vat*78 by lu’cifer

vat

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

16 nr3 mei/juni 2019 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 78 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen zie ook de agenda op http://www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

Tentoonstelling

MEI

Littekens en het verhaal erachter… 20:00

Een fotografisch geheel van littekens op de lichamen van gedetineerden van Belgische gevangenissen. Bij elk litteken het verhaal erachter en de plaats die het inneemt in het leven van degene die het bezit. Beelden en sterke, aangrijpende verhalen, die de Stichting voor morele Bijstand aan Gevangenen kenbaar wil maken aan het publiek door deze tentoonstelling in het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”.

De tentoonstelling loopt tot 24 mei, elke woe, do en vrij, van 14:00u tot 17:00u

9 16 Lezingen MEI

MEI

20:00

‘de vrije wil’

15 MEI

19:30

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt en UPV Wetenschapspopularisering

Wat doet de gevangenis met een mens? Onthullende debattenreeks (in heel Vlaanderen) over gevangenissen en de mensen die er terechtkomen en werken weten we doorgaans niet veel meer dan wat ons via (straffe) verhalen, films en media bereikt. Tijdens deze debatavond maken drie gasten die de problematiek van zeer nabij kennen*, hun opwachting, i.c. André Van Praet (rechter), Dirk Janssens (gevangenisdirecteur) en Sylke Vankeerberghen (advocate). Deelname: € 1 (studenten, werk-

Vernissage - Tentoonstelling

JUNI

Kunstzinnig Vrijzinnig Humanisme 19:00

Wat kunst en vrijzinnig humanisme met elkaar gemeen hebben is de ondogmatische levenshouding en het permanent in vraag stellen van wat je in onze wereld als vanzelfsprekend beschouwt. Als leerkracht N-CZ en kunstenaar beiden verbinden, ontstaan er inspirerende en boeiende werken waarbij kinderen hun kritische kijk en fantasie tentoon spreiden. De tentoonstelling loopt tot 28 juni, elke woe, do en vrij, van 14:00u tot 17:00u

zoekenden, alumni VUB, VKP) /€ 7 UPV-leden /€ 8,50 niet-leden Informatie en inschrijven: http:// upv.vub.ac.be/aanbod/wat-doetde-gevangenis-met-een-mens-debatavond-antwerpen Aandacht: er is grote belangstelling voor dit debat; informeer eerst naar beschikbaarheid van plaatsen alvorens in te schrijven! * wegens beroepsomstandigheden is het mogelijk dat sprekers vervangen worden.

(meer info op pag. 15)

Je vindt de activiteiten van out of a box ook op p.18-19 en op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box

vrijzinnig antwerps tijdschrift

04 Ik heb een vreselijke hekel aan gokken…

Voor alle duidelijkheid: ik bedoel ‘kansspelen’ die bepaald worden door het toeval of het lot. Ik koop dus ook geen lotto- of andere biljetten, tenzij ik daarmee een vereniging met een goed doel kan helpen en dan doet het niet ter zake of ik daarmee een elektrische koffiemolen of een bon ‘goed voor een kilogram gehakt’ zou kunnen winnen. Neen, het gaat dus om het inzetten van geld met de kans om meer geld te winnen, maar waarschijnlijk te verliezen.*

vat

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

3 Edito 4 Opmerkelijke gebouwen: Het MAS 10 Spiritualiteit en atheïsme 11 Aforismen 12 Ludo Busschots 16 Twee werelden van gevoel 18 Agenda 20 Nagelaten ruimte 22 Het Lortcher syndroom 24 Voor Ik het vergeet

De kans om te winnen of te verliezen roept allerlei emoties op. Hoe meer er op het spel staat, hoe spannender voor de speler. Gokken kan buitengewoon spannend en opwindend zijn. Zó spannend dat je alles om je heen vergeet en in een roes of trance geraakt. Iedere gokker speelt om te winnen. Winnen geeft euforie door prikkeling van het beloningssysteem in onze hersenen. En in onze competitieve maatschappij wordt iedereen ook graag gezien als ‘winnaar’. Neen dus. Niet aan mij besteed. Maar nu ga ik even breken met dit ‘fanatiek’ standpunt: ik zou dus durven gokken - zonder zucht naar materiële winst ! - op… het (Van Dale) “Woord van het Jaar 2019”, nl. KLIMAATSPIJBELEN en/of KLIMAATSPIJBELAAR. Hoe onwaarschijnlijk ook, zelfs Wikipedia heeft dit specifiek begrip nog niet opgenomen… De intussen wereldwijd verspreide actie van scholieren wordt meestal omschreven als “Schoolstaking voor het klimaat”, “Spijbelen voor het klimaat” of “Klimaatmars voor een betere toekomst”, waarmee regeringen opgeroepen worden om maatregelen tegen de opwarming van de aarde te nemen. Deze acties ontstonden in navolging van de internationale bewegingen “School strikes for climate”, “School Strikes 4 Climate”, “Fridays for Future” en “Klimastreik” en komen voort uit het initiatief van de Zweedse Greta Thunberg ( augustus 2018). In België waren de eerste acties van “Youth for Climate” op 10 januari 2019. Maar het ‘pure’ woord “klimaatspijbelen” of “klimaatspijbelaar” is blijkbaar door de pers gecreëerd en het heeft veel kans om vereeuwigd te worden als “Woord van het Jaar”. Wedden?

29 Ars Poetica 26 Klimaatwetgeving: geen ‘ongedekte cheque’ 28 Identiteit. Bremen, eind jaren vijftig

* Bij De DrugLijn kan je terecht met al je vragen over drank, drugs, pillen, gamen en gokken. Voor informatie, een eerste advies of voor adressen voor hulp en preventie. Anoniem, objectief en zonder te oordelen of veroordelen. https://www.druglijn.be of tel. 078 15 10 20 - maandag tot vrijdag van 10 tot 20u. Op wettelijke feestdagen, 11 juli en 26 december is De DrugLijn gesloten.

[ 3 ]

MAS foto: wikipedia

[ 4 ]

vat 78 

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Museum aan de Stroom

OPMERKELIJKE GEBOUWEN

Na de bespreking van het Vlinderpaleis (gerechtshof) in het zuiden van de stad, trekken we een quasi ‘rechte’ naar het noorden en komen uit bij het MAS, het Museum aan de Stroom: een ander oriëntatiepunt in ’t Stad.

et zijn 60 meter hoge toren is het zonder twijfel een ‘landmark’ voor de Stad Antwerpen en het zou er nog mooier uitkomen indien het kantorencomplex - annex benzinestation, gelegen tussen de Rijnkaai en het MAS - met de grond gelijk zou gemaakt worden… maar ja, het stond er wel eerst, nietwaar? Maar nu: ‘back to business’ of ‘terug naar her gebouw’, i.c. het Museum aan de Stroom! Officieel geopend op 17 mei 2011, kan het gebouw zo’n beetje beschouwd worden als een merkteken op de grens van de haven en de stad en het heeft vanop het dakterras met panoramazicht en de wandelboulevard die naar boven leidt een weergaloos uitzicht over de beide delen. Het MAS kan bovendien beschouwd worden ais een bijzonder sterk staaltje hedendaagse architectuur. In 1998 besliste het schepencollege van Antwerpen dat er op de Hanzestedenplaats een nieuw museum voor stad, haven en scheepvaart zou komen. In 1999 schreef de stad Antwerpen voor het gebouw een architectuurwedstrijd uit, die gewonnen werd door Neutelings Riedijk Architecten. Het ontwerp van dit ‘stapelhuis’ met de roodbruine gevelste-

nen verwees duidelijk naar de typische pakhuizen uit de 19de eeuw en de typerende gegolfde glaspartijen doen dan weer denken aan water; logisch door de ligging –als een eiland - tussen het Bonaparte- en Willemdok. Binnenin werden vloeren, wanden en plafonds voorzien, met grote platen vervaardigd uit Indische zandsteen, volgens kleurvarianten geschikt tot een welbepaald patroon en daarmee verwijzend naar Antwerpen als Metropool. De Antwerpse Brabolegende werd dan weer op een subtiele wijze geïntegreerd door middel van de handjes uit aluminium, aangebracht op de gevelvlakken. Het museumplein, gelegen aan de voet van het gebouw, vormde eveneens een integraal deel van het ontwerp. Het wordt nu omzoomd met paviljoenen en terrassen en uiteraard – vanop het dakterras gezien – is de 1.600m² grote mozaïek van Luc Tuymans met de naam ‘Dead Skull’ een prachtige blikvanger.

Achter “Dead Skull” zit een interessant en prikkelend verhaal

[ 5 ]

foto: www.flandersineu.be

[ 6 ]

vat 78 

Het MAS zou ook, met zijn verscheidene karakteristieke elementen, zonder twijfel een grote bijdrage aan de heropwaardering van ’t Eilandje leveren. Dit - vroeger anoniem - stadsgebied kreeg daarmee als het ware een nieuwe identiteit toegekend. Maar het MAS werd uiteraard in de eerste plaats gepland als museum. Op een grondoppervlakte van 1.350 m² en een totale oppervlakte van 14.500 m² heeft het MAS acht tentoonstellingsruimtes waarin zowel tijdelijke als vaste tentoonstellingen worden gepresenteerd. In de wandelboulevard, die de bezoekers langs de museumzalen en naar boven leidt, wordt een gratis wisselende expo langs de roltrappen getoond. Op de tweede verdieping komen bezoekers terecht in het Kijkdepot dat voor iedereen gratis te bezoeken is. In het Kijkdepot stelt het museum een selectie van de eigen collectie tentoon. Van de ca. 500.000 zijn er zo’n 180.000 collectiestukken te vinden achter een glaswand of in rekken, wanden, kasten en schuiven. Op de derde verdieping brengt het MAS tijdelijke expo’s en van de vierde tot de achtste verdieping de vaste tentoonstellingen De focus van het MAS is de verbondenheid tussen Antwerpen en de wereld. De geschiedenis, kunst en cultuur van de havenstad Antwerpen, de internationale handel

en scheepvaart en kunst en cultuur uit Europa, Afrika, Azië, Amerika en Oceanië staan centraal. De MAS collectie bevat bijzondere verzamelingen zoals de Sarvavid Vairocana boeddhistische schilderijenreeks uit de 18de eeuw, die in 2018 werd erkend als Vlaams topstuk, de verzameling toegepaste kunsten Antwerpen, de verzameling Afrikaanse kunst, de immense verzameling Europese volksprenten, de verschillende verzamelingen scheepsmodellen, de grootste verzameling havenkranen van Europa. Daarnaast beheert het MAS ook de Collectie kunst uit precolumbiaans Amerika Paul en Dora Janssen-Arts, in bruikleen van de Vlaamse Overheid.

Dit - vroeger anoniem stadsgebied kreeg daarmee als het ware een nieuwe identiteit toegekend.

Over de evolutie van het bouwwerk… In september 2006 werd de eerste steen gelegd en in februari 2007 werd gestart met de ruwbouw. Reeds in mei 2007 werd beslist om het concept te verruimen, met de integratie van de collectie van het Etnografisch Museum Antwerpen en reeds vermelde Collectie

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 7 ]

foto: www.flandersineu.be

Het kunstwerk op het museumplein telt 96.569 stenen in 11 verschillende kleurtinten uit alle hoeken van de wereld. Ze werden in volle vrieskou op hun plek gelegd tijdens de winter van 2009. Maanden later, tijdens de zomer van 2010 kregen de laatste stenen hun plek.

bron: Ludion.be

Achter “Dead Skull” zit een interessant en prikkelend verhaal. Het gaat terug op een schilderij van Luc Tuymans uit 2002 dat in de National Gallery Washington D.C. hangt en geïnspireerd is op een gebeeldhouwd huldeteken van de Antwerpse renaissancekunstenaar Quentin Matsys (1466-1530), die zo wil de legende het - uit liefde voor een meisje, het vak van smid inruilde voor dat van schilder. Reeds in de 17e eeuw werd Matsys beschouwd als de vader van de Antwerpse schilderschool en het was Cornelius Van der Geest (1555-1638), een welstellend koopman en verzamelaar, die het huldeteken, bestaande uit een schedel en een wapenschild, aan de O.L.V.-kathedraal liet aanbrengen. Het origineel maakt nu deel uit van de collectie van het MAS.

vat 78 

foto: www.neutelings-riedijk.com

foto: commons.wikimedia.org

[ 8 ]

Paul en Dora Janssen-Arts van kunst uit precolumbiaans Amerika. Ook de Erfgoedcel Antwerpen zou geïntegreerd worden in het MAS. Op 2 oktober 2008 werd het hoogste punt van de bouw bereikt. In mei 2010, drie jaar en acht maanden na de officiële eerstesteenlegging, volgt de oplevering van het gebouw en ook het museumplein werd geopend. Vanaf dan kon de inrichting van het museum en de verhuizing van de circa 460.000 collectiestukken beginnen. In een gestructureerde verhuisoperatie werden alle stuks zorgvuldig verpakt en geregistreerd. Een jaar later, op 14 mei 2011, opende het “MAS” - of voluit het “Museum aan de Stroom”- zijn deuren. De totale investering in het project liep op tot 56 miljoen EUR.

Wetenswaard… een beetje geschiedenis… Op de plaats van het MAS stond vroeger het monumentale Hanzeof Oostershuis ( dat dubbel zo groot was als het MAS!). Dit werd in 1564 opgetrokken en werd een belangrijk symbool voor de economische welvaart van het 16e-eeuwse Antwerpen. In slechts vier jaar werd het Oostershuis of Hanzehuis gebouwd door Cornelis Floris de Vriendt, die enkele jaren voordien ook het stadhuis van Antwerpen had ontworpen. Het Hanzehuis was dan ook in dezelfde stijl opgetrokken. Het

Van de ca. 500.000 collectiestukken zijn er zo’n 180.000 te vinden achter een glaswand of in rekken, wanden, kasten en schuiven.

werd een indrukwekkend bouwwerk van vijf verdiepingen hoog en 80 bij 62 meter. Door de Beeldenstorm in 1566 en de daaropvolgende twisten was het Hanzehuis echter geen lang leven beschoren. Zeker na de val van Antwerpen in 1585 verlieten veel Duitse handelaars Antwerpen. Het Hanzehuis verloor zijn functie als handelspand en deed dienst als legerkazerne, militair ziekenhuis en zelfs als protestantse kerk. Vanaf 1794 nam Napoleon het in om er zijn soldaten onder te brengen. Hij legde ook de dokken errond aan (Willemdok en Bonapartedok). In 1880 werd de stad eigenaar van het Oostershuis of Hanzehuis en bouwde ze het complex grondig om tot een gigantisch graanmagazijn. Dit hield niet lang stand: in 1893 viel het ten prooi aan een felle brand, die zo verwoestend was dat het huis gesloopt moest worden. Er voor in de plaats kwam een groot nieuw graanmagazijn. Dit magazijn van Tyteca werd gesloopt om plaats te maken voor Museum aan de Stroom.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

foto van Guy Kleinblatt - www.guykleinblatt.be

Het drama van de perfectie (en hoe dit te vermijden)

Avondlezing door Jean Paul Van Bendegem naar aanleiding van de Internationale dag van het humanisme

in ZNA Middelheim - zaal Brabo Iedereen welkom. Inschrijven is verplicht. > >

ZNA-medewerkers via Digihuis: interne opleiding, cursuscode Curs-026883 Externen via e-mail naar ellen.verguts@zna.be

Organisatie: Moreel consulenten ZNA, dienst levensbeschouwelijke zorg deze dienst is alle werkdagen bereikbaar van 9.00 u. tot 16.00 u.: tel.03 280 36 80 Voor meer info of vragen contacteer Ellen Verguts 03 234 43 68

www.zna.be

wij zorgen voor u

ZNA304_2019_A - v.u.: Renée Willems, Leopoldstraat 26, 2000 Antwerpen.

20 juni van 19.00 u. - 21.00 u.

[ 9 ]

vat 78 

Spiritualiteit en COLUMN

An odd couple

Max Schneider

[ 10 ]

Tsja…’An odd couple’ of ‘A match made in heaven’, wie zal het zeggen? Toegegeven, ik schrok er zelf ook van toen het uit mijn pen vloeide, maar als we het over spiritualiteit willen hebben, komen we ook het wonder, het mysterie en de betekenis tegen.

ls u nu een beetje nerveus wordt of zelfs een lichte tegenzin ervaart, komt dat omdat spiritualiteit en aanverwante begrippen veelvuldig verkeerd gebruikt werden. Vooral in combinatie met esoterie, klankschalen en wierookstokjes wil dat nogal eens voor een lastige jeuk in ons vrijzinnig brein zorgen. Begrijpelijk dat uw onzindetectoren alarm slaan. Maar wees gerust, dat soort Licht is niet in mij gevaren. Aanleiding voor deze tekst vormen mijn, toch wel regelmatige, ontmoetingen met mensen die zichzelf agnost of atheïst noemen, maar bij enig doorvragen in feite ‘ietsisten’ blijken te zijn. Als ik hen daarop wijs ontkennen ze met klem. God lijkt dan wel uit de mode te zijn, maar de inzichten en vergezochte abstracties die Hem moeten vervangen zijn verbazend dikwijls antropomorf en alleszins intentioneel. De ‘Kosmische Kracht’ wil altijd wel iets en heeft meestal bedoelingen. Atheïsme kom je tegen in minstens drie soorten. Je hebt de harde atheïst die zegt: “Ik ben ervan overtuigd dat God niet bestaat”. De zachte atheïst zegt: ”Ik ben er niet van overtuigd dat God bestaat”. En tot voorlopig slot, de agnostisch atheïst – een hevige vorm van agnosticisme, zeg maar - die zich wel zou willen uitspreken maar vindt dat hij zich niet kàn, en dus niet màg, uitspreken. Voorlopig slot, omdat de grens tussen dat laatste standpunt en het ‘ietsisme’ me steeds diffuser lijkt te worden. Waar ik vooral vraagtekens bij wil

plaatsen is het frenetieke zoeken naar zingeving op de relimarkt. Want de kerken lopen leeg en volgens Patrick Loobuyck zou zelfs de moskee steeds minder klandizie over de vloer krijgen, maar laten we nu vooral niet denken dat we op de drempel staan van een heldere samenleving waar de Rede de leidraad vormt. Er heerst een onlesbaar verlangen naar zin en het besef van een gemis blijkt onuitroeibaar. De onttoverde wereld moet en zal herbetoverd worden, liefst zonder Hem bij Naam te noemen en al helemaal zonder instituut. Hoe meer de wetenschap de causale verbanden tussen de dingen en de fenomenen ontdekt, hoe minder verrukking en verwondering er rest, lijkt men te denken. Uit het ruime aanbod van spirituele tradities stellen we ons eigen mandje samen en gaan dan zingeving bricoleren. Uit allerlei religieuze riten, gebruiken, narratieven en symbolen mixt men een cocktail die het diepe postmoderne ongenoegen moet bedwelmen. Dat is een oneigenlijk kansloos gebruik van die eeuwenoude aandachtsmachines, zoals meditatie, gebed, rituelen, die tot taak hadden de mens uit de dagelijkse pragmatiek te halen om de aandacht op het hier en nu te richten en zo

te verbinden met de Ander en vooral met het Ganz Andere. Vandaag verwatert echter een en ander tot spiritueel hedonisme, therapeutische relaxatie en vooral psycho-, reli- en filoblabla die zo lekker wegpraat bij de cava. Een evolutie die nu tot onbegrip van de echte gelovigen leidt die hun geloof steeds volwassener vorm geven waarbij ze een stevig hek optrekken tussen de wetenschap met haar waarneembare en verifieerbare werkelijkheid enerzijds en de symbolische orde van de betekenissen anderzijds. Stephen Jay Gould noemde het: niet overlappende magisteria of leergebieden. Het graf van een dierbare is voor u niet alleen een put met een kist erin en een steen erop; het is iets zonder materieel belang, maar met een enorme immateriële betekenis.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 11 ]

atheïsme AFORISMEN

Max Schneider

Door een heftig gehamer op rechten, verliezen sommigen de plichten

Er zijn echt wel zinnige en ernstige dingen gezegd over spiritualiteit zonder god

Er zijn echt wel zinnige en ernstige dingen gezegd over spiritualiteit zonder god. Filosoof Leo Apostel had het erover in zijn boek ‘Atheïstische spiritualiteit’. Ook atheïsten kunnen geconfronteerd worden met een gevoel van overweldiging dat veel dieper gaat dan gewoon welbevinden of verwondering. Ook iemand die het idee van de persoonlijke intentionele god verwerpt, kan zich, zonder de transcendentie, iets voorstellen bij wat Rudolf Otto noemt: ‘Mysterium tremendum et fascinans.’ Iets dat zo verweldigend is dat het zowel fascineert als doet beven. Het verschil tussen een atheïstische en een religieuze spiritualiteit bestaat erin dat je op zoek gaat naar een horizontale abstracte verbondenheid van al het zijnde en de zijnden, eerder dan een verticale verbinding met een transcenderende, overstijgende Hogere Kracht die je dan met een hoofdletter schrijft, die intenties heeft en waaraan je iets kan vragen. Al sinds Spinoza is er sprake van een spiritualiteit die op de natuur en de kosmos als geheel gericht is. En ook Einstein leek in de indrukwekkende samenhang der dingen een betekenis te zien met zijn uitspraak: ‘Wetenschap zonder religie is lam; religie zonder wetenschap is blind’. Verlichtingsfilosoof David Hume noemde het liefdevol: ‘Het weten van het hart’. Zo’n zinnetje, je kan er overal en nergens mee naartoe, maar het klinkt wel mooi. Het is hen gegund, de zinzoekers. Zolang de echte gelovigen op hun zelf geconstrueerde opsplitsing van twee werkelijkheden en de pseudogelovigen op hun geprojecteerde wensdromen geen waarheids- en machtsaanspraken proberen te baseren, doen ze maar. Een zekere alertheid echter lijkt me hier toch wel op haar plaats.

uit het oog.

Je hebt denkers en doeners, maar ook: zijn we denkers of voelers? Het lijkt wel of we vergeten zijn hoe we beide kunnen en ook wel zouden moeten zijn.

Sommige mensen wonen op een rots van waarheid. Het ontbreekt hen aan een orgaan dat twijfel toelaat. Hun verbazing is compleet en oprecht als iemand daar ook maar één vraagteken bijplaatst.

Harry Potter had een toverstok uit tropisch hardhout. Vandaag leven we onder de ideologie van het consumentisme en hebben we er eentje van plastiek in de vorm van een creditcard.

Geld is een taal die iedereen begrijpt. Maar niet iedereen beheerst de grammatica en het vocabularium om zich ook subtiel uit te drukken.

Liefde uiteraard, vriendschap ook, maar taal, kennis, belezenheid… noem maar op, je moet alles ‘nathouden’ of het verdort.

In de politieke beeldvorming geldt: ‘Een goede krans behoeft geen wijn.’ De inhoud doet immers niet ter zake, hoeft zelfs niet waar te zijn. Als de marketing maar goed zit.

‘authentieke beleving’ en ‘toerisme’ in één

Als je ergens

zin ziet staan. Rennen, maken dat je wegkomt.

Ludo

[ 12 ]

vat 78 

opperspeelvogel

Acteurs zijn, als biologische soort, nauw verwant aan dirigenten. De hoeveelheid libretto’s en andere muziekdramatische verhaallijnen waar ik mij de laatste decennia beroepshalve in verloren heb, is niet meer bij te houden. Tijdens het uitoefenen van mijn ambacht heb ik dan ook een verhoogde sensibiliteit voor vertolking en inlevingsvermogen ontwikkeld – ik ruik van ver het verschil tussen een opera- of oratoriumzanger die zijn rol kent, begrijpt en doorvoelt, en eentje die zomaar wat staat te klapwieken.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 13 ]

Busschots Jaak Gregoor, dirigent

THEATER

Beroemde vrienden…

oegegeven, ik ben niet altijd even vriendelijk en geduldig omgegaan met diva’s die de boel acteermatig probeerden te belazeren. En bij audities durfde ik lui die door hun naaste omgeving iets te snel van een artistiek talentje verdacht werden, weleens studie, volgehouden oefening en vakmanschap aan te bevelen vooraleer hun kunstjes in het openbaar te vertonen. Maar meer bekentenissen moet u van mij voorlopig niet verwachten zonder de aanwezigheid van mijn advocaat. De populaire CanadeesAmerikaanse gelaatskunstenaar Jim Carrey beweerde ooit dat acteren vakantie nemen van jezelf is. Bekt goed, maar ik zie vele publieksvermakers, vaak aandachtstrekkers in zelfstandig bijberoep, toch vooral zichzelf meesleuren in hun streven naar de vertolking van andermans wezen. Of het moet liggen aan mijn eigen neurotische queeste ‘hij is nooit content!’ - naar de definitieve interpretatie en karakterisering van een gesproken of gezongen rol. Gelukkig lopen er in onze contreien best veel podiumspeelvogels rond die er ook hoge kwaliteitsnormen op na houden, en erin slagen hun eigen zelve te ontvriezen in hun hang naar de perfecte vertolking. Een van hen is mijn vriend en jeugdige generatiegenoot, man van vele theater-, film- en televisiewatertjes, acteur, regisseur en producer Ludo Busschots. U kent hem in vele gedaantes, onder anderen als

Gelukkig lopen er in onze contreien best veel podium speelvogels rond

Jacques Van Ypersele in ‘Albert II’, Kris Haerens in ‘Zone Stad’, René Michaux in ‘Oud België’, Franz in ‘De smaak van De Keyser’, Vervenne in ‘Stille Waters’, Willy Goeman in ‘Flikken’, Adams in ‘Windkracht 10’, Advocaat Depauw in ‘Heterdaad’, De Backer in ‘Daens’… - awel ja, die! Laat me deze opperspeelvogel even nader aan u voorstellen.

L’esprit de contradiction Ludo groeit op in een gezin waar de liefde voor taal voor het rapen ligt. Leesverlangen en oratorische lenigheid worden hem thuis samen met de pap ingelepeld. Niettemin wordt hem een carrière als dierenarts voorgehouden. Hiertoe wordt hij als adolescent ter voorbereidend onderricht alvast overgeleverd aan de Jezuïeten van Turnhout. Merkwaardigerwijs laten overlevenden van deze meerjarige hersenspoeling dit nooit onvermeld. Wellicht vanwege het superieure intelligentielabeltje dat kleeft aan l’esprit de contradiction, de doorgedreven intellectuele hersengymnastiek waar deze sociëteit meent een patent op te hebben. Overigens, en speciaal voor de moeilijke-woorden-liefhebbers, is deze

esprit gewoon een compulsieve dissonant als een ander. Het tegensprekelijk nadenken over teksten en personages komt de puberende rossekop met brilletje in elk geval goed van pas wanneer hij een rolletje aangemeten krijgt in de schooltoneelvoorstelling ‘Knecht van twee meesters’ van Carlo Goldoni, hetgeen hem onverhoeds veel applaus en aandacht oplevert. En huppekee, de dierendokterij wordt prompt terzijde geschoven, en Ludo begeeft zich op het onzekere pad der kunsten, met als eerste voorlopige halte Studio Herman Teirlinck.

Copulerende bidsprinkhaan Ludo excelleert aan de Studio onder meer als copulerende bidsprinkhaan, en nog tijdens zijn opleiding wordt hij door het toenmalige Dramatisch Gezelschap van de BRT uitgenodigd voor de belichaming van Roelie in ‘Maria Spermalie’. Op de tijdslijn van veel te lang geleden

[ 14 ]

vat 78 

stippen we 1979 aan, en vanaf dan ligt voor Ludo de weg open voor talrijke rollen bij het NTG, de KNS, het Appeltje en het Fakkeltheater. Bij de BRT raast hij door diverse rollen als hoorspelacteur (Het blauwe licht Kasper in de onderwereld), verlevendigt personages in ‘De Paradijsvogels’ (Louis), ‘Willem van Oranje’ (Matthias van Oostenrijk), ‘Adriaan Brouwer’ (David Teniers), ‘De Klinkaard’ (Suske), en speelt de hoofdrol in de serie ‘Geschiedenis mijner jeugd’, gebaseerd op het boek van Hendrik Conscience. Niks te klagen dus als jonge speler.

Dorapoepers Inmiddels zitten we middenin de jaren tachtig. De tijd dat uw kroniekschrijver de operahuizen van Antwerpen en Gent mee bestierde, en met geestgenoten vaak tot laat in de nacht in de ‘Boerinnekes’ en ‘De Boer Van Tienen’ de volledige conservatoriumopleiding hertekende, het operaen concertgebeuren aanpaste aan de nieuwe tijden, de subsidiëring van de klassieke muzieksector hervormde, en aangezien we toch bezig waren, alle politieke inmenging en vaste benoemingen in de kunstsector afschaften. Tegen de ochtend was dat meestal allemaal geregeld. Vrijwel synchroon werden in ‘De Ware Jacob’ soortgelijke discussies gevoerd tussen Studiolui en de Dorapoepers van het Conservatorium. Daar ging het over aftandse speeltechnieken, het omverwerpen van geldende theaterconventies en bij uitbreiding de vernieuwing van het complete gesubsidieerde theaterlandschap. Het moet gezegd dat de revolutionaire garde van De Ware Jacob iets meer succesvol was, want wat daar ’s ochtend nog overbleef van de door de nacht verlichte geesten resulteerde daadwerkelijk in de

ook vandaag nog straalt de intussen al ietwat oudere krijger een kracht en energie uit die je bijwijlen de adem afsnijdt

oprichting van compagnies als ‘De Witte Kraai’, ‘De Maandag’, ‘De Tijd’, en later ‘De Blauwe Maandagcompagnie’ en ‘Het Toneelhuis’. Stuk voor stuk gezelschappen waarin de nachtelijke rebellen zich ontpoppen tot het kruim van het Vlaamse acteursgild. Ludo Busschots is een van hen, en schittert in producties als ‘Othello’, ‘Pan’, ‘Don Carlos’ en als gastacteur bij Theater Zuidpool in de productie ‘Geloof, Hoop en Liefde’.

‘Best international producer’ Ludo’s organisatorisch vermogen, verbeeldingskracht en scheppend talent blijven uiteraard niet onopgemerkt. Nadat Erwin Provoost hem eerder al acteursregie en het redigeren van scenario’s toevertrouwde, krijgt hij ook al snel een vinger in de pap bij de casting. Het bedillen van al die nieuwe leidinggevende verantwoordelijkheden is natuurlijk niet vanzelfsprekend binnen je eigen acteursbiotoop. Zijn opwaartse transitie en zijn franc-parler-stijl veroorzaken hier en daar dan ook enig onvermijdelijk tandengeknars. Maar zo gaat dat als je je nek uitsteekt. Een artistiek productieproces is bovendien niet enkel peace and love - vertel mij wat! -, het kan er al eens stevig aan toe gaan als de elementen even niet meezitten. Maar Ludo is een gebeten bijter, en even later is de carrièreswitch compleet:

hij wordt aangesteld als ‘gemandateerd producer’. Dan neemt hij met tientallen andere kandidaten deel aan het producersexamen aan de Reyerslaan. Hij overleeft het schriftelijk examen, handhaaft zich tijdens de mondelinge ondervragingen, én doorstaat het extern assessment. Voortaan wikt en beschikt hij over producties, budgetten, scenario’s, locaties, rolverdelingen, wordt permanent van onder en bovenaf bevraagd, en bevecht vele andere kopzorgen en dagelijkse beslommeringen binnen de veranderlijke interne weersomstandigheden bij de VRT: hij is producer. Ludo is een bevlogen speler, maker en leider, en producet prachtseries als ‘De smaak van de Keyser’, ‘De zaak Alzheimer’ en ‘Windkracht 10’. Voor de wondermooie reeks ‘Katarakt’, die zich ontplooit in het heerlijke Limburgse Haspengouw, en waarvoor uw dienaar overigens nog de opnames met de muziek van Steve Willaert gedirigeerd heeft, wordt hij zelfs genomineerd als ‘best international producer’ op het Festival van Monte Carlo. Hij tekent nog voor zoveel ander topwerk en ook vandaag nog straalt de intussen al ietwat oudere krijger een kracht en energie uit die je bijwijlen de adem afsnijdt. Hoe je de hele Ludo Busschots ook draait of keert, één ding staat vast: hij heeft een onuitwisbare kwaliteitsstempel gedrukt op de Vlaamse televisiedramaproductie van de voorbije decennia. En hij is gelukkig nog lang niet uitgezongen, en dat is maar goed ook.

Wijze man. Mooie mens. De indrukwekkende lijst theater-, film- en televisieverwezenlijkingen van Ludo Busschots kunt u raadplegen op Ludo Busschots – IMDb.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 15 ]

LEZINGENCYCLUS M.B.T. DE VRIJE WIL

Wat zeggen de psychologie en de neurowetenschap?

Beschikt de mens over een vrije wil?

De vrije wil in de oosterse levens beschouwingen

Prof. dr Eric Kerckhofs, Neurological Rehabilitation & Rehabilitation Psychology

Jamnadas Gohil, Indoloog, Onderzoekscentrum Indologie Sarasvati, Antwerpen

Neurowetenschappers dringen -gebruik makend van steeds nauwkeurigere beeldvor20:00 mingstechnieken en meetmethoden- steeds dieper door in de werking van onze hersenen. Die werking van de hersenen wordt voor een belangrijk deel bepaald door genetische factoren en ervaringen opgedaan in onze vroege ontwikkeling. Vele van onze gedragingen gebeuren onbewust en automatisch. Deze deterministische opvatting leidt tot sprekende boektitels als “Wij zijn ons brein” van Dick Swaab of “De vrije wil bestaat niet” van Victor Lamme. Dergelijke opvatting heeft uiteraard nogal wat consequenties wat betreft onze persoonlijke verantwoordelijkheid. Er is dan ook een belangrijke tegenstroom. De neuropsycholoog Herman Kolk bijvoorbeeld reageerde met het boek “Vrije wil is geen illusie”. Beschik ik wel over een vrije wil? Wat bedoelen we daar dan precies mee? En wie of wat is die “ik” dan? Professor Eric Kerckhofs, verantwoordelijk voor het onderzoek en onderwijs in de neurologische revalidatie en de revalidatiepsychologie aan de Vrije Universiteit Brussel en co-directeur van het Centrum voor Neurowetenschappen VUB, loodst ons in begrijpbare taal doorheen deze polemische gedachtewereld.   MEI

Tijdens onze reis naar het oosten maken wij kennis met hun cultureel erfgoed betreffende 20:00 de vrije wil. De rijke, diverse en sommige zeer oude levensbeschouwingen, zoals het Hindoeïsme, het Jaïnisme, het Boeddhisme, Zoroastrisme, de Islam en het Sikhisme zullen aan bod komen. Deze religio-filosofische bespiegelingen zullen ons een eerder holistische kijk geven over dit zeer polemisch thema. M EI

Komt u luisteren uit vrije wil of toch niet?

De lezingen gaan door in het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11 te 2000 Antwerpen Deelname: 5 EUR per lezing (ter plekke te voldoen) Graag aanmelden via onze website: http://www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

vat 78 

Twee werelden

DICHTBUNDEL

De Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience vormde donderdagmiddag 31 januari het decor voor een drukbezocht ‘East meets West’. Een nieuwe bundel van de Palestijnse dichteres Fatena Al-Ghorra werd er ten doop gehouden. De Oriënt kwam zomaar tot leven tussen de Vlaamse erfgoedschatten. Met ‘Neem dit lichaam’ presenteerde Al-Ghorra poëzie waaraan cultureel-antropologische en politieke aspecten kleven.

erk en leven zijn in dit geval moeilijk te scheiden. De ik-figuur in deze poëzie (de dichteres zelf) vraagt op indringende wijze aandacht. Aandacht waarvoor? Nou eigenlijk voor haar hele binnenwereld, de staat waarin haar innerlijk zich bevindt. De gedichten geven aan welke factoren in deze ‘state of mind’ een rol spelen: oorlog, de vader, schaamte en lichamelijkheid, de liefde. Biografische gegevens voegen daar meer aan toe: Fatena Al-Ghorra (Gaza, 1974) groeit op in Gaza en wordt op haar zeventiende tegen haar zin uitgehuwelijkt. Ze scheidt na negen jaar huwelijk en werkt vervolgens in de wereld van journalistiek en media, waarbij ze het controversiële niet uit de weg gaat. Vanaf juni 2007 trekt Hamas in Gaza aan de touwtjes van de macht. Hamas komt voort uit een Palestijnse afsplitsing van de Egyptische Moslimbroederschap. Het is dus geen verrassing dat de Gaza autoriteiten Fatena het leven zuur maken. Zij vlucht en komt in 2009 naar België. Inmiddels woont ze in Antwerpen en heeft zij de Belgische nationaliteit. Tussen de woeligheden van dit leven door werkt Al-Ghorra aan een poëtisch oeuvre dat nu door vertaling ook in het Nederlandse taalgebied een kans krijgt. Het is allemaal geen gesneden koek voor de lezer uit De Lage Landen: intense emoties, hier en daar een nogal pathetische zegging, dwingende tradities en de daarmee verweven fundamentele onvrijheden van vrouwen. De poëzie en (vooral) de vertaling moeten hier letterlijk en figuurlijk een afstand overbruggen. Neem bijvoorbeeld de vaderfiguur. Erick Kila

[ 16 ]

In Vlaanderen en Nederland wordt vooral de vergane glorie van de status van vader benadrukt, en dat dan met ironie. Vooral geen voetstuk voor pa. In de Palestijnse traditie wordt ten aanzien van ‘de vader’ een heel andere toon gebezigd.

Waarom liet je mij achter in het bos ik zit gehurkt, mijn botten afgemat je hebt geen snoep meegebracht zoals je beloofde naar de monsters die naderden, heb jij je rug toegekeerd jij bent weggegaan en liet me achter naar al je woorden, raad en wetten heb ik geluisterd mijn hele ziel heb ik naar jouw beeld getatoeëerd was ik niet gehoorzaam aan uw begeerlijke koningschap? Is er in ‘Neem dit lichaam’ op een aantal plaatsen veel verschil qua zegging en ernst met poëzie uit de West Europese traditie, soms pakt Al-Ghorra onvervalst vrij en brutaal uit.

(…) Een professionele hoer zijn geen poeders op zoals het hoort mijn lichaamsgeur voldoet die hongerige lust druppelt ik zet de muziek aan en dans mijn ogen kijken recht in zijn ogen mijn lichaam kronkelt voor hem zijn ogen gefixeerd op mij zijn kwijl verdrinkt de grond en ik dans.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 17 ]

van gevoel

In deze bundel vinden we opmerkelijke contrasten. Naast de echo van de Arabische poëzietraditie, compleet met wat wij als pathetiek ervaren, klinkt er ook een bijna westers ‘bevrijd’ geluid door in deze selectie. Er is iets af te dingen op de kwaliteit van de vertaling van dit werk. Er zijn grammaticale zwakheden en fouten aan te wijzen. Maar wat je niet los laat – en dat is de kracht van Al-Ghorra –, is de authentieke weergave van de innerlijke strijd van de dichteres, het tegen elkaar schuren van twee gevoelswerelden: de oosterse en de westerse. Neem dit lichaam Fatena Al-Ghorra uit het Arabisch vertaald door Nisrine Mbarki uitgeverij Jurgen Maas en uitgeverij P, Amsterdam/ Leuven, 2019

[ 18 ]

vat 78 

agenda mei

Agenda van Vrijzinnig Antwerpen en bevriende verenigingen

meer info ook bij de desbetreffende verenigingen Elke eerste maandag van de maand: De Grijze Geuzen Antwerpen Vormingsnamiddagen (zie verder in agenda). Locatie (tenzij anders vermeld): Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen. Tijdstip: 14:00u met voorafgaand: broodjeslunch vanaf 12:00u. De Keukenprinsessen in het HuisvandeMens Antwerpen Elke maand toveren de lieftallige Keukenprinsessen – Bie, Rita en Mieke – het huisvandeMens Antwerpen om tot een heerlijk culinair en gezellig peperkoekenhuisje. Gewoon gezellig bij elkaar zijn, kletsen en af en toe eens een leuke activiteit. Deelname is gratis. Voor meer informatie, neem contact op met het HuisvandeMens – antwerpen@demens.nu

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘out of a box’ VOOR DE ‘TOEVALLIGE’ (?) PASSANT… Koffie met koek, aangeboden door “Out of a Box” (tot de voorraad strekt) – M EI 10-12

Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Vernissage Tentoonstelling “Littekens en het verhaal erachter…” Een fotografisch geheel van littekens op de lichamen van gedetineerden van Belgische gevangenissen. Bij elk litteken het verhaal erachter en de plaats die het inneemt in het leven van degene die het bezit. Beelden en sterke, aangrijpende verhalen, die de Stichting voor morele Bijstand aan Gevangenen kenbaar wil maken aan het publiek door deze tentoonstelling. Tijdstip: de tentoonstelling loopt tot 24 mei, elke woe, do en vrij, van 14:00u tot 17:00u Locatie: De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen M EI 19:30

Socratisch gesprek Kennismakingsdag, met Kristof Van Rossem Info en inschrijven: http:// socratischgesprek.be Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen M EI 10-18

Grijze Geuzen Antwerpen Lezing door Dirk Van Duppen: “de supersamenwerker en zijn morele brein” (De lezing wordt voorafgegaan door broodjeslunch – 12:00u) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen ME I 14:00

Willemsfonds Mortsel Geleid bezoek aan het “Omroepmuseum BRT Radio en TV” in Leuven Meer info: lisenguy@telenet.be ME I

ME I 10:00

Willemsfonds Antwerpen Van Schoonbeke wandeling –

deel 1 Door de stad (in samenwerking met een privé-initiatief) worden wandelingen georganiseerd door de wijken die in de 16°eeuw ontstaan zijn onder impuls van de ondernemer Van Schoonbeke. We combineren dit in de namiddag met een bezoek aan de tentoonstelling “Museum op schaal 1/7” die loopt in de gebouwen van de Universiteit Antwerpen (Rodestraat). Locatie: samenkomst Dienst van Toerisme (hoek Grote MarktWisselstraat). Er wordt een ‘vrije lunch pauze’ voorzien. Deelname/inschrijven: €18 inclusief gids en 1 drankje - secretaris F.De Bock – tel. 0478 071 757

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” lezing door prof. dr Eric Kerckhofs – “Beschikt de mens over een vrije wil. Wat zeggen de psychologie en de neurowetenschap” Locatie: De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen Deelname: 5 EUR (betaling ter plaatse) Inschrijven: https://goo.gl/forms/ hOo8MWghvCwL63xV2 of via http:// www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/ activiteiten-in-out-of-a-box/ ME I 20:00

HV Schijnvallei Oostrand i.s.m. HV Schoten “Post-Truth: een grondige analyse”. Lezing door Tinneke Beeckman Locatie: Gemeenschapscentrum ‘t Gasthuis, Turnhoutsebaan 199, 2110 Wijnegem Inkom: 4 EUR; leden HV: 2 EUR Inschrijven: hvvschijnvalleioostrand@ gmail.com; info: 0475 716111 ME I 20:00

UPV “Wetenschaps popularisering” en Vrijzinnig Antwerps Trefpunt Debat “Wat doet een dag gevangenis met een mens?” Deelname: € 1 (studenten, werkzoekenden, alumni VUB, VKP) /€ 7 UPV-leden /€ 8,50 niet-leden - PLAATSEN BEPERKT !!! Inschrijven: http://upv.vub.ac.be/aanbod/ wat-doet-de-gevangenis-met-een-mensdebatavond-antwerpen Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen ME I 20:00

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” lezing door drs Jamnadas Gohil, Sarasvati – “De vrije wil in de oosterse levensbeschouwingen”. Locatie: De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen Deelname: 5 EUR (betaling ter plaatse) Inschrijven: https://goo.gl/forms/ hOo8MWghvCwL63xV2 of via http:// www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/ activiteiten-in-out-of-a-box/ ME I 20:00

Willemsfonds Deurne Toneelhuis: Wie is er bang van Virginia Woolf? Edward Albee schreef Who’s afraid of Virginia Woolf? in 1962 als een reactie op de ideale voorstelling die doorgaans in de populaire media werd gemaakt van het Amerikaanse gezin. Het is het wrange verhaal van een huwelijk dat te gronde gaat aan mislukte ambities, gebrek aan werkelijke liefde en de dwang van de maatschappij. Locatie: Bourla schouwburg, Komedieplaats 18, 2000 Antwerpen Deelname: leden € 15, niet-leden € 18 Inschrijven: door storting op IBAN BE86 0016 9251 9250 (naam en aantal vermelden) ME I 20:00

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 19 ]

juni 25

Willemsfonds Deurne Daguitstap Gent (organisatie Grijze Geuzen Antwerpen) Voormiddag: bezoek expo ‘Lang leve de muziek’ in de Sint-Pietersabdij. Het verhaal van de grote plek die de Nederlandstalige populaire muziek de voorbije decennia in ons hart veroverde. Lunch: Geuzenhuis (soep met brood en boter, quiche met een slaatje, diverse broodjes, koffie/thee en frisdrank), op wandelafstand van de expo. Namiddag: boottocht op de Leie, de Schelde, de Lievevaart en de Ketelvaart. 90’ varen, 1.000 jaar architectuur en verhalen. Aansluitend vrije tijd terugkeer: 19:00u Locatie (vertrek): hoek Vogelzanglaan/Jan Van Rijswijcklaan Deelname: leden van Grijze Geuzen Antwerpen of Willemsfonds Deurne € 42; niet-leden € 54. Inschrijven: door storting op IBAN BE86 0016 9251 9250 (naam en aantal vermelden) M EI 08:45

Willemsfonds Antwerpen De Milieuboot Een initiatief samen met WF Schoten - 10 plaatsen voor WFA voorbehouden Locatie/tijdstip: (wordt later meegedeeld - info: secretaris F.De Bock – tel. 0478 071 757) Deelname: €8 M EI

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Vernissage tentoonstelling “Kunstzinnig Vrijzinnig Humanisme” Wat kunst en vrijzinnig humanisme met elkaar gemeen hebben is de ondogmatische levenshouding en het permanent in vraag stellen van wat je in onze wereld als vanzelfsprekend beschouwt. Als leerkracht N-CZ en kunstenaar beiden verbinden, ontstaan er inspirerende en boeiende werken waarbij kinderen hun kritische kijk en fantasie tentoon spreiden. Tijdstip: De tentoonstelling loopt tot 24 mei, elke woe, do en vrij, van 14:00u tot 17:00u Locatie: De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (Zuid) J UNI 19:00

juli-aug-sept 16

Willemsfonds Mortsel Wandeling in Antwerpen met de “zingende stadgids JOS SMOS” Meer info: lisenguy@telenet.be JUNI

Willemsfonds Deurne (i.s.m. Grijze Geuzen Antwerpen) Bezoek Plantentuin Meise en Matongé wijk in Brussel Aanvang met een lekker ontbijt (1 koffiekoek en koffie/thee) in Plantentuin Meise, gevolgd door een rondleiding. Vervolgens naar Matongé, de Afrikaanse wijk in Brussel met een lekkere Afrikaanse lunch (moambé, sakasaka, bakbanen, maniokbrood,…). Na de lunch leiden Afrikaanse gidsen ons rond in de buurt. De rondleiding eindigt op het Paleizenplein. Locatie/vertrek: 8:15u - parking Rivierenhof/Turnhoutsebaan (naast ‘Ons Huis’) en 8:45u, onder brug A12 aan de Valkstraat Wilrijk (‘t Spant). Deelname: leden van WF Deurne of Grijze Geuzen Antwerpen € 50, niet-leden € 62 Inschrijven: door storting op IBAN BE86 0016 9251 9250 (naam en aantal vermelden) JUNI 08:15

Willemsfonds Antwerpen De jaarlijkse cultuurreis 2019 naar Puglia & Matera. Slechts enkele plaatsen beschikbaar. Inlichtingen bij secretaris F. De Bock 0478 071 757 JUNI

HV Schoten Rode Oortjeswandeling: zeden en gewoonten door de eeuwen heen Duur: circa 3 uur. Begeleiding: Antwerpen Anders Meer info: http://www.hvv-schoten.be/ oortjes.html Deelname: 8 euro (7 euro leden Humanistisch Verbond) Inschrijvingen: tel. 03.658.46.46 of info@ hvv-schoten.be. (Het aantal deelnemers is beperkt dus wacht niet te lang!) en verder (tijdens het zomerreces): JUNI 15:00

Willemsfonds Jaarlijkse JAN FRANS WILLEMSVIERING in Boechout 11 augustus – Willemsfonds Mortsel Bezoek aan het Natuurhistorisch Museum in Boeckenbergpark Meer info: lisenguy@telenet.be JULI 10:00

26 31

Willemsfonds Deurne Meerdaagse reis: Bilbao en San Sebastian Bilbao: bezoek aan het Guggenheim museum, het museum Belles Artes Bilbao, Casa Juntas en het Vredesmuseum en de Vizcaya hangbrug. San Sebastian: stadswandeling en pinxtolunch. Wijndegustatie Txakoli. Verblijf in hotel**** Hesperia Bilbao, gelegen aan de Rio Nervion. Lijnvlucht met Brussels Airlines Deelname: € 1150 p.p. in dubbele kamer; toeslag single kamer € 240 Inschrijven: door storting op IBAN BE86 0016 9251 9250 (naam en aantal vermelden) AUG

AUG

HV HV Schijnvallei Oostrand i.s.m. met Willemsfonds en met oudercomité School de Boomgaard, Wommelgem “De anti-autoritaire opvoeding”, lezing door Bart Pepermans Locatie: De Pastorie, Jozef Reussenslei 11, 2150 Borsbeek Deelname: inkom 4 EUR, leden HV en Willemsfonds 2 EUR Inschrijven: hvvschijnvalleioostrand@ gmail.com - info: 0475 716111 SE P T 20:00

Voor informatie over de activiteiten in de regio Mechelen kan je terecht bij onze ‘zustervereniging’ VC De Schakel www.vcdeschakel.be Vrijzinnig Centrum DE SCHAKEL Mechelen |Steenweg 32 - 2800 Mechelen

[ 20 ]

vat 78 

Nagelaten Een verlies- en winstrekening op het niveau van gevoel en artistieke zeggingskracht: dichter Marleen de Crée en beeldend kunstenaar Goedele Peeters maakten de bundel ‘Stilte in mij’ tot een bijzondere verbintenis van woord met beeld.

BOEKBESPREKING

ruimte

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 21 ]

Erick Kila

e aanleiding tot het ontstaan van deze coproductie was een ingrijpende gebeurtenis: het overlijden van Peeters’ moeder. Bij zoiets liggen natuurlijk het sentimentele en het al te particuliere op de loer, maar deze valkuilen zijn door de kunstenaars doeltreffend vermeden. Wie aandachtig door de fraai uitgegeven bundel bladert, voelt een besef van gemis. Dat besef verstikt niet, noch dringt het zich op. Het is als het ware verweven met het beeldend werk en de teksten, als een draadje door een stuk stof. Bij Peeters (Mortsel, 1960) vertaalt verlies zich in innerlijke stilte. Het is een stilte die transcendeert naar ruimte. Peeters componeert reeksen nagelaten ruimte. Het zijn hoven en parken zonder mensen: ze repeteren de gewaarwording van het ontbreken. Zo is de gecultiveerde natuur een soort getuige: bomen, hagen, struiken als omlijsting van een stil decor voor afwezigheid. Peeters legde haar emotie in houtsneden en acryl-schetsen vast. Vooral de laatste techniek, die sterk aan de aquarel doet denken, werkt in dit geval bijzonder. Zij levert licht opgezette ‘gedachten’ in kleur op. Het lijkt moeilijk om daar iets in taal aan toe te voegen. Maar Marleen de Crée (Bree, 1941) slaagt er toch wonderwel in.

toen onze tijd nog ging liggen in zijn groene schaduw, zich warmde in het bos, toen hij achteruit tot waar je was, waar je op me wachtte in dat onverzettelijk wit van mijn pad en dat zijn kleuren niet de kleuren zijn maar het licht dat door de geuren en het belegen stof zo minzaam, zo los tussen de takjes en het mos dwarrelde over onze gedachten aan ons, zo dichtbij en toch zo ver, tot waar ik ben en jij nog bij me stond om tijd te wissen met open blik en stilte in de mond.

Het is een stilte die transcendeert naar ruimte De dichter acryleert/aquarelleert evenzeer - in taal licht opgezette gedachten in kleur. Bij De Crée overheerst, zoals in al haar werk, het niet-overheersende. Zij gebruikt zelfs geen hoofdletter aan het begin van een zin. Haar verzen hebben daardoor een aangename ingehoudenheid. Het past goed bij het thema van verlies. Iets dat sluimert en een beetje schrijnt, heeft een waarachtiger impact dan een kakofonie van emoties.

(…) in die afstand tussen verlangen en gemis heeft zij het verleden ingepakt, verhalen witgekalkt, woorden uitgewist. de stilte heeft ze in de kieren van haar gedachten gelegd en toegedicht. Je kunt tegenwoordig in de media moeilijk ontkomen aan het zogenaamde emo-circus, het ongebreideld uitbaten van leed en droefenis. Programmamakers, schrijvers, dichters, singer-songwriters (een onbeschermde titel, dus elke mompelende tokkelaar kan zich zo noemen): ze keren zich maar al te graag op ongegeneerde wijze emotioneel binnenstebuiten. Effectbejag dat het doel voorbij schiet. ‘Stilte in mij’ is algemeen invoelbaar en op een subtiele manier troostrijk. Stilte in mij Marleen de Crée / Goedele Peeters gedichten en beeldend werk gebonden drietalige uitgave (Nederlands, Frans, Engels) Uitgeverij P, Leuven, 2018

[ 22 ]

vat 78 

Het Lortcher Zo heet de eerste roman, een indringend fictiedebuut van Dimitri Leue, in Vlaanderen vooral bekend als acteur en regisseur voor televisie, radio en theater. Het vond inspiratie in het gelijknamige voorstelling van zijn oom Warre Borgmans, (voor twee acteurs), waarin hijzelf de zoon speelde. ‘De appel valt niet ver van de boom’ is hier niet alleen toepasselijk omdat beide heren in het theater zitten.

ij verbaasden in november 2015 menig Vlaanderen met dit puur stukje theater. “Troost in Letters. Liefde in zinnen. Humor in onzinnen. Vergeet niet te onthouden.” omschreef Dimitri Leue zijn boek en het theaterstuk “Het Lortchersyndroom”, zo ‘gedoopt’ door Warre Borgmans. Zijn moeder was verre familie van een tak die Lortcher heette. Was Leue dus reeds bekend van zijn aangrijpende theaterstukken en als felbegeerd acteur, dan zou hij nu voor het eerst het verhaal ook effectief neerschrijven. Exact 1 jaar later rolde het eerste papieren exemplaar over de toonbank. Hij had de pakkende dialogen omgetoverd tot een ware roman. Toveren. Dat is iets waarin hij excelleert. Niet letterlijk dan, maar met taal. Je worstelt je doorheen het boek met veel ‘waar-haalt-hij-het-tochsteeds?’-momentjes. Je moet het liefhebben, maar als je je er voor openstelt, zal het je omhelzen als een warm deken. Het werd een tragikomische roman over een familievloek die hem niet onberoerd laat: de dementerende geest. Het gaat vooral over afscheid nemen, omgaan met verlies. Dementie is sterven terwijl je leeft. Het is ook een ode aan familiebanden, elkaar vinden in die gedeelde angst, onzekerheid en strijd. De kans op Alzheimer is dan ook in hun fami-

lie groot. Armand, de vader van Warre, had Alzheimer net als 5 van zijn broers en zussen. De ziekte hangt dus ook boven zijn hoofd. Achter dementie gaat een heel verhaal schuil, dat blijkt wel uit dit boek: een traumatische jeugd, een verloren grote broer, een ideale en plots realistische liefde, spijt, bedrog, ware liefde, nog meer spijt. “Niet weten dat je leeft, lijkt me een superlatief te zijn van lijden”, vindt Peer Lortcher, begaafd pianist, gevierd componist, liefhebbende echtgenoot, mislukte vader en dementerend hoopje ellende. Of beter: niet weten wat je geleefd hebt. Hij huwde met de geliefde van zijn broer nadat die overleden was in Congo. De man die zijn vrouw Josephine eenmaal

Troost in Letters. Liefde in zinnen. Humor in onzinnen. Vergeet niet te onthouden bedroog met ‘een negerin met dikke tetten’. Kleine Peer. Die met harde hand werd opgevoed door zijn grootvader nadat zijn ouders waren omge-

komen bij een auto-ongeluk en die de liefde voor muziek meekreeg van zijn Nonkel Tuur. Peer, drager van ‘dé ziekte’ en zijn hele leven vechtend tegen deze genetische ballast. Vader van Marcel Lortcher, die met lede ogen aanziet hoe dementie de geest van zijn vader langzaam weg knaagt; hij is vastbesloten de connectie met hem niet te verliezen en zo probeert Marcel zijn geheugen op te frissen, te masseren met zijn eigen muziek. Wanneer dit niet het gewenste resultaat oplevert grijpt Marcel terug op de dagboeken van zijn vader en begint zo aan een familiekroniek die afscheid, verlangen en talent in kaart brengt. Overdrijven, seksuele driften en kwaad doen wanneer je goed wil doen. Maar ook een knap portret van iemand die met alzheimer kampt en de invloed die dit heeft op zijn naasten. Dimitri Leue werkt de

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 23 ]

syndroom vader-zoonrelatie het best uit in dit boek. ‘Ik lijk zo akelig veel op mijn vader. Dat de geschiedenis zich herhaalt, zeggen ze herhaaldelijk. Ik beaam het cliché.’ De lezer vindt dezelfde trekjes al snel terug bij zowel vader als zoon. Wie lijdt aan ‘de ziekte’ (die door de personages nergens bij naam genoemd wordt, maar als een DNAvloek door de familie lijkt te woeden), vergeet én fantaseert. Zo denkt zoon Marcel, maar gaandeweg ontdekt de lezer mét hem, gravend in het verleden van zijn vader, via die dagboeken, herinneringen en bekentenissen, hoeveel methode er in zijn waanzin zit. Zo ontdekken we zijn relatie tot zijn broer, die zijn dromen achterna ging en eraan ten onder ging, waar zijn liefde voor zijn vrouw vandaan kwam, zijn overspel, zijn tekortkomingen als vader… In flarden laat Leue de lezer dieper kennis maken met zijn personages, die in lagen en lappen tegelijk meer en minder mens worden. Die reeds vermelde dagboeken van Peer zijn in het begin erg geloofwaardig, later lijkt het alsof een soort alwetende verteller zijn dagboeken overneemt, er komen ook veel dialogen in voor, iets wat in een dagboek doorgaans niet het geval is. Leue weet de familierelaties - en vooral de vader-zoonrelatie – wel mooi weer te geven. Het is een slim geconstrueerd, virtuoos en best ontroerend generatieportret geworden. De auteur laat de ontrafeling van

Ik lijk zo akelig veel op mijn vader. Dat de geschiedenis zich herhaalt, zeggen ze herhaaldelijk. Ik beaam het cliché hun verhouding vooral aan zijn personages over, wat niet verwonderlijk is in een bewerking van een dialoog. En laat hen schrijversinzichten delen met hun publiek. Zo vindt Marcels moeder (maar duidelijk ook de auteur), die altijd lippenstift bij de hand heeft, een rode mond helemaal niet hoerig: “Ik vind net dat het de aandacht naar je hoofd verlegt in plaats van naar je lichaam (…). Naar je mond meer bepaald. Zo kunnen mannen zich beter focussen naar wat je tegen hen zegt.” Of vindt ‘Marcel’ (die fotograaf is) dat werken met film échter is: “Digitaal foto’s nemen is als met een mitrailleur gaan jagen; je schiet maar wat in het rond en je zal wel iets raken.” Leue strooit oneliners in het rond: “Toeval is een agressieve kat die uithaalt voor je het weet. Toeval is erger, toeval heeft geen staart die aangeeft dat je je uit de voeten moet maken.” De liefde voor het spel met taal zit er ook diep in bij Leue, wat blijkt uit stiekem in de tekst gesmokkelde vondsten. In een lijstje over dingen die Marcel liever vergeten was, herinnert hij zich tegen een brievenbus gereden te hebben: “Ik had een briefje in die scheve brievenbus moeten steken. Dat had de situatie enigszins rechtgetrokken.” Vindingrijk is zijn taal: “De pakjesgevende papa. (…) De compenserende componist.” Soms gaat de auteur wat ver in zijn taalspel:

“ - Jij maakt me iets minder laf, lief. Ik heb je gewoon attent gemaakt op je ballen, bol”, of: “Laat het combineren van zaken maar aan de vrouwen over. Jij bent componist en ik ben een combinist.” Behalve het taalspel en de fragmentarisch opgebouwde portrettering van de Lortchers biedt dit boek ook een pleidooi voor een menswaardig einde. In een moment van helderheid pleit ‘Peer’ voor een tijdig halt tegen de aftakeling. “Jij houdt mij bij als een gekwetst kieken dat je eigenlijk zou moeten afmaken.” Leven is ook afgeven. Of zoals Leue het speels vertaalt: “Onthouden betekent soms ont-houden.” Het boek is ook zeker geen luchtig boek waar je zo doorheen fladdert, ook al telt het maar een kleine 200 pagina’s, maar het is zeker de moeite waard; je moet het liefhebben. Niet alles is altijd rozengeur en maneschijn en ook deze onderwerpen moeten vaker worden aangehaald. Dat doet Leue op een humoristische manier en humor is nog altijd de beste remedie tegen alles. “Troost in Letters. Liefde in zinnen. Humor in onzinnen. Vergeet niet te onthouden” is zeker een vrij accurate omschrijving van het boek. Bron (uit recensies): https:// www.hebban.nl/boeken/ het-lortchersyndroom-dimitri-leue Uitgeverij Manteau ISBN 9789022332917 / 9789460415210 (ook verkrijgbaar als e-book – 12,99 EUR)

[ 24 ]

vat 78 

SYMPOSIUM – 23 MAART 2019

Voor ik vergeet euthanasie bij dementie en wilsombekwaamheid “Mensen die lijden aan dementie moeten euthanasie kunnen krijgen”. Dat schreef Dr. Wim Distelmans – professor oncoloog en voorzitter van LEIF – enkele maanden geleden in een open brief. Volgens de huidige euthanasiewet komen patiënten enkel in aanmerking als ze bewust en wilsbekwaam zijn.

ie wet geeft aan elk persoon die meerderjarig is én wilsbekwaam de mogelijkheid een wilsverklaring euthanasie op te stellen. De ontgoocheling is echter groot als de opsteller vaststelt hoe beperkt het toepassingsgebied is. Alleen een onomkeerbare coma is van toepassing, dementie of andere vormen van ‘verworven’ wilsonbekwaamheid zoals bij een hersentumor komen niet in aanmerking. LEIFantwerpen zag dan ook de noodzaak in om rond een mogelijke uitbreiding van de euthanasiewet naar mensen met een zogenaamde verworven wilsonbekwaamheid, bijvoorbeeld als gevolg van dementie, een symposium te organiseren, onder de titel ‘Voor ik vergeet: euthanasie bij dementie en wilsombekwaamheid’. Op zaterdag 23 maart 2019 werden verschillende experten aan het woord gelaten en kwamen ze nadien tot een debat. Acteur Warre Borgmans bracht aansluitend een zeer persoonlijk verhaal. Voor de meer dan 200 aanwezigen werd het algauw duidelijk dat deze experts uit verschillende sectoren het met de vraag naar de uitbreiding van de euthanasiewet principieel eens waren. Momenteel komen alleen mensen die volledig bewust

De euthanasiewet is 17 jaar oud. Moet ze uitgebreid worden voor dementie en andere vormen van wilsonbekwaamheid? en wilsbekwaam zijn in aanmerking voor euthanasie, tenzij ze zich in een onomkeerbare coma bevinden. LEIF wil dat uitgebreid zien naar onder meer mensen met dementie, die vooraf aangeven euthanasie te willen wanneer ze wilsonbekwaam worden. “Volgens de cijfers die we kunnen lezen in de verslagen van de euthanasiecommissie is er jaar na jaar een stijgend aantal mensen met dementie die een aanvraag doen”, zegt Jacinta De Roeck, voormalig politica en voorzitter van het symposium. “Nu sterven die mensen eigenlijk te vroeg, omdat ze tot euthanasie overgaan op een moment waarop ze wél nog wils-

bekwaam zijn en ze bang zijn dat het anders te laat zal zijn. Dat kan gaan om weken, maar ook maanden.” Met behulp van juristen wil LEIF nu tot een model komen voor een wilsverklaring voor mensen met dementie die rekening houdt met een scenario van wilsonbekwaamheid. “Men zal wel heel goed moeten omschrijven wanneer men dan precies euthanasie wil, zodat dat door de arts en neuroloog en liefst samen met de familie kan worden vastgesteld”, aldus De Roeck, die hoopt dat het politiek debat erover na de verkiezingen kan plaatsvinden. De Roeck benadrukt dat een uitbreiding van de euthanasiewet allerminst betekent dat er minder moet worden geïnvesteerd in zorg voor personen met dementie. “Als men euthanasie kiest, moet dat zijn omdat men echt aangeeft dat het niet meer hoeft, niet omdat men bang is om onvoldoende zorg te krijgen”, zegt ze. De presentaties van de experten vind je op https://leifantwerpen.be/ symposium-voor-ik-vergeet-euthanasiebij-dementie-en-wilsonbekwaamheidpresentaties-experten/ Foto’s: https://leifantwerpen. be/symposium-voor-ik-vergeeteuthanasie-bij-dementie-enwilsonbekwaamheid-fotoreeks/ Foto’s: Martin Harlaar

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 25 ]

Levenseinde Informatieforum Antwerpen vzw

Onze missie Informeren Sensibiliseren Opleiden LEIF is een open initiatief van mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen. Respect voor de keuze van de persoon staat centraal. Een keuze die alleen de persoon zelf kan maken op basis van volledige informatie. In België zijn 1 op 2 overlijdens het gevolg van een medische beslissing. Het is dus erg belangrijk dat elk van ons werk maakt van voorafgaande zorgplanning. Vrijwilligers nemen samen met professionele hulpverleners de persoonlijke begeleiding en het medische luik op zich. Het hele team zet zich in voor de signaalfunctie en de organisatie van activiteiten. Tijdens de onthaalmomenten van LEIF Antwerpen kan je alle informatie krijgen over zorgplanning. Ze vinden plaats in een goed bereikbare locatie, nl. de Huisartsenwachtpost Antwerpen Oost aan de Florent Pauwelslei 31 in 2100 Deurne. Je bent welkom elke dinsdag en vrijdag van 14:00u tot 16:30u en ook op afspraak. Je kan ons tijdens de onthaalmomenten bellen op het nummer 0468 24 85 42 - E-mailen kan altijd op info@leifantwerpen.be Er zijn ook onthaalmomenten in verschillende dienstencentra, na afspraak ! In Borgerhout: Dienstencentrum Den Drossaert, Helmstraat 163, Borgerhout Elke eerste maandag van de maand van 10 tot 12:30 uur - via afspraak op het nummer: 03 289 11 60 Contactpersoon: Shana Peeraerts In Ekeren: Dienstencentrum Blankenberg, Geestenspoor 73, Ekeren Elke derde woensdag van de maand van 14 tot 16 uur - via afspraak op het nummer: 03 544 44 89 Contactpersoon: Ingrid Willems

antwerpen

POËZIE

Tony Rombouts

Ars Poetica Laat ik dit zeer duidelijk stellen: ik ben niets anders dan de absolute reinheid die zichzelf, heel onverwachts, als een feniks uit het niets heeft geschapen, adembenemend mooi en uiteraard volkomen autonoom. Met klem waarschuw ik dan ook iedereen dat er geen enkele dichter is die met zijn poten aan mijn lijf mag komen. Zoniet sla ik hem op zijn smoel.

Uit: De Gedichten van het Gedicht, Uitgeverij Kleinood & Grootzeer, Bergen op Zoom, 2018

Tony Rombouts (1941, Hoboken, Antwerpen) is dichter, schrijver, performer, organisator en uitgever.

CMYK : vert : 40/0/70/15 rouge : 0/100/40/40 RVB : vert : 125/169/82 rouge : 135/0/50 Pantone : vert : pas de pantone rouge : 1955 C

Hij debuteerde in 1961 met ‘De makette van de ruimte en de tijd: heel kleine roman’. Daarna volgde onder meer een twintigtal dichtbundels. Hij was geruime tijd voorzitter van de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen.

vat 78 

Klimaat

COLUMN

geen ‘ongedekte cheque’!

Sigrid Pauwels

[ 26 ]

Na weken intens debat gebeurt het plots: het gaat niet meer over het klimaat zelf, maar over een klimaatwet. Het klimaatvraagstuk wordt neergezet als een juridisch probleem dat zelfs vraagt om een wijziging van de Grondwet. Deze klimaatjuridisering was voorspelbaar. Ten eerste omdat men meteen naar wetgeving grijpt om het gedrag van mensen klimaatvriendelijker te maken; ten tweede omdat klimaatwetgeving sorteert onder verschillende bevoegdheidsniveaus die niet op elkaar zijn afgestemd.

at de juridische focus nu wordt verplaatst van de inhoud naar de techniek van de klimaatwetgeving is evenwel een weloverwogen keuze die aansluit bij rechtswetenschappelijk onderzoek en veel meer dan een “ongedekte cheque”. In het recente verleden werd de moeilijke verhouding tussen klimaatdoelstellingen en wetgeving al duidelijk. Een jaar geleden bijvoorbeeld bracht een aantal milieuorganisaties dagvaardingen uit tegen het Vlaams Gewest omdat te weinig werd ondernomen ter verbetering van de luchtkwaliteit. Toenmalig minister Schauvliege werd meteen aan de tand gevoeld. Zij reageerde eerst defensief: “Ik kan toch niet iedereen verplichten om de auto te laten staan…”. Aansluitend wees ze echter op de juridische complexiteit van de problematiek, die een effectieve aanpak in de weg staat: verschillende wetgeving – lokaal, regionaal, nationaal en internationaal – pakt deelproblemen op een geïsoleerde manier aan, terwijl ze net nauw met elkaar zijn verweven. Er is met andere woorden een gebrek aan juridische afstemming op diverse niveaus en tussen verschillende rechtsdomeinen onderling.

We kunnen nog wel een poosje doorgaan met betogen en discussiëren, maar we zouden veel tijd en energie sparen als we leren uit fouten en oplossingen in het buitenland. Een tekenend voorbeeld is de schade die in 2012 werd aangericht door orkaan Sandy in New York en New Jersey. Wetenschappers verbinden dit soort superstormen rechtstreeks met de klimaatverandering. Om de geteisterde gebieden snel weer op te bouwen besloot de Amerikaanse overheid een ont-

Na weken intens debat gebeurt het plots: het gaat niet meer over het klimaat zelf, maar over een klimaatwet. werpwedstrijd te lanceren, Rebuild by Design. De opdracht was om een innovatief ontwerp te maken voor de bouw van “veerkrachtige” steden, die preventief beter zijn bestand tegen klimaatverandering.

Wat bleek nu? De ontwerpuitdaging zelf was geen probleem, maar wel de realisatie ervan. Gelaagde en verspreide wetgeving was een echte stoorzender. Er ontstond een onontwarbaar kluwen van juridische problemen, zoals “wie is allemaal bevoegd voor de nodige vergunningen, wie bepaalt hoe de wegeninfrastructuur wordt uitgezet, wie organiseert het openbaar vervoer, wie is de eigenaar van de betrokken gronden, de ondergrond, de waterlopen of het luchtruim binnen het project en hoe kunnen die eigenaars hun rechten laten gelden? Wat als iemand niet wil meewerken”? Toonaangevende Amerikaanse juristen waarschuwden toen al dat het klimaatbeleid wordt verlamd omdat oplossingen ontaarden in juridische problemen. In die context werd een meer effectieve relatie tussen klimaat en regelgeving ontwikkeld: “adaptief” of veerkrachtig recht. Wat betekent dat? Adaptieve klimaatwetgeving gaat niet zozeer over de inhoud, maar over rechtstechniek. Klimaatwetgeving is immers geen juridisch wondermiddel, maar een manier om oplossingen voor het klimaat die door wetenschappers worden bedacht snel om te zetten in effectieve en sociaal geac-

wetgeving

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 27 ]

cepteerde acties. Niet alleen het leefmilieu, maar ook het recht moet daarom een adaptief of veerkrachtig systeem worden, dat zichzelf proactief organiseert en bijstuurt. De dynamiek van klimaatverandering en wetenschap is immers niet te vergelijken met het tempo waaraan wetgeving wordt gemaakt of bijgestuurd. Het heeft geen zin om deze dynamiek achterna te hollen. Een klimaatwet riskeert dan bij voorbaat verouderd te zijn. Beter is het om een wetgevend kader enkel op hoofdlijnen uit te zetten, niet als een inhoudelijke uitwerking van doelstellingen, maar een receptuur om overheden op verschillende niveaus met elkaar en met wetenschappers, burgers en ondernemers te laten samenwerken rond prioritaire klimaatdoelstellin-

gen. Dat is onder andere mogelijk via een convenant tussen actoren, dat op bestuurlijk niveau wordt afgesloten en systematisch wordt geëvalueerd en bijgestuurd, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt voor Amerikaans water- en bosbeheer. Kortom, aanpassingen van ons juridisch systeem die meer samenwerking tussen de verschillende bestuursniveaus ondersteunen, zoals de geplande grondwetswijziging, zijn een constructieve stap naar een beter klimaat.

Prof. dr Sigrid Pauwels is juriste en verbonden aan het onderzoeksteam “Metropolitan Legal Lab” van de Universiteit Antwerpen. Het team onderzoekt de relatie tussen recht en grootstedelijke uitdagingen.

We kunnen nog wel een poosje doorgaan met betogen en discussiëren, maar we zouden veel tijd en energie sparen als we leren uit fouten en oplossingen in het buitenland.

Identi

[ 28 ]

vat 78 

PIET TEIGELER

Je kunt je die chronotoop moeilijk voorstellen als je hem niet beleefd hebt. Heel schetsmatig dus: de schoorsteenveger is een ambtenaar en zijn vrouw wordt bij de bakker aangesproken als “Frau Oberbezirksschornsteinfegermeister Müller”. Het Wirtschaftswunder begint op gang te komen, er liggen geen puinhopen meer, maar je tutoyeert elkaar nog steeds niet zonder voorafgaand ritueel. Dat bestaat erin dat je discreet moet uitvissen wie van de twee de oudste is en die moet dan zeggen: “Ich biete Ihnen das Du an”. Daarna moet je de armen, die je bierglas dragen, in elkaar haken en drinken.

Bremen, eind jaren vijftig Dit is de stad waarin mijn grootvader - kapitein ter lange omvaart blokkadebreker was in de eerste wereldoorlog. Mijn vader werd er verpletterd door de hyperinflatie in de Weimarrepubliek en werd economische vluchteling, eerst in Rotterdam, daarna in Antwerpen. Als Cupido doel had getroffen met een eerdere pijl, dan was ik dus nu een Nederlander. Ik ben geen Vlaming, dat is mij terdege ingepeperd tijdens de repressie. Jef, de kwartieragent, motiveerde mijn besluit om reserveofficier te worden omdat hij, toen hij mijn militiepapieren kwam brengen, geringschattend deed over “een moffenjong” in het Belgisch leger. Ik voel mij onverschillig Belg en overtuigd Antwerpenaar, maar ik heb een baantje aangenomen als “Voluntär” bij een rederij, omdat ik kennis wil maken met die andere, totaal onbekende, helft van mij. Ik zit hier nu bijna een jaar en ik ben er allang achter dat ik niet alleen geen Vlaming ben, maar zeker ook geen Duitser. Jezus, wat een pietepeuterig volkje is dat hier. Besluit: ik ben een Antwerpenaar.

iteit

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 29 ]

Wij halen onze schouders op voor elkaars etnische kleine kantjes.

Alfaz 2019 Dit is nu mijn chronotoop: een Spaans dorp dat stilaan stadsallures aanneemt door de inwijking van 53 verschillende nationaliteiten. Spaans is de voertaal, maar de echte allochtonen spreken Alicantino, een subvorm van het Valenciaans, dat zelf de stempel van het Catalaans draagt. Ik heb geleerd om aanvaardbaar Spaans te spreken, maar ik begin hier niet aan kroeglopen, want daar nemen ze wel de moeite om Spaans tegen je te praten, maar algauw verschuift de conversatie naar het Alicantino. Ik voel mij dan Hollander in Antwerpen: een aanvaarde buitenstaander. Ik woon hier nu éénentwintig jaar en ik ben dus ook mijn laatste identiteit kwijt. Ik heb Antwerpen verlaten omdat ik de stad niet meer als uniek ervaarde. De Sinjoor die alles wist over de geschiedenis van zijn stad, die solidariteit communiceerde via zijn taal - die overigens pas na 1585 tot dialect was gedegradeerd leek mij zo goed als uitgestorven. In Antwerpen wonen, intra muros of niet, was niet veel anders meer dan in gelijk welke voorstad gevestigd zijn, waar ze “verkavelingsvlaams” spreken.

Ik ben dus nu een expat, lid van een gemeenschap expats met 53 verschillende achtergronden. Dat werkt best goed. Wij halen onze schouders op voor elkaars etnische kleine kantjes. Het Spaans speelt hier de rol die het Engels heeft in de VS: er mee communiceren in het publiek, maar onze partner raadplegen in het “Beloedjistaans” als wij een Spaanse term kwijt zijn. Veel expats hebben kinderen die hier geboren zijn of in ieder geval opgegroeid. Expats van de tweede generatie die het Spaans als hun moedertaal beginnen te beschouwen, maar die geen voeling hebben met het onderliggende “Verdriet van Spanje”. Ik heb aanvaard dat “expat” mijn identiteit is. Dat is niet zomaar gegaan, want ik heb eerlijk proberen uit te zoeken waar ik eigenlijk bij hoorde. Dat is op een eliminatieproces uitgelopen en mijn jongste identiteit beschikt niet over een vlag of een volkslied. Maar één ding kun je van expats toch zeggen: als wij elkaar de kop inslaan dan is dat omwille van echte, hedendaagse problemen. Niet omwille van vage illusies uit het verleden.

Piet Teigeler (Antwerpen, 18 juni 1936), ook bekend onder het pseudoniem Woody Dubois, is een Belgisch auteur, journalist en redacteur. Zoon van een economische migrant uit Duitsland en een Vlaamse moeder. Knapte allerlei baantjes op en belandde op zijn éénendertigste in de journalistiek (De Nieuwe Gazet en Panorama) Woont sinds een twintigtal jaren in Spanje en schakelde na dertig jaar journalistiek over naar fictie. In 2000 kreeg hij de ‘Hercule Poirot’prijs voor de misdaadroman ‘De Zwarte dood’ uit de reeks over het Antwerpse politieduo John Carpentier en Leo Dewit en in 2002 werd zijn roman ‘Het dwaalspoor’ door Robbe De Hert verfilmd.

[ 30 ]

vat 77 78 

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

COLOF O N KERN REDACT I E

Martine Konings | François Peeters REDACTIE, M EDEW ERKER S , T E K ST E N

Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor Jeannine De Laet | Erick Kila Max Schneider | Nelly Verfaillie Piet Teigeler | Sigrid Pauwels EIN DREDACT I E

François Peeters

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.600 lezers en is een uitgave van vatvzw

VOR MG EVIN G VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

lucifer.be REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie. Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de onderaan vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr. BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN I G I N G EN

HV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n HV Herentals ralf.celen@demens.nu n HV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be

Met de steun van

n HV Schijnvallei Oostrand hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n HV Mechelen info@hvvmechelen.be n HV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n HV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

avfantwerpen@gmail.com n Willemsfonds, afdelingen

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.be Deurne frank.de.fever@telenet.be Edegem-Mortsel lisenguy@telenet.be

met dank aan:

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 31 ]

Wij zijn er voor jou! Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt. In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten … Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven? Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid … Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving. Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring. Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra. Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken? Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten. De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar. Gratis proefnummer of gratis abonnement? Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

“Als God bestaat, dan zal ik hem op het matje roepen.” E TI ENNE V ERMEERSCH

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com