Made-in-Europe Solutions Magazine november 2021 by Franc Coenen

Editie 4 / 2021

SOLUTIONS MAGAZINE

Wilting bouwt 3D printfacility voor klanten in hightech industrie

Grade 1 cleanliness niveau haal je niet met reinigen, dat vergt méér

Procesbeheersing belangrĳker voor DPT precisieverspaners

Maakbeurzen: als vanouds of zorgt coronacrisis voor een verandering?

INHOUD

3D printfabriek Wilting

Onbemand high mix low volume

Precisiewerk op 33 mm

Betrouwbaar precisieverspanen

Wilting presenteert op de Precisiebeurs de nieuwe 3D printfacility die het in Eindhoven heeft gebouwd. Sinds het voorjaar draaien twee metaalprinters continu om onderdelen voor hightech klanten te maken. Coverfoto: een van de AM-operators neemt de bouwplaat uit de AMmachine.

De RoboJob Tower sluit naadloos op de visie van Nossin FMI aan: automatiseren, zodat de vakmensen zich kunnen concentreren waar ze goed in zĳn. De automatisering zorgt voor 40 uren onbemande productie.

Stefan Ketelaars verruilde ASML voor Ketelaars Watches, zĳn eigen horlogemerk. Complexiteit als uitdaging om alles binnen een horlogekast van 33 mm te laten passen. Precisietechnologie als passie.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 2 -

Betrouwbaar precisieverspanen, dat is de uitdaging zegt Oliver Gossel, sales manager bĳ Röders TEC. Het gaat niet om één precisiedeel, maar dat het honderdste net zo nauwkeurig is als het eerste.

Gaat precisieindustrie eindelĳk 3D printen? Gaat de hightech supply chain in Nederland 3D printen? Wilting heeft afgelopen maanden in alle stilte in Eindhoven een 3D printfacility gebouwd. De toeleverancier uit de precisie industrie staat klaar om op te schalen, zegt directeur Adwin Kannekens in een interview in deze editie. Want met additive manufacturing kan Wilting functionaliteiten creëren die anders onmogelĳk zĳn. En om dat laatste draait het toch eigenlĳk al vele jaren? Met dat uitgangspunt is de Nederlandse precisie industrie groot geworden. Na een jaar coronapauze komt de sector weer bĳeen op de 20e editie van de Precisiebeurs. Want beurzen mogen weer. Maar hebben ze nog wel toekomst in het digitale postcorona tĳdperk? Drie beursorganisatoren gingen in discussie. Spoiler alert: de fysieke ontmoetingsplek als kernfunctie blĳft overeind. Maar het karakter van beurzen gaat wel veranderen. Zoals eigenlĳk alles altĳd verandert. Veel leesplezier, Franc Coenen

Made-in-Europe Solutions Magazine is een kwartaalmagazine over CNC-technologie, additive manufacturing en smart manufacturing. Verspreiding

Dutch Precision Technology

Zonder vakman geen goede PMI

digitaal en in print. Uitgave: Franc Coenen Publiciteit

De kansen voor de precisieverspaners nemen toe, zegt Eric Goorsenberg van branchevereniging Dutch Precision Technology. De uitdagingen groeien echter nog sneller.

Model Based Definition staat bĳ drie Vlaamse hogescholen op het lesprogramma. Studenten moeten zelf stukken maken op basis van hun eigen 3D model met PMI data.

Redactie: Franc Coenen e.a. Fotografie: Franc Coenen / Pixabay / Wilting / Odisee / SolidWorks / Stefan Ketelaars / Röders TEC / PolyWorks / GNT / Renishaw / 2-S / Mazak / Heidenhain / Phantom e.a. Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo Nederland T +31 46 4333123 redactie@made-in-europe.nu www.made-in-europe.nu

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 3 -

Nul afwĳkingen in 3D geprinte onderdelen niet reëel SUCCESS STORY Wilting produceert in eigen 3D printfacility hightech componenten

Hightech toeleveranciers zullen het

toeleverancier op twee 3D metaalprinters

vertrouwen van hun klanten moeten

onderdelen voor klanten uit de hightech

winnen als het om additive

industrie. “En we staan open voor een

manufacturing gaat. Tegelĳkertĳd

derde machine”, zegt commercieel

moeten de OEM’ers reële eisen gaan

directeur Adwin Kannekens. Op de

stellen aan 3D metaalgeprinte

Precisiebeurs lanceert Wilting de

onderdelen. Want nul afwĳkingen is

printfacility officieel. Dan zou de derde

bĳ geen enkele technologie de

machine wel eens snel kunnen volgen,

norm, zegt Adwin Kannekens van

want Adwin Kannekens ziet het begin van

Wilting. Bĳ de hightech

een omslag bĳ de klanten uit de hightech

toeleverancier 3D printen inmiddels

industrie. Al een jaar of acht werkt

twee DMP 350 FLEX metaalprinters

Wilting op het vlak van additive

24/7 onderdelen voor de hightech

manufacturing nauw samen met 3D

industrie.

Systems in Leuven. Zo heeft de hightech toeleverancier meerdere componenten

Producten waar gassen en vloeistoffen

voor klanten kunnen produceren die

doorheen stromen, componenten waarbĳ

zonder 3D printen onmogelĳk zouden

koeling essentieel is en alles wat

zĳn. Of in elk geval veel meer

lichtgewicht moet zĳn: dat zĳn de

processtappen zouden vergen. “Wĳ

onderdelen die steeds vaker geprint

geloven in 3D printen”, zegt Adwin

zullen worden.

Kannekens, terwĳl hĳ een warmtewisselaar pakt die hĳ steevast als

Wilting heeft een 3D printfacility

voorbeeld meeneemt naar klanten. De

gebouwd. Hier produceert de

technologie kan meerwaarde bieden in de hightech industrie. Dat start bĳ het design.

Wilting investeert in twee 3D metaalprinters van 3D Systems

Gefaseerde marktintroductie Door de samenwerking met 3D Systems (voorheen Layerwise) hebben de engineers van Wilting veel ervaring

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 4 -

kunnen opbouwen met ontwerpen voor 3D metaalprinten. Niet alleen om qua functionaliteit de meerwaarden te realiseren, ook om de onderdelen zo te printen dat ze goed opgespannen kunnen worden voor de nabewerking op de CNCmachines. Als Adwin Kannekens zegt dat Wilting gelooft in additive manufacturing, betekent dit niet dat de metaalprinters de CNC-machines gaan vervangen. “We kopen nog steeds CNC-freesbanken. 3D printen is een toevoeging bovenop onze mogelĳkheden.” Nu de businesscase van

Door de focus op de applicatie te leggen, gaan klanten eerder de toegevoegde waarde zien en durven ze sneller de stap naar 3D metaalprinten te zetten

een aantal onderdelen klopt, heeft Wilting zelf geïnvesteerd in een eigen

productie van Leuven naar Eindhoven

Wilting blĳft hierbĳ het eigen DNA trouw:

printfacility in Eindhoven. Begin dit jaar is

heel soepel verlopen. “We hebben alle

de focus blĳft de hightech machinebouw.

de eerste DMP 350 metaalprinter van 3D

programma’s een op een kunnen

“Manifoldachtige producten en

Systems geïnstalleerd voor Titanium

overzetten. Na het valideren van onze

structuurdelen die lichter moeten zĳn. Bĳ

Grade 23; in het voorjaar volgde al de

machines, printten we direct goede

dergelĳke toepassingen kunnen we

tweede, identieke machine voor Titanium

producten.”

functionaliteiten creëren die

Grade 1. “Ook toepassingen in RVS zĳn

conventioneel niet mogelĳk zĳn.” 3D

gevraagd. Die laten we in Leuven printen,

Koeling, stroming en lichtgewicht

metaalprinten zorgt er daarnaast voor dat

omdat we niet het materiaal willen

De designvrĳheid ten opzichte van

onderdelen die tot nog toe meerdere

wisselen. Dat is te tĳdrovend. Zodra we

subtractieve bewerkingstechnieken leidt

bewerkingsstappen na elkaar vergen, in

voldoende producten hebben in RVS,

tot oplossingen die met verspanende

één keer gemaakt kunnen worden en dan

komt er een derde machine,” zegt Adwin

technologie niet mogelĳk zĳn. Dat geldt,

enkel nog nagefreesd hoeven te worden.

Kannekens. Dankzĳ de jarenlange

zegt Adwin Kannekens, vooral voor

De ervaringen die Wilting heeft

samenwerking met 3D Systems en het

toepassingen waarin koeling nodig is,

opgedaan, tonen aan dat de

feit dat de technologietransfer onderdeel

waarin gassen of vloeistoffen

laserpoederbed metaalprinttechnologie

is van het contract met de 3D

getransporteerd worden; en waarvoor

voor deze toepassingen productierĳp is.

printerfabrikant, is de overgang van de

lichtgewicht constructies gevraagd zĳn.

De machines leveren een consistente

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 5 -

“Met additive manufacturing kunnen we functionaliteiten creëren die conventioneel niet mogelĳk zĳn” kwaliteit en, belangrĳk bĳ manifolds,

nabewerkingen gebeurt door een aantal

onderdelen zĳn 100% lekdicht. “Wĳ zien

medewerkers uit een interne pool, die

hier geen beperkingen meer”, zegt Adwin

doorgaans frees- en draaiwerk afbraamt.

Kannekens. Bĳ structuurdelen hoeven die

“Het is perfect dat we de medewerkers

er evenmin te zĳn. Hier speelt echter de

uit de eigen groep hebben kunnen halen.

vraag hoe aan te tonen dat de

Zĳ weten het belang van

onderdelen bestand zĳn tegen de

kwaliteitsborging, waarom we data

mechanische belasting. “Structuurdelen

loggen en analyseren. Ze passen dit uit

zĳn kritische delen. We kunnen echter

zichzelf toe bĳ 3D printen. Zo denken we

niet elk deel testen tot aan de grens”,

de AM-productie naar een nog hoger

legt Adwin Kannekens uit. Daarom

niveau te brengen.”

onderzoekt Wilting samen met het NLR of men dit met zogenaamde witness

Winnen van vertrouwen

samples die meegeprint worden,

Adwin Kannekens vindt de inbedding van

afdoende kan aantonen.

de technologie in de reguliere kwaliteitsborging bĳ Wilting belangrĳk.

Meerdere processtappen

Dat Nederland achterloopt als het gaat

Wilting 3D print op de beide DMP FLEX

om additive manufacturing van hightech

350 machines vooral repeterende orders.

onderdelen, komt vooral door gebrek aan

Omdat dit planbaar werk is, besteedt

vertrouwen in de technologie bĳ de

men het thermisch nabehandelen uit. De

OEM’ers. Dat laatste is niet altĳd terecht.

iets langere doorlooptĳd is geen

“Wĳ moeten dat vertrouwen winnen,

probleem. Na de warmtebehandeling

maar opdrachtgevers zullen ook met

worden de onderdelen met draadvonken

reële eisen moeten komen.” Nul

van de bouwplaat verwĳderd en daarna

afwĳkingen in het materiaal is bĳ geen

doen eigen medewerkers de manuele

enkele technologie de norm, geeft hĳ als

nabewerking in de printfacility. Deze

voorbeeld; bĳ smeden of gieten

stappen behelzen zowel stralen als het

accepteert men insluitingen in het

handmatig verwĳderen van

materiaal die groter zĳn dan bĳ laser

supportstructuren. Hierna worden de

poederbed metaalprinten. Zelfs als je vol

onderdelen CNC nagefreesd voor de

materiaal koopt om te frezen, zĳn

noodzakelĳke nauwkeurigheid. Adwin

afwĳkingen in de norm toegestaan. “Bĳ

Kannekens is trots dat Wilting de

3D printen focussen klanten op perfectie.

medewerkers voor de printfacility heeft

We zullen gezamenlĳk naar een

gerekruteerd uit het eigen medewerkers‐

tolerantieveld moeten gaan waarmee we

bestand. Eén van de vroegere

beide kunnen leven. Want als we pas

projectleiders én een medewerker van de

gaan 3D metaalprinten wanneer we nul

kwaliteitsafdeling hebben de dagelĳkse

insluitingen garanderen, zullen we nog

verantwoordelĳkheid voor de printfacility.

lang moeten wachten”, zegt Adwin

Het afbramen en andere mechanische

Kannekens.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 6 -

Adwin Kannekens is overtuigd dat Wilting met deze stap klanten betere oplossingen kan aanbieden dan zonder additive manufacturing

Betere oplossing

warmtewisselaar vereenvoudigen? “Ook

De beschikbaarheid van een eigen

dat is gelukt door de warmtewisselaar in

printfacility vergemakkelĳkt de

één keer met een ander onderdeel te

samenwerking met klanten in die zin dat

printen waardoor de inbouw eenvoudiger

de projectmanagers veel sneller kunnen

wordt voor de klant.” Bovendien vallen bĳ

schakelen met name op het vlak van de

Wilting productiestappen weg, zoals het

maakbaarheid van ontwerpen. “Vanuit de

laserlassen, wat een positief effect heeft

printfacility krĳgen ze nu sneller en

op de kostprĳs. Adwin Kannekens: “Je

gemakkelĳker de ondersteuning.

moet niet bezig zĳn met wat de

Daarnaast kunnen we de 3D printers

technologie kan of wat deze niet kan.

beter integreren in onze

Door de focus op de applicatie te leggen,

kwaliteitsborging.” Adwin Kannekens is

gaan klanten eerder de toegevoegde

overtuigd dat Wilting met deze stap

waarde zien en durven ze sneller de stap

klanten betere oplossingen kan

naar 3D metaalprinten te zetten.” Zeker

aanbieden dan zonder additive

als ze weten dat Wilting de AM-

manufacturing. Hĳ pakt de

technologie geïntegreerd heeft in

warmtewisselaar erbĳ om aan te tonen

reguliere kwaliteitsborging. Eigenlĳk in

hoe in een aantal designiteraties de

het DNA van de hightech leverancier.

Zowel de operators als de medewerkers die de onderdelen nabewerken, komen uit de eigen geledingen van Wilting.

warmtewisselaar zelf 30% lichter werd, de functionaliteit beter door het

Wilting presenteert de printfacility op de

optimaliseren voor additive

Precisiebeurs in ’s Hertogenbosch.

manufacturing en de capaciteit zelfs is

www.wilting.eu

verdubbeld. “En toen kwam de klant met de vraag kunnen jullie de inbouw van de

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 7 -

Collaboratieve Robot

COBOT Betrouwbaar • Veilig • Stabiel

Switch on the Future Automatiseringspartner voor de industrie SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 8 Dormac Cobots | Doosan Robotics | Breeuwhamer 25 l 1648 HG De Goorn | info@dormac-cobots.nl | www.dormac-cobots.nl

Automatiseer de workflow

CAD & MBD

SolidWorks breidt set tools uit om digitalisering workflow vorm te geven Automatisering in de maakindustrie wordt vaak geassocieerd met robotisering. Bedrĳven doen er goed aan ook naar automatisering van hun workflow te kĳken, zegt SolidWorks CEO Gian Paolo Bassi. De stap naar Model Based Definition is een stap naar de toekomst waarin fysieke 2D tekeningen niet meer nodig zĳn. Dat is niet de enige drĳfveer achter de digitalisering van de workflow die bĳ SolidWorks in 2022 nog meer vaart krĳgt.

De coronapandemie heeft wereldwĳd de kĳk op de industrie veranderd: bedrĳven zĳn zich bewust geworden dat ze van de ene op de andere dag hun bedrĳfsvoering moeten kunnen aanpassen, bĳvoorbeeld vanwege verstoorde toeleveringsketens. Veerkracht en flexibiliteit zĳn belangrĳker geworden, zegt Gian Paolo Bassi, CEO van SolidWorks. Digitale continuïteit “De pandemie heeft ons allemaal veranderd”, vervolgt hĳ. De verbondenheid met anderen in en buiten het bedrĳf is prominenter voelbaar. De digitale continuïteit krĳgt nog meer prioriteit, want bedrĳven beseffen dat ze snel moeten kunnen reageren op veranderingen in hun toeleverketens. Met digitale workflows zĳn maakbedrĳven

Om studenten en professionals bĳ zowel bedrĳven als overheden verder op te leiden, heeft Dassault Systèmes het 3DEXPERIENCE Edu Centers of Excellence-programma gelanceerd. Deze opleidingscentra werken samen met het bedrĳfsleven in sectoren als lucht- en ruimtevaart, automotive, energie en elektronica. Hierbĳ worden virtuele werelden die ontwikkeld zĳn met het 3DEXPERIENCE-platform gecombineerd met state-of-theartapparatuur voor de moderne werkplek.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 9 -

De twee nieuwe paradigma’s in engineering zĳn generative design en topologie optimalisatie

flexibeler. Ze zĳn veerkrachtiger om in te spelen op onverwachte gebeurtenissen. Dat is geen luxe, meent Gian Paolo Bassi. Het is de realiteit van vandaag en daarom zal Industrie 4.0 nog meer op de voorgrond gaan treden. “Bedrĳven moeten hun onderneming van de ene op de andere dag kunnen aanpassen aan de nieuwe realiteit. Supply chains draaien om samenwerking op engineering vlak.” Dat is de ontwikkeling waar SolidWorks met de lancering van het 3D Experience platform op heeft ingezet. Dit is al enkele jaren gaande; de softwareontwikkelaar ziet het laatste anderhalf jaar een

Met de Step 242 file kunnen bedrĳven de productie automatisch gaan programmeren

versnelling. Daarom wordt IQMS als onderdeel van Delmia Works toegevoegd aan het 3D Experience Worksportfolio, een ERP-applicatie specifiek voor maakbedrĳven. Met deze softwaretools organiseren maakbedrĳven hun productieprocessen en kunnen ze orders

Nieuwe features en snellere prestaties

door de hele fabriek volgen zodat ze voortdurend zicht houden op de status ervan. Gian Paolo Bassi: “Dat kun je niet

SolidWorks voegt een groot aantal nieuwe features toe aan de 2022 release van de desktop versie. Er zĳn echter ook veel verbeteringen op de achtergrond doorgevoerd, werd tĳdens de presentatie benadrukt. De focus heeft mede gelegen op de prestaties van de software, zodat functionaliteiten sneller en gemakkelĳker gebruikt kunnen worden en de software soepeler loopt. Op het 3D Experience Works platform worden steeds meer tools van de andere oplossingen uit het portfolio van Dassault Systèmes geïntegreerd, zodat ze rechtstreeks vanuit SolidWorks gebruikt kunnen worden. Een volledig overzicht van What’s New in 2022 vind je hier.

meer met de hand bĳhouden. Daarom voegen we tools zoals Enterprise Resource Management toe aan het 3D Experience Works portfolio, dat daarmee weer een stuk completer wordt.” De data die hiermee gegenereerd worden, kan men benutten om knelpunten op te sporen en processen te optimaliseren. Duurzame oplossingen Er speelt echter meer. Wat misschien nog wel belangrĳker is, is dat de wereld

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 10 -

ingrĳpend aan het veranderen is. “We

ontwikkelingen die gaan komen.

moeten alsmaar moeilĳkere problemen

Daarmee gaat automatisering veel verder

oplossen. Problemen die verder gaan dan

dan de robotisering in de productie. Het

economische aspecten.” Dit jaar heeft

vergt de nieuwe softwaretools. Het

SolidWorks voor het eerst het begrip

belang van simulatie neemt toe, zodat

duurzaamheid meegenomen in de

engineers vertrouwen hebben in hun

ontwikkeling. Als engineer moet je

ontwerpkeuzes. Naast simulatie en

namelĳk de impact van wat je ontwerpt

automatisering van de workflow wordt

en maakt op de wereld kennen; deze

integratie de derde pĳler onder de

volledig begrĳpen. De topman van

ontwikkelingen. Integratie wordt het

SolidWorks heeft het dan vooral over hoe

moeilĳkste onderdeel. “We hebben een

je omgaat met grondstoffen. “De twee

gemeenschappelĳke taal nodig.”

nieuwe paradigma’s in engineering zĳn

SolidWorks belooft tĳdens 3D Experience

generative design en topologie

World, begin 2022, de eerste glimp te

optimalisatie”, zegt hĳ. Want hoe je in het

tonen van deze toekomstige oplossingen.

ontwerp en maakproces van producten

Live, want het evenement voor de meer

omgaat met materiaal, zal steeds

dan 5.000 engineers gaat in 2022 weer

belangrĳker worden om nog duurzaam te

fysiek door in Atlanta. Ook dat is nieuw in

kunnen produceren.

2022 ten opzichte van 2021.

Model Based Definition De ultieme verandering als gevolg van de digitalisering is het samenkomen van de virtuele en fysieke wereld, de digital twin en het echte product. Model Based Definition is de eerste stap in die richting. Hierbĳ worden de maakdetails aan het 3D model gekoppeld en dan automatisch verwerkt, zoals toleranties en oppervlakteafwerking. Nu nog staat deze informatie vaak op papier; pfd’s die de werkvloer opgaan. “Waarschĳnlĳk heb je in de toekomst geen fysieke tekeningen meer nodig om het fysieke onderdeel te maken. De CNC-machine leest dan direct het 3D model met de informatie in”, kĳkt de SolidWorks topman vooruit naar

h t t RXP601DSH

HOOGSTE PRECISIE 5-ASSIGE BEWERKINGEN

VERKOOP@DYMATO.NL +31 (0)318 550 800

WWW.DYMATO.NL

EXCLUSIEF RÖDERS PARTNER NL & BE

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 11 -

Onbemand high mix low volume Best Solution

Automatisering loopt al bĳna twintig jaar lang als een rode draad door de hele manier van werken bĳ Nossin Fĳnmechanische Industrie. Alleen als CNC-machines ‘s nachts en in het weekend veel onbemande uren kunnen maken, heb je in Nederland een overlevingskans als je seriematige productie levert, zegt Robert Nossin, directeur. Als je na zes uur bĳ Nossin FMI aanbelt, is de kans dat iemand je binnenlaat klein. Het licht in de werkplaats is dan uit. Maar de precisie CNC-machines draaien ongestoord door. “Onze doelstelling is dat rond vĳf uur iedereen naar huis kan en de machines twee shiften onbemand doordraaien”, zegt Robert Nossin, de tweede generatie in het familiebedrĳf in Beek en Donk. Minder manafhankelĳk Zĳn vader Hans Nossin heeft in 2004 de

RoboJob Tower sluit naadloos aan op automatiseringsvisie Nossin FMI SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 12 -

Nossin bewerkt op RoboJob Tower 40 uur zonder tussenkomst operator basis gelegd voor de inmiddels ver

U3000 kunnen worden geplaatst. Nossin

doorgedreven automatisering. Toen

FMI is uiteindelĳk een launching

Nossin’s grootste klant in dat jaar

customer geworden voor dit unieke

aankondigde dat de modulebouw voor de

automatiseringsconcept. Uniek omdat

productielĳnen voor beeldbuizen zou

door de servogrĳper en de mogelĳkheid

stoppen, heeft hĳ het roer omgegooid.

spantangen te wisselen, onbemande high

Als je in een land met relatief hoge

mix low volume productie nog beter

loonkosten high mix, low volume wilt

ingevuld kan worden. Het wisselen van

produceren, moet je minder

de Hainbuch spantangen vergt zo’n twee

manafhankelĳk worden. Robert Nossin:

minuten, onbemand. De robot wisselt

“In 2004 zĳn de eerste geautomatiseerde

moeiteloos van een 2- naar een 3-

machines gekomen. We kopen sindsdien

puntsgrĳper, zodat niet alleen ronde

enkel nog machines mét automatisering.

delen maar ook kubische werkstukken die

We willen zo min mogelĳk insteltĳd als

Nossin op de Okuma Multus U3000

een product eenmaal is vrĳgegeven.” Ook

compleet bewerkt, uitgenomen kunnen

de keuze voor aluminium als belangrĳkste

worden. Doordat de RoboJob Tower de

materiaal past in de visie op manarme

spantangen wisselt, beperkt de

productie. Het RoboJob Tower

onbemande productie zich niet tot één

automatiseringsconcept sluit naadloos

product of een productfamilie die past

aan op deze visie. Toen de Belgische

binnen de afmetingen wat de grĳper

systemintegrator voor de verspanende

aankan. Robert Nossin: “De

industrie het concept twee jaar geleden

spantangwisseling is voor ons belangrĳk.

bĳ de Nederlandse toeleverancier op tafel

Gemiddeld wisselt de robot zo’n vĳf keer

legde, was Robert Nossin meteen

in een nacht de spantangen.” En de

enthousiast. Een ruime omslagcapaciteit

flexibel instelbare lades bieden de ruime

op een klein oppervlak, een robot die

opslagcapaciteit die de toeleverancier

automatisch de Hainbuch spantangen

zocht. “Als we producten zouden maken

wisselt en een magazĳn met

met een lange cyclustĳd, kwamen we

verschillende grĳpers waaronder de

best het weekend door. Onze cyclustĳden

servogrĳper zodat producten tot 260 mm

zĳn relatief kort omdat we vooral

rond of kubische delen automatisch

aluminium bewerken. Daarmee komen

vanuit de Tower in de Okuma Multus

we de hele nacht door tot een deel in de

De RoboJob Tower zoals die bĳ Nossin FMI staat, wisselt de Hainbuch spantangen in het Okuma Multus U3000 draaifreescentrum.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 13 -

“Als we alle handelingen automatiseren, kunnen onze vakmensen zich concentreren op hun vak waar ze goed in zĳn”

Robert Nossin bĳ de RoboJob Tower, waarmee de aluminium verspaner tot 40 uur onbemand wisselende batches produceert.

volgende ochtend. Het langste

voorraden beschikken, zonder dat de klant

dat we onbemand hebben

hier iets voor hoeft te doen. De

gewerkt zonder tussenkomst is

toeleverancier kĳkt mee in hun

40 uur geweest.” De capaciteit

voorraadsysteem en zorgt dat de

van de RoboJob Tower, bĳ Nossin

afgesproken onder- en bovengrens nooit

28 lades met een eigen inlay, is

worden overschreden. Het RoboJob Tower

voldoende voor de

systeem past precies in dit

aluminiumverspaner. “Anders

toeleveringsconcept. Als een product

kom je met de gereedschappen

eenmaal is vrĳgegeven, is de manuele

in de knoei”, merkt Robert Nossin

omsteltĳd bĳ een repeatorder minimaal. De

op. Het is efficiënter om zaterdag

robot stelt zelf de multitasking machine om

even terug te komen om de cel

op een ander product. “Zonder onbemande

opnieuw te beladen en de

uren heb je in Nederland geen

snĳplaten in de turret te

overlevingskans als je seriematig

vervangen.

produceert.”

Concurrerende prĳzen en

Groeien ondanks schaarste aan

flexibiliteit

vakmensen

Door de vele onbemande

Dat helpt Nossin FMI nog een ander

spindeluren die Nossin FMI

probleem te tackelen: de schaarste aan CNC-

draait, kan de toeleverancier aan

vakmensen. Dankzĳ automatisering is het

de halfgeleider, medische en

bedrĳf de afgelopen jaren gegroeid zonder

andere hightech sectoren,

dat het aantal medewerkers sterk is

concurreren qua kostprĳs. Dat

toegenomen. “Door te automatiseren,

alleen is echter niet meer

kunnen we de vakmensen efficiënter

voldoende in de huidige markt.

inzetten. Onze vakkennis zit tegenwoordig

Flexibiliteit telt minstens zo

veel meer in de systemen.” Bĳ Nossin FMI

zwaar, ervaart Robert Nossin:

zorgen de ervaren CNC-vakmensen voor het

“Als je niet competitief bent qua

programmeren van de machines, het maken

prĳs, dan houdt het op. Je moet

van de opspanningen en de productie van de

daar bovenop flexibel kunnen

eerste serie. Hĳ geeft het voorbeeld van een

toeleveren, dat vinden klanten

hoogwaardige machineframe dat

zeker zo belangrĳk.” Voor een

tegenwoordig geautomatiseerd op een van

aantal klanten uit de hightech

de machines wordt gemaakt. “Toen we er 14

industrie zorgt Nossin FMI dat de

jaar geleden mee begonnen, was er één

klanten altĳd over minimale

man die het kon maken. Nu produceert de

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 14 -

robot het.” Geven de CNC vakmensen een

belangrĳk. Net als zorgen dat geen spaan

onderdeel vrĳ voor de geautomatiseerde

de deur blokkeert. “Daarom hebben we

productie, dan nemen de operators het

zelfs op de deuren douches geplaatst”,

over. Zĳ zorgen dat de RoboJob Tower en

legt Robert Nossin uit. Een betrouwbare

ook de andere cellen beladen worden, dat

partner is eveneens onmisbaar. “Zo’n

de juiste gereedschappen in het magazĳn

partner is superbelangrĳk. Als we zelf niet

zitten enzovoort. Voor de

uit een probleem komen, moet er direct

standtĳdbewaking van de

iemand klaar staan. RoboJob pakt dat

gereedschappen gebruikt de

heel goed op. Ze kunnen op afstand onze

toeleverancier het bewakingssysteem van

data simuleren en komen dan met een

RoboJob. Zodra de joblĳst wordt

oplossing.” De metaalondernemer bedoelt

ingeladen, rekent de besturing van de

met het woord partner ook een partĳ die

RoboJob Tower automatisch uit of de

meedenkt en mee ontwikkelt.

standtĳd van de gereedschappen nog

Automatisering stopt namelĳk niet.

voldoende is om de orders te verwerken.

Hoewel Nossin FMI met de RoboJob

Breekt onverhoopt een keer een tap, dan

Tower bĳna twee dagen onbemand kan

zoekt de besturing automatisch naar een

produceren, droomt Robert soms over een

andere order waarvoor dit ene

volgende stap. Zĳn ultieme doel is de

gereedschap niet nodig is. Hierdoor valt

inlays in de RoboJob Tower automatisch

de productie nooit helemaal stil. Op dit

te beladen en de producten die klaar zĳn

moment laden de operators de joblĳsten

manloos uit te nemen. Hersenspinsels, zo

nog handmatig in, op basis van de

bestempelt hĳ deze ideeën. “Als we alle

weekplanning. “We gaan dit in de

handelingen automatiseren, kunnen onze

toekomst automatisch doen vanuit het

vakmensen zich concentreren op hun vak

ERP-systeem. De Tower is hierop

waar ze goed in zĳn.”

voorbereid”, blikt Robert Nossin alvast vooruit. Partner in ons proces Met bĳna twee decennia ervaring met geautomatiseerde productie van kleine series, weet men bĳ Nossin FMI dat de robotcel weliswaar belangrĳk is, maar slechts een deel van de oplossing vormt. Gereedschapbreukcontrole en -standtĳdbewaking zĳn minstens zo

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 15 -

Precisiewerk op 33 mm Vakmanschap en digitaal Stefan Ketelaars heeft een carrière als electrical engineer bĳ ASML verruild voor die van horlogemaker omdat hĳ vond dat er te weinig tĳd overbleef voor de echte techniek. Hĳ heeft nu zĳn handen vrĳ om steeds complexere mechanische horloges te ontwerpen, de onderdelen te produceren en als het nodig is, zelfs de machines te bedenken en te maken die voor dit precisiewerk nodig zĳn. Ketelaars Watches is succesvol. Zelfs om op de wachtlĳst te komen, is er een wachtlĳst. Stefan Ketelaars heeft net zĳn machinewerkplaats klaar. Een verbouwde garage, naast zĳn nieuwe woonhuis in het hart van de Nederlandse hightech maakindustrie. “Op deze 20 vierkante meter gebeurt het allemaal”, zegt hĳ lachend als hĳ de deur opent. Meer heeft hĳ niet nodig voor zĳn laptop, de zelf gebouwde CNC-freesmachine die hĳ met een Sony Playstation controller bedient, ’s wereld eerste vertandingsmachine voor de horloge-industrie die automatisch corrigeert en omstelt naar de volgende tand - ook een eigen idee. En nog een handvol andere machines, microscopen en gereedschappen die hĳ nodig heeft

Er zit meer dan duizend uren tekenwerk in de 350 onderdelen SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 16 -

Stefan Ketelaars verruilt loopbaan in hightech machineindustrie voor die van horlogeontwerper en -maker om de Ketelaars Watches te produceren.

ondanks een diameter van 5,5 mm voor

Een uit de hand gelopen hobby?

deze twee elementen, slaagt hĳ erin om alle onderdelen uit een 37 mm uurwerk

Meer dan duizend uren tekenwerk

te verkleinen tot een uurwerk van 33 mm

Al tĳdens zĳn hbo-studie Elektrotechniek

diameter inclusief een 3D maan en

is Stefan aan de slag gegaan met

wereldbol complicatie. “Er zit meer dan

horloges. Toch was hĳ vastberaden

duizend uren tekenwerk in om de 350

verder te gaan als elektrotechnicus.

onderdelen te ontwerpen.” Al dit zal

“Alleen bleek het werk anders te zĳn dan

geplaatst worden in een kast met een

verwacht. Twintig procent van de tĳd was

diameter van 39 mm en 9.5 mm hoogte.

ik met techniek bezig, de rest met alles er omheen.” Stefan wil met techniek bezig

Autodesk Fusion 360

zĳn, niet met meetings. Na enkele jaren

In het begin tekende hĳ elk onderdeel

overdag aan de machines van ASML te

van de horloge met de hand.

hebben gewerkt en ’s avonds en in de

Ondertussen tekent Stefan alles in

weekends aan zĳn eigen horloges, heeft

Autodesk Fusion 360. Een oom zette hem

hĳ het roer omgegooid. Ketelaars

op het spoor van de cloudgebaseerde

Watches is zĳn full time werkomgeving.

CAD-software toen Stefan zei te willen

Time in motion is zĳn eerste eigen

professionaliseren. Vanaf zĳn eerste

horlogemodel, opgevolgd door 3D Terra

kennismaking is hĳ enthousiast over het

in Motion. Hĳ voegt steeds meer

gebruiksgemak van de software van

complicaties, jargon voor mechanische

Autodesk. “Als je 25 tutorials op YouTube

features, toe. “De uitdaging is het

bekĳkt, kunt je al veel doen. Als je

horloge toch zo dun mogelĳk te houden”,

daarna tegen problemen aanloopt, helpen

legt Stefan uit. 3D Terra in Motion dankt

de community en de feedback van

z’n naam aan de wereldbol in het horloge

Autodesk zelf je snel weer verder.” Hĳ zou

die op 24 uur tĳd precies één keer rond

niet meer zonder de CAD-software

z’n as draait. De horlogemaker graveert

kunnen. Zĳn nieuwste model dat eind dit

en schildert deze wereldbol zelf. Zĳn

jaar op de markt komt, de Terra Luna,

nieuwste model waar hĳ al jaren aan

kun je wel bedenken maar in je hoofd

bezig is genaamd Terra Luna zal niet

kun je niet meer alle onderdelen in hun

alleen een 3D wereldbol, maar ook een

samenhang zien. “Je kunt dat allemaal

3D maan complicatie bevatten en

niet meer bevatten. Je hebt echt een 3D

De gemiddeld 350 onderdelen moeten passen binnen 33 mm rond en 7.5 mm hoog

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 17 -

Nederlands horlogemerk zo succesvol dat er zelfs een wachtlĳst voor de wachtlĳst bestaat tekenprogramma nodig. Al is het maar

freesmachine niet de toleranties haalde

om te ontdekken waar je nog ruimte hebt

die ik wil, ben ik gaan nadenken over een

voor onderdelen.” De gemiddeld 350

nieuwe machine. Volgend jaar komt er

onderdelen moeten immers passen

een epoxygranieten onderstel onder om

binnen de 33 mm rond en 7.5 mm hoog

de eigen frequentie nog beter te dempen

(de horlogekast is 9.5 mm hoog). “Ook

en de nauwkeurigheid verder te

voor de renders is Fusion 360 ideaal.”

verhogen.” Omdat hĳ in een gebied van

Autodesk Fusion 360 is méér dan een

10 bĳ 10 centimeter freest, spelen

CAD-programma. De CAM-module zit er

thermische effecten geen rol bĳ de

ook bĳ. Stefan: “Ik selecteer de post-

nauwkeurigheid. De positionering is des

processor en genereer de G-code. Klaar.”

te belangrĳker voor het precies inpersen

Van de simulatiemodules gebruikt hĳ

van lagers, gemaakt van synthetisch

alleen de tool om het freesprogramma te

robĳn. Op de spindel heeft Stefan

simuleren. Om zeker te zĳn dat hĳ alle

sensoren aan het uiteinde van de assen

materiaal wegfreest. “En ik wil weten

geplaatst. Met de zelf ontwikkelde

hoeveel tĳd het kost.” Stefan is fan van

regelkringen voor de stappenmotor, haalt

de frequente updates die Autodesk

de machine een nauwkeurigheid van

doorvoert. “Het is een levend

enkelen honderdsten en in de freeskop

programma; met snelle updates worden

een rondloopnauwkeurigheid van 0,002

zaken direct opgelost als je ergens

mm. Frezen doet hĳ in een oliebad. Twee

tegenaan loopt.”

flowsensoren meten exact de hoeveelheid olie die rondgepompt wordt. “Voordat er

Freesmachine Playstation console

schade aan de machine ontstaat, zie ik al

De self-made horlogemaker freest de

als er een kleine lekkage is.” Hĳ bedient

onderdelen voor zĳn modellen op een zelf

de machine met een controller van Sony

bedachte en gebouwde 3-assige CNC-

Playstation. Een gimmick die wel goed

freesmachine. Ook getekend in Fusion

werkt. Frezen betekent bĳ hem altĳd

360. “Toen ik merkte dat mĳn oude

microfrezen: een frees met een diameter

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 18 -

van 0,3 mm is standaard; een frees van

afdwingen van horlogemakers

1,5 mm is in zĳn werkplaats al een forse

waar ik tegenop kĳk.” De

frees. Qua materialen werkt hĳ met

Terra Luna betekent dat

messing, titanium, high carbon steel, RVS

Ketelaars Watches opschuift

en German silver. En volgend jaar gaat hĳ

naar een hoger prĳssegment.

damaststaal en meteoriet in een horloge

Tot nog toe kosten de

verwerken.

modellen tussen de €4300 en €8000; de prĳs van

Automatische vertandingsmachine

een Terra Luna model

Stefan bouwt elk jaar een nieuwe

schuift op richting 20

machine. Hoewel zĳn horloges

mille. Nog steeds

ambachtelĳk vakmanschap uitstralen,

weinig vergeleken met

zoekt hĳ voortdurend naar oplossingen

de echte topmerken

om de productie van de onderdelen zo

waar liefhebbers met

efficiënt mogelĳk te maken. Dat heeft

het gemak een ton en

hem bĳvoorbeeld op het idee gebracht

meer voor neertellen.

voor een eigen vertandingsmachine, gebaseerd op een mini CNC-draaibank.

Alles zelf doen

“De kleinste in de wereld die

Stefan heeft de eerste

geautomatiseerd werkt.” De software

jaren wel tachtig uur in

voor de machine heeft hĳ geschreven.

de week gewerkt om

Deze berekent voor elke configuratie de

alles op de rit te

exacte maat van de tanden om precies

krĳgen. “Nu ik het

rond te komen en stelt de machine hierop

proces heb

in. Vroeger moest hĳ voor elke tand

uitontwikkeld en de

handmatig de machine verstellen. “Ik

juiste tools heb, haal ik

maak per jaar 50 tandwielen. Vaak in een

het met 50 uur.” Meer

specifieke configuratie, die niet te koop is.

orders neemt hĳ

Ik wil het verstellen echter niet

gewoon niet aan.

handmatig doen.” Stefan Ketelaars zou de

Daarom hanteert hĳ al

machine en de software kunnen gaan

een wachtlĳst om op

bouwen voor andere horlogemakers,

de wachtlĳst van

maar dat doet hĳ niet. “Mĳn passie is

kopers te komen. Die

techniek. Ik wil doen wat ik leuk vind.”

laatste groep moet momenteel een kleine drie jaar wachten

Respect afdwingen

op het horloge. Stefan zou natuurlĳk

Stefan Ketelaars neemt met het Terra

kunnen uitbreiden, maar dat wil hĳ niet.

Luna model volgend jaar deel aan de

Hĳ wil geen personeel. Als een kind van

Grand Prix d’Horlogerie in Genève, een

de digitale 21e eeuw, doet hĳ alles zelf,

prestigieuze prĳs in de horloge-industrie.

inclusief de marketing via social media

Hieraan mag je alleen meedoen als je

kanalen en de verkoop. “Ga ik mensen

genomineerd bent. Dat was de

aannemen, eindig ik weer met

Nederlandse horlogemaker al eerder,

vergaderen zoals in mĳn vorige baan.” Hĳ

maar hĳ heeft de deelname telkens

wil zĳn handen vrĳhouden om met de

uitgesteld. “Als ik meedoe, doe ik dat met

techniek bezig te zĳn. En ondertussen

een model waar mensen echt van onder

weet hĳ wel de grens te trekken. “Passie

de indruk zĳn. Hiermee wil ik respect

en obsessie liggen dichtbĳ elkaar.”

Stefan Ketelaars bĳ de zelf ontwikkelde en gebouwde CNCfreesmachine, die hĳ kan bedienen met de Playstation IV console (foto onderaan).

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 19 -

Betrouwbaar precisie verspanen Eén keer een nauwkeurig werkstuk bewerken is niet zo lastig. Waar het tegenwoordig om gaat, is betrouwbaar nauwkeurig precisieonderdelen maken, zodat het eerste deel dezelfde nauwkeurigheid heeft als het honderdste. Proceszekerheid, dat is wat de industrie vraagt, zegt Oliver Gossel, sales manager bĳ Röders TEC. “Een betrouwbaar proces waarin je 7 dagen in de week precisieonderdelen maakt.”

INTERVIEW

Röders staat in de markt bekend om

dezelfde nauwkeurigheid maken wel.

de ultranauwkeurige bewerkingen.

Daar werken we aan.”

Wie naar bĳvoorbeeld de

Röders TEC ziet de vraag verschuiven naar betrouwbare processen voor 24/7 precisie productie

ontwikkelingen in de

Waar zit het potentieel om met de

halfgeleiderindustrie kĳkt, ziet de

huidige Röders machines dit te

eisen steeds verder toenemen.

bereiken?

Stoten we niet op de grenzen van

Oliver Gossel: “Het gaat dan om

wat met een HSC-machine nog

processtabiliteit: zorg dat je geen

haalbaar is?

thermische drift van de machine hebt,

Oliver Gossel: “Tien jaar geleden stootten

geen nulpunten verliest, gereedschap

we ook al op grenzen, deze worden

meten in de machine, weten wat de

telkens verschoven. Maar het klopt dat

standtĳd van de gereedschappen is, het

als je 1 µm nauwkeurig bewerkt, je niet

meten van de werkstukken zelf. Daar zien

nog veel meer kunt verwachten.

wĳ bĳ Röders nog veel

Betrouwbaarheid, proceszekerheid, dat

ontwikkelpotentieel.”

zĳn de thema’s op dit moment. Eén keer een nauwkeurig product maken is niet zo

Is er nieuws te melden op dit vlak?

moeilĳk, 7 dagen in de week producten in

Oliver Gossel: “Op de EMO hebben we een draadloze ultrasoon meettaster gepresenteerd, dat is nieuw. Tot nog toe

Precisie en kosten zĳn de trefwoorden in de ontwikkeling bĳ Röders TEC

hadden we een bedrade taster. Als je echter 5-assig coördinatenslĳpen in de machine toepast, is zo’n kabel hinderlĳk omdat je niet overal bĳ komt. Daarom hebben we een draadloze taster

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 20 -

ontwikkeld die met onze eigen besturing communiceert. Dit soort oplossingen heeft de markt nodig.” Röders TEC bouwt vanaf het begin de CNC-freesmachines met een eigen op Windows gebaseerde besturing, RMS6. Welke rol speelt deze in de precisie die u op de machines behaalt? Oliver Gossel: “30 jaar geleden is dat voor Röders de aanleiding geweest om een eigen HSC-machine te bouwen. We liepen in de vormenbouw tegen de beperkingen van de toen bestaande besturingen aan en zĳn daarom een eigen besturing gaan ontwikkelen, die sneller en beter is: de RMS6 besturing. De laatste ontwikkeling van de besturing

Oliver Gossel: De nieuwste besturing is Racecut. Hiermee regelen we alle assen met een 32 kH frequentie, zodat we extreem snel afwĳkingen kunnen herkennen en oplossen

is Racecut. Hiermee regelen we alle assen met een 32 kH frequentie, zodat

Oliver Gossel: “Nee, we hebben geen

vooral dynamische nauwkeurigheid

we extreem snel afwĳkingen kunnen

plannen om andere technologieën te

vereist wordt.”

herkennen en oplossen. De besturing en

integreren. Voor ons zĳn de processen

het regelen van de aandrĳfassen speelt

frezen en slĳpen, waarbĳ we het

Is automatisering hier belangrĳk?

dus een grote rol. Een van de huidige

voorfrezen met grote gereedschappen

Oliver Gossel: “Voor veel toepassingen is

thema’s in de ontwikkeling is het nog

doen, met fijnbewerken frezen we

24/7 produceren belangrĳk. Op de EMO

preciezer vasthouden van de 3D banen;

hoogglans oppervlakken en komen we tot

hebben we de nieuwe RCF 150 handling

de dynamiek van de baanplanning.

Ra waarden van 10 nm. Extra

gepresenteerd. Ondanks de zeer

Precisie en kosten zĳn de trefwoorden in

coördinaten slĳpen biedt geavanceerde

compacte afmetingen kunnen we grote

de ontwikkeling.”

mogelĳkheden voor onderdelen die

werkstukken tot 150 kilogram en pallets

geschikt zĳn voor dit proces. Vaak

van 320 bĳ 320 mm handlen. Daarvoor

Al lang geleden heeft Röders het

kunnen frezen en slĳpen gecombineerd

hebben we voor een andere kinematica

coördinatenslĳpen in de 5-assige

worden voor de beste prestaties. Wĳ

gekozen. Normaal automatiseer je met

CNC-machine geïntegreerd. Zĳn er

kunnen ons in de ontwikkeling beter

lineaire assen, wĳ hebben gekozen voor

plannen om andere technologieën te

concentreren op de optimalisatie van de

een soort scara robot waardoor de cel

integreren?

machines voor deze processen waar

veel compacter blĳft.”

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 21 -

Verwacht u dat automatisering

optie. Ik verwacht wel dat deze meer

standaard gaat worden in de

gevraagd gaat worden, omdat we de

precisie industrie?

tendens zien dat onze machines meer

Oliver Gossel: “Automatisering wordt min

geïntegreerd worden met andere.”

of meer standaard, ofwel gekoppeld aan één machine ofwel gekoppeld aan

Iedereen heeft het tegenwoordig

meerdere machines, ook voor andere

over Machine Learning en Kunst‐

bewerkingen of reinigen. Doordat we

matige Intelligentie. Gaan we dit

alles uit eigen hand aanbieden, inclusief

terug zien in de CNC machines?

de automatiseringssoftware, hebben onze

Oliver Gossel: “Ik geloof dat niet. Die

klanten geen interface issues of andere

begrippen zĳn te hoog gegrepen, we zĳn

zaken rond automatisering.”

nog ver weg van Kunstmatige Intelligentie en Machine Learning. Er valt

Röders TEC is al in een vroeg

nog voldoende winst te behalen in

stadium toegetreden tot het

optimaliseren van de besturing, de

consortium dat umati ontwikkelt, de

opbouw van de machine zoals het

universele interface voor de

verbeteren van de stĳfheid en

machine-industrie. Waarom?

minimaliseren van de wrĳvingen.”

Oliver Gossel: “umati is een grote kans voor alle machinebouwers. We hebben nu

Tot slot: wat domineert de

een gezamenlĳk kanaal voor

ontwikkeling in verspanende

terugmeldingen van de machines. We

machines de komende tĳd?

konden wel communiceren met andere

Oliver Gossel: “Vereenvoudigde

systemen, maar dan had je een convertor

bediening, ook omdat de vakmensen er

nodig, die is gecompliceerder. De umati

niet meer zĳn. En een hoge

standaard helpt dit te vereenvoudigen.

betrouwbaarheid. Daarom hebben we

We hebben al de eerste machines met de

onze slogan gewĳzigd in Zuverlässig

umati geleverd.”

Präzise. 24/7 precisie onderdelen maken waarvan het eerste exact hetzelfde is als

Deze interface is dus niet standaard

het honderdste of duizendste.”

op de machines? Oliver Gossel: “Nee, het is nu nog een

Boven: de nieuwe draadloze ultrasoon taster.

Foto links: de RCF 150 is een compacte handlingcel voor de opslag van werkstukken tot 150 kilogram

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 22 -

Vlnr André Ransdorp, John in ‘t Groen en Paul Wouters.

Markttrends Metaalunie Ondernemersdebat op De Nederlandse Metaaldagen

Waarom één plus één meer is dan twee Iedereen in de maakindustrie is druk. Zo druk, dat veel kleinere bedrĳven vooral bezig zĳn met de orders van nu af te werken en niet met de klant van morgen aan zich te binden. Die wordt hierdoor wel gedwongen in het buitenland lees lage lonen landen - in te kopen. Zeker als daar de kostprĳs ook nog eens lager is. Zĳn reshoring en nearshoring begrippen voor de bühne?

Bĳ Tech2B, het Nederlandse platform dat

kunnen plaatsen. Toeleveranciers zĳn erg

vraag en aanbod in de maakindustrie

korte termĳn gericht. Als ze hun

digitaal koppelt, heeft men al enkele

capaciteit de komende weken vol hebben,

maanden in de gaten dat de

kĳken ze amper naar een nieuwe klant

maakindustrie in Nederland weer druk is.

die potentieel op langere termĳn wel

Paul Wouters, co-counder, neemt zelfs

eens een goede vaste klant kan worden.

het woord luxepositie in de mond. Hĳ

“En zolang toeleveranciers zo druk zĳn en

was tĳdens De Nederlandse Metaaldagen

niet verder durven kĳken dan een half

een van de drie panelleden in het

jaar, wordt het lastig. Dan gaan inkopers

Metaalunie Ondernemersdebat over

terug naar het buitenland”, zegt Paul

verstoringen van supply chains. Vorig

Wouters.

jaar, toen de coronapandemie begon, meldden de maakbedrĳven zich massaal

Nederland te duur?

aan omdat ze nieuwe klanten wilden. Nu

Zĳn reshoring en nearshoring dan niet

is de situatie omgekeerd: de inkopers

merkbaar in de Nederlandse industrie?

moeten weer moeite doen om orders te

De vraag stellen in het debat van de

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 23 -

De uitdaging is de capaciteit van de 60.000 maakbedrĳven inzichtelĳk maken

Koninklĳke Metaalunie en Teqnow levert meteen duidelĳke reacties op. André Ransdorp, materiaal- en inkoopmanager bĳ Rioned, zegt hier niet mee bezig te zĳn. Sinds een jaar of zes besteedt de bouwer van reinigingssystemen voor rioleringen elk jaar veel werk uit in India en Hongarĳe. “China was kwaliteittechnisch onder de maat; draaiwerk uit India is goed en lassamenstellingen komen uit OostEuropa”, zegt de inkoopmanager. Hĳ wil best meer regionaal inkopen. Maar Nederlandse maakbedrĳven zĳn nog steeds te duur (30% twee jaar geleden) als het om producten gaat met veel toegevoegde waarde. Bovendien merkt hĳ dat toeleveranciers amper bezig zĳn met nieuwe klanten te zoeken en een relatie aan te gaan. “Het aantal keren dat een maakbedrĳf ons pro-actief benadert, is op de vingers van een hand te tellen.” Dat merkt ook John in ’t Groen, Business Development Manager bĳ FMI. “Veel kleinere bedrĳven hebben geen idee hoe

Veel kleinere bedrĳven hebben geen idee hoe ze klanten moeten benaderen. Ze gaan ervan uit dat de klant hen wel vindt en niet andersom

ze klanten moeten benaderen. Ze gaan ervan uit dat de klant hen wel vindt en niet andersom.” Dat moet anders, bepleit hĳ. En dat begint al heel simpel bĳ meer

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 24 -

bekendheid geven aan wat je doet. “De

near- en offshoring te leiden. FMI kĳkt

helft van een industrieterrein weet niet

wel of gietwerk uit Azië (met levertĳden

wat de ander doet.”

tot 9 maanden) vervangen kan worden door andere producten die men zelf

Beeldvorming nadelig

maakt of dichtbĳ uitbesteedt. Zo wil het

Vraag en aanbod op de Nederlandse

bedrĳf risico’s spreiden. Zal inkopen

markt weet elkaar niet te vinden, voegt

veranderen als de overheid CO2 kosten

John in ’t Groen toe. Daar kunnen

gaat beprĳzen? Als duurzaamheid echt

internetplatformen als Tech2B en andere

een thema wordt? André Ransdorp zegt

toch bĳ helpen? Hĳ denkt van wel, maar,

dat duurzaamheid pas relatief kort op de

zo merkt hĳ op, de beeldvorming is door

agenda staat. “Zolang inkopers niet

ervaringen uit het verleden dat de laagste

beoordeeld worden op duurzaamheid en

prĳs de order krĳgt. “Hoe krĳgen we dit

total cost of ownership, waartoe de

idee anders. Het gaat erom dat we het

directie moet besluiten, zal duurzaamheid

juiste product bĳ de juiste toeleverancier

niet leidend zĳn voor de inkoper.” Klanten

krĳgen”, aldus de FMI Business

vragen het niet, dus zal het niet snel

Development Manager. Want daar zit

gebeuren vreest hĳ. Bĳ FMI krĳgt het

volgens hem de oplossing om

thema wel meer vorm. Sommige klanten

concurrerend te worden. “20 procent van

zetten hierop in, zegt John in ’t Groen.

ons werk produceren we veel te duur. Als

“Met enkele zĳn we een programma

iedereen doet waar hĳ echt goed in is,

gestart om re-use. Dus in plaats van

dan gaat de prĳs omlaag en de

onderdelen weggooien, repareren we ze

productiviteit omhoog; dan ben je altĳd

voor hergebruik. Maar dat is slechts een

concurrerend.” Ketensamenwerking dus.

klein percentage dat dit doet.” En bĳ

Een plus één is meer dan twee.

Tech2B staat het onderwerp wel op de roadmap, zegt Paul Wouters. “Maar ver in

Capaciteit inzichtelĳk

de toekomst.”

“De uitdaging is de capaciteit inzichtelĳk maken”, zegt Paul Wouters van Tech2B. Met hulp van digitalisering kun je

150 actieve inkopers

zichtbaar maken wat de 60.000 maakbedrĳven doen en kun je zelfs beschikbare capaciteit transparant maken. “Dat biedt veel meerwaarde voor de industrie.” Maakbedrĳven zĳn echter huiverig; ze willen dit eigenlĳk niet publiekelĳk maken. Jammer, want machinebouwers willen best regionaal uitbesteden, zegt André Ransdorp. Ook hĳ merkt dat de focus van toeleveranciers op de korte termĳn ligt, terwĳl Rioned graag relaties voor de langere termĳn aangaat en men partners zoekt die ook qua cultuur bĳ elkaar passen. Maar als je telkens hoort dat ze geen capaciteit hebben en ze niet willen meekĳken naar capaciteit op langere termĳn, dan gaat hĳ de discussie niet meer aan. Er moet dus meer worden samengewerkt. Duurzaamheid De onderbrekingen van de

Tech2B telt op dit moment zo’n 1.000 actieve gebruikers, waaronder 150 inkopers. In de database zitten al meer dan 12.000 maakbedrĳven. Gemiddeld, zo zei Paul Wouters, komen er per week zo’n 15 tot 20 transacties tot stand. Transparantie Het belangrĳkste vindt hĳ op dit moment dat het platform voor transparantie zorgt. Niet alleen kan de inkoper de juiste partĳ vinden, ook het maken van offertes wordt transparanter. “Dat krĳgen we veel terug als feedback. Vroeger was een ondernemer op zaterdag nog wel eens bezig met een offerte, terwĳl de order vrĳdag al was vergeven. Dat voorkom je met ons platform.”

toeleveringsketens blĳken dus nog niet tot fundamentele verschuiving richting

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 25 -

Duurzaam produceren vergt ander verdienmodel Digitalisering en sustainability AWK 2021 gaat nog een stap verder met gebruik van data in de productie

Dat data een alsmaar grotere rol spelen in de maakindustrie is onderhand wel duidelĳk. Algorit‐ men bewaken en optimaliseren bewerkingsprocessen. Efficiencyen kwaliteitsverbetering zĳn tot nog toe de doelen die men daarmee nastreeft. Op het uitgestelde - Aachener Werkzeugmaschinen Kolloquium (AWK) is hier het thema duurzaamheid aan toegevoegd. Gaat dat tot nieuwe verdienmodellen voor de machinebouwers én gebruikers leiden?

Intelligente productie is een succesfactor, zegt Stefan Spindler, CEO van Schaeffler Industrial. Deze Schaeffler divisie, die voor de rest van het bedrĳf onderdelen produceert, is sinds enkele jaren bezig de digitalisering van de fabrieken te versnellen. Het MES-systeem (Manufacturing Execution System) is uitgebreid met het gebruik van digitale tweelingen. Slĳpproces optimaliseren Stefan Spindler toont enkele voorbeelden hoe Schaeffler met data de productie optimaliseert. Zoals het slĳpen, een kernproces bĳ de fabrikant. Hiervoor worden zowel nieuwe als oudere machines ingezet. Met een zelf ontwikkelde sensor verzamelt men data uit het slĳpproces die algoritmen (op een Edgecomputer die in eigen huis werd ontwikkeld) vertalen naar acties om het

Ongeplande productieuitval in 2020 verliespost van $50 miljard

proces te optimaliseren. Dat gebeurt continu op de locatie, nadat het systeem een keer is ingeleerd. Het resultaat: de doorlooptĳd is verkort met 10 tot 30 procent, afhankelĳk van het product.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 26 -

Professor Thomas Bergs: het Internet of Production maakt de duurzame productie mogelĳk. “Met Machine Learning kunnen we het proces steeds verder optimaliseren”, aldus Stefan Spindler. Duurzaamheid speelt vandaag de dag ook een alsmaar grotere rol bĳ de fabrikant van onder andere precisielagers. Stefan Spindler: “Enkele jaren geleden dacht iedereen nog dat duurzaamheid een science fiction factor was, nu zien we een enorme versnelling. Bĳ de grote automobielklanten komt het thema

Voor de machinebouwers is pay per part lucratief, omdat men tĳdens de levensduur van de machine of installatie voortdurend nieuwe functies kan aanbieden. Dat levert meer op dan een eenmalige verkoop

duurzaamheid steeds meer op de

automobielindustrie is 40 procent; zoveel

van de productiecapaciteit als een

voorgrond te staan; we worden hier

gaat er op in rook”, geeft hĳ als

belangrĳke stap om verspilling in de

steeds meer op afgerekend.” 99 procent

voorbeeld. Breng je de verliezen terug,

industrie tegen te gaan. Vorig jaar kostte

van het inkoopvolume wil Schaeffler

dan reduceer je vanzelf de CO2-emissie.

ongeplande productie-uitval de

Industrial volgend jaar betrekken van

Hĳ bestempelt registreren en meten als

maakindustrie wereldwĳd $50 miljard;

duurzame leveranciers. Ten opzichte van

een van de oplossingen, mits er iets met

gemiddeld leed elke onderneming 17

het benchmarkjaar 2019 is de CO2

de data gebeurt. Want daar ontbreekt het

dagen ongeplande productie-uitval. “Als

uitstoot al met 25 procent gedaald.

momenteel aan. “We hebben de

we de investeringen beter benutten,

mogelĳkheid om de tien verloren jaren

halen we een hogere kwaliteit, kunnen

Efficiënter is al duurzamer

waar het IPCC in het klimaatrapport over

we flexibeler werken.” De tools zĳn er,

Om duurzamer te produceren, moeten

rept, goed te maken. Als we meten,

zoals predictive maintenance, condition

bedrĳven hun data veel beter benutten,

analyseren en handelen en met menselĳk

monitoring, 5G voor snelle

meent Hexagon CEO Ola Rollén. Om de

vernuft innoveren, kunnen we Doomsday

datauitwisseling. En de eerste testen met

CO2 uitstoot te halveren, is geen rocket

vermĳden.” Ook professor Robert Schmitt

6G lopen al; vanaf 2025 gaat 6G volgens

science nodig, aldus de CEO van

van het Werkzeug-maschinenlabor

Schmitt voor realtime reactie zorgen.

Hexagon. “Het verliespercentage in de

Aachen (WZL) ziet een betere benutting

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 27 -

Een gemiddelde inzet van een werktuigmachine van 34% kan niet in een duurzaam model Machinebouw loopt achter

komen aan de fysieke grenzen om een

De machinebouw loopt echter achter, zo

machine nog sneller en beter te maken.

constateert Tilman Buchner van Boston

En dan moet je je anders gaan

Consulting Group. Hĳ vindt het tĳd

onderscheiden. Tĳd om, aldus Tilman

worden voor een versnelling om de

Buchner, te gaan nadenken over andere

volledige waarde van productieprocessen

verdienmodellen. Een robotfabrikant kan

te ontsluiten. Door meer data te

een end-to-end proces leveren,

gebruiken om processen te sturen, zĳn

bĳvoorbeeld lassen, waarbĳ de klant

flinke besparingen in financiële zin

afrekent per laspunt. Buchner noemt het

mogelĳk. Als je in de Duitse industrie de

verdienmodel dat Trumpf voor de

Overall Equipment Effectiveness

TruLaser 7000 lasersnĳ-installatie heeft

verbetert, zo heeft Boston Consulting

ontwikkeld, een goed voorbeeld. Pay per

Group in een studie berekend, levert dat

part hanteert Trumpf voor dit topmodel

een jaarlĳkse besparing op van €1,9

uit de lĳn lasersnĳmachines. Voor de

miljard. Belangrĳk hiervoor is dat het hele

machinebouwers is dat lucratief, omdat

bedrĳf meegaat in de transformatie;

men tĳdens de levensduur van de

iedereen moet op zĳn niveau toegang

machine of installatie voortdurend nieuwe

krĳgen tot data. Daar mag het van de

functies kan aanbieden. Dat levert meer

consultant echter niet bĳ blĳven. We

op dan een eenmalige verkoop.

Pulserend koelsmeren voor beter oppervlak Hogedrukkoeling wordt bĳ CNC draaien vooral ingezet om de spanen te breken. Korte spanen verhogen de betrouwbaarheid van het bewerkingsproces. Een nadeel, aldus de onderzoekers van het WZL Aachen, is dat het oppervlak snel beschadigd raakt door de korte spanen die er met hoge snelheid op belanden. Daarom experimenteert men met het variëren van de hoge druk waarmee het koelsmeermiddel wordt toegevoerd. Het interval waarin deze nodig is, kan men in het programma ingeven. Op die manier gebruikt men de kortstondige hoge drukken om de spanen te breken maar voorkomt men dat de korte spanen het oppervlak te zeer beschadigen.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 28 -

Freeskoppen 3D printen voor beter koelsmeren Veel aandacht voor 3D printen bĳ de thematische rondleidingen over de campus in Aken. Om moeilĳk verspaanbare materialen beter te kunnen bewerken, onderzoekt men het 3D printen van de freeskop. Men gebruikt hierbĳ de vormvrĳheid van 3D metaalprinten om in de kop de koelkanalen en uitgangen te optimaliseren. Hoerdoor kan men het koelsmeermiddel effectiever benutten in het snĳvlak. De standtĳd van de wisselplaten verbetert hierdoor met maximaal 60%. Het WZL werkt op het vlak van additive manufacturing nauw samen met het Fraunhofer IPT. Hierbĳ gaat het onder andere om het ontwikkelen van nieuwe freesstrategieën voor AM-werkstukken. Dit is mede ingegeven doordat in de vliegtuigindustrie steeds meer hoog temperatuur legeringen worden ingezet, ook voor het 3D metaalprinten. Het doel is een adaptieve freesstrategie te ontwikkelen voor de AM-werkstukken die qua overmaat nogal wisselend zĳn.

De klanten gaan de productiecapaciteit sturen. Daarvoor is het nodig dat inzicht ontstaat in de beschikbare capaciteit. “Iedereen moet zich gaan afvragen welke

uit de mate waarin zaken daadwerkelĳk

rol hĳ wil spelen.”

gebruikt worden. Het WZL heeft de inzet van werktuigmachines onderzocht:

Internet basis voor servitization

gemiddeld draaien ze slechts 34% van de

De verdienmodellen in de industrie zĳn

tĳd. Dat is veel, in vergelĳking met een

het stokpaardje van professor Schuh, een

auto (4%) of het gebruik van het

van de vier Akense hoogleraren die de

spoorwegnet (9%), maar nog steeds

drĳvende kracht achter het AWK zĳn. Het

significant onder de maximaal mogelĳke

Internet of Production - een begrip dat

benutting. De aanjager voor de omslag

enkele AWK’s geleden in Aken is

naar abonnementsmodellen komt volgens

gelanceerd - is het fundament onder

Günther Schuh uit de financiële hoek.

abonnementsmodellen in de industrie, zo

Investeerders verliezen hun interesse in

betoogt Schuh. Maar allereerst: waarom

kapitaalintensieve verdienmodellen.

zou de industrie deze kant op gaan?

Tegelĳkertĳd letten financiële partĳen

Omdat duurzaamheid hiermee gediend is,

steeds meer op ESG-factoren

reageert hĳ. Door verspilling en

(Environment, Safety and Governance).

overproductie tegen te gaan, levert de

Abonnementsmodellen zĳn de oplossing.

maakindustrie een wezenlĳke bĳdrage aan de aanpak van klimaatproblemen.

Integratie klant-producent

Dat het duurzamer moet, blĳkt alleen al

Waar de Duitse onderzoekers samen met

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 29 -

Invitation Precision Fair 2021 Thé meeting point for precision technology!

Trade fair & Conference Wednesday 10 and Thursday 11 November 2021 Brabanthallen, ’s-Hertogenbosch The Netherlands What can you expect at Precision Fair 2021? • • • • • • • • •

Exhibition floor, over 300 top players in the field of precision hightech, mechatronics, semicon, cryogenics, vacuum Over 50 strategic and technology lectures in the 2 day conference program (access included) Big Science conference program, gateway to knowledge and supplying 20th edition International Meet & Match by Enterprise Europe Network (Dutch Chamber of Commerce) Free entrance Young Talent program with pitches and poster presentations Ensure access, Partner country this year is Belgium, business delegation and cross-over presentations register online now Presence of the European Society for Precision Engineering and Nanotechnology (EUSPEN) Networking stand and Awards ceremony by Dutch Society for Precision Engineering (DSPE) Networking drinks and for exhibitors early evening entertainment program

These exhibitors are looking forward to meeting you. 2-S Service & Specialties B.V. A. Brans Metaalbewerking BV Aalberts Surface Technologies Eindhoven ACE Stoßdämpfer GmbH Adruu BV Advanced Chemical Etching Ltd Aeronautical & Precision Engineering, Inholland Delft AJB Instrument B.V. alimex Benelux B.V. Alumeco NL BV Aluro cnc n.v. Analis Andes Meettechniek B.V. Anteryon BV Anvil Industries ART-CCG Caulil Cylindrical Grinding BV Astro Controls attocube systems AG Axxicon B&S Technology Bestronics BV BIBUS Romicon Biersack Technologie GmbH & Co. KG Binder connector BKB Precision BKL Bodycote Hardingscentrum BV Bouman High Tech Machining Brabant Engineering Neitraco Groep Brainport Industies Brecon Cleanroom Systems B.V. Bronkhorst Nederland b.v. Busch B.V. C3 Tooling BV Capable BV Cematec Engineering bv Ceratec Technical Ceramics BV

Connect 2 Cleanrooms Ltd Conway Nederland B.V. Cryoworld BV CZL Tilburg D&M Vacuumsystemen B.V. DAHANAN mould concepts DCD DE Ridder De Rooy Slijpcentrum B.V. Dekracoat BV Demaco Holland bv Dematech B.V. DEMCON DIXI Polytool DKAT DMS Doeko B.V. Draadvonk.nl Draline B.V. Dratec Vonkerosie DSPE Dutch Precision Technology Ecoclean Edmund Optics Edwards Vacuum Eltrex Motion EMS Benelux BV ENCOMA BV Enterprise Europe Network Netherlands Epilog Laser B.V. ERIKS B.V. Ernst & Engbring GmbH Erowa Ertec Etchform Euro-Techniek EUSPEN Ewellix Benelux B.V. Exakt Fijnmechanika Faes FAULHABER Benelux B.V. Festo FMI Fontys Centre of Expertise HTSM

Formatec Frencken Group Ltd Frerotech B.V. FRT Metrology Gereedschapmakerij GMI Germefa GF Machining Solutions BV Gibac Chemie BV Gibas Gimex technische keramiek GOM Goorsenberg Fijnmechanische Industrie GROB Benelux BV Groneman B.V. GTB Finish Harry Hersbach Tools BV Hawo B.V. Hegin Metalfinishing BV HEIDENHAIN NEDERLAND Hemabo Precisie Kunststoftechniek Hembrug Machine Tools Hexagon Hittech Group B.V. Hiwin Linear Technologie GmbH Hositrad Vacuum Technology IBS Precision Engineering IKO Nippon Thompson Europe B.V. ILT Fineworks IMPA Precision Indoles Precision BV Innovar Cleaning Control Interflow B.V. IPS Technology JAT - Jenaer Antriebstechnik JEOL (Europe) BV Jeveka Job Precision Johann Fischer Aschaffenburg JPE KC Precision Technology

Keyence International Belgium KeyTec Netherlands Kistler BV Benelux KMWE Group KSM KUK Wijdeven Kusters Goumans B.V. Kusters Precision Parts KUZUFLEX Metal Hoses and bellows High Purity Product LAB Motion Systems Landes High End Machining BV Larsen & Buhl Lasertec BV LaserTechnology Janssen B.V. Laumans Techniek Leidse instrumentmakers School Lemmens Metaalbewerking BV LEMO Connectors Benelux Leybold Nederland B.V. LM Systems BV LOA Full Surface Group LouwersHanique Lucassen Groep bv M.G. Twente B.V. MARPOSS GmbH Masévon Group Mat-Tech BV maxon MCA linear motion robotics Measuretec BV Mecal High-tech / Systems Melotte Meopta-Optika S.R.O. Merrem & la Porte Hitech Metals Metaalhuis Eindhoven MetaQuip BV Mevi FMI B.V. Micro-Epsilon Messtechnik GmbH & Co.KG MIFA Aluminium bv

Mikrocentrum Mikrocentrum Photonics Community Millux MI-Partners MKS Instruments Newport Spectra-Physics GmbH Molenaar Optics MTA B.V. Multivalent Plating & Etching BV / INNPLATE BV MuRaad BV Mytri BV NB Europe BV Nebo Special Tooling b.v. Neways Electronics International Nijdra Group Nikhef NTS Oerlikon Balzers Okuma Benelux BV Olympus Nederland Omneo Systems B.V. Oude Reimer Outsourcing Parts Supplies B.V. PCB Piezotronics Pfeiffer VAcuum Benelux B.V. Philips Innovation Services PHYNICX METALLURGICAL SOLUTIONS PI Benelux Pi metal Parts Piezosystem Jena PM PMP Lichtenvoorde BV Poelman Precision PolyWorks Benelux B.V. Precision Micro Precitec Optronik GmbH Pressure Control Solutions ProCleanroom Prodrive Technologies Professional Instruments Company Pronexos B.V.

Reliance Precision Ltd Renishaw Rodriguez GmbH Romex B.V. RVS Finish & RVS Clean Saint Gobain - HTMS SB metaal SBN Nederland Schneeberger GmbH Schut Geometrische Meettechniek BV Sentech Settels Savenije Group of Companies SFC Energy b.v. SigmaControl B.V. Sinomatch bv SIOS Meßtechnik GmbH Sioux Technologies Slijptechniek Enter BV SmarAct GmbH SMC Nederland B.V. Smink Group BV SMS SpartnerS organisatieadvies Special Tools Benelux/ Innotools Benelux SpectraPartners State Development Corporation of Thuringia STT Products bv TB Precision Parts B.V. Te Lintelo Systems B.V. Technische Universiteit Eindhoven Technobis Technosoft Tecnotion Teesing Tegema B.V. an Etteplan company Telerex Ter Hoek Vonkerosie Rijssen B.V. Tevel / Enduteq Thalens PPS BV

Check the floorplan on www.precisionfair.com for most recent setup.

www.precisionfair.com

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 30 @precisiebeurs Precisiebeurs Follow the latest tweets #precisiebeurs Follow us on LinkedIn

The House of Technology Thermal Focus Thorlabs TNO Tooling Specialist Derksen B.V. Trescal TSG Group TTL group TU Delft Aerospace Engineering TU/e High Tech Systems Center Tuinte supplying b.v. UCM Ultra Clean Technology (UCT) Vacom Vakuum Komponenten & Messtechnik GmbH Vacutech b.v. Van den Akker Fluid Service B.V. Van der Hoorn Buigtechniek Van Hoof Groep VAT Group AG VDL ETG BV VDL TBP Electronics VDMA EMINT Vermo B.V. VI Technologies Via Engineering Deurne B.V. VIRO Vossebelt precisiebewerking BV W. L. Gore & Associates Weiss Nederland bv Weiss Technik Nederland B.V. Werth Messtechnik Wilting Witec Motion & Precision Witzenmann GmbH ZEISS Zentrum für Innovation und Technik Zest-Innovate Zilvertron B.V. ZME Fijnmechanisch Atelier

de industrie, die betrokken is bĳ de

EBITDA resultaat van de staalfabrieken

totstandkoming van de presentaties op

met 6 tot 8% te kunnen verbeteren. De

het AWK, naar toe wil, gaat verder dan

efficiency verbetert met 15%, de

een CNC-machine aanbieden op basis van

energiekosten dalen met 7% en daarmee

bĳvoorbeeld elk uur dat de spindel draait.

ook de CO2 uitstoot. “Ons verdienmodel

Het concept dat Amazon test door

is performance gebaseerd”, aldus Windt.

algoritmen te laten voorspellen wat de

De klant betaalt de eerste maanden een

consument bestelt en die producten al

vast bedrag totdat het systeem is

dichtbĳ de eindgebruiker op te slaan,

ingeregeld, daarna krĳgt SMS Group een

gaat in de maakindustrie niet op. Maar

deel van de besparingen die de

men kan vergelĳkbare analyses gaan

staalfabriek realiseert. Een hybride

maken. De klanten gaan de

businessmodel, erkent Katja Windt. Maar

productiecapaciteit sturen. Daarvoor is

wel een model dat aangeeft dat direct

het nodig dat inzicht ontstaat in de

afrekenen voor een machine of een

beschikbare capaciteit. Hierdoor kan de

dienst dankzĳ digitalisering kan

capaciteit, over de grens van een

veranderen in heel nieuwe

onderneming heen, makkelĳker mee

verdienmodellen waarin het gebruik van

ademen met de markt en vermĳdt men

de machine en de productie die gemaakt

overproductie. De knelpunten bĳ zo’n

wordt, voorop staan.

Inline procescontrole en ECM bĳ MTU Aero

model zĳn de bereidheid van machinegebruikers om data af te staan

Een van de keynotesprekers tĳdens

en de dreiging van cybercriminaliteit. En

het AWK 2021 was Lars Wagner, in

hoe zit het dan met de verrekening? Zo’n

het management van MTU Aero

model rekent niet af per geproduceerd

Engines verantwoordelĳk voor de

product, maar naar rato van de

technologie. Hĳ schetste onder andere

gerealiseerde productiviteit en

hoe de toeleverancier van

verbeteringen qua ESG-criteria. Door de

vliegtuigmotoronderdelen data

productiviteit te verbeteren, kunnen

gebruikt voor inline procescontrole.

maakbedrĳven hun marge verhogen.

“We willen weg van inspectie van onderdelen en gaan richting data

Geld verdienen met data

analyseren waaruit duidelĳk moet

Wie denkt dat dit verre toekomstmuziek

worden of een onderdeel binnen de

is, zit er naast. Professor Katja Windt,

tolerantie geproduceerd is.” Een

tegenwoordig lid van de raad van bestuur

Het WZL heeft tĳdens het tweedaags

andere toepassing waarvoor men de

van SMS Group, schetste op het AWK

congres de nieuwe machinehal

data inzet, is voorspellen wanneer een

2021 hoe de leverancier van technologie

gepresenteerd, die na de brand enkele

machine onderhoud nodig heeft zodat

aan de staalproducenten al een

jaren geleden is gebouwd. Hier staan

dit beter gepland kan worden en er

verdienmodel op basis van big data heeft.

inmiddels meer dan 60 werktuigmachines

minder onverwachte machinestilstand

Met life cycle services, mede gebaseerd

en er is een deel ingeruimd om met

optreedt. Deze beide voorbeelden

op Machine Learning, zegt SMS Group het

mobiele robots te werken.

komen uit de nieuwe productiecel die MTU Aero Engines heeft gebouwd en die 40 uur volledig onbemand rotoronderdelen verspaant. Als nieuwe toekomstige technologie voor de hoog temperatuur materialen die alsmaar meer bewerkt zullen gaan worden, werkt de Duitse onderneming met het WZL aan de ontwikkeling van elektrochemisch verspanen (ECM). Men rekent erop dat dit de doorlooptĳd met 20% reduceert en de productiekosten halveert.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 31 -

MAAKBEURZEN ALS VANOUDS OF TOCH NIET?

Het leek weer als vanouds op de eerste fysieke vakbeurzen in de Benelux sinds twee jaar. Bezoekers en exposanten zĳn blĳ elkaar weer de hand te schudden, of op z’n minst elkaar met de boks of een elbow bump fysiek te begroeten. Is hiermee definitief de stekker uit de digitale evenementen getrokken? Of geeft corona het klassieke beursconcept een duwtje richting een andere toekomst?

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 32 -

De hele discussie over dat beurzen ouderwets zĳn, is weg

Machineering was de eerste fysieke beurs

Wow effect

voor de maakindustrie die na alle

Toch verandert er wel degelĳk iets,

lockdowns weer mocht plaatsvinden. Wie

meent Els van de Ven. De beurzen waar

tĳdens de Nocturne rondkeek, zou

technologie gedemonstreerd wordt en

denken dat corona volledig van het

waar bezoekers informatie vandaan

netvlies is verdwenen, zo vol waren

halen, doen het goed. “De kleinere

sommige stands. De sfeer was goed, de

themabĳeenkomsten hebben het zwaar;

gesprekken waren goed, de waarderingen

die moeten echt op inhoud belangrĳk

achteraf waren positief. “Grotere

zĳn, anders willen bezoekers niet meer

exposanten hebben tĳdens de echte

live komen. Als de beurs geen kwaliteit

lockdown ervaren dat digitale events

heeft, dan heb je wel een probleem.” De

ondanks zware budgetten niet opleveren

kwaliteit van het evenement weegt

wat ze ervan verwacht hadden”, zegt Karl

steeds zwaarder in de afweging wel of

D’Haveloose, CxO van Industrialfairs. Het

niet bezoeken. Bezoekers van

is hem opgevallen dat niemand tĳdens de

machinebeurzen komen om iets te zien.

beursdagen naar bezoekersaantallen

“Als je ziet hoeveel leveranciers nu weer

vroeg. “Exposanten zĳn met

hun showroom vullen om demo’s te

onderverwachtingen naar de beurs

geven, dat doen ze niet voor niets”, zegt

gekomen. De vorige edities waren als

Jeroen ter Steege. Karl D’Haveloose

referentiepunt verdwenen. Met elk

denkt dat je precies om deze reden de

contact is men nu blĳ.”

vakbeurzen voor de maakindustrie niet kunt vervangen door online

Vergeten hoe prettig contact is

evenementen. “Commodities kun je

In Nederland klinken soortgelĳke

perfect online kopen, maar een

geluiden. Jeroen ter Steege, directeur van

investering van een paar miljoen euro in

United Industrial Fairs, de organisator van

een machine, automatisering en

De Nederlandse Metaaldagen, zegt: “De

complexe logistiek er omheen, vind je

hele discussie over het feit dat beurzen

niet op internet. Dat wil je zien, beleven

ouderwets zĳn, is weg. Daar hoor je niks

met de automatisering en alles er

meer over. Men kent weer waarde aan de

omheen. Daarvoor ga je naar een beurs.”

beurs toe omdat men gemerkt heeft wat

De vakbeurzen staan of vallen met het

er gebeurt als de contacten er niet zĳn.”

innovatie- en demonstratiegehalte dat ze

Els van de Ven, manager evenementen

tonen. Nu investeringsbeslissingen steeds

bĳ Mikrocentrum, herinnert zich de blĳe

meer strategische beslissingen worden,

gezichten op de Kunststoffenbeurs en

zal dit alleen maar meer gaan spelen,

Materials-Eurofinish-Surface. Exposanten

verwacht hĳ. “De demo’s zĳn de driver

gingen los, ze mochten weer. “We waren

om de beurs te bezoeken.” De bezoeker,

vergeten hoe prettig fysiek contact is; de

die informatie zoekt over complexe

chemie die vrĳkomt door persoonlĳk

investeringsvraagstukken, wil verbaasd

contact.”

worden op de beurs, meent Jeroen ter

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 33 -

Links: 4C demonstreert op de Kunststoffenbeurs de scantechnologie van Artec. Onder: cobot en mobiele robottechnologie bĳ Gibas.

stands gemaximaliseerd. “Ik wil dat exposanten nadenken over wat je mooiste innovatie is.” De uitkomst van de discussie over demo’s gaat volgens Els van de Ven mede bepaald worden door het internationale speelveld. Zĳ merkt dat sommige exposanten niet meer voor Fakuma, de Europese kunststoffenbeurs, kiezen omdat ze liever naar een Benelux Steege. Daarmee maak je als beurs het

event toe komen. “Je merkt na corona de

verschil met online. Hier ligt wel een

discussie over moeten we wel zover

uitdaging voor de beursorganisatoren,

reizen als we het hier ook kunnen

meent Karl D’Haveloose. Hoe hou je het

vinden? Dat is wellicht de verandering die

demonstreren van technologie betaalbaar

gaat plaatsvinden.”

voor exposanten? Het totale kostenplaatje, dus vierkante meters

Heeft hybride toekomst?

beursvloer, stroom, transport, opbouw et

En de digitale tools die in coronatĳdperk

cetera, moet kloppen. “Hier is werk aan

zoveel zĳn ingezet, zoals het streamen

de winkel voor ons om dit te faciliteren.”

van presentaties, passen die bĳ de beurs van de toekomst? Noch De Nederlandse

Internationale speelveld

Metaaldagen noch Kunststoffenbeurs

De Kunststoffenbeurs had dit jaar, na 21

hebben presentaties gestreamd.

edities, voor het eerst een plein waar

Mikrocentrum gebruikt deze mogelĳkheid

machines draaiden, mogelĳk gemaakt

wel voor de evenementen van de

door de verhuizing naar de Brabanthallen

communities. Bĳ Machineering kon je wel

in Den Bosch. Of dit in 2022 een vervolg

alle presentaties online volgen (en zelfs

krĳgt, wordt besloten na de evaluatie,

terugkĳken later). Alles via een

zegt Els van de Ven. “Het was mooi en

Industrialfairs app die voor de vĳf

heeft zeker attentiewaarde, maar is het

Industrialfairs evenementen is

wat de bezoekers en exposanten willen?

ontwikkeld. Karl D’Haveloose:

We hebben 21 edities zonder demo’s als

“Machineering heeft weinig digitale

beurs goed gedraaid.” Mikrocentrum

engagement opgeleverd. Bĳ Abiss, een

faciliteert de toevallige ontmoeting, het

eendaags evenement waar content

delen van kennis en het netwerken in de

voorop staat, wel. Daar hadden we 780

keten, legt ze uit. Dat trekt bezoekers.

fysieke bezoekers en voor het eerst 340

Passen daar machinedemo’s bĳ? Jeroen

digitale volgers.” De Machineering

ter Steege noemt het

bezoeker komt voor de demo’s, de Abiss

verwachtingsmanagement belangrĳk.

bezoeker voor de content van de

“Wat verwachten de bezoekers van je

presentaties.

beurs en wat ben je? Als je een beurs

Wĳ moeten eerst bewĳzen dat we de kritische massa waard zĳn

bent met demo’s moet je zoveel mogelĳk

Communities bouwen

draaiende machines tonen. Kies je voor

Waar de digitale tools een rol gaan

een andere invulling, ook goed. Wil je

spelen, is de community waar de

alles doen, dan ben je eigenlĳk niks.”

beursorganisatoren steeds meer oog voor

Jeroen heeft op De Nederlandse

krĳgen. Dat is de verandering in

Metaaldagen niet voor demo’s gekozen.

beurzenland die zich gaat voltrekken,

Sterker nog, hĳ heeft de grootte van de

denkt Els van de Ven. Mikrocentrum heeft

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 34 -

inmiddels een MBD- en een Clean-

beursbezoek”, zo bestempelt Karl

community gestart, waar bezoekers en

D’Haveloose dit. Daarmee hoopt hĳ de 25

exposanten 365 dagen per jaar digitaal

tot 40 procent no-shows bĳ elke beurs te

informatie kunnen delen en met elkaar

prikkelen toch het fysieke evenement te

kunnen discussiëren. “Wĳ zien de

bezoeken. En als ze daar echt geen tĳd

community als een verdiepingsslag in het

voor hebben, online mee te kĳken. Die

aanbieden van content”, zegt Els van de

mogelĳkheid blĳft.

Ven. De beurs of het eendaags evenement is dan de apotheose waar de

De ontmoetingsplek als kernfunctie

community members elkaar fysiek

Dus beurzen veranderen toch stilaan van

ontmoeten. Ook Jeroen ter Steege is

karakter? Ja, maar de fysieke ont‐

bezig met een community op te bouwen.

moetingsplek blĳft de kernfunctie. Jeroen

Hĳ vliegt dit echter vanuit een andere

ter Steege: “Ik merk zelfs bĳ de generatie

kant aan. “We hebben de neiging te

X en Y die nu de beurzen gaat bezoeken

luisteren naar de exposanten maar we

dat ze persoonlĳk contact belangrĳk

zouden meer moeten luisteren naar de

vinden.” De kwaliteit wordt bepalend voor

bezoekers. Waar kunnen we voor hen

het succes, benadrukt Els van de Ven nog

waarde toevoegen. Bouw eerst een

eens. De busladingen bezoekers van

sterke community, kĳk waar behoefte aan

weleer behoren definitief tot het

is in de markt. Als je een sterk

roemruchte verleden van de vakbeurzen.

bezoekersprofiel hebt, komt de exposant

Karl D’Haveloose. “De industrie is lean;

wel.”

het gehalte pintendrinkers valt weg.

3D METROLOGY DATA MANAGEMENT SOLUTION

Alleen als je een bepaald profiel hebt, Apetizer voor de beurs

mag je nog naar de beurs. En wĳ moeten

Industrialfairs werkt op een iets andere

eerst bewĳzen dat we de kritische massa

manier aan de betrokkenheid. De 34.000

waard zĳn.”

contacten krĳgen maandelĳks een e-mail nieuwsbrief met zelf geschreven, onafhankelĳke content. Zonder advertenties, zonder sponsored content, puur inhoudelĳk over de grote trends in de maakindustrie. “De apetizer voor het

Limas had op De Nederlandse Metaaldagen een echte beursprimeur: de geïntegreerde automatisering van Spinner.

p o l y wo r k s . n l

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 35 -

Hoe zorg je dat vakmensen blĳ worden van Industrie 4.0? DUTCH PRECISION TECHNOLOGY

De meeste precisieverspaners draaien goed. De leden van Dutch Precision Technology (DPT) zien echter veel uitdagingen op zich afkomen. Het gaat er steeds meer om dat je het hele proces goed beheerst, zegt DPTbestuurslid Eric Goorsenberg. Dat vergt schaalgrootte, want klanten vragen tegenwoordig meer dan alleen maatnauwkeurigheid. De leden van Dutch Precision Technology (DPT) kĳken uit naar de Precisiebeurs. Eindelĳk ontmoeten ze elkaar en hun (potentiële) klanten weer op een beurs. “We missen het sparren”, zegt Eric Goorsenberg, bestuurslid van de branchevereniging van Koninklĳke Metaalunie. Afgezien van de precisiebedrĳven die aan de vliegtuigindustrie leveren, kĳken de

De kansen nemen toe maar de uitdagingen nog sneller

meesten terug op een goede periode. De

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 36 -

Procesbeheersing alsmaar belangrĳker voor de DPT precisieverspaners halfgeleiderindustrie, de medische sector,

betere communicatie door hun klanten

hightech machinebouw, elektrotechnische

over hun forecast. “Als ze toeleveranciers

industrie en andere sectoren weten de

beter informeren over de verwachte

Nederlandse precisieverspaners wel te

verkopen, kunnen wĳ capaciteit in de

vinden. De sector draait goed. De meeste

keten tĳdig vastleggen.”

precisiebedrĳven krĳgen het werk amper af. Levertĳden lopen op, tot frustratie van

Steeds meer eisen

de ondernemers zelf. Dat de sector goed

Maatnauwkeurigheid alleen is vandaag de

draait, komt niet alleen door ASML. “Ons

dag niet meer voldoende. De eisen die

klantenbestand is heel divers”, zegt de

opdrachtgevers stellen, liggen steeds

DPT-bestuurder, die zelf samen met zĳn

hoger, bĳvoorbeeld op het gebied van

broer Raymond Goorsenberg in Nĳmegen

cleanliness. Daarnaast moeten de

een fijnmechanisch bedrĳf leidt. Hĳ ziet

precisiebedrĳven alsmaar meer informatie

de kansen voor de precisiemaakbedrĳven

met de onderdelen meeleveren, zoals

groeien. “Maar de uitdagingen nemen

meetrapporten en first article inspection.

misschien nog wel sneller toe.

En dan is er nog de stap naar Model

Schaalgrootte is nodig, het is niet meer

Based Definition (MDB/PMI), iets dat Eric

gemakkelĳk om nu als precisiebedrĳf te

Goorsenberg overigens buiten ASML nog

starten.”

nauwelĳks ziet gebeuren. De eerste twee punten, de reinheid van onderdelen en de

Eric Goorsenberg: precisieindustrie draait niet alleen op ASML.

Ketenintegratie

gevraagde meetrapporten, hebben veel

Met automatisering bouwen veel

invloed op de manier van werken.

bedrĳven hun capaciteit uit. Desondanks

Alsmaar méér fijnmechanische bedrĳven

lopen levertĳden op. Eric Goorsenberg

beschikken over een eigen cleanroom

ziet in het eigen bedrĳf hoe levertĳden

voor het verpakken van de gereinigde

afgelopen jaar zĳn opgelopen van vier

producten. Toch is dat slechts een

weken naar nu zes tot zeven weken. Hĳ

deeloplossing, meent Eric Goorsenberg.

wĳt dit ten dele aan het feit dat de totale

Waar het vooral op aan komt, is

keten onvoldoende geïntegreerd is.

procesbeheersing. “Je moet je totale

“Dikwĳls ontstaan de problemen bĳ

proces heel goed inrichten. Doe je dat

bĳvoorbeeld oppervlaktebehandeling of in

niet, dan loop je tegen hoge kosten aan.

de distributie. De oorzaak is gebrek aan

En om het proces goed te kunnen

vakmensen. Als je een onervaren iemand

inrichten, heb je schaalgrootte nodig om

precisieproducten laat nabewerken,

de kosten te kunnen uitsmeren over

krĳgen wĳ méér afkeur.” Daar moeten de

meerdere batches.” Dat betekent onder

DPT-bedrĳven vandaag de dag rekening

andere kiezen voor producten waarmee

mee houden. Daarom pleit hĳ voor een

je als fijnmechanisch bedrĳf meerwaarde

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 37 -

Eric Goorsenberg ziet een gap tussen de PMI data die engineers aan het 3D model koppelen en wat precisieverspaners economisch kunnen realiseren

kunt leveren aan de klant. Tegelĳkertĳd

het DPT-bestuurslid.

moet het proces wendbaar en flexibel

voldoende wendbaar en flexibel te zĳn. De demo’s van mogelĳke oplossingen die

zĳn. “Dat vraagt meer dan een robot”,

Eilandjes verbinden

hĳ tot nog toe heeft gezien, laten wel een

zegt Eric Goorsenberg.

Een stap die de precisiebedrĳven intern

ontwikkeling in deze richting zien maar

moeten zetten, is het koppelen van de

zĳn nog niet af. “Neem alleen al de

PMI gap

eilandjes in de productie, zoals Eric

beschik-baarheid van gereedschapdata in

De bedrĳven gaan komende jaren een

Goorsenberg de verschillende stappen in

de cloud. Die is niet 100% correct, terwĳl

slag maken op CADCAM-gebied. Feature

het proces noemt. “We hebben software

dat voor ons wel essentieel is.”

recognition en andere tools om het

nodig om de hele fabriek aan te sturen.

programmeren op basis van een CAD-

Bĳ veel bedrĳven zie je eilandjes met elk

De rol van de mens

model deels te automatiseren, is

hun eigen systemen: ERP, CADCAM,

De leden van Dutch Precision Technology

noodzakelĳk geworden. Het goed

CMM, Machinemonitoring,

praten regelmatig over deze

gebruiken van PMI-data verbetert de

gereedschapbeheer,

ontwikkelingen en hoe daarmee om te

efficiency verder. Maar dat vergt wel

gereedschapvoorinsteller, urenregistratie,

gaan. Elk bedrĳf is bezig met

goede PMI-data en daar ziet Eric

onderhoud, et cetera. Gelukkig komen er

procesinrichting en procesoptimalisatie.

Goorsenberg een gap tussen wat de

steeds meer open systemen want we

Een punt dat je daarbĳ niet uit het oog

engineer bĳ de klant bedenkt en wat

moeten deze data aan elkaar knopen.”

mag verliezen, is de rol van de mens,

DPT-leden als fijnmechanische

Dan kun je orders die binnenkomen veel

vindt Eric Goorsenberg. “Hoe zorgen we

toeleverancier kunnen maken. “Wat in de

beter verdelen over de productiecellen en

dat medewerkers blĳ worden van

PMI-data staat, moet wel realiseerbaar

zie je bĳvoorbeeld direct of alles

Industrie 4.0? Anders verliezen we een

zĳn. Soms is er overkill aan eisen, dan

beschikbaar is voor de orders van

potentieel aan mensen, die we wel nodig

gaan wĳ afkeur maken, dat kan niet

morgen. “Nu weten we met het

blĳven houden. Want we hebben ook in

anders. Je ziet wel eens vormen

gereedschapbeheersysteem wel welke

de Industrie 4.0 fabriek handjes nodig.”

plaatstoleranties die niet kunnen. Wie is

gereedschappen vandaag in huis zĳn;

Dat kunnen wel deels andere handjes zĳn

gekwalificeerd om dit goed te kunnen

maar ik wil weten of de gereedschappen

dan nu, denkt de metaalondernemer.

beoordelen?” Als je rechtstreeks voor de

er voor de volgende order al zĳn”, geeft

Andere skills zĳn welkom. Heeft een

eindklant werkt, kom je daar in goed

hĳ als voorbeeld. Hetzelfde geldt voor de

medewerker die de gereedschappen

overleg wel uit. Het wordt echter lastiger

terugkoppeling van orders die gereed

voorinstelt wel freeservaring nodig? Of

wanneer je als toeleverancier verder van

zĳn. Vervolgens is het extern koppelen

zĳn accuraatheid en gestructureerd

de eindklant afstaat, bĳvoorbeeld 4e lĳns

met systemen van klanten en leveranciers

werken betere skills? “Voorinstellen moet

toeleverancier bent. “Dan is het lastiger

een uitdaging. De stap naar Industrie 4.0

echt foutloos gaan, anders loopt het

om hierover te communiceren.” De sector

zal gezet moeten worden om als

proces vast. Nauwgezetheid is dus wel

zal dit als geheel moeten oppakken, aldus

toeleverancier van precisiedelen

een vereiste vaardigheid.” Hetzelfde geldt voor de medewerkers die in de cleanroom

Beheers je het proces niet goed, dan loop je tegen hoge kosten aan

de onderdelen verpakken. Dat vraagt andere vaardigheden dan in het traditionele fijnmechanisch bedrĳf. Ze moeten volgens protocollen werken. Frezers zien hun werk ook veranderen. Het worden meer teamspelers, die met hun collega’s verantwoordelĳk zĳn voor het proces in plaats van enkel hun machine. Ze gaan net als

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 38 -

De rol van de mens mogen we bĳ de stap naar Industrie 4.0 niet uit het oog verliezen

werkvoorbereiders veel meer het proces sturen op basis van KPI’s. “Daarvoor hebben ze echt wel de vakkennis van het verspaningsproces nodig. Zĳ moeten weten wat kan en wat niet kan met een machine.” Hoe leuk het is De grote uitdaging voor de precisiebedrĳven zal zĳn hoe je het werk voor de huidige vakmensen interessant en uitdagend houdt. “Wĳ proberen daarop in te spelen door de medewerkers door te laten groeien, maar de een staat hier meer voor open dan de ander.” Dat de rol van de verspaner verder gaat veranderen, staat

De Dutch Precision Technology is een van de brancheverenigingen van Koninklĳke Metaalunie. Ongeveer 25 fijnmechanische precisiebedrĳven zĳn hierbĳ aangesloten. De meerwaarde van het lidmaatschap is, zegt Eric Goorsenberg, vooral het delen van ideeën en kennis. “Je kunt tegenwoordig veel informatie op internet vinden, maar als je face to face informatie uitwisselt, haal je daar veel meer uit. Je wordt dan aan het denken gezet door gelĳkgestemden, dat is de meerwaarde van DPT.”

voor Eric Goorsenberg buiten kĳf. De DPT-bedrĳven zien dit vooral als een kans. “We praten er veel over hoe we de spiraal weer omhoog gericht krĳgen. We moeten zorgen dat mensen ontdekken hoe leuk het is om in de verspaning te werken.”

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 39 -

PolyWorks en Siemens ontwikkelen tool die productieengineer méér invloed op meetproces geeft

Here is the space to add description of the image you place above lorem ipsum space te si nosam, siti.

Goed of fout: wie beslist? In de nieuwe manier van werken beslist niet enkel de meetkamer over goed of fout. De productie-engineer krĳgt meer zeggenschap. Met een nieuwe plug-in voor Siemens NX geeft PolyWorks werkvoorbereiders de tools in handen om het meetproces mee te sturen op basis van productie ervaringen.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 40 -

MBD & METEN De CAM-programmeur die het machineprogramma maakt, zal in de toekomst steeds vaker ook het meetprogramma maken

Het 3D model dat een klant met Model

samen met Siemens ontwikkeld. Het

Based Definition aanlevert, is altĳd

voordeel is dat Teamcenter de data kan

opgebouwd uit views die gekoppeld zĳn

lezen en benutten, zodat op dit punt het

aan aanzichten. Hieraan kan men labels

proces niet aangepast hoeft te worden.

koppelen. PolyWorks voegt voor Siemens

Je houdt maar één partfile over en niet

NX (en later ook andere CAD-software)

langer twee, zoals vroeger. Dat betekent

de functie toe om PMI data automatisch

ook dat eventuele aanpassingen die een

te koppelen aan het native NX-bestand.

productie-engineer heeft gedaan voor bĳvoorbeeld een freesmachine,

“Je kunt data toevoegen, bĳvoorbeeld

gehandhaafd blĳven. De engineer kan op

waar je moet meten of je voegt andere

deze wĳze informatie voor de meetkamer

elementen toe. Deze gegevens worden

toevoegen aan het PMI model. Bĳ het

aan het native NX bestand toegevoegd,

programmeren van de meetmachine

zodat je maar één bestand behoudt”, zegt

gebeurt een aantal zaken automatisch,

Mark Luĳbregts van PolyWorks Benelux.

zoals bĳvoorbeeld het uitrichten van het werkstuk op de CMM en hoe de

Samen met Siemens

meettaster om het werkstuk heen

PolyWorks heeft deze functionaliteit

beweegt. In een product waarin

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 41 -

In een demoproject wist PolyWorks de programmeertĳd terug te brengen van twee weken naar een half uur

bĳvoorbeeld meerdere honderden gaten gemeten moeten

hoeven vallen, kan eenieder controleren welke stappen hĳ in

worden, scheelt dit veel programmeertĳd. “In een demoproject

zĳn werk moet ondernemen om de problemen op te lossen.

wist PolyWorks de programmeertĳd terug te brengen van twee

Mark Luĳbregts: “Communicatie verloopt soepeler omdat je niet

weken naar een half uur”, aldus Mark Luĳbregts. Dit komt

naar een andere afdeling hoeft te gaan maar zelf kunt kĳken

doordat de software de CMM als een CNC-machine ziet. Het

waar de problemen zitten.” Er is zelfs een koppeling naar een

programmeren hiervan verloopt als het programmeren van een

dashboard te maken, zodat aandachtsgebieden nog sneller en

freesbank via CAM-software.

automatisch zichtbaar worden voor alle betrokken medewerkers. Mark Luĳbregts ziet hierin de grote meerwaarde

Focus op probleemgebieden

van Model Based Definition. “Je geeft inzicht op partniveau en

Dit betekent niet dat de programmeur van de meetmachine

kunt je focus richten op de dingen die niet goed gaan. De rest

alles uit handen geeft. De 2021 editie van PolyWorks simuleert

sla je over. Je wordt dus efficiënter in het zoeken naar

het hele proces en waarschuwt voor botsingen. Omdat deze

problemen en het vinden van de oplossingen.”

punten direct zichtbaar worden in het stap-voor-stap overzicht van het meetproces, kan de programmeur zĳn aandacht op de

Workspaces

probleempunten richten. Mark Luĳbregts: “Ook met

Ook meetdata die bĳvoorbeeld de operator aan de machine

revisiewĳzigingen ga je zo om: je gaat naar het betreffende

verzamelt, zowel met een bluetooth schuifmaat of een

punt en past daar de meting aan. Het programmeren van een

hoogtemeter, kunnen naar dataloop geupload worden.

meetmachine wordt vergelĳkbaar met het programmeren van

PolyWorks werkt hiervoor met workspaces. Voor elke workspace

een CNC-machine.” Hierin schuilt de grote

kan men bepalen wie toegang heeft en met welke rechten.

paradigmaverschuiving volgens PolyWorks. De CAM-

“Zelfs klanten kunnen toegang krĳgen tot bepaalde data en

programmeur die het machineprogramma maakt, zal in de

deze er uit halen.” Overigens heeft PolyWorks ook een nieuwe

toekomst steeds vaker ook het meetprogramma maken. Daarin

plug-in voor dataloop ontwikkeld. Deze zorgt voor een koppeling

kan hĳ dan meteen de kritische punten vanuit het maakproces

met Siemens Teamcenter en controleert automatisch of er

aangeven. Ook het samenstellen van het meetrapport voor de

bĳvoorbeeld een revisie van het CAD-model is. Mark Luĳbregts:

CNC-operator kost veel minder tĳd. De aanzichten komen

“In de overgang naar de nieuwe manier van werken zullen we

namelĳk rechtstreeks uit het CAD-model. Alle labels met daarin

het werk over méér afdelingen gaan verdelen. Niet langer

alle maten zĳn voor de machinebediener meteen zichtbaar.

beslist alleen de meetkamer over goed of fout, ook de productieafdeling beslist hierover mee. Dat zorgt voor meer

Snellere communicatie

ruimte in de meetkamer. In plaats van meteen een nieuwe

De betekenis van Model Based Definiton wordt volgens Mark

meetmachine te kopen, zouden bedrĳven liever nadenken over

Luĳbregts helemaal duidelĳk als je deze data vervolgens upload

hoe ze hun performance kunnen verbeteren.”

naar Dataloop, het onderdeel van PolyWorks waar data gedeeld en geanalyseerd worden. “CAM-programmeurs kunnen de data

De PolyWorks plug-in voor Siemens NX is er ook voor PTC Creo.

opvragen in een webomgeving. Hier kunnen ze eenvoudig door

De softwareontwikkelaar werkt aan een

alle aanzichten heen bladeren en met één muisklik de data naar

soortgelĳke plug-in voor SolidWorks; er zĳn

de SPC-software halen.” PolyWorks heeft een gratis viewer

plannen voor een Catia plugin op langere

beschikbaar gesteld, zodat iedereen in het proces zonder

termĳn.

licentie het project kan bekĳken en kan inzoomen op de probleemgebieden in het werkstuk. Zonder anderen lastig te

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 42 -

Zonder ervaring van de vakman geen goede PMI data Model Based Definition tilt de vakman aan de productie- en meetmachines naar een hoger niveau. Want de ontwerper kan alleen met de kennis en ervaring vanuit de productie de juiste PMI data toevoegen aan het 3D model.

Dat verwachten docent-onderzoekers van drie Vlaamse hogescholen. Zĳ zĳn vanuit de onderzoeksgroepen verbonden aan de bachelor opleidingen Ontwerp- en Productietechnologie van VIVES, Thomas More en Odisee gezamenlĳk een project rond Model Based Definition gestart. Want ook kmo’s moeten mee in deze nieuwe wĳze van maken.

MBD PROJECT VLAANDEREN

Model Based Definition is niet nieuw. Desondanks bleek enkele jaren geleden uit een bevraging dat in Vlaanderen slechts zo’n 30 procent van de bedrĳven ervan gehoord had of er iets mee deed. Dat laatste waren dan vooral enkele grote bedrĳven. In de kmo’s, de kleinere en middelgrote ondernemingen, speelt het amper. “Terwĳl wĳ wel het gevoel hebben dat dit de

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 43 -

De kloof tussen de kmo’s en de grotere bedrĳven dreigt groter te worden

Studenten van Odisee werken met het 3D Experience Works platform waarin ze de onderdelen ontwikkelen die ze zelf moeten maken op de CNC-machines. manier van werken wordt. Als je in de

bepaalde data extra kosten in rekening

meetprogramma’s en de assemblage, in

maakindustrie productietechnisch

brengen. Ook dat is een drempel.

de vorm van automatisch aan de hand

automatiseert, moet je duidelĳk

van PMI data werkinstructies genereren.

vaststellen hoe de eisen aan het product

Nog geen rĳp verhaal

De grote belemmering om met MBD te

er uitzien. Om te automatiseren is dit

Geert Furniere ziet een parallel met de

werken, is volgens de onderzoekers de

een vereiste’, zegt Lieven Malfait, docent

introductie van 3D CAD software enkele

beperkte uitwisselbaarheid van data

bĳ VIVES Hogeschool.

decennia geleden. “De software-

tussen pakketten onderling. “Zolang je

industrie beloofde veel in mooie demo’s,

binnen één productfamilie blĳft, lukt het

Kloof

maar het was geen rĳp verhaal.” De

wel”, zegt Lieven Malfait. Vooral Siemens

Op dit vlak bestaat er een kloof tussen

kloof tussen de kmo’s en de grotere

en PTC Creo lopen dan voor op de

grote bedrĳven, die vaak door de sector

bedrĳven dreigt daardoor groter te

andere aanbieders. “Je krĳgt echter

waarin ze opereren in de richting van

worden. Deze overbruggen is een van

problemen als je van systeem

MBD worden geduwd, en de kleinere

de ambities die de hogescholen met het

verandert.” De vertaalslag van native 3D

ondernemingen, zegt collega-docent

project hebben. Daarnaast willen ze de

CAD modellen met PMI naar een CAM-

Geert Furniere. “In de

jonge generatie engineers opleiden met

pakket of de software voor een CMM,

luchtvaartindustrie heb je geen keuze,

MBD. Dat de hogescholen

verloopt niet vlekkeloos omdat men

daar ligt alles vast. Veel kleinere

samenwerken, is uniek, zegt Koen

eerst de data omzet naar een neutraal

bedrĳven hebben echter hun eigen

Deprez, docent aan hogeschool Odisee.

formaat en dan weer naar het formaat

manier van werken, die worden niet

“Dat is een sterk punt van dit project.

van de software waar men de volgende

richting eenduidigheid geduwd.” Deze

Net als het feit dat we dit zonder

productiestap zet. Dennis Goossens,

bedrĳven werken niet met één

universiteit doen. We kĳken naar de

onderzoeker aan Odisee hogeschool:

softwarepakket, vaak zĳn er binnen één

praktische kant en willen het dichtbĳ de

“Dan worden de problemen uitvergroot.”

bedrĳf al meerdere systemen omdat

werkomgeving houden.”

Hĳ ziet dit probleem niet op korte

klanten met uiteenlopende systemen

termĳn verdwĳnen. “De CAD-software

werken. Dat is een belangrĳk verschil

Uitwisselbaarheid

evolueert vandaag de dag zo snel dat de

met bĳvoorbeeld de luchtvaartindustrie.

In de verkennende fase van het project,

neutrale formaten dit moeilĳk kunnen

Hierdoor lopen juist kleinere bedrĳven

dat nog tot juni 2022 loopt, hebben de

bĳhouden. Wĳ vrezen dat deze neutrale

tegen belemmeringen aan, zoals het feit

hogescholen de mogelĳkheden van de

formaten nog wel een poosje nodig

dat data niet gemakkelĳk uitwisselbaar

bestaande software om met MBD te

zullen blĳven.” Eén standaard formaat

zĳn tussen de verschillende pakketten.

werken onderzocht. Daarbĳ ging het

voor alle CAD-software zou de ideale

Specifiek voor de meetmachines hebben

zowel om PMI data gebruiken voor het

oplossing zĳn. “Maar dat blĳft een natte

de docenten gemerkt dat sommige

maken van programma’s voor CNC

droom”, vult Lieven Malfait aan. Hĳ

fabrikanten voor het inlezen van

freesmachines, voor de

noemt neutrale formaten een

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 44 -

MBD Solutions Event De Vlaamse hogescholen presenteren een tussenstand van het project tĳdens het MBD Solutions Event op 9 december. Samen met RapidPro, Virtual (R)evolution en Smart Maintenance vindt deze dag dit jaar plaats onder de vlag van 3D Production Days (8 en 9 december), dat de hele 3D waardeketen bĳeen brengt (als onderdeel van de 3D Deltaweek). Locatie is Brainport Industries Campus in Eindhoven. MBD Solutions Event biedt de deelnemers vooral praktische hulpmiddel, maar ze zĳn niet de ideale

onderdelen gebruiken ze zowel analoge

oplossingen voor

manier van werken. “Er gaat veel

als digitale technieken zoals CNC-

het werken met

energie verloren in het vertalen van het

machines. Bĳ die laatste lezen ze de PMI

MBD en PMI.

ene naar het andere pakket.”

data uit en proberen zoveel mogelĳk de

Deelname is

machine automatisch te programmeren;

gratis na

Invloed grote partĳen

bĳ de analoge machines gebruiken ze

registratie.

Heeft MBD dan wel een toekomst?

schermen waarop ze de modellen

Immers, kleinere en middelgrote

kunnen zien en roteren om er de data

toeleveranciers blĳven altĳd klanten

uit af te lezen. De laatste stap is het

data geprogrammeerd worden. Kevin Sel

houden die met verschillende CAD-

genereren van de meetprogramma’s.

verwacht eerder dat door de uitrol van

pakketten hun modellen maken. “De tĳd

“Ook bĳ deze drie stappen gaan we data

MBD de productiemedewerkers en de

die er overheen gaat voordat iedereen

verzamelen om te zien waar het goed

werkvoorbereiders in de maakbedrĳven

ermee werkt, zal langer duren”, meent

gaat en waar niet”, zegt Dennis

naar voren worden geschoven in het

Koen Deprez. Zeker als bedrĳven een

Goossens. De Odisee studenten werken

ontwerpproces. De ontwerper die de

deel van hun werk uitbesteden, blĳven

daarbĳ met het 3D Experience Works

PMI data aan het 3D model toevoegt

ze problemen houden met de

platform van Dassault Systèmes. Ook

wordt weliswaar verantwoordelĳk voor

uitwisselbaarheid van de data, meent

een deel van de teambesprekingen

de correcte productie van het onderdeel,

Kevin Sel, docent-onderzoeker aan

verloopt via het platform; net zoals ze

hĳ krĳgt daarbĳ maakkennis aangereikt

Thomas More hogeschool. “Als grote

hun bevindingen via het platform

door de productie- en meetspecialisten.

bedrĳven samen op de tafel zouden

presenteren.

Daarom is het belangrĳk dat ook de

kloppen, zĳn CAD producenten sneller

mensen aan de productiemachines en

geneigd te veranderen. De grotere

Ervaren medewerkers

meetbanken kennis hebben van MBD

hebben echter minder last van dit

Met deze stap van het 3D model met

CAD software, meent Koen Deprez.

probleem omdat ze alles in eigen huis

PMI naar de productie van de

“Hun job wordt naar een hoger niveau

doen.” Koen Deprez: “Als bedrĳven als

onderdelen wordt het belang van de

getild.” Dennis Goossens verwacht zelfs

Asco Industries en ASML zich samen

vakmensen onderstreept. Die blĳven

dat de man aan de machine nog meer

zouden zetten en Europa meekrĳgen,

nodig, ook in de digitale omgeving.

centraal komt te staan. “Ik denk niet dat

kan het rapper gaan.”

“Onderschat niet wat aan vakkennis niet

we op een punt komen dat alles

zichtbaar is, maar wel nodig om tot een

automatisch wordt gemaakt, de

MBD in het onderwĳs

goed product te komen. Zonder kan

vakkennis van de mensen aan de

Een ander onderdeel van het project is

niet”, zegt Geert Furniere. Bovendien is

machine staat toch centraal.”

MBD integreren in het onderwĳs. Hier

die vakkennis nodig om als ontwerper

kiezen de hogescholen elk voor hun

tot een goed design met de juiste PMI

eigen aanpak. Bĳ Odisee leren de

data te komen, vult Lieven Malfait aan.

studenten Ontwerp- en

“Alles staat of valt met een goed

Productietechnologie in het tweede en

gedefinieerd model. De vakkennis moet

derde jaar jaar te werken met CAD en

in het CAD model worden gestopt.” De

PMI. Ze ontwerpen hun eigen motor die

docent-onderzoekers zien het nog niet

ze in het volgend studiejaar zelf moeten

snel gebeuren dat de productie- en

maken. Voor de productie van de

meetmachines volledig op basis van PMI

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 45 -

AM-delen

hightech samenstelling van frees-, draaien

LTJ ontwikkelt maakproces voor laserlassen

Laserlassen van 3D geprinte onderdelen ADVANCED MANUFACTURING

We mogen maximaal 0,6 mm diep in het materiaal lassen, omdat anders verontreinigingen aan de binnenzĳde kunnen ontstaan. Dan zou het onderdeel niet meer aan de hoge reinheidseisen voldoen

Kun je 3D geprinte onderdelen met microlaserlassen verbinden aan frees- en draaidelen? Zodanig dat ze lekdicht zĳn en aan de hoogste reinheidseisen uit de precisie industrie voldoen? Acht maanden nadat de vraag van een hightech klant bĳ Toon Janssen van LTJ op het bureau belandde, weet hĳ het antwoord.

applicatie: het laserlassen van een dunne, holle buis (gedraaid uit stafmateriaal) aan twee 5-assig gefreesde componenten én aan een 3D geprint manifoldachtig product. Alle materialen zĳn 316L; maar wel staf, vol en poedermateriaal. Om het nog complexer te maken: het geheel moet lekdicht zĳn, aan te tonen met een heliumlektest, en een drukvaltest ondergaan tot 15 bar. De nauwkeurigheid van de lassamenstelling bedraagt enkele

Een kleine acht maanden hebben Toon

honderdsten millimeter. “En om het

Janssen, directeur-eigenaar van Laser

eisenpakket af te ronden: het onderdeel

Technology Janssen, en zĳn team

moet afgeleverd worden conform de

gewerkt aan een vrĳ bĳzondere hightech

hoogste reinheidseisen. Dat betekent

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 46 -

LTJ laserlast dunne, holle buis aan twee 5-assig gefreesde componenten én aan een 3D geprint manifoldachtig product voor het laserlassen bĳvoorbeeld dat we

anders heeft het geen zin om te gaan

is. “We mogen maximaal 0,6 mm diep in

niet door de buis heen mogen

lassen. Met gewalst 316L dat met CNC-

het materiaal lassen, omdat anders

laserlassen”, voegt Toon Janssen toe aan

frezen wordt bewerkt, weet je vrĳwel

verontreinigingen aan de binnenzĳde

het rĳtje specificaties.

zeker dat het materiaal dicht is, of je

kunnen ontstaan. Dan zou het onderdeel

moet een slechte batch hebben. Maar

niet meer aan de hoge reinheidseisen

Kan het wel of niet?

met 3D printen kan de geringste

voldoen. Voor deze technische reinheid

Het is de eerste keer dat Laser

crackvorming al aanleiding zĳn om niet

zĳn klantspecifieke normen opgesteld

Technology Janssen aan de slag is

volledig dicht te zĳn. De andere vraag

waar we aan moeten voldoen”, zo

gegaan met het microlaserlassen van een

was: hoe spannen we de onderdelen op?

verduidelĳkt Toon Janssen. Door de juiste

onderdeel dat additief is geproduceerd in

Het gaat namelĳk niet om één buisje dat

parameters voor het laserlassen te

316L. Toen Toon Janssen in zĳn netwerk

aan het 3D geprint onderdeel gelast moet

ontwikkelen, lukt het om een voldoende

polste of iemand wist of dit technisch

worden, maar om twee dunwandige

diepe las te maken zonder dat men door

haalbaar zou zĳn, kreeg hĳ telkens de

buisjes. Aan één kant worden ze aan

het materiaal heen gaat of inwendige

reactie “het zou mogelĳk moeten zĳn”.

twee freesdelen gelast, aan de andere

verkleuring. De warmte die hiervoor

Niemand die hem een bevestiging kon

kant aan het 3D geprint onderdeel. Toon

nodig is, heeft geen of minimale invloed

geven; laat staan een pas en klare

Janssen: “Bĳ laserlassen staat de

op de maatnauwkeurigheid. Wel worden

oplossing. “Vanaf de start van LTJ hebben

laserstraal zo veel mogelĳk loodrecht op

er hoge eisen aan de opspanning gesteld

we gezegd laserlassen naar een hoger

het te lassen product. De laserstraal mag

omdat de samenstelling een aantal gaten

niveau te brengen, door in de cleanroom

niet te veel onder een hoek op het

heeft die binnen enkele honderdste

te laserlassen én door holle producten te

product komen te staan. Dat lukt niet

millimeter parallel ten opzichte van elkaar

laserlassen. Dan kom je vroeg of laat bĳ

meer als je twee buisjes aan een

moeten staan. De plaatsen

3D geprinte onderdelen uit, want dat is

onderdeel last. Met een speciale

vormtoleranties luisteren zeer nauw. “Ook

de technologie van de toekomst als

opspanning hebben we dat probleem

laserlassen zorgt voor krimp. We weten

ergens gassen of vloeistoffen door heen

opgelost.”

nu precies hoe we deze kunnen

stromen. Holle producten is 3D printen”,

opvangen met de speciale opspantools

zegt Toon Janssen. Dit zĳn de

Technische reinheid

die we in huis ontwikkelen en

uitdagingen die hĳ met zĳn opgebouwde

Een van de belangrĳkste voordelen van

produceren”, vertelt de specialist in

kennis en ervaring met micro-

laserlassen is in de ogen van Toon

microbewerken. “Hierdoor kunnen we

laserbewerken van precisiecomponenten

Janssen dat de hoeveelheid warmte die je

een compleet product afleveren inclusief

niet meer uit de weg gaat. De

in het werkstuk brengt, gering is én dat

alle meetrapport en first article

metaalondernemer had zelf ook een

je dit heel nauwkeurig kunt regelen. In

inspection.”

aantal vragen bĳ het project. Zoals: is het

dit geval is dat eens te meer nodig omdat

3D geprinte onderdeel wel lekdicht,

de wand van de buisjes 1 millimeter dik

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 47 -

de hoge nauwkeurigheid en de reinheidseisen. Er mag geen enkele verontreiniging vanuit de lektester in het onderdeel komen. Daarom zĳn een (droge) vacuümtester en lektester/ drukvaltester voor onder andere medische toepassingen gebruikt. Laserlassen AM-delen kan dus Laser Technology Janssen heeft inmiddels een tiental prototypes van het onderdeel geproduceerd. Deze worden momenteel door de klant getest. Toon Janssen heeft er alle vertrouwen in dat dit uiteindelĳk tot meerdere opdrachten voor soortgelĳke delen zal leiden. Het bedrĳf heeft de laserlastechnologie voor 3D geprinte onderdelen nu op punt staan. “We weten de parameters voor 316L en we weten hoe we lekdicht moeten werken. Dat kunnen we dus ook met andere legeringen doen.” Sterker nog, hĳ denkt dat bĳvoorbeeld het laserlassen van een titanium onderdeel relatief zelfs eenvoudiger zal zĳn, omdat titanium geprint wordt onder een beschermgas. “Het belangrĳkste is dat we hebben aangetoond dat het laserlassen aan 3D Lektest en drukvaltest

geprinte onderdelen tot lekdichte

De ontwikkeling van de maaktechnologie

verbindingen leidt. En de 3D geprinte

voor dit complex onderdeel heeft het LTJ-

onderdelen zelf zĳn ook lekdicht en

team maanden werk gekost. Uiteindelĳk

blĳven dat ook.” En dat laatste is een

is het gelukt om het 3D geprint onderdeel

minstens net zo belangrĳke constatering,

aan de uit stafmateriaal gemaakte buisjes

als je zoals Toon Janssen verwacht dat

te lassen en daarop de 5-assig gefreesde

producten waar vloeistof of gassen door

onderdelen. De helium lektest (die de

heen stromen in de komende jaren

lekdichtheid van buiten naar binnen

steeds meer 3D geprint gaan worden.

meet) heeft zelfs een beter resultaat

Het hele proces staat of valt echter met

opgeleverd dan de specificatie van de

de voorbereidingen en de nabewerking.

opdrachtgever eist. De samenstelling

“In die stappen hebben we grote

moet lekdicht zĳn tot 10 tot de macht -9.

sprongen gemaakt met dit project.”

Toon Janssen: “Tĳdens de helium lektest bleek de lasnaad zo goed te zĳn dat we een dichtheid tot de macht -11 halen.” Ook de drukvaltest leverde geen enkel probleem op voor het hightech onderdeel. In een cyclus van 2,5 uur is de samenstelling getest met 15, 10 en 5 bar druk. Toon Janssen: “Anders gezegd: als Boven: Toon Janssen: het microlaserlassen van AMonderdelen zal toenemen, want alles waar gassen of vloeistof door heen stromen, gaat 3D geprint worden. Onderste foto: Laser Technology Janssen beschikt over een eigen meetkamer voor meten op

een gewone aansteker zo dicht is als dit 3D geprint en gelast onderdeel, duurt het een miljoen jaar voordat de aansteker leeg is gelopen.” Wel heeft de druktest een speciale lektester gevergd vanwege

micrometerniveau.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 48 -

1000 m2 extra productieruimte voor FMI Goorsenberg Fĳnmechanische Industrie Goorsenberg breidt flink uit. Aan de bestaande hal waarin de frees- en draaimachines staan, is een nieuwe ruimte van zo’n 1000 m2 gebouwd.

uitbreiding eveneens aan om de hele productiehal te klimatiseren. Met het systeem houdt men straks niet alleen de temperatuur maar ook de vochtigheid in de hele fabriek op een constant niveau.

Het totale vloeroppervlak in de verspanende productie is hierdoor meer dan verdubbeld. Hierdoor ontstaat er ruimte voor de derde Matsuura 5-asser met BMOrobotcel die in het eerste kwartaal van 2022 geleverd wordt.

Cleanroom Daarnaast komt er in een van de andere hallen 300 m2 vrĳ om hier drie aparte ruimtes te bouwen van elk zo’n 60 m2. Eén ruimte voor de reinigingsmachine (vacuümreiniging met gemodificeerde alcohol), die eindigt in de tweede ruimte, een cleanroom voor het schoon verpakken van de precisie maakdelen. De derde ruimte, eveneens een cleanroom, wordt ingericht voor assemblage. Met deze uitbreidingen zorgt FMI Goorsenberg ervoor klaar te zĳn voor de verdere groei op de huidige locatie.

Derde productiecel De nieuwe hal biedt de ruimte om de CNC-draaien freesmachines, die nu nog in één hal bĳ elkaar staan, apart te groeperen. Hierdoor komt er ruimte vrĳ voor de derde geautomatiseerde productiecel. Tegelĳkertĳd ontstaat er plaats om in de toekomst met autonome mobiele robots te gaan werken, bĳvoorbeeld om de materialen manloos naar de machines te brengen. De Nĳmeegse toeleverancier van precisie-onderdelen grĳpt de

Ontwikkel opspansystemen eenvoudig en snel met 3D printen.

Raymond (links) en Eric Goorsenberg in de nieuwe, 1000 m2 grote hal waar komende maanden de CNC draaimachines naar toe gaan. Op het dak van de hal komen enkele honderden zonnepanelen erbĳ, waardoor FMI Goorsenberg uiteindelĳk meer dan de helft van de benodigde elektriciteit zelf opwekt.

Nijverheidslaan 23 8 5 6 0 We v e l g e m BE: +32 56 35 00 35 N L : + 3 1 3 0 3 2 0 0 2 74 w w w. s e i d o - s y s t e m s . c o m

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 49 -

Registreren om gericht te verbeteren MES-systeem van GNT Systems koppelt zelfs oude machines en registreert handwerk

De druk op de maakindustrie vanuit de opdrachtgevers neemt toe. Er zĳn meer onderdelen nodig in alsmaar kortere tĳd, in een hogere kwaliteit. Inzicht in elke stap in dit proces helpt maakbedrĳven hun aandacht te richten op stappen waar het verbeterpotentieel het grootst is. Manufacturing Execution Systems (MES-software) zĳn hier de juiste tools voor, maar dan wel een systeem dat ook oudere en niet CNC-machines koppelt én de factor mens meeneemt.

John Snĳders, directeur-eigenaar van Encoma, loopt al heel wat jaartjes mee in de werktuigmachinebouwindustrie. Hĳ verbaast zich er nog steeds over dat grote concerns in bĳvoorbeeld de voedingsmiddelenindustrie elk moment van de dag inzicht hebben in elk detail van hun productie- of distributieproces, terwĳl maakbedrĳven niet altĳd de status weten of een machine stilstaat omdat de operator bezig is deze in te stellen, gereedschappen, spanmal, materialen ontbreken of de machine in storing staat. “Wĳ lopen op dit vlak achter op andere industrieën.”

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 50 -

Ogen openen

geval wordt een zelf ontwikkelde LogiBox

En dat is een kostbare achterstand,

aan de machine gekoppeld of een module

concludeert hĳ. Er gaat niet alleen tĳd

van Beckhoff als het een analoge

verloren door voortdurend te zoeken

machine betreft. En voor de

waar een order in het proces is. Net zo

medewerkers, bĳvoorbeeld die manueel

zeer ontbreekt hierdoor zicht op waar het

afbramen, is er een handscanner om ook

grootste verbeterpotentieel ligt. Met

deze tĳden per product bĳ te houden.

welke verbeteringen kun je de hoogste rendementsverbetering halen, in

Detailinformatie

doorlooptĳd, in organisatie, in proces

De MDE-software verzamelt al deze data,

en/of personeel? John Snĳders:

als het nodig is realtime. In het

“Daarmee kunnen maakbedrĳven direct

dashboard is precies zichtbaar welke

hun capaciteit vergroten, hobbels

machines of andere bronnen productief

reduceren en processen in een flow laten

zĳn, stilstaan of op storing. De BDE-

verlopen door transparantie en overzicht

software zorgt voor de analyse van alle

in hun processen te brengen.” Encoma

organisatiegegevens. Elk moment is zicht

levert hiervoor de MES-software van het

op elk onderdeel van de productie. Dat

Duitse GNT Systems. Het doel is om de

levert realtime transparantie op, voor elk

waardetoevoeging en de vraag perfect op

niveau in de organisatie zichtbaar zoals je

elkaar af te stemmen door het hanteren

dat zelf wilt. Het MES-systeem wordt

van Six Sigma tĳdens de implementatie:

gekoppeld aan elk willekeurig ERP-

definiëren, meten, analyseren, verbeteren

systeem en neemt ook de personele

en controleren.

planning mee in de analyse. VISIO is het

MES-systeem levert veel gedetailleerdere informatie op om te plannen, inclusief zelfs personeel in ploegen

derde onderdeel: de planningsmodule. Niet alleen CNC-machines

Met drag and drop worden orders snel en

Het 40 man sterk softwarehuis heeft in

eenvoudig verplaatst, waarbĳ de software

dertig jaar tĳd een Manufacturing

met alle beschikbare gegevens rekening

Execution System (MES) ontwikkeld, met

houdt. John Snĳders: “Dit is het verschil

daaronder meerdere modules, dat anders

tussen de overzichten van een ERP-

is dan andere MES-systemen. Het grote verschil zit, aldus John Snĳders, in het feit dat GNT Systems alle machines kan koppelen, ook oudere en zelfs niet CNCmachines en dat het de informatie over manuele werkzaamheden digitaal inzichtelĳk maakt in een dashboard. “De software registreert de data direct van wat wĳ de resource noemen, de bron. Dat kan een werktuigmachine zĳn, een meetmachine, een lakinstallatie maar ook een medewerker die met een handscanner werkt.” Bĳ de machines heeft GNT Systems meerdere opties om data te acquireren: ofwel direct uitlezen uit de besturing, (als de machine met OPC UA, MT Connect of een andere standaard is uitgerust); direct vanuit de PLC of via de signaallamp. In dat laatste

Pilot om ervaring op te doen Encoma en GNT Systems bieden maakbedrĳven aan in eerste instantie een pilot te doen met het MES-systeem. Dit betekent dat één of twee machines gekoppeld worden aan de software, die op een server in het bedrĳf draait. Gemiddeld kost het opzetten van het systeem twee dagen. Daarna kan men twee maanden lang data verzamelen, analyseren en de software gebruiken om gevoel te krĳgen met het sturen op basis van data. Behalve de opstartkosten betaalt de klant deze twee maanden niets voor de hardware en software. Pas daarna beslist men of het MESsysteem verder wordt geïmplementeerd. “Dat kan stap voor stap gebeuren. Bedrĳven hoeven niet het hele systeem in één keer te implementeren, daardoor blĳft het overzichtelĳk, ook qua tĳdsinvestering”, legt John Snĳders uit. GNT Systems heeft naast de standaardmodules voor het uitlezen van de machinedata, bedrĳfsdata en het plannen (VISIO), ook een module om het gereedschapdatabeheer te digitaliseren, inclusief het plaatsen van bestellingen bĳ een leverancier en de koppeling naar gereedschap uitgiftekasten.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 51 -

dit gewĳzigd is. En niet onbelangrĳk: welke opdrachten zĳn nog niet ingepland.” Knelpunten systeem en de software van GNT: de

Deze gedetailleerde informatie geeft

informatie is veel gedetailleerder voor

in één oogopslag weer waar de

een verspanend bedrĳf. Je ziet in de

knelpunten zitten en waar je de

planning bĳvoorbeeld of bepaalde

aandacht op moet focussen om de

machines of andere bronnen

efficiency te verhogen.

misschien niet beschikbaar zĳn of

Productiemanagers,

omdat een operator er die dag niet

werkvoorbereiders,

is.” Omgekeerd krĳgen operators

managementleden: ieder krĳgt zĳn

inzicht in de orders die ze kunnen

eigen dashboard met kengetallen te

verwachten. Documenten die bĳ een

zien. “Een troubleshooter kan samen

order horen, bĳvoorbeeld

met het team aan de slag gaan met

werkinstructies, worden gekoppeld en

de analyse en de verbeterpunten”,

zĳn met één muisklik direct aan de

schetst John Snĳders de gang van

machine beschikbaar voor de

zaken als bedrĳven het MES-systeem

operator. Tekeningen van spanmallen

van GNT Systems implementeren. “In

en andere noodzakelĳke documenten

bedrĳven zie je al snel teams

zĳn zo altĳd direct beschikbaar. Dat

ontstaan die gaan meedenken en

geldt ook als de CNC-operator aan de

oplossingen generen. Zo creëer je

machine nog wĳzigingen in het

betrokkenheid en ontstaat er

programma aanbrengt. “Omdat onze

absoluut een hogere productiviteit.”

software één op één meeloopt met het NC-programma, zie je direct waar

Encoma als partner voor Industrie 4.0

In bedrĳven zie je al snel teams ontstaan die gaan meedenken en oplossingen genereren

Softwareproducten vormen een steeds belangrĳkere pĳler onder het aanbod van Encoma, dat zich hiermee profileert als een Industrie 4.0 partner voor de maakindustrie. John Snĳders: “Met software kunnen we buiten de CNC-machine ook de efficiency binnen de organisatie sterk verbeteren. Daarom bieden we pakketten als dat van GNT en de software van R+B aan én hebben we tegenwoordig in Weert een eigen trainingscentrum. Hier kunnen we medewerkers trainen in het gebruik van de software.” Encoma is al enkele jaren de Benelux partner voor R+B, een Duits softwarehuis dat met TICC een pakket levert voor het 3D grafisch calculeren op basis van 3D CAD-modellen. Hiermee wordt het maken van tĳdsberekeningen en offertes vergaand geautomatiseerd en eenduidig. Een van de nieuwe ontwikkelingen in TICC is het inlezen van PMI data. Het inlezen van een 3D model is vaak al voldoende om een gedetailleerde kostprĳsberekening voor de verschillende bewerkingen te maken. Ook als het om complexe 3D modellen gaat of samenstellingen. TICC leest rechtstreeks STEP in, of files uit Catia of andere CAD-pakketten. TICC levert ook speciale technologiepakketten voor bewerkingen, zoals draadvonken, lassen, et cetera.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 52 -

Met smartphone app spindeltaster instellen CNC-operators stellen de geüpdatete radio-transmissie meettasters van Renishaw in met een smartphone app. Via deze app krĳgen ze toegang tot de Opti-Logic techniek, om op een gebruiksvriendelĳke manier de draadloze taster in te stellen. Deze technologie maakt twee richtingsverkeer tussen app en taster mogelĳk. Dit betekent ook dat de CNC-operator op afstand, bĳvoorbeeld via WhatsApp, kan communiceren met de spindeltaster. Renishaw heeft de nieuwe oplossing voor meten, gereedschap- en productcontrole in de machine voor het eerst gedemonstreerd tĳdens de EMO in Milaan. De nieuwe generatie tastersystemen is bedoeld voor slimme fabrieksprocesbesturing. Minder menselĳke tussenkomst Naast het nieuwe communicatieprotocol van het ultracompacte RMI-QE radiotransmissiesysteem is de levensduur van de batterĳ aanzienlĳk verlengd. Deze gaat in de nieuwe versie tot vier keer langer mee. Bĳ gewoon gebruik zal dit zo’n vĳf jaren

zĳn. De RMI-QE kan gebruikt worden voor zowel automatisch gereedschapinstellen, breuk detecteren alsook producten instellen en verifiëren op de machine. Integratie van tastermetingen voor procescontrole in productieprocessen kan de gegevens opleveren die verspaners nodig hebben om hun productiviteit en machinebezetting aanzienlĳk te verbeteren en de afhankelĳkheid en de tussenkomst van medewerkers te verminderen. Programmeren via app De RMI-QE radiozender is een verbeterde versie van de beproefde 2.54 GHz technologie van Renishaw. Het systeem is een oplossing voor onder andere 5-assige bewerkingscentra en draaifreesmachines, waar de operator niet altĳd zicht heeft op de taster en de ontvanger. Op één CNC-machine kunnen tot vier van deze spindeltasters in gebruik zĳn. Het programmeren gaat met de smartphone app gemakkelĳker. Alle instellingen die de operator op het scherm van de smartphone selecteert, worden in één keer doorgestuurd naar de taster. Renishaw neemt deel aan de Precisiebeurs 2021

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 53 -

Met app kan operator op afstand spindeltaster controleren

De Zwaan Metaal-Dordt automatiseert de productie en lanceert webshop Zwaan Online

Here is the space to add description of the image you place above lorem ipsum space te si nosam, siti.

Techniek moet voor je werken

Automatiseren is één manier om méér productie te draaien met dezelfde bezetting. Klassieke turret CNC-draaibanken vervangen door multitasking machines is een andere oplossing. De combinatie van beide, geleverd door Dormac, levert bĳ metalliseerbedrĳf De Zwaan Metaal-Dordt zoveel extra capaciteit op, dat er ook aan de voorkant van het proces geautomatiseerd wordt: de introductie van een webshop. Dat scheelt voor de projectleider veel uren werk, terwĳl klanten sneller en beter bediend worden.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 54 -

BEST SOLUTION De overstap van traditionele CNC draaimachines naar de Doosan SMX 3100S multitasker brengt de cyclustĳd terug van anderhalf uur naar negen minuten

De producten van De Zwaan Metaal-

werkplaats. Hier worden ze afgedraaid,

Dordt vinden al meer dan zestig jaar hun

krĳgen een metallische spuitlaag die de

toepassingen over de hele wereld. City of

beschadigde passing herstelt en worden

The Dalles houdt bĳvoorbeeld droge

dan nauwkeurig nabewerkt, zodat ze

voeten dankzĳ de bussen uit Dordrecht,

weer een jaar of vĳftien mee kunnen.

die slĳtage aan assen van de zware pompen voorkomen. Schepen met in

Efficiency verhogen

Dordrecht geproduceerde sleeves varen

De bussen, die slĳtage van assen in

over de hele wereld. Bĳna alles wat hier

pompen of scheepsmotoren voorkomen,

in de fabriek komt, krĳgt een slĳtlaag:

is de specialiteit van het familiebedrĳf. De

tungsten, rvs, een keramische slĳtlaag of

halffabricaten, variërend van 50 mm tot

een andere. Niet alleen bussen en

460 mm diameter, liggen op voorraad

sleeves worden met een High Velocity

zodat klantspecifieke bussen binnen een

Oxygen Fuel, autogeen, plasma of draad

week geleverd kunnen worden. Grotere

vlamspuitproces van een nieuwe coating

diameters vallen in de groep specials.

voorzien, maar ook assen. Zo komen

Door de binnendiameter aan te passen

bĳvoorbeeld de onderstellen van alle

aan de maat die de klant nodig heeft en

Amsterdamse trams naar de Dordtse

dan precies het gewenste slĳtvlak aan te

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 55 -

brengen, levert De Zwaan Metaal-Dordt de oplossing die de

men meerekent dat de Doosan machine voorzien is van een

klant zoekt. De aankondiging van een klant dat hĳ de komende

overnamespil die het onderdeel kan overnemen om de laatste

jaren de bestellingen wil verhogen én het feit dat CNC-draaiers

zĳde nauwkeurig te bewerken. De nauwkeurigheid van de

moeilĳk te vinden zĳn, hebben de onderneming aangezet tot

binnenmaat is niet zozeer de uitdaging, een H7 passing is

het zoeken naar slimme oplossingen om het proces efficiënter te

meestal voldoende. De uitdaging is de parallelliteit en

maken. Uiteindelĳk wil de onderneming naar 24/7 produceren.

concentriciteit tussen de twee referentie vlakken van zo’n bus, die mag maar een paar honderdste millimeter zĳn. De

Multitasking en robotbelading

ervaringen die De Zwaan Metaal-Dordt heeft met de machine, is

De oplossing die Patrick Leegte, technisch manager smart

dat alles binnen de specs blĳft als de tweede spindel het

industry, samen met het team van het metalliseerbedrĳf heeft

product overneemt.

uitgewerkt, bestaat uit een Doosan SMX 3100S, die drie turret draaibanken vervangt. Dormac CNC Solutions heeft de

CAM-programmeren

multitasking machine voorzien van robotbelading. Vanaf drie

Dormac CNC Solutions heeft het project volledig uitgewerkt en

pallets voor de machine én een tafel belaadt de robot

opgeleverd, inclusief de automatisering en het geschikte CAM-

onderdelen tot een totaal gewicht (inclusief grĳper) van 180

pakket. Samen met Open Mind (de ontwikkelaar van

kilogram. De pneumatische grĳper stelt zich automatisch in,

hyperMILL), is het systeem zo ingericht dat de server als

zodat het aantal grĳperwisselingen beperkt blĳft. De

verlengstuk van het geheugen van de machine dient. Alle

robotisering zorgt voor extra capaciteit omdat de productie ’s

programma’s worden centraal opgeslagen, inclusief het g code

avonds kan doorlopen. Hierbĳ is het grote

bestand, het NC programma en alle informatie over de

gereedschapmagazĳn, met 80 posities, een belangrĳk pluspunt

bewerking, opspanning en gereedschappen. Bĳ een repeatorder

van de multitaskingmachine vergeleken met de klassieke

is alles direct beschikbaar voor de operators van de cel, zoals

draaimachines, die meestal 12 posities in de turret hebben.

Timo de Wit, een van de operators die de machine kan programmeren en bedienen. De Doosan SMX 3100S is voorzien

Van anderhalf uur naar 9 minuten

van een Renishaw meettaster en een speciale programmacyclus

Het belangrĳkste voordeel van de Doosan multitasking machine

om op de machine de maatnauwkeurigheid te meten en

zit in het aanbrengen van complexe contouren voordat de

automatisch na te draaien als er nog overmaat is. De

coating wordt aangebracht. De tĳdwinst doordat een frees-

kwaliteitscontrole gebeurt dus in de machine.

draaispindel gebruikt wordt, is enorm. In plaats van anderhalf uur CNC-draaien, brengt de Doosan SMX 3100S de contour aan

Veranderingen

in 9 tot 12 minuten, alleen door deze anders te bewerken. Deze

De nieuwe werkwĳze geeft wel veranderingen voor de

bewerking gebeurt in het basis materiaal voordat de extreem

medewerkers. Zĳ hebben via opleidingen de kennis opgedaan

slĳtvaste coating wordt aangebracht. Met name deze tĳdwinst

om deze machine met CADCAM te programmeren. De overstap

levert De Zwaan Metaal-Dordt veel extra capaciteit op, zeker als

naar CAM-programmeren is niet de enige verandering voor de operators. Ze moeten vooral veel meer strategisch gaan

Dormac CNC Solutions heeft het project volledig uitgewerkt en opgeleverd,

plannen: welke bewerkingen doe je onbemand en welk werk overdag om maximale efficiency te behalen? Het is beter een betrouwbaar proces te hebben dan de snelste bewerking. Ook

inclusief de automatisering en het

op dit vlak ondersteunt Doosan met nieuwe features in de SMX-

geschikte CAM-pakket

machines onbemand werken. De besturing bepaalt bĳvoorbeeld

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 56 -

Doosan SMX multitasking De Doosan SMX lĳn is de nieuwe generatie multitasking machines van de Koreaanse fabrikant. Op de EMO is ook de SMX 2100 gepresenteerd. Met de krachtige multitasking functie vereenvoudigt en versnelt de SMX de productie van complexe precisiebewerkingen doordat de draaien freesbewerkingen in één opspanning gedaan worden. De overnamespil zorgt ervoor dat het gehele product automatisch wordt bewerkt. De SMX3100 lĳn heeft een standaard klauwplaat van 12 inch (de overnamespil is 10 inch), een freesspindel (B-as) met 12000 omwentelingen / minuut (Capto C6 opname). De hoofd draaispindel heeft een maximaal toerental van 3000 omwentelingen / minuut. Het gereedschapmagazĳn kan uitgebreid worden van 40 naar 120 gereedschappen. Doosan levert de machine met de eigen Cufos besturing, gebaseerd op het Fanuc Timo de Wit, een van de operators en CAM-programmeurs voor de Doosan SMX. Foto rechtsonder: Patrick Leegte samen met directeur Wieneke van Hal.

besturingssysteem. Dormac Automatisering heeft voor De Zwaan Metaal-Dordt een maatwerk automatiseringsoplossing gebouwd, op basis van een 180 kg robot. De drie palletplaatsen zĳn voorzien van een nulpunt spansysteem in de vloer, zodat pallets met daarop de stukken eenvoudig gewisseld kunnen

aan de gemeten belasting van de spindel wanneer het

worden met een gewone palletwagen of

gereedschap zover versleten is dat een zustergereedschap

heftruck.

ingezet moet worden. Het bedrĳf zelf kan nu CNC-draaiwerk waarop geen slĳtlaag nodig is aannemen omdat er extra

nog soepeler kan lopen dan elke dag contact hebben over de

draaicapaciteit beschikbaar is. Voor De Zwaan Metaal-Dordt als

status van offertes en orders.

toeleverancier heeft de komst van de multitasking machine ook gevolgen. Draaiwerk dat geen coating nodig heeft werd vroeger

Marge behouden

afgewezen. Nu kan het dit aannemen omdat de capaciteit in

De Zwaan Metaal-Dordt is er van overtuigd dat je om de marge

CNC-draaien sterk is vergroot.

vast te houden, niet alleen de productie moet automatiseren, maar ook het hele proces van offerte tot en met

Webshop Zwaan Online

orderverwerking. Mee willen groeien met de klanten, vergt

Om te voorkomen dat de werkvoorbereiding de extra capaciteit

efficiënter gaan werken. Uurtarieven verhogen is geen optie om

in de productie niet kan bĳbenen, is de webshop Zwaan Online

concurrerend in de markt te zĳn; net zo min als opschalen met

opgezet voor bussen, assen en andere producten. Voor enkele

mensen, die worden alleen maar schaarser. Je moet zorgen dat

grote klanten is de webshop nu al open, begin 2022 voor de

de techniek voor je werkt. Niet omgekeerd.

rest. Ondertussen gebruikt het bedrĳfsbureau de webshop al voor alle klanten om intern de orderadministratie te

www.zwaan-online.nl

automatiseren. De webshop is zo opgebouwd dat de klant enkel de producten ziet die hĳ bestelt of van toepassing zĳn, inclusief zĳn eigen prĳslĳst waarin de korting verwerkt is. De klant kiest een coating, een diameter en lengte en aan de hand hiervan wordt de prĳs gegenereerd. Zo kan de klant gemakkelĳk en snel zĳn order plaatsen. Hiermee automatiseert De Zwaan Metaal-Dordt het offerteproces en voorkomt daarmee eventuele fouten door het handmatig overnemen van informatie uit emailberichten in het ERP-systeem. Alle informatie over de order wordt namelĳk automatisch overgenomen. De projectleider hoeft alleen te controleren of de gewenste leverdatum haalbaar is. Nu gaat nog een papieren orderbon de fabriek in, eerdaags krĳgen de CNC-operators tablets. De operators selecteren de order, geven begin- en eindtĳd in en zo is er altĳd zicht op waar een order zich bevindt. Het werk wordt hierdoor niet onpersoonlĳker; liever maandelĳks met de klant kĳken hoe alles

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 57 -

Grade 1 haal je niet met alleen reinigen CLEANLINESS

ASML heeft met de nieuwe GSA de cleanliness lat nog eens hoger gelegd. De update van Grade 1 als hoogste niveau voor de technische reinheid springt het meest in het oog. Er verandert echter meer, ook voor de andere niveaus. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de manier van reinigen, maar voor de manier van werken in de hele keten. Reinigen lost geen eerdere fouten op.

Daags voor Kerstmis wordt bĳ Innovar Cleaning Control in Eindhoven de nieuwe reinigingsinstallatie van Ecoclean afgeleverd. Een UCMPerformanceLine-L, het grote zusje van het UCMSmartLine systeem van de Duitse fabrikant. Een systeem voor waterige reiniging, met zes

Nieuwe GSA én druk op de toeleveringsketen dwingen maakbedrĳven cleanliness als integraal procesonderdeel te zien

baden en een droogunit. Na het plaatsen

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 58 -

Innovar heeft samen met 2-S de Petrofer zepen getest in het Ecoclean Technology Center van de korven verloopt het hele

zonder problemen kan verwĳderen. En

reinigingsproces automatisch.

dat betekent, vult Henry van Haeff

“Automatisering is een van de redenen

(directeur-eigenaar van 2-S, de

geweest om in deze nieuwe installatie te

leverancier van de Petrofer zepen) aan,

investeren”, zegt Hans Cools, manager

dat het hele productieproces moet

Operations bĳ Innovar Cleaning Control.

kloppen als je in deze cleanliness klasse

Het precisie reinigingsbedrĳf

mee wilt doen. De keuze van de juiste

verdrievoudigt hiermee de capaciteit.

koelemulsie wordt belangrĳk om zeker te

Tegelĳk gooit het het reinigingsproces

zĳn dat je aan de nieuwe eisen voldoet.

voor het hoogste GSA-niveau om, want

Om nog maar te zwĳgen over de kwaliteit

de waterige reiniging als laatste stap is

van het water: ook ontzettend belangrĳk.

bedoeld voor Grade 1 reiniging.

“En je moet personeel hebben dat het snapt. Een extra draaibank kopen om de

Proces moet kloppen

capaciteit te vergroten is gemakkelĳk.

Toen Innovar jaren geleden als eerste

Maar zĳn je medewerkers voldoende

een dampontvettingsmachine kocht, werd

bewust van hoe ze moeten werken?”

het bedrĳf voor gek verklaard. Nu wordt dampontvetting in Nederland als normaal

De nieuwe GSA

beschouwd. Om het nieuwe niveau van

ASML heeft in de nieuwe GSA de eisen

ASML te halen, Grade 1, ontkom je echter

van Grade 1 aangescherpt. In plaats van

niet aan waterige reiniging; met zeep,

een complexe matrix van welke

aldus Hans Cools. Dat alleen zal echter

verontreiniging wanneer wel en wanneer

niet voldoende zĳn, voegt hĳ er direct

niet is toegestaan, is er nu een

aan toe. “Bĳ Grade 1 gaat het erom dat

overzichtelĳke scheiding aangebracht. Er

je in de voorgaande processtappen geen

wordt nog slechts over twee soorten

verontreinigingen toevoegt.” Hĳ denkt dat

verontreiniging gesproken: de

veel bedrĳven zich onvoldoende

partikelverontreiniging en de moleculaire.

realiseren wat de gevolgen van de

Voor Grade 1 is de maximaal toegestane

nieuwe cleanliness eisen zĳn. Er wordt

partikelverontreiniging ISO 14644-9

nog te gemakkelĳk gedacht dat je met

klasse 6 voor partikels van 0,5 micron en

reiniging aan het einde van het proces de

klasse 4 voor partikels van 10 micron,

aangebrachte (verspanings)vervuiling

aan te tonen met PMC (Particle

Als je met beleid werkt, dus zo min mogelĳk vervuiling veroorzaken, én de juiste zeep gebruikt, kun je veel zelf reinigen

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 59 -

Henry van Haeff (2-S): zĳn je medewerkers voldoende bewust van hoe ze moeten werken? Measurement Card) en niet langer met bright light of een UV-

aan het einde voor de onderdelen gelden. Hans Cools: “Je moet

lamp. Voor de moleculaire verontreiniging is, naast de RGA

het huis opgeruimd houden om het spic en span te maken, zegt

meting, de lat verschoven van 4 HIO-elementen naar 14

ASML zelf. Een stortplaats kun je niet spic en span maken.” Dat

waarvoor eisen gelden. Na het reinigen mogen niet meer

betekent dat de keten zich bewust moet worden van de rol die

elementen op het oppervlak zitten ervoor. “Je moet dus

bĳvoorbeeld de waterkwaliteit speelt, de samenstelling van

voorkomen dat je in het voorgaande proces HIO-elementen

koelsmeermiddelen, standtĳden hiervan et cetera. “Mensen

toevoegt”, legt Hans Cools uit. Hĳ verwacht dat de eis om de

denken vaak dat de reinigingsinstallatie het probleem oplost. De

reinheid met PMC aan te tonen ook gaat gelden voor Grade 2.

onderdelen moeten echter met de minst mogelĳke vervuiling de

Alles daaronder zal, denkt Hans Cools, het terrein blĳven voor

reinigingsinstallatie in gaan, anders vervuilt de

UV-lampen en bright light. “In de praktĳk denk ik dat veel

reinigingsinstallatie en kunnen wĳ niet meer goed reinigen om

bedrĳven Grade 4 reiniging zelf gaan doen, alleen al vanwege

aan de eisen te voldoen”, vult Roger Kohnen van Ecoclean aan.

de flexibiliteit. Als je met beleid werkt, dus zo min mogelĳk

Het komt erop neer dat je voor elke stap in het proces moet

vervuiling veroorzaken, én de juiste zeep gebruikt, kun je veel

weten wat de impact is op de reinheid. Onderdelen die onder

zelf reinigen.”

spanen zitten of nog onder olie- of emulsiedruppels zitten, kunnen nooit naar Grade 1 niveau gereinigd worden. Tussen- en

Opgeruimd huis

voorreinigen is zeker zinvol, maar ook een zo best mogelĳke Ra-

Hier gaat de schoen wringen, nu de chipmachinefabrikant de

waarde van het oppervlak helpt. Hoe lager deze Ra-waarde, des

druk op de keten opvoert om komende jaren meer machines te

te minder vervuiling kan zich aan het oppervlak hechten.

kunnen leveren aan de naar chips snakkende wereld. Reinheideisen worden de keten in geduwd. “Ze vragen Tier 1 en

Uitbesteding

Tier 2 leveranciers de productie uit te breiden, maar zo snel en

De impact hiervan kan op termĳn behoorlĳk zĳn, verwachten de

gemakkelĳk gaat dat niet.” Het produceren van onderdelen op

beide reinigingsexperts. Tier 1 suppliers die nu een deel van het

dit reinheidsniveau vergt een andere aanpak, door het hele

werk uitbesteden aan kleinere bedrĳven, zullen zich in de

proces heen. Nog afgezien dat veel kleinere toeleveranciers

toekomst niet alleen moeten overtuigen of deze de

waarschĳnlĳk niet het budget hebben voor de geavanceerde

maatnauwkeurigheid kunnen halen evenals de

reinigingsinstallaties, wordt het nog belangrĳker om in het hele

leverbetrouwbaarheid, maar ook of ze hun proces zo hebben

bewerkingsproces rekening te houden met de reinheidseisen die

ingericht dat ze qua reinheid aan de eisen kunnen voldoen. Toeleveranciers verderop in de keten zullen zich de reinigingseisen eigen moeten maken. “Je moet snappen wat je doet als je onderdelen uitbesteedt”, waarschuwt Hans Cools. “Als toeleveranciers vanuit cleanliness oogpunt niet weten wat ze moeten doen, krĳg je rommel terug als je werk uitbesteedt.”

De testen voor het Grade 1 reinigen zĳn door 2-S samen met Innovar gedaan in het technologiecentrum van Ecoclean in Monschau.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 60 -

Petrofer zepen slagen voor Grade 1 test Bĳ de selectie van een nieuwe reinigingsinstallatie heeft Innovar verschillende systemen getest met verschillende zepen van meerdere leveranciers. In elk systeem is aluminium gereinigd om te zien of Grade 1 niveau gehaald wordt. Alleen met de combinatie van het UCMPerformanceL systeem van Ecoclean en Feroclean N 404 en Feroclean S 660 lukte het aan de eisen van Grade 1 te voldoen. “Deze zeep doet wat hĳ belooft”, zegt Hans Cools.

waterbasis kun je het beste waterig

Grade 2 en Grade 1 reiniging voor de

reinigen. Heb je een niet

echt kritische onderdelen.

watermengbare olie, dan is dampontvetten een oplossing”, zegt Roger Kohnen van Ecoclean. Daarom moet de juiste reinigingsoplossing via testen bevestigd worden. Waterkwaliteit Hans Cools benadrukt daarnaast het belang van de kwaliteit van het water. “Naast de reinigingsinstallatie hebben we nog een geavanceerd waterbehandelingssysteem gekocht. De kwaliteit van het water is een cruciale factor voor Grade 1. Daarnaast zullen bedrĳven die op dit niveau werken er niet aan ontkomen om vaker de hele

Innovar heeft deze testen gedaan

machine te reinigen en van een nieuw

samen met Paul Meĳerink van 2-S in

koelsmeermiddel te voorzien, met

het Ecoclean Technology Center in

handschoenen te werken enzovoort.”

Monschau (D). Hans Cools en Roger

Hoewel de nieuwe machine begin 2022

Kohnen benadrukken evenwel dat

de capaciteit van Innovar

meerdere wegen naar Rome leiden. Er

verdrievoudigt, praten de Eindhovense

bestaat geen one size fits all oplossing

reinigingsspecialist en Ecoclean al over

waarmee je alle soorten vervuiling kunt

de volgende investering. Daarmee wil

verwĳderen. “Een vervuiling op

men eventueel voorreiniging doen voor

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 61 -

Phantom icoon beeldt ideaal werkgebied af

Phantom gaat voortaan bĳ de frezen een extra icoon afbeelden: in een grafiek staat voor de verschillende lengtediameters het optimale percentage breedte (ae) aangegeven. Groen staat voor een betrouwbaar proces met minimale slĳtage, oranje betekent dat nog altĳd goed gefreesd kan worden, maar dat de kans op trillingen groter wordt. De rode gebieden moet men vermĳden. Phantom gaat dit icoon in de toekomst ook bĳ alle andere gereedschappen meegeven aan de klanten. De ongelĳke spiraalhoek aan een frees is bedoeld om deze schommelingen op te vangen en

vibratie te beperken. Maar bĳ bepaalde verhoudingen tussen de diepte (ap) en breedte (ae) veranderen de snĳkrachten en kan een frees toch gaan trillen. Dat heeft snellere slĳtage tot gevolg. Voor de HP2 frees heeft Phantom heel veel testen gedaan om te achterhalen wat het ideale werkgebied voor de frees is. Dat wordt dus zichtbaar in de grafiek. Met de introductie van de nieuwe universele frees laat Phantom de DIN-norm los. De snĳkantlengte wordt net als bĳ boren uitgedrukt in de verhouding tot de diameter, dus 1xD, 2xD et cetera. Universele frees De HP2 UNI VHM Vari frees is breed inzetbaar, mede dankzĳ een speciale kopgeometrie ontwikkeld voor sleuven frezen, induiken, contouren frezen en zelfs boren zonder startgat.

Mazak Smooth Energy Dashboard en automatisering Mazak heeft op de EMO naast automatisering voor de CV-500 5-asser ook het Mazak Go Green initiatief gelanceerd. De Japanse machinebouwer wil eind dit decennium de milieu-efficiency van de machines verviervoudigen vergeleken met 2010, het benchmarkjaar. Ook het maakbedrĳf zal rekening moeten gaan houden met de CO2 emissie van een product. Mazak helpt daarbĳ met het Smooth Energy Dashboard. Dit geeft inzicht in de CO2 emissie per product. Automatisering Qua technologie heeft Mazak veel laten zien op het vlak van automatisering. De MA-20/400 is een volledig geïntegreerde plug and

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 62 -

Heidenhain besturing voor digitaal tĳdperk Heidenhain heeft een compleet nieuwe CNC besturing ontwikkeld, de TNC7. Het gaat hier om een nieuwe besturing, die intuïtieve bediening combineert met digitale oplossingen uit het Digital Shop Floor aanbod van Heidenhain. Hierin zit onder andere de StateMonitor software maar ook nieuwe monitoring- en beheersoftware. Heidenhain geeft de operator met de nieuwe TNC7 besturing de tools in handen die in de digitale werkplaats gevraagd worden. StateMonitor Een van de meest in het oog springende functies in de besturing is integratie van StateMonitor, de Heidenhain software voor het acquireren van machine data. Nieuw is ook de digitale tweeling van de machine. De operator ziet op het bedieningsscherm een realistisch model van de CNC-machine voor het eenvoudig aanpassen van programma’s. De programma’s die de operators aan de machine programmeren met behulp van de digital twin, worden via StateMonitor op het juiste moment gestart. Tegelĳkertĳd laat Heidenhain niet alles uit het verleden los, de basis blĳft Klartext, aangevuld met slimme functies. In de besturing zitten nieuwe versies van Dynamic Collision Monitoring, dat nu ook botsingen met gereedschaphouders vroegtĳdig signaleert. Helemaal nieuw is TNC Process Monitoring.

play robotlaadstation voor product handling, ontwikkeld voor aan de CV-500 5-asser. In de Integrex iserie zĳn nu alle modellen voorbereid voor automatisering. De nieuwe Mazak Smooth RCC (Robot Cell Controller) voegt nieuwe functies toe, zoals het zoeken naar de instellingen voor gereedschappen en opspanningen. Ook kan men met Smooth RCC de robot in hetzelfde coördinatensysteem als de machine programmeren. Voor de instapmachines is de nieuwe Smooth Ez ontwikkeld.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 63 -

Precisietechnologie: the next step Van micrometer naar picometer: dat is in vier woorden samengevat de ontwikkeling van 20 jaar precisietechnologie in Nederland. Hierachter gaat een enorme technologische ontwikkeling op alle vlakken schuil, die dit mogelĳk maakt. Wat begon met een visie op een potentieel belangrĳke sector voor de Nederlandse economie, is uitgegroeid tot een sector die wereldwĳd hoog staat aangeschreven. De rode draad door deze twee decennia: de Precisiebeurs. En daar gaat het dit jaar vooral over the next step.

Precisietechnologie

Tot 2040 verwachten de klanten van ASML elke twee jaar de capaciteit van de chips te verdubbelen

Met een jaartje vertraging vindt in

ook de thema’s die komende jaren de

november de 20e editie van de

agenda zullen bepalen. De

Precisiebeurs plaats. Niet in Veldhoven,

schaalverkleining in de precisie-industrie

zoals voorgaande jaren, maar in de

gaat namelĳk door. De vraag naar

Brabanthallen in Den Bosch. Met deze

nauwkeurigere, kleinere producten houdt

20e editie bewĳst het evenement nog

onverminderd aan. Daar worden nieuwe

steeds hét platform te zĳn waar de sector

eisen aan toegevoegd, bĳvoorbeeld op

elk jaar samenkomt. De Precisiebeurs is

het vlak van technische reinheid. Maar

het jaarlĳkse ontmoetingsmoment

ook factoren als kortere doorlooptĳden,

geworden voor de volledige waardeketen

hogere kwaliteitseisen en lagere kosten

in de hightech industrie. Hier wordt

blĳven in de volgende 20 jaar absoluut

kennis gedeeld, worden innovaties

een rol spelen. En daar gaat de 20e editie

gepresenteerd en ontstaan

van de Precisiebeurs vooral over: de

samenwerkingsverbanden.

volgende stappen die gezet moeten worden om het succes door te kunnen

Ketensamenwerking

trekken naar de toekomst.

Ketensamenwerking is een van de pĳlers onder de beurs en onder het succes van

Onverminderd groeipotentieel

de Nederlandse precisie-industrie.

De precisie-industrie heeft nog

Technologische ontwikkelingen, ont‐

onverminderd groeipotentieel, maar met

moetingen, samenwerken, kennisdelen

welke oplossingen en welke technologie

en groei zĳn de centrale kenmerken die

kunnen de groeikansen benut worden?

20 jaar Precisiebeurs weergeven. Het zĳn

Ketensamenwerking zal ook in de komende decennia een rol blĳven spelen.

Precisiebeurs al 20 jaar hét platform voor het precisie ecosysteem

De complexiteit van onderdelen en modules neemt toe en de kwaliteitslat ligt alsmaar hoger; geen enkele partĳ die dit nog in zĳn eentje kan behappen. Zeker niet nu de grenzen alsmaar verder

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 64 -

opschuiven en er nieuwe productietechnieken nodig zĳn om tot aan deze grenzen te komen. Om de nieuwe grenzen te bereiken, wordt het precisie-ecosysteem in de Benelux nog belangrĳker dan het al was. Big Science Internationaal ontstaan er nieuwe kansen, bĳvoorbeeld in de Big Science projecten. Denk maar aan de tenders die er komen voor de Einstein Telescope. Nederland is nog steeds in de race voor dit observatorium voor zwaartekrachtgolven. De Euregio MaasRĳn is hiervoor de droomlocatie, geografisch maar eigenlĳk ook uit het oogpunt van de hightech industrie die in deze regio opereert. De ontwikkeling van de telescoop vergt bĳvoorbeeld de bouw van ’s werelds grootste vacuüminstallatie. Alleen al de initiële investering is begroot op €1,3 miljard, waarvan 30% in hightech systemen. Tĳdens de Precisiebeurs worden de tenders en de uitdagingen voor de Einstein Telescope gepresenteerd en zĳn de Nederlandse Industrial Liaison Officers beide dagen aanwezig op de beurs, ook voor andere Big Science projecten.

Renishaw besteedt op de Precisiebeurs aandacht aan de tweede generatie NC4+ Blue contactloze gereedschapinsteltaster, die onlangs op de EMO officieel geïntroduceerd is. De nieuwe generatie is ultra compact en komt in vier versies, met openingen van 55 tot 240 mm. Het systeem gebruikt blauw laserlicht voor een verbeterde gereedschapmeting, ook bĳ zeer kleine gereedschappen. Koelvloeistof in de machine heeft geen invloed op de meting, dankzĳ de MicroHole en PassiveSeal technologie van Renishaw. De MicroHole technologie zorgt voor een constante stroom perslucht in zowel de zender als de ontvanger. Mocht de perslucht uitvallen, dan zorgt PassiveSeal voor de bescherming van het optische deel van de NC4+ Blue. De meetgegevens kunnen onder andere weergegeven worden in de Reporter app op de machine.

De Wet van Moore en de verspaning

onderzoekers bĳ IMEC voorspellen. Daardoor kan een chipfabrikant als TSMC meer dan 50 miljard transistoren kwĳt

Hoewel de Nederlandse precisie-industrie veel breder is dan

in één chip. Nauwkeurigheid en reinheid zĳn de

ASML, is voor de metaalindustrie de chipmachinefabrikant wel

sleutelwoorden, maar ook nieuwe productietechnieken. Dit

een bepalende factor. Tĳdens de Investor Day heeft ASML

krĳgt dit jaar op de Precisiebeurs in meerdere presentaties

onlangs de technologie roadmap uit de doeken gedaan.

aandacht.

Moore’s law is hierin alles bepalend. Tot 2040 verwachten de klanten van ASML elke twee jaar de capaciteit van de chips te

Doorbraakoplossingen

verdubbelen. De innovatie komt onder andere uit de

Jelm Franse, Senior Director Mechanics bĳ ASML, schetst in de

transformatie van 3 nm naar 1 nm en nog kleiner, zoals de

keynotelezing op de eerste dag de trends en de

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 65 -

ADDITIVE MANUFACTURING IS VOLGENS KMWE PRECISION DE VOLGENDE STAP IN DE PRODUCTIE VAN PRECISIE ONDERDELEN technologische doorbraken die nodig zĳn

Fabriek van de toekomst

voor de volgende generatie machines.

Willem Lensink gaat (namens Nevat) in

Hĳ gaat daarbĳ dieper in op de slimmere

op de vraag waarom maakbedrĳven nu

mechatronicaconcepten waar ASML

in beweging moeten komen naar de

engineers aan werken, de betere

Fabriek van de Toekomst. Internationale

materialen die men wil inzetten en de

concurrentie, digitalisering en keten

nieuwe maaktechnieken die voor deze

integratie raken alle aspecten van het

onderdelen nodig zĳn.

bedrĳfsproces in de maakindustrie. De Nevat licht haar visie toe op de Fabriek

Nieuwe productietechnieken

van de Toekomst. Daarna is er een

Een van deze productietechnieken is

paneldiscussie over de wenselĳkheid,

Photo Chemical Etching. Eric

haalbaarheid en levensvatbaarheid van

Kemperman van Etchform gaat in op de

deze visie.

mogelĳkheden, designregels en de kosten van deze techniek (10

Cleanliness

november). MyTos Oberflächetechniek

Clean is een thema dat - vooruitlopend

laat zien hoe het met de mTos

op het Clean event van Mikrocentrum in

technologie slĳtage aan gereedschappen

2022 - veel aandacht krĳgt. Op de

in bĳna alle productieprocessen kan

tweee beursdag is er ‘s ochtends een

minimaliseren (10 november). Additive

heel blok aan gewĳd, met presentaties

manufacturing is volgens KMWE

door Gibac Chemie, Ecoclean, Oude

Precision de volgende stap in de

Reimer en NTS Group. Deze supplier

productie van precisie onderdelen. Ruud

deelt kennis over een ultra gevoelige

Hurkens en Rob van Loon van KMWE

RGA testopstelling die het gebouwd

Precision schetsen niet alleen welke weg

heeft.

RVS Finish introduceert op de Precisiebeurs dit jaar een polĳstrobot om hoogglans polĳsten te automatiseren.

KMWE op dit vlak heeft afgelegd, maar ook wat bereikt is en wat de volgende

Het volledige programmaoverzicht van

stappen zullen zĳn (11 november).

de meer dan 50 lezingen vind je via

Professor Kai Cheng van Brunel

deze QR-code.

University London schetst de toekomst van ultra precies verspanen, in-proces monitoring die hiervoor nodig is en inproces meten (11 november).

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 66 -

MBD Solutions Event A single source of truth

Solutions Event

9 december 2021 Brainport Industries Campus, Eindhoven.

SOLUTIONS MAGAZINE 4/2021 - 67 -

Meld u nu gratis aan via www.MBD-solutionsevent.nl

Bez oekonsop dePr eci si ebeur s: St and332

Al l i noneGr ade1cl eanl i ness Emul c ut160&Fer oc l eanN404 Emul s i eenz eepv aneenl ev er anc i er .Bewez enges c hi k t

Emul cut160 koel emul si e

Fer ocl eanN404 ont vet t er/z eep

Geenv l ek k ennai ndr ogi ng

Uni v er s el er ei ni ger s

Hui dv r i endel i j k

Ges c hi k tv ooral l emat er i al en

Laaggehal t eHI Oel ement en

Ul t r as oon-ens pr ay was s en

Bewez enges c hi k tv oorEUV

Br eedt emper at uur ber ei k

Appr ov al sGr ade1&Gr ade2

Ges c hi k tv oorGr ade1r ei ni gi ng

2SSer vi ce&Speci al t i es

i nf o@2s . eu|+31492590443|www. 2s . eu

Made-in-Europe Solutions Magazine november 2021

Articles inside

Nossin FMI: onbemand high mix low volume

Webshop ondersteunt automatisering bij De Zwaan Metaal-Dordt

Zonder ervaring van de vakman geen goede PMI data

Grade 1 haal je niet met alleen reinigen

Met smartphone spindeltaster instellen

Goed of fout: wie beslist?

Maakbeurzen: als vanouds of niet?

Waarom één plus één meer is dan twee

Laserlassen 3D geprinte componenten

Wilting start 3D printfacility voor hightech industrie

Precisiewerk op 33 millimeter