Poradnik ABC 10/2015

2015

● Zawory

mieszające ● Drenaż ścieków ● Wentylacją zimą ● Chemia budowlana ● Zawory grzejnikowe ● Stelaże podtynkowe ● Pompy ciepła ● Szkolenia

nr 102015

Spis treści Zapory na rurach - 4 ESBE - 6 Arco - 8 Giacomini - 9 Oventrop - 10 Herz - 12

Spis treści

Wylewka na podłodze - 14 Kaskada buforów - 17 Wentylacja w zimie - 20 Ściek do gruntu - 22 Miska na stelażu - 24 Odciąg w przemyśle - 26 Górne źródło w PC - 28 Walka z korozją - 30 Równoważenie instalacji - 32

ISSN 1505 - 8336

Szkolenia - 35

nakład: 11 015 egzemplarzy

Praktyczny dodatek „Magazynu Instalatora“

Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4.

Redaktor naczelny Sławomir Bibulski Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski kom. +48 501 67 49 70, (redakcja-mi@instalator.pl) Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41.

Ilustracje: Robert Bąk Materiałów niezamówionych nie zwracamy.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

www.instalator.pl

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury w instalacjach

Zapory na rurach Każda instalacja wodociągowa w budynku musi posiadać armaturę zaporową i regulacyjną. W skład systemu wodociągowego wchodzą cztery główne rodzaje armatury.

Są to: armatura czerpalna, armatura ochronna, armatura regulacyjna, armatura pomiarowokontrolna. ● Armatura czerpalna W tej grupie można wyróżnić dwa rodzaje armatury: - Baterie wodociągowe. Są to wszelkiego rodzaju baterie czerpalne instalowane w łazienkach, toaletach lub kuchniach. Jest to armatura przeznaczona dla odbiorców wody wodociągowej w lokalach. Baterie wodociągowe pozwalają na pobór wody zmieszanej przez użytkownika w celach higienicznosanitarnych lub przeznaczonej do spożycia.

- Zawory czerpalne. Służą najczęściej do poboru wody zimnej lub ciepłej (garaże, zawory do podlewania ogrodu, zawory do poboru wody dla zwierząt gospodarskich), kurki czerpalne, poidełka, zdroje uliczne.

Baterie wodociągowe można podzielić na: - montowane nad przyborem sanitarnym (naścienne); - montowane na obrzeżu przyboru sanitarnego (sztorcowe); - montowane w ścianie (podtynkowenatryskowe).

Baterie wodociągowe mogą posiadać ruchomą lub stałą wylewkę. W przypadku baterii natryskowych wylewką jest rączka natryskowa (popularnie nazywana słuchawką prysznicową).

Baterie czerpalne można podzielić na następujące podgrupy w zależności od:

4

a) sposobu zamykania i otwierania przepływu wody - dwuuchwytowe (z głowicami suwakowymi lub ceramicznymi); - jednouchwytowe (z głowicami ceramicznymi); - bezdotykowe (uruchamiane fotokomórką); b) sposobu regulacji temperatury wody - regulowane za pomocą pokręteł lub dźwigni; - regulowane w sposób automatyczny (baterie termostatyczne lub na wodę zmieszaną centralnie); W grupie armatury czerpalnej znajdują się również wszelkiego rodzaju hydranty i zawory hydrantowe przeznaczone dla straży pożarnej i służb komunalnych (hydranty nadziemne, podziemne, hydranty wewnętrzne w szafce hydrantowej). ● Armatura regulacyjna Tę grupę urządzeń można podzielić na dwie podgrupy: - Armatura regulująca ciśnienie: reduktory ciśnienia (tłokowe i membranowe), regulatory ciśnienia, zawory redukcyjne lub sterujące.

- Armatura regulująca przepływ: zawory zaporowe (z głowicą suwakową, kurki kulowe), zasuwy odcinające oraz przepustnice. ● Armatura chroniąca wewnętrzne instalacje wodociągowe W tej grupie urządzeń można wyszczególnić następujące rodzaje armatury: - Armatura zabezpieczająca przed przepływem zwrotnym (zawory zwrotne sprężynowe, klapowe, kulowe);

www.instalator.pl

nr 102015

(AS)

j...

więce

www.instalator.pl

do lokalu rurociągu z wodą ciepłą lub zimną powinna być zainstalowana armatura odcinająca. Dostęp do niej (w celu jej zamknięcia lub otwarcia) nie powinien być utrudniony.

Armatura odcinająca przepływ powinna być zainstalowana na przewodach doprowadzających wodę do: - misek ustępowych, - zmywarek, - pralek automatycznych, - baterii sztorcowych itp.

Jeżeli przyjęte rozwiązanie podłączenia wody może umożliwić powstanie przepływu wstecznego w instalacji, to należy zainstalować odpowiednie zabezpieczenie (rodzina, typ) w postaci urządzenia uniemożliwiającego przepływ zwrotny. Armatura powinna być zainstalowana zgodnie z kierunkiem przepływu wody oznaczonym na korpusie urządzenia. W szczególności dotyczy to zaworów odcinających wyposażonych w głowice suwakowe (grzybkowe). Projekt instalacji powinien wyszczególnić miejsca, w których należy dokonać zamocowania armatury do przegród budowlanych lub konstrukcji wsporczych. Mocowanie należy wykonać za pomocą odpowiednich wsporników lub uchwytów. W armaturze mieszającej i czerpalnej przewód doprowadzający wodę ciepłą powinien być doprowadzony z lewej strony.

Należy zwracać na to uwagę, w szczególności gdy doprowadzamy wodę do baterii termostatycznych, grzejników, bojlerów itp.

W najniższych punktach instalacji oraz na podejściach pionów przed zaworem zamykającym armatury odcinającej (od strony pionu) powinna być zainstalowana armatura spustowa umożliwiająca opróżnienie pionów z wody po ich odcięciu. Kurek spustowy powinien być wyposażony w złączkę do węża w celu skierowania strumienia wody do kanalizacji (np. wpustu podłogowego).

5

ABC armatury w instalacjach

- Armatura zabezpieczająca przed powstawaniem podciśnienia w instalacji, napowietrzania oraz nawodnienia. W tej grupie produkowane są odpowietrzniki automatyczne, odwodnienia, separatory, zawory napowietrzające; - Armatura zabezpieczająca instalację wodociągową przed wtórnym zanieczyszczeniem. Są to wszelkiego typu zawory antyskażeniowe zabezpieczające instalację wodociągową przed skażeniem. Rodzaj zaworu antyskażeniowego dobiera się indywidualnie (rodzina, typ) w zależności od rodzaju zagrożenia skażeniem. W tej grupie znajdują się również wszelkiego rodzaju osadniki.

- Armatura chroniąca instalację przed wzrostem naprężeń oraz przed uderzeniami hydraulicznymi (zawory zabezpieczające przed powstawaniem tego zjawiska, kompensatory). ● Armatura kontrolno-pomiarowa Do pomiaru ciśnienia w instalacjach stosuje się manometry (najczęściej z rurką Burdona).

Natomiast do pomiaru przepływu w instalacjach montuje się wodomierze lub przepływomierze. ● Montaż armatury wodociągowej Zamontowana na przewodach armatura powinna odpowiadać warunkom pracy (temperatura, ciśnienie) instalacji, w której jest zainstalowana. Tuż przed zainstalowaniem armatury należy sprawdzić, czy nie znajdują się w niej jakieś zanieczyszczenia lub zaślepki. Po zainstalowaniu urządzeń należy sprawdzić, czy działa ona prawidłowo. W szczególności dotyczy to armatury zabezpieczającej (zawory bezpieczeństwa, antyskażeniowe itp). Nie należy umieszczać armatury w miejscach niedostępnych. Użytkownik musi mieć łatwy dostęp do armatury w celu jej obsługi, wymiany lub konserwacji.

Niedopuszczalne jest zamurowywanie armatury w ścianie. Na każdym odgałęzieniu

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury w instalacjach c.o.

ESBE W artykule przedstawiona zostanie instalacja z 3-drogowym zaworem mieszającym VRG i siłownikiem ARA661.

Jest to instalacja centralnego ogrzewania zasilana gazowym kotłem Junkers ze sterownikiem. Instalacja zasila układy grzewcze grzejnikowe (parametr zasilania 70/50) oraz pętle ogrzewania podłogowego (fot. 1). Czynnik grzewczy przygotowywany jest w kotłowni, dalsza regulacja ogrzewania ma charakter regulacji ilościowej - zaworami termostatycznymi grzejników oraz stałym przepływem przez zrównoważone hydraulicznie pętle ogrzewania podłogowego (fot. 2).

Uwagę zwraca czytelność i jakość wykonania instalacji. Każdy z obiegów wyposażony został w zawór mieszający ESBE serii VRG 130 z siłownikiem ESBE ARA661 ze sterowaniem 3-punktowym, 230 V. Istotną cechą dobrze wykonanej instalacji jest myślenie o możliwości jej serwisowania i naprawiania. Na przykładzie omawianego fragmentu instalacji można wskazać punkty istotne ze względu na obsługę zaworów mieszających i pomp (fot. 3). Wyposażenie podejść do zaworu trójdrogowego VRG130 w zawory odcinające umożliwia łatwy dostęp serwisowy i demontaż zaworu lub pompy w razie potrzeby. Wyposażenie w termometr na przewodzie zmieszania pozwala na kontrolę parametrów zasilania instalacji.

6

Dość często pomijana przy wykonywaniu instalacji jest troska o czystość wody - w tym przypadku instalator zadbał o właściwą filtrację wody zasilającej układ (fot. 4). Przekłada się to na właściwą pracę oraz dużo mniejsze zagrożenie zablokowania lub uszkodzenia armatury zanieczyszczeniami stałymi z sieci wodociągowej.

W przypadku instalacji siłowników na zaworach mieszających drobnym, ale istotnym, elementem dla użytkownika jest zamontowanie wskaźników położenia zaworu (fot.

5). W omawianym przykładzie wskaźniki (dostarczane razem z siłownikiem) zostały zamontowane po wykonaniu dokumentacji fotograficznej. Jak łatwo zauważyć, ich brak utrudnia określenie, czy zawór aktualnie jest w położeniu maksymalnego grzania, czy częściowego mieszania. Utrudnia także sprawdzenie poprawności działania sterownika. ● Zawory VRG Zawory obrotowe ESBE - seria VRG dostępne są w szerokim zakresie średnic (od DN 15 aż do DN 150) wraz z wieloma rodzajami przyłączy (gwint zewnętrzny, wewnętrzny, zaciskowe, śrubu1 złączki nek i kołnierz). Seria zaworów VRG obejmuje za2 wory trójdrogowe jak i czterodrogowe. Wśród zaworów trójdrogowych można wyróżnić zawory mieszające, przełączające oraz zawory mieszające i rozdzielające o dużych wartościach kvs.

www.instalator.pl

nr 102015

Seria zaworów trójdrogowych o symbolu VRG130 znajduje zastosowanie wszędzie tam, gdzie wymagane jest mieszanie. W instalacji ogrzewczej mają one zastosowanie na obie3 gach grzewczych, w których różnicują parametry pracy, jak i dbają o komfort cieplny. Natomiast zastosowane przy źródle ciepła spełniają funkcję ochronną, dbając o wysoką temperaturę czynnika na powrocie lub temperaturę na sa4 wysoką mym źródle ciepła. ● Siłowniki ARA 600 Siłowniki ESBE z serii ARA600 przeznaczone są do zaworów obrotowych do DN 32. Napędy dostępne są z trzypunktowym, dwupunktowym oraz proporcjonalnym sterującym.

5 sygnałem Seria ARA600 o trzypunktowym sygnale sterującym występuje w dwóch wersjach 24 V AC lub 230 V AC (50 Hz) i czasie obrotu od 30 do 1200 s.

Zaleca się ich stosowanie wszędzie tam, gdzie wymagane jest mieszanie.

Dwupunktowe siłowniki serii ARA600 dostępne są w wersjach 24 V AC lub 230 V AC (50 Hz) i czasie obrotu od 15 do 60 s.

Znajdują one zastosowanie tam, gdzie wymagane jest przełączanie (rozdzielanie).

ekspert Jacek Wesołowski ESBE Hydronic Systems www.esbe.pl

www.instalator.pl

Jacek Wesołowski

☎ 61 85 44 930 @

jacek.wesolowski@esbe.eu

7

ABC armatury w instalacjach c.o.

Zawory VRG wykonane są z mosiądzu DZR CW 602N odpornego na odcynkowanie. Urządzenia przewidziane są do pracy automatycznej z siłownikami, jak i pracy ręcznej za pomocą pokrętła.

Cała seria zaworów VRG jest dopuszczona do pracy z mieszaninami glikolowymi, a także środkami pochłaniającymi tlen nieprzekraczającymi maksymalnej dozwolonej wartości 50%.

Niski przeciek pozwala na precyzyjną regulację w pełnym zakresie obrotu zaworu. Zawór bez płytki montażowej pozostawia więcej miejsca na dokręcenie zaworu w ciasnych miejscach i blisko ścian. W przypadku zaworu z gwintami wewnętrznymi powierzchnia pod klucz jest szersza i ma 2 zamiast 6 krawędzi. Zapewnia to lepszy uchwyt i mniejsze ryzyko poślizgu klucza. Zawory współpracują z zaawansowanymi systemami sterującymi, np. w układach klimatyzacyjnych, wentylacyjnych, gdzie wymagane jest precyzyjne działanie w określonym czasie.

Zalety: szybki montaż siłownika lub sterownika na zaworze, całkowity kąt obrotu zaworu. Szeroki zakres zastosowań: mieszające, rozdzielające, przełączające.

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury odcinającej

Arco Obecnie funkcjonujące sposoby gospodarowania energią są przyczyną zmian klimatu. Coraz bardziej potrzebujemy rozwiązań, które pozwolą efektywnie wykorzystywać zasoby energetyczne.

Firma ARCO - zaangażowana w ochronę środowiska naturalnego - odnowiła całkowicie ofertę zaworów do instalacji grzewczych.

Nowe zawory grzejnikowe serii TEIDE Plus oraz TEIDE TERMO Plus to zawory uruchamiane ręcznie lub za pomocą termostatu, które stosuje się w indywidualnych lub zbiorowych instalacjach centralnego ogrzewania. Pozwalają one na regu-

na pozycję antyzamrożeniową (temperatura 6°C) oraz całkowitego zamknięcia zaworu.

Pozostałe cechy tej armatury to: ● ciśnienie maksymalne 10 barów, ● temperatura maksymalna 110ºC. Firma ARCO całkowicie przeprojektowała obudowy zewnętrzne zaworów, zdając sobie sprawę z konieczności instalowania zaworów w widocznych miejscach domów i mieszkań: salonach, jadalniach, toaletach. W zaworach użyto ergonomiczny uchwyt z ukrytym systemem mocowania, który posiada gładką i zaokrągloną powierzchnię. Do wykończenia

lowanie i sterowanie zużyciem gorącej wody indywidualnie w każdym grzejniku.

Dzięki nowej konstrukcji wewnętrznej zaworów zasilających i powrotnych uzyskano większy zakres regulacji przepływu oraz zmniejszono straty ciśnienia o 40% w porównaniu do poprzednich modeli!

Nowe głowice termostatyczne posiadają szerszy zakres regulacji temperatury od 12 do 28°C, możliwość nastawy głowicy

pozostałych metalowych elementów zaworów wykorzystano chrom, który zapewnia im wytrzymałość oraz estetyczny wygląd.

Szeroka gama konfiguracji, w jakich dostępne są zawory serii TEIDE Plus oraz TEIDE TERMO Plus, umożliwia dobranie zaworów odpowiednich do wszelkiego typu instalacji.

ekspert dyr. handlowy Marcin Kowalski Válvulas Arco S.L. www.valvulasarco.com

8

Carlos López Nicolás

☎ 504 312 360 @ mkowalski@valvulasarco.es

www.instalator.pl

nr 102015

ABC Magazynu Instalatora

Giacomini eliminując możliwość uszkodzenia teflonowego uszczelnienia podczas procesu otwierania lub zamykania. Ewentualne zanieczyszczenia odkładają się na ściętej powierzchni kuli, a następnie zostają spłukane podczas przepływu medium. Zmniejszony kontakt między kulą oraz uszczelnieniem ogranicza tarcie, dzięki czemu siła potrzebna do zamknięcia lub otwarcia zaworu została zmniejszona o 20% w stosunku do tradycyjnych zaworów. Połączenie tych właściwości gwarantuje wydłużoną trwałość teflonowego uszczelnienia kuli. Dodatkową zaletą zaworów DADO® jest pełny przepływ, bez jakichkolwiek przewężeń. Zawory kulowe Giacomini są jednymi z najbezpieczniejszych i najtrwalszych według większości certyfikatów na świecie. Szeroki zakres średnic oraz typów pozwala na wykorzystanie ich we wszystkich rodzajach instalacji.

ekspert Sławomir Grzesik Giacomini Sp. z o.o. www.giacomini.com

www.instalator.pl

Sławomir Grzesik

☎ 539 941 000 @ slawomir.grzesik@giacomini.com

9

ABC armatury odcinającej

Zawory kulowe Giacomini zostały zaprojektowane jako niezawodne, trwałe, poręczne oraz pozwalające na pracę pod bardzo dużym ciśnieniem. Dzięki zastosowaniu odpowiednich materiałów możliwa jest praca w pełnym zakresie wytrzymałości na poszczególnych mediach: zimna i gorąca woda, gaz, alkohole, argon, azot, gazy techniczne, benzyna, benzen, olej napędowy, ropa, glikol, parafina, olej mineralny, metanol, para wodna o temp. 185°C. W zaworach kulowych zastosowano dławicę montowaną od wewnątrz, uszczelnioną podwójnymi vitonowymi o-ringami. Tradycyjne zawory kulowe ugruntowują typowy charakter produktów Giacomini i od lat 50. gwarantują wysoką jakość i ciągłe doskonalenie jakości materiałów i procesów produkcyjnych. Zawory kulowe DADO® są wersją ekskluzywną wyznaczającą rewolucję w zakresie zaworów kulowych. „Sześcienny” kształt kuli gwarantuje usuwanie zanieczyszczeń ze środka zaworu,

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury odcinającej i zaporowej

Oventrop Zawory kulowe i inna armatura odcinająco-zaporowa należą do jednej z podstawowych grup asortymentowych w ofercie Oventrop. Ze względu na przeznaczenie są podzielone na następujące podgrupy: - OPTIBAL - zawory kulowe do typowych zastosowań (odcięcie przepływu medium) w instalacjach grzewczych, wodociągowych, przemysłowych, sprężonego powietrza itp.; - OPTIFLEX - zawory (kurki) kulowe napełniająco-opróżniające; - HYGATE - zasuwy do typowych zastosowań (odcięcie przepływu medium) w instalacjach grzewczych, wodociągowych, przemysłowych; - Przepustnice; - Inne - np. zawory skośne/proste. ● Zawory Optibal Zawory te stosowane są w instalacjach wykorzystujących m.in. następujące media: woda, oleje grzewcze, mineralne, hydrauliczne, materiały pędne, sprzężone powietrze oraz wiele innych. Na zapytania zainteresowanych Oventrop dostarcza tabele przydatności zaworów dla ok. osiemdziesięciu innych mediów spotykanych w instalacjach przemysłowych. Zawory wykonane są z mosiądzu (ciśnienie nominalne PN 16 wzgl. PN 25, temperatura pracy do

10

100 lub do 150˚C). Kula łożyska uszczelniona jest PTFE, trzpień podwójną uszczelką o-ring. Do najistotniejszych zalet zaworów z tej grupy należą: - przepływ pełnym przekrojem (praktycznie nie ma zwężenia dławiącego przepływ, przekrój pracujący równy jest wewnętrznej średnicy rury, na której zawór zamontowano); - szeroki zakres stosowania; - łatwa izolacja zaworów z wyniesionym tworzywowym pokrętłem; - wysoka szczelność dzięki stosowaniu odpornych na wydmuch uszczelek i mocnemu korpusowi zaworu.

Do zaworu z wyniesionym pokrętłem Oventrop oferuje fabrycznie dopasowane łupiny izolacyjne. Zawory mogą być izolowane także z użyciem typowych izolacji termicznych dostępnych na rynku. W ofercie można znaleźć zawory obustronnie gwintowane wewnętrznie, z gwintem wewnętrznym i zewnętrznym lub wyposażonymi obustronnie w przyłącza prasowane. ● Zawory (kurki) Optiflex Najmniejsze z produkowanych zaworów kulowych służą realizacji jednej z najważniejszych czynności związanych z eksploatacją instalacji - jej napełnianiu i opróżnianiu.

www.instalator.pl

nr 102015

dla zabudowy klasycznych zaworów grzybkowych bądź zasuw.

Do zalet przepustnicy zaliczyć należy również niski opór hydrauliczny, który skutkuje wysokimi wartościami współczynników przepływu (kvs od 108 dla DN 50 do 10533 dla DN 400), krótki kąt zamknięcia (90°), mały w porównaniu z inną armaturą ciężar i łatwość izolacji. Korpusy przepustnic Oventrop wykonane są z żeliwa sferoidalnego, zawieradła i wrzeciona ze stali nierdzewnej. Dostępne są następujące warianty wykonania: - wykonanie kołnierzowe (osiem otworów gwintowanych) lub międzykołnierzowe (cztery otwory bez gwintu), kołnierze PN 10 lub PN 16; - uszczelnienie z EPDM (do stosowania w instalacjach napełnionych wodą lub mieszaninami wodno-glikolowymi w temperaturze od -10 do 110°C) lub z NBR (również do olejów mineralnych, powietrza i innych niepalnych i nieagresywnych gazów, w temperaturze od -10 do 80°C), - obsługa za pomocą dźwigni z zazębieniami do położeń pośrednich lub za pomocą przekładni z pokrętłem. Możliwość zastosowania napędów elektrycznych (złącze wg ISO 5211).

Na rynku armatury odcinającej panuje bardzo ostra konkurencja. Zawory Oventrop nie należą do najtańszych, jednakże z roku na rok powiększa się krąg ich nabywców w Polsce. Klienci doceniają ich jakość i renomę firmy gwarantującej ich niezawodność.

ekspert Joanna Pieńkowska Oventrop Sp. z o.o. www.oventrop.pl

www.instalator.pl

Kazimierz Mróz

☎ 22 722 96 42 @ info@oventrop.pl

11

ABC armatury odcinającej i zaporowej

Dobrze ulokowane kurki oszczędzają czas i pieniądze, w razie problemów eksploatacyjnych umożliwiając wycinkowe opróżnienie instalacji. Dostępne wykonania obejmują zawory z gwintem zewnętrznym lub wewnętrznym, samouszczelniającym, z nakrętką kontrującą, z półśrubunkiem do przyłączenia węża. Na korpusie zaworu są trwałe ograniczniki krańcowych pozycji zaworu. Trzpień pokrętła uszczelniony jest podwójną uszczelką o-ring. Temperatura pracy do 120˚C, PN 16. ● Zasuwy Zasuwy stosowane w instalacjach wykorzystujących m.in. następujące media: woda, mieszaniny wodno-glikolowe, oleje grzewcze, mineralne, hydrauliczne, materiały pędne oraz wiele innych. Medium nie powinno zawierać zanieczyszczeń mechanicznych.

Instalator może wybrać między zasuwami mufowymi (z brązu i/lub mosiądzu) w średnicach do DN 100 oraz kołnierzowymi (z żeliwa szarego), w średnicach aż do DN 300. Ciśnienie nominalne PN 16 wzgl. PN 25, temperatura pracy od -10 do 200°C (dla niektórych wykonań do 120°C).

Zasuwy mogą być instalowane na rurociągach poziomych i pionowych, pracują poprawnie wyłącznie w stanie całkowitego otwarcia lub zamknięcia. Kierunek przepływu czynnika - dowolny. Zasuwy obsługuje się praktycznymi, bardzo stabilnymi pokrętłami. ● Przepustnice Specyficzna konstrukcja przepustnic umożliwia realizację funkcji odcięcia przepływu w rurze w miejscach, w których brakuje przestrzeni

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury odcinającej

Herz Grupa Herz jest jednym z najważniejszych europejskich producentów armatury grzewczej i instalacyjnej.

Produkty marki Herz wytwarzane są wyłącznie na terenie Europy - Herz zatrudnia ponad 2000 pracowników w zakładach produkcyjnych w Austrii oraz poza jej granicami (Polska, Słowenia, Rumunia, Włochy i Serbia). Proces produkcji armatury marki Herz objęty jest systemem zapewnienia jakości ISO 9001, a każdy z wyrobów objęty jest 5-letnim okresem gwarancyjnym. W przypadku instalacji wykonywanej przez instalatora posiadającego autoryzację firmy okres gwarancji może być wydłużony nawet do lat 10.

Firma Herz to równocześnie jeden z najważniejszych dostawców ekologicznych rozwiązań w zakresie pozyskiwania energii.

Herz Energietechnik należy do grona absolutnych prekursorów w zakresie odnawialnych źródeł energii, dostarczając nowoczesne, wydajne, tanie w eksploatacji i przyjazne środowisku źródła ciepła - bezobsługowe kotły na biomasę oraz pompy ciepła i systemy solarne.

Od 25 lat, od momentu rozpoczęcia swojej działalność w Polsce, Herz wprowadza na

12

nasz rynek szeroki asortyment nowoczesnej armatury regulującej, zapewniającej racjonalne, a więc oszczędne, gospodarowanie energią cieplną. Armatura Herz w pełni sprawdza się w polskich warunkach eksploatacyjnych - najlepszym tego dowodem jest ponad 6 milionów sprzedanych termostatów.

W ostatnich kilku latach, w grupie armatury regulacyjnej i odcinającej marki Herz coraz większy udział stanowią zawory kulowe

- dedykowane do pracy w instalacjach grzewczych, klimatyzacyjnych, sanitarnych (woda pitna, ciepła woda użytkowa) i cyrkulacji.

Największa oferta zaworów kulowych Herz przeznaczona jest do instalacji grzewczych i chłodzących. Zawory te dostarczane są w średnicach od 8 do 80 DN, a ich maksymalny zakres pracy obejmuje ciśnienie od 16 do 63 barów oraz temperatury od -30 do 150°C. Zawory kulowe przeznaczone do instalacji wody pitnej (fot. 1) - do instalacji wody zimnej, ciepłej wody użytkowej i cyrkulacji - produkowane są w zakresie

www.instalator.pl

nr 102015

● specjalna konstrukcja uszczelnienia trzpie-

nia napędzającego kulę, która pozwala na doszczelnienie w trakcie pracy, ● najwyższej jakości chromowana kula bez przewężenia, ● wysokie parametry pracy, ● szerokie zastosowanie - praca z wszystkimi nieagresywnymi mediami (woda, powietrze, olej opałowy, olej smarny).

Szeroka oferta zaworów kulowych firmy Herz w zakresie konstrukcji, parametrów pracy, średnic, standardów i wariantów wykonania oraz ich najwyższa jakość pozwalają zaspokajać potrzeby najbardziej wymagających klientów.

W bieżącym roku mija 25 lat od momentu zarejestrowania w Krakowie spółki Herz Armatura i Systemy Grzewcze - polskiej filii austriackiej grupy Herz Armaturen Ges.m.b.H. Po dwudzietu pięciu latach działalności firma Herz Armatura i Systemy Grzewcze należy do absolutnej czołówki firm w polskiej branży instalacyjnej.

ekspert Grzegorz Ojczyk Herz Armatura i Systemy Grzewcze Sp. z o.o. www.herz.com.pl

www.instalator.pl

Grzegorz Ojczyk

☎ 602 766 992

12 289 02 33

@ g.ojczyk@herz.com.pl

13

ABC armatury odcinającej

średnic od 15 do 50 DN. Korpusy tych zaworów wykonywane są z kutego mosiądzu, odpornego na wypłukiwanie cynku, zaś uszczelnienie przeznaczone do instalacji wody pitnej nie zawiera substancji szkodliwych dla zdrowia (fot. 2). Grupa zaworów do wody pitnej, ze względu na zastosowanie specjalnego uszczelnienia do celów sanitarnych, posiada niższe parametry pracy, które wynoszą od 0 do 85°C. Jednym z ciekawszych rozwiązań w ofercie zaworów kulowych ze znakiem serca są zawory kulowe z termometrami (fot.

3). Zawory te, oprócz wbudowanego termometru, posiadają specjalne oznaczenia (czerwony, niebieski), co wpływa na czytelność instalacji.

Atuty zaworów kulowych marki Herz to przede wszystkim: ● solidne korpusy z wysokiej jakości kutego mosiądzu, który jest plastyczny i bardziej odporny na zgniatanie, skręcanie, zginanie itp. ● korpusy zaworów wykonywane w stu procentach z mosiądzu, bez dodatku metali ciężkich (w szczególności ołowiu),

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Wylewka na podłodze

ABC chemii budowlanej

Bartosz Polaczyk ● Jakie

produkty wykorzystuje się do wykonania podkładu podłogowego? ● Czym się różnią i kiedy można je stosować?

Produkty do wykonywania podkładu podłogowego możemy podzielić ze względu na rodzaj spoiwa: cementowe i anhydrytowe (norma PN-EN 13813:2003 „Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania.

Materiały. Właściwości i wymagania.“ podaje jeszcze inne rodzaje spoiw: magnezjowe i asfaltowe - jednakże nie są one popularne).

Możemy też dokonać podziału ze względu na pewne właściwości: upłynnione, samopoziomujące (te raczej wylewki cienkowarstwowe) czy też nieposiadające tych właściwości (nakładanie i zacieranie ręczne).

W zależności od wymagań stawianych podłodze podkład może być wykonany jako: - związany z podłożem (stropem lub podłożem betonowym wykonanym na gruncie), - leżący na warstwie izolacji wodochronnej - tzw. podkład na warstwie rozdzielczej,

14

- leżący na warstwie izolacji akustycznej lub termicznej - tzw. podkład pływający, - podkład na ogrzewaniu podłogowym.

Każdy z tych rodzajów podkładów wymaga zastosowania innej minimalnej grubości warstwy, i tak przyjmuje się dla związanych z podłożem min. 25 mm, na warstwie rozdzielczej 35 mm, pływający 40 mm. W zależności od rodzaju masy oraz jej producenta możliwe są inne minimalne grubości. Sprawdzić to należy zawsze w danej karcie technicznej wyrobu. ● Wylewki anhydrytowe Wylewki anhydrytowe to wyroby produkowane na bazie anhydrytu. Minerał ten należy do siarczanów i najbliższy jest mu gips - jednym słowem anhydryt to gips bez cząsteczki wody krystalicznej i taka jest też etymologia tego słowa (z greki anhydros znaczy dosłownie ‘bezwodny’). Anhydryt stosowany jest dość powszechnie w budownictwie, najczęściej pod postacią wylewek samopoziomujących i jastrychów. Jastrychy anhydrytowe szczególnie polecane są na ogrzewanie podłogowe oraz na podkłady pływające i w tych przypadkach sprawdzają się najlepiej.

Najlepiej zdają egzamin w budownictwie mieszkaniowym.

Na popularność tych produktów wpływają ich specyficzne właściwości techniczne. Jastrychy anhydrytowe bardzo szybko wiążą, przez co skraca się czas, po którym możliwe jest uruchomienie ogrzewania podłogowego (dla jastrychów anhydrytowych to min. 7 dni twardnienia, a przy cementowych 21 dni). Trzeba jednak pamiętać, że przy tych pracach nie jest

www.instalator.pl

nr 102015

www.instalator.pl

wnątrz pomieszczeń. Bardzo ważną czynnością, o której nie wszyscy wiedzą, jest starcie mleczka, które powstaje po stwardnieniu anhydrytu. Powstające mleczko (po stwardnieniu jest to jasny pył) ma niską wytrzymałość i przyczepność, czyli każdy klej odspoi się w tym miejscu.

Z powodu błędów wykonawczych wykonane jastrychy nie zawsze mają idealną powierzchnię, zdarza się tak, że trzeba je jeszcze wyrównać. Przy tej czynności należy zwrócić uwagę, aby wylewka samopoziomująca była produkowana na tym samym spoiwie co jastrych, a więc anhydrytowa.

Niestety bardzo często zdarza się tak, że anhydryt wyrównywany jest wylewką cementową (jest to możliwe tylko w przypadku odpowiedniego odcięcia podłoża od wylewki poprzez zastosowanie odpowiednich preparatów), co powoduje pękanie i odspojenia tej ostatniej (między innymi ze względu na wysoką chłonność podkładu anhydrytowego). ● Jastrychy cementowe Innym typem materiałów są jastrychy cementowe, zwane popularnie wylewkami, choć ich aplikacja z wylewaniem nie ma nic wspólnego. Ze względu na swoją konsystencję (korzystna jest półsucha) jastrychy cementowe najczęściej nakłada się ręcznie i tak samo zaciera.

Mechanizacja tych prac jest możliwa tylko przy użyciu mixokreta (nakładanie) i zacieraczek mechanicznych (wygładzanie powierzchni). Są to materiały zdecydowanie bardziej popularne niż wylewki anhydrytowe ze względu na swoją cenę - nic nie będzie tańsze niż jastrych mieszany z piasku, cementu i plastyfikatora bezpośrednio na budowie. Rozwiązanie takie ma jednak jeden minus trudno określić wytrzymałość takich podkładów, a zastosowanie nieodpowiedniej jakości kruszywa lub też niewłaściwego

15

ABC chemii budowlanej

zalecany pośpiech, lepiej odczekać kilka dni dłużej niż potem wykonywać pracę od nowa. Gdy ogrzewanie uruchomione jest za wcześnie, dolne warstwy jastrychu mogą kurczyć się bardziej niż górne, przez co może nastąpić pęknięcie. Krótszy jest też czas od wylania do wykończenia powierzchni, już po 14 dniach możliwe jest przyklejenie płytek. Należy jednak zwrócić uwagę, że dzieje się tak w sprzyjających warunkach temperatury i wilgotności powietrza. W przypadku wykończenia parkietem czas ten może się wydłużyć do osiągnięcia odpowiedniej wilgotności.

Kolejnym atutem wylewek i jastrychów anhydrytowych jest dużo mniejszy skurcz w porównaniu z cementowymi, dzięki czemu możliwe jest stosowanie większego pola roboczego, bez dylatacji. Oczywiście nie możemy zapominać o tym, że w każdym pomieszczeniu oraz w przejściach między nimi powinny znaleźć się dylatacje obwodowe.

Jastrychy anhydrytowe są zdecydowanie łatwiejsze w aplikacji niż cementowe, ponieważ anhydryt ma właściwości samopoziomujące. Samopoziomowanie następuje po jego zawibrowaniu sztangą, a więc jest zdecydowanie prostsze i szybsze. Materiał ten można wylewać przy użyciu zwykłego agregatu tynkarskiego, ponieważ jego konsystencja jest płynna. Wylewać należy do ustalonego poziomu za pomocą poziomnicy laserowej. Zaletą jest też mniejszy ciężar w porównaniu z jastrychami cementowymi, co ma znaczenie przy aplikacji na stropach.

Jak każdy materiał wylewki anhydrytowe mają także minusy, do których przede wszystkim należy brak odporności na wodę, a tym samym na mróz! Dlatego też nie należy zapominać o stosowaniu odpowiednich izolacji podpłytkowych z folii w płynie w łazienkach, kuchniach czy ubikacjach oraz nie stosować tego produktu na ze-

ABC Magazynu Instalatora

ABC chemii budowlanej

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

cementu (jest wiele rodzajów cementu i nie wszystkie nadają się do wykonania podkładu podłogowego) skutkuje niskimi wytrzymałościami, łuszczeniem się wylewki, kruszeniem. Oprócz takich rozwiązań dostępne są także materiały gotowe w workach. Zwrócić należy tu uwagę na jakość jastrychów cementowych - powinny mieć wytrzymałość na ściskanie minimum 20 MPa, stąd też lepiej używać gotowych mieszanek przygotowanych przez producenta zapraw. Jastrychy cementowe są wodo- i mrozoodporne, dzięki czemu nie ma obaw przy stosowaniu ich w łazienkach (np. gdy ktoś w takim pomieszczeniu „zapomni” o izolacji podpłytkowej).

Z wylewkami cementowymi związane jest ich zbrojenie. Dzięki niemu zwiększamy wytrzymałość jastrychu na zginanie oraz zwiększamy odporność na skurcz, a tym samym uzyskujemy możliwość stosowania większych pól roboczych bez dylatacji. ● Wykonanie Wykonywanie podkładu podłogowego cementowego to praca ręczna. Na początku należy odpowiednio przygotować podłoże, czyli w zależności od rodzaju podkładu podłogowego: - związanego z podłożem - oczyścić podłoże, zagruntować zalecanym środkiem gruntującym, ułożyć dylatację przyścienną, - na warstwie rozdzielczej - ułożyć odpowiednią izolację (folię, papę itp.), ułożyć dylatację przyścienną, - na izolacji termicznej - ułożyć odpowiednią izolację termiczną, na nią folię budowlaną, dookoła ułożyć odpowiednią dylatację przyścienną, jeśli istnieje ryzyko zawilgocenia termoizolacji czynności te należy poprzedzić ułożeniem odpowiedniej izolacji.

- przy ogrzewaniu podłogowym - sprawdzić trzeba, oczywiście, szczelność instalacji przed wykonaniem podkładu podłogowego.

16

Skoro mowa o dylatacjach to bardzo ważne, by przenieść istniejące dylatacje konstrukcyjne na warstwy wierzchnie. Wykonywany jastrych także należy podzielić na odpowiednie pola robocze. Podział uzależniony jest od kształtu pomieszczeń, tarasu czy balkonu, rodzaju materiału, faktu, czy to jest wewnątrz czy na zewnątrz pomieszczeń, zastosowania odpowiedniego zbrojenia oraz odpowiedzi na pytanie, czy jest tam ogrzewanie podłogowe. Zwykle jeden bok ma od 4 do 8 m, pole ma powierzchnię od 20 do 40 m2, rozstaw szczelin nie powinien przekraczać 2-2,5-krotnej szerokości. Gdy nie wykonamy dylatacji, jastrych zdylatuje się sam i niekoniecznie w tych miejscach, które będą do przewidzenia, i niekoniecznie w tym czasie, w którym byśmy chcieli. Bardzo często takie niekontrolowane pęknięcia przenoszą się na okładzinę ceramiczną.

Jastrychy cementowe najczęściej układa się pasami między odpowiednimi prowadnicami, które wyznaczają poziom, grubość i, jeśli jest potrzebny, odpowiedni spadek.

Powstałe bruzdy uzupełnia się tym samym materiałem. Jastrychy mają konsystencję półsuchą - po ich wysypaniu na przygotowane podłoże należy go wyrównać i zatrzeć ręcznie lub mechanicznie. Niezbyt często w ofertach różnych firm spotykane są jastrychy cementowe upłynnione, które ułatwiają prowadzenie aplikacji, wyrównywania, zacierania dzięki płynnej konsystencji. W ciągu kilku pierwszych dni od wykonania należy powierzchnię jastrychu odpowiednio pielęgnować poprzez zwilżanie wodą i/lub zastosowanie odpowiednich folii ochronnych.

Innym rodzajem wyrobów są wylewki samopoziomujące. Są to materiały stosowane do niwelacji nierówności w jastrychach.

Bartosz Polaczyk

www.instalator.pl

nr 102015

ABC Magazynu Instalatora

Kaskada buforów

Grzegorz Ojczyk ● Jakie

Tradycyjny sposób łączenia buforów ciepła można nazwać także równoległym i przepływowym. Określenie „przepływowy” jest o tyle zasadne, że każda struga czynnika grzewczego, wychodząca ze źródła ciepła oraz powracająca do źródła ciepła, musi przepłynąć przez bufor (lub baterie buforów ciepła). Ma to swoje wady i zalety. Podstawową wadą jest ograniczona robocza pojemność (także cieplna), spowodowana odległością w pionie najbliższych króćców zasilania i powrotu. Naturalną rzeczą wydaje się w takim przypadku zwiększenie tej odległości. A więc króćce powrotne z czynnikiem o niskiej temperaturze lokalizujemy możliwie nisko w buforze ciepła

www.instalator.pl

17

ABC ogrzewania

są wady i zalety równoległego łączenia buforów? ● Jak wpiąć bufor do rozdzielacza i kolektora? ● Czym jest pojemność robocza baterii buforów?

(nie tyle my, co producent), króćce zasilające z czynnikiem o wysokiej temperaturze umieszczamy możliwie wysoko w buforze ciepła. Pomysł wydaje się przedni, aczkolwiek kłopotliwy w realizacji za sprawą ograniczeń konstrukcyjnych. W takim razie może zrobić krok w „przepaść” i w ogóle zrezygnować z króćców zasilających i powrotnych? Czyli czynnik o wysokiej temperaturze od strony źródła ciepła (strona lewa), przez „rozdzielacz”, nad buforami wprowadzić wprost na stronę prawą, czyli na stronę odbiorów. Analogicznie czynnik powracający o niskiej temperaturze ze strony prawej, strony odbiorów przez „kolektor” pod buforami, wprowadzić wprost na stronę lewą, stronę źródła ciepła.

W tym szaleństwie jest metoda! Aczkolwiek zagubiła się nam przy tym sprawa buforowania ciepła oraz dopasowania (sprzęgania) obiegów źródła ciepła i obiegów odbiorów o różnych mocach grzewczych i różnych strumieniach czynnika grzewczego. Słowo sprzęganie wydaje się tu słowem kluczowym.

Wobec tego musimy „rakiem” się wycofać i „przeprosić” z buforem(ami) ciepła, z tą jednak różnicą, iż zastosujemy tylko wpięcia buforów do rozdzielacza i kolektora. W tym momencie możemy mówić o głównym i jedynym rozdzielaczu i kolektorze. Zrezygnujemy tutaj z indywidualnego wprowadzania czynnika grzewczego ze źródła ciepła do buforów ciepła oraz z indywidualnego wyprowadzania czynnika grzewczego z buforów do źródła ciepła. Analogicznie sprawa

ABC ogrzewania

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

będzie się miała z poborem i zwrotem czynnika grzewczego z odbiorników ciepła. Przepływ czynnika grzewczego pomiędzy buforami a rozdzielaczem i kolektorem będzie wynikał z kompensacji różnicy pomiędzy strumieniem czynnika grzewczego ze źródła ciepła a strumieniem czynnika grzewczego z odbiorników ciepła. Bufory ciepła w swojej istocie będą sprzęgać zasilania i powroty oraz magazynować energię cieplną. Ten sposób połączenia buforów ciepła możemy nazwać połączeniem równoległym kompensacyjnym.

Na początek załóżmy, że bufory są do połowy wypełnione czynnikiem grzewczym o wysokiej temperaturze tw (rys.

1), który znajduje się w górnej części buforów.

Górną część buforów, zajętą przez czynnik grzewczy o wysokiej temperaturze, nazwiemy umownie „poduszką gorącej wody”. Pozostałą część buforów wypełnia czynnik o niskiej temperaturze tn i nazwiemy ją „poduszką zimnej wody”.

Poduszkę gorącej i zimnej wody oddziela umowne lustro, stanowiące granicę obszaru z gorącą i zimną wodą. Możemy wyodrębnić trzy możliwe relacje strumieni czynnika grzewczego, zasilającego bufory Vzź i odbiorniki ciepła Vzo: ● Przypadek 1: (Vzo = Vzź) Jeśli strumień czynnika zasilającego bufory ciepła, pochodzący ze źródła

18

ciepła Vzź, ma taką samą wartość co strumień Vzo, który zasila odbiorniki ciepła.

Wówczas mamy swoisty stan równowagi w buforach ciepła, poduszka gorącej wody nie ulega zmianie, nie kurczy się, ani się nie powiększa. Lustro oddzielające obszary gorącej i zimnej wody nie przemieszcza się w pionie. ● Przypadek 2: (Vzo < Vzź) W sytuacji gdy pobór czynnika grzewczego przez odbiorniki Vzo jest mniejszy od strumienia czynnika grzewczego wytworzonego przez źródła ciepła Vzź, nierównomierność poboru w stosunku do produkcji kompensowana jest wzrostem objętości poduszki gorącej wody. Namacalnym objawem jest obniżanie się lustra oddzielającego poduszkę gorącej i zimnej wody (rys. 2).

Stan taki może się utrzymywać do momentu osiągnięcia przez lustro oddzielające poziomu „1”. Dalsze obniżanie poziomu lustra wiąże się ze swoistym zakłóceniem, które polega na mieszaniu się czynnika o wysokiej temperaturze (tw) z gorącej poduszki z czynnikiem powracającym z instalacji (Vzo) o niskiej temperaturze (tn). W efekcie tego zakłócenia podnosi się temperatura czynnika powracającego do źródła ciepła (t > tn). Stan taki uznawany jest za niekorzystny, ponieważ często pogarsza parametry pracy źródła ciepła. W przypadku prostych systemów regulacyjnych, ste-

www.instalator.pl

nr 102015

Stan taki może się utrzymywać do momentu osiągnięcia przez lustro oddzielające poziomu „4”. Dalsze podnoszenie się poziomu lustra wiąże się ze swoistym zakłóceniem, polegającym na mieszaniu się czynnika o niskiej temperaturze (tn) z zimnej poduszki z czynnikiem grzewczym o wysokiej temperaturze (tw) z gorącej poduszki. W efekcie tego zakłócenia obniża się temperatura czynnika zasilającego odbiorniki ciepła (t < tw). Stan taki jest niekorzystny, ponieważ obniża wydajność cieplną odbiorników ciepła.

W przypadku prostych, jak i zaawansowanych systemów regulacyjnych, sterujących pracą źródła ciepła, należy zwiększyć moc cieplną źródła. Jeśli źródło lub źródła ciepła pracują przy pełnej mocy, zaś zwiększony pobór czynnika grzewczego jest cykliczny i chwilowy, to należy rozważyć możliwość zwiększenia pojemności buforów ciepła lub innego połączenia buforów ciepła z instalacją i źródłem ciepła.

Ważnym wnioskiem, jaki można wysnuć, jest fakt, że robocza pojemność (także cieplna) baterii buforów ciepła ograniczona jest przestrzenią pomiędzy najbliższymi króćcami zasilania (poziom „4”) i powrotu (poziom „1”). Aby zwiększyć pojemność roboczą baterii buforów ciepła, należy wpiąć dodatkowe bufory ciepła.

Grzegorz Ojczyk

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora www.instalator.pl

19

ABC ogrzewania

rujących pracą źródła ciepła, zalecane jest wyłączenie źródła ciepła wraz z pompą obiegową lub redukcja mocy i wydajności pompy obiegowej.

W przypadku zaawansowanych systemów regulacyjnych z płynną regulacją mocy grzewczej źródła ciepła oraz płynną wydajnością pompy obiegowej, podwyższona temperatura czynnika grzewczego powracającego do źródła ciepła powinna być sygnałem do redukcji mocy grzewczej oraz wydajności pompy obiegowej. Redukcja mocy grzewczej i wydajności pompy obiegowej powinna trwać do momentu, aż temperatura czynnika powracającego do źródła nie obniży się do wartości pierwotnej (tn). ● Przypadek 3: (Vzo > Vzź) W sytuacji gdy pobór czynnika grzewczego przez odbiorniki V zo jest większy od strumienia czynnika grzewczego wytworzonego przez źródła ciepła Vzź, nierównomierność poboru w stosunku do produkcji kompensowana jest kurczeniem się objętości poduszki gorącej wody. Namacalnym objawem jest podnoszenie się lustra oddzielającego poduszkę gorącej i zimnej wody (rys. 3).

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Wentylacja w zimie

Dorota Węgrzyn

ABC wentylacji

● Jakie

są zadania wentylacji w okresach przejściowych? ● Jak oblicza się parametry wentylacji mechanicznej? ● Co ma wpływ na wybór grupy temperatur?

Zadaniem wentylacji w okresach przejściowych i w zimie jest dostarczenie do obiektu świeżego powietrza o odpowiedniej temperaturze nawiewu i wywiewanie zużytego. Jej zadaniem jest również utrzymanie temperatury wewnętrznej w określonych okresach, podczas których temperatura powietrza wewnętrznego może być niedotrzymana wskutek przekroczenia obliczeniowych temperatur powietrza zewnętrznego, bez szkody dla poziomu komfortu lub technologii procesów produkcyjnych.

Parametrami powietrza zewnętrznego wywierającymi wpływ na wielkość urządzenia dla wentylacji są: temperatura, wilgotność, prędkość wiatru, nasłonecznienie, ciśnienie atmosferyczne. Wszystkie te parametry na-

20

leży brać pod uwagę przy obliczaniu bilansu zysków i strat ciepła dla danego obiektu.

W zimie wilgotność względną powietrza zewnętrznego, odpowiadająca najniższym temperaturom obliczeniowym, można przyjmować równą 100%. Tłumaczy się to tym, że wilgotność w ciągu zimy jest zawsze bardzo duża, a drobne różnice nie są w tych zakresach temperatur istotne. Największe znaczenie w okresie zimowym ma temperatura powietrza zewnętrznego.

Temperaturę obliczeniową powietrza zewnętrznego przy projektowaniu wentylacji mechanicznej dzieli się na trzy grupy: ● grupa I - należy ją stosować, gdy musimy zapewnić utrzymanie żądanej temperatury powietrza nawiewanego, względnie powietrza wewnętrznego w każdych warunkach, ● grupa II - stosujemy, jeśli nie możemy zapewnić temperatur powietrza wewnętrznego podczas krótkich okresów, ● grupa III - gdy nie możemy zapewnić żądanych temperatur powietrza wewnętrznego podczas dłuższych okresów, tzn. kilku lub kilkunastu dni.

Uwaga! W przypadku podłączenia urządzenia wentylacyjnego do sieci ogrzewania należy stosować dla wentylacji takie temperatury zimą jak dla ogrzewania.

Przy wyborze grupy temperatur należy brać pod uwagę: nakłady inwestycyjne, koszty eksploatacji wentylacji, przeznaczenie urządzenia wentylacyjnego i warunki jego eksploatacji, które pozwolą na dobór temperatury zimą dla różnych grup temperatur powietrza zewnętrznego.

Przyjmuje się następujące obliczeniowe temperatury powietrza zewnętrznego dla

www.instalator.pl

nr 102015

których dopuszczalna koncentracja jest niższa niż 0,1 g/m3, oraz ze względu na konieczność doprowadzenia powietrza świeżego w ilości równej ilości powietrza usuwanego z pomieszczenia, przyjmuje się obliczeniową temperaturę powietrza zewnętrznego w zimie taką jak dla ogrzewania wg PN dla danej miejscowości.

Przy projektowaniu nawiewów miejscowych służących ochronie pracowników przed promieniowaniem - obliczeniową temperaturą powietrza zewnętrznego dla zimy jest temperatura minimalna średnioroczna dla danej miejscowości. I tak: ● dla Gdańska wynosi ona -17,3°C, dla Wrocławia -17,2°C. Projektując wentylację dla różnych obszarów geograficznych, na których występują różne temperatury obliczeniowe w okresie zimowym, dla tych samych warunków wewnętrznych otrzymujemy różne wyniki końcowe, tj. zapotrzebowanie na ciepło, wielkość urządzenia wentylacyjnego.

Dorota Węgrzyn Fot. z arch. Uniwersal.

ekspert Krzysztof Nowak Uniwersal www.uniwersal.com.pl

www.instalator.pl

☎

32 203 87 20 wew. 102

@ krzysztof.nowak@ uniwersal.com.pl

21

ABC wentylacji

okresu zimowego w zależności od położenia geograficznego miejscowości: ● dla grupy I - średnią roczną minimalną, i tak np. dla Wrocławia: -17,2°C, dla Gdańska Wrzeszcza: -17,3°C, dla Gdyni -16,5°C itd. ● dla grupy II - temperaturę określa się za pomocą wzoru: - toz = togrz. + 10°C, gdzie: togrz. - obliczeniowa temperatura powietrza zewnętrznego dla ogrzewania wg PN dla danej miejscowości. ● dla grupy III - wg mapy klimatycznej ułożonej dla tej grupy, która wskazuje obszary obliczeniowych temperatur w okresie zimowym. I tak np.: - Wrocław, Poznań, Opole, Gdańsk: -5°C, - Warszawa, Łódź, Bydgoszcz: -6°C, - Hel: -3°C, - Białystok: -8°C. Dla wentylacji naturalnej i wentylacji mechanicznej nawiewnej przy zwalczaniu zysków ciepła i wilgoci lub zanieczyszczeń nieszkodliwych dla zdrowia, przy możliwości zastosowania recyrkulacji obliczeniową temperaturę powietrza zewnętrznego w zimie przyjmuje się wg grupy III lub alternatywnie wg grupy II: - dla Gdańska wg grupy III: -5°C lub wg grupy II: -6°C = -16°C + 10°C, - dla Wrocławia wg grupy III: -5°C lub wg grupy II: -8°C = -18°C + 10°C. Dla wentylacji nawiewnej kompensującej wywiew przez urządzenie odciągu miejscowego lub urządzenie technologiczne (piece, transport pneumatyczny, komory malarskie itp.) i dla wentylacji ogólnej przy zwalczaniu zanieczyszczeń gazowych,

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC kanalizacji

Ściek do gruntu Ścieki bytowe produkowane w gospodarstwie domowym, a trafiające następnie do przydomowej oczyszczalni ścieków, są w niej oczyszczane. W wyniku procesu oczyszczania powstaje osad, który magazynowany jest w osadniku wstępnym i okresowo usuwany jest z oczyszczalni taborem asenizacyjnym, a także ciecz, którą należy poza oczyszczalnię odprowadzić. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych może być zarówno gleba, jak i wody płynące oraz stojące.

W najpopularniejszych drenażowych oczyszczalniach ścieków układ rozsączający składa się ze studzienki rozdzielczej, która za względu na swą konstrukcję rozdziela ścieki podczyszczone, dopływające z osadnika gnilnego na ciągi drenarskie. Na zakończeniu każdego ciągu drenarskiego zainstalowana jest rura wentylacyjna doprowadzająca tlen do ciągów.

W tradycyjnych konstrukcjach drenaży ilość i długość ciągów uwarunkowana jest ilością stałych mieszkańców obsługiwanych przez daną oczyszczalnię oraz warunkami gruntowo-wodnymi (współczynnik przepuszczalności gruntu). Sporym minusem stosowania drenaży tradycyjnych jest konieczność układania ich w kruszywie o sporym uziarnieniu, co znacząco wydłuża czas realizacji budowy, a także sporo podwyższa jej koszty.

Podczas gdy w technologii oczyszczania ścieków odnotowano w ostatnim czasie duże postępy, technologia rozsączania jest nadal uzależniona od tradycyjnych technik.

Ciekawym rozwiązaniem jest, posiadający sporo przewag w stosunku do tradycyjnego drenażu rozsączającego, drenaż ze zintegrowaną otuliną z EPS. System ten, wykonany z syntetyków pochodzących z recy-

22

klingu, owiniętych wokół rur, stanowi kompleksowe rozwiązanie pozwalające uniknąć niedogodności związanych z użyciem kruszywa. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom powstał bardzo lekki system, który może być szybko zamontowany przez osoby nieposiadające specjalistycznej wiedzy.

System ten stosuje się głównie do odprowadzenia ścieków podczyszczonych w oczyszczalniach bazujących na osadnikach gnilnych, gdzie zastępuje tradycyjne drenaże rozsączające. Może być również wykorzystywany do odprowadzania do gruntu ścieków oczyszczonych w oczyszczalniach biologicznych typu SBR. Dzięki zwiększonym możliwościom retencji i przepływu system dociera do większej o 35% powierzchni rozsączania niż w przypadku materiałów tradycyjnych, co skutkuje lepszą efektywnością oczyszczania ścieków oraz zmniejsza możliwość kolmatacji i zamulania się rurociągów.

Korzyści wynikające ze stosowania drenażu w otulinie z EPS: ● szybka instalacja - 4-krotnie szybsza niż w przypadku tradycyjnych metod. ● system może być instalowany przez jedną osobę, co oznacza zmniejszenie kosztów robocizny związanych z układaniem rurociągów, ● minimalizacja ilości odpadów montażowych oraz kosztów ich utylizacji, ● idealne rozwiązanie dla miejsc z ograniczonym dostępem, ● większa efektywność rozsączania ścieków niż w przypadku stosowania tradycyjnych drenaży, ● redukcja negatywnego wpływu na środowisko - mniej nakładów związanych z przy-

www.instalator.pl

nr 102015

www.instalator.pl

patrywana skrzynka rozsączająca posiada powierzchnię ścian 0,72 m²/skrzynkę.

Warunkiem właściwego stosowania skrzynek rozsączających jest również to, aby została zachowana minimalna odległość od dna skrzynki rozsączającej do najwyższego poziomu zwierciadła wody gruntowej, wynosząca 60 cm.

Podczas montażu skrzynek rozsączających należy pamiętać: ● przekrycie gruntem min. 0,5 i max. 1 m, ● pojedynczy ciąg skrzynek nie powinien być dłuższy niż 10 m, ● odległość pomiędzy dwoma ciągami nie powinna być mniejsza niż 2 m, ● całość otoczona jest geowłókniną, aby zapobiec przedostawaniu się do skrzynek wody opadowej, ● układ zakończony jest wentylacją, aby pozbyć się powietrza mogącego blokować pojemność retencyjną układu rozsączającego.

Dobór odpowiedniej oczyszczalni ścieków ma swoje późniejsze wieloletnie konsekwencje w kosztach jej eksploatacji, a także serwisowaniu. Wybór pomiędzy oczyszczalnią bazującą na osadniku gnilnym i układzie rozsączającym ścieki podczyszczone a oczyszczalnią w pełni biologiczną wydaje się być często rozwiązaniem na etapie inwestycji tańszym, ale po szczegółowej kalkulacji kosztów urządzeń i montażu okazać się może, iż ze względu na ilość prac ziemnych, a także konieczność stosowania kosztownych kruszyw, całkowita wartość inwestycji przekroczy koszt droższej w zakupie oczyszczalni biologicznej pracującej np. na bazie technologii SBR. Dzieje się tak między innymi dlatego, że w przypadku oczyszczalni pełnobiologicznej koszt układu rozsączania ścieków oczyszczonych jest najczęściej niewielki, a wręcz pomijalny.

Mariusz Piasny

23

ABC kanalizacji

wróceniem pierwotnego stanu i uporządkowaniem terenu.

System ten składa się z perforowanych rur tworzywowych, otoczonych syntetycznym materiałem EPS i owiniętych w siatkę z polietylenu. 2-metrowe odcinki systemu są w prosty sposób łączone ze sobą za pomocą standardowych szybkozłączek, a następnie zabezpieczane opcjonalnym kołnierzem.

Syntetyczny materiał jest produkowany ze spienionego polistyrenu, pochodzącego z recyklingu, tak aby zapewnić maksymalną wydajność rozsączania przy jednoczesnym zachowaniu jego formy.

System rozsączający jest przeznaczony do instalacji pod geowłókniną.

Drenaż ten jest całkowicie prefabrykowany i dostarczany w odcinkach o długości 2 m, bezpośrednio na miejsce instalacji.

Instalacja może być wykonana przez jedną osobę, bez konieczności użycia kruszywa.

Po zasypaniu wykopu, w którym umieszczono elementy systemu, można przystąpić do jego użytkowania.

Oczyszczone w oczyszczalni biologicznej ścieki są klarowne i niosą niski poziom zanieczyszczeń. Najlepsze z nich redukują BZT5 o 98%, ChZT o 94%, a zawiesinę o 96%. Oczyszczone ścieki można więc z powodzeniem odprowadzać do cieku wodnego, jeśli oczywiście przechodzi on niedaleko posesji i wydana zostanie na to zgoda właściwego organu.

Jeśli jednak cieku brak, szukać należy rowu melioracyjnego lub w ostateczności rozpatrzyć możliwość odprowadzenia ścieków do gruntu.

Jednym ze sposobów rozsączania ścieków oczyszczonych do gruntu są skrzynki rozsączające konstrukcji bazującej na plasterze miodu. W nawiązaniu do normy DIN 42611 system rozsączający powinno się dobierać, bazując na koniecznej powierzchni ścian (ścian bocznych) w m²/mieszkańca. Roz-

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Miska na stelażu ●

ABC instalacji sanitarnych

Tomasz Pawlak ● Jakie

wyróżnić można rozdzaje stelaży podtynkowych? ● Czym różnią się one między sobą?

Na naszym rynku dostępne są stelaże podtynkowe w.c. do zabudowy „lekkiej” i „na mokro”. W artykule omówię poszczególne elementy systemów wraz z funkcjonowaniem płytek spłukujących.

Technika zabudowy podtynkowej dzieli się na dwie grupy spłuczek w.c.: ● do zabudowy „lekkiej”: - zbiorniki z tworzywa umieszczone w stalowym profilu zamkniętym, malowanym proszkowo, z możliwością zabudowy od 130 do 200 mm; stelaże produkowane są w opcjach wysokościowych (np. 830, 980 i 1130 mm), a dodatkowo mają regulację stopek montażowych.

- zbiorniki z tworzywa umieszczone są w modułowym zestawie z szyny montażowej z łącznikami (o przekroju ceowym półzamkniętym w kształcie litery „c”); mogą być przeznaczone do budowania np. wolnostojących ścianek.

24

do zabudowy na „mokro”: - ze zbiornikiem z tworzywa, obudowanym warstwą EPS do zabudowy w konstrukcjach murowanych, o głębokości zabudowy 130-230 mm; obudowanie materiałem EPS zabezpiecza przed zabrudzeniem murarskim.

- ze zbiornikiem z tworzywa, osadzonym w stalowej ramie o głębokości zabudowy 80 mm, z możliwością montażu zarówno pod tynkiem, jak i w szkielecie ściany.

Wy ma ga nia od no śnie zbior ni ków spłukujących do misek ustępowych i pisu arów okre ślo ne są w PN -EN 14055:2011. Niektórzy producenci posiadają na swoje wyroby atest poziomu hałasu zgodnie z DIN 4109.

Przy zabudowie lekkiej prawidłowy montaż wymaga zastosowania odpowiednich zestawów mocujących umożliwiających pojedyncze lub szeregowe mocowanie. Uniwersalność daje m.in. to, że można stelaż przymocować do ściany nośnej lub szyny montażowej również pod kątem 45° bez potrzeby zakupu kolejnego mocowania (wspornika). W jednym komplecie znajdują się dwa wsporniki. Elementy podtynkowe lekkie mogą być stosowane zarówno na ścianach litych, jak i działowych, tj. lekkich ściankach o konstrukcji metalowej lub ściankach na stelażu drewnianym. Stelaże konstrukcji lekkiej zabudowuje się podwójną płytą gipsowo-kartonową, mocowaną jedna na drugiej. Należy pamiętać, że prawidłowość osadzenia stelaża jest ściśle związana z montażem płyt gipsowo-kartonowych.

Każda z płyt musi być mocowana w spo-

www.instalator.pl

nr 102015

www.instalator.pl

czy bezdotykowe wyzwolenie spłukiwania z zapasowym cięgnem Bowdena. Niektóre płytki spłukujące mają możliwość użycia funkcji start/stop. W standardowym ustawieniu spłuczki z reguły posiadają przy pełnym spłukaniu zakres regulacji od 6 do 9 litrów i przy małym spłukiwaniu regulację od 3 do 4 litrów.

Regulacji dokonuje się bardzo prosto prze su wa jąc su wa ki umiesz czo ne na dzwonie. Do zestawów producenci dołączają zestawy przezbrojeniowe, które pozwalają na zmniejszenie ilości spłukiwanej wody dużego spłukania do 4,5 litra, pozostawiając małe spłukanie bez zmian. Przy zmianie ustawień należy dowiedzieć się u producenta ceramiki, jaka jest wymagana ilość wody do pełnego spłukania miski ustępowej. Pośród licznej kolekcji płytek są też takie, które mają zabezpieczenie przed kradzieżą.

Niezwykle ważny jest bezproblemowy dostęp do wszystkich elementów wewnątrz zbiornika.

Osoba montująca stelaż powinna bezwzględnie przestrzegać higieny pracy i nie pozwolić, aby cokolwiek dostało się do środka zbiornika spłukującego, np. resztki tynku, kleju. Może to wpłynąć na jakość pracy w.c. Podłączając zbiornik do wody, „pierwszą” wodę należy zlać do wiaderka po to, aby pozbyć się zanieczyszczeń, które mogły się tam pojawić w trakcie rozruchu instalacji. Podstawą prawidłowego zamontowaniu każdego urządzenia jest znajomość instrukcji technicznej, która zawsze znajduje się w opakowaniu. Należy się z nią koniecznie zapoznać! To, że wykonywaliśmy już montaż takiego stelaża, nie daje nam pewności, że producent nie zmienił jakiegoś elementu.

Tomasz Pawlak

25

ABC instalacji sanitarnych

sób niezależny, z unikaniem mocowań w tych samych miejscach. Powyższe zalecenia uchronią przed pękaniem ścian i glazury podczas użytkowania.

Dostępne są również rozwiązania stelaży do zabudowy lekkiej - typowo narożne o mniejszych wymiarach (np. zaledwie 466 x 330 x 233 i wysokości 1130 lub 980 mm). Stelaż tego typu nie potrzebuje dodatkowych mocowań, gdyż są one zintegrowane w ramie. W tym rozwiązaniu płytka spłukująca może być zamocowana tylko z przodu stelaża W. Minusem tego rozwiązania jest jego wysoka cena.

Jednak fakt, że umożliwia ono adaptację małych pomieszczeń na łazienki, często rekompensuje wyższy wydatek.

W każdym modelu stelaża zamocowanie ceramiki można wyregulować indywidualnie w zakresie podawanym przez producenta (np. 200 mm) i tym samym dostosować go do potrzeb niepełnosprawnych użytkowników. Służą do tego otwory w ramie do śrub mocujących po obu stronach kolana odpływowego. Ramy renomowanych producentów stelaży wyposażone są w specjalny element hamujący, który znajduje się wewnątrz ramy stelaża, co pozwala na szybkie i proste jego ustawienie. Ponadto system zabudowy podtynkowej może być wyposażony w specjalną regulację głębokości kolana odpływowego (PE) umożliwiającą trzy możliwości osadzenia (do 20 mm).

Najistotniejszą zaletą opisywanych systemów jest to, iż możemy dobrać do nich płytkę spłukującą metalową, z tworzywa, szklaną, stylizowany kamień lub szkło/stal. Płytki powinny mieć dwuobjętościowe spłukiwanie. Należy pamiętać, że płytki mają różne rozwiązania mechanizmu spłukującego mechanicznie: popychacze, cięgno Bowdena (stalowe linki w ochronnym pancerzu)

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Odciąg w przemyśle

Sławomir Mencel

ABC wentylacji

● Na

co zwrócić uwagę dobierając wentylację w instalacjach przemysłowych?

Różnorodność obiektów przemysłowych wymusza indywidualne podejście projektantów i wykonawców do rozwiązania w nich instalacji wentylacji. Dobierając system dla potrzeb tego typu budynków, w pierwszej kolejności należy określić ich przeznaczenie oraz technologię, która będzie w nich realizowana.

Głównym zadaniem wentylacji w obiektach przemysłowych jest usunięcie zanieczyszczeń z powietrza. Różnorodność obiektów i realizowanych w nich technologii jest ogromna i każdorazowo należy indywidualnie podchodzić do określenia wydajności wentylacji, niemniej można skorzystać z zależności na obliczanie strumienia powietrza wentylacyjnego na podstawie zanieczyszczeń gazowych [1]: V = f * Z/(Cdop - Cn) [m3/h], f - współczynnik nierównomierności wydzielania się zanieczyszczenia i ich rozprzestrzeniania się w pomieszczeniu [-], Z - ilość zanieczyszczenia gazowego wydzielanego w pomieszczeniu [g/h],

26

Cdop - dopuszczalne stężenie zanieczyszczenia w powietrzu w pomieszczeniu [g/m3], Cn - stężenie zanieczyszczenia w powietrzu nawiewanym [g/m3].

W przypadku wydzielania się w pomieszczeniu kilku zanieczyszczeń gazowych ilość powietrza wentylacyjnego określa się jako: ● sumę ilości powietrza wentylacyjnego obliczoną dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie w przypadku, w którym oddziaływanie zanieczyszczeń powoduje podobne objawy oraz efekt synergiczny. Dotyczy to m.in. pary rozpuszczalników [benzenu, alkoholi, estrów kwasu octowego], gazów drażniących, tlenków azotu z tlenkiem węgla; ● maksymalną wartość spośród obliczonych strumieni objętości powietrza dla poszczególnych zanieczyszczeń w pozostałych przypadkach, gdzie oddziaływanie na organizm człowieka poszczególnych zanieczyszczeń jest niezależne.

Najwyższe dopuszczalne stężenia niektórych zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach (wg Dz. U. 2002 nr 217 poz.

1833 wraz z późniejszymi zmianami) pokazano w tabeli.

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) jest to wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) jest to wartość średnia stę-

www.instalator.pl

nr 102015

ABC Magazynu Instalatora

ABC wentylacji

żenia, które nie powinno powodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) jest to wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

Częstym, aczkolwiek nie zawsze precyzyjnym, sposobem określenia ilości powietrza wentylacyjnego w pomieszczeniach przemysłowych jest kryterium krotności wymian.

Ważnym aspektem realizacji produkcji w pomieszczeniach przemysłowych, zwłaszcza w przypadku występowania szkodliwych sub-

www.instalator.pl

stancji, jest ukierunkowany przepływ o określonym natężeniu. Kontrolując przepływ zanieczyszczeń w pomieszczeniach produkcyjnych, można zrealizować następujące funkcje: ● Ochronę otwartego produktu przed wpływem środowiska zewnętrznego. ● Ochronę operatora obsługującego urządzenie przed wdychaniem szkodliwych dla zdrowia substancji. ● Ochronę produktu i operatora.

Rozwiązania takie schematycznie prezentuje norma ISO 14644-4. Ukierunkowany i daleki zasięg powietrza można osiągnąć dzięki odpowiedniemu doborowi elementów nawiewnych.

Sławomir Mencel Literatura: W. Sudoł, J. Hendiger, Systemy VAV. Poradnik, Wyd. Smay sp. z o.o., Kraków 2009.

27

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Górne źródło

Mirosław Kozłow

ABC pomp ciepła

● Jak

definiujemy „górne źródło” w instalacji z pompą ciepła? ● Jakie założenia należy przyjąć dobierając górne źródło?

Pod pojęciem „górnego źródła ciepła” przyjęło się określać elementy grzejne instalacji grzewczej. Świadomość projektantów, że grzejniki muszą być dobierane na temperatury osiągalne przez pompę ciepła jest coraz większa. Sprzyjają temu katalogi producentów, gdzie w większości podawany jest już dobór na parametry 55/45ºC. Grzejniki na takie parametry mają jednak zdecydowanie większe gabaryty i bez uzgodnienia z architektem powoduje często niemożliwość ich optymalnego usytuowania.

Gorzej jest z obliczeniami hydraulicznymi, gdzie często wykonywane są na spadek temperatury jak dla kotłów olejowych czy gazowych, a więc najczęściej na 20 K. Jest to niezrozumiałe. W nowoczesnym projektowaniu trudno pominąć komputerowe programy obliczeniowe. Jednak warunkiem ich wykorzystania do prawidłowych obliczeń

28

jest podanie prawidłowych założeń. Podanie prawidłowych założeń wiąże się z posiadaniem odpowiedniej wiedzy technicznej.

Sam program nie wystarczy jeśli nie są znane terminy techniczne w nim używane i ich zrozumienie. Najlepiej dają sobie z tym radę ci, którzy wielokrotnie wykonywali takie obliczenia manualnie. Ale jest ich coraz mniej a jeśli są to rzadko używają programów komputerowych. Dlatego podawane do doboru pomp obiegowych spadki ciśnienia znacznie odbiegają od rzeczywistości a za małe średnice rur stwarzają niebezpieczeństwo słyszalnych szumów w instalacji z powodu dużych prędkości przepływu wody grzewczej w rurach. Aby uniezależnić się od obliczeń hydraulicznych chętnie dobierane są drogie pompy z przemiennikiem częstotliwości (zwane elektroniczne) nie zawsze tam, gdzie mają one uzasadnienie techniczne a nawet tam, gdzie jest to błędem. Przykładem może być pompa ładowania bufora ze skraplacza pompy ciepła, gdzie zbyt małe obroty spowodowane większymi stratami ciśnienia w obiegu mogą spowodować zmniejszenie przepływu przez skraplacz i wejście pompy ciepła w stan awaryjny.

Pompa ciepła jest bardzo wrażliwa na zmiany przepływu w parowniku i skraplaczu i w przypadku niewystarczającego przepływu wchodzi często w zakłócenia za wysokiego lub za niskiego ciśnienia czynnika roboczego (tzw. freonu).

Bardzo dużym problemem koordynacyjnym jest zasilanie pompą ciepła nagrzewnic wentylacyjnych. Często występuje brak wymiany informacji pomiędzy projektantem

www.instalator.pl

nr 102015

www.instalator.pl

pomp ciepła. Ich wiedza techniczna najczęściej zdobywana jest na szkoleniach organizowanych przez producentów pomp ciepła. Szkolenia te, bez gruntownego wykształcenia w zakresie hydrauliki, chłodnictwa i techniki grzewczej, pomagają im jedynie w przypadkach standardowych rozwiązań dla nowo projektowanych budynków.

W wielu przypadkach mamy jednak do czynienia z zaprojektowaniem centrali z pompą ciepła dla budynków niestandardowych jak hale produkcyjne i magazynowe, szpitale, obiekty sportowe lub budynki istniejące. I tutaj należy uwzględnić wiele czynników wymaganych dla jej zastosowania: ● parametry grzewcze i hydrauliczne projektowanej instalacji, ● parametry grzewcze i hydrauliczne istniejącej instalacji, ● możliwość wykonania wymiennika gruntowego, ● przy pompach ciepła powietrze/woda w ustawieniu zewnętrznym możliwość ich usytuowania w miejscach niezagrażających oblodzeniu murów i chodników oraz możliwości ich uszkodzeń mechanicznych i dewastacji.

Kolejnymi istotnymi czynnikami determinującymi projekt instalacji z pompą ciepła są: możliwość transportu elementów instalacji do pomieszczenia, uwzględnienie rzeczywistych strat ciśnienia, odległości pompy ciepła od wejścia rur solanki z wymiennika gruntowego, zasobnik buforowy, zasobnik c.w.u. O tym przeczytacie Państwo w kolejnym artykule.

Mirosław Kozłow Fot. z arch. Stiebel Eltron.

29

ABC pomp ciepła

instalacji grzewczej i projektantem Dobór nagrzewnicy na parametry 55/45ºC wiąże się z o wiele większą powierzchnią wymiany ciepła co powiększa koszt i gabaryty centrali wentylacyjnej. Często zachodzą sytuację, że już w fazie wykonawstwa zamontowane są centrale wentylacyjne z nagrzewnicami na wysokie parametry gdzie decyzja o zainstalowaniu pompy ciepła była podjęta już w bardzo wczesnej fazie projektu.

Jeszcze większe nieporozumienia projektowe występują przy wykorzystaniu pompy ciepła do podgrzewania wody basenowej.

Dostawcy technologii basenu oferują standardowe technologie zakładające wysokie parametry grzewcze i często dopiero w fazie wykonawczej dowiadują się, że wymiennik grzewczy wody basenowej będzie zasilany z pompy ciepła o niskich parametrach grzewczych.

Kolejnym ważnym tematem, który należy poruszyć są czynniki, które należy uwzględnić przy projektowaniu układu grzewczego z pompą ciepła.

Przy projektowaniu systemu grzewczego z pompą ciepła bardzo często pomijane są aspekty optymalnego doboru pod względem kosztów ogrzewania. Dla inwestorów jest to często najistotniejszy powód jej zastosowania. Należy tu uwzględnić wymagane temperatury oraz charakter odbiorników ciepła i w wielu przypadkach korzystniejsze jest rozwiązanie z dwoma pompami ciepła pracującymi niezależnie na dwa bufory, uzyskując tym samym łącznie wyższy średni współczynnik energetyczny COP. Dobór pompy ciepła dla uzyskania wymaganej mocy grzewczej i odpowiednich parametrów przeprowadzają bardzo często doradcy handlowo-techniczni dostawców

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Walka z korozją

ABC ochrony instalacji

Maciej Różański ● Jak

chronić przed korozją elementy stalowe instalacji? ● Jakie są wady i zalety poszczególnych metod?

Korozja elementów stalowych stanowi ciągle bardzo ważny i istotny problem, który należy brać pod uwagę już na etapie projektowania konstrukcji, instalacji itp.

W praktyce stosowanych jest kilka metod ochrony przed korozją, tj. stosowanie powłok ochronnych, inhibitorów czy stosowanie ochrony katodowej.

Funkcja ochronna powłok może polegać na trwałym odizolowaniu pokrytego przedmiotu od otaczającego środowiska (powłoki lakiernicze, ceramiczne itp.) bądź też na wzajemnym oddziaływaniu elektrochemicznym powłoki z podłożem. W pierwszym przypadku powłoka musi być szczelna i trwale przylegać do elementu chronionego.

W drugim przypadku podłoże i powłoka muszą być metalami. Wówczas powłoka oddziałuje z metalem chronionym w sposób

30

elektrolityczny. W zależności od wzajemnego usytuowania metalu chronionego i powłoki w szeregu galwanicznym rozróżnia się powłokę anodową i katodową. Z pierwszą z wymienionych mamy do czynienia wówczas, gdy powłoką jest metal o mniejszym potencjale elektrochemicznym aniżeli metal chroniony, czyli z metalu mniej szlachetnego. Z powłoką katodową zaś mamy do czynienia, gdy metal chroniony wykazuje mniejszy potencjał elektrochemiczny w stosunku do powłoki (tabela).

W przypadku powłok anodowych ich uszkodzenie powoduje korodowanie samych powłok i odkładanie się produktów korozji na odsłoniętej powierzchni metalu chronionego. W przypadku powłok katodowych ochrona jest zapewniona tylko wówczas, gdy powłoka jest szczelna. W przeciwnym wypadku w miejscu uszkodzenia występuje wzmożony proces korozyjny.

W związku z powyższym, z technicznego punktu widzenia, dużo stabilniejszą ochronę przed korozją będą stanowiły powłoki anodowe, a ich niewielkie uszkodzenia i ubytki nie będą powodowały zagrożenia korozyjnego. Najczęściej stosowaną w praktyce powłoką anodową jest powłoka cynkowa, przy czym należy tu zwrócić uwagę na fakt, że cynk w stosunku do żelaza stanowi anodę jedynie do temperatury ok. 55°C! Powyżej tej temperatury potencjał elektrochemiczny żelaza i cynku ulega zmianie tak, że cynk staje się w stosunku do żelaza katodą. Nieuwzględnianie tego faktu prowadzi często do rozczarowania z powodu intensywniejszych zjawisk korozyjnych zachodzących na elementach ocynkowanych

www.instalator.pl

nr 102015

„chorobę cynkową”, objawiającą się podwyższoną temperaturą ciała, bólem głowy, pragnieniem, mdłościami oraz nieprzyjemnym słodkawym posmakiem w ustach. Objawy gorączki cynkowej zwykle mijają po 48 godzinach.

Te same pary cynku i związków cynku powodują znaczne utrudnienia w stabilnym przebiegu procesu spawania. Podstawowym problemem jest znaczna porowatość spoin spowodowana pułapkowaniem par cynku w krystalizującym metalu spoiny. Innym problemem, w równie znaczący sposób wpływającym na właściwości mechaniczne i szczelność połączeń, są pęknięcia, które mogą pojawiać się podczas spawania elementów ocynkowanych, szczególnie ogniowo. W końcu bardzo duży rozprysk i mierna estetyka połączenia spawanego czynią proces spawania trudnym w realizacji.

Jeszcze innym problemem, który należy brać pod uwagę podczas spawania elementów ocynkowanych, jest ubytek warstwy cynku w obszarze bezpośrednio przyległym do spoiny. Wykazano, że ograniczona ilość energii wprowadzonej do złącza i niewielki ubytek warstwy cynku nie powodują zjawisk korozyjnych elementów łączonych. W miejscach, w których cynk uległ zniszczeniu, odkładają się produkty korozji cynku z obszarów przyległych i miejsce to nadal jest chronione przed korozją. Jednak zbyt duża ilość energii wprowadzonej do złącza powoduje nadmierny ubytek cynku z powierzchni elementu spawanego i pomimo że cynk stanowi anodę w stosunku do stali, to w miejscach tych będą zachodziły zjawiska korozji.

W następnym numerze podamy metody minimalizacji niekorzystnego wpływu parującej powłoki cynkowej na jakość połączeń uzyskiwanych za pomocą metod spawalniczych. dr inż. Maciej Różański

www.instalator.pl

31

ABC ochrony instalacji

aniżeli na elementach bez pokryć, gdy są one eksploatowane w podwyższonych temperaturach. Powłoki cynkowe mogą być nakładane metodą zanurzeniową (tzw. cynkowanie ogniowe), wówczas grubość powłoki wynosi ok. 70-150 mm. Elektrolitycznie, wówczas grubość powłoki wynosi 3-12 mm, oraz poprzez natryskiwanie cieplne (120-300 mm) i nanoszenie mechaniczne (6-110 mm).

Cynk topi się w temperaturze 420°C i wrze w temperaturze 906°C. Stanowi więc bardzo poważny problem podczas łączenia, gdy temperatura procesu (w przypadku spawania stali temperatura jeziorka ciekłego metalu wynosi orientacyjnie powyżej 2500°C) znacznie przekracza temperaturę wrzenia cynku. Intensywne parowanie cynku po pierwsze znacznie pogarsza warunki pracy osób przebywających w obszarze prac spawalniczych, po drugie znacznie pogarsza jakość otrzymanych połączeń.

Bezpośrednie wdychanie par cynku oraz tlenków cynku (biały pył pokrywający powierzchnię elementu spawanego i unoszący się w powietrzu) powoduje zatrucie organizmu człowieka, którego objawy występują już po 4 godzinach od zatrucia. Wprawdzie obecność tlenku cynku w organizmie człowieka nie jest kancerogenna i jest on szybko wydalany przez organizm, to jednak powoduje tzw. „gorączkę cynkową” lub

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Instalacja zrównoważona (1)

Joanna Pieńkowska ●W

ABC ogrzewania

jakim celu stosuje się równoważenie hydrauliczne instalacji? ● Czym może skutkować brak równoważenia? ● Jak przeprowadza się równoważenie hydrauliczne?

Najważniejszym aktem obowiązującym wszystkie podmioty biorące udział w procesie inwestycyjnym jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, wraz ze zmianami z lat kolejnych. Dział IV Rozdział 4 Instalacje grzewcze pt.: „Wyposażenie techniczne budynków” określa, że instalacja i urządzenia służące do ogrzewania budynku powinny mieć określoną moc szczytową, obliczoną zgodnie z normami dotyczącymi obliczania zapotrzebowania na ciepło pomieszczeń. Grzejniki oraz inne odbiorniki powinny być zaopatrzone w regulatory dopływu ciepła, które działają

32

automatycznie w zależności od zmian temperatury wewnętrznej w pomieszczeniach, w których zostały zainstalowane.

W dziale IX określono, że instalacja i urządzenia, stanowiące techniczne wyposażenie budynku, nie mogą powodować powstawania nadmiernych hałasów i drgań, utrudniających eksploatację i powodujących szkodliwe oddziaływanie na użytkowników pomieszczeń.

Te wszystkie wymogi muszą zostać spełnione na etapie projektowania i wykonawstwa instalacji grzewczych. Odpowiedni projekt - zawierający m.in. wytyczne dotyczące równoważenia instalacji - i staranne, zgodne z projektem, wykonawstwo pozwalają na spełnienie powyższych wymagań.

Problem rozdziału energii zgodnie z zapotrzebowaniem występuje w każdym systemie grzewczym z rozdziałem na źródło energii i odbiór w pomieszczeniach ogrzewanych. Dotyczy to również instalacji chłodniczych. Budynek i jego instalacje grzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby ilość energii cieplnej potrzebnej do użytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem można było utrzymać na racjonalnie niskim poziomie.

Współczesne tzw. pompowe systemy grzewcze powinny rozdzielać ciepło do wszystkich pomieszczeń odpowiednio do ich zapotrzebowania. Do transportu ciepła używana jest z reguły woda (często z domieszkami). Przepływy w poszczególnych odbiornikach wynikają z obliczeniowych obciążeń cieplnych.

www.instalator.pl

nr 102015

www.instalator.pl

●

osiągnięcie maksymalnych sprawności kotłów, automatyki, mierników zużycia ciepła, ● osiągnięcie maksymalnej mocy instalacji.

Równoważenie hydrauliczne polega na ograniczeniu przepływu czynnika do natężenia, które wymagane jest do dostarczenia określonej ilości ciepła. Poprzez dopasowanie ilości energii wyprodukowanej, transportowanej i dostarczanej do odbiorników minimalizujemy ilość wytwarzanego ciepła do minimum, tym samym ograniczając zużycie paliwa potrzebnego do wytworzenia energii.

Tym samym uzyskujemy: ● zmniejszenie emisji do atmosfery, ● ochronę przed hałasem, ● zmniejszenie zużycia paliwa.

Hydrauliczne równoważenie instalacji rozdziału ciepła jest procesem zależnym od wielu czynników. Równoważenie hydrauliczne wystarczająco dokładne może mieć miejsce wyłącznie na podstawie przeprowadzonych obliczeń zapotrzebowania na ciepło oraz hydrauliki sieci. Zasadniczo należy wykonać obliczenia hydrauliczne sieci przewodów i przepływającego przez nie czynnika z uwzględnieniem parametrów zapotrzebowania na ciepło.

Wstępne założenia do równoważenia są wyliczane już w fazie projektowania instalacji grzewczej lub chłodzącej. Algorytm postępowania obowiązujący zarówno dla obliczeń ręcznych, jak i komputerowych wygląda następująco: ● obliczenie zapotrzebowania na ciepło bądź chłód, ● obliczenie powierzchni grzejnych bądź wymienników ciepła i przypisanych im strumieni przepływów, z uwzględnieniem zakładanych schłodzeń czynnika (w instalacji chłodniczej - podgrzewu czynnika), ● wyliczenie średnic rur w instalacji (wg wartości strumieni przepływów w poszczególnych działkach), przy czym należy przestrzegać zasady utrzymania, np. w instalacji

33

ABC ogrzewania

W przypadku braku równoważenia instalacji taki rozdział możliwy jest w niewielu przypadkach. Woda - czynnik grzewczy - wykorzystując najmniejsze opory, wraca najkrótszą drogą do kotłowni. W większości przypadków woda przepompowywana jest przez grzejniki najbliżej położone. W wyniku tego grzejniki oddalone od centrali nie są wystarczająco zaopatrywane w ciepło. Efektem tego są niedogrzane pomieszczenia, względnie przegrzane pomieszczenia w pobliżu centrali.

Praktyka pokazuje, iż opisany powyżej problem jest przeważnie lekceważony.

W większości przypadków winą obarcza się zbyt małą pompę, zbyt niską temperaturę zasilania, zbyt mały kocioł grzewczy lub wadliwie wykonaną instalację rurową. W związku z powyższym podejmowane są próby montażu większych pomp, podwyższania temperatury zasilania lub zmiany ustawień sterowania systemem. Efektem są szumy i inne uciążliwości, przegrzane i niedogrzane pomieszczenia. Z takim stanem pracy instalacji związany jest ponadto zbyt wysoki pobór energii w instalacji.

Wyłącznie poprzez równoważenie hydrauliczne - zrównanie oporów odbiorników, sekcji instalacji przy zachowaniu określonych przepływów - istnieje możliwość rozwiązania powyższego problemu z wykorzystaniem minimalnej ilości energii. Dzięki tej czynności możliwe jest wykonanie instalacji działającej bez zastrzeżeń, zapewniającej komfort użytkowania i zadowolenie klienta.

Techniczne uzasadnienie regulacji: ● równomierne nagrzewanie pomieszczeń po centralnych i miejscowych obniżeniach temperatury, ● osiągnięcie optymalnych schłodzeń w instalacji,

ABC Magazynu Instalatora

ABC ogrzewania

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

grzewczej, ciśnienia dyspozycyjnego w pionie między 100 a 200 mbarów, ● dobór i wyliczenie nastaw wstępnych zaworów równoważących, regulatorów różnicy ciśnień i przepływu, ● wyliczenie nastaw wstępnych zaworów obsługujących grzejniki bądź wymienniki ciepła, ● wyliczenie ciśnienia podnoszenia pompy obiegowej.

Na etapie projektowania należy wykonać dopasowanie przepływów poprzez dobór odpowiednich zaworów i ich nastaw wstępnych. Na etapie wykonania instalacji dobrane nastawy muszą zostać przez instalatora nastawione na poszczególnych zaworach - zarówno na armaturze odbiornikowej, jak i przewodowej.

Dla zapewnienia niezakłóconej pracy instalacji konieczne jest takie wyregulowanie przepływu, aby każdy włączony do niej odbiornik zaopatrywany był wystarczającą ilością czynnika do pokrycia zapotrzebowania pomieszczenia na ciepło.

Dopasowanie przepływu do zapotrzebowania na ciepło danego pomieszczenia możliwe jest dzięki oferowanym na rynku doskonałym systemom armatury grzejnikowej.

Wstępnie nastawialne zawory termostatyczne oraz zawory powrotne z nastawą wstępną umożliwiają dopasowanie przepływu przez grzejnik. Skala nastawy (widoczna lub ukryta) na zaworach grzejnikowych umożliwia szybkie ustawienie obliczonej przez projektanta nastawy wstępnej.

Zarówno w zaworach montowanych osobno poza grzejnikiem, jak też wbudowanych istnieją różne rozwiązania: armatura z nastawą wstępną stopniową

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora

34

(bez możliwości pozycji pośrednich) oraz z nastawą precyzyjną.

Warto wspomnieć, że w większości przypadków grzejnik wychodzący z fabryki ma nastawioną nastawę wstępną na 6 lub pełne otwarcie. Jeżeli instalator nie zmieni nastaw po zamontowaniu grzejnika zgodnie z tym, co wyliczył projektant, to można z góry założyć, że instalacja nie będzie pracowała prawidłowo. Przez grzejniki zlokalizowane bliżej pompy cyrkulacyjnej będzie przepływało więcej wody, niż powinno, a te bardziej oddalone będą miały tego ciepła zbyt mało.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy i wykładnią polskiego prawa w każdym przypadku konieczna jest regulacja przepływu na odbiorniku. W przypadku rozległych instalacji, w których przepływ należy podzielić na kilka sekcji, gałęzi czy pionów grzewczych konieczne staje się stosowanie armatury podpionowej.

Zawory równoważące oraz regulatory różnicy ciśnień umożliwiają utrzymanie w instalacji odpowiednich parametrów przepływu i ciśnienia. Przepływy i różnice ciśnień, które leżą powyżej dopuszczalnych granic obliczeniowych, mogą powodować zjawiska niepożądane i niedopuszczalne w prawidłowej pracy instalacji.

W zakresie armatury podpionowej na rynku oferowane są kompletne systemy.

Systemy te są ciągle udoskonalane i rozszerzane, tak aby spełnić oczekiwania rynku, wymogi coraz bardziej nowoczesnych instalacji grzewczych, chłodniczych czy klimatyzacyjnych.

W przypadku armatury podpionowej już na etapie projektowania konieczna jest odpowiednia, fachowa decyzja odnośnie wyboru odpowiednich, pod względem wymagań i ekonomiczności, zaworów, jakie mają zostać zastosowane.

Joanna Pieńkowska

www.instalator.pl

nr 102015

ABC Magazynu Instalatora

Tematyka: cykl szkoleń nt. montażu i serwisu urządzeń grzewczych oraz klimatyzacyjnych producenta. Termin: IV kwartał 2015 r. Miejsce: Sokołów, Wrocław (szczegóły na www.wolf-polska.pl). Warunkiem wzięcia udziału w kursie jest przesłanie dokumentów firmy lub wypełnionej ankiety (www.wolf-polska.pl) na min. 5 dni przed szkoleniem na adres: serwis@wolf-polska.pl Szkolenia oraz warsztaty praktyczne Junkers prowadzone są w Centrach Szkoleniowych w Warszawie i Poznaniu oraz w Regionalnych Centrach Serwisowych Junkers w Krakowie, Opolu, Rzeszowie, Kielcach, Gdańsku, Olsztynie i Lublinie. Szkolenia autoryzacyjne są organizowane dla firm handlowych, instalacyjnych, serwisowych oraz projektowych. Szczegółowy terminarz: www.szkolenia-junkers.pl/szkolenia.htm

Kurs przygotowawczy do egzaminu, na tzw. uprawnienia budowlane. Termin: 9-14.11.2015 r. (poniedziałek-sobota) w godzinach 9.00-19.00. Liczba godzin zajęć: 64. Prosimy o zabezpieczenie urlopu na ten okres. Uczestnik szkolenia otrzymuje książkę z aktualnymi aktami prawnymi na dzień 1.09.15 r., materiały merytoryczne do kursu w postaci skryptu, zeszytu długopisu.

Zapewniony bufet kawowy oraz obiady. Kontakt: szkolenia@csz.pl, tel. 12 289 04 05.

Szkolenia oraz warsztaty praktyczne prowadzone są w czterech Centrach Szkoleniowych Buderus w: Warszawie, Tarnowie Podgórnym, Czeladzi i Gdańsku. W każdej chwili można zapisać się na szkolenie u lokalnego doradcy techniczno-handlowego. Szczegóły na: www.buderus.pl/o-nas/szkolenia/ Firma Pentair Thermal Management Polska Sp. z o.o. prowadzi bezpłatne szkolenia dla autoryzowanych instalatorów Raychem z zakresu ogrzewania podłogowego oraz instalacji grzewczych do ochrony dachów i rynien w warunkach zimowych. Zdobycie „Certyfikatu PRO Raychem” upoważnia do udzielania przedłużonej gwarancji producenta. Kontakt: 800 800 114, www.ciepla-podloga.pl

www.instalator.pl

35

Szkolenia

Tematyka: systemy ogrzewania podłogowego, regulacja hydrauliczna i podpionowa, ogrzewanie ścienne, termostatyka, projektowanie instalacji w budynkach wysokościowych, kotłownie na biomasę.

Kontakt: centrala@herz.com.pl, tel. 12 289 02 20. Prosimy o potwierdzenie uczestnictwa.