afweergeschut dat opgesteld stond op de Bosuil. 1944 werd een nog grotere ramp doordat de Canadezen zich verschanst hadden in het Sportpaleis. Ruim 220 obussen en ontelbare stukken schrapnels en kogels kwamen op het gebouw terecht. Bij het beëindigen van de strijd was het dak gans weg en de piste volledig beschadigd. En het ergste moest nog komen: de ‘vliegende bommen’… Drie vielen er in de onmiddellijke omgeving, één vlak in het gebouw. Nog grotere schade… De eerste een meest noodzakelijke herstellingen vergden 3,8 miljoen F wat de vlottende schuld op 4,6 miljoen F bracht. Bij de heropening van het Sportpaleis na de bevrijding werd noodgedwongen een nieuwe koers gekozen. Om de zware herstellingskosten aan het gebouw te kunnen betalen, volstond het geld dat binnenkwam via wielerwedstrijden en andere sportieve activiteiten niet langer. De uitbaters besloten daarom een veel bredere waaier aan grote spektakels met internationale vedetten en een grotere verscheidenheid aan attractieve shows aan te bieden. Precies deze veelzijdigheid werd het alomgewaardeerde kenmerk van het Sportpaleis. Op de affiche kwamen o.m. de Wiener Eisrevues (van 1947 tot 1973), amusement uit Amerika (The Harlem Globetrotters, de rolschaatsshow Skating Vanities, Holiday on Ice, Disney on Parade) en spektakelvoorstellingen uit Rusland

[ 5 ]

[ 6 ]

vat 75 

“

(volksdansgezelschappen, choreografische ensembles, het koor en de dansgroep van het Sovjetleger, het Circus van Moskou), muziek van eigen bodem (zoals Kazuno, het latere Nekka) en later ook optredens van grote namen uit de popwereld (o.m. Pink Floyd, The Rolling Stones, Eric Clapton, Alice Cooper, Supertramp, Tina Turner, Lionel Richie, Prince …). Op sportvlak waren er naast de Zesdaagses o.m. de vele bokswedstrijden in de jaren vijftig, het Wereldkampioenschap Wielrennen in 1969 en de Internationale Jumping van Antwerpen (die vanaf 1975 plaatsvond). In 1982 vond de eerste editie plaats van het prestigieuze ECC Tennistornooi. In de jaren tachtig ontstonden de intussen “klassiekers” geworden “Night of the Proms”, het “Diamond Awards Festival” en “The Golden Years”. De “Night of the Proms” vond voor het eerst plaats

van wielerzesdaagses tot shows en concerten van internationale sterren

in 1985. Maar we vallen eerst nog even in een nostalgische bui die gedeeld zal worden door vele Antwerpenaren, met de Kindervreugd-organisaties. Met haar 10.000 leden en meer dan 100. 000 sympathisanten (u leest het goed!) vormden die feesten indrukwekkende mijlpalen in het zo rijke leven van het Sportpaleis. De onvergetelijke Sinterklaasfeesten en Kerstfeesten brachten – naast de extra voorstellingen van de “Wiener Eisrevue” – zoveel schitterende realisaties in, wat toen genoemd werd, de grootste sporttempel van

vrijzinnig antwerps tijdschrift

“

Europa, tot in de nok gevuld met een zinderende massa, in een atmosfeer van hoogspanning. Enig was telkens de uitbundige vreugde van de tienduizenden kinderen bij het feest van de Sint. Er stond geen maat op de organisatiedrift van Kindervreugd! Nostalgie… Een combinatie van financiële en uitbatingsproblemen brachten in 1996 het voortbestaan van het Sportpaleis in het gedrang. Gelukkig kwam de exploitatie van het Sportpaleis – intussen de naakte eigendom van de Provincie Antwerpen – in 1997 in handen van een NV, bestuurd door Jan Van Esbroeck en Jan Vereecke, de initiatiefnemers van de “Proms”. In 2007 werd de exploitatie van de Lotto Arena eraan toegevoegd, die in een PubliekPrivate Samenwerking met de stad Antwerpen werd gebouwd naast het Sportpaleis.

Gestage neergang ondanks succesevents

Aanhoudende vernieuwingen deed de wielerpiste verdwijnen, de akoestiek verbeteren en het aantal zitplaatsen verhogen. Thans staat qua aantal bezoekers het Sportpaleis omstreeks de derde plaats van alle arena’s ter wereld. Met ongeveer jaarlijks 800.000 inkomkaarten staat het Sportpaleis omstreeks de zesde plaats ter wereld (op het Europese vasteland zelfs nummer 1). Niet te verwonderen want in maximum bezetting biedt het maar liefst plaats aan 23.359 toeschouwers, een cijfer dat nog zal opgetrokken worden tot 25.000, het maximum wat is toegelaten door de milieuvergunning. De Lotto-Arena komt daar met 8.050 toeschouwers nog eens bovenop. Onder deze vorm is het Sportpaleis opnieuw een aantrekkingspunt van Antwerpen geworden waar we als Antwààrpenaren fier op mogen zijn… maar de buurtbewoners denken daar zeker iets genuanceerder over. De spectaculaire uitbreiding van de laatste jaren heeft gevolgen voor de mobiliteit en het parkeerbeleid wat dramatisch genoemd mag worden… maar dat is een ander verhaal... Bronnen: DE WINTER L.-HODISTER R., 25 jaar sportpaleis. Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig bestaan van het sportpaleis Antwerpen 1933-1958 | Antwerps Sportpaleis, Luc Sels

[ 7 ]

[ 8 ]

vat 75 

Max Schneider

COLUMN

Een kind wordt als atheïst geboren Ja toch? Zo is het toch? Worden we niet allemaal als atheïst geboren en zijn het niet onze ouders en de bijhorende omgeving die er voor zorgen dat we als katholiek, moslim of hindu door het leven stappen?

et is een bewering die ik wel vaker hoor in mijn vrijzinnig humanistische biotoop. Maar helaas, ik denk dat er nogal wat argumenten zijn om dat, minstens gedeeltelijk, te verwerpen. Het is inderdaad zo dat je opvoeding in grote mate bepaalt welk religieus pad je hoogstwaarschijnlijk zal bewandelen, maar niet óf je een religieus pad zal bewandelen. En laat je niet in de war brengen door het woordje ‘ religieus ’ want vrijzinnig humanisme is óók een levensbeschouwing. Kinderen worden noch als katholiek, noch als moslim geboren, maar ook niet als vrijzinnige. Vrijzinnigheid is een complex begrip dat soms, zelfs bij aandachtige definiëring, toch nog aanleiding geeft tot semantisch debat. Daarom in deze context een voorlopige werkdefinitie: ‘De vrijzinnige verwerpt de stelling dat er een metafysische regelende kracht ( laat staan subject/persoon ) achter of boven de waarneembare werkelijkheid schuilgaat.‘ Waar ‘geloven’ kinderen dan in? In Sinterklaas en alles wat hun ouders hen wijsmaken natuurlijk. Maar dat bedoel ik niet. Ik spreek wel degelijk over een predispositie, een capaciteit tot, een soort voorgeprogrammeerdheid, om achter alle gebeurtenissen ‘agents ‘ te zien. Gebeurtenissen worden niet veroorzaakt door een reeks causale verbanden, maar door ‘iemand’ en vooral iemand met een bedoeling. ‘Agents’ zijn intentionele entiteiten die bedoelingen hebben, en vaak niet de beste.

Het is niet het spook onder het bed waar we als kind schrik van hadden. Een spook is een subject, een al of niet overleden persoon wiens verschijningsvorm weliswaar vaag, diffuus en gefantaseerd is, maar hoe dan ook een persoon. ‘Agents’ daarentegen, zijn meestal levenloze objecten die door ons brein een geest, noem het desnoods een ziel, toegedicht krijgen. Natuurvolkeren zien ook vandaag nog bezielde objecten waar wij meestal alleen bomen, totems of wouden zien. Op het internet circuleren filmpjes waarin je ziet hoe kinderen vormen als een cirkel, een driehoek en een rechthoek ervaren als intentionele wezens. Het loont de moeite om eens te gaan kijken bij je vriend Google. Vraag naar Fritz Heider en Marianne Simmel voor een filmpje uit 1944 (zie ook webadres onderaan). En geef maar toe dat je geneigd bent de kinderen gelijk te geven.

Verklarings- en voorspellingsmachine Waar komt die merkwaardige predispositie vandaan, die capaciteit om dingen en fenomenen een geest toe te dichten en dan die intentionele ‘agents’ een rol te laten spelen in onze narratieven? En dat terwijl we niet willen zien dat ons verhaal op ramkoers ligt met zelfs de toegeeflijkste vorm van rationaliteit? Jawel, onze en niet alleen bij kinderen. Waarom zou de evolutionaire psychologie ervoor gezorgd hebben dat die, toch wel bizarre, manier van doen in onze psychologische soft-

ware terecht kwam? Ons brein, die merkwaardige klomp vet van 1,4kg is onder andere een verklarings- en voorspellingsmachine. Als je iets vanuit evolutionair perspectief probeert te begrijpen moet je uiteraard een heel eind terug in de tijd. Niet enkele eeuwen zoals bij het verklaren van een of andere sociale of politieke causaliteit, zelfs niet tot bij de homo sapiens op zijn savane, maar meteen veel verder tot bij het allerprimitiefste leven. Toen had er een splitsing plaats tussen de levende wezens die verder gingen mét en zonder hersenen. Muizen, insecten, zelfs de nederige slak heeft iets dat op hersenen lijkt. Korstmossen, algen en planten hebben dat niet en die doen het al miljarden jaren prima. Het verschil zit in de manier waarop het levende wezen met de omgeving en de omstandigheden omgaat. Zonder hersenen leef je daar en alleen daar waar de levensomstandigheden passen bij jouw eigenschappen. Als soort moet je op de evolutie wachten om jezelf aan te passen. Mét hersenen ga je de omgeving ‘beoordelen’ en dan pas je je gedrag aan zodat je gevaar vermijdt en dat wat je nodig hebt opzoekt. Om dat te doen moet je de omgeving en de fenomenen begrijpen. En vooral, je moet de graad van waarschijnlijkheid kunnen inschatten dat iets wel of niet zal gebeuren. Bij gebrek aan echte, laat staan wetenschappelijke kennis – remember, we bevinden ons ergens miljoenen jaren geleden - heeft de evolutie ons, bij wijze van shortcut een trucje gegeven. In de plaats van ons te laten opeten of verpulveren door iets dat we niet begrij-

vrijzinnig antwerps tijdschrift

AFORISMEN

Max Schneider

Filosofen hebben van het ‘niet weten‘ een deugd gemaakt; toch zijn er heel wat die krantencommentaren schrijven.

Een sterk ontwikkeld vermogen tot zelfbedrog is vaak een zegen. Wie zichzelf goed pen gaan we reageren zoals we zouden reageren op iets dat er heel erg op lijkt. We hebben geen idee hoe donder en bliksem ontstaan, maar het ziet er verdomd beangstigend uit en het gaat vaak gepaard met de nodige verwoestingen. Ons brein en zeker het primitieve brein van toen heeft het moeilijk met overweldigende, maar onbegrepen oorzaken, en zeker met abstracties. Het heeft iets concreets nodig om adequaat en vooral snel te reageren. Daarvoor grijpt het naar analoge oorzaken die het wel kent en die er enigszins op lijken of doen aan denken. Et voilà, de bliksems gooiende dondergod is geboren. Als u er aan twijfelt of ons brein de realiteit in grote mate zelf fabriceert, vraag dan nog eens aan je vriend Google naar ‘konijn en eend.’ Voor alle duidelijkheid ik heb het hierbij absoluut niet over de postmoderne onzin dat de waarheid niet zou bestaan.

Als atheïst geboren? Het lijkt een bruikbaar argument als je in gesprek bent met een gelovige die je met een zekere hardnekkigheid de zegeningen van zijn religieuze overtuiging probeert te verkopen. Jammer, maar helaas, kinderen worden niet als atheïst geboren. De evolutie heeft hen opgezadeld met een verklaringsmechanisme dat onware overtuigingen met grote stelligheid als wéten doet ervaren. Àls…als die overtuiging maar zorgt voor een oplossing van het probleem of voor het beter functioneren in de groep. Dat lijkt me toch aardig in de buurt te komen van een religieuze overtuiging. HEIDER en SIMMEL TEST: https://www. youtube.com/watch?v=8FIEZXMUM2I

voor de gek kan houden klinkt geloofwaardiger als hij het bij iemand anders probeert.

Hoewel heel wat westerlingen beweren dat ze het geloof achter zich gelaten hebben, lijken velen toch nog last te hebben van het ontstane vacuüm. In de spirituele boetieks vinden ze voor elk wat wils en in de cafetariareligies wordt God vervangen door abstracties die ze ook niet kunnen verklaren.

Omdat duurzaam geluk blijkbaar niet te koop is, moeten we ons behelpen met plezier, chocolade en occasioneel leedvermaak.

Onze zekerheden zijn kortademiger dan we denken. Vandaag weet iedereen met zekerheid dat ongelijkheid verkeerd is. Honderd jaar geleden wist iedereen met zekerheid dat homoseksualiteit verkeerd was.

Soms ontmoeten onze betrachtingen en het lot elkaar. Vaak loopt dat slecht af.

Hedendaagse gelovigen lijken hun geloof vaak te benaderen als een soort buffet, waar ze naar eigen smaak en voorkeur kiezen wat hen het beste uitkomt.

Optimisme is vaak een productieve levenshouding, maar we moeten opletten dat we het geloof in een irrationele God niet vervangen door een irrationeel geloof in de mens.

Wat menig vrijzinnig humanist maar moeilijk uit zijn christelijke erfenis kan schrappen is de aanname dat er een absoluut en geen gradueel verschil bestaat tussen mens en dier.

[ 9 ]

vat 75

Vietnam Dimitri De Meester

COLUMN



Uit: Dimi³ ‘s verhalen over zin in ’t leven, in mensen en werk Zijn Blog philozoff.wordpress.com

[ 10 ]

Op een kruispunt ergens in Ho Chi Min, Vietnam. We willen graag naar de overkant van de straat om ons bezoek aan deze overweldigende miljoenenstad verder te kunnen zetten. Het enige probleem is dat het oversteken veel weg heeft van een dwaze zelfmoordpoging. Voor ons. Niet voor de 6 miljoen Vietnamezen voor wie dit klaarduidelijk dagelijkse routine is. Van alle kanten razen scooters ons voorbij. Geen enkele van hen lijkt een rechte lijn te volgen. Ergens in de lagere school gold misschien de regel ‘de kortste afstand van a tot b is een rechte’, hier gelden duidelijk andere wetten. De snelste weg, dames en heren, is een kronkelpad!

e staan dus met andere woorden nog steeds op dezelfde plek aan datzelfde kruispunt. Alsof we één of andere strategie willen uitwerken om over te geraken. Tot we een gezin Vietnamezen het heft in

handen zien nemen en schijnbaar nonchalant zien oversteken. En vervolgens gebeurt er iets opmerkelijk. De voetgangers wandelen rustig, in een gelijk tempo over en de scooters... die passen zich aan. Ze stromen over het kruispunt

zoals een een rivier dat doet langsheen de stenen in haar bedding. Terwijl de adrenaline weelderig door onze aders stroomt en ik me bedenk of ik het document van mijn hospitalisatieverzekering wel heb meegenomen, gaat een deel

is,

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 11 ]

nou ja, anders Jawel, er staan verkeersborden: handig om iets aan op te hangen of tegen te zetten. En op sommige kruispunten staan er zelfs verkeerslichten, maar dat zijn eerder suggesties: het is nu rood, je zou kunnen stoppen, maar laat je niet afremmen, het hoeft niet! Welke overlevingsles leerde ik in deze traffic-jungle? Wanneer je wil oversteken: stel jezelf niet te veel

van mijn aandacht uit naar de manier waarop die kamikaze-chauffeurs met elkaar communiceren. Want warempel! - zij communiceren met elkaar! Niet met woorden, maar met hun ogen. Het valt me namelijk op hoe elk van hen heel bewust is van wat er rond hen gebeurt. Het voortdurend geclaxonneer is hier geen daad van agressie, maar wel bedoeld om aan te geven ‘hier ben ik, hou rekening met mij’. Alles lijkt zo soepel te verlopen. Een spel van versnellen, vertragen, stil staan, opties bekijken, ... Geen enkele koers lijkt dezelfde te zijn. Alles is custom made hier. Op het moment zelf. In dit verkeer hanteren de chauffeurs volgende principes en regels: • ‘we are in this together’ • heb oog voor elkaar • blijf rustig • met 5 op 1 scooter is veel leuker dan alleen

‘Je oogst wat je zaait’, geldt immers ook voor de boer die kwaad is op zijn aardappelen omdat hij liever prei heeft.

vragen. Gewoon oversteken. Just do it. Je moet je vooral niet proberen aan te passen aan het naderende verkeer. Dat zullen zij wel doen. Die scooters blijken een pak wendbaarder te zijn dan ons voetenwerk. Het enige dat zij verwachten, is dat je je tempo aanhoudt. Vertragen of paniekerig versnellen is uit den boze. Voor alle duidelijkheid, lees dit schrijfsel niet als een pleidooi voor een verkeer zonder regels, kruispunten zonder verkeerslichten - hoewel hier volgens mij voor sommige kruispunten wel iets voor te zeggen valt. Wat werkt in de éne context, op de éne plek, werkt daarom niet op een ander. Maar opvallend andere praktijken kunnen wel verfrissend of zelfs

confronterend zijn voor de manier waarop we onze eigen boontjes doppen. Kijken we naar ons eigen verkeer, dan zijn chauffeurs vooral bezig met het volgen van de regels. Veel minder met elkaar. We gaan er immers vanuit dat al die andere weggebruikers evenzeer de regels volgen. Dezelfde regels. En wanneer we van oordeel zijn dat dat niet het geval is, hebben we het recht aan onze zijde en molesteren we onze claxon en laten we zien hoe creatief we wel zijn met taal. De inwoners van Ho Chi Minh verplaatsen zich in verkeer dat weinig of niet gereguleerd is. En dat leidt tot andere dynamiek en onderlinge communicatie. De manier waarop we onze context vormgeven en afgrenzen, bepaalt voor een groot stuk het gedrag dat mensen in die context vertonen. De eigenheid van de context bepaalt grotendeels de ruimte voor haar mogelijkheden. Wanneer daarentegen alles sterk gereguleerd is, verliezen mensen oog voor elkaar en hebben ze vooral aandacht voor welke regels wel en welke niet gevolgd worden. Wil je dus ander gedrag, dan kan je niet voorbij aan het gegeven dat je best ook even naar de context kijkt. Misschien valt daar wel wat te sleutelen. ‘Je oogst wat je zaait’, geldt immers ook voor de boer die kwaad is op zijn aardappelen omdat hij liever prei heeft. De link kunnen leggen tussen wat je ziet gebeuren en de context waarin dat gebeuren zich afspeelt, maakt net het verschil tussen vastlopen op al dan niet negatief gedrag of touwtjes zien waarmee je het verschil kan maken. Hoe is dat wat ik zie, een uitdrukking van haar context? Dimi3

[ 12 ]

vat 75 

GALERIE

Zwarte

Hommage aan Adriaan Raemdonck

Antwerpen, die lieflijke nederzetting aan een kromming van de Schelde, waar men een hoogst vermakelijke variant van het Nederlands spreekt. In de slipstream van Camille Huysmans, Mark Liebrecht en ander migrantentuig uit mijn provinciestadje toog ik in 1974 - toen iedereen nog leefde - naar de Scheldestad voor het ingangsexamen aan het Conservatorium. Ja, geslaagd, dank u. Toen ik er voor het eerst uit de Middenstatie stapte en in mijn mooiste college-Nederlands aan een tramchauffeur vroeg of hij richting Jan Van Rijswijcklaan reed, antwoordde deze: ‘Joa, manneke, en klapt al mor gewoen’. Ziezo. Welkom in Antwerpen.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 13 ]

Panter

JAAR

Jaak Gregoor, dirigent

MUZIEK

1968 – 201 8

ntussen vertoef ik al 44 jaar in de metropool. Ik heb er gestudeerd, op verschillende locaties in en om Antwerpen gewoond, concerten gedirigeerd in zowat alle kerken, concertzalen, theaters en culturele centra die Antwerpen rijk is, grote en kleine liefdes beslapen, en er al mijn slechte vrienden ontmoet. Al die jaren heb ik me ook met groeiende belangstelling verdiept in de rijke geschiedenis van ‘mijn’ stad. Nog steeds beleef ik een haast kinderlijk genoegen aan mijn zondag-ochtendlijke dwaaltochten door de nog stille en verlaten straten van de oude binnenstad, op zoek naar de schoonheid van het verval en de verbeelding van een verleden in nog bestaande en helaas teloorgegane en afgebroken prachtige historische gebouwen en panden. Noem het een hobby. Een andere migrant uit de provincie die zich enkele jaren daarvoor, midden de wonderlijke jaren 1960, in Antwerpen vestigt is ene Adriaan Raemdonck. In het Pajottenlandse Pepingen had de kunstwereld zich aan hem geopenbaard via het boek ‘Hedendaagse schilderkunst in België’ (1961) van Jan Walravens. De dan 16-jarige Adriaan raakt in de ban van de werken van James Ensor en Jean Brusselmans, en zijn prille artistieke ziel wordt overrompeld door het werk op de cover van Jan Walravens’ boek: ‘Mama ik ga (je op-) eten’ van Jan Cox. Dit werk ontsteekt

zijn kunstenaarsdroom, en drijft hem naar Sint-Lucas in Brussel, de BRT, en uiteindelijk naar de Antwerpse Academie.

La Panthère Noire en Fred Bervoets Adriaan vestigt zich in de verwaarloosde oude historische binnenstad, en vervoegt het artistiek en intellectueel milieu van schilders, dichters, muzikanten en schrijvers in en rond De Muze. Daar heerst een geest van bevrijding en wilde creativiteit onder het jonge kunstenaarsgild, en er waait een frisse wind van diverse nieuwe avant-garde bewegingen. Adriaan studeert aan de Academie, assisteert decorbouwer Paul de Gueldre bij de BRT, redt mee de kunstwerken uit de brandende Sint-Pauluskerk, en droomt zich het kunstenaarschap. Tot hij tegen Fred Bervoets aanloopt. Als Adriaan zijn In De Balans pas gekochte tuben verf aan Fred Bervoets uitleent, en ziet hoe deze die in zijn atelier op de grond gooit, vertrappeld en met zijn handen uitsmeert - ‘En patat, dat vloog juist! Zo ver geraak ik nooit.’ -, is Adriaan zodanig overweldigd door het verpletterend artistiek geweld van Fred Bervoets dat hij beslist om zijn artistieke aspiraties op te bergen. Het begin van een nieuw leven, maar ook het begin van zijn levenslange hechte vriendschap en samenwer-

king met Fred Bervoets. Adriaan besluit een tentoonstellingsruimte te openen om het werk van zijn vrienden van de Academie te exposeren. Hij vindt een geschikte ruimte in het gewezen bordeel ‘La Panthère Noire’ op de hoek van de Wisselstraat en de Oude Beurs, en organiseert daar op 5 december 1968 een eerste tentoonstelling. Na twee jaar zijn er dat al 25 geworden, telkens met voornamelijk figuratief expressief werk van zijn Antwerpse vrienden. Zoals het hoort, ietwat eigenzinnig, tegen de stroom in van de toen geldende conceptualistische stroming.

‘Ne zanger is ne groep’ (Wannes Van de Velde) Adriaan Raemdonck ontwikkelt zich tot een gepassioneerd tentoonstellingsmaker. In 1970 slaagt hij er in zijn galerie te verhuizen naar een unieke nieuwe locatie: de leegstaande middeleeuwse kapel van het Sint-Julianusgasthuis aan de Hoogstraat. Deze prachtige gotische ruimte wordt het nieuwe epicentrum van de figuratieve hedendaagse schilderkunst. Maar nog veel meer dan dat. Voor Adriaan is een galerie immers niet louter een verkoopplek, maar ook een progressief - artistieke thuishaven waar kunstenaars, muzikanten en schrijvers elkaar bestuiven. Hij ontwikkelt een veelheid aan nieuwe

[ 14 ]

vat 75 

initiatieven in De Zwarte Panter: lezingen, boek- en cd-voorstellingen, concerten, grafische edities, fototentoonstellingen tot filmavonden met undergroundwerk van jonge alternatieve cineasten. Achteraf bekeken allemaal belangrijke schakels in het ontwikkelingsproces van nieuwe kunstvormen. Hij laat zich hierbij inspireren door een van de mooie uitspraken van zijn vriend Wannes Van de Velde: ‘Ne zanger is ne groep’, want dat geldt ook voor hem. Een kunstenaar alleen bestaat niet. Maar ook een galerist bestaat enkel bij gratie van de juiste mensen met wie hij zich omringt.

Adriaan en Jan Cox

Al wat naam en faam heeft in het brede kunstenveld van de laatste 50 jaar verwijlt vroeg of laat in de prachtig gerestaureerde gotische kapel aan de Hoogstraat.

Een sleutelfiguur in het leven van Adriaan Raemdonck is Jan Cox. ‘Wat mij betreft is de ontmoeting met Jan Cox heel belangrijk geweest’, zegt Adriaan. ‘Ik droomde ervan die man te ontmoeten sinds de dag dat ik het boek ‘Hedendaagse schilderkunst in België’ van Jan Walravens onder ogen kreeg. ‘Ik kwam Jan een eerste keer in levende lijve tegen toen hij uit het Antwerpse stadhuis kwam na een viering van Marnix Gijsen. We belandden samen op café. Daar is onze vriendschap ontstaan en de kiem van onze latere samenwerking. Nadien heb ik hem nog eens ontmoet in Washington naar aanleiding van een tentoonstelling. Opeens stond

Jan berooid terug in Antwerpen. Ik heb hem toen onderdak geboden, en zo is ons gezamenlijk artistiek avontuur begonnen.’ Ook tussen Cox, Bervoets en andere kunstenaars groeide vriendschap en bewondering. Raemdonck: ‘Jan was jaloers op het explosieve en directe van Fred, en Fred bewonderde Jan om zijn mentale vrijheid en zijn aristocratische houding.’ Sta me toe dat ik er mij hier even tussenwring, waarde lezer. Jan Cox heb ik helaas nooit persoon-

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 15 ]

lijk gekend, maar ik heb wel jarenlang intensief samengewerkt met zijn broer, de pianist en componist Harry. Met regelmaat laaf ik mij nog steeds aan de correspondentie tussen beide broers: een weelde aan fijnbesnaard intellect, eruditie, goede smaak en artistieke verfijning, gelardeerd met beminnelijke maar confronterende wederzijdse bekommernis. En steevast in een zuiver Nederlands dat al even zeldzaam wordt als de open geest waarmee beide broers de wereld doorpriemden.

‘Think global, act local’ Ook Adriaan Raemdonck is een zachtmoedig en intelligent man, sociaal bewogen en erg genereus voor zijn kunstbroeders en -zusters. Zijn galerie lokt dan ook veel schoon volk. Al wat naam en faam heeft in het brede kunstenveld van de laatste 50 jaar verwijlt vroeg of laat in de prachtig gerestaureerde gotische kapel aan de Hoogstraat. Voor uitgebreide namedropping verwijs ik u graag naar de vele boeiende publicaties die kunstgeleerden gepuurd hebben uit het onschatbaar archief van De Zwarte Panter. Wars van alle trends koestert

Raemdonck blijvend respect en liefde voor de lokale artistieke traditie, en kiest bewust voor kunstenaars die deze expressionistische en picturalistische stijl belichamen. Dit volgehouden engagement levert hem erkenning op van het ministerie van Cultuur en medewerking aan tentoonstellingen van officiële actoren als het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA), het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC/ Letterenhuis) en het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen (MuKHA). Hij neemt deel aan de internationale kunstbeurzen van Düsseldorf en Art Basel, en straks, op 8 december aanstaande, organiseert de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in de Nottebohmzaal een uitgebreide overzichtstentoonstelling ’Schilders en Schrijvers - 50 jaar De Zwarte Panter’.

‘Het is gekomen en het moet ook weggaan’ Adriaan Raemdonck is altijd zijn eigen koers blijven varen. ‘De Zwarte Panter was een pilootproject, en is een spontaan gegroeide biotoop in de traditie van de schilderkunst. De

Zijn galerie lokt dan ook veel schoon volk. Zwarte Panter beantwoordde aan een nood. Antwerpen was altijd al een bruisende avant-gardestad, maar ik wou voldoen aan de noodzaak om ruimte te creëren voor jong en nieuw talent. Ik heb mijn galerie opgebouwd door kansen te geven en kansen te zoeken. Het parcours van De Zwarte Panter is daardoor uniek, eenmalig en niet voor herhaling vatbaar. Dat is ook de reden waarom ik zeg dat de galerie na mij moet verdwijnen.’ ‘Kunst is vrijheid, tijdloosheid, universeel en van alle tijden’ zegt Adriaan Raemdonck. En om het met Jan Cox te zeggen: ‘Kunst is schoonheid en broosheid, maar kunst toont ook de kwetsbaarheid van het vrije denken.’ Laten we vooral hopen dat de kunstwereld ook in dit tijdsgewricht vrij kan blijven ademen en uit de greep blijft van nationalistisch begrensde smaldenkers. De overzichtstentoonstelling ’50 jaar galerie De Zwarte Panter’ loopt van 6 december 2018 tot 13 januari 2019 in de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen. Open: dinsdag t/m zondag tussen 13.00u en 17.00u.

vat 75 

Door de grens van

BOEKBESPREKING

Het gevoel dat ‘vroeger’ ons als een soort dampkring omgeeft en dat een besef van geschiedenis is aangeboren: de mens van nu kent het niet. Dichters en denkers beleven het verleden gelukkig wel vanzelfsprekend. Zo toont de Antwerpse Nederlander Bert Bevers (1954) zich in zijn poëzie bij uitstek historisch gevoelig.

‘Nederzettingen’ heet zijn nieuwe bundel. Hiermee wordt gelijk al een archaïsche sfeer opgeroepen. Bevers doet in de reeks gedichten waarmee de bundel opent verslag van een oer tijd, een tijdsgewricht waarin geesten en goden gewoon bij het alledaagse leven horen. Enerzijds een overzichtelijk leven, waarin wijze ouderen raad geven en er regelmatig strijd geleverd wordt, maar anderzijds een bestaan vol onbegrepen machten en krachten. De dichter legt er de vinger op door een onbestemde dreiging met zijn ‘verslag’ te verweven. Erick Kila

[ 16 ]

De veelal zwijgende krijgers van de sluikharigen, trouw als zeearenden aan elkaar en aan hun nest, wisten dat ze moesten sissen om vreemden af te schrikken. (…) Bevers roept een magie op die soms doet denken aan wat Adriaan Roland Holst deed in de poëtische novelle ‘Deirdre en de zonen van Usnach’. De werkelijkheid van de oermens wordt knap aangeraakt. Ook het einde van die werkelijkheid komt in beeld: in de verte doemen de cohorten van vreemde legers op. De prehistorie moet het uiteindelijk afleggen tegen de vertegenwoordigers van de historie.

In schemerbestaan klonk weeklagen als bekering. Samen hadden ze genoeg ogen om te zien, maar daar wachtte een leger. Zij waren dan wel met meer doch allemaal alleen omdat ze nog steeds dachten dat het volstond om sterker te zijn dan je vijand, niet dan cohorten daarvan. Waaraan ze evenmin gewend waren: die hadden harde zwaarden, en langere.

In de afdeling ‘Gedichten uit een stadje in de heuvels’ gaat het om een minder veraf gelegen verleden. Een aantal burgers van een doorsnee plaatsje (onder meer een stationschef, een notaris, een boswachter, een kastelein en een dichter) beleeft de beweging van de tijd op een individuele manier. Van de magische oertijd naar de toekomstdromen van een kastelein: de dichter maakt van tijdsbesef een domein van gevoelens en veelzeggende sferen.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 17 ]

de tijd POËZIE

Alain Delmotte

DE BESTE MANIER OM IEMAND TE BEGRAVEN Sluitingstijd

de deur uit wankelt. Zelfs nu nog, zijn ogen

Het is nooit goed om iemand te begraven. Kies daarom gezonde, hartelijke, hard gelaagde aarde uit. Niet van die zompige, bespottelijke modder. Die aarde moet namelijk nog een beetje in de herinneringen van de een of andere mee.

zien er uit als pisgaatjes in de sneeuw, is

Graaf daarin dan een gat voor het houtwerk van de kist en het gemis daarin.

diens huig droog van welhaast besmettelijke

Met een doffe plof komt in ondergrond terecht wat geen adem en geen wil meer heeft. Geen nood. Wat geen nood meer heeft. Aan jou.

De kastelein grinnikt als de laatste klant

onwetendheid. Eigenlijk zou hij graag uit openslaande ramen willen schreeuwen, maar hij spoelt braaf glazen. Eigenlijk zou hij zich graag een boot kopen. Liefst met koperen relingen. En op verre reizen willen. In de bundel staat een interessant citaat van de Engelse romanschrijver Leslie Poles Hartley (1895 – 1972). The past is a foreign country: they do things differently there. Als je voldoende historisch gevoel hebt, als je de 21e eeuwer in je even kunt beteugelen, dan kun je als schrijver of dichter de moderne lezer raken met vroeger. Domeinen van betovering, weemoed en, vreemd genoeg, herkenning komen dan binnen bereik. Bert Bevers speelt op een doeltreffende manier met tijd, taal en geschiedenis.

Nederzettingen, Bert Bevers, Uitgeverij Kleinood & Grootzeer, Bergen op Zoom, 2018, ISBN 978-90-76644-91-2. € 18.

Vul het dan maar weer op, dat gat. Vlug: of anders lukt dat vullen niet - verkommerd het dieper tot iets onvervulds. Daarom: stamp achteraf die aarde stevig aan. Je weet maar nooit. Hou het lamenteren kort: wat haalt het uit! Hou je verder wat bezig. Vergeet, ja, maar niet teveel. Beklijf. Stap zo min mogelijk uit de tijd. Stap en bevestig. Stap nog een eindje mee en, alsjeblieft, zeg niets. Zeg niets. Het is nooit goed om iemand te begraven. Je moet het daarbij kunnen laten. Uit ‘Voorstander zijn’, uitgeverij De Contrabas, Utrecht, 2008

Alain Delmotte (Kortrijk, °1957) is actief als dichter en poëzierecensent. Hij redigeerde o.m. het poëzietijdschrift ‘facture baroque’ (1996-2001) en was te vinden op de weblog ‘Poëzierapport’(2004-2012). Sinds 1997 legt hij zich op het prozagedicht toe, een genre dat hij met verve wenst en weet te verdedigen. Enkele publicaties: ‘Warhoofd’ (Poëziecentrum, Gent, 2002), ‘Voorstander zijn’ , ‘Uit de lucht gegrepen’ (beide bij Uitgeverij De Contrabas, Utrecht/Leeuwarden, 2008 en 2013), ‘Warhoofds gekkenwerk’ (Uitgeverij Stanza, Leeuwarden 2017).

[ 18 ]

agenda november vat 75 

Liefde met alle geweld 14:00 door Kris Smet, auteur van het gelijknamige boek Grijze Geuzen Antwerpen Gewezen VRT-journaliste Kris Smet heeft zich altijd ingezet voor vrouwenrechten. Het boek ‘Liefde met alle geweld’ schreef ze naar aanleiding van de blijvend hoge cijfers van familiaal geweld, vooral agressie tegen vrouwen in huiselijke kring. De lezing wordt voorafgegaan door een lunchbar (vanaf 12:00u) info: info@grijzegeuzen.be of 032893722 (Willy Roovers) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen N OV

Huisgenoten: praatgroep ‘verder na verlies’ Maandelijkse, vrijblijvende praatgroep rond rouw en verlies. Begeleid door ervaren moreel consulente en (groeps) psychotherapeute. Opgelet!: graag op voorhand inschrijven via antwerpen@demens.nu of 03 259 10 80 Locatie: huisvandeMens, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen N OV

13:30

“De bijbel : een vrij-zinnige lezing”, door Prof.dr. Ludo 20:00 Abicht (UAntwerpen) HV Vrijdenkend Lier Locatie: Stadsschouwburg Vredeberg, Vredebergstraat 12-14, 2500 LIER N OV

Vernissage tentoonstelling “Nooit meer oorlog herdenken“ deMens.nu en Vrijzinnig Antwerpen In deze tentoonstelling wordt het herdenken van de Eerste Wereldoorlog belicht aan de hand van aan de hand van kritische vragen bij sfeervolle foto’s van Patrick Goossens. Tijdens de vernissage brengt Wim Geysen aangepaste liederen en teksten. de tentoonstelling loopt tot 25 november Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen N OV

19:30

Gespreksavond met dr. Hetty 20:00 Helsmoortel “Waarom heeft iedereen het plots over CRISPR?” HV Schoten Locatie: Kasteel van Schoten Een interactieve voorstelling over plakken en knippen met het DNA. Toegang: 3 euro (2 euro voor leden Humanistisch Verbond) Reservaties: tel. 03.658.46.49 of info@hvvschoten.be NOV

Daguitstap Mechelen, met bezoek aan de Koninklijke Manufactuur De Wit en ontvangst en bezoek aan het stadhuis van Mechelen Willemsfonds Antwerpen Afspraak in Centraal Station Antwerpen Prijs:11,00 EUR(exclusief treinticket) inschrijving en betaling uiterlijk op 9 oktober. Info: willemsfondsantw@hotmail.be NOV

9:30

Let’s talk about S, een grensverleggende 10:00 studievoormiddag (zie aankondiging verder in dit nummer) Info en inschrijvingen: Deelname is gratis. Inschrijvingen (verplicht) via het Nationaal secretariaat Humanistisch Verbond secretariaat@humanistischverbond.be, 03 233 70 32 NOV

Johnny Voners zingt Aznavour Willemsfonds Antwerpen Locatie: Cultureel Centrum De Kern in Wilrijk Info: willemsfondsantw@hotmail.be 14:30

NOV

“Geraakt door de Oorlog” Willemsfonds Antwerpen Een evenement dat niet alleen focust op het verleden, maar de link legt naar huidige conflicten in de wereld en de vluchtelingenstromen die zij op gang brengen. Verwacht je aan debat, literatuur, poëzie, lezingen, voordracht en muziek. Locatie: Museum Dr. Guislain, Jozef Guislainstraat 43 te 9000 Gent Deelname: tussen 15,00 en 40,00 EUR, afhankelijk van het gekozen programma Info: willemsfondsantw@hotmail.be 13 tot 21:30

12 13

Filmvoorstelling “Au revoir là-haut” (meer info: http://www.hvv-schoten.be/ agenda.html) HV Schoten NOV

NOV

14:00

20:00

voorstellingen “Oorlogsstemmen” - WO I, 15:00 Oorlogsmuziek – 20:00 Protestsongs vroeger en nu, door Guy Verlinde Organisatie: Vrijzinnig Antwerpen In Oorlogsstemmen geeft Guy Verlinde een overzicht over de gevolgen van Wereldoorlog I, aan de hand van anekdotes, gedichten en oorlogsliederen als ‘In Flanders Fields’. Daarnaast brengt hij belangrijke historische tegenstemmen zoals Martin Luther King en Nelson Mandela en protestsongs van o.a. Bob Dylan en John Lennon. Inkom: 5,00 EUR Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen NOV

Bezoek aan Antwerp Airport Willemsfonds Deurne Een twee uur durende reis door de fascinerende wereld van de luchthaven en de luchtvaart in het algemeen. Locatie: Antwerp Airport, Luchthavenlei z/n, 2100 Deurne Deelname: € 7 NOV

14:00

NOV

Toneelvoorstelling “Soldaat Peaceful” – Theater Paljas Organisatie: Vrijzinnig Antwerpen Soldaat Peaceful wil niet vergeten. Hij werd tijdens de Grote Oorlog gerekruteerd om als veel te jonge soldaat in Vlaanderen te gaan vechten tegen het Duitse leger. Jaren later neemt hij ons mee in een spel van herinnering en tijd over zijn onverwerkte verleden. Inkom: 10,00 EUR (drankje incl.) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen NOV

19:30

Tentoonstelling CREA-wedstrijd Organisatie: VLAM en Vrijzinnig Antwerpen Het resultaat van een Creatieve wedstrijd, in dit geval voor leerlingen NCZ van de 5de en 6de klas. Meer info bij de leerkracht Niet-Confessionele Zedenleer! Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen NOV

tot 7 dec

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 19 ]

In het kader van 7 dagen Sociale Film

27 N OV

20:00

Filmvoorstelling “120 BPM” Keuze van Vrijzinnig Antwerpen

Filmvoorstelling “Una Mujer Fantastica” Keuze van Grijze Geuzen Antwerpen en HV Regio Antwerpen Noord Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen N OV

14:00

december 2

Optreden Symfonisch Orkest Vrije Universiteit Brussel, 15:00 met als thema “Lucht” onder leiding van Jurgen Wayenberg HV Vrijdenkend Lier, i.s.m. UPV Lier, hvdM Lier en Vormingplus Mechelen D EC

VUBorkest o.l.v. Jurgen Wayenberg

luchtvaardig Solist: Ken Serrien (euphonium) Solist: Carolien Van Nerom (klarinet) Bart Vande Voorde (klarinet) Woord: Ingrid Vanrutten / Yoeri Lewijze Raymond Ouverture | Ambroise Thomas Euphonium Concerto | John Stevens

“De toekomst van de N OV Vrijzinnigheid”, Lezing door 20:00 Prof. dr. Freddy Mortier, voorzitter deMens.nu huisvandeMens en HV Herentals De Belgische vrijzinnigheid heeft zich de afgelopen vijftig jaar ontwikkeld van een pool binnen één tegenstelling (dit tot het katholicisme) tot een element in een Vlaamse, religieus diverse, omgeving. Die context wordt gekenmerkt door een postreligieuze attitude. Welke zijn de consequenties van de positionering van de vrijzinnigheid hier binnen? Locatie: huisvandeMens Herentals, Lantaarnpad 20, Herentals

‘Kijken’ in de ruimte - de grote astrofysische vraagstukken lezing door prof. dr J-P De Greve (VUB) over de mogelijkheid van buitenaards leven in het heelal. Humanistisch Verbond Schijnvallei Oostrand, i.s.m. Willemsfonds Borsbeek Locatie: Cultuurhuis “De Pastorie”, Jozef Reussenslei 11, Borsbeek N OV

20:00

zondag 2 december 2018 om 15u CC De Mol, Aarschotsesteenweg 3, Lier

13:30

Prijsuitreiking CREAwedstrijd (zie ‘tentoonstelling 19:00 CREA-wedstrijd) Organisatie: VLAM en Vrijzinnig Antwerpen Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen DEC

Tickets € 12 / € 10,80* / € 2,40** * vrienden van het LCC Lier ** uitpas met kansentarief Lier

Info en reservatie: www.lierscultuurcentrum.be info@lierscultuurcentrum.be hvv.vrijdenkendlier@telenet.be upv.kernlier@gmail.com Tickets € 12 / € 8* (kassa € 15 / € 10) * student, werkzoekend, gepensioneerd

Info en reservatie (vanaf oktober): www.vub.ac.be/vuborkest concerten@vub.ac.be Met de steun en/of medewerking van de huizenvandeMens, het Vermeylenfonds, het Willemsfonds, het Humanistisch Verbond, VLC's en VOC's, Instellingen Morele Dienstverlening, Vrijzinnige Dienst Universiteit Antwerpen, HV Vrijdenkend Lier, UPV Kern Lier, Liers Cultureel Centrum, UPV Kern Tienen, Genkse Humanisten, Vrijzinnig Limburg, Erasmushogeschool Brussel, Vriendenkring Personeel VUB/ EhB/UZBrussel, Oudstudentenbond VUB, UZBrussel, Dienst Cultuur VUB, Uitstraling Permanente Vorming vzw, het Masereelfonds.

Het VUBorkest is met 80 uitvoerenden een volwaardig symfonisch orkest, waarin naast (oud-) studenten ook personeel van de universiteit optreden onder leiding van Jurgen WAYENBERG, met o.a. een euphoniumconcert van John Stevens (solist Ken Serrien en klarinetconcert van Oscar Navarro, met de solisten Carolien Van Nerom en Bart Van de Voorde. Daarnaast liggen, zoals gebruikelijk, ook weer partituren klaar voor enkele klassieke pareltjes en voor meeslepende filmmuziek, bij voorbeeld uit de Disneyfilm Aladdin. De opbrengst gaat in het kader van “Music for Life” waarbij samen met deMens.nu enkele goede doelen worden gesteund. Locatie: Liers Cultuur Centrum “De Mol” Aarschotsesteenweg, 3, 2500 LIER U kan nu al tickets bestellen bij het Liers Cultuurcentrum via website www. lierscultuurcentrum.be of 03 488 06 79 / info@lierscultuurcentrum.be L.C.C. informeert u verder (te betalen bedrag + reserveringsnummer). Betalen op rekening BE45 4025 0408 9189 van vzw Pro Lier.

In het kader van 70 jaar UVRM In 2018 bestaat het Verdrag voor de Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) 70 jaar. Vernissage tentoonstelling “Domozy” De Syriër Saif Lama`a (Dumuzi) wordt in 2009 geconfronteerd met groeiende censuur van IS (Islamitische Staat). Hij had geen andere keus dan te vluchten om zijn kunst te blijven uiten, te vluchten om “vrij te kunnen blijven leven. De tentoonstelling loopt tot 30 december 2018. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen DEC

19:30

11 12

Filmvoorstelling “Get Out” 14:00 20:00 (meer info: http://www. hvv-schoten.be/agenda.html) HV Schoten DEC

DEC

Barokconcert, gevolgd door receptie Willemsfonds Antwerpen met tenor Guy De Mey, clavecimbel: Korneel Bernolet Kapel Elzenveld, Lange Gasthuisstraat, 2000 Antwerpen (zie aankondiging in dit nummer) Info en reservatie: willemsfondsantw@ hotmail.com – tel. 03 3309151 DEC

19:30

Lichtwandeling in het kader van de Warmste Week. Organisatie: Humanistisch Verbond, in samenwerking met de Antwerpse vrijzinnige verenigingen. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen meer info: www.dewarmstefakkeltocht. be en aankondiging in dit nummer DEC

19:00

vat 75 

Drie vormen COLUMN

[ HERMAN DE DIJN ]

Max Schneider

[ 20 ]

Emeritus hoogleraar filosofie Herman De Dijn ziet drie vormen van weten, de ethische, de wetenschappelijke en de moraalfilosofische. Allerlei, historisch gezien nieuwe, maatschappelijke, medische en bio-issues vragen onze ethische aandacht. Met lede ogen ziet hij de hedendaagse trend aan die ethisch vragen tracht te beantwoorden door beroep te doen op wetenschap en rationaliteit. Voor hem staat eerder de menselijke waardigheid en het speciale statuut centraal dan enkel het welzijn van de mens.

k ken de auteur niet persoonlijk, maar tijdens lezingen komt hij me over als een wel heel ernstig kijkend man die nogal knorrig reageert op vragenstellers die de euvele moed hebben een vraagteken te plaatsen bij een van zijn stellingen. Dat hoeft niets met een recensie te maken hebben, ware het niet dat ik hetzelfde gevoel ervaar tijdens het lezen van dit boek. Je voelt zijn sterke morele – en niet alleen technische - afkeuring bij bepaalde vormen van ethiek die zich baseren op de rationaliteit om de moraal te funderen. Hij vindt het dus niet alleen fout geredeneerd, maar vooral kwalijk geredeneerd. Hoe dan ook, dat hoeft de pret niet

te bederven want een boek van De Dijn staat altijd garant voor een helder, stapsgewijs opgebouwd betoog met een stevige basis. Het lijkt me juist een boeiend boek voor iemand die het niet met de auteur eens is. Niets zo efficiënt voor het trainen van de denkspieren als een intelligente opponent. Zo’n vakkundig geconstrueerde stelling kan dan weer het effect hebben dat de doorsnee lezer al te gemakkelijk aanneemt dat het allemaal wel zal kloppen. Intelligentie en heldere analyse alleen betekent echter niet dat iemand het per definitie bij het rechte eind heeft. Nu is het “weten” waar men het vaak over heeft, hoe dan ook precair. Zelfs het “weten” uit de wetenschap gaat over “onze voorlopig meest betrouwbare kennis.” In de wijsbegeerte gaat het al bergaf met het “weten”

Drie vormen van weten Herman De Dijn - uitgeverij Polis isbn 978-94-6310-228-5 Herman René De Dijn is een Belgisch filosoof. Hij volgde klassieke humaniora aan het Sint-Catharinacollege in Geraardsbergen, studeerde verder in Leuven en was van 1979 tot 2008 professor ordinarius (intussen emeritus) in de geschiedenis van de wijsbegeerte aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij publiceerde internationaal vooral over Spinoza en Hume, maar is ook de auteur van talrijke kritische cultuurfilosofische essays over de post- en laatmoderne maatschappij, zoals Vloeibare waarden (2015). Hij is vooral geïnteresseerd in de transformaties op ethisch en religieus gebied. Hij is een eigenzinnige, dissidente stem in het publieke debat. Boekbespreking “De Maakbare Mens” – zie: https://www. demaakbaremens.org/recensies/

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 21 ]

van weten Een boek van De Dijn staat altijd garant voor een helder, stapsgewijs opgebouwd betoog met een stevige basis

want dan spreken we over een plaats in een spectrum van weten. Om dan nog te zwijgen over het religieus “weten” dat gelovigen baseren op een zelfervaren epifanie of een boek uit de vroege middeleeuwen. Wat niet moet betekenen dat we dan maar meegaan in de postmoderne onzin dat de waarheid niet zou bestaan. Er bestaan wel degelijk graden van waarschijnlijkheid en betrouwbaarheid in kennis. Maatschappelijke attitudes in verband met bijvoorbeeld abortus, euthanasie, genderkwesties, veranderen snel de laatste decennia. Ook de snelheid waarmee de wetenschap evolueert zorgt voor vragen rond bio-ethiek (eiceldonatie, bio-engineering, fertiliteitsgeneeskunde… ) die dertig jaar geleden nog niet aan de orde waren. Naar goede gewoonte strompelt de wetgeving daar allemaal ruim laat achteraan, maar dat terzijde. En daar moeten wij dus allemaal iets van vinden. Op het spectrum tussen goed en kwaad, zeker verbieden of zeker toestaan, moeten wij een positie innemen als iemand ons de vraag stelt: wat vind je van bijvoorbeeld eiceldonatie? Uw antwoord zal waarschijnlijk beginnen met een variatie op: dat hangt ervan af. De wetgever moet echter al die mitsen en maren in een tekst gieten. Die gaan daarvoor te rade bij moraalfilosofen en die proberen de moraal te funderen, een stevige basis te geven. Die onderzoeken met andere woorden waarom het goed is om zus te doen en het verboden zou moeten zijn om te doen. En…wat had je gedacht? Die antwoorden, daar is niet iedereen het over eens. Er bestaan ook andere posities, maar De Dijn verdeelt de zaak in twee soorten ethiek: de revisionistische en de common sense. De revisionistische ethiek wil het oude systeem herzien en hij verwerpt die stelling. Deze vorm fundeert door te focussen op de autonomie van de mens, het niet-schaden en het streven naar meer welzijn met minder lijden en pijn. Ze baseren zich daarbij op de wetenschap en de rationaliteit om met zo weinig mogelijk lijden zoveel mogelijk welzijn te realiseren. Uiteraard zonder pro pijn en lijden te pleiten, verdedigt De Dijn de common sense of reële ethiek die focust op de menselijke waardigheid en de morele intuïties die eventueel niet altijd rationeel te funderen zijn.

Omstandig onderbouwt de auteur uiteraard zijn positie en legt uit waarom de anderen dwalen. Ik kies er bewust voor om geen samenvatting te geven, want inhoudelijk en qua gevoeligheden valt de tekst enkel te vatten bij heuse lectuur. Zeer kort door de bocht komt het er op neer dat De Dijn beweert dat het rationeel streven naar meer welzijn en minder lijden een ‘kale’ moraal oplevert. Hij wil een moraal die de waardigheid en het speciale statuut van de mens en het mens-zijn betracht, waarbij intuïties meer doorwegen dan wetenschappelijke of rationele bevindingen. Hoewel de auteur beweert zich niet te beroepen op religieuze of metafysische krachten om het uitzonderlijke statuut van de mens in de natuur hard te maken, heb ik sterk de indruk dat de verlaten godsdienstigheid nog altijd een sterke schaduw over zijn denken werpt. Iemand die geboeid is door de materie doet er goed aan het boek te lezen. En eventueel te herlezen, want de tekst is weliswaar voor een breed publiek bedoeld, maar een zekere vertrouwdheid met discursieve teksten lijkt me toch handig. Laat u niet afschrikken, maar neem er de tijd voor.

vat 75

Het elfd 

[ PIETER SERRIEN ]

Op 11 november 1918, om iets na vijf uur ‘s ochtends, besloten de strijdende legers dat de wapens – na 1.561 dagen van harde strijd - exact om 11 uur zouden zwijgen. Ondanks dat besluit ging op vele fronten - ook in België - de strijd onverminderd door. Die laatste oorlogsochtend vielen nog meer dan 2.700 dodelijke slachtoffers, meer dan het daggemiddelde tijdens de oorlog.

RECENSIE

[ 22 ]

n zijn recent uitgegeven boek “Het Elfde Uur” schetst historicus Pieter Serrien, aan de hand van aangrijpende getuigenissen, de duizelingwekkende geschiedenis van de zeer gewelddadige laatste oorlogsdag. Elk hoofdstuk vertelt minutieus de geschiedenis van één uur. De lezer beleeft van dichtbij de spannende, verrassende en opvallend gewelddadige finale van de oorlog; een unieke leeservaring waarbij die laatste 24 uren voor de wapenstilstand zich ontvouwen in een politieke en militaire thriller van formaat, van dramatische persoonlijke verhalen over oorlogsgeweld tot de laatste seconde voor de wapenstilstand. Het gaat dus maar over amper 24 uur, maar de hele oorlogsgeschiedenis is tussen de regels voelbaar. Als historicus ging Serrien op zoek naar alle mogelijke getuigenissen over de laatste 24 uur van WO I. Wat aanvankelijk een eenvoudige opdracht leek, nl. alle mogelijke dagboeken, memoires en interviews uitpluizen om de uren in te vullen, zou toch wel anders uitdraaien. “En om 11 uur was den oorlog gedaan…”, maar zo eenvoudig was het dus niet. De biografieën van vergeten getuigen en de inkijk in de dagboeken van hoge politici en militairen zoals Foch, Erzberger en Wilhelm II zouden, naast veel overzichtelijk kaartmateriaal en unieke foto’s, leiden wel tot een nooit eerder samengebrachte documentatie over het verloop en het einde van dit oorlogsdrama. Serrien geeft eerst ook aandacht aan de (vergeten) Spaanse grieppandemie, die evenzo een gigantisch groot aantal slachtoffers als gevolg had (naar schatting 43 miljoen, wereldwijd), het 100-dagen durende

geallieerde eindoffensief, met een grote vluchtelingenstroom tot gevolg en onderhandelingen voor de wapenstilstand, die als een rode draad door de geschiedenis van het oorlogseinde lopen. Verder vormt een lange proloog over de politieke Duitse situatie in de week voor de wapenstilstand de basis van het boek. Op 4 november 1918 begon de revolutie in de Duitse havensteden Kiel en Wilhelmshaven, amper vijf dagen later was Berlijn in revolutionaire handen. Op 7 november 1918 werd er, door een vergissing van een Amerikaanse journalist, wereldwijd gedacht dat het al wapenstilstand was: “fake news” avant la lettre… De Duitse keizer werd op 9 november afgezet en vluchtte naar het neutrale Nederland, dat door die asielaanvraag van Wilhelm II en het feit dat de sociaaldemocraten onder leiding van Troelstra een revolutie wilden ontketenen (wat faliekant zou mislukken) een grote rol toebedeeld kreeg en mee het decor zou vormen van het oorlogseinde. In Frankrijk gingen de onderhandelingen voor de wapenstilstand door en er werd tot het laatst nog het zwaarst gevochten. Zoals reeds vermeld waren er op 11 november 1918 nog meer dan 2.700 gesneuvelden aan het westfront, terwijl bijna iedereen al wist dat om 11 uur de wapens zouden zwijgen. Het was in feite maar een wapenstilstand van 36 dagen, maar die werd uiteindelijk telkens verlengd tot de ondertekening van het vredesverdrag van Versailles. Wetenswaard: de laatste gesneuvelde voor 11 uur was Henry Gunther, een Amerikaan… met Duitse roots en na 11 uur werd de Duitse officier Erwin Thomä nog

de uur

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 23 ]

11 november 1918, de gewelddadige laatste dag van de Eerste Wereldoorlog

doodgeschoten door Amerikanen die nog niet op de hoogte waren van de wapenstilstand. Duitsers die zich te buiten gingen aan wrede acties of maatregelen (en zich niet tijdig ‘uit de voeten maakten’, werden meedogenloos ‘gelyncht, meestal door burgers die het slachtoffers waren geweest van die wreedheden. Wraak werd dus ook één der sleutelwoorden onmiddellijk na de wapenstilstand. Maar ook veel later: Matthias Erzberger, de Duitse hoofdonderhandelaar werd enkele jaren na de oorlog in een extreemrechtse aanslag vermoord om zijn rol in de wapenstilstand. Hij die Duitsland de langverwachte vredehad gegeven, werd veracht en kreeg de schuld van de verloren oorlog… Wat maakt dit boek nu zo biezonder? Het is zonder twijfel een zeer compleet historische weergave van het verloop van een dag die zonder twijfel één van de belangrijkste was in de 20ste eeuw. Pieter Serrien is niet voor niets historicus. Maar het zijn vooral de kleinmenselijke verhalen, waarmee het boek doorspekt wordt, die de lezer in de ban houden. Het ‘droge’ verhaal uit de geschiedenisboeken krijgt met ‘Het Elfde Uur’ inhoud.

[ 24 ]

vat 75 

Over de auteur Pieter Serrien werd geboren in 1985 in Antwerpen en groeide op in Kontich(Kazerne). Al sinds zijn jeugd is hij gefascineerd door de kracht van het vertellen van verhalen. De stap om in 2003 geschiedenis te gaan studeren aan de KULeuven was dus niet zo groot. Hij specialiseerde zich in mondelinge geschiedenis, egodocumenten en het dagelijkse leven in conflictgebieden. In 2005-2006 kreeg hij de kans om tijdens zijn Erasmusuitwisseling aan de University of Exeter les te volgen bij prof. Richard Overy, die hem in de richting stuurde van de sociale geschiedenis van de wereldoorlogen. In 2007 studeerde Pieter af met een licentiaatthesis over het leven met bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sinds dan voert hij als historicus onderzoek over gewone mensen in extreme omstandigheden. Zijn debuut Tranen over Mortsel (2008) vertelt de moeilijke geschiedenis van het bombardement op de stad van 5 april 1943 en verzamelt de laatste getuigenissen van de dodelijkste ramp uit onze geschiedenis. In zijn tweede boek Oorlogsdagen (2013, Manteau) liet Pieter meer dan dertig burgers aan het woord die een dagboek bijhielden in het bezette Vlaanderen tij-

Het Elfde Uur Pieter Serrien ISBN : 9789492626349 448 pag., paperback Overamstel uitgevers richtprijs: 24,99 EUR (met dank aan Overamstel Uitgevers – Antwerpen – voor het ter beschikking stellen van het boek)

dens de Eerste Wereldoorlog. Sinds 2010 leidt Pieter het WO2jongerenproject Zo was onze oorlog, dat in 2014 resulteerde in het gelijknamige boek bij Manteau, het tweede deel van het tweeluik over het dagelijkse oorlogsleven in België. In mei 2015 verscheen bij Manteau Van onze jongens geen nieuws, dat hij samen schreef met collega-historici Karel Strobbe en Hans Boers. Deze roadtrip in oorlogstijd beschrijft het ongelofelijke avontuur dat de 300.000 Belgische jongens van de rekruteringsreserve beleefden aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. In 2016 werkte hij zijn vijfde boek Elke dag angst af, waarin hij het grotendeels vergeten en intrigerende verhaal van de V1-bommen en V2-raketten vertelt en een stem geeft aan de slachtoffers én daders van de terreur die ons land teisterde in 1944-1945.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 25 ]

Nieuw: Lespakket Overal DNA

Breng genetica en erfelijkheid op een interactieve manier ter sprake in je klas of groep

Jouw voordelen 12 kant-en-klare oefeningen Uitgewerkte doelstellingen Diverse werkvormen Interactief en audiovisueel Toelichting en extra’s Mooi vormgegeven

Papier of digitaal Het lesmateriaal is beschikbaar in twee versies: Papier, in handige en mooie map: 2,5€ Digitaal, altijd bij de hand op je computer: 2,5€ Papier + digitaal: 4€

Bestel het lespakket op www.demaakbaremens.org Een uitgave van De Maakbare Mens, Breughelstraat 31, 2018 Antwerpen | info@demaakbaremens.org | www.demaakbaremens.org

[ 26 ]

vat 75 

Bewapening

AANKONDIGING

in vredesnaam?

[ DEBAT OVER DE ACTUALITEIT VAN PACIFISME ]

Het Comité Camille Huysmans Herdenking organiseert op 20:30 10 november, de vooravond van 100 jaar Wapenstilstand, een publiek debat over de actualiteit van Huysmans’ grote vredesideaal: is pacifistisch engagement vandaag in staat om oorlogen en wapenwedlopen te stoppen of tegen te houden? NOV

D E PA N ELLE DE N ZULLE N VA N G E DACHTE N W I S S E L EN OV E R K W E S T I E S ALS DEELN EM ERS Annemarie Gielen, algemeen directeur van Pax Christi Vlaanderen Ludo De Brabander, vredesactivist en publicist, woordvoerder van Vrede vzw Sven Biscop, professor politieke wetenschappen (UGent) en directeur van het programma Europe in the World van het Egmont Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen Tom Sauer, hoogleraar politieke wetenschappen (UAntwerpen), auteur van o.a. De strijd voor vrede (2017) Moderator: Maarten Van Alstein, Vlaams Vredesinstituut Het debat wordt ingeleid door historicus Luc Vandeweyer, die de gespreksthema’s verbindt aan het pacifistische engagement van Camille Huysmans. PL A AT S de historische raadzaal van het Bernarduscentrum Lombardenvest 23 – Antwerpen Het debat wordt georganiseerd door het Comité Camille Huysmans Herdenking, in samenwerking met het Vredescentrum van de provincie en de stad Antwerpen, INFO EN IN S CH RI JV E N Wie het debat wil bijwonen (gratis toegang) gelieve zich vooraf in te schrijven via info@ vredescentrum.be / 03 292 36 51

• Moet Europa een eigen sterke defensiemacht opbouwen, eventueel los van de NAVO? • Heeft België het recht of de plicht om waar ook ter wereld zijn troepen in te zetten bij een militair conflict? • En wat met de overheidssteun voor wapenhandel en wapenonderzoek? Het Comité Camille Huysmans Herdenking 2018 heeft in de loop van het jaar diverse activiteiten (bloemenhulde, tentoonstellingen, lezingen...) georganiseerd om te herdenken dat Camille Huysmans (1871-1968) 50 jaar geleden is overleden. Die reeks evenementen wordt afgesloten met een debat op zaterdag 10 november 2018. Honderd jaar geleden, in september 1918, slaagden de geallieerden erin, na meer dan vier jaar oorlog, de Duitsers achteruit te drijven tijdens een ultiem offensief dat leidde tot de wapenstilstand van 11 november. Dat was ruim een jaar na de (mislukte) poging van Camille Huysmans, op dat moment secretaris van de Tweede Socialistische Internationale, om de vrede te bereiken door het organiseren van

een conferentie in Stockholm waarvoor hij de leiders van alle socialistische partijen van de betrokken landen had uitgenodigd. Kunnen we lessen trekken uit die historische feiten? Of uit de vredesidealen die na 1918 veel aanhangers vonden: de roep om “Nooit meer oorlog” en het ontstaan van linkse antimilitaristische bewegingen als die van het “Gebroken Geweer”? Ze hebben in ieder geval de Tweede Wereldoorlog niet kunnen tegenhouden. En ook nadien is het internationale ‘debat’ over nut en onnut van bewapening, defensie en militaire paraatheid nooit stilgevallen. Denk maar aan de kernwapenwedloop tijdens de zogenaamde Koude Oorlog. En nog altijd is er de vrees dat de vele internationale spanningen en reële conflicten in een oogwenk kunnen escaleren tot een Derde Wereldoorlog. Met wereldleiders als Trump en Poetin, met alles wat in het MiddenOosten aan de gang is en gigantische vluchtelingenstromen veroorzaakt, zit dit thema bijna dagelijks vooraan in het nieuws op alle media. Stof genoeg dus om op de vooravond van de honderdjarige herdenking van de wapenstilstand van 1918 na te denken over de actualiteit van vredesstrategieën.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 27 ] AANKONDIGING

Nieuws van de

moreel consulenten

binnen ZNA

WEG W IJ S IN D E Z N A - D I E N S T L E V E N BE SCHOUWE LI JKE ZORG. Na een interne herverdeling binnen ZNA werk ik als moreel consulent in het ziekenhuis Jan Palfijn. Ik volg er mijn collega Ellen Verguts op. Naast Jan Palfijn ben ik nog steeds als moreel consulent verbonden aan ZNA Joostens, waar zowel patiënten als bewoners met dementie verblijven. Ellen combineert, sinds de herverdeling, ZNA Sint Elisabeth en heel ZNA Stuivenberg. Mijn collega Corinne Assenheimer blijft moreel consulent voor ZNA Middelheim en de palliatieve eenheid van ZNA Erasmus en neemt ZNA Hoge Beuken van mij over. Binnen de dienst levensbeschouwelijke zorg proberen we gedrieën zo veel mogelijk tegemoet te komen aan de noden van de patiënten en bewoners die beroep op ons doen.

Mocht u of iemand van uw naasten in een ZNA ziekenhuis terecht komen en morele begeleiding wensen van een moreel consulent, vul dan zeker een keuzeformulier in. U kunt ons uiteraard ook persoonlijk, telefonisch of per mail contacteren. Vrijzinnig moreel consulenten in de ZNA ziekenhuizen Ellen Verguts: 03/234 43 68 - ellen.verguts@zna.be Corinne Assenheimer: 03/280 36 23 - corinne.assenheimer@zna.be Maria Moeskops: 03/830 90 12 - maria.moeskops@zna.be Dienst levensbeschouwelijke zorg: 03/280 36 80 Vriendelijke groeten, ook van mijn collega’s Corinne en Ellen! Maria

[ 28 ]

vat 75 

AANKONDIGING

AANKONDIGING out of a

V r i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

ANTWERPEN

Let’s talk about S Een grensverleggende studievoormiddag

De warmste lichtwandeling Donderdag 20 december 2018, 19 uur Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen

17 N OV

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Antwerpen

IN FO EN IN S C HRI JV I N G E N : Deelname is gratis. Inschrijvingen (verplicht) via het Nationaal secretariaat Humanistisch Verbond secretariaat@humanistischverbond.be, T 03 233 70 32. Meer info op website HV of via Laura Michiels, laura.michiels@humanistischverbond.be, Een initiatief van het Humanistisch Verbond en het Humanistisch Verbond Antwerpen, in samenwerkingmet Aditi vzw

Vertrek om 19 uur nabij Out of a Box. Vandaar richting Grote Markt en terug via Suikerrui en 19:00 de verhoogde promenade naar het Zuiderterras (ongeveer 4 km) De Stadstrommelaars stappen mee op aan de kop van de lichtwandeling. Na de lichtwandeling worden alle deelnemers getrakteerd op een glühwein of warme chocomelk in vrijzinnig trefpunt ‘Out of a Box’. Aanmelden en afhalen lichten vanaf 18 uur in Out of a Box, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen D EC

IN IT IAT IE F N E M E RS HuisvandeMens Antwerpen en Humanistisch Verbond Provincie Antwerpen. In samenwerking met Vrijzinnig Antwerpen, Vrijzinnige Dienst UA Antwerpen en Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘Out of a Box’. PA RT N E RS Alle lidverenigingen van deMens.nu alsook

pluralistische humanistische verenigingen die het gekozen goede doel een warm hart toedragen zijn van harte welkom om met hun achterban mee te stappen in de fakkeltocht. S T E UN O N S GO E DE DO E L Kun je niet mee opstappen

maar wil je ons goede doel steunen? Alle giften zijn welkom op rek. nr BE98 0017 2195 3393 van Humanistisch Verbond vzw met vermelding ‘Gift Warmste Fakkeltocht Antwerpen’’ M E E R IN F O RM AT IE N O DIG Mail naar antwerpen@ humanistischverbond.be of bel eva van tulden op 03 233 70 32 Een initiatief van Humanistisch Verbond Provincie Antwerpen en huisvandeMens/deMens.nu Bezoek ons op www.antwerpen-demens.nu - www.humanistischverbond.be

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 29 ]

Onze taal

best moeilijk om te leren… Men spreekt van één lot, en verschillende loten, maar ‘t meervoud van pot is natuurlijk geen poten. Zo zegt men ook altijd één vat en twee vaten, maar zult u ook zeggen: één kat en twee katen? Laatst ging ik vliegen, dus zeg ik vloog. Maar zeg nou bij wiegen beslist niet: ik woog, want woog is nog altijd afkomstig van wegen, maar is dan ‘ik voog’ een vervoeging van vegen? Wat hoort er bij ‘zoeken’? Jazeker, ik zocht, en zegt u bij vloeken dus logisch: ik vlocht? Welnee, beste mensen, want vlocht komt van vlechten. En toch is ik ‘hocht’ niet afkomstig van hechten. En bij lopen hoort liep, maar bij kopen geen kiep. En evenmin zegt men bij slopen ‘ik sliep’. Want sliep moet u weten, dat komt weer van slapen. Maar fout is natuurlijk ‘ik riep’ bij het rapen. Want riep komt van roepen. Ik hoop dat u ‘t weet en dat u die kronkels beslist niet vergeet. Dus: kwam ik u roepen, dan zeg ik ‘ik riep’. Nu denkt u: van snoepen, dat wordt dan ‘ik sniep’? Alweer mis, m’n beste. Maar u weet beslist, dat ried komt van raden, ik denk dat u ‘t wist. Komt bied dan van baden? Welnee, dat wordt bood. En toch volgt na wieden beslist niet ‘ik wood’. ‘Ik gaf’ hoort bij geven, maar ‘ik laf’ niet bij leven. Dat is bijna zo dom als ‘ik waf’ hoort bij weven. Zo zegt men: wij drinken en hebben gedronken. Maar echt niet: wij hinken en hebben gehonken. ‘t Is moeilijk, maar weet u: van weten komt wist, maar hoort bij vergeten nou logisch vergist? Juist niet, zult u zeggen, dat komt van vergissen. En wat is nu goed? U moet zelf maar beslissen: hoort bij slaan nu: ik sloeg, ik slig, of ik slond? Want bij gaan hoort: ik ging, niet ik goeg of ik gond. En noemt u een mannetjesrat nu een rater? Dat geldt toch alleen bij een kat en een kater. Je ziet, onze taal beste dames en heren, is, net zoals ik al zei, best moeilijk te leren!

[ 30 ]

vat 75 

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

COLOF O N KERN REDACT I E

Martine Konings | François Peeters REDACTIE, M EDEW ERKER S , T E K ST E N

François Peeters

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.600 lezers en is een uitgave van vatvzw

VOR MG EVIN G

VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

lucifer.be REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie. Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de onderaan vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr. BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN I G I N G EN

H-VV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n H-VV Herentals ralf.celen@demens.nu n H-VV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be

Met de steun van

n HV Schijnvallei Oostrand hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n H-VV Mechelen info@hvvmechelen.be n H-VV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n H-VV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

avfantwerpen@gmail.com n Willemsfonds, afdelingen

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.com Deurne frank.de.fever@telenet.be Edegem-Mortsel lisenguy@telenet.be

met dank aan:

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 31 ]

Wij zijn er voor jou! Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt. In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten … Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven? Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid … Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving. Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring. Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra. Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken? Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten. De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar. Gratis proefnummer of gratis abonnement? Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

“You can’t just say there is a god because the world is beautiful. You have to account for bone cancer in children.” Stephen Fry

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com

vat*75

Articles inside

korte inhoud vat*75