vat*79

vat

79

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

jaargang 16 nr 4 september/oktober 2019 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 79 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen zie ook de agenda op http://www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/ Vernissage en tentoonstelling

Intermedium Clara Laureys

Boeken

Lezing

Lezing

Een verhaal achter een boek

Een waardig levenseinde Wim Distelmans

Waarom vergissen wij ons zo vaak?

1942.

Het jaar van de stilte Herman Van Goethem donderdag 26 september 2019

Wim Distelmans is een bekende voorvechter van de erkenning van palliatieve zorg en het recht op euthanasie. Hij gaat uit van het recht op zelfbeschikking van de patiënt: mensen moeten er in alle vrijheid voor kunnen kiezen hun levenseinde zo waardig mogelijk te beleven. Hij vertelt over het recht op een menswaardig levenseinde en legt termen uit zoals zelfbeschikkingsrecht, euthanasie, wilsverklaringen en palliatieve sedatie. Bovendien reikt hij tips aan rond voorafgaande zorgplanning en hoe mensen regelingen rond hun levenseinde bespreekbaar kunnen maken in hun omgeving.

Jean-paul van bedegem Wij mensen vergissen ons vaak en veel. Hoe komt dat? Niet alleen misleiden onze zintuigen ons meer dan veel, maar wanneer we ons verstand gebruiken maken we ook behoorlijk wat fouten. In de lezing zullen daarom optische illusies aan bod komen – hoe misleidend zijn onze ogen? – maar ook het oor – het is minder bekend dat ook onze oren ons kunnen bedriegen – en ten slotte de zogenaamde cognitieve illusies waar ons vermogen om helder en correct na te denken zwaar wordt beproefd. Jean-Paul Van Bendegem verdedigt zijn stelling dat dit te zoeken is in onze evolutionaire geschiedenis.

11 sept 2019 – 20:00u Inschrijven: antwerpen@demens.nu of tel. 03 259 10 80 Toegang: vrije bijdrage

7 nov 2019 – 20:00u Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Meer info en Inschrijven: www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

Zwijgen Ingrid Vander Veken donderdag 24 oktober 2019 De laatste getuige Elke dag angst Clara Laureys wil werken maken die haar het gevoel geven dat ze in het schilderij kan stappen of door een spleet kan gluren naar een mysterieuze wereld. Met die gedachte in haar achterhoofd maakte ze begin 2000 haar eerste reeks ‘Intermedium’, waarbij telkens weer een band het doek opdeelt.

Sindsdien schildert ze, op enkele uitzonderingen na, alleen nog ‘intermedium-werken’.

Pieter Serrien donderdag 28 november 2019 Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Meer info en Inschrijven: www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/ (zie ook: pag. 10)

Vernissage: 5 sept; de tentoonstelling loopt van 6 september tot 4 oktober; elke woensdag, donderdag en vrijdag van 14:00u tot 17:00u

Je vindt de activiteiten van out of a box ook op p.18-19 en op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box

vrijzinnig antwerps tijdschrift

06 2019: een jaar van herinneringen Vorig jaar werd er – door sommigen met weemoed - teruggeblikt op het revolutiejaar 1968. Als we in 2019 even 50 jaar of 75 jaar terugkijken, dan staan we verbaasd over de evolutie binnen die voorbije periode.

21 08

vat

De US-troepen trekken zich terug uit Vietnam en laten hun ‘partner’- Zuid-Vietnam – in de plan… Apollo 11 landde op de maan. Neil Armstrong zette als eerste mens voet op een ander hemellichaam.

79

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

3 Edito 4 Opmerkelijke gebouwen: De Bourla schouwburg 8 Mais ou sont les neiges d’antan 9 Aforismen 10 Een verhaal achter een boek 13 Kleine filosofie van de glans 16 Harry Cox 21 Over vrije wil en bewustzijn 24 Agenda 27 Stille leerlingen een bank vooruit 28 Morele besmetting 32 Enkele krantenkoppen

Wie herinnert zich nog Jan Palach, de twintigjarige Tsjechisch student die zichzelf in 1969 in brand stak uit protest tegen de bezetting door de Warschaupacttroepen na de Praagse lente? Of het huwelijk van John Lennon met Yoko Ono en hun legendarische “Bed-in voor de vrede” in Amsterdam.

In augustus verschijnt de historische foto van The Beatles terwijl ze over een zebrapad lopen op Abbey Road. Dramatischer was de moord op de hoogzwangere filmactrice Sharon Tate-Polanski die samen met drie vrienden slachtoffer werd van volgelingen van Charles Manson. In Woodstock bij New York (VS) ging het “Music and Art Festival” door. Het zal het beroemdste rockfestival aller tijden worden.

Als we dan nog 25 jaar verder terugblikken, dan komt WO II duidelijk in beeld, met als hoogtepunt de landing: D-Day op 6 juni. Enkele dagen later worden in het Franse dorp Oradour-sur-Glane bijna alle 642 inwoners vermoord door een SS-bataljon.

Op 20 juli wordt door de Duitse kolonel Von Stauffenberg een bomaanslag gepleegd met het doel Adolf Hitler te doden.

De aanslag mislukt. Ook in die maand wordt Antoine de Saint-Exupéry neergeschoten tijdens een verkenningsvlucht voor de geallieerden in Zuid-Frankrijk.

In augustus wordt in Amsterdam Anne Frank opgepakt.

Diezelfde maand wordt Parijs bevrijd door de geallieerden, mede onder aanvoering van generaal Charles de Gaulle.

Het getto van Warschau wordt door de SS-troepen vernield en 50.000 joden worden gedood. Brussel en Antwerpen worden bevrijd.

Al deze gebeurtenissen krijgen dit jaar de nodige, desgevallend verdiende, aandacht. Maar daardoor worden actuele, dramatische, toestanden meermaals in de schaduw gesteld…

Het redden van medemensen wordt door sommige regeringsleiders als een misdaad beschouwd, wordt beboet of op z’n minst belemmerd. Asielzoekers worden door mensensmokkelaars als koopwaar beschouwd en internationale wetten ter zake worden door sommige overheden met de voeten getreden.

Schaamteloosheid regeert… Hoe zal men binnen 50 of 75 jaar terugblikken op 2019?

[ 3 ]

[ 4 ]

vat 79 

De

Bourla

foto: Koen Broos

in de volksmond de ‘Royal’, de ‘Franse Comedie’, de ‘Franse Comood’, de ‘Franse Opera’, of ‘den ouden KNS’

vrijzinnig antwerps tijdschrift

OPMERKELIJKE GEBOUWEN

schouwburg Geschiedenis van een theatermonument

De naam ‘Bourla’ werd geregeld aan de geschiedenis aangepast: van ‘Koninklijke Franse Schouwburg/ (Grand) Théâtre Royal Français’ naar ‘Stedelijke Schouwburg/Théâtre Communal’ tot ‘Koninklijke Nederlandse Schouwburg’; in de volksmond de ‘Royal’, de ‘Franse Comedie’, de ‘Franse Comood’, de ‘Franse Opera’, of ‘den ouden KNS’. Het zijn evenveel namen die in Antwerpen leven voor eenzelfde gebouw. Het wijst op een rijke traditie, op een verbondenheid ook, met de stad en vooral met het publiek. Vandaag prijkt de naam “Het Toneelhuis” op de gevel.

D

e Bourlaschouwburg bestaat intussen reeds 185 jaar, zo blijkt uit een gedenkplaat aan de gevel: “P.B. Bourla stadsbouwmeester 1783-1866, ontwerper van deze schouwburg, ingehuldigd ten jare 1834.” 185 jaar: slechts 4 jaar jonger als België.

Bourlaschouwburg van buitenaf gezien In de gevel van de rotonde zijn zestien borstbeelden van toneelauteurs en operacomponisten aangebracht. Van links naar rechts passeren de revue: Shak(e)speare, Terence (Terentius), Lopez de Vega, Racine, Mozart, Molière, Grétry, P.Corneille, Schiller,

Méhul, Van (den) Vondel, Eschyle (Aischulos), Gluck, Spontini, Euripides, Sophocles.

Wanneer mensen een tekort aan inspiratie hebben, kijken ze vaak naar het plafond. Je ziet hier waarom: daar wonen namelijk de Muzen. Ze zijn hier alle negen afgebeeld aan weerszijden van Apollo, god van de muziek. Op de dakrand van links naar rechts: Cleo (geschiedenis), Erato (liefdespoëzie), Terpsychore (lyrische poëzie, dans), Euterpe (fluitspel), Apollo himself, Melpomene (tragedie), Thalia (blijspel), Calliope (epische poëzie, welsprekendheid), Urania (astronomie). En helemaal op de nok de muzikale lier en het theatrale masker.

Historiek Het Théâtre Royal Français kwam tot stand op de gronden van het voormalige “Tapissierspand”, in 1553 gebouwd door Gilbert Van Schoonbeke die het monopolie bezat op de Antwerpse tapijthandel. Het pand werd in 1710-1711 door de aalmoezeniers van de armenzorg ingericht tot publiek theater, als bron van inkomsten voor liefdadigheid. De schilder Jacob Herreyns tekende voor de zaaldecoratie. Afgebrand in 1746, werd de zaal in 1750-1753 onder leiding van de bouwmeester Engelbert Baets heropgebouwd.

Aan Koning Willem I dankte de schouwburg de titel “Théâtre Royal”, verleend in 1816. Het stads-

[ 5 ]

vat 79 

foto: René Delbar

[ 6 ]

bestuur nam in 1827 het besluit tot de bouw van een nieuwe schouwburg, en belaste Pierre Bruno Bourla met het ontwerp. De stadsbouwmeester trok in de winter van 1827-1828 samen met burgemeester Floris van Ertborn op studiereis naar Frankrijk, om recent gebouwde theaters te bezoeken in Parijs, Straatsburg en Dijon. Na de sloop van het Tapissierspand en de start van de funderingswerken in 1829, werd de bouw van de nieuwe schouwburg in april 1830 bij openbare aanbesteding toegewezen aan de aannemer Louis Durieux uit de Jodenstraat. Ingeplant tussen Graanmarkt, Orgelstraat, Kelderstraat en “Schouwburgplaetse” (vanaf 1853 de Komedieplaats), liet Bourla de westwand van dit driehoekige voorplein verbreden, om de rotonde van de nieuwe schouwburg beter in perspectief te plaatsen. De opdracht voor de decoratie van het interieur en de bouw van de theatermachinerie ging in september 1833 naar het Parijse

atelier van Humanité René Philastre en Charles Antoine Cambon.

Van Théâtre Royal Français...

De opening van het Théâtre Royal Français vond plaats op 1 september 1834, met een opvoering van de opera La Dame Blanche door François Adrien Boieldieu. In 1858 droeg het stadsbestuur Bourla nog op een balkon toe te voegen aan de eerste rang, zijn laatste ingreep in de schouwburg.

In 1865 werd het volledige zaalinterieur gesloopt en in second-empirestijl heropgebouwd naar een ontwerp door stadsbouwmeester Pieter Dens. Door het inkorten van de vestibule, het verplaatsen van de trappen en het betrekken van de brede omlopende wandelgangen bij de zaal, kon de capaciteit van 1300 worden opgetrokken tot 2000 zitplaatsen. Van het interieur door Philastre en Cambon bleef enkel de rotonde van het foyer

bewaard. Voor het nieuwe zaaldecor tekende het atelier van Auguste Rubé en Philippe Chaperon, eveneens gevestigd in Parijs. Om ruimte te scheppen voor bredere wandelgangen, vestiaires en sanitair, breidde stadsbouwmeester Alexis Van Mechelen in 1904 de zijflanken in Kelderstraat en Orgelstraat uit, door de gevels op 3,50 m afstand herop te bouwen. In 1913 volgde de bouw van een vijfde rang boven het foyer, met wijziging van het tongewelf van dit laatste.

...tot Koninklijke Nederlandse Schouwburg Het Théâtre Royal Français, sinds 1933 de Koninklijke Nederlandse Schouwburg, sloot in 1980 zijn deuren, na de ingebruikname van de nieuwe Stadsschouwburg. In 1988 kreeg het architectenbureau De Winter en Van hunsel opdracht voor de restauratie van de schouw-

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Pierre Bruno Bourla

burg, aanvankelijk enkel het interieur later ook de gevels, met behoud van de oorspronkelijke houten theatermachinerie – gebouwd door Humanité René Philastre en Charles Antoine Cambon uit 1834 - integraal bewaard. Dit voor België unieke geheel bestaat uit het ondertoneel, de hellende scènevloer en het boventoneel met ‘centers’, rooster, trekken, handbediende windassen en koordophaling voor het wisselen der decors. Hydraulische bediening van het metalen scènescherm. De technische infrastructuur werd volledig vernieuwd. Deze werken, waarvan de meest zichtbare ingrepen de vestibule betroffen, gingen in 1991 van start. Op 16 maart 1993 werd de gerestaureerde en herdoopte Bourlaschouwburg ingehuldigd, naar aanleiding van Antwerpen ‘93, Culturele Hoofdstad van Europa.

Het Théâtre Royal Français, een unieke getuige van vroege neoclassicistische monumentale architectuur in Antwerpen, is het magnum opus dat Pierre Bruno Bourla in zijn vroege jaren als stadsbouwmeester tot stand bracht. Hij bekleedde deze functie meer dan veertig jaar, vanaf september 1819 tot eind 1861.

Eveneens uit de jaren 1820 dateren de pastorie van de Sint-Laurentiusparochie aan de Markgravelei, de Armenschool in de Blindestraat en de verdwenen oranjerie van de Kruidtuin. In de jaren 1840-1850 ontwierp Bourla de gebouwen van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, en onder mee twee verdwenen stadsscholen aan Leguit en Kipdorpvest.

Tegen de zuidgevel gedenkplaat voor Pierre Bruno Bourla uit 1938 op initiatief van de Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen, met een afgietsel van zijn portretmedaillon door Jacques De Braekeleer.

Opschrift: “P.B. Bourla stadsbouwmeester 1783-1866, ontwerp van dezen schouwburg ingehuldigd ten jare 1834”.

Bronnen: https://inventaris. onroerenderfgoed.be/ erfgoedobjecten/5270 150 jaar Bourla, Alex Mallems Foto’s: Het Firmament - cultureel erfgoed van de podiumkunsten / Het Toneelhuis / ETWIE/ Koen Broos/René Delbar

[ 7 ]

vat 79 

COLUMN

Mais ou sont les nei Warmterecords sneuvelen als zwakke weggebruikers in het verkeer en we verzuchten poëtisch met François Villon: ‘Mais ou sont les neiges d’antan’. Maar nu menigeen ‘global warming’ aan zee tracht te ontlopen, signaleren de sociale media een ander, toch ook wel prangend probleem; waar zijn verdorie al die monokini’s naartoe? Akkoord, in het licht van alle rampen die op ons afkomen, zou het niet gepast zijn het een noodkreet te noemen, maar een licht melancholische, nostalgische verzuchting is toch wel aan de orde. Spijtig met een lichte tristesse.

Zonnig of niet, de stranden ontberen sindsdien een element van iets dat Remco Campert ‘vurrukkulluk’ zou noemen.

Dames die Max Schneider

[ 8 ]

W

anneer is dit gebeurd? Waar zat het kantelpunt en vooral: wie treft schuld?

Onverlaten met een slecht karakter zoals ik zouden durven proberen om ook dit, omwille van een algehele religieus geïnspireerde verpreutsing, in de schoenen van de moslims te schuiven. Ten slotte hebben àlle moraliserende gelovigen weleens de neiging om, zodra ze de kans krijgen, hun eigen ethische regels aan iedereen op te dringen. Maar de eerlijkheid gebiedt me toe te geven dat ze er deze keer weinig mee te maken hebben.

Neen, ik denk dat het kantelpunt vrij snel merkbaar werd na de introductie van een sterk verbeterde fotofunctie op de telefoons. Vaak met ingebouwde telelens. Dames die enthousiast in het leven staan en het niet erg vinden hun blijheid over zoveel zonnige strandvreugde met ons te delen, lopen het risico ongevraagd in al hun glorie op onfrisse websites terecht te komen. Het is me tijdens internetzoektochten naar een of andere tekst van Schopenhauer of Wittgenstein, tot mijn verbazing en schrik, weleens overkomen dat ik volkomen onverwacht en geheel ongewild op zo’n site verzeild geraakt

ben. Het zou me verbazen dat de aldaar geportretteerden hun uitdrukkelijke toelating gegeven hebben.

Een andere mogelijkheid is, steeds volgens niet helemaal wetenschappelijk onderzoek op de sociale media, dat het iets te maken heeft met het feit dat dames zich, nog meer dan vroeger, zorgen maken over verwachtingspatronen in verband met de ideale maten. In een andere context, zou opdrachtgever paus Sixtus, toen het schilderen van de Sixtijnse Kapel toch wel heel lang begon te duren, tegen Michelangelo gezegd hebben: perfectie is niet van deze wereld mijn zoon. Vrouwen aller landen, ondankbare sukkels die uw schoonheid niet weten te appreciëren in al haar maten, gewichten en hoedanigheden, verdienen uw en ook mannelijke minachting. Negeren!

Ik vrees dat die onbezoedelde tijden voor altijd voorbij zullen zijn.

Dames, ik begrijp uw bezorgdheid en uw terughoudendheid, maar als het tonen van uw regalia steeds minder voor de hand ligt, toon dan uw warm hart. Het doorsnee mannelijk brein is immers kinderlijk gemakkelijk tevreden te stellen. Laat u daarom niet weerhouden, als uw hoofd en zinnen

enthousiast in het leven staan en het niet erg vinden hun blijheid over zoveel zonnige strandvreugde met ons te delen, lopen het risico ongevraagd in al hun glorie op onfrisse websites terecht te komen. er naar staan, de kilte uit onze knoken te jagen met een gul en uitbundig decolleté. Kundig verpakte schoonheid is zo mogelijk nog begerenswaardiger. De idioten die dat niet op een respectvolle en waardige manier weten te waarderen, zijn uw aandacht niet waard. Opnieuw, negeren, het zijn sukkels.

Een derde hypothese verwijst naar #metoo. Wie zal het zeggen?

Meer wetenschappelijk onderzoek is blijkbaar nog nodig. Maar euh… mag ik dit in #metoo-tijden alle-

vrijzinnig antwerps tijdschrift

iges d’antan AFORISMEN

[ 9 ]

Max Schneider

Slechthorendheid, het blijft natuurlijk een ernstige beperking. Maar het heeft dan toch één voordeel: zo’n hoorapparaat, je kan dat ook afzetten.

Sommige mensen zijn mentaal gesproken helemaal opgetrokken uit gewapend beton, anderen hebben meer de consistentie van tofu. Met beiden moet je opletten.

Het is de tragiek der Goede Bedoelingen dat ze, in handen van lui met een surplus aan daadkracht, danig uit de hand kunnen lopen.

Panta rhei, ‘alles stroomt’ zei Heraclitus. Ja, dat zal wel, maar niet altijd voorwaarts.

Gelovigen vragen me soms,

Dames, ik begrijp uw bezorgdheid en uw terughoudendheid, maar als het tonen van uw regalia steeds minder voor de hand ligt, toon dan uw warm hart.

maal nog wel zeggen, laat staan, schrijven? Ik monkel tongue-in-cheek en ben een volkomen ongevaarlijke grijsaard, maar toch. Goede bedoeling en terechte aanklachten zoals onder andere #metoo, hebben immers nogal eens de neiging om door te schieten. Met alles wat zichzelf heilig noemt of vindt, moet je opletten, ook met heilige verontwaardiging dus. Ik waag het er toch maar op hoewel ik het niet helemaal zeker meer weet.

enigszins kribbig, waarom atheïsten van het militante type zich zo nodig druk moeten maken over God. Dan antwoord ik altijd dat wij, niet met Hem, maar met sommige van zijn volgelingen een probleem hebben. Die hebben nogal eens de neiging om, als ze de kans krijgen, Zijn geboden aan iedereen op te leggen.

Op een begrafenis blijkt soms ineens dat iemand al die tijd geruisloos katholiek geweest is. Merkwaardig, je ziet het er niet altijd aan.

De bloemen die ik voor haar had meegebracht, hadden het ook al begrepen; ze lieten de kopjes hangen, nog voor ze goed en wel in de vaas gezet waren. Zo’n dag werd het.

Ach weet je, de tijd schrijdt wel voort zonder mij.

[ 10 ]

vat 79 

EEN VERHAAL ACHTER EEN BOEK “Een verhaal achter een boek” is het nieuwste project van het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt.

Vanaf september wordt elke maand niet alleen een recent boek van een Antwerpse auteur besproken, maar wordt ook gezocht naar het verhaal achter dat boek, dat vaak net zo bijzonder is als het boek zelf.

26

Herman Van Goethem bijt SEPT 20:00 de spits af met zijn boek “1942. Het jaar van de stilte”. Dit boek is op zich reeds een aanklacht op de zwijgcultuur in het naoorlogse Antwerpen en de Brusselse Wetstraat en Herman Van Goethem gaat daarin geen enkel heikel feit uit de weg.

24

Met “Zwijgen” van Ingrid O KT 20:00 Vander Veken blijven we in dezelfde sfeer: het zwijgen van een hele naoorlogse generatie over collaboratie en repressie, wordt daarin doorbroken.

28

Pieter Serrien sluit de reeks N OV 20:00 2019 af met “De Laatste Getuige” en “Elke dag angst”. Deze boeken geven resp. een getuigenis van het overleven in de concentratiekampen en het doorstaan van de V-bommenterreur tijdens WO II.

Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Meer info en Inschrijven: www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

1942. Het jaar van de stilte.

ISBN-nummer: 9789463103732 357 pag. Uitgeverij Polis

Herman Van Goethem (Mortsel, 1958), historicus, jurist en hoogleraar, heeft een aanzienlijke reputatie verworven met zijn boeken die onderwerpen uit de recente Belgische geschiedenis behandelen.

Sinds oktober 2016 is Herman Van Goethem rector van de Universiteit Antwerpen.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 11 ]

1942.Het jaar van de stilte H E R M A N VA N G O E T H E M

Het archief over de Jodenvervolging in 1942 van Herman Van Goethem, historicus en rector van de Universiteit Antwerpen, mondde begin dit jaar uit in de publicatie van het boek “1942. Het jaar van de stilte”. Dit jongste studiewerk van Herman Van Goethem is niet onopgemerkt gebleven.

H

et boek is tegelijkertijd roman en historisch onderzoek, een uitermate boeiende combinatie, als parallelle werelden.

Volgens Van Goethem was 1942 een sleuteljaar in de Tweede Wereldoorlog. Het machtsbastion van het Derde Rijk begon barsten te vertonen. De onzekerheid over een Duitse overwinning en het vestigen van een Nieuwe Orde groeiden. De grote verhalen over deze oorlogsperiode zijn ons allen – in grote lijnen – bekend.

Maar het zijn de ‘kleine’ verhalen, in de eigen wijk of straat, in uw huis of dat van de buren, die écht indruk maken. Zij geven ‘de’ geschiedenis een gezicht, en maken haar persoonlijk. Als lezer kan je er niet onberoerd bij blijven. Een van de beste voorbeelden blijft het dagboek van Anne Frank. De blik die het tienermeisje wierp op haar eigen leven, ondergedoken en angstig maar toch vooral hoopvol, heeft de ‘collectieve kijk’ op WOII en de Holocaust ongelofelijk diep beïnvloed.

1942. Het jaar van de stilte is ook in dagboekvorm geschreven. Maar het grote verschil is dat we niet één meisje volgen, maar een zicht krijgen op het lot van honderden mensen die in Antwerpen woonden en met de politie in aanraking kwamen.

Gewone mensen, die voor de kleinste ‘overtreding’ een proces-verbaal kregen, of die werden geregistreerd als ‘Jood’, met alle gevolgen van dien. Telkens opnieuw, bij elke nieuwe naam en elk gezicht, bij al

die gezinnen met kleine en grote kinderen, moedige of zeer brave en plichtsgetrouwe mannen en vrouwen, hoop je als lezer dat ze het overleefd hebben. Dat ze er toch aan ontsnapten. Om dan negen kansen op tien in de lijst achteraan het boek, de datum van overlijden in een concentratiekamp of door zelfdoding terug te vinden.

Het is ronduit schokkend om te lezen hoe de macht in Antwerpen zich na WOII herstelde en hoe oorlogsburgemeester Leo Delwaide, die de Jodenrazzia’s mee had bevolen en georganiseerd, nog een succesvolle carrière als havenschepen uitbouwde. Met de Joodse gemeenschap smeedde hij eveneens sterke banden. Dat het Antwerpse stadsbestuur na het verschijnen van 1942 besloot om het ‘Delwaidedok’ om te dopen tot ‘Bevrijdingsdok’ is alvast een beslissing van groot symbolisch belang.

Maar tegelijkertijd legt het boek ook de verscheurende keuzes bloot die politieagenten moesten maken bij een razzia of een ander incident. Vanop een afstand van intussen 77 jaar, kunnen we ons vandaag de dag misschien verbolgen of verontwaardigd tonen over beslissingen van toen. Waarom was men niet ‘moediger’? Waarom was er van meet af aan geen massaal, georganiseerd verzet? Dat het allemaal net iets moeilijker was, blijkt trouwens ook sterk uit “Wil”, de roman van Olyslaegers.

Beladen geschiedenis met veel gezichten Na het lezen van 1942. Het jaar van de stilte, bekijk je Antwerpen en de straten waarin deze vreselijke terreur zich afspeelde nooit meer met dezelfde ogen. Het boek heeft een ingetogen en strakke stijl. De zinnen zijn afgewogen. Geen woord te veel of te weinig. Maar van zo een directheid dat het je door merg en been snijdt. Je kan er niet onbewogen bij blijven. De allure van een roman. Zeker. Maar laat ons niet vergeten dat het boek vooreerst historisch onderzoek van het hoogste niveau is.

Leve de noeste arbeid van de archivaris in Van Goethem (en zijn collega’s), die zich vanaf 2005 (!) toelegde op het uitpluizen van de politiearchieven. Hij omschrijft het zelf ergens als ‘slow science’ en betreurt dat veel historici omwille van publicatiedruk (veel publiceren op korte tijd) steeds minder archiefonderzoek doen. En intussen geeft hij veel academici, die uitmunten in het produceren van saaie, onleesbare teksten het nakijken.

Bron: Dr. Olga Van Oost, Adviseur museologie, Sectorcoördinator musea | FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed | https://faro.be/faro-vlaamssteunpunt-voor-cultureel-erfgoed | FARO werkt dit jaar sterk rond beladen erfgoed, conflict en meerstemmigheid.

[ 12 ]

vat 79 

EEN VERHAAL ACHTER EEN BOEK

Zwijgen I N G R I D

VA N D E R

V E K E N

Zwijgen, de vijfde roman van Ingrid Vander Veken, is een boek dat moest geschreven worden, niet omdat ze iets van zich af wilde schrijven, maar omdat het zwijgen van een hele naoorlogse generatie over collaboratie en repressie, doorbroken moest worden.

Zwijgen ISBN-nummer: 9789463100885 256 pag. | Uitgeverij: Pelckmans Uitgevers

W Ingrid Vander Veken studeerde rechten, maar koos ervoor van haar pen te leven. Als journaliste maakte zij reportages, interviews en columns voor tal van kranten en tijdschriften en voor de radio. Zij schreef theater en scripts voor ballet, televisie en film, en maakte in 1991 haar prozadebuut met de verhalenbundel “Tiramisu”. Sindsdien publiceerde zij vier romans twee verhalenbundels en twee kinderboeken. Uit haar boeken groeiden ook literaire voorstellingen, zowel voor kinderen (“Olikonijneendpauwpanter”) als voor volwassenen (“Zestig” en “Bali”).

Ingrid Vander Veken is mede-oprichter van de Vlaamse Auteursvereniging, en docente aan de afdeling Woord van de Artesis Hogeschool. Zij was jarenlang bestuurslid van PEN Vlaanderen en verantwoordelijke voor de PEN-Schrijversflat.

aarom botst elke vraag over de Tweede Wereldoorlog op de wrokkige stilte van een vader? Waarom krijgt een vijfjarig meisje een pop die als twee druppels lijkt op haar moeder?

En wat gebeurde er met de oom van wie elk spoor zo zorgvuldig was uitgewist?

De geheimen uit haar kindertijd voeren de auteur naar wat haar ouders altijd hebben verzwegen.

Hoe de grote geschiedenis samenviel met de kleine, een wereldoorlog doorklonk in de intiemste oorlog denkbaar. En hoe, meer dan de keuze voor het verkeerde kamp of een verboden liefde, het zwijgen daarover levens bepaalde. Want wat onbespreekbaar blijft, wordt uiteindelijk onomkeerbaar.

Een precieus boek over waarheid en leugen, over keuzes en hun gevolgen. Over wat in talloze families werd en nog steeds wordt toegedekt.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 13 ]

Erick Kila

KUNST

KLEINE

FILOSOFIE VAN DE

Een schilder die de diepte zoekt en daar een heel eigen techniek voor ontwikkelde: Jus Juchtmans (Mortsel, 1952) geeft de weerschijn van het innerlijk een ongrijpbare vorm.

G

alerie Van den Berge in het Zeeuwse Goes biedt de perfecte entourage voor schilderkunstige ‘bespiegelingen’. Het statige 19e-eeuwse pand, gelegen aan een grachtje in het oude deel van de stad, ademt ingetogenheid.

What a coincidence noemt Juchtmans zijn voorjaarspresentatie van nieuwe werken (t/m 15 juni).

Het toeval en het ingetogene blijken de natuurlijke bondgenoten van een schilder die bescheiden over zijn werk opmerkt dat hij alleen maar ‘voorstellen’ doet.

Het is toch een mooi contrast.

Aan de ene kant het mysterie van de abstracte schilderijen, die door hun onwerkelijke glans en gelaagdheid de kijker als het ware opzuigen

Ik span eerst een doek op.

Dat leg ik plat, want verf heeft de neiging om te lopen

[ 14 ]

vat 79 

in een gloedvolle mijmering. Aan de andere kant de zakelijk droge uitleg van de maker.

Juchtmans betoont zich technisch bevlogen en houdt zich, anders dan sommige kunstenaars, verre van zweverig gebabbel over zijn werk.

“Ik span eerst een doek op. Dat leg ik plat, want verf heeft de neiging om te lopen.” Met ‘plat’ bedoelt de schilder dan dat het doek horizontaal op een constructie van schragen en balken wordt gelegd. Het heeft allemaal te maken met Juchtmans’ bijzondere verf en verfbehandeling: “Ik gebruik aparte, vloeibare, pigmenten en dan acryl als medium wel de beste soort! Het acryl is van zichzelf glanzend. Er komt geen vernis aan mijn werk te pas.”

Daar is geen woord Spaans bij. De schilder legt verder uit dat hij niet werkt met kwasten, maar met ‘rakels’. Dat zijn in dit geval brede houten latten waarmee de op het canvas aangebrachte substantie verspreid en verschoven wordt. Op de vraag of er niet regel-

“Je begint iets op te bouwen, je weet niet waar je gaat eindigen.

Een fout is geen fout

matig iets fout gaat, waardoor er weer een nieuw doek moet worden opgespannen, antwoordt Juchtmans resoluut “Je begint iets op te bouwen, je weet niet waar je gaat eindigen. Een fout is geen fout.”

Doeken weggooien is dus niet aan de orde. Het lijkt wel een geologisch proces, grond die onder nieuwe grond verdwijnt. Het steeds aanbrengen van lagen lijkt inderdaad op bouwen, werken met stapelingen.

Gelaagdheid en glans: het zijn de effecten die deze beeldend kunstenaar subtiel en bekwaam laat samenspannen tot fascinerende resultaten. Het is geen simpele truc, want “Ik ben geen perfectionist, maar op een bepaald moment moet je er mee stoppen, anders wordt het te hard, te glanzend. Het mag geen acrylplaat worden.”

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 15 ]

POËZIE

Dick Gebuys

Prikkeldraad Antwerpenaar Juchtmans kent het geheim van de smid. Hij creëert een glans die verandert onder invloed van licht en van gemoedstoestand. Als hij een beeldend ‘voorstel’ doet, schept hij tegelijk een decor voor de gedachte, voor de mijmering.

Regisseur Jan Decorte maakte van die kwaliteit van de schilder gebruik voor zijn ‘Amlett’, een eigenzinnige productie van Het Toneelhuis. Bij heftig spel past het contemplatieve van Juchtmans als achtergrond. In Goes is een bewaard gebleven deel van Juchtmans’ grote Amlett decorstuk te zien. Het fragment is veranderd in een autonoom schilderij: een compositie van blauwtinten, weerkaatsingen en verglijdende gedachten.

Als je een selectie Juchtmansen bijeen ziet, ervaar je pas goed ‘zijn’ verschillende warmtes, koeltes en waarschijnlijkheden. Hier is geen sprake van kunst van de anekdote. Deze kunst vaart vrij op het kompas van het gevoel. www.jusjuchtmans.be www.galerievandenberge.nl

Eergisteravond kwam ze hier, ik heb haar toen een paar droge boterhammen kunnen geven het deed haar goed want ze zag lijkbleek van de honger.

Ik kon het pakje brood over de draad heen gooien en zij ving het op voordat het in de modder gevallen zou zijn.

Vorige week had ik haar ook een pakje kunnen geven, maar dat was toen ze terugkwam in de barak van haar afgepakt door een vrouw die ook stierf van de honger.

Als je de dood onder ogen hebt vallen alle grenzen weg, alleen deze niet hier, die draad.

Ik weet niet of ze vanavond komt of ze vanavond nog komt of ze vanavond nog kan komen.

Ik heb niets bij me, ik heb niets over kunnen houden, maar vind het gewoon fijn om af en toe met haar te kunnen praten.

Uit: Kampen des doods, Uitgeverij Liverse, Dordrecht, 2018

Dick Gebuys (Rotterdam, 1954) debuteerde in 1984 als dichter.

Hij studeerde Nederlands in Amsterdam en Geschiedenis in Gent.

Hij publiceert ook beschouwend proza.

[ 16 ]

vat 79 

Harry

Beroemde vrienden…

Tijdens mijn dwaaltochten in het ‘Lang Geledene’, bots ik met regelmaat op uitzonderlijke persoonlijkheden met wie ik het grote voorrecht had te mogen samenwerken. Kunstenaars van wie ik niet alleen ontzettend veel geleerd heb als uitvoerend musicus, maar die mij evenzeer gevormd hebben als mens.

Vrouwen en mannen van het hoogste intellectueel, artistiek en menselijk niveau. Sommigen van hen heb ik in dit blad reeds geportretteerd, anderen volgen. Vandaag stel ik met onverholen genoegen de componist en pianist Harry Cox aan u voor.

Jaak Gregoor, dirigent

MUZIEK

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 17 ]

[ 1923-2009 ]

H

arry is de jongere broer van de kunstschilder Jan Cox. Over leven en werk van Jan Cox zijn vele artikels en boeken gepubliceerd waarin met regelmaat verwezen wordt naar zijn broer Harry als Jans enige broer. Vandaag keer ik de rollen even om en richt ik het spotlicht op Harry. Hoewel het onmogelijk is Jan volledig buiten beeld te laten.

Daarvoor was de bijzondere band tussen beide broers te hecht en hun kunst en levens te verstrengeld.

Maar laat ik beginnen bij hun intrigerende vader, de intelligente en gevoelige Hendrik Cox. Hendrik is een leraar, afkomstig uit KleinWillebroek, die reeds voor de Eerste Wereldoorlog bevriend was met Paul Van Ostaijen, Floris Jespers, Felix Timmermans en Raoul Hynckes.

Vanwege zijn banden met het activisme vlucht hij bij het begin van Wereldoorlog 1 naar Nederland.

In Den Haag huwt hij in 1918 de Nederlandse Francina Noorthoorn van der Kruyff. In 1919 wordt Jan geboren. Twee jaar later verhuist het koppel naar Amsterdam waar Harry het levenslicht ziet in 1923.

Circus Cox en Kouw” in Amsterdam In het gezin Cox heerst een atmosfeer van artistiek en geestelijk avontuur; moeder schildert en speelt piano, vader dompelt zijn zonen onder in Dostojewski en Oscar

Wilde, en stimuleert de fantasie en creativiteit van zijn zonen met Shakespeareaanse parodieën ‘créer à tout prix!’. Harry getuigt over zijn kindertijd in Amsterdam: “Vader had een passie voor toneel en literatuur en was een specialist van Dostojewski en Oscar Wilde, over welke schrijvers hij opmerkelijke lezingen gaf. Ook tekende hij veel, hij zong en speelde gitaar.

Als hij zong was het onveranderlijk onze moeder die hem aan het klavier begeleidde. Zij had een uitgesproken begaafdheid voor muziek evenals voor het schilderen, en excelleerde in het prima-vista spelen, een talent dat zowel Jan als ikzelf met de moedermelk meegekregen hebben”.

Ook de kinderen Jan en Harry laten zich in die dagen al niet onbetuigd op artistiek gebied. Harry houdt zich een loopbaan als balletdanser voor en richt met dat doel voor ogen thuis dansrecitals in, hierbij trouw aan de piano begeleid door Jan, die ook de programma’s schrijft en illustreert.

Met de grootste ernst voert Harry ‘El Saltorito’ zijn dansfantasieën uit op de door Jan gespeelde 15de Prelude van Chopin, Asturias en Cordoba van Albeniz en Polichinelle van Rachmaninoff.

Met die balletcarrière van Harry werd het niks, evenmin als met zijn kinderlijk gedroomd vooruitzicht op een loopbaan als vuilnisman of circusdirecteur. Zijn intrede in het rijk

der muziek daarentegen was gelukkig veel succesvoller en logischer.

Maar ook het geschreven woord hoe kan het anders met zo’n vader - werd al vroeg door hem gekoesterd. Harry: “Toen ik een roman schreef over vader en zoon Scarlatti maakte Jan hier prachtige illustraties bij die hij me op mijn verjaardag ’s morgens op bed kwam brengen.

Geen groter plezier had hij me kunnen doen, en de liefde voor Scarlatti heeft ons geen van beiden ooit verlaten”. Gerrit Kouwenaer getuigt in die dagen over de artistieke sfeer bij de Amsterdamse familie Cox in zijn tekst Circus Cox en Kouw.

Met die balletcarrière van Harry werd het niks, evenmin als met zijn kinderlijk gedroomd vooruitzicht op een loopbaan als vuilnisman of circusdirecteur.

[ 18 ]

vat 79 

Antwerpen In 1936 verhuist de familie naar Antwerpen. Jan gaat studeren aan de Academie, Harry aan het Conservatorium. Ook hier worden huisconcertjes georganiseerd waarbij vrienden uitgenodigd worden zoals Frank Craeybeckx, René De Coninck, Dom De Gruyter, Floris Jespers, Felix Timmermans, Pieter De Mets en vele anderen. Tijdens deze optredens wordt steevast werk gespeeld van de door beide broers bewonderde Peter Benoit en Erik Satie. Uiteraard ontbreekt ook Scarlatti zelden op het programma. Harry: “Jan bezat de ‘Opere Complete’ van Scarlatti in de elf bekende delen van Longo (500 sonates!) die hij allemaal speelde”.

Vele jaren later getuigen Ernest Van Buynder en Adriaan Raemdonck nog van het pianistiek talent van Jan Cox, die op bezoek bij zijn goede vrienden steevast de Fantasie N°3 van Benoit - ook een van de lievelingsstukken van Harry - en de

Gymnopédies van Satie speelde.

De Duitse inval in mei 1940 onderbreekt op brutale wijze de studies van beide broers, het gezin vlucht naar Frankrijk. In september 1940 keren Jan en Harry samen met hun moeder terug naar Antwerpen. Jan gaat dan kunstgeschiedenis studeren in Gent en Harry hervat zijn studies aan het Antwerpse Conservatorium bij onder meer Marinus De Jong en Karel Candael. Hij behaalt er diploma’s voor muziekgeschiedenis, kamermuziek, harmonie, contrapunt, fuga en de virtuositeitsprijs voor klavier. Nadien bekwaamt hij zich verder als pianist bij Dinu Lipatti te Genève.

Parijs Op 30 december 1952 huwt Harry in Antwerpen met Yvonne Hadermann, eveneens een uitstekende pianiste, muzieklerares en beroepsmuzikante die hij leerde kennen aan het Antwerps Conservatorium. Kort

daarna verhuist het koppel naar Parijs waar ze eerst hun intrek nemen in de woning van kunsthistoricus en schrijver Louis Gillet aan de rue Bonaparte, en daarna in een klein tweekamerappartementje aan de avenue Victor Hugo. In 1957 komen hun kinderen Pierre en Françoise ter wereld en twee jaar later Paul. In Parijs gaat Harry in de leer bij Nadia Boulanger. Al stelt zijn zoon, de bekende astronoom Pierre Cox, dat ‘in de leer gaan’ enigszins bij. Pierre: “Het was een komen en gaan van vele bekende musici en kunstenaars bij Nadia Boulanger in Parijs. Mijn vader Harry was erg goed bevriend met haar en wij waren met regelmaat te gast bij ‘Tante Nadia’ in haar beroemde woning aan de rue Ballu.”

Harry vindt in Parijs een baan als pianist-repetitor bij La Maîtrise de Radio France, geeft pianoles en componeert in hoog tempo kamermuziekwerken, opera’s, cantates, klavierstukken, concerto’s, een groot

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 19 ]

aantal liederen, koorwerken en symfonische muziek. Als virtuoos geeft hij recitals in tal van Europese steden, waaronder Brussel, waar hij zijn pianoconcerto opneemt met het Symfonieorkest van de BRT onder leiding van Daniel Sternefeld.

Harry’s zoon Pierre vertelt me in een Antwerps restaurant over de krap bemeten woonruimte in Parijs, die bovendien nog volgestouwd was met bergen partituren en boeken, waarin hij met zus en broer opgroeide: “Mijn vader wilde geen andere woning. Zijn thuis was zijn geesteswereld waar enkel plaats was voor muziek, literatuur en kunst. Ik ontwikkelde een geheimtaal met mijn tweelingzus Françoise, en was eerder een waarnemer. Mijn wereld was buiten in Parijs en in mijn dromen. Misschien ben ik uiteindelijk astronoom geworden om de grootst mogelijke ruimte te kunnen bestuderen. Nu nog steeds kijk ik met kinderlijke verwondering naar de sterrenhemel.”

Zijn thuis was zijn geesteswereld waar enkel plaats was voor muziek, literatuur en kunst.

Harry Cox en het Belgisch Vocaal Collectief Mijn eerste ontmoeting met Harry Cox dateert van 1993. Antwerpen is Culturele Hoofstad. Op initiatief van burgemeester Bob Cools wordt Harry’s ‘Vredescantate’ geprogrammeerd t.g.v. de Vlaamse Feestdag op 11 juli. Mijn dan vers opgericht Belgisch Vocaal Collectief wordt samen met het Orkest van de Vlaamse Opera uitgenodigd voor de uitvoering van dit monumentale werk op de Grote Markt in Antwerpen. Ik zoek contact met componist Harry Cox om deze partituur vooraf te bespreken, en uit onze briefwisseling en gesprekken groeit al snel wederzijdse waardering.

En daar komt vriendschap van. Het

blijft dan ook niet bij deze eenmalige samenwerking en er ontstaat een frequente uitwisseling van gedachten omtrent zijn vele andere en nieuwste composities. Zeer onder de indruk van zijn consequente en intelligent onderbouwde componeerstijl laat ik van dan af geen mogelijkheid onverlet om oud en nieuw werk van Harry Cox op te nemen in mijn concertprogramma’s. Van zijn kant schrijft Harry nieuwe composities of herwerkt bestaande composities op maat van de diverse bezettingen van de ensembles van het Belgisch Vocaal Collectief.

Tijdens vele concerten met het BVC kon ik zodoende delen uit zijn prachtige ‘Cantate pour la Paix’ en andere werken uit zijn rijkgevuld compositorisch oeuvre uitvoeren.

Eén van de gedenkwaardigste concerten in deze reeks was zonder twijfel de uitvoering van zijn fenomenale cyclus ‘Cinq Poèmes de Guillaume Apollinaire’ tijdens het Festival

[ 20 ]

vat 79 

Alice Nahon: “Zij was des levens mooiste bloem”.

Harry Cox overleden ‘Musique dans la Vallée’ in Luxemburg in aanwezigheid van de componist en zijn vrouw Yvonne. Een werk op gelijk niveau met de toen overige geprogrammeerde composities van Webern, Ravel, Celis, Duparc en Stravinsky.

Alice Nahon Een andere band vormde ons beider bewondering voor de dichteres Alice Nahon die door sommigen lang verkeerdelijk werd aanzien als een braaf christelijk meisje, maar integendeel een intelligente, rebelse, vrijgevochten vrouw van vlees en bloed was.

Naar aanleiding van de honderdste geboorteverjaardag van Alice Nahon stellen Harry Cox en ik een programma samen met uitsluitend composities op teksten van de dichteres. Op 22 december 1996 dirigeer ik in de Kapel van het Elzenveld in Antwerpen werk van Stefan Van Puymbroeck, August Baeyens, Karel Albert, Willem Kersters en Harry Cox. Een jaar later breiden we dit programma nog verder uit met composities van Peter Welffens, Flor Peeters en Jan Leopold tijdens het memorabele ‘Huldeconcert Alice Nahon’ in de Alice Nahonschool in Putte. Harry vertolkt ook bij deze gelegenheid op briljante wijze zijn pianowerk ‘Légende - à la mémoire d’Alice Nahon’.

Ter gelegenheid van dit huldeconcert werd trouwens ook de serigrafie uitgegeven van de tekening ‘La vie en fleur’ die de kunstenaar Michel Seuphor opdroeg aan zijn jeugdvriendin Alice Nahon: “Zij was des levens mooiste bloem”.

Ik ga u niet vervelen met een verdere opsomming van onze gezamenlijke exploten, waarde lezer, maar sta mij toe u nog een kleine anekdote te vertellen. Toen ik ter gelegenheid van een uitvoering van zijn werk samen met Harry en Yvonne dineerde in een hotel in Arlon, en er zich met andere tafelgenoten een kleine discussie ontspon omtrent historische uitvoeringspraktijk, fluisterde Harry mij toe: “Vriend Jaak, u doet mij zeer aan mijn broer Jan denken.” Het spijt me nog steeds dat ik, ietwat zenuwachtig vlak voor het dirigeren van het avondconcert, toen niet dieper ingegaan ben op zijn opmerking. Ik weet dus nog steeds niet uit welke eventueel overeenkomstige kenmerken zijn bemerking opborrelde, maar ik beschouw dit tot op vandaag als een groot compliment, in het bijzonder omwille van de hem zo typerende vriendelijk-minzame, haast schuchtere manier waarop hij deze woorden uitsprak. Geen groter plezier had hij mij kunnen doen…

Als dit artikel verschijnt is het bijna 10 jaar geleden dat Harry op 6 oktober 2009 overleed in een plaatselijk ziekenhuis nabij de seigneurie in Sanvignesles-Mines in de Bourgogne waar hij zijn laatste levensjaren doorbracht samen met zijn vrouw Yvonne. Hij is zesentachtig geworden.

Harry Cox schreef 6 opera’s, 10 cantates, meer dan 300 liederen, dubbel zoveel stukken voor klavier, 5 concerto’s, koorwerken, kamermuziek en symfonische muziek.

Laat dit mijn kleine ode zijn aan deze grote man.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 21 ]

Over

vrije wil

en

Willy Raats

LEZERS SCHRIJVEN…

bewustzijn Voorgehouden werd, o.a. door de grote filosoof René Descartes, dat lichaam en geest gescheiden zijn.

Dat wordt filosofisch dualisme genoemd. Die opvatting is achterhaald, maar we moeten eerst de terminologie bespreken.

W

aar men het over “geest” heeft, gaat het in wezen over het brein. Wat is het brein en dus ook de geest? Dat is de werking van de hersenen en de hersenen zijn dan weer een orgaan in ons lichaam. Ze zitten trouwens geborgen in het hoofd, dat liefst integraal deel uitmaakt van het lichaam.

Deze feitelijke gegevens leiden tot het gerechtvaardigd besluit dat lichaam en “geest” één geheel vormen. Het lichaam is immers met de hersenen verbonden via ons uitgebreid zenuwstelsel. Dat lichaam en brein één geheel vormen is trouwens dagelijks zichtbaar in ons leven. Als ik honger heb dan voel ik dat vanuit mijn maag; als ik angstig ben dan gaat mijn hart snel-

Er kan dus geen twijfel over bestaan dat lichaam en brein samen horen

Cogito

ergo su

m

[ 22 ]

vat 79 

YES

dieren hebben dankzij hun dierenbrein ook echte gevoelens

ler kloppen en versnelt mijn ademhaling; pijn wordt vanuit de pijnlijke plaats naar mijn hersenen gestuurd, wat ik zie wordt door mijn ogen doorgegeven naar mijn brein; verliefdheid geeft goed voelbare kriebels, enz. enz.

Er kan dus geen twijfel over bestaan dat lichaam en brein samen horen.

Het ene kan niet bestaan zonder het andere.

Dan komen we op het vraagstuk van de vrije wil. Gesteld wordt en dat is talloze keren bewezen, dat er al enige hersenactiviteit tot een handeling optreedt voor dat we ons daarvan bewust zijn. Daaruit zou men kunnen afleiden dat de mens in feite geen vrije wil heeft. Maar wacht even, laten wij die stelling eens nader onderzoeken.

Onze hersenen, die het instrument zijn van ons brein, zijn opgebouwd doorheen een evolutie van miljoenen jaren.

Eerst zijn er levende organismen ontstaan met een primitief soort zenuwstelsel. Daarna hebben zich geleidelijk gedifferentieerde stofwisselingsorganen in de steeds groter wordende levende wezens ontwikkeld. Er ontstond daarbij ook nood aan zintuigen en die werden ook weer zeer geleidelijk opgebouwd en geperfectioneerd.

Verder hebben zich een soort hersenen ontwikkeld om de complexer wordende levensvormen te besturen. De werking van onze ademha-

we can!

ling, hart en stofwisseling werden gestuurd door wat men het reptielenbrein noemt. Dat oudste deel van onze hersenen is nog steeds aanwezig in ons hoofd. Het werkt quasi automatisch en dus vrijwel onbewust.

Veel later ontwikkelden de hersenen zich verder tot het zogenaamde dierenbrein, terwijl het reptielenbrein behouden bleef.

Dieren, dat wil zeggen zich voortbewegende levensvormen, hebben o.a. nood aan bescherming voor eigen instandhouding, instinct voor voedsel zoeken en dergelijke, maar dieren hebben dankzij hun dierenbrein ook echte gevoelens. Hun hersenen pasten zich daartoe aan.

Bij de eerste mensachtigen ontwikkelden de hersenen zich nog verder en zorgden voor meer mentale faculteiten zoals abstract denken en o.a. plannen maken voor de toekomst.

De groei aan complexiteit van de hersenen ging verder zodat de mensen over het fantastisch denkvermogen van nu beschikken. Maar ook hier bleven delen van het reptielenbrein en het dierenbrein functioneel bestaan, zij het enigszins met wederzijdse overlappingen.

Dit alles om aan te tonen dat ons huidige krachtige brein nog altijd voorzien is van grosso modo drie soorten hersengroepen die onder-

ling in mindere of meerdere mate samenwerken.

Als het brein maar bestaat uit een verzameling hersenen (neuraal netwerk) die samenwerken om ons denkvermogen te verschaffen, hoe verklaart men dan bijvoorbeeld

In hoeverre kan men dan nog spreken van een vrije wil? In welke mate zijn we ons van onszelf bewust? gerapporteerde out-of-body-ervaringen, hemelse visioenen, omgang met de duivel en andere vergelijkbare buitenaardse verschijnselen?

Bij nader toezien blijkt het antwoord eenvoudig: het zijn hallucinaties, hersenschimmen, zinsbegoochelingen, waanbeelden gecreëerd in het brein.

Ook met allerlei drugs en andere roesmiddelen, kan men vergelijkbare fantastische mentale ervaringen ondergaan. Het is tevens juist dat men via zelfreflectie, meditatie, mindfulness en aanverwante technieken door intensieve oefening en volharding mentale toestanden kan bereiken die de gewone ervaring van het leven te boven gaan, maar de bron daarvan is wel altijd het brein. Zonder brein bestaat het niet.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 23 ]

BUT

we won’t

Dit alles in aanmerking nemend, kan ik de stelling dat er geen “vrije wil” zou bestaan, niet beamen. Als ik een beslissing neem om iets te doen dan is het feit dat er enige hersenactiviteit optreedt voordat ik mijn keuze bewust uitvoer, niet voldoende om “vrije wil” af te wijzen. De iets voorafgaande hersenactiviteit is evenzeer een deel van de werking van mijn eigen brein. Mijn beslissing steunt dus wel ten volle op de werking van mijn brein in verband daarmee. Hersenwerking kan overigens ook optreden zonder enige bewuste beslissing mijnentwege.

Bvb bij een reflexbeweging gebeurt dat instinctief, dus vanuit het reptielenbrein of het dierenbrein. Vandaar mijn besluit dat men wel degelijk kan spreken over “vrije wil” van de mens.

Het hangt er maar vanaf hoe men het begrip “vrije wil” definieert.

Als overigens het leven van een mens op een of andere manier gevormd wordt door krachten waarvan hij zich niet bewust is, dan zou men dat kunnen opvatten als niet uit “vrije wil” handelen. Zelfs zou men dan kunnen zeggen dat men zich niet van zijn “ik” bewust is.

We weten echter allemaal dat ons “ik”, onze persoonlijkheid in feite gevormd wordt door een hele waaier van factoren waaraan we ongevraagd onderhevig zijn, zoals: onze genen, het tijdperk en de plaats van geboorte,

nationaliteit, familie, opvoeding, levensomstandigheden en nog andere. In hoeverre kan men dan nog spreken van een vrije wil? In welke mate zijn we ons van onszelf bewust? Dat blijft nog altijd voer voor overweging en discussie.

Nu nader over het begrip “bewustzijn”. Bewustzijn kan men beschouwen als het vermogen om te beseffen dat men als “ik” bestaat, om een beleving van zichzelf en zijn omgeving zinvol waar te nemen, ideeën te creëren, gedachten te verbinden, gestructureerd te spreken, te lezen, te schrijven en nog zoveel meer, terwijl de hersenen het werk verrichten door als een gecompliceerd netwerk allerlei neuronenverbindingen te maken.

Wanneer dat ontbreekt, spreekt men van het bewustzijn verliezen.

Het bewustzijn laat ook toe in te grijpen op de basale functies van het brein en op de restanten van het dierenbrein. Daartoe moet men wel focussen op bepaalde aandachtspunten.

Voor meer details verwijs ik graag naar het zeer interessante werk van Daniel Kahneman “Ons Feilbare Denken”. Ook het boek “Misbehaving” van Richard Thaler over gedragseconomie, kan bijdragen tot een beter begrip over menselijk handelen, in verband met ons brein. Maar het ver-

De vraag is dan nog alleen wanneer de mens zich overbodig zal gemaakt hebben op onze aardbol haal eindigt hier niet, want de evolutie gaat voort.

Het volume van de hersenen kan vrijwel niet meer groeien, anders kan het babyhoofd niet meer door het geboortekanaal van het moederbekken. De steeds vooruitstrevende mens heeft daar een oplossing voor in het leven geroepen, namelijk de artificiële intelligentie.

Voorspeld wordt dat er via elektronische of kwantum-mechanische of nanotechnologische weg of nog andere nieuwigheden, apparaten zullen gebouwd worden die op vergelijkbare wijze met de biologische evolutie steeds verder zullen ontwikkelen.

De menselijke evolutie zal dan doorgaan met niet-biologische middelen. Het is denkbaar dat zij zich zelfs kunnen gaan voortplanten zonder tussenkomst van mensen...! O.a. de bekende uitvinder Ray Kurzweil heeft die mogelijkheid gesteld en gemotiveerd beschreven. Zie o.a. zijn boek “Het Bouwen van een Brein”.

De vraag is dan nog alleen wanneer de mens zich overbodig zal gemaakt hebben op onze aardbol, of zou de mensheid zichzelf al eerder vernietigd hebben?

De discussies over vrije wil en bewustzijn zullen dan in elk geval tot het verleden behoren.

[ 24 ]

vat 79 

agenda

september Agenda van Vrijzinnig Antwerpen en bevriende verenigingen meer info ook bij de desbetreffende verenigingen Elke eerste maandag van de maand: De Grijze Geuzen Antwerpen Vormingsnamiddagen (zie verder in agenda). Locatie (tenzij anders vermeld): Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen.

Tijdstip: 14:00u, met voorafgaand: broodjeslunch vanaf 12:00u.

De Keukenprinsessen in het HuisvandeMens Antwerpen Elke maand toveren de lieftallige Keukenprinsessen – Bie, Rita en Mieke – het huisvandeMens Antwerpen om tot een heerlijk culinair en gezellig peperkoekenhuisje. Gewoon gezellig bij elkaar zijn, kletsen en af en toe eens een leuke activiteit. Deelname is gratis. Voor meer informatie, neem contact op met het HuisvandeMens antwerpen@demens.nu Data: 6 september, 25 oktober, 22 november en 13 december.

Nieuwjaarsreceptie: 17 januari 2020

2

Grijze Geuzen Antwerpen “Zoektocht naar een nieuwe erfwet”; Lezing door Prof. dr Hélène Casman Sinds 1 september 2018 is in België een nieuwe erfwet in werking getreden.

Wat is er veranderd en waarom? Hoe verloopt het proces voor het maken van een nieuwe wet en hoe groeit hierover consensus? Is dit een goede wet geworden en waarom?

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (’t Zuid) SE PT 14:00

5

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Vernissage tentoonstelling ‘Intermedium’ – Clara Laureys (informatie: zie “activiteiten in Out of a Box”, pag. 2) De tentoonstelling loopt tot 4 oktober; elke woensdag, donderdag en vrijdag van 14:00u tot 17:00u Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (’t Zuid) SE PT 19:30

11

huisvandeMens Antwerpen, i.s.m.

UPV Wetenschapspopularisering, Oudstudentenbond VUB (OSB), HV Vrijzinnig Antwerpen en Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘Out of a Box’ Lezing Prof. dr. Wim Distelmans: ‘Een waardig levenseinde’ (informatie: zie “activiteiten in Out of a Box”, pag. 2) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (’t Zuid) Aandacht! De locatie kan wijzigen; raadpleeg tijdig de kalender op www. antwerpen-demens.nu Deelname: Vrije bijdrage SE PT 20:00

11

HV HV Schijnvallei Oostrand i.s.m. met Willemsfonds en het oudercomité School de Boomgaard, Wommelgem “De anti-autoritaire opvoeding”, lezing door Bart Pepermans SE PT 20:00

Locatie: De Pastorie, Jozef Reussenslei 11, 2150 Borsbeek Deelname: inkom 4 EUR, leden HV en Willemsfonds 2 EUR Inschrijven: hvvschijnvalleioostrand@ gmail.com - info: 0475 716111

21

Boekvoorstelling “ Eerst is eerst” Auteur Jan Roskams signeert zijn boek na een inleiding door Etienne Wils. Roskams is de oudst-debuterende auteur van thrillers in het Nederlandstalige gebied.

Hij begon thrillers te schrijven toen hij al een tijdje met pensioen was.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (’t Zuid) SE PT 14:00

21

Willemsfonds Deurne Stadswandeling “De Vikingen in Antwerpen” We wandelen in de voetsporen van onze geschiedenis en bezoeken een Middeleeuwse kelder. De gids vertelt over verrassende feiten, geruchten en mythologie. We proeven van Viking hapjes en van een lekker kruidig drankje waarvan zowel onze tong als onze maag zich in het Walhalla zullen wanen.

Locatie: Hendrik Conscienceplein Deelname: leden € 15, niet-leden € 18 Info en inschrijven: Freddy LORENT: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@ wommelgem.be - www.willemsfonds.be SE PT 14:00

22

Vrijdenkend Mortsel aperitieflezing door Prof. Dr. Cathy Macharis over ‘de mobiliteit van morgen: op naar een humanere stad’ Locatie: Atheneum Mortsel, Molenstr. 2 Deelname: gratis Inschr.: vrijdenkend.mortsel@gmail.com SE P T 11:00

24

Willemsfonds Mortsel Bezoek met gids aan het “Huis van de Europese geschiedenis” (voorafgaand: lunch in restaurant museum) Locatie: Belliardstraat 135, 1000 Brussel (verplaatsing met de trein tot in treinstation Brussel-Luxemburg) Deelname: € 35 – incl. lunch - 3 gangenmenu met drank inbegrepen - en inkom museum (treinticket niet inbegrepen) Info en inschrijven (voor 2 september): Lisette De Clercq, Secretariaat Willemsfonds Mortsel - 03 440 29 07 of 0497 43 44 07 - willemsfonds.mortsel@ telenet.be SE P T 14:00

23

Willemsfonds Antwerpen Daguitstap met bus naar vernieuwd Afrika Museum Tervuren, met gids. Lunch: “Moambe“, een typisch Congolees nationaal gerecht in Bistro Museum.

Namiddag: bezoek aan art-deco “Villa Van Buuren” in Ukkel.

Plaats: vertrek om 9:00u - Vogelzanglaan.

Deelnameprijs: €79 voor leden; €85 niet leden (max. 30 personen) Info: secretaris Franck De Bock fdebockbe@yahoo.com SE P T 09:00

26

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Een verhaal achter een boek... Het nieuwste project van “Out of a Box” Herman Van Goethem spreekt over zijn boek “1942. Het jaar van de stilte” (Meer informatie over “Een verhaal achter een boek” verder in dit nummer) Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Inschrijven: https://forms.gle/ mXjYX6asUSv7wqfo9 of e-mail naar vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid) SE P T 20:00

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 25 ]

oktober 28

Willemsfonds Deurne ‘Oude Koeien aan de Costa del Sol’, een humoristische, muzikale voorstelling met vurige flamenco, klepperende castagnetten en een paar zoemende muggen! Deze toneelvoorstelling wordt gespeeld door Vera Puts, Karin Jacobs en Eric Goris (muziek: Jelle Cleymans) en wordt georganiseerd in samenwerking met DC Silsburg en Jongeren van Vroeger Kontakt vzw.

Locatie: Dienstencentrum Silsburg, Herentalsebaan 597, 2100 Deurne Deelname: € 12 (voorverkoop), € 15 (aan de inkom) Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@wommelgem. be - www.willemsfonds.be SEPT 14:30

3

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Vernissage tentoonstelling “Kunst+” (informatie: zie “activiteiten in Out of a Box”, pag. 2) De tentoonstelling loopt tot 1 november; elke woensdag, donderdag en vrijdag van 14:00u tot 17:00u Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (’t Zuid) OKT 19:30

6

Willemsfonds Antwerpen Optreden jazz saxofonist virtuoos Illia VASIACHKIN, geflankeerd door Ymre DENIS. Locatie: Maagdenhuis, Lange Gasthuisstraat 33, 2000 Antwerpen Deelnameprijs (inclusief receptie achteraf): €29 leden en €35 niet-leden.

Info: voorzitter Luc Storme (ludovic. storme@telenet.be) OKT 15:00

7

Grijze Geuzen Antwerpen “Medicalisering, individuele en maatschappelijke gevolgen” Lezing door Eline Cautaerts, medewerker projecten en communicatie bij van De Maakbare Mens vzw.

De geneeskunde is de voorbije decennia explosief gegroeid en de gezondheidszorg evolueerde mee. Maar... moeten we almaar gezonder zijn en is dat haalbaar? Voor elke kwaal een pil, ja, maar blijft dat betaalbaar? Worden we eigenlijk wel steeds gezonder?

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid) OKT 14:00

november

15

Willemsfonds Mortsel geleid bezoek aan CHOCOLAT NATION, het nieuwe droomfabriek voor chocoladeliefhebbers Locatie: Koningin Astridplein 7, Antwerpen Deelname: € 15 Info en inschrijven (voor 1 oktober): Lisette De Clercq, Secretariaat Willemsfonds Mortsel - 03 440 29 07 of 0497 43 44 07 - willemsfonds.mortsel@ telenet.be O KT

17

Willemsfonds Deurne Achter de schermen van Bourla (zie ook in dit nummer: “Opmerkelijke gebouwen”) Toneelhuis gunt ons graag een blik achter de schermen. We komen meer te weten over de geschiedenis van de het gebouw, de theaterconstructies en de ontwikkeling van het theater sinds de 19e eeuw.

Locatie: Bourla Schouwburg, Komedieplaats 18, 2000 Antwerpen Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@wommelgem. be - www.willemsfonds.be O KT 14:00

24

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” Een verhaal achter een boek... Het nieuwste project van “Out of a Box” Ingrid Vander Veken spreekt over haar boek “Zwijgen” (Meer informatie over “Een verhaal achter een boek” verder in dit nummer) Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Inschrijven: https://forms.gle/ UeFzsP3KF2hAbfYz8 of e-mail naar vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid) O KT 20:00

4

Grijze Geuzen Antwerpen “Honger en Dorst” - Lezing door Ilse Landuyt Ilse duikelt weer het verleden in, dit keer op zoek naar de geschiedenis van honger en dorst. Van de gebraden everzwijnen bij de Kleten tot onze moleculaire keuken. Van geestig, soms leerrijk en vooral lekker! Neem alvast een koffielepeltje mee...

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid) NOV 14:00

4

Willemsfonds Mortsel Geleid bezoek “Achter de schermen van de Opera” van Antwerpen Locatie: Frankrijklei 1, 2000 Antwerpen Deelname: € 10 Info en inschrijven (+ betalen, voor 1 oktober – max. 25 pers.): Lisette De Clercq, Secretariaat Willemsfonds Mortsel - 03 440 29 07 of 0497 43 44 07 willemsfonds.mortsel@telenet.be - rek. nr. BE50 9796 5301 5018 N OV 13:30

7

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, i.s.m. UPV Wetenschapspopularisering.

“Waarom vergissen wij ons zo vaak?

Over optische, akoestische en cognitieve illusies” Lezing door Prof. dr Jean-Paul Van Bendegem (informatie: zie “activiteiten in Out of a Box”, pag. 2) Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Inschrijven: forms.gle/ wj8SzPnWLsSo3wNF9 of met een e-mail aan vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail. com Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid) N OV 20:00

8

Willemsfonds Antwerpen Causerie door Prof. em. dr Hélène Casman over de aspecten van het nieuwe erfrecht.

Locatie: Maagdenhuis, Lange Gasthuisstraat 33, 2000 Antwerpen Deelnameprijs: €9 Info: voorzitter Luc Storme (ludovic. storme@telenet.be) N OV 14:00

12

‘Grenzen van de zelfbeschikking’, novemberlezing Atheïsme Vlaanderen.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen N OV 20:00

[ 26 ]

vat 79 

agenda december

14

Humanistisch Verbond Schijnvallei - Oostrand lezing over “Dementie” door prof.

Christine Van Broeckhoven Christine Van Broeckhoven vertelt over haar 30 jaar onderzoek. En hoewel er vandaag nog geen medicijn tegen dementie is, is er al veel vooruitgang geboekt.

Locatie: Polyvalente zaal “Den Boomgaard”, Antwerpsesteenweg 43, 2520 Broechem (Ranst) Inkom: 4 EUR, leden HV 2 EUR. Info en reservatie: hvvschijnvalleioostrand@gmail.com N OV 20:00

14

Willemsfonds Deurne Watson, Holmes en Ik: een driehoeksverhouding Een lezing door Johan Vandendriessche, over zijn onstuimige relatie met de onsterfelijke romanfiguren van Arthur Conan Doyle. Johan Vandendriessche werkt voor de Permeke Bibliotheek te Antwerpen en is werkend lid van The Sherlock Holmes Society of London.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen Deelname: leden € 5; niet-leden € 6 Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@wommelgem. be - www.willemsfonds.be N OV 20:00

21

Humanistisch Verbond Schijnvallei-Oostrand lezing door Yamina Krossa en Damya Laoui (onderzoekster VUB) over “Kankeronderzoek”.

Deze lezing is bedoeld om het onderzoek van Damya Laoui meer bekendheid te geven en hiervoor de nodige fondsen te verzamelen. Of: de inzet om een bruikbaar medicijn te vinden tegen kanker (immunotherapie).

Locatie: Gemeenschapscentrum ‘t Gasthuis, Turnhoutsebaan 199, 2110 Wijnegem.

Inkom: gratis. Met de steun van de Gezondheidsraad van Wijnegem.

Info en reservatie: hvvschijnvalleioostrand@gmail.com N OV 20:00

21

‘Grenzen van de zelfbeschikking’, novemberlezing Atheïsme Vlaanderen.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen NOV 20:00

23

23 november – 14:00u – Willemsfonds Deurne Vernieuwd erfrecht Professionele uiteenzetting door notaris Geert De Roeck over het bestaande en aangepaste erfrecht. Schenkingen, testamenten, zorgvolmachten, aangifte van nalatenschap, …. Al deze termen zullen aan bod komen en aan de hand van voorbeelden uit de praktijk worden uitgelegd. Vervolgens is het de bedoeling interactief te worden: iedereen mag vragen stellen. (samenwerking met VLAS en Davidsfonds Deurne) Locatie: Kriekenhof, Knyfstraat 19, 2100 Deurne Deelname: verdere informatie volgt.

Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@wommelgem. be - www.willemsfonds.be NOV 14:00

24

Willemsfonds Mortsel Poppentheater “Het nieuw Spelleke van Semini” Locatie: Cafe DEN BENGEL, Grote Markt 5, 2000 Antwerpen Deelname: € 10 Info en inschrijven (voor 1 september): Lisette De Clercq, Secretariaat Willemsfonds Mortsel - 03 440 29 07 of 0497 43 44 07 - willemsfonds.mortsel@ telenet.be - rek.nr. BE50 9796 5301 5018 NOV

15

Willemsfonds Deurne Algemene Vergadering Na de zeer korte, obligate Algemene Vergadering, treedt het Turkse ‘Lokman Ethno-jazz combo’ op, gevolgd door een aperitief, aangeboden door WF Deurne.

Dan volgt een facultatieve lunch (kaasen vleesschotel). De koffie /thee wordt ook door onze afdeling aangeboden.

Locatie: Sportcentrum Boeckenberg, Grensstraat 9, Deurne.

Tijdstip: Algemene Vergadering om 11 uur; concert om 11.30 uur. Deelname: concert is gratis; De lunch is inclusief aperitief en koffie/thee; exclusief dranken aan tafel.

Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@wommelgem. be - www.willemsfonds.be DEC 11:00

Voor informatie over de activiteiten in de regio Mechelen kan je terecht bij onze ‘zustervereniging’ VC De Schakel www.vcdeschakel.be Vrijzinnig Centrum DE SCHAKEL Mechelen |Steenweg 32 - 2800 Mechelen

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 27 ]

Stille leerlingen

Eline Ouwendijk

ONDERWIJS

een bank vooruit Groeien in zelfstandigheid, leren vertrouwen hebben in de eigen persoonlijke gevoelens, mondigheid ontwikkelen… ieder kind doet dit in een ander tempo. In elke klas ken ik leerlingen die erg geëngageerd mee volgen maar weinig zeggen. Sommige kinderen praten nu eenmaal graag in een groep en andere kinderen niet.

H

et is belangrijk dat leerlingen zich in de les veilig voelen. Juist daarom probeer ik dicht bij de leerlingen te staan. Als je als leerkracht jezelf kwetsbaar durft op te stellen, ervaren kinderen dat het prima is om open en eerlijk te zijn.

Zelf was ik een stille leerling. Ik vertel tegen mijn leerlingen dat ik op hun leeftijd helemaal niet zo makkelijk kon praten in de klas en dat ik dus begrijp dat het niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Dit geeft merkbaar ‘lucht’, het motiveert de ‘stillere’ kinderen om hun zegje te doen en anderen tonen meer begrip en respect.

Binnen ons prachtige vak niet-confessionele zedenleer pra-

ten we niet alleen, we doen ook van alles. Een tekening kan een verhaal ‘vertellen’ en de dialoog makkelijker maken. Terwijl je samen iets maakt ontstaan er als vanzelf fijne gesprekken. In kleine groepjes werken, elkaar in tweetallen vragen stellen, een rollenspel spelen; er zijn zeer veel manieren om op een veilige manier interactie te hebben. Het helpt om van tevoren opties te bieden zoals: wie wil mag dit presenteren voor de klas, als je liever blijft zitten is dat prima, je mag het ook visueel maken bijvoorbeeld door een tekening, je mag de klas ja/nee-vragen laten stellen, je mag iets schrijven…. Het bieden van een uitweg kan er voor zorgen dat kinderen toch zelf kiezen voor de ‘moeilijke’ optie. Het

blijft een proces van zoeken en uitproberen met als doel iedereen voldoende kansen te geven om in hun eigen tempo te oefenen in verschillende uitingsvormen.

Het is niet mijn streven om kinderen te ‘vormen’ naar de normen van een maatschappij waar ‘extraverte’ waarden meestal als waardevoller worden beschouwd. Mijn ervaring is dat er juist mooie dingen gebeuren kunnen gebeuren als een kind voelt dat het mag zijn wie het is….

Eline Ouwendijk: 10 jaar voor de klas 1e t/m 6e leerjaar basisschool Leefschool ‘Dagpauwoog’ Koningshooikt & Basisschool ‘De Boomgaard’ Wommelgem

vat 79 

Morele

Stel dat ik zou zeggen: ik kan u een mooie dure jas cadeau doen want hij is me te groot of te klein. U bent enthousiast want hij staat u prima en past perfect. Ik vertel er nadien bij dat hij vroeger van Marc Dutroux of een ander infaam sujet geweest is. Er is objectief gesproken niets mis met de jas, in tegendeel, het is een buitenkans, maar neen bedankt, toch liever niet. Het lijkt wel alsof die immateriële connotatie de jas besmet en besmeurd heeft.

En hier begint Max Schneider

[ 28 ]

A

ls het over vestimentaire spullen gaat is er weinig aan de hand; u koopt wel een andere jas. Maar iets analoog gebeurt er in de ideeën-, de standpunten- en meningenwereld en dat is veel nefaster.

Ik hoef voor humanisten de redenen niet op te sommen waarom we polariserende populisten van rechts én links met de nodige achterdocht zouden moeten benaderen. En waar u zich op dat politieke spectrum plaatst, daar heb ik mij niet mee te bemoeien. Maar het probleem is dat sommige politieke strekkingen een zodanige, aan walging grenzende, aversie oproepen, dat er verder niet meer moet geluisterd worden. Als zo’n opponent dan iets beweert dat, los van de al of niet verborgen perfide agenda, feitelijk juist en moeilijk te weerleggen valt, dan is dat voor sommigen toch per definitie onwaar en zelfs verwerpelijk. Commentatoren, die nochtans eerder tot rationeel denken in staat bleken te zijn, kruipen dan in de pen om met een verbeten gretigheid het licht van de zon te ontkennen. Dus niet alleen liefde, maar ook haat maakt blijkbaar blind.

Controverse in humanistische biotoop Het fenomeen doet zich voor in allerlei geledingen en debatten, maar in de humanistische biotoop manifesteert het zich vooral rond

de controverse over samenlevingsfricties. In de lovenswaardige ijver waarmee de gediscrimineerde medemens in bescherming genomen wordt, verliezen sommigen uit het oog dat godsdienstig of cultuurgebonden onzin en miserie nog altijd onzin en miserie blijven ook als ze afkomstig zijn van iemand die gediscrimineerd werd.

De vaak hallucinante hardnekkigheid waarmee sommigen onduldbaar gedrag gaan minimaliseren, ‘verklaren’ en uiteindelijk zelfs, tegen beter weten in, proberen goed te praten vindt zijn oorsprong in de aversie die ze voelen tegenover de politieke tegenstrevers die, wat had je anders verwacht, garen spinnen bij elke vorm van cultureel gebonden overlast of erger.

Ultra-toleranten en secularisten En hier begint het ernstig mis te lopen met het open debat waarop wij als vrijzinnigen altijd terecht fier geweest zijn. Twee groepen binnen onze eigen familie staan lijnrecht tegenover elkaar. De goedpraters, de begrijpers, de cultuurrelativisten, laten we ze de ‘ultra-toleranten’ noemen, aan de ene kant, tegenover, laten we ze ‘de secularisten’ noemen, zij die niet begrijpen waarom we driehonderd jaar tegen kerkelijke bevoogding

het ernstig mis te lopen met het open debat waarop wij als vrijzinnigen altijd terecht fier geweest zijn. gestreden hebben om dan nu ingevoerde godsdienstige miserie en religieuze herovering van de publieke ruimte te gaan rechtpraten. Ik heb van de ‘toleranten‘ geleerd dat, mocht ik opgegroeid zijn in een verge-

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 29 ]

besmetting lijkbaar gedepriveerde omgeving, dat ik dan misschien wel met even veel ressentiment in het leven zou staan. Maar het is niet omdat we iets begrijpen, dat we het ook moeten goedkeuren.

Hoe lang nog moeten wij onze religieuze en culturele kritiek on hold zetten omdat een rechts commentator vergelijkbare kritiek geuit heeft? Moeten wij onze steun en hulp aan moslim-apostaten opschorten omdat iemand ter rechterzijde ons voor geweest is? Moeten wij families met kinderen die geen dure buitenlandreizen kunnen betalen en dan maar zwembadplezier in eigen land zoeken, in de steek laten, omdat het meestal Marokkaanse ettertjes waren die de boel verziekt hebben?

Familieruzie?

Merkwaardig genoeg manifesteert die ‘ familieruzie ‘ zich vaak ook binnen het hoofd van één en dezelfde persoon. Je zou verwachten dat dat voor heel wat dissonantie zorgt, maar

ik heb de indruk dat ze het niet altijd zelf doorhebben. Sterker, ze zullen het met klem ontkennen. Je maakt het mee dat iemand fulmineert tegen een of andere vorm van godsdienstige claim op de publieke ruimte of het opdringen van de eigen religieuze regels aan iedereen. Om dan even later in hetzelfde gesprek te fulmineren tegen een politicus die dat ook beweert. Dat men ter rechterzijde de godsdienstkritiek niet altijd even fijnzinnig weet te formuleren verandert niets aan de eventuele correctheid van die kritiek.

Vrienden en kennissen uit mijn eigen vrijzinnig humanistische omgeving vertrouwen me soms ‘off the record’ toe dat ik niet alleen sta met mijn pleidooi voor een par-

De ‘secularisten’ nemen immers vaak watten in de mond omdat een verkeerd woord genoeg kan zijn om in het besmette kamp geduwd te worden. ler vrai. Ik kan me echter niet van de indruk ontdoen dat de ‘ultra-toleranten’ – misschien wel een minderheid in onze middens? - tóch de toon zetten. De ‘secularisten’ nemen immers vaak watten in de mond omdat een verkeerd woord genoeg kan zijn om in het besmette kamp geduwd te worden.

Meningsverschillen en debat zijn uitdagend en behoren tot ons DNA. Tegen inhoudelijke argumenten kan men zich immers met dialoog verdedigen, maar als je moreel proces gemaakt wordt middels sterk emotioneel geladen verwijten en verdachtmakingen, valt dat moeilijker te pruimen.

Bron: Kwintessens/Blog Humanistisch Verbond

[ 30 ]

vat 79 

weem

Oefeningen in

foto: Goddie Caubergh

Het is een wikken en wegen van wat nu werkelijk de kern is van het bestaan.

Een van de volhardendste aanjagers van het culturele leven in Hoboken is zonder twijfel muzikant, dichter en historicus Frank de Vos. Op 6 juni had hij de hand in een dubbelpresentatie van muziek en poëzie.

Kasteel Sorghvliedt was het stemmige decor voor de doop van een cd en een bundel gedichten.

moed BOEKBESPREKING

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 31 ]

Ik wou mijn eenzame stem beheersen, binnensmonds,

E

Erick Kila

en sfeer van weemoed omgaf de presentatie. De dichtbundel in kwestie (Verhalen van de zandloper) is namelijk het slotakkoord van de begin dit jaar overleden Guy Commerman.

Subtiel verlangen naar het voorbije spreekt ook uit de muziek die Quirilian (Frank de Vos en Jan Mertens) vastlegde op de cd Impromptu d’Automne. Zoals de titel al suggereert, gaat het om een ‘oefening’ in herfst, het seizoen van de melancholie.

Hij is een beetje een geval apart, Hobokenaar Frank de Vos. Al jaren lang organiseert hij goed bezochte evenementen met klassieke muziek en poëzie en daarbij betrekt hij gul zijn artistieke collega’s. Dit najaar maakt hij in het Antwerpse café Den Hopsack een begin met een reeks avonden onder de noemer ‘Historisch café’.

Iemand van het grote gebaar dus, en daarbij een man met een heel eigen smaak waar het poëzie en muziek betreft. Van de heersende appreciaties trekt hij zich geen donder aan. In zijn muziek volgt hij de traditie van de troubadours en in zijn poëzie geeft hij ongegeneerd blijk van een bevlogenheid voor het barokke. In beide genres zoekt hij graag het randje op van het gevoelige, het sentimentele. Wat opvalt aan de cd is het ongepolijste van de uitvoeringen. Hier is niet met oog op het absoluut perfecte geproduceerd. Het geheel doet eerder denken aan een ongedwongen optreden. De intentie en het gevoel staan voorop, waarbij de merkwaardige zang van De Vos (schake-

lingen van kopstem naar gewone stem) en het getokkel van de gitaren bijna de sfeer van de Herfsttij der Middeleeuwen oproepen. De nogal ‘hoofse’ inhoud van de teksten is daar eveneens debet aan.

De Vos vertoeft regelmatig in de Languedoc. De mens met een antenne voor geschiedenis loopt daar natuurlijk gemakkelijk een passie voor dichter-zangers uit de Middeleeuwen op. ‘Langue d’oc’ betekent de taal van Occitanië.

Het is de streektaal van wat we nu Languedoc (provincie in Zuid Frankrijk) noemen, de taal waarin de troubadours ooit dichtten en zongen. Jan Mertens, de tweede Quiriliaan, is naast bevlogen gitarist ook luitspeler.

Het duo heeft dus echt iets met de oude rondtrekkende minnezangers (maar kleedt zich tijdens optredens gelukkig gewoon 21e eeuws).

Ach ja, die weemoed… Guy Commerman laat ons een vleug na uit zijn vrijzinnige gemoed. In zijn bundel Verhalen van de zandloper overziet hij kalm, maar ook ongenaakbaar, zijn levenspad. Het is een wikken en wegen van wat nu werkelijk de kern is van het bestaan.

Schuifelend, fluisterend roert hij kleine en grote zaken aan. De hang naar het onvervulbare, het moeten erkennen van eindigheid en van falen: het zijn voor de denkende en zoekende mens gewaarwordingen die niet weg te drukken zijn.

Commerman presenteert zijn roerselen in de vorm van gedichten. Ze zijn als ingetogen schilderijtjes, opgehangen in een zaal met gedempt licht.

En soms doen ze pijn.

de klanken zwegen in talrijke talen, lippen lazen ontbladerde wachtwoorden, verwilderd, willoos. (…)

Ik wou mijn stomme stem nieuw leven inblazen, de slaap uit warrige woordenschat verslepen.

Alleen verroest gestamel en hese mond, luistervinken.

Quirilian - Impromptu d’Automne

Van de heersende appreciaties trekt hij zich geen donder aan

info en bestellen: fjdv341@proximus.be Guy Commerman – Verhalen van de zandloper www.kleinood-en-grootzeer.com

[ 32 ]

vat 79 

Enkele krant LEZERS SCHRIJVEN…

tijdens het ‘zomerreces’…

LEZER GERT TERNY REAGEERDE HIEROP MET VOLGENDE TEKST

Tot 1.000.0000 euro boete voor boten die drenkelingen op zee redden, wel te verstaan als het vluchtelingen zijn. Hoe ver kunnen we afglijden? Ik dacht dat we verplicht waren mensen in (levens)nood te redden. En dat iedereen het recht had op zoek te gaan naar een beter leven. Dat doet elk normaal mens.

R

Gert Terny

echtse regimes houden zich echter in hoofdzaak bezig met een elite en daar horen vluchtelingen of mensen die een beroep moeten doen op een sociaal vangnet niet bij. Zij zijn trouwens een doorn in het oog van elke prestigieuze projectontwikkelaar die alweer miljoenenflats wil neerplanten, liefs nog in gated communities.

De rest wil men op termijn het liefs zo ver mogelijk naar de buitenwijken van de stad of de dorpen verbannen, zodat de stad een Mekka wordt, maar dan wel met geen of uitsluitend stinkend rijke allochtonen en blanke bange mannen die het liefs overal ‘gated communities’ zien om het gepeupel zo veel mogelijk op afstand te houden.

Diversiteit en integratie dus enkel en alleen als je veel geld hebt. Toch in die gebieden. Het lijken mij zieke projecten, ontsproten aan zieke geldwolven...

Nu de formatierondes toch nog volop bezig zijn, hoop Ik dat een aantal politici de moed heeft om hier tegen in te gaan. Burgemeester De Wever heeft immers al meermaals duidelijk gemaakt dat Antwerpen er na zijn tweede ambtstermijn totaal anders moet uitzien.

Bouwreglementeringen zijn daaraan

totaal ondergeschikt en van geen of weinig belang.

Nu is Antwerpen één grote, slecht gesignaliseerde bouwwerf en worden - ondanks alle klimaatscenario’s - nodeloos massa’s benzine en diesel de lucht in gepompt omdat niemand nog op een aanvaardbare manier de stad in- of uitkomt en op de meest waanzinnige plaatsen eindeloos stil komt te staan of soms hallucinante omwegen moet maken. ( ik hou mijn hart vast als er in Antwerpen ooit een noodplan wordt afgekondigd en de stad snel ontruimd moet worden ).

Over de impact op het milieu hiervan, durf Ik zelfs niet meer na te denken. De grote bomen die de vervuiling gedeeltelijk zouden kunnen opvangen werden bovendien al menige tijd vakkundig gerooid.

De stad zal er dus inderdaad totaal anders gaan uitzien. Een stad voor shoppende superrijken (hoewel dat shoppen zich blijkbaar meer en meer uitsluitend op kledij lijkt te richten, want de Kloosterstraat, ooit het Mekka voor de antiek - en brocanteliefhebber,lijkt ook steeds meer van haar pluimen te verliezen. Wordt het centrum van Antwerpen dan toch een ‘gated’ speeltuin voor de allerrijksten,

waar op zijn best ook de hogere middenklasse welkom is, maar voor de doorsnee- burger - die willens nillens meer en meer naar de verloederde buitenwijken wordt verdreven - geen plaats meer is?

Een stad - zeker een stad die een metropool pretendeert te zijn - zou een miniatuurwereld moeten zijn.

Een weerspiegeling van de maatschappij. Niet alleen een stad waar alles vlot bereikbaar is ( bij voorkeur met openbaar vervoer en een wegennet dat veilig is voor automobilisten, de transportbedrijven die de winkels moeten bevoorraden en niet in het minst: fietsers, voetgangers én ook mindervaliden.

Ik vrees dat het huidige denkwerk niet altijd toereikend is om al deze uitdagingen het hoofd te bieden.

De visie ontbreekt ook en is soms wraakroepend.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 33 ]

tenkoppen Monsterboetes voor ngo’s, de arrestatie van de kapitein en tasers voor de lokale politie: Salvini’s controversiële veiligheidsdecreet is nu wet in Italië.

Italië: miljoen euro boete voor redden vluchtelingen uit zee

De allerarmsten kunnen met de auto de stad niet meer in, wegens te vervuilend. Daar valt uiteraard heel veel voor te zeggen, ware het niet dat men ook hier een middeleeuws systeem van aflaten heeft ingevoerd: als je maar voldoende betaalt kan het wel.

En als het gaat over supervervuilende cruiseschepen binnen de lage emissiezone: hoe meer, hoe liever. Dat spreekt voor zich.

“Money makes the world go around”. Wie het niet heeft, mag van de aardkloot vallen of ergens verzuipen in één of andere zee, afgeranseld worden in Kroatië of Hongarije ( onze Europese bufferzones tegen het Russische gevaar, corruptie en een quasi-fascistisch gedachtengoed nemen we er met de glimlach bij ) of als slaaf verkocht in één of ander Libisch kamp. We knijpen wel een oogje dicht. De drie aapjes, weet je wel: horen zien en zwijgen.

Desnoods doen zwijgen....

Italië meent het: tot 1 miljoen euro boete voor boten die migranten redden

Wie het wel heeft, wordt in een gouden troon de stad binnengedragen en staat - al naar gelang het beschikbare kapitaal - in min of meerder mate boven de wet. We kunnen ons zelfs niet meer troosten in een park of in de schaduw van een grote boom terwijl we naar het ruisen van de bladeren luisteren. De kale krielboompjes doen immers overal hun intrede. Nu ja, overal???

Natuur in de stad lijkt in Antwerpen te vermijden als pest en cholera. En waterpartijen ter verkoeling waar vogels zich even kunnen laven of als symbool voor deze ‘grootse’ havenstad, lijken al helemaal uit den boze. Ik kan enkel nog dromen van een stad als Annecy waar je - letterlijk- overal tuintjes, parken en waterpartijen aantreft en de vogels onophoudelijk hoort zingen. Mensen lopen er - vreemd genoeg- met een glimlach op het gezicht....

Maar Antwerpen is altijd een beetje reizen: telkens ik in de buurt ben van het Antwerpse operaplein, waan ik me in een verlaten Oost - Europese provinciestad. De wereld binnen handbereik dus. Ik hoop van harte dat Antwerpen er over enkele jaren totaal anders uitziet. Alleen vrees ik dat mijn visie een

beetje afwijkt van die van de projectontwikkelaars, betonboeren en bewindvoerders.

Laat ons hopen op een verfrissende wind, na deze hete zomer, waar velen wel in slaap gewiegd lijken.

Maar ik hou mijn hart vast …

[ 34 ]

vat 79 

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

COLOF O N KERN REDACT I E

Martine Konings | François Peeters REDACTIE, M EDEW ERKER S , T E K ST E N

Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor Jeannine De Laet | Erick Kila Max Schneider | Nelly Verfaillie Willy Raats | Eline Ouwendijk | Gert Terny EIN DREDACT I E

François Peeters

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.600 lezers en is een uitgave van vatvzw

VOR MG EVIN G VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

lucifer.be REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de onderaan vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr.

BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN I G I N G EN

HV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n HV Herentals ralf.celen@demens.nu n HV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be

Met de steun van

n HV Schijnvallei Oostrand hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n HV Mechelen info@hvvmechelen.be n HV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n HV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

avfantwerpen@gmail.com n Willemsfonds, afdelingen

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.be Deurne frank.de.fever@telenet.be Edegem-Mortsel lisenguy@telenet.be

met dank aan:

79

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 35 ]

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

“I wouldn’t compare it to sex, but it lasts longer.”

S TEPHEN HAWKING,

(Ik wil het niet vergelijken met sex, maar het duurt langer) over zijn voldoening van wetenschappelijke ontdekkingen

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com