Poradnik ABC 10/2015 (fragment) by Magazyn Instalatora

2015

● Zawory

mieszające ● Drenaż ścieków ● Wentylacją zimą ● Chemia budowlana ● Zawory grzejnikowe ● Stelaże podtynkowe ● Pompy ciepła ● Szkolenia

nr 102015

Spis treści Zapory na rurach - 4 ESBE - 6 Arco - 8 Giacomini - 9 Oventrop - 10 Herz - 12

Spis treści

Wylewka na podłodze - 14 Kaskada buforów - 17 Wentylacja w zimie - 20 Ściek do gruntu - 22 Miska na stelażu - 24 Odciąg w przemyśle - 26 Górne źródło w PC - 28 Walka z korozją - 30 Równoważenie instalacji - 32

ISSN 1505 - 8336

Szkolenia - 35

nakład: 11 015 egzemplarzy

Praktyczny dodatek „Magazynu Instalatora“

Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski kom. +48 501 67 49 70, (redakcja-mi@instalator.pl) Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Ilustracje: Robert Bąk Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

www.instalator.pl

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury w instalacjach

Zapory na rurach Każda instalacja wodociągowa w budynku musi posiadać armaturę zaporową i regulacyjną. W skład systemu wodociągowego wchodzą cztery główne rodzaje armatury. Są to: armatura czerpalna, armatura ochronna, armatura regulacyjna, armatura pomiarowokontrolna. ● Armatura czerpalna W tej grupie można wyróżnić dwa rodzaje armatury: - Baterie wodociągowe. Są to wszelkiego rodzaju baterie czerpalne instalowane w łazienkach, toaletach lub kuchniach. Jest to armatura przeznaczona dla odbiorców wody wodociągowej w lokalach. Baterie wodociągowe pozwalają na pobór wody zmieszanej przez użytkownika w celach higienicznosanitarnych lub przeznaczonej do spożycia. - Zawory czerpalne. Służą najczęściej do poboru wody zimnej lub ciepłej (garaże, zawory do podlewania ogrodu, zawory do poboru wody dla zwierząt gospodarskich), kurki czerpalne, poidełka, zdroje uliczne. Baterie wodociągowe można podzielić na: - montowane nad przyborem sanitarnym (naścienne); - montowane na obrzeżu przyboru sanitarnego (sztorcowe); - montowane w ścianie (podtynkowenatryskowe). Baterie wodociągowe mogą posiadać ruchomą lub stałą wylewkę. W przypadku baterii natryskowych wylewką jest rączka natryskowa (popularnie nazywana słuchawką prysznicową). Baterie czerpalne można podzielić na następujące podgrupy w zależności od:

a) sposobu zamykania i otwierania przepływu wody - dwuuchwytowe (z głowicami suwakowymi lub ceramicznymi); - jednouchwytowe (z głowicami ceramicznymi); - bezdotykowe (uruchamiane fotokomórką); b) sposobu regulacji temperatury wody - regulowane za pomocą pokręteł lub dźwigni; - regulowane w sposób automatyczny (baterie termostatyczne lub na wodę zmieszaną centralnie); W grupie armatury czerpalnej znajdują się również wszelkiego rodzaju hydranty i zawory hydrantowe przeznaczone dla straży pożarnej i służb komunalnych (hydranty nadziemne, podziemne, hydranty wewnętrzne w szafce hydrantowej). ● Armatura regulacyjna Tę grupę urządzeń można podzielić na dwie podgrupy: - Armatura regulująca ciśnienie: reduktory ciśnienia (tłokowe i membranowe), regulatory ciśnienia, zawory redukcyjne lub sterujące. - Armatura regulująca przepływ: zawory zaporowe (z głowicą suwakową, kurki kulowe), zasuwy odcinające oraz przepustnice. ● Armatura chroniąca wewnętrzne instalacje wodociągowe W tej grupie urządzeń można wyszczególnić następujące rodzaje armatury: - Armatura zabezpieczająca przed przepływem zwrotnym (zawory zwrotne sprężynowe, klapowe, kulowe);

www.instalator.pl

nr 102015

(AS)

j...

więce

www.instalator.pl

do lokalu rurociągu z wodą ciepłą lub zimną powinna być zainstalowana armatura odcinająca. Dostęp do niej (w celu jej zamknięcia lub otwarcia) nie powinien być utrudniony. Armatura odcinająca przepływ powinna być zainstalowana na przewodach doprowadzających wodę do: - misek ustępowych, - zmywarek, - pralek automatycznych, - baterii sztorcowych itp. Jeżeli przyjęte rozwiązanie podłączenia wody może umożliwić powstanie przepływu wstecznego w instalacji, to należy zainstalować odpowiednie zabezpieczenie (rodzina, typ) w postaci urządzenia uniemożliwiającego przepływ zwrotny. Armatura powinna być zainstalowana zgodnie z kierunkiem przepływu wody oznaczonym na korpusie urządzenia. W szczególności dotyczy to zaworów odcinających wyposażonych w głowice suwakowe (grzybkowe). Projekt instalacji powinien wyszczególnić miejsca, w których należy dokonać zamocowania armatury do przegród budowlanych lub konstrukcji wsporczych. Mocowanie należy wykonać za pomocą odpowiednich wsporników lub uchwytów. W armaturze mieszającej i czerpalnej przewód doprowadzający wodę ciepłą powinien być doprowadzony z lewej strony. Należy zwracać na to uwagę, w szczególności gdy doprowadzamy wodę do baterii termostatycznych, grzejników, bojlerów itp. W najniższych punktach instalacji oraz na podejściach pionów przed zaworem zamykającym armatury odcinającej (od strony pionu) powinna być zainstalowana armatura spustowa umożliwiająca opróżnienie pionów z wody po ich odcięciu. Kurek spustowy powinien być wyposażony w złączkę do węża w celu skierowania strumienia wody do kanalizacji (np. wpustu podłogowego).

ABC armatury w instalacjach

- Armatura zabezpieczająca przed powstawaniem podciśnienia w instalacji, napowietrzania oraz nawodnienia. W tej grupie produkowane są odpowietrzniki automatyczne, odwodnienia, separatory, zawory napowietrzające; - Armatura zabezpieczająca instalację wodociągową przed wtórnym zanieczyszczeniem. Są to wszelkiego typu zawory antyskażeniowe zabezpieczające instalację wodociągową przed skażeniem. Rodzaj zaworu antyskażeniowego dobiera się indywidualnie (rodzina, typ) w zależności od rodzaju zagrożenia skażeniem. W tej grupie znajdują się również wszelkiego rodzaju osadniki. - Armatura chroniąca instalację przed wzrostem naprężeń oraz przed uderzeniami hydraulicznymi (zawory zabezpieczające przed powstawaniem tego zjawiska, kompensatory). ● Armatura kontrolno-pomiarowa Do pomiaru ciśnienia w instalacjach stosuje się manometry (najczęściej z rurką Burdona). Natomiast do pomiaru przepływu w instalacjach montuje się wodomierze lub przepływomierze. ● Montaż armatury wodociągowej Zamontowana na przewodach armatura powinna odpowiadać warunkom pracy (temperatura, ciśnienie) instalacji, w której jest zainstalowana. Tuż przed zainstalowaniem armatury należy sprawdzić, czy nie znajdują się w niej jakieś zanieczyszczenia lub zaślepki. Po zainstalowaniu urządzeń należy sprawdzić, czy działa ona prawidłowo. W szczególności dotyczy to armatury zabezpieczającej (zawory bezpieczeństwa, antyskażeniowe itp). Nie należy umieszczać armatury w miejscach niedostępnych. Użytkownik musi mieć łatwy dostęp do armatury w celu jej obsługi, wymiany lub konserwacji. Niedopuszczalne jest zamurowywanie armatury w ścianie. Na każdym odgałęzieniu

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury w instalacjach c.o.

ESBE W artykule przedstawiona zostanie instalacja z 3-drogowym zaworem mieszającym VRG i siłownikiem ARA661. Jest to instalacja centralnego ogrzewania zasilana gazowym kotłem Junkers ze sterownikiem. Instalacja zasila układy grzewcze grzejnikowe (parametr zasilania 70/50) oraz pętle ogrzewania podłogowego (fot. 1). Czynnik grzewczy przygotowywany jest w kotłowni, dalsza regulacja ogrzewania ma charakter regulacji ilościowej - zaworami termostatycznymi grzejników oraz stałym przepływem przez zrównoważone hydraulicznie pętle ogrzewania podłogowego (fot. 2). Uwagę zwraca czytelność i jakość wykonania instalacji. Każdy z obiegów wyposażony został w zawór mieszający ESBE serii VRG 130 z siłownikiem ESBE ARA661 ze sterowaniem 3-punktowym, 230 V. Istotną cechą dobrze wykonanej instalacji jest myślenie o możliwości jej serwisowania i naprawiania. Na przykładzie omawianego fragmentu instalacji można wskazać punkty istotne ze względu na obsługę zaworów mieszających i pomp (fot. 3). Wyposażenie podejść do zaworu trójdrogowego VRG130 w zawory odcinające umożliwia łatwy dostęp serwisowy i demontaż zaworu lub pompy w razie potrzeby. Wyposażenie w termometr na przewodzie zmieszania pozwala na kontrolę parametrów zasilania instalacji.

Dość często pomijana przy wykonywaniu instalacji jest troska o czystość wody - w tym przypadku instalator zadbał o właściwą filtrację wody zasilającej układ (fot. 4). Przekłada się to na właściwą pracę oraz dużo mniejsze zagrożenie zablokowania lub uszkodzenia armatury zanieczyszczeniami stałymi z sieci wodociągowej. W przypadku instalacji siłowników na zaworach mieszających drobnym, ale istotnym, elementem dla użytkownika jest zamontowanie wskaźników położenia zaworu (fot. 5). W omawianym przykładzie wskaźniki (dostarczane razem z siłownikiem) zostały zamontowane po wykonaniu dokumentacji fotograficznej. Jak łatwo zauważyć, ich brak utrudnia określenie, czy zawór aktualnie jest w położeniu maksymalnego grzania, czy częściowego mieszania. Utrudnia także sprawdzenie poprawności działania sterownika. ● Zawory VRG Zawory obrotowe ESBE - seria VRG dostępne są w szerokim zakresie średnic (od DN 15 aż do DN 150) wraz z wieloma rodzajami przyłączy (gwint zewnętrzny, wewnętrzny, zaciskowe, śrubu1 złączki nek i kołnierz). Seria zaworów VRG obejmuje za2 wory trójdrogowe jak i czterodrogowe. Wśród zaworów trójdrogowych można wyróżnić zawory mieszające, przełączające oraz zawory mieszające i rozdzielające o dużych wartościach kvs.

www.instalator.pl

nr 102015

Seria zaworów trójdrogowych o symbolu VRG130 znajduje zastosowanie wszędzie tam, gdzie wymagane jest mieszanie. W instalacji ogrzewczej mają one zastosowanie na obie3 gach grzewczych, w których różnicują parametry pracy, jak i dbają o komfort cieplny. Natomiast zastosowane przy źródle ciepła spełniają funkcję ochronną, dbając o wysoką temperaturę czynnika na powrocie lub temperaturę na sa4 wysoką mym źródle ciepła. ● Siłowniki ARA 600 Siłowniki ESBE z serii ARA600 przeznaczone są do zaworów obrotowych do DN 32. Napędy dostępne są z trzypunktowym, dwupunktowym oraz proporcjonalnym sterującym. 5 sygnałem Seria ARA600 o trzypunktowym sygnale sterującym występuje w dwóch wersjach 24 V AC lub 230 V AC (50 Hz) i czasie obrotu od 30 do 1200 s. Zaleca się ich stosowanie wszędzie tam, gdzie wymagane jest mieszanie. Dwupunktowe siłowniki serii ARA600 dostępne są w wersjach 24 V AC lub 230 V AC (50 Hz) i czasie obrotu od 15 do 60 s. Znajdują one zastosowanie tam, gdzie wymagane jest przełączanie (rozdzielanie).

ekspert Jacek Wesołowski ESBE Hydronic Systems www.esbe.pl

www.instalator.pl

Jacek Wesołowski

☎ 61 85 44 930 @

jacek.wesolowski@esbe.eu

ABC armatury w instalacjach c.o.

Zawory VRG wykonane są z mosiądzu DZR CW 602N odpornego na odcynkowanie. Urządzenia przewidziane są do pracy automatycznej z siłownikami, jak i pracy ręcznej za pomocą pokrętła. Cała seria zaworów VRG jest dopuszczona do pracy z mieszaninami glikolowymi, a także środkami pochłaniającymi tlen nieprzekraczającymi maksymalnej dozwolonej wartości 50%. Niski przeciek pozwala na precyzyjną regulację w pełnym zakresie obrotu zaworu. Zawór bez płytki montażowej pozostawia więcej miejsca na dokręcenie zaworu w ciasnych miejscach i blisko ścian. W przypadku zaworu z gwintami wewnętrznymi powierzchnia pod klucz jest szersza i ma 2 zamiast 6 krawędzi. Zapewnia to lepszy uchwyt i mniejsze ryzyko poślizgu klucza. Zawory współpracują z zaawansowanymi systemami sterującymi, np. w układach klimatyzacyjnych, wentylacyjnych, gdzie wymagane jest precyzyjne działanie w określonym czasie. Zalety: szybki montaż siłownika lub sterownika na zaworze, całkowity kąt obrotu zaworu. Szeroki zakres zastosowań: mieszające, rozdzielające, przełączające.

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury odcinającej

Arco Obecnie funkcjonujące sposoby gospodarowania energią są przyczyną zmian klimatu. Coraz bardziej potrzebujemy rozwiązań, które pozwolą efektywnie wykorzystywać zasoby energetyczne. Firma ARCO - zaangażowana w ochronę środowiska naturalnego - odnowiła całkowicie ofertę zaworów do instalacji grzewczych. Nowe zawory grzejnikowe serii TEIDE Plus oraz TEIDE TERMO Plus to zawory uruchamiane ręcznie lub za pomocą termostatu, które stosuje się w indywidualnych lub zbiorowych instalacjach centralnego ogrzewania. Pozwalają one na regu-

na pozycję antyzamrożeniową (temperatura 6°C) oraz całkowitego zamknięcia zaworu. Pozostałe cechy tej armatury to: ● ciśnienie maksymalne 10 barów, ● temperatura maksymalna 110ºC. Firma ARCO całkowicie przeprojektowała obudowy zewnętrzne zaworów, zdając sobie sprawę z konieczności instalowania zaworów w widocznych miejscach domów i mieszkań: salonach, jadalniach, toaletach. W zaworach użyto ergonomiczny uchwyt z ukrytym systemem mocowania, który posiada gładką i zaokrągloną powierzchnię. Do wykończenia

lowanie i sterowanie zużyciem gorącej wody indywidualnie w każdym grzejniku. Dzięki nowej konstrukcji wewnętrznej zaworów zasilających i powrotnych uzyskano większy zakres regulacji przepływu oraz zmniejszono straty ciśnienia o 40% w porównaniu do poprzednich modeli! Nowe głowice termostatyczne posiadają szerszy zakres regulacji temperatury od 12 do 28°C, możliwość nastawy głowicy

pozostałych metalowych elementów zaworów wykorzystano chrom, który zapewnia im wytrzymałość oraz estetyczny wygląd. Szeroka gama konfiguracji, w jakich dostępne są zawory serii TEIDE Plus oraz TEIDE TERMO Plus, umożliwia dobranie zaworów odpowiednich do wszelkiego typu instalacji.

ekspert dyr. handlowy Marcin Kowalski Válvulas Arco S.L. www.valvulasarco.com

Carlos López Nicolás

☎ 504 312 360 @ mkowalski@valvulasarco.es

www.instalator.pl

nr 102015

ABC Magazynu Instalatora

Giacomini eliminując możliwość uszkodzenia teflonowego uszczelnienia podczas procesu otwierania lub zamykania. Ewentualne zanieczyszczenia odkładają się na ściętej powierzchni kuli, a następnie zostają spłukane podczas przepływu medium. Zmniejszony kontakt między kulą oraz uszczelnieniem ogranicza tarcie, dzięki czemu siła potrzebna do zamknięcia lub otwarcia zaworu została zmniejszona o 20% w stosunku do tradycyjnych zaworów. Połączenie tych właściwości gwarantuje wydłużoną trwałość teflonowego uszczelnienia kuli. Dodatkową zaletą zaworów DADO® jest pełny przepływ, bez jakichkolwiek przewężeń. Zawory kulowe Giacomini są jednymi z najbezpieczniejszych i najtrwalszych według większości certyfikatów na świecie. Szeroki zakres średnic oraz typów pozwala na wykorzystanie ich we wszystkich rodzajach instalacji.

ekspert Sławomir Grzesik Giacomini Sp. z o.o. www.giacomini.com

www.instalator.pl

Sławomir Grzesik

☎ 539 941 000 @ slawomir.grzesik@giacomini.com

ABC armatury odcinającej

Zawory kulowe Giacomini zostały zaprojektowane jako niezawodne, trwałe, poręczne oraz pozwalające na pracę pod bardzo dużym ciśnieniem. Dzięki zastosowaniu odpowiednich materiałów możliwa jest praca w pełnym zakresie wytrzymałości na poszczególnych mediach: zimna i gorąca woda, gaz, alkohole, argon, azot, gazy techniczne, benzyna, benzen, olej napędowy, ropa, glikol, parafina, olej mineralny, metanol, para wodna o temp. 185°C. W zaworach kulowych zastosowano dławicę montowaną od wewnątrz, uszczelnioną podwójnymi vitonowymi o-ringami. Tradycyjne zawory kulowe ugruntowują typowy charakter produktów Giacomini i od lat 50. gwarantują wysoką jakość i ciągłe doskonalenie jakości materiałów i procesów produkcyjnych. Zawory kulowe DADO® są wersją ekskluzywną wyznaczającą rewolucję w zakresie zaworów kulowych. „Sześcienny” kształt kuli gwarantuje usuwanie zanieczyszczeń ze środka zaworu,

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury odcinającej i zaporowej

Oventrop Zawory kulowe i inna armatura odcinająco-zaporowa należą do jednej z podstawowych grup asortymentowych w ofercie Oventrop. Ze względu na przeznaczenie są podzielone na następujące podgrupy: - OPTIBAL - zawory kulowe do typowych zastosowań (odcięcie przepływu medium) w instalacjach grzewczych, wodociągowych, przemysłowych, sprężonego powietrza itp.; - OPTIFLEX - zawory (kurki) kulowe napełniająco-opróżniające; - HYGATE - zasuwy do typowych zastosowań (odcięcie przepływu medium) w instalacjach grzewczych, wodociągowych, przemysłowych; - Przepustnice; - Inne - np. zawory skośne/proste. ● Zawory Optibal Zawory te stosowane są w instalacjach wykorzystujących m.in. następujące media: woda, oleje grzewcze, mineralne, hydrauliczne, materiały pędne, sprzężone powietrze oraz wiele innych. Na zapytania zainteresowanych Oventrop dostarcza tabele przydatności zaworów dla ok. osiemdziesięciu innych mediów spotykanych w instalacjach przemysłowych. Zawory wykonane są z mosiądzu (ciśnienie nominalne PN 16 wzgl. PN 25, temperatura pracy do

100 lub do 150˚C). Kula łożyska uszczelniona jest PTFE, trzpień podwójną uszczelką o-ring. Do najistotniejszych zalet zaworów z tej grupy należą: - przepływ pełnym przekrojem (praktycznie nie ma zwężenia dławiącego przepływ, przekrój pracujący równy jest wewnętrznej średnicy rury, na której zawór zamontowano); - szeroki zakres stosowania; - łatwa izolacja zaworów z wyniesionym tworzywowym pokrętłem; - wysoka szczelność dzięki stosowaniu odpornych na wydmuch uszczelek i mocnemu korpusowi zaworu. Do zaworu z wyniesionym pokrętłem Oventrop oferuje fabrycznie dopasowane łupiny izolacyjne. Zawory mogą być izolowane także z użyciem typowych izolacji termicznych dostępnych na rynku. W ofercie można znaleźć zawory obustronnie gwintowane wewnętrznie, z gwintem wewnętrznym i zewnętrznym lub wyposażonymi obustronnie w przyłącza prasowane. ● Zawory (kurki) Optiflex Najmniejsze z produkowanych zaworów kulowych służą realizacji jednej z najważniejszych czynności związanych z eksploatacją instalacji - jej napełnianiu i opróżnianiu.

www.instalator.pl

nr 102015

dla zabudowy klasycznych zaworów grzybkowych bądź zasuw. Do zalet przepustnicy zaliczyć należy również niski opór hydrauliczny, który skutkuje wysokimi wartościami współczynników przepływu (kvs od 108 dla DN 50 do 10533 dla DN 400), krótki kąt zamknięcia (90°), mały w porównaniu z inną armaturą ciężar i łatwość izolacji. Korpusy przepustnic Oventrop wykonane są z żeliwa sferoidalnego, zawieradła i wrzeciona ze stali nierdzewnej. Dostępne są następujące warianty wykonania: - wykonanie kołnierzowe (osiem otworów gwintowanych) lub międzykołnierzowe (cztery otwory bez gwintu), kołnierze PN 10 lub PN 16; - uszczelnienie z EPDM (do stosowania w instalacjach napełnionych wodą lub mieszaninami wodno-glikolowymi w temperaturze od -10 do 110°C) lub z NBR (również do olejów mineralnych, powietrza i innych niepalnych i nieagresywnych gazów, w temperaturze od -10 do 80°C), - obsługa za pomocą dźwigni z zazębieniami do położeń pośrednich lub za pomocą przekładni z pokrętłem. Możliwość zastosowania napędów elektrycznych (złącze wg ISO 5211). Na rynku armatury odcinającej panuje bardzo ostra konkurencja. Zawory Oventrop nie należą do najtańszych, jednakże z roku na rok powiększa się krąg ich nabywców w Polsce. Klienci doceniają ich jakość i renomę firmy gwarantującej ich niezawodność.

ekspert Joanna Pieńkowska Oventrop Sp. z o.o. www.oventrop.pl

www.instalator.pl

Kazimierz Mróz

☎ 22 722 96 42 @ info@oventrop.pl

ABC armatury odcinającej i zaporowej

Dobrze ulokowane kurki oszczędzają czas i pieniądze, w razie problemów eksploatacyjnych umożliwiając wycinkowe opróżnienie instalacji. Dostępne wykonania obejmują zawory z gwintem zewnętrznym lub wewnętrznym, samouszczelniającym, z nakrętką kontrującą, z półśrubunkiem do przyłączenia węża. Na korpusie zaworu są trwałe ograniczniki krańcowych pozycji zaworu. Trzpień pokrętła uszczelniony jest podwójną uszczelką o-ring. Temperatura pracy do 120˚C, PN 16. ● Zasuwy Zasuwy stosowane w instalacjach wykorzystujących m.in. następujące media: woda, mieszaniny wodno-glikolowe, oleje grzewcze, mineralne, hydrauliczne, materiały pędne oraz wiele innych. Medium nie powinno zawierać zanieczyszczeń mechanicznych. Instalator może wybrać między zasuwami mufowymi (z brązu i/lub mosiądzu) w średnicach do DN 100 oraz kołnierzowymi (z żeliwa szarego), w średnicach aż do DN 300. Ciśnienie nominalne PN 16 wzgl. PN 25, temperatura pracy od -10 do 200°C (dla niektórych wykonań do 120°C). Zasuwy mogą być instalowane na rurociągach poziomych i pionowych, pracują poprawnie wyłącznie w stanie całkowitego otwarcia lub zamknięcia. Kierunek przepływu czynnika - dowolny. Zasuwy obsługuje się praktycznymi, bardzo stabilnymi pokrętłami. ● Przepustnice Specyficzna konstrukcja przepustnic umożliwia realizację funkcji odcięcia przepływu w rurze w miejscach, w których brakuje przestrzeni

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

ABC armatury odcinającej

Herz Grupa Herz jest jednym z najważniejszych europejskich producentów armatury grzewczej i instalacyjnej. Produkty marki Herz wytwarzane są wyłącznie na terenie Europy - Herz zatrudnia ponad 2000 pracowników w zakładach produkcyjnych w Austrii oraz poza jej granicami (Polska, Słowenia, Rumunia, Włochy i Serbia). Proces produkcji armatury marki Herz objęty jest systemem zapewnienia jakości ISO 9001, a każdy z wyrobów objęty jest 5-letnim okresem gwarancyjnym. W przypadku instalacji wykonywanej przez instalatora posiadającego autoryzację firmy okres gwarancji może być wydłużony nawet do lat 10. Firma Herz to równocześnie jeden z najważniejszych dostawców ekologicznych rozwiązań w zakresie pozyskiwania energii. Herz Energietechnik należy do grona absolutnych prekursorów w zakresie odnawialnych źródeł energii, dostarczając nowoczesne, wydajne, tanie w eksploatacji i przyjazne środowisku źródła ciepła - bezobsługowe kotły na biomasę oraz pompy ciepła i systemy solarne. Od 25 lat, od momentu rozpoczęcia swojej działalność w Polsce, Herz wprowadza na

nasz rynek szeroki asortyment nowoczesnej armatury regulującej, zapewniającej racjonalne, a więc oszczędne, gospodarowanie energią cieplną. Armatura Herz w pełni sprawdza się w polskich warunkach eksploatacyjnych - najlepszym tego dowodem jest ponad 6 milionów sprzedanych termostatów. W ostatnich kilku latach, w grupie armatury regulacyjnej i odcinającej marki Herz coraz większy udział stanowią zawory kulowe

- dedykowane do pracy w instalacjach grzewczych, klimatyzacyjnych, sanitarnych (woda pitna, ciepła woda użytkowa) i cyrkulacji. Największa oferta zaworów kulowych Herz przeznaczona jest do instalacji grzewczych i chłodzących. Zawory te dostarczane są w średnicach od 8 do 80 DN, a ich maksymalny zakres pracy obejmuje ciśnienie od 16 do 63 barów oraz temperatury od -30 do 150°C. Zawory kulowe przeznaczone do instalacji wody pitnej (fot. 1) - do instalacji wody zimnej, ciepłej wody użytkowej i cyrkulacji - produkowane są w zakresie

www.instalator.pl

nr 102015

● specjalna konstrukcja uszczelnienia trzpie-

nia napędzającego kulę, która pozwala na doszczelnienie w trakcie pracy, ● najwyższej jakości chromowana kula bez przewężenia, ● wysokie parametry pracy, ● szerokie zastosowanie - praca z wszystkimi nieagresywnymi mediami (woda, powietrze, olej opałowy, olej smarny). Szeroka oferta zaworów kulowych firmy Herz w zakresie konstrukcji, parametrów pracy, średnic, standardów i wariantów wykonania oraz ich najwyższa jakość pozwalają zaspokajać potrzeby najbardziej wymagających klientów. W bieżącym roku mija 25 lat od momentu zarejestrowania w Krakowie spółki Herz Armatura i Systemy Grzewcze - polskiej filii austriackiej grupy Herz Armaturen Ges.m.b.H. Po dwudzietu pięciu latach działalności firma Herz Armatura i Systemy Grzewcze należy do absolutnej czołówki firm w polskiej branży instalacyjnej.

ekspert Grzegorz Ojczyk Herz Armatura i Systemy Grzewcze Sp. z o.o. www.herz.com.pl

www.instalator.pl

Grzegorz Ojczyk

☎ 602 766 992

12 289 02 33

@ g.ojczyk@herz.com.pl

ABC armatury odcinającej

średnic od 15 do 50 DN. Korpusy tych zaworów wykonywane są z kutego mosiądzu, odpornego na wypłukiwanie cynku, zaś uszczelnienie przeznaczone do instalacji wody pitnej nie zawiera substancji szkodliwych dla zdrowia (fot. 2). Grupa zaworów do wody pitnej, ze względu na zastosowanie specjalnego uszczelnienia do celów sanitarnych, posiada niższe parametry pracy, które wynoszą od 0 do 85°C. Jednym z ciekawszych rozwiązań w ofercie zaworów kulowych ze znakiem serca są zawory kulowe z termometrami (fot. 3). Zawory te, oprócz wbudowanego termometru, posiadają specjalne oznaczenia (czerwony, niebieski), co wpływa na czytelność instalacji. Atuty zaworów kulowych marki Herz to przede wszystkim: ● solidne korpusy z wysokiej jakości kutego mosiądzu, który jest plastyczny i bardziej odporny na zgniatanie, skręcanie, zginanie itp. ● korpusy zaworów wykonywane w stu procentach z mosiądzu, bez dodatku metali ciężkich (w szczególności ołowiu),

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

Wylewka na podłodze

ABC chemii budowlanej

Bartosz Polaczyk ● Jakie

produkty wykorzystuje się do wykonania podkładu podłogowego? ● Czym się różnią i kiedy można je stosować?

Produkty do wykonywania podkładu podłogowego możemy podzielić ze względu na rodzaj spoiwa: cementowe i anhydrytowe (norma PN-EN 13813:2003 „Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania. Materiały. Właściwości i wymagania.“ podaje jeszcze inne rodzaje spoiw: magnezjowe i asfaltowe - jednakże nie są one popularne). Możemy też dokonać podziału ze względu na pewne właściwości: upłynnione, samopoziomujące (te raczej wylewki cienkowarstwowe) czy też nieposiadające tych właściwości (nakładanie i zacieranie ręczne). W zależności od wymagań stawianych podłodze podkład może być wykonany jako: - związany z podłożem (stropem lub podłożem betonowym wykonanym na gruncie), - leżący na warstwie izolacji wodochronnej - tzw. podkład na warstwie rozdzielczej,

- leżący na warstwie izolacji akustycznej lub termicznej - tzw. podkład pływający, - podkład na ogrzewaniu podłogowym. Każdy z tych rodzajów podkładów wymaga zastosowania innej minimalnej grubości warstwy, i tak przyjmuje się dla związanych z podłożem min. 25 mm, na warstwie rozdzielczej 35 mm, pływający 40 mm. W zależności od rodzaju masy oraz jej producenta możliwe są inne minimalne grubości. Sprawdzić to należy zawsze w danej karcie technicznej wyrobu. ● Wylewki anhydrytowe Wylewki anhydrytowe to wyroby produkowane na bazie anhydrytu. Minerał ten należy do siarczanów i najbliższy jest mu gips - jednym słowem anhydryt to gips bez cząsteczki wody krystalicznej i taka jest też etymologia tego słowa (z greki anhydros znaczy dosłownie ‘bezwodny’). Anhydryt stosowany jest dość powszechnie w budownictwie, najczęściej pod postacią wylewek samopoziomujących i jastrychów. Jastrychy anhydrytowe szczególnie polecane są na ogrzewanie podłogowe oraz na podkłady pływające i w tych przypadkach sprawdzają się najlepiej. Najlepiej zdają egzamin w budownictwie mieszkaniowym. Na popularność tych produktów wpływają ich specyficzne właściwości techniczne. Jastrychy anhydrytowe bardzo szybko wiążą, przez co skraca się czas, po którym możliwe jest uruchomienie ogrzewania podłogowego (dla jastrychów anhydrytowych to min. 7 dni twardnienia, a przy cementowych 21 dni). Trzeba jednak pamiętać, że przy tych pracach nie jest

www.instalator.pl

nr 102015

www.instalator.pl

wnątrz pomieszczeń. Bardzo ważną czynnością, o której nie wszyscy wiedzą, jest starcie mleczka, które powstaje po stwardnieniu anhydrytu. Powstające mleczko (po stwardnieniu jest to jasny pył) ma niską wytrzymałość i przyczepność, czyli każdy klej odspoi się w tym miejscu. Z powodu błędów wykonawczych wykonane jastrychy nie zawsze mają idealną powierzchnię, zdarza się tak, że trzeba je jeszcze wyrównać. Przy tej czynności należy zwrócić uwagę, aby wylewka samopoziomująca była produkowana na tym samym spoiwie co jastrych, a więc anhydrytowa. Niestety bardzo często zdarza się tak, że anhydryt wyrównywany jest wylewką cementową (jest to możliwe tylko w przypadku odpowiedniego odcięcia podłoża od wylewki poprzez zastosowanie odpowiednich preparatów), co powoduje pękanie i odspojenia tej ostatniej (między innymi ze względu na wysoką chłonność podkładu anhydrytowego). ● Jastrychy cementowe Innym typem materiałów są jastrychy cementowe, zwane popularnie wylewkami, choć ich aplikacja z wylewaniem nie ma nic wspólnego. Ze względu na swoją konsystencję (korzystna jest półsucha) jastrychy cementowe najczęściej nakłada się ręcznie i tak samo zaciera. Mechanizacja tych prac jest możliwa tylko przy użyciu mixokreta (nakładanie) i zacieraczek mechanicznych (wygładzanie powierzchni). Są to materiały zdecydowanie bardziej popularne niż wylewki anhydrytowe ze względu na swoją cenę - nic nie będzie tańsze niż jastrych mieszany z piasku, cementu i plastyfikatora bezpośrednio na budowie. Rozwiązanie takie ma jednak jeden minus trudno określić wytrzymałość takich podkładów, a zastosowanie nieodpowiedniej jakości kruszywa lub też niewłaściwego

ABC chemii budowlanej

zalecany pośpiech, lepiej odczekać kilka dni dłużej niż potem wykonywać pracę od nowa. Gdy ogrzewanie uruchomione jest za wcześnie, dolne warstwy jastrychu mogą kurczyć się bardziej niż górne, przez co może nastąpić pęknięcie. Krótszy jest też czas od wylania do wykończenia powierzchni, już po 14 dniach możliwe jest przyklejenie płytek. Należy jednak zwrócić uwagę, że dzieje się tak w sprzyjających warunkach temperatury i wilgotności powietrza. W przypadku wykończenia parkietem czas ten może się wydłużyć do osiągnięcia odpowiedniej wilgotności. Kolejnym atutem wylewek i jastrychów anhydrytowych jest dużo mniejszy skurcz w porównaniu z cementowymi, dzięki czemu możliwe jest stosowanie większego pola roboczego, bez dylatacji. Oczywiście nie możemy zapominać o tym, że w każdym pomieszczeniu oraz w przejściach między nimi powinny znaleźć się dylatacje obwodowe. Jastrychy anhydrytowe są zdecydowanie łatwiejsze w aplikacji niż cementowe, ponieważ anhydryt ma właściwości samopoziomujące. Samopoziomowanie następuje po jego zawibrowaniu sztangą, a więc jest zdecydowanie prostsze i szybsze. Materiał ten można wylewać przy użyciu zwykłego agregatu tynkarskiego, ponieważ jego konsystencja jest płynna. Wylewać należy do ustalonego poziomu za pomocą poziomnicy laserowej. Zaletą jest też mniejszy ciężar w porównaniu z jastrychami cementowymi, co ma znaczenie przy aplikacji na stropach. Jak każdy materiał wylewki anhydrytowe mają także minusy, do których przede wszystkim należy brak odporności na wodę, a tym samym na mróz! Dlatego też nie należy zapominać o stosowaniu odpowiednich izolacji podpłytkowych z folii w płynie w łazienkach, kuchniach czy ubikacjach oraz nie stosować tego produktu na ze-

ABC Magazynu Instalatora

ABC chemii budowlanej

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

cementu (jest wiele rodzajów cementu i nie wszystkie nadają się do wykonania podkładu podłogowego) skutkuje niskimi wytrzymałościami, łuszczeniem się wylewki, kruszeniem. Oprócz takich rozwiązań dostępne są także materiały gotowe w workach. Zwrócić należy tu uwagę na jakość jastrychów cementowych - powinny mieć wytrzymałość na ściskanie minimum 20 MPa, stąd też lepiej używać gotowych mieszanek przygotowanych przez producenta zapraw. Jastrychy cementowe są wodo- i mrozoodporne, dzięki czemu nie ma obaw przy stosowaniu ich w łazienkach (np. gdy ktoś w takim pomieszczeniu „zapomni” o izolacji podpłytkowej). Z wylewkami cementowymi związane jest ich zbrojenie. Dzięki niemu zwiększamy wytrzymałość jastrychu na zginanie oraz zwiększamy odporność na skurcz, a tym samym uzyskujemy możliwość stosowania większych pól roboczych bez dylatacji. ● Wykonanie Wykonywanie podkładu podłogowego cementowego to praca ręczna. Na początku należy odpowiednio przygotować podłoże, czyli w zależności od rodzaju podkładu podłogowego: - związanego z podłożem - oczyścić podłoże, zagruntować zalecanym środkiem gruntującym, ułożyć dylatację przyścienną, - na warstwie rozdzielczej - ułożyć odpowiednią izolację (folię, papę itp.), ułożyć dylatację przyścienną, - na izolacji termicznej - ułożyć odpowiednią izolację termiczną, na nią folię budowlaną, dookoła ułożyć odpowiednią dylatację przyścienną, jeśli istnieje ryzyko zawilgocenia termoizolacji czynności te należy poprzedzić ułożeniem odpowiedniej izolacji. - przy ogrzewaniu podłogowym - sprawdzić trzeba, oczywiście, szczelność instalacji przed wykonaniem podkładu podłogowego.

Skoro mowa o dylatacjach to bardzo ważne, by przenieść istniejące dylatacje konstrukcyjne na warstwy wierzchnie. Wykonywany jastrych także należy podzielić na odpowiednie pola robocze. Podział uzależniony jest od kształtu pomieszczeń, tarasu czy balkonu, rodzaju materiału, faktu, czy to jest wewnątrz czy na zewnątrz pomieszczeń, zastosowania odpowiedniego zbrojenia oraz odpowiedzi na pytanie, czy jest tam ogrzewanie podłogowe. Zwykle jeden bok ma od 4 do 8 m, pole ma powierzchnię od 20 do 40 m2, rozstaw szczelin nie powinien przekraczać 2-2,5-krotnej szerokości. Gdy nie wykonamy dylatacji, jastrych zdylatuje się sam i niekoniecznie w tych miejscach, które będą do przewidzenia, i niekoniecznie w tym czasie, w którym byśmy chcieli. Bardzo często takie niekontrolowane pęknięcia przenoszą się na okładzinę ceramiczną. Jastrychy cementowe najczęściej układa się pasami między odpowiednimi prowadnicami, które wyznaczają poziom, grubość i, jeśli jest potrzebny, odpowiedni spadek. Powstałe bruzdy uzupełnia się tym samym materiałem. Jastrychy mają konsystencję półsuchą - po ich wysypaniu na przygotowane podłoże należy go wyrównać i zatrzeć ręcznie lub mechanicznie. Niezbyt często w ofertach różnych firm spotykane są jastrychy cementowe upłynnione, które ułatwiają prowadzenie aplikacji, wyrównywania, zacierania dzięki płynnej konsystencji. W ciągu kilku pierwszych dni od wykonania należy powierzchnię jastrychu odpowiednio pielęgnować poprzez zwilżanie wodą i/lub zastosowanie odpowiednich folii ochronnych. Innym rodzajem wyrobów są wylewki samopoziomujące. Są to materiały stosowane do niwelacji nierówności w jastrychach. Bartosz Polaczyk

www.instalator.pl

nr 102015

ABC Magazynu Instalatora

Kaskada buforów

Grzegorz Ojczyk ● Jakie

Tradycyjny sposób łączenia buforów ciepła można nazwać także równoległym i przepływowym. Określenie „przepływowy” jest o tyle zasadne, że każda struga czynnika grzewczego, wychodząca ze źródła ciepła oraz powracająca do źródła ciepła, musi przepłynąć przez bufor (lub baterie buforów ciepła). Ma to swoje wady i zalety. Podstawową wadą jest ograniczona robocza pojemność (także cieplna), spowodowana odległością w pionie najbliższych króćców zasilania i powrotu. Naturalną rzeczą wydaje się w takim przypadku zwiększenie tej odległości. A więc króćce powrotne z czynnikiem o niskiej temperaturze lokalizujemy możliwie nisko w buforze ciepła

www.instalator.pl

ABC ogrzewania

są wady i zalety równoległego łączenia buforów? ● Jak wpiąć bufor do rozdzielacza i kolektora? ● Czym jest pojemność robocza baterii buforów?

(nie tyle my, co producent), króćce zasilające z czynnikiem o wysokiej temperaturze umieszczamy możliwie wysoko w buforze ciepła. Pomysł wydaje się przedni, aczkolwiek kłopotliwy w realizacji za sprawą ograniczeń konstrukcyjnych. W takim razie może zrobić krok w „przepaść” i w ogóle zrezygnować z króćców zasilających i powrotnych? Czyli czynnik o wysokiej temperaturze od strony źródła ciepła (strona lewa), przez „rozdzielacz”, nad buforami wprowadzić wprost na stronę prawą, czyli na stronę odbiorów. Analogicznie czynnik powracający o niskiej temperaturze ze strony prawej, strony odbiorów przez „kolektor” pod buforami, wprowadzić wprost na stronę lewą, stronę źródła ciepła. W tym szaleństwie jest metoda! Aczkolwiek zagubiła się nam przy tym sprawa buforowania ciepła oraz dopasowania (sprzęgania) obiegów źródła ciepła i obiegów odbiorów o różnych mocach grzewczych i różnych strumieniach czynnika grzewczego. Słowo sprzęganie wydaje się tu słowem kluczowym. Wobec tego musimy „rakiem” się wycofać i „przeprosić” z buforem(ami) ciepła, z tą jednak różnicą, iż zastosujemy tylko wpięcia buforów do rozdzielacza i kolektora. W tym momencie możemy mówić o głównym i jedynym rozdzielaczu i kolektorze. Zrezygnujemy tutaj z indywidualnego wprowadzania czynnika grzewczego ze źródła ciepła do buforów ciepła oraz z indywidualnego wyprowadzania czynnika grzewczego z buforów do źródła ciepła. Analogicznie sprawa

ABC ogrzewania

ABC Magazynu Instalatora

nr 102015

będzie się miała z poborem i zwrotem czynnika grzewczego z odbiorników ciepła. Przepływ czynnika grzewczego pomiędzy buforami a rozdzielaczem i kolektorem będzie wynikał z kompensacji różnicy pomiędzy strumieniem czynnika grzewczego ze źródła ciepła a strumieniem czynnika grzewczego z odbiorników ciepła. Bufory ciepła w swojej istocie będą sprzęgać zasilania i powroty oraz magazynować energię cieplną. Ten sposób połączenia buforów ciepła możemy nazwać połączeniem równoległym kompensacyjnym. Na początek załóżmy, że bufory są do połowy wypełnione czynnikiem grzewczym o wysokiej temperaturze tw (rys. 1), który znajduje się w górnej części buforów. Górną część buforów, zajętą przez czynnik grzewczy o wysokiej temperaturze, nazwiemy umownie „poduszką gorącej wody”. Pozostałą część buforów wypełnia czynnik o niskiej temperaturze tn i nazwiemy ją „poduszką zimnej wody”. Poduszkę gorącej i zimnej wody oddziela umowne lustro, stanowiące granicę obszaru z gorącą i zimną wodą. Możemy wyodrębnić trzy możliwe relacje strumieni czynnika grzewczego, zasilającego bufory Vzź i odbiorniki ciepła Vzo: ● Przypadek 1: (Vzo = Vzź) Jeśli strumień czynnika zasilającego bufory ciepła, pochodzący ze źródła

ciepła Vzź, ma taką samą wartość co strumień Vzo, który zasila odbiorniki ciepła. Wówczas mamy swoisty stan równowagi w buforach ciepła, poduszka gorącej wody nie ulega zmianie, nie kurczy się, ani się nie powiększa. Lustro oddzielające obszary gorącej i zimnej wody nie przemieszcza się w pionie. ● Przypadek 2: (Vzo < Vzź) W sytuacji gdy pobór czynnika grzewczego przez odbiorniki Vzo jest mniejszy od strumienia czynnika grzewczego wytworzonego przez źródła ciepła Vzź, nierównomierność poboru w stosunku do produkcji kompensowana jest wzrostem objętości poduszki gorącej wody. Namacalnym objawem jest obniżanie się lustra oddzielającego poduszkę gorącej i zimnej wody (rys. 2). Stan taki może się utrzymywać do momentu osiągnięcia przez lustro oddzielające poziomu „1”. Dalsze obniżanie poziomu lustra wiąże się ze swoistym zakłóceniem, które polega na mieszaniu się czynnika o wysokiej temperaturze (tw) z gorącej poduszki z czynnikiem powracającym z instalacji (Vzo) o niskiej temperaturze (tn). W efekcie tego zakłócenia podnosi się temperatura czynnika powracającego do źródła ciepła (t > tn). Stan taki uznawany jest za niekorzystny, ponieważ często pogarsza parametry pracy źródła ciepła. W przypadku prostych systemów regulacyjnych, ste-