Poradnik ABC 12/2015

2015

● Pompy

ciepła ● Elektronarzędzia ● Kotły ● Odzysk ciepła ● Pompowanie ścieków ● Grzejniki ● Połączenia zaciskowe ● Termowizja ● Szkolenia

nr 122015

Spis treści Nowoczesne technologie - 4 Wzrost mocy - 9 Odzysk mocy - 12 Folia na podłogówce - 14 Przydomowe przepompownie - 16 Podłączenia grzejników - 18

Spis treści

Pompowanie ścieków - 20 Kotłownie kaskadowe - 22 Szybkie połączenia - 24 Sucho na basenie - 26 Dolne źródła - 28 Obraz ciepła - 30 Pleśń w łazience - 32

ISSN 1505 - 8336

Szkolenia - 35

nakład: 11 015 egzemplarzy

Praktyczny dodatek „Magazynu Instalatora“

Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4.

Redaktor naczelny Sławomir Bibulski Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski kom. +48 501 67 49 70, (redakcja-mi@instalator.pl) Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41.

Ilustracje: Robert Bąk Materiałów niezamówionych nie zwracamy.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

www.instalator.pl

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Renowacja w kotłowni

ABC nowości w instalacjach

Lekka wkrętarka Długi czas pracy i niska waga to zalety ważącej zaledwie 900 g wkrętarki akumulatorowej GSR 10,8 V-EC TE Professional z akumulatorem 2,5 Ah. Narzędzie przeznaczone przede wszystkim do montażu płyt gipsowo-kartonowych rozszerza obecny program systemowych narzędzi akumulatorowych Bosch klasy 10,8 V. Równocześnie model GSR 10,8 V-EC TE Professional wyróżnia się wysoką wydajnością i długim czasem pracy akumulatora - na jednym cyklu ładowania wkrętarka może wkręcić ponad 1200 wkrętów o średnicy 3,5 mm i długości 35 mm w płytach gipsowo-kartonowych to rekord w tej klasie narzędzi. Urządzenie

4

osiąga prędkość 3000 obrotów na minutę i bez problemu radzi sobie z wkrętami o średnicy do 4 mm. Model GSR 10,8 V-EC TE Professional jest odpowiedni szczególnie do montażu płyt gipsowo-kartonowych o grubości 12,5 mm na profilach drewnianych i metalowych.

Długi czas pracy nowej wkrętarki akumulatorowej gwarantuje zastosowany w niej bezszczotkowy silnik EC. W przeciwieństwie do konwencjonalnych silników DC jest one całkowicie bezobsługowy. Zintegrowane hamulce silnika oraz system EMP (Electronic Motor Protection) gwarantują modelowi GSR 10,8 V-EC TE Professional ochronę przed przeciążeniem. Wszystko to zapewnia wkrętarce dwukrotnie dłuższą żywotność

www.instalator.pl

nr 122015

Efektywna pompa ciepła Danfoss wprowadza jedną z najbardziej efektywnych pomp ciepła na świecie - gruntową pompę ciepła DHP-H Varius PRO+.

Częścią tajemnicy tej pompy jest nowo opracowana sprężarka sterowana przez falownik, która dostosowuje swoją moc w zależności od aktualnego zapotrzebowania na ciepło.

W układzie chłodniczym nowej pompy DHP-H Varius Pro+ zastosowano najnowszą sprężarkę spiralną o płynnej, zmiennej wydajności, uzyskując możliwość ciągłej regulacji w zakresie 15-117 Hz. Pompa ciepła ze sprężarką sterowaną przemiennikiem częstotliwości ma dwie zasadnicze zalety: w sposób płynny dostosowuje produkcję ciepła do bieżącego zapotrzebowania, co daje pełen komfort cieplny przy niższym zużyciu energii; ponadto umożliwia rezygnację ze źródła szczytowego oraz buforów ciepła, co zmniejsza koszty inwestycyjne i upraszcza instalację.

Dodatkowym atutem pomp ciepła ze sprężarką sterowaną przemiennikiem częstotliwości jest niższy prąd rozruchu. Przy podobnej mocy sprężarek zastosowanie przemiennika umożliwia obniżenie prądu roz-

www.instalator.pl

ruchu o ok. 70%. Jest to szczególnie istotne w miejscach, gdzie sieć energetyczna ma określone limity. Mniejszy prąd rozruchu i łagodny start oznaczają również mniejsze zużycie elementów mechanicznych, a co za tym idzie - ich dłuższą żywotność. Między sprężarką a skraplaczem zastosowano dodatkowy „mały” wymiennik ciepła. Temperatura gazu w dodatkowym wymienniku za sprężarką wynosi często ponad 100°C i umożliwia wyjątkowo efektywne podgrzewanie ciepłej wody użytkowej. W okresie zimowym za każdym razem, kiedy pracuje pompa na potrzeby ogrzewania, a w okresie letnim na potrzeby chłodzenia, może zostać podgrzana ciepła woda użytkowa. Obie te funkcje mogą być realizowane jednocześnie.

Ta technologia, zwana technologią Gorącego Gazu (TGG), jest wykorzystywana przez pompę ciepła do wytwarzania ciepłej wody użytkowej w tym samym czasie, gdy ogrzewany jest budynek, jednocześnie zachowując wysoką efektywność (COP). Inna technologia - TWS, zastosowana w zasobnikach pomp ciepła, pozwala na uzyskanie dużych ilości ciepłej wody użytkowej w krótkim czasie. Zasobnik ciepłej wody, wykonany w technologii TWS jest znacznie bardziej wydajny niż tradycyjny zasobnik.

5

ABC nowości w instalacjach

w porównaniu do narzędzi wyposażonych w konwencjonalne silniki.

Model GSR 10,8 V-EC TE Professional posiada również wbudowane oświetlenie LED, które ułatwia pracę w ciemnych zakamarkach. Regulowany ogranicznik głębokości gwarantuje precyzję wkręcania.

Wkrętarka jest także wyposażona w rękojeść z miękką okładziną Softgrip, wskaźnik stanu naładowania akumulatora oraz bogaty osprzęt, np. podajnik automatyczny MA 55 Professional do wkrętów mocowanych na taśmie.

Do wkrętarki GSR 10,8 V-EC TE Professional - w wersji o numerze zamówienia 0.601.9E4.000 - jest dodawany akumulator 10,8 V o pojemności 2,5 Ah.

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

ABC nowości w instalacjach

Natryski bezbrodzikowe Firma Geberit wyszła naprzeciw potrzebom klientów i zaprojektowała nowe odpływy liniowe, podłogowe oraz ścienne.

Nowe produkty można dokładnie i łatwo dopasować do żądanej długości podczas montażu w kabinie prysznicowej. Zwarty kształt głównego korpusu umożliwia montaż bezpośrednio przed ścianą lub w dowolny sposób na podłodze. W ten sposób odpływ spełnia wszelkie wymagania budowlane zarówno w nowych, jak i remontowanych łazienkach. Geberit CleanLine jest bardzo prosty w montażu - przytwierdza się go do podłogi na czterech stopach o regulowanej wysokości. Kolejną propozycją jest odpływ podłogowy przeznaczony

6

do pryszniców o płaskiej powierzchni.

Może być ulokowany w dowolnym miejscu.

Produkt montuje się uchwytami do podłoża natrysku, a kratkę można dopasować do płytek pod względem wysokości, nachylenia i posadzki. Przeniesienie odpływu z podłogi na ścianę zapewnia jednolity wygląd podłogi w łazience. Odpływ ścienny Geberit to eleganckie i wydajne rozwiązanie, w którym rury odpływowe poprowadzone są w ściance instalacyjnej.

Nowe kamery termowizyjne W ostatnim czasie rynek dronów komercyjnych rozrasta się w gwałtownym tempie, a wraz z nim rośnie zapotrzebowanie na kamery termowizyjne, które będą wykorzystywane w małych bezzałogowych statkach powietrznych. FLIR Vue™ to właśnie odpowiedź FLIR Systems na oczekiwania użytkowników dronów. Te niewielkie i lekkie urządzenia ważące zaledwie 72 gramy nieznacznie wpływają na wagę i czas lotu drona. Dzięki wykorzystaniu standardowego interfejsu typu power-in/video-out z mini USB oraz zastosowaniu kabli, które są kompatybilne z większością standardowych złączy zasilania i wideo, instalacja kamery jest szybka i prosta. Dodatkowo FLIR Vue™ może być także używany z najpopularniejszymi transmiterami wideo i OSD. Ze względu na swoją specyfikę bezzałogowe statki powietrzne mogą dostać się do miejsc, do których nie są w stanie dotrzeć pełnowymiarowe statki powietrzne.

Sprawia to, że w połączeniu z termowizją ich wykorzystanie jest praktycznie nieograniczone. Technologię obrazowania termowizyjnego wykonywanego z powietrza można m.in. wykorzystać do działań: poszukiwawczych i ratowniczych, kontroli stacji zasilających, zapewnienia bezpie-

www.instalator.pl

nr 122015 czeństwa infrastrukturze o znaczeniu strategicznym; kontroli rurociągów i przewodów elektrycznych, działań związanych z reagowaniem kryzysowym, monitorowania żywego inwentarza oraz w rolnictwie.

Rozdzielacze z nierdzewki

www.instalator.pl

grzewczej, ale również w sposób ciągły informuje nas - dzięki precyzyjnej skali - o przepływie medium grzewczego. Gwarantuje to precyzyjne ustawienie przepływu dla każdej pętli grzewczej, niezależnie od oddalenia od rozdzielacza. W praktyce ujednolicamy w ten sposób temperaturę podłogi w różnych pomieszczeniach, zapobiegając przegrzewaniu lub niedogrzaniu niektórych pomieszczeń. Zakres nastawy i pomiaru przepływu wynosi od 0,5 l/m do 2,5 l/m lub od 1,0 l/m do 5,0 l/m, w zależności od wersji produktu. Przepływomierz działa w każdym położeniu, więc możliwe jest montowanie go pionowo lub poziomo.

Pozwala również na całkowite zamknięcie przepływu w danej pętli grzewczej.

Konfigurator płytek Firma Viega uruchomiła praktyczny internetowy konfigurator, który pozwala klientowi lub projektantowi szybko i wygodnie znaleźć idealny w danej sytuacji produkt.

Oferta płytek uruchamiających Viega jest jedną z najbogatszych na rynku. Firma przywiązuje bardzo dużą wagę zarówno do niezawodnej technologii, jak i do wzornictwa, o czym świadczą liczne, prestiżowe nagrody w dziedzinie designu, takie jak reddot design award, iF product design award, czy Designpreis. Poszczególne modele z serii Visign for Style i Visign for More mogą być wykonane z różnych ma-

7

ABC nowości w instalacjach

Produkty Taconova, wyposażone w innowacyjne przepływomierze Topmeter, gwarantują użytkownikom wyższy komfort i długotrwałą, bezproblemową eksploatację.

Instalator zyskuje korzyść w postaci szybszego montażu i serwisu systemu.

Taconova od wielu lat produkuje rozdzielacze ze stali nierdzewnej w różnych dostępnych wersjach. Najbardziej zaawansowane są modele TacoSys High End, które charakteryzują się najlepszym wyposażeniem, służącym do precyzyjnego zarządzania medium grzewczym w instalacji podłogowej. Najważniejszym elementem rozdzielacza ogrzewania podłogowego jest przepływomierz, nazywany przez producenta opatentowanym określeniem Topmeter. To nazwa własna produktu firmy Taconova, określająca przepływomierz z możliwością nastawy, przeznaczonego właśnie do wszelkich rozdzielaczy ogrzewania płaszczyznowego. Topmeter pozwala nie tylko nastawić zadany przepływ danej pętli

ABC Magazynu Instalatora

ABC nowości w instalacjach

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

teriałów (tworzywo, metal, szkło) i dostępne są w wielu wariantach kolorystycznych.

Istnieje również opcja wykonania ich w dowolnym odcieniu, na indywidualne zamówienie. Dlatego firma przygotowała narzędzie dla projektantów i klientów, które ułatwi podjęcie optymalnej decyzji.

Obsługa konfiguratora jest prosta i intuicyjna. W menu znajdują się wszystkie dostępne płytki uruchamiające do WC i pisuaru. Dla tych, którzy potrzebują konkretnego materiału, koloru lub rodzaju spłukiwania, przygotowaliśmy precyzyjne filtry, dzięki czemu łatwo zawęzić zakres poszukiwań. Do wizualizacji sytuacji montażowej służą jednokolorowe tło oraz płytki ścienne, które można dopasować kolorem oraz wielkością. Także kolor i szerokość fugi można dowolnie definiować. Jeśli użytkownik potrzebuje indywidualnego projektu, wystarczy, że wgra zdjęcie konkretnej łazienki. Po znalezieniu odpowiadającej nam płytki uruchamiającej nie tylko otrzymujemy zestawienie skonfigurowanych elementów, ale jest ono także dostępne w postaci poręcznej listy wraz z pasującym elementem podtynkowym.

Wilo spełnia wymogi systemu BIM

oferuje nowoczesne oraz optymalne wsparcie przy projektowaniu.

BIM to metoda zintegrowanego, inteligentnego modelowania procesu projektowania budynków i ich infrastruktury. Proces ten bazuje na analizie zgromadzonych danych i przewidywaniu możliwych wariantów rezultatów na różnych etapach, począwszy od koncepcji, przez wykonanie, aż do końcowego zarządzania budynkiem bądź jego infrastrukturą.

Zakres produktów biblioteki rysunków 3D zawiera: ● bezdławnicowe pompy obiegowe oraz cyrkulacyjne, ● dławnicowe pompy Inline, ● dławnicowe pompy blokowe, ● zestawy hydroforowe.

Poza rysunkiem wymiarowym dodanie wtyczki Wilo-CLAB pozwala na integrację dodatkowych informacji o produkcie, tj.: ● dane produktowe Wilo wraz z numerami katalogowymi, ● dane hydrauliczne, tj. wysokość podnoszenia i przepływ, ● dane elektryczne, tj. rodzaj zasilania, pobór mocy (W/kW) oraz prądu (A), ● link kierujący do danych produktowych z katalogu Wilo online.

Dążąc do ciągłego udoskonalania naszych produktów i narzędzi pomocnych w projektowaniu, Wilo przygotowało bazę interaktywnych rysunków urządzeń Wilo, zgodnych z technologią projektowania BIM. Wtyczka Wilo-CLAB pozwala na pełne zintegrowanie bazy urządzeń Wilo bezpośrednio z programem kreślarskim Autodesk Revit oraz wykorzystanie danych o pompie podczas modelowania instalacji za pomocą jednego „przycisku Wilo”. Choć system BIM nie jest jeszcze standardem na polskim rynku, Wilo już dziś spełnia jego wymogi i

8

www.instalator.pl

nr 122015

ABC Magazynu Instalatora

Wzrost mocy

Dawid Pantera ● Jak

Kotły grzewcze są przyporządkowywane do określonych grup obejmujących zakresy mocy. Jest to dla projektanta istotna informacja odnośnie wymagań eksploatacyjnych urządzenia, koniecznych do uwzględnienia na etapie projektu. Podział na kotły małej, średniej i dużej mocy przebiega według przyjętych kryteriów, według których średnia moc rozpoczyna się od 72 kW i kończy ma 2 MW. Jednym z powodów podziału na typy kotłów jest sposób regulacji ich mocy jedno-, dwustopniowy, modulowany - a więc określenie rodzaju palnika współpracującego z kotłem. Kotły małej mocy pracują w większości przypadków z jednostopniowymi palnikami bądź też z

www.instalator.pl

9

ABC ogrzewania

dzielimy kotły grzewcze ze względu na moc? ● Dlaczego wyróżnia się takie typy kotłów? ● Co to jest STB?

palnikami o płynnie regulowanej mocy (przeważnie w kotłach kondensacyjnych wiszących). Zastosowanie palników modulowanych, w przypadku kotłów kondensacyjnych, wynika z chęci zapewnienia niskich długotrwałych obciążeń cieplnych kotła dla uzyskiwania wysokiego efektu kondensacji pary wodnej ze spalin. Dla kotłów wiszących pracujących w trybie przepływowym (z uwagi na niewielką pojemność wodną) modulowana moc palnika zapewnia płynną regulację mocy kotła przy braku zdolności akumulacji ciepła w niewielkiej objętości wody kotłowej. Dla uzyskania korzystnych sprawności kotła, w przypadku zmniejszonych potrzeb cieplnych, od mocy kotła 72 kW wprowadza się palniki o stopniowanej lub płynnej regulacji mocy. Tak więc dla kotłów średniej i dużej mocy przewidziano do współpracy palniki o przynajmniej dwustopniowej regulacji mocy. Zazwyczaj pierwszy stopień pracy stanowi 60% uzyskiwanej na drugim stopniu maksymalnej mocy cieplnej palnika. Kotły małej mocy z punktu widzenia projektowego charakteryzują się najmniejszymi wymaganiami eksploatacyjnymi. Oznacza to, że projektując układ grzewczy z kotłem tego rodzaju, nie zachodzi potrzeba uwzględniania dodatkowej ochrony przed zbyt niską temperaturą wody na powrocie do kotła.

Ochrona ta prowadzona jest przez automatykę kotła w oparciu o specyficzne rozwiązania każdego z producentów.

Kotły średniej i dużej mocy, z uwagi na odmienną konstrukcję i wyższe dolne

ABC ogrzewania

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

progi minimalnych temperatur, jak również możliwość współpracy z relatywnie większymi zładami wodnymi, poza samą ochroną dolnej temperatury wody w kotle wymagają prowadzenia ochrony minimalnej temperatury wody grzewczej (tzw. ochrony powrotu) powracającej do kotła.

W kotłach średniej i dużej mocy minimalne temperatury wody uzależnione są od typu kotła, rodzaju paliwa, a także od sposobu regulacji mocy przez palnik.

Temperatury podane w tabeli są obowiązujące dla kotłów współpracujących z palnikami dwustopniowymi, których dolna minimalna moc wynosi nie mniej niż 60% mocy maksymalnej (> 60%), oraz modulowanymi (< 60%). Da się zauważyć, że w przypadku zastosowania palników o minimalnej mocy niższej niż 60%, tzn. modulowanych o dolnej mocy dochodzącej nawet do 30%, temperatury ochronne ulegają podwyższeniu. Wartości te wahają się od około 5 do 13 K w zależności od typu kotła i rodzaju paliwa.

Na rynku dostępne są kotły średniej i dużej mocy, w których stosuje się specjalne konstrukcje trzeciego ciągu spalin.

W takich kotłach możliwe są do osiągania (bez ryzyka występowania kondensacji) niższe temperatury spalin na wyjściu z kotła. Tym samym dopuszcza się niższe

10

wartości temperatury wody kotłowej na powrocie, co przekłada się na podwyższenie sprawności całej kotłowni.

Stosowane obecnie regulatory przeznaczone dla kotłów niskotemperaturowych średniej i dużej mocy przejmują również funkcję ochrony minimalnej temperatury powrotu, sterując np. pracą pompy mieszającej czy realizujących funkcję ograniczania odbioru ciepła od kotła celem jego szybszego wygrzania.

Dzięki temu dobór osprzętu kotła i określenie temperatur ochronnych jest znacznie łatwiejszy dla projektanta. ● Kotły stalowe, z uwagi na znacznie większą pojemność wodną niż żeliwne, nie będą wymagały zachowania minimalnego przepływu wody grzewczej, tak więc dopuszczalne jest w określonych przypadkach stosowanie jedynie pomp obiegów grzewczych, sterowanych jednak w pełni przez automatykę kotłową. Układy takie powinny być wyposażone w zawory mieszające, aby ustalić określoną temperaturę zasilania obiegów grzewczych. Dodatkowo mogą zostać użyte do zamknięcia obiegu grzewczego celem szybszego osiągnięcia przez kocioł bezpiecznych temperatur pracy. ● Kotły żeliwne, szczególnie te w większym zakresie mocy (> 0,5 MW), wymagają minimalnego przepływu wody grzewczej, a zatem instalacje z takimi kotłami będą wyposażone w pompę kotłową i zawór mieszający pełniący funkcję ochrony powrotu kotła (podnoszenie temperatury powrotu). Jeżeli kocioł żeliwny znajduje się w pobliżu rozdzielacza i większość obiegów stanowią obiegi z mieszaczami, to można zrezygnować z pompy kotłowej na rzecz ponad trzykrotnie mniejszej pompy mieszającej, która pracuje w sposób ciągły i zawraca około 30% wody grzewczej z zasilania na powrót kotła, powodując podnoszenie

www.instalator.pl

nr 122015

pracy kotły stalowe o podwyższonej pojemności wodnej i stosunkowo niewielkiej masie korpusu wykazują zdecydowaną wyższość.

W przypadku nastawy ogranicznika STB na 110°C (nastawa fabryczna, która jednak dla kotłów wodnych niskotemperaturowych powinna być skorygowana na 100°C) termostat TR powinien być ustawiony maksymalnie do 95°C. W ten sposób możliwe jest uzyskanie temperatury ciągłego zasilania instalacji grzewczej na poziomie 90°C. Podsumowując, należy zaznaczyć, że zalecana bezpieczna różnica temperatury pomiędzy nastawą STB a TR wynosi 15 K, a więc wskazane jest (dla standardowej nastawy dla kotłów wodnych niskotemperaturowych STB = 100°C) projektowanie instalacji grzewczych z temperaturą zasilania nie wyższą niż 80°C. Szczególną uwagę należy zwrócić przy tym na kotły o zmniejszonej pojemności wodnej, gdzie występuje większe prawdopodobieństwo przekroczenia tej temperatury.

Dawid Pantera

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora www.instalator.pl

11

ABC ogrzewania

temperatury wody na powrocie i chroniąc kocioł przez „poceniem”.

Graniczna temperatura 100°C zabezpieczana jest przez termostatyczny ogranicznik temperatury STB (Sicherheitstemperaturbegrenzer), który w przypadku zadziałania powoduje trwałą blokadę pracy palnika (do momentu odblokowania przez serwis). Stanowi to ostatni stopień zabezpieczenia kotła przed nadmiernym przegrzewem wody kotłowej.

Górną temperaturę roboczą wyjściową z kotła (zarazem zasilania instalacji grzewczej) określa nastawa termostatycznego regulatora kotła TR (Temperaturregler), który wyłącza okresowo z pracy palnik, o ile nie spowodowała tego wcześniej automatyka kotła.

Bardzo ważne jest więc uwzględnienie tego faktu przy doborze parametrów roboczych instalacji grzewczej. Zamiar osiągania temperatury 90°C na zasilaniu z kotła niskotemperaturowego, przy standardowej nastawie STB = 100°C, może się wiązać z możliwością występowania nadmiernych przegrzewów dochodzących do 100°C i powodujących w ten sposób trwałe wyłączanie palnika przez termostat STB. Wynika to z bezwładności cieplnej kotła, w którym woda, pomimo wyłączenia palnika przy 90°C, ogrzewa się w dalszym ciągu od powierzchni grzewczych kotła.

Szczególną uwagę należy tu zwrócić na kotły żeliwne o relatywnie małej pojemności wodnej i znacznej masie korpusu akumulującego ciepło. Pod względem zachowania „temperaturowej” płynności

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Odzysk ciepła

Dorota Węgrzyn

ABC wentylacji

● Jak

minimalizować straty ciepła w budynku z punktu widzenia wentylacji? ● Jakie są kryteria oszczędności?

Odzyskiwanie ciepła w budynkach jednorodzinnych zbudowanych przed kilkudziesięciu laty i budowanych obecnie jest zawsze możliwe. Naszym celem ma być minimalizacja kosztów związanych z utrzymaniem w ich wnętrzach odpowiedniego mikroklimatu.

W budynku starym możemy przede wszystkim zwiększyć termoizolacyjność przegród budowlanych, okien i drzwi. Po przeprowadzeniu niezbędnych prac izolacyjnych należy wykonać bilans ciepła i dopiero podjąć decyzję o wyborze urządzenia do ogrzewania budynku i ciepłej wody użytkowej.

Przed przystąpieniem do użytkowania nowego domu wybudowanego na podstawie projektu indywidualnego lub z katalogu należy przede wszystkim sprawdzić, czy spełnia on założenia budynku energooszczędnego. Dla każdego inwe-

12

stora ważne są koszty utrzymania domu i w związku z tym musi zwrócić uwagę, czy uwzględnione są podstawowe kryteria oszczędności, tj.: ● zwarta i prosta bryła budynku, tzn. czy pomieszczenia gospodarcze, takie jak garaż czy spiżarnia, są usytuowane od strony północnej, czy większość pokoi jest od strony południowej, czy stworzono bufor termiczny między zimnymi pomieszczeniami (garaż, pralnia, garderoba itp.) a ciepłymi pomieszczeniami, tj. pokoje, kuchnia; ● termoizolacyjność przegród zewnętrznych, czyli dobranie odpowiedniej grubości warstw termoizolacyjnych w ścianach, dachu i podłodze na gruncie oraz zaprojektowanie wszystkich połączeń bez mostków termicznych. Ważnymi elementami decydującymi o tanim domu są drzwi i okna o odpowiednich parametrach; ● buforowy układ pomieszczeń: dom ma być zaprojektowany tak, aby utrzymywać wymaganą temperaturę: - w pokojach, łazience, kuchni od 18°C do 22°C; - w pomieszczeniach gospodarczych tj. spiżarnia, pralnia od 12°C do 15°C; - w garażu i składziku narzędzi od 4°C do 8°C; [zasada jest taka, aby różnica temperatur między sąsiednimi pomieszczeniami nie przekroczyła 8°C; wówczas ściany działowe mogą być cienkie (gr. 12 cm); przy różnicy temperatur od 16°C do 20°C ściana działowa powinna się charakteryzować taką izolacyjnością, jak ściana zewnętrzna];

www.instalator.pl

nr 122015

dom od fundamentów aż po dach izolatorem najwyższej jakości. Wybierając rodzaj systemu grzewczego i urządzenia do tego systemu, warto kierować się najważniejszym kryterium wyboru, jakim jest późniejsza energooszczędność instalacji.

Jednorazowa inwestycja w nowoczesną, energooszczędną instalację będzie skutkowała niskimi opłatami za eksploatację w przyszłości.

Dla jednorodzinnego domu pompa ciepła to tani i bezpieczny sposób ogrzewania domu. Dla ekonomii i polityki przejście wszystkich domów na ogrzewanie pompami cieplnymi oznaczałoby zmniejszenie o 1/3 zapotrzebowania na ropę i gaz.

Dla światowej ekologii oznaczałoby to zmniejszenie o 1/3 emisji CO2, czyli znaczące powstrzymanie procesu globalnego ocieplenia.

Dorota Węgrzyn Fot. z archiwum Uniwersal.

ekspert Krzysztof Nowak Uniwersal www.uniwersal.com.pl

www.instalator.pl

☎

32 203 87 20 wew. 102

@ krzysztof.nowak@ uniwersal.com.pl

13

ABC wentylacji

● wykorzystanie naturalnych warunków terenowych, tj. zagłębień, nierówności terenu, rosnących drzew itp., ● ewentualne wykorzystanie energii słonecznej.

Niektóre z powyższych kryteriów mają również zastosowanie w budynkach już istniejących.

Po rozpatrzeniu i ewentualnym wykorzystaniem ww. kryteriów, po wykonaniu bilansu ciepła dla budynku możemy zastanowić się, czy: ● zastosujemy standardową wentylację grawitacyjną, której wydajność w okresie letnim jest za mała, a w zimie za duża [zamiast wymiany powietrza na poziomie 30 m3/(h * osoba) często jest powyżej 120 m3/(h * osoba); niepotrzebnie ogrzewa się i usuwa (przez kanały grawitacyjne) dużo ciepłego powietrza, a co za tym idzie - niepotrzebnie traci się energię, ● wyposażymy dom w wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła, dzięki której możemy odzyskać 60 do 90% ciepła z powietrza wywiewanego oraz zmniejszenie kosztów ogrzewania o 25-40%.

Powietrze w domu będzie wymieniane w odpowiedniej ilości, niezależnie od temperatury powietrza zewnętrznego i kierunku oraz prędkości wiatru; ● zastosujemy pompę ciepła z następującymi funkcjami: - chłodzenie latem, grzanie zimą, - wykorzystanie jednej z ww. funkcji.

Ciepły dom w zimie i chłodny w lecie - to rozwiązanie jest możliwe (również dla starszych budynków), gdy ocieplimy

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

ABC ogrzewania

Folia na podłogówce Często w dyskusjach pojawia się pytanie - stosować folię na izolacji termicznej (bezpośrednio pod jastrychem i rurami) czy nie?

Mnie również nie uda się autorytatywnie rozwiązać tego sporu, chcę natomiast zwrócić uwagę na kilka jego aspektów: ● Metalizowana folia na płaskich płytach styropianowych stanowi ekran odbijający promieniowanie podczerwone - w badaniach stwierdzono, że daje efekt skierowania dodatkowo 3-4% ciepła do góry, a chodzi nam o to, żeby ciepło trafiało do pomieszczenia, a nie uciekało do gruntu lub rozpraszało się w konstrukcji budynku. ● Przeciwnicy takiej folii twierdzą, że zakrycie ekranu jastrychem niweluje efekt odbijania promieniowania (nieprawda) lub że pod wpływem wody zarobowej, przedostającej się przez otwory przy spinkach, aluminium utlenia się. To akurat częściowo prawda przy okazji naprawy przewierconej rury oglądałem odkrytą folię po 10 latach użytkowania.

Wokół spinek były koła poczerniałego aluminium o średnicy około 10 cm, natomiast większość folii zachowała walory użytkowe. ● Folia zapobiega zawilgoceniu styropianu na pewno tak, ale jakie negatywne efekty miałoby takie zawilgocenie spowodować?

Producenci styropianu twierdzą, że ich produkt słabszej klasy jest nasiąkliwy w 5%, lepszej klasy w 1,5-2% i że woda zarobowa w żadnym razie nie wpływa negatywnie na styropian.

Mimo to, jeśli nawet wykonawca rezygnuje z folii metalizowanej, zalecamy położenie na styropianie folii budowlanej, np. 0,2 mm.

Powód jest również prawny - jej stosowanie narzuca norma. Polska Norma PN-EN 12644 „Instalacje wodne grzewcze i chłodzące

14

płaszczyznowe - część 4: Instalowanie” podaje jednoznacznie, że przed ułożeniem jastrychu warstwa izolacji powinna być pokryta warstwą ochronną, składającą się z folii polietylenowej o co najmniej 0,15 mm grubości, przy minimalnej zakładce 80 mm, lub z innego produktu o równoważnej funkcji. Teraz, jeśli nie zastosowaliśmy folii, pozostaje nam jeszcze przekonanie inspektora nadzoru, że zastosowane rozwiązanie jest właśnie „innym produktem o równoważnej funkcji”. ● Sytuację komplikuje jeszcze fakt, że pod rury w płycie styropianowej z wypustkami nie da się podłożyć folii. Kiedyś na targach instalacyjnych widziałem model ogrzewania podłogowego na takim styropianie z podłożoną cieniutką, przezroczystą folią, naciągniętą i pomarszczoną - efekt był raczej zabawny i całkowicie niepraktyczny.

Odpowiednie mocowanie rur do podłoża musi zapewnić zachowanie zaplanowanych odstępów rur oraz uniemożliwienie podniesienia się rur podczas wykonania jastrychu.

Dobrze wykonane mocowanie spowoduje optymalne położenie rury w warstwie jastrychu - minimalna warstwa nad rurą powinna wynosić 3 cm oraz dla dobrego oddawania ciepła rura powinna być „oblana” na całym obwodzie (pod rurą około 1 cm jastrychu).

W wodnym ogrzewaniu podłogowym stosuje się najczęściej cztery sposoby mocowania rur do warstwy izolacji: ● Zastosowanie spinek. Spinki są wyposażone w haczyki, uniemożliwiające podniesienie rury w czasie wylewania jastrychu. Spinki najwygodniej stosuje się na metalizowanej folii z nadrukowaną siatką, ułatwiającą utrzymanie wymaganego rozstawu rur.

www.instalator.pl

nr 122015

www.instalator.pl

na znaczne obciążenia podłogi, np. magazyny, sklepy czy garaże. W pomieszczeniach mieszkalnych nie jest ono konieczne, natomiast zapobiega większości pęknięć skurczowych, które pojawiają się podczas wysychania i dojrzewania jastrychu. Nie wpływają one negatywnie na działanie właściwie wykonanego ogrzewania podłogowego (dylatacje), ale mogą zaniepokoić inwestora, więc jest to poniekąd sprawa psychologii.

Zbrojenie wykonuje się przy zastosowaniu siatki zbrojeniowej lub w postaci zbrojenia rozproszonego (mikrozbrojenie).

Zbrojenie siatką z gładkich prętów stalowych o średnicy 3-5 mm, oczkach 15 x 15 lub 20 x 20 cm wykonuje się z gotowych, zgrzanych elementów o wymiarach najczęściej 2 x 1 m. Uwaga na jakość siatki! Zdarzało się, że przy transporcie lub przy rozkładaniu „puszczały” zgrzewy i zamiast siatki mieliśmy do rozłożenia górę oddzielnych prętów.

Czy układać siatkę zbrojeniową nad rurami czy pod rurami? Konstruktor powiedziałby, że nad rurami, w górnej części wylewki, żeby odpowiednio przenosić obciążenia płyty jastrychowej. W praktyce w większości przypadków nie zależy nam, żeby płyta przenosiła jakieś potężne obciążenia - zbrojenie ma funkcję zapobiegania pęknięciom na skutek skurczu jastrychu, a nie znacznego zwiększenia wytrzymałości. Dopuszczalne są więc oba warianty.

Częściej stosuje się siatkę pod rurami, wtedy można ją wykorzystać do mocowania rur. Należy pamiętać o uniesieniu siatki przynajmniej 1 cm nad izolację, żeby zbrojenie było całkowicie oblane jastrychem (umożliwiają to uchwyty lub trzeba stosować podkładki pod siatkę). Siatka nie może też być zbyt wysoko - nadal nad rurami powinno być minimum 3 cm jastrychu.

Włodzimierz Mroczek

15

ABC ogrzewania

Aby ułatwić mocowanie rur spinkami, stosuje się specjalny taker, wyposażony w sklejone ze sobą spinki - przy zastosowaniu takera możemy mocować rury w pozycji wyprostowanej.

Wadą spinek jest trudność ich zastosowania w przypadku twardej izolacji z polistyrenu ekstradowanego XPS, chociaż wykonawcy mówią mi, że po prostu wbijają spinki młotkiem gumowym. ● Listwy montażowe. Zaletą listew jest zapewnienie odpowiedniego odstępu rur od izolacji, czyli oblanie rur jastrychem na całym obwodzie. Nie zawsze jest to możliwe w przypadku spinek, chociaż najczęściej pod wpływem wyporu ciekłego jastrychu rury ze spinkami nieco się uniosą. Należy pamiętać również o zamocowaniu samych listew do podłoża, również przy pomocy spinek. Służą do tego celu wykonywane w listwach podwójne otwory. Czasami listwy są wykonywane w wersji samoprzylepnej - na spodzie mają warstwę kleju. Należy jednak pamiętać, że samo przyklejenie listwy nie zabezpieczy przed odklejeniem i wypłynięciem rur na powierzchnię jastrychu (niektórzy boleśnie się o tym przekonali). Trzeba dodatkowo przymocować listwę spinkami. ● Mocowanie rur do siatki zbrojeniowej.

Wykorzystuje się do tego zwykłe paski „ściągacze” z tworzywa jak przy instalacjach elektrycznych. Niedopuszczalne jest stosowanie metalowego drutu. Można też stosować specjalne uchwyty, które w dolnej części mają wycięcie na pręt zbrojeniowy. ● Zastosowanie styropianu z wypustkami.

W tym przypadku mocowanie jest zbędne - rura wciśnięta jest między wypustki i nie wysuwa się podczas wylewania jastrychu.

Zbroić, czy nie zbroić - oto jest pytanie.

Pytanie trochę z dziedziny wyższości Świąt Bożego Narodzenia nad Wielkanocą.

Obligatoryjne zbrojenie należałoby polecić w przypadku pomieszczeń narażonych

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

ABC oczyszczalni ścieków

Przydomowe pompownie Nie zawsze możliwe jest grawitacyjne odprowadzenie oczyszczonych ścieków do gruntu w bezpośredniej odległości od oczyszczalni: występuje wtedy konieczność przetransportowania ścieków na pewne odległości. Do tego celu służą pompownie ścieków. Ścieki bytowe produkowane w gospodarstwie domowym, a trafiające następnie do przydomowej oczyszczalni ścieków, są w niej oczyszczane. W wyniku procesu oczyszczania powstaje osad, który magazynowany jest w osadniku wstępnym i okresowo usuwany jest z oczyszczalni taborem asenizacyjnym, a także ciecz, którą należy poza oczyszczalnię odprowadzić.

Odbiornikiem ścieków oczyszczonych może być zarówno gleba, jak i wody płynące oraz stojące. Nie zawsze jednak możliwe jest grawitacyjne odprowadzenie oczyszczonych ścieków do gruntu w bezpośredniej odległości od oczyszczalni: występuje wtedy konieczność przetransportowania ścieków na pewne odległości.

Do tego celu służą pompownie ścieków.

Urządzenie pompujące ścieki składa się ze zbiornika magazynowego, pompy (lub pomp w przypadku urządzeń dwupompowych), sterownika pompy, przewodu tłocznego, zabezpieczenia przed cofką i z pozostałej armatury oraz podłączeń elektrycznych.

Pompownie ścieków dostępne obecnie na rynku posiadają zwartą konstrukcję i funkcjonują jako kompletne urządzenia.

Stosowane są wszędzie tam, gdzie wysoki poziom wód gruntowych, układ terenu lub duża odległość od miejsca odprowa-

16

dzenia ścieków oczyszczonych nie pozwalają na zastosowanie tradycyjnych systemów grawitacyjnych.

Zbiorniki pompowni wykonywane są z polimerbetonu, tworzyw sztucznych i laminatów szklanych, a także betonu.

Dno jest profilowane, tak aby nie powstawały i zagniwały w nim osady. Ostatnio szczególnym powodzeniem cieszą się zbiorniki z tworzyw sztucznych, a głównie te z polietylenu, gdyż materiał ten jest odporny na korozję i nie reaguje z substancjami zawartymi w ściekach.

Odpowiedni kształt zbiornika ma zabezpieczać go przed wyparciem z gruntu.

Wielkość zbiornika powinna zapewnić odbiór ścieków przez 1 - 2 dni w razie awarii systemu. Zbiornik musi być również odporny na uszkodzenia mechaniczne. Ważne jest, aby wysokość pokrywy była regulowana, by dopasować pompownię do podłoża oraz głębokości rur wlotowych i tłocznych.

W niektórych rozwiązaniach pompowni na czas instalacji dołączona jest pokrywa ochronna, która ma chronić przed uszkodzeniem komory pompowni. Często też w standardzie znajduje się przedłużenie komory pompowni, które ułatwia montaż urządzenia na większej głębokości.

Pompa to element pompowni, który decyduje o jej niezawodności i efektywności. W zależności od rodzaju urządzenia przeznaczonego do oczyszczania ścieków pompownie mogą być wyposażone w różne rodzaje pomp z wolnym przelotem, z wirnikiem otwartym lub z wirnikiem z nożem tnącym. Wirnik pompy powinien

www.instalator.pl

nr 122015

www.instalator.pl

i bez napięć. Wokół elementów instalacji, które wymagają obsługi i konserwacji, należy zostawić wolną przestrzeń.

Niektóre z oczyszczalni dostępnych na rynku posiadają zintegrowaną w konstrukcji zbiornika pompę, której zadaniem jest wypompowywanie oczyszczonych biologicznie ścieków. Przykładem jest oczyszczalnia typu SBR w zbiorniku z PE, wyposażona w pompę wody brudnej, napowietrzacz oraz pompę wody czystej, która wypompowuje oczyszczone ścieki na odległość do kilkudziesięciu metrów.

Podczas montażu zbiornika i urządzeń pompowni należy w szczególności pamiętać o: ● wykonaniu podsypki oraz obsypki zbiornika o odpowiednim uziarnieniu i zagęszczeniu, ● odpowiednim dociążeniu zbiornika w przypadku wysokiego poziomu wód gruntowych, ● szczelnym połączeniu zarówno przewodów dopływowych, jak i rurociągu tłocznego, ● poprowadzeniu przewodów elektrycznych i sygnalizacyjnych w rurze osłonowej do budynku, ● podłączeniu pompy i innych urządzeń elektrycznych na osobnym zabezpieczeniu na tablicy głównej.

Dobór odpowiedniej pompowni ścieków ma swoje późniejsze wieloletnie konsekwencje w kosztach jej eksploatacji, a także serwisowaniu. Wybór pomiędzy pompownią bazującą na tanich, marketowych pompach może skutkować koniecznością ich częstego serwisowania lub wręcz wymiany, gdyż tanie pompy nierzadko do naprawy się już nie nadają. A uszkodzona pompa w pompowni najpewniej doprowadzi do cofki ścieków do oczyszczalni, a czasami nawet do wylania się ścieków na teren.

Mariusz Piasny

17

ABC oczyszczalni ścieków

być dobierany do zawartości ścieków, tak aby tłoczył ścieki wraz z osadem oraz potrafił je w razie potrzeby rozdrobnić.

Do ścieków fekalnych lub mogących zawierać duże zanieczyszczenia stosuje się pompy z rozdrabniaczem, tzw. nożem tnącym. W miejscach, w których nie może być przerwana praca pompy, stosuje się urządzenia zawierające dwie pompy.

W ten sposób zagwarantowane jest pompowanie ścieków na wypadek awarii jednej z pompy. Sterowanie pompowni może odbywać się za pomocą zintegrowanego z pompą pływaka lub sondy. W pompowniach, w których wykorzystywane są coraz bardziej zaawansowane sterowniki, możliwy jest nawet zdalny monitoring pracy. Za pomocą urządzenia sterującego można dokonywać stałej diagnostyki pracy pompy oraz rejestrować zakłócenia w pracy i alarmować w przypadku: przeciążenia silnika, zaniku napięcia, osiągnięcia poziomu alarmowego ścieków czy awarii czujnika poziomu.

Przewód tłoczny nie może mieć innych podłączeń i nie powinien być połączony z pionem kanalizacyjnym. Przewód tłoczny powinien kończyć się zabezpieczeniem przed cofką. Na przewodzie tłocznym wskazane jest zamontowanie zaworu zwrotnego, aby po wyłączeniu pompy ścieki nie płynęły w kierunku przeciwnym. Podczas montowania zespołu pompowego należy pamiętać, iż pompy powinny być zainstalowane z uwzględnieniem siły wyporu, co oznacza, że muszą być zakotwione w dnie zbiornika. Dlatego często na dnie pompowni montuje się dodatkową płytę, do której mocuje się pompy. Dzieje się tak, aby w przypadku wysokiej ilości wody w zbiorniku pompy nie wypłynęły i nie uszkodziły przewodów i armatury w zbiorniku. Przewody powinny być połączone ze zbiornikiem elastycznie

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Podłączenia grzejników

Robert Skomorowski

ABC ogrzewania

● Jak

poprawnie podłączyć grzejnik do instalacji? ● Czym różnią się metody podłączania grzejników?

Grzejniki płytowe, chociaż zewnętrznie są do siebie podobne, potrafią się znacznie różnić pod względem sposobu ich podłączania do instalacji centralnego ogrzewania.

Do niedawna najczęściej spotykanym podłączeniem było podłączenie boczne.

Taki sposób był wymuszony przez pionowe instalacje grzewcze, które dominowały w budownictwie mieszkaniowym. ● Podłączenie od dołu Wraz z rozwojem technologii i przechodzeniem na nowe metody rozprowadzania instalacji w pomieszczeniach, grzejniki płytowe również ewoluowały i standardem stały się modele z podłączeniem od dołu. Taki sposób jest wysoce estetyczny, gdyż poza samym grzejnikiem i zaworem przyłączeniowym nie widać żadnych elementów instalacji. Dotyczy to prowadzenia rur w ścianach i podłączeniu grzejnika za pomocą zaworu ką-

18

towego. Spotyka się jeszcze przewody wyprowadzane z podłogi i łączenie zaworami prostymi, jednak to rozwiązanie niesie ze sobą konieczność docinania posadzki, a także utrudnia utrzymanie czystości w pobliżu przyłącza. ● Podłączenie ze środka Ciekawą propozycją firm produkujących grzejniki płytowe są modele ze środkowym podłączeniem. Króćce są zlokalizowane u dołu grzejnika, centralnie po środku jego długości. To rozwiązanie jest dużym ułatwieniem dla monterów wykonujących instalacje. Umożliwia poprowadzenie przewodów bez konieczności dostosowywania położenia podejścia w zależności od długości grzejnika. Zwykle grzejniki są instalowane pod oknami i w tej sytuacji wystarczy wyprowadzić przewody centralnie po środku szerokości okna. Bez względu na długość grzejnika, czy to będzie 50 czy 120 cm, zawsze będzie on zawieszony symetrycznie. Również dla użytkowników to rozwiązanie wydaje się optymalne, gdyż ewentualna zmiana grzejnika na inny model z podłączeniem środkowym czy zainstalowanie

www.instalator.pl

nr 122015

grzejnikach, w odróżnieniu od modeli z bocznym przyłączeniem, wkładka termostatyczna jest już na ich wyposażeniu, umieszczona w specjalnie przystosowanym do tego króćcu. ● Poprawny montaż Bardzo ważną rzeczą podczas montażu grzejnika jest jego właściwe zasilenie.

Błędne podłączenie przewodów spowoduje spadek wydajności grzejnika nawet do 65% jego nominalnej wydajności, a dodatkowo niesie ryzyko powstawania w instalacji niepożądanych hałasów będących skutkiem niewłaściwego napływu wody na wkładkę zaworową.

Osoby zastanawiające się nad unowocześnieniem starej instalacji centralnego ogrzewania, gdzie wcześniej były zainstalowane grzejniki żeliwne, mogą skorzystać z gamy grzejników płytowych nazywanych modernizacyjnymi. Są to produkty przeznaczone specjalnie do zastosowania, gdzie gałązki przyłączeniowe są oddalone od siebie o 500 mm.

Przy wyborze grzejnika płytowego warto rozważyć, które rozwiązanie będzie najodpowiedniejsze do instalacji, którą posiadamy, lub rozprowadzić przewody w pomieszczeniach, uwzględniając rodzaj przyłącza, które występuje w interesującym nas grzejniku. Ze względu na wysokie koszty modyfikacji i szeroki zakres robót towarzyszących modernizacji lub wymianie instalacji centralnego ogrzewania, prace przy niej wykonywane są dość rzadko, stąd istotne jest, żeby podjęte decyzje było dobrze przemyślane.

Robert Skomorowski

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora www.instalator.pl

19

ABC ogrzewania

grzejnika o innych gabarytach nie będzie wymagała kosztownych przeróbek przyłącza. Ewentualnej korekcie może ulec odległość osi przyłącza od ściany. Dzięki normalizacji wszyscy producenci dostarczają grzejniki z przyłączami, w których króćce zasilający i powrotny są oddalone od siebie o 50 mm. Do tego wymiaru jest dostosowana również zewnętrzna armatura regulacyjna i/lub odcinająca.

W zależności od producenta wkładki termostatyczne oraz związane z nimi głowice termostatyczne mogą być zlokalizowane u góry po prawej lub lewej stronie grzejnika.

Warto upewnić się przez zakupem, czy dany model jest „odwracalny” i sami możemy zadecydować o stronie, po której znajdzie się głowica termostatyczna, czy też należy to określić przy zamówieniu.

Modele z podłączeniem dolnym często są nazywane zintegrowanymi. W tych

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

ABC kanalizacji wewnętrznej

Pompowanie ścieków Instalacje wyposażone w elementy ciśnieniowe kanalizacji wewnętrznej stosuje się najczęściej w sytuacji, gdy niemożliwe jest odprowadzenie ścieków w sposób grawitacyjny.

Odpływ z pionów kanalizacyjnych przez przyłącze kanalizacyjne powinien być usytuowany zawsze powyżej najwyższego poziomu ścieków, w miejscu ich odbioru. Instalacja kanalizacyjna w większości pracuje jako grawitacyjna, a czasami tylko jej część pracuje w sposób ciśnieniowy. Miejscami, w których dochodzi do takich sytuacji, są najczęściej pomieszczenia usytuowane niżej niż przykanalik, który w sposób grawitacyjny odprowadza ścieki do rurociągu zewnętrznej sieci kanalizacyjnej (sutereny, piwnice, garaże podziemne). W chwili obecnej wszelkie nietypowe rozwiązania hydrauliczne są możliwe dzięki specjalnym urządzeniom rozdrabniająco-przepompowującym. Do usuwania ścieków z urządzeń sanitarnych służą najczęściej rozdrabniacze, które jednocześnie przepompowują ścieki do kanalizacji. Tłoczą one rozdrobnione ścieki na taką wysokość i do takiego miejsca, aby mogły one swobodnie spłynąć do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej w sposób grawitacyjny.

Specjalistyczne urządzenia do przepompowywania i rozdrabniania ścieków przystosowane są do usuwania fekaliów z kilku lub jednego przyboru sanitarnego. Budowa konstrukcyjna tych urządzeń oraz ich zasada działania jest bardzo podobna u większości producentów.

Różnią się one między poszczególnymi producentami rozwiązaniami techniczno-konstrukcyjnymi. Urządzenie przepompowujące ścieki zbudowane jest ze zbiornika (najczęściej z tworzywa sztucznego), pompy, w której zastosowany jest wirnik z elementem rozdrabniają-

20

cym, jak również z zespołu sterującego. Dopływ ścieków do zbiornika odbywa się w sposób grawitacyjny. Fekalia zgromadzone w zbiorniku powodują automatyczne uruchomienie elementów rozdrabniająco-przepompowujących, a następnie przepompowanie ścieków do przewodów kanalizacyjnych usytuowanych wyżej.

Wielkość rozdrobnienia fekaliów, a także papieru toaletowego jest zależna od zainstalowanego w urządzeniu przepompowującym wirnika. Zużyta woda wraz z fekaliami doprowadzana jest z sedesu rurą o średnicy 100 mm. Pozostałe przewody z innych przyborów posiadają średnice 50 mm. Doprowadzenie ścieków do urządzenia może się odbywać za pomocą kilku przewodów o średnicy 50 mm. Po rozdrobnieniu przez wirnik części stałych ścieki mogą być przepompowane przez przewody o dużo niższej średnicy, np. 40, 32, 22 mm. Jeśli element przepompowująco-rozdrabniający jest umieszczony we wnętrzu miski ustępowej, to wówczas mamy do czynienia z urządzeniem typu kompaktowego. Urządzenie takie można zastosować nawet sześć metrów niżej, niż znajduje się kanalizacja uliczna. Ścieki przepływają wówczas przewodem o niewielkiej średnicy, który nie musi być ułożony ze spadkiem. Urządzenie podłącza się bezpośrednio do instalacji wodnej oraz elektrycznej, a spłukiwanie następuje po naciśnięciu przycisku umieszczonego na obudowie. Czas przepompowania fekaliów zależny jest od mocy silnika zainstalowanego w urządzeniu oraz wysokości i odległości, na jaką musimy przetransportować ścieki. Może on wynosić od kilku do kilkunastu sekund. Agregaty przepompowujące są w stanie przepompować ścieki na odległość do 150 m lub na wysokość do 15 m. Należy je dobierać, biorąc pod uwagę

www.instalator.pl

nr 122015

www.instalator.pl

zasilania w energię elektryczną. Jeśli użytkownikowi zależy na korzystaniu z sanitariatów bez ograniczeń w rejonach, gdzie często dochodzi do wyłączeń prądu, to najlepiej będzie zainstalować małą przepompownię ścieków w podłodze piwnicy. Taki zbiornik może gromadzić i przepompowywać ścieki nawet z całego domu. W takim przypadku nie grozi nam zalanie pomieszczenia podczas braku zasilania czy awarii pompy. Taka przepompownia zbudowana jest z hermetycznego zbiornika o pojemności 130-170 l, w którym zamontowana jest specjalna pompa - włączająca się, gdy poziom ścieków w zbiorniku osiągnie określoną wysokość. Duże przepompownie wykonuje się najczęściej w zbiornikach żelbetowych.

Urządzenia przeznaczone do odprowadzania ścieków z całych budynków lub osiedli umieszcza się poniżej najniższej kondygnacji lub poza budynkiem. Ich zbiorniki mogą być wykonane z tworzyw sztucznych zbrojonych włóknem szklanym, żelbetowe prefabrykowane lub betonowe wylewane na miejscu. Podstawowymi elementami będą tu: zespół pompowy i automatyczne sterowanie.

Urządzenia przepompowująco-rozdrabniające pozwalają na pełną swobodę aranżacji pomieszczeń. Bardzo sprawdzają się przy wszelkiego rodzaju przebudowach, dobudowach, podziałach mieszkań na dwa oddzielne.

Mogą być stosowane nie tylko w budownictwie mieszkaniowym, ale także w hotelach, pensjonatach lub ośrodkach wypoczynkowych.

Trzeba pamiętać, że urządzenia te mogą przetłaczać jedynie ścieki bytowe. Nie nadają się one do tłoczenia ścieków przemysłowych.

Zintegrowane przepompownie pozwalają również wygospodarować więcej miejsca w niewielkich łazienkach w starym budownictwie lub zaaranżować w.c. w miejscach, gdzie istnieje dostęp tylko do rury kanalizacyjnej o średnicy mniejszej od 100 mm.

Andrzej Świerszcz

21

ABC kanalizacji wewnętrznej

przybory lub urządzenia, z jakich odprowadzane mają być ścieki. Inny jest rodzaj oraz ilość ścieków napływających z domowej zmywarki do naczyń w porównaniu z kwaśnymi skroplinami pochodzącymi np. z pieca kondensacyjnego.

W sprzedaży znajdują się następujące rozwiązania konstrukcyjne dostosowane do odprowadzania zużytej wody z przyborów: ● z miski ustępowej zainstalowane oddzielnie od przyboru sanitarnego, ● z miski ustępowej zintegrowane we wnętrzu ceramiki, ● z miski ustępowej, zlewozmywaka, wanny, brodzika, umywalki, pralki automatycznej, zmywarki, ● z umywalki, zlewozmywaka, wanny oraz brodzika.

Zużyta woda, która nie posiada w swym składzie zanieczyszczeń stałych, powinna być transportowana przez instalację nieposiadającą urządzenia rozdrabniającego. Aby rozwiązać problem odprowadzenia ścieków z umywalki, wanny czy brodzika, dobiera się urządzenie działające podobnie jak urządzenie kompaktowe, obsługujące jedynie miskę ustępową. Specjalny zbiornik niewielkich rozmiarów powinien być dobrany w zależności od urządzeń, jakie ma obsłużyć. Urządzenie montuje się tuż za miską ustępową i podłącza się do niego pozostałe przybory sanitarne usytuowane w pomieszczeniu. Przetłaczanie zużytej wody odbywa się w sposób automatyczny. Proszę pamiętać, że w przypadku brodzika jego podstawa powinna być co najmniej 20 cm wyżej, aniżeli podłoga, na której ustawione jest urządzenie przepompowujące. Urządzeń rozdrabniających nie należy mocować do ściany, przy której są postawione.

Wibracje spowodowane pracą urządzenia mogą przyczynić się do powstania nieprzyjemnych dźwięków. Najkorzystniej rozdrabniacz zamocować na sztywno do posadzki. Zalecana odległość urządzenia od ściany to 5 cm.

Z pojedynczych urządzeń przepompowujących nie można korzystać w przypadku awarii

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Kotłownie kaskadowe (1)

Paweł Kowalski

ABC ogrzewania

● Kiedy

można zdecydować się na kotłownię na wysokiej kondygnacji? ● Jak wykonać taką kotłownię? ● Jakie są zalety kotłowni kaskadowych?

Jak wykonać kotłownię na najwyższej kondygnacji? Z pomocą przychodzą producenci kotłów wiszących, które są bardzo lekkie w porównaniu z kotłami stojącymi.

Część z dostępnych na rynku kotłów wiszących można łączyć w grupy kotłów pracujące razem pod kontrolą jednego wspólnego regulatora. „Kotły na paliwa gazowe o łącznej mocy cieplnej powyżej 60 do 2000 kW należy instalować w służącym wyłącznie do tego celu pomieszczeniu technicznym lub w budynku wolnostojącym przeznaczonym wyłącznie na kotłownię.” Tak mówi § 176. pkt 4 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytu-

22

owanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 z 2002 r. wraz ze zmianami).

Kotłownie sytuowane mogą być także na najwyższej kondygnacji… Tylko jak umieścić w takim pomieszczeniu kocioł o mocy np.

500 kW lub więcej? Urządzenia tego typu ważą nierzadko ponad 500 kg, do tego dochodzi masa wody kotłowej rzędu np. 500 kg... Oczywiste jest, że strop nie będzie w stanie wytrzymać takich miejscowych obciążeń. Mimo to inwestor decyduje się na umiejscowienie kotłowni na najwyższej kondygnacji ze względu np. na: ● brak podpiwniczenia lub trudności w jego wykonaniu, ● przeznaczenie najniższej kondygnacji np. na garaże lub działalność handlowo-usługową, ● brak potrzeby budowanie komina i długich kanałów odprowadzających spaliny z najniższej kondygnacji, ● możliwość stosowania kotłów o stosunkowo niskim dopuszczalnym nadciśnieniu roboczym, z uwagi na brak występowania naporu wysokiego słupa wody, ● krótkie przewody spalinowe umożliwiające łatwiejsze zastosowanie kotłów kondensacyjnych, które, jak wiemy, oferują większą sprawność niż konstrukcje tradycyjne, ● bezproblemowe rozwiązanie wentylacji pomieszczenia kotłowni, ● mniejsze zagrożenie dla użytkowników budynku w przypadku pożaru.

Jak więc „zrobić” kotłownie na najwyższej kondygnacji? Z pomocą przychodzą nam producenci kotłów wiszących, które są, w porównaniu z kotłami stojącymi, bardzo lekkie - przecież można je montować na

www.instalator.pl

nr 122015

kotłów praktycznie nie istnieje, a jeśli nastąpi awaria pojedynczego kotła, pozostałe sprawne kotły dostarczą energię cieplną do pomieszczeń. Nie zapominajmy przy tym, że konieczna jest przynajmniej coroczna inspekcja serwisowa każdego kotła w celu zapewnienia stałego, wysokiego poziomu niezawodności urządzeń.

W skrócie niewątpliwymi zaletami kotłowni kaskadowych są: ● łatwy oraz szybki proces projektowania i wykonania kotłowni pod klucz, ● zmniejszenie emisji hałasu w porównaniu do kotła stojącego, ● wysoka sprawność i szeroki zakres regulacji mocy cieplnej, ● wysokie bezpieczeństwo produkcji i dostawy ciepła, ● szerokie możliwości automatyki, ● możliwość odprowadzenia spalin jednym przewodem kominowym.

Na rynku znajdziemy kotły wiszące z opcją pracy w kaskadzie lub gotowe kompletne rozwiązania kaskadowe, gdzie oprócz kotłów dostajemy zestaw montażowy wraz z kompletną hydrauliką: pompy kotłowe, przewody zasilające i powrotne, przewody doprowadzające gaz, sprzęgło hydrauliczne i system spalinowy (lub spalinowo-powietrzny).

W kolejnym odcinku będę kontynuować temat. Omówię kwestie związane z odprowadzaniem spalin i automatyką w układach kaskadowych.

Paweł Kowalski Literatura: 1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. nr 75, poz. 690 z 2002 r. wraz ze zmianami.

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora www.instalator.pl

23

ABC ogrzewania

ścianie. Lekka konstrukcja kotła oparta jest m.in. na małej pojemności wodnej, ale wymaga zapewnienia przepływu wody grzewczej przez kocioł w trakcie pracy.

Jednak (jak dobrze wiemy) moce pojedynczych kotłów wiszących są znacznie mniejsze niż wspomniane na początku np. 500 kW. Okazuje się, że cześć z dostępnych na rynku kotłów wiszących można łączyć w grupy kotłów pracujące razem pod kontrolą jednego wspólnego regulatora. Taka grupa współpracujących kotłów nazywa się kaskadą kotłów, a regulator będzie nazywał się regulatorem kaskadowym. Do dyspozycji użytkownika powstaje zatem system o maksymalnej dostępnej mocy grzewczej wynikającej z sumy mocy poszczególnych urządzeń (np. 16 * 110 kW, czyli 1760 kW) z bardzo dużym zakresem modulacji wynikającym z połączenia zakresów modulacji poszczególnych kotłów, np. 25-1760 kW dla kaskady 16 * 110 kW, a więc z możliwością płynnej regulacji mocy w zakresie od 1,4 do 100%.

Jeśli dodatkowo założymy, że kotłownia kaskadowa oparta będzie o kotły kondensacyjne, uzyskujemy system niezwykle efektywny, mogący dopasować się oddawaną mocą do zapotrzebowania przez cały sezon bez ryzyka nadmiernego taktowania kotła.

Jest to szczególnie istotne w obiektach o zmiennym zapotrzebowaniu na ciepło, np. hotel lub pensjonat nie musi ogrzewać niewykorzystywanych pokoi, a mniejsze zapotrzebowanie na ciepło spowoduje wyłączenie części kotłów z kaskady, gdy pozostałe będą pracować, płynnie modulując moc.

Nie bez znaczenia jest również wysoka niezawodność kotłowni złożonej z więcej niż jednego kotła. Ryzyko awarii wszystkich

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Szybkie połączenie

ABC instalacji rurowych

Jarosław Czapliński

● Jakie

są korzyści zastosowania połączeń zaciskowych? ● Na czym polega zaprasowywanie? ● Jak sprawdzić czy połączenie wykonano poprawnie?

Artykuł ten ma na celu zaprezentowanie informacji technicznych o połączeniach zaciskowych oraz zwrócenie uwagi na korzyści wynikające z zastosowania tej właśnie technologii w pracach instalacyjnych. Podobnie jak połączenia lutowane połączenie to należy do grupy połączeń nierozłącznych i może być stosowane w: instalacjach grzewczych i sanitarnych, instalacjach wody deszczowej, instalacjach sprężonego powietrza, w instalacjach przemysłowych i o szczególnych wymaganiach (po uzgodnieniu z producentem).Dzięki zmianom prawnym w Polsce, połączenie to zostało dopuszczone również do instalacji gazu ziemnego.

Wykonanie połączenia metodą zaprasowywania promieniowego możliwe jest

24

przy zastosowaniu odpowiednich łączników (złączek zaciskowych) oraz specjalnego narzędzia (zaciskarki) z wymiennymi szczękami dostosowanymi do średnicy łączników i przewodów. Wykonanie połączenia zaciskowego jest bardzo proste i szybkie.

Zaprasowywanie (zacisk) polega na odkształceniu łącznika, rury i uszczelki (o-ring) w taki sposób, aby powstało szczelne i trwałe połączenie. Dostępne obecnie na rynku złączki zaciskowe mają charakterystyczną konstrukcję, która umożliwia zaprasowywanie ich za pomocą większości dostępnych na rynku narzędzi, których siła nacisku mieści się w przedziale 32-40 kN. Stosowanie zatem łączników jednego producenta nie wiąże się automatycznie z zakupem nowego, często drogiego urządzenia zaprasowującego.

Istotną rolę odgrywa również uszczelnienie. Dla instalacji wody użytkowej i ogrzewania c.o. stosuje się o-ring z EPDM o wytrzymałości 120°C w pracy ciągłej i krótkotrwale do 150°C. W instalacjach solarnych i przemysłowych stosowane są o-ringi z materiałów wytrzymujących odpowiednio wyższe temperatury, np. FPM do 280°C. Dla instalacji gazowych przewidziano charakterystyczne żółte o-ringi z HNBR. Do łączenia w systemie zaciskowym nadają się rury miedziane wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057:1999. Do łączenia można wykorzystywać zarówno rury twarde R290, jak i rekrystalizowane półtwarde R250 oraz miękkie R220. W wypadku łączenia rur miękkich należy

www.instalator.pl

nr 122015

konania kolejnej inwestycji i maksymalizacji zysków. Im większe średnice łączonych rur, tym bardziej wzrasta ekonomiczne uzasadnienie stosowania systemu zaciskowego. Wynika to z dłuższego czasu przygotowywania i podgrzewania złącza lutowanego przy niezmiennie krótkim czasie wykonania połączenia zaciskanego. Również wykonanie połączenia lutowanego na budowie przy niskich temperaturach zewnętrznych i dużych średnicach rur może być, w przeciwieństwie do połączeń zaciskowych, kłopotliwe i czasochłonne. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż narażona na miejscowy wzrost temperatury podczas lutowania rura miedziana stanowi potencjalne ognisko korozji.

A oto dodatkowe zalety systemu zaciskowego, jakich może się spodziewać instalator: ● niezwykle, nieporównywalnie krótki czas montażu - czas zaciskania to tylko 7-15 sekund! ● prostota i pewność połączeń, ● brak pracy z otwartym ogniem podczas montażu - wyeliminowane niebezpieczeństwo pożaru i poparzeń, ● stosowanie nowoczesnych narzędzi wpływa bardzo korzystnie na opinię o naszej firmie, ● zyskujemy czas na wykonanie kolejnych inwestycji, ● system nadaje się doskonale do remontów i szybkiego usuwania awarii - można zaciskać w miejscu przecieku, ● czystość pracy i otoczenia, ● dowolny wybór narzędzi.

Jarosław Czapliński

www.instalator.pl

25

ABC instalacji rurowych

przed zaprasowaniem wykonać kalibrację rury. Przejścia na połączenia gwintowane w systemie zaciskowym realizowane są przy wykorzystaniu łączników z brązu.

Materiał ten charakteryzuje się doskonałą odpornością na korozję elektrochemiczną i naprężeniową oraz na odcynkowanie.

Złączki zaprasowywane posiadają ponadto względem rury instalacyjnej odpowiednią tolerancję, która pozwala na swobodny wypływ wody (przed zaprasowaniem) i zlokalizowanie niezaprasowanego połączenia w instalacji już na etapie próby ciśnieniowej. Zgodnie z zasadą - „Niezaciśnięte - nieszczelne”.

Rozmawiając z projektantami i wykonawcami instalacji sanitarnych niemal zawsze pojawia się pytanie o sens stosowania połączeń zaciskowych przy wykonywaniu instalacji z miedzi.

Główną i najważniejszą zaletą tego rozwiązania wydaje się być zminimalizowany czas wykonania połączenia.

Oszczędność czasu może być bezpośrednio przełożona na ilość pracy, możliwej do wykonania w tym czasie, a co się z tym wiąże z zyskiem. Każda zaoszczędzona godzina to zysk dla inwestora, a dla firmy instalatorskiej możliwość wy-

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Sucho na basenie

Sławomir Mencel

ABC wentylacji

● Jakie

jest zadanie wentylacji w obiektach basenowych? ● Jak oblicza się źródło zysków wilgoci? ● Jak ograniczyć parowanie?

Głównym zadaniem wentylacji w obiektach basenowych i kąpieliskach jest osuszenie powietrza i usunięcie zysków wilgoci, a ponieważ para jest nasycona chlorem, należy zwrócić uwagę nie tylko na obliczenie ilości wymian, ale też odpowiedni dobór elementów i urządzeń składowych instalacji.

Określenie ilości wymian niezbędnych do usunięcia zysków wilgoci to najważniejsze zadanie przy obliczaniu wentylacji. Główne źródło zysków wilgoci można określić na podstawie szacunkowej metody określonej przez VDI 2088: W = σ * (xs - x), gdzie: W [kg/h] - strumień masy odparowanej wody, σ [kg/(m2 * h)] - współczynnik odparowania: 10 - dla spokojnej wody, 20 - przy

26

umiarkowanym ruchu wody, 30 - przy burzliwym ruchu wody, xs [kg/kg] - zawartość pary wodnej w powietrzu nasyconym o temperaturze wody basenowej, x [kg/kg] - zawartość pary wodnej w powietrzu w hali basenowej.

Ponadto w bilansie zysków wilgoci należy również uwzględnić odparowanie z podłogi, odparowanie z osób użytkujących basen.

Obliczenie ilości powietrza: V = W/(x - xz) * z, gdzie: W [kg/h] - strumień masy odparowanej wody, x [kg/kg] - zawartość pary wodnej w hali basenowej, xz [kg/kg] - zawartość pary wodnej w powietrzu zewnętrznym przy parametrach obliczeniowych, z [kg/m3] - gęstość powietrza zewnętrznego.

Zaleca się stosować do obliczeń następujące wartości: ● maksymalna zawartość pary wodnej w powietrzu hali basenu: 14,3 g/kg,

www.instalator.pl

nr 122015 ●

Ze względu na agresywny charakter pary wodnej częstym problemem projektantów i wykonawców jest wybór materiału, z jakiego powinny być wykonane kanały dystrybucji powietrza. Wybór jest trudny, a stosowane elementy podwójnie ocynkowane lub nierdzewne nie gwarantują „długowieczności”. Dobrą alternatywą są kanały wykonane z płyt prefabrykowanych aluminiowych. Podobnie urządzenia stosowane przy obróbce powietrza basenowego powinny być zabezpieczone przed agresywnym działaniem powietrza.

Najważniejsze cechy central wentylacyjnych: ● zewnętrzne i wewnętrzne blachy osłon są lakierowane, ● elementy wewnętrzne central powinny być wykonane z blachy lakierowanej lub kwasoodpornej, ● wymienniki ciepła epoksydowane, ● obudowa wentylatora malowana, ● w komorach mieszania mogą być zastosowane wanny ociekowe.

Duża porcja energii zawarta w powietrzu basenowym powoduje, że w centralach wentylacyjnych basenowych stosuje się kilkustopniowy odzysk ciepła. Nie każdy jednak rodzaj odzysku można stosować, szczególnie należy unikać wymienników obrotowych.

Dopuszcza się natomiast: ● wymienniki krzyżowe, ● rurki ciepła, ● pompy ciepła.

Dodatkowo zimą, w celu ograniczenia energii potrzebnej do ogrzania powietrza, stosuje się recyrkulację z domieszaniem powietrza zewnętrznego w ilościach higienicznych. Wówczas należy zastosować pompę ciepła lub urządzenie chłodnicze, które pozwoli na osuszenie powietrza do wymaganych parametrów.

Sławomir Mencel

www.instalator.pl

27

ABC wentylacji

zawartość pary wodnej w powietrzu świeżym nie większa niż 9 g/kg (zakłada się, że dopuszczalne jest krótkotrwałe pogorszenie warunków w hali basenowej przez kilka lub kilkanaście dni w roku, gdy zawartość wilgoci w powietrzu zewnętrznym jest większa niż 9 g/kg). Żeby ograniczyć parowanie zaleca się, aby temperatura powietrza w hali była o 2-3°C wyższa od temperatury wodny w basenie.

Obiekty basenowe to miejsca, gdzie człowiek szczególnie odczuwa przepływ powietrza, gdyż wilgotne ciało jest wrażliwe na każdy podmuch, dlatego projektując układy wentylacji w tego typu obiektach, należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiedni rozdział powietrza.

Najlepszym i najczęściej stosowanym sposobem realizacji nawiewu są szyny szczelinowe. Szyny montowane są w posadzkach i zwykle otaczają nieckę basenową, jednocześnie nawiewając powietrze na miejsca, w których może dojść do wykraplania, tj. okna, ściany.

Ilość slotów i wielkość szyn jest dobierana przez projektanta, a powietrze doprowadzone jest najczęściej w przestrzeni technicznej pod basenem. Jeśli takowej przestrzeni nie ma, można stosować nawiew szczelinowy za poziomu sufitu.

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

ABC pomp ciepła

Dolne źródła Popularność gruntowych pomp ciepła związana jest ze stosunkowo wysoką wydajnością urządzeń, niezawodnością rozwiązania i akceptowalną stabilnością uzyskiwanych parametrów cieplnych. Jednocześnie proces uzyskiwania stosownych pozwoleń i koszta z tym związane nie zniechęcają potencjalnych inwestorów.

Dolne źródło pełni fundamentalną rolę w instalacjach gruntowych pomp ciepła (typu solanka-woda), które są najbardziej popularnymi urządzenia na rynku. W tym przypadku grunt stanowi dolne źródło, w którym to ciepło pochodzi głównie od promieniowania słonecznego i, w zdecydowanie mniejszym stopniu, od promieniowania cieplnego wnętrza Ziemi. Solanka oznacza medium robocze o obniżonej temperaturze zamarzania, które utożsamiane jest z wodnym roztworem glikolu. ● Budowa gruntowego DŹ Instalacja dolnego źródła ciepła (DŹ) powinna być wykonana z materiału, który zapewni trwałość, wytrzymałość i szczelność.

Wymagania te nabierają szczególnego znaczenia ze względu na fakt, iż instalacja powinna pracować co najmniej kilka dziesięcioleci, a ewentualne przecieki czy zaczopowania wyłączają układ z użycia (nie ma możliwości jego naprawienia). Jednym z najistotniejszych parametrów jest korozyjność, która jest związana z czynnikiem roboczym oraz materiałem wymiennika. W zastosowaniach gruntowych wymienników ciepła wykorzystuje się najczęściej roztwory glikolu propylenowego (ekologicznego płynu niskokrzepnącego, najlepiej w postaci chłodziw OAT), zaopatrzone w pełen pakiet

28

inhibitorów, przeciwutleniaczy, stabilizatorów oraz dodatków przeciwpiennych. Zastosowanie odpowiedniego czynnika gwarantuje niekorozyjny charakter cieczy roboczej oraz efektywną pracę w zakresie temperatur 4 do 20°C w ciągu długiego okresu czasu. W roli wymienników ciepła - dolnego źródła sprawdzają się materiały niepodatne na oddziaływania chemiczne i mikrobiologiczne, wytrzymałe mechanicznie. Istotne jest również, aby był to materiał jednorodny (unika się sposobności wytworzenia ogniwa galwanicznego), bowiem dla systemów wielomateriałowych zjawisko korozji może być spotęgowane. Materiałem spełniającym powyższe cechy jest polietylen wysokiej gęstości - najlepiej HDPE 100. Pewność zapewnią wyroby bazujące na nowym granulacie (bez domieszek regranulatu). Łączenie elementów instalacji należy przeprowadzić za pomocą najpewniejszego i sprawdzonego połączenia nierozłącznego: zgrzewania kielichowego, elektrooporowego, które wykorzystuje zjawisko polifuzji termicznej.

System dolnego źródła składa się z elementów pełniących specyficzne funkcje w układzie DŹ: - układu do napełniania, odpowietrzania i zabezpieczenia ciśnieniowego, - elementów przepustowych, - rur dobiegowych, - rozdzielacza, - rur rozprowadzających, - wymienników (poziomych lub pionowych). ● Funkcje elementów DŹ - Układ do napełniania, odpowietrzania i zabezpieczania ciśnieniowego - każda

www.instalator.pl

nr 122015

www.instalator.pl

ciepła, wielkością dolnego źródła ciepła i preferencjami użytkownika/instalatora.

Szafki stosuje się dla małych instalacji, które realizuje się razem z budową budynku. Mogą być umieszczane na zewnątrz, jak i wewnątrz budynku. Umieszczenie szafki wewnątrz budynku powoduje konieczność zastosowania większej ilości przejść pod budynkiem (w przypadku innych rozwiązań występuje tylko jedna para: przewód zasilający i powrotny). Dla większych instalacji oraz w przypadku budowy dolnego źródła ciepła „doklejonego do istniejącego budynku” stosuje się umieszczanie rozdzielacza w gruncie w tzw. studni kolektorowej. Rozdzielacze umieszczane są trwale w szafkach lub studniach kolektorowych i jako gotowe elementy, po stosownych próbach, przywożone są na plac budowy. Wyjścia sekcji kolektora umieszczone są parami (zasilenie, powrót). Wewnątrz układ hydrauliczny rozdzielacza kompensowany może być poprzez zastosowanie kolan. Dla studni zawory na rurach dobiegowych oraz sekcjach kolektora zapewniają odcięcie każdego obiegu indywidualnie.

Rotametry umieszczone na powrocie DŹ (cieplejszy czynnik) zapewniają ciągły, bezpośredni odczyt, całkowite odcięcie oraz regulację przepływającego czynnika.

Studnie kolektorowe charakteryzują się kompaktową obudową, odpowiednią wytrzymałością i relatywnie niską wagą. Istnieje możliwość posadowienia studni w warunkach podmokłych, jak i w pasie drogowym, dzięki dodatkowym systemowym elementom wyposażenia, takim jak: płyta odciążająca, właz żeliwny, nadstawka, kaptur uszczelniający, itp.). W największych studniach kolektorowych spotyka się podesty ułatwiające serwis. dr inż. Krystian Kurowski

29

ABC pomp ciepła

instalacja dolnego źródła musi być zaopatrzona w odpowiednie układy, które umożliwią napełnianie i uzupełnianie instalacji, ciągłe odpowietrzanie, usuwanie zanieczyszczeń stałych oraz zabezpieczenie przed wzrostem ciśnienia w układzie (w postaci naczynia przeponowego i zaworu bezpieczeństwa). Często są to oddzielne układy umieszczane w pomieszczeniu maszynowni, wykonywane przez instalatorów. Na rynku można spotkać również rozwiązania kompaktowe w postaci multibloku, które umożliwiają kompleksowe wykonywanie pomocniczych i zabezpieczających zadań.

- Elementy przepustowe zapewniają szczelne, trwałe, termiczne i odporne na działanie gruntu i wody przejście. Spełnienie tych wszystkich warunków nie jest sprawą prostą. Tylko najlepsze rozwiązania na rynku są w stanie sprostać powyższym warunkom. Ciekawym rozwiązaniem jest rura współśrodkowa, między którą znajduje się ocieplenie (nie ma możliwości uszkodzenia lub nasiąknięcia wilgocią izolacji), a na wierzchu - materiał uszczelniający w postaci taśmy bentonitowo-kauczukowej (oddziałuje dynamicznie na zmianę wilgoci w przegrodzie).

- Rury dobiegowe są to przewody łączące studnię kolektorową z pompą ciepła, odpowiednio większej średnicy w stosunku do elementów wymiennika.

- Rozdzielacz ma za zadanie podzielić układ dolnego źródła na obiegi. Realizowane jest to w postaci dwóch belek (zasilającej i powrotnej), zaopatrzonych na każdym obiegu w rotametry i zawory.

Rozdzielacze umieszczane są w szafkach lub studniach. Rodzaj obudowy rozdzielacza uzależniony jest od umiejscowienia (nad czy pod ziemią), co związane jest z etapem budowy i momentem podjęcia decyzji o zamontowaniu gruntowej pompy

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Obraz ciepła (1) ●

Włodzimierz Adamczewski

ABC ogrzewania

●W

jakim celu przeprowadza się badania termowizyjne w budynkach? ● Na czym polega „świecenie” temperaturowe obiektów?

Termowizja to ogół zagadnień związanych z uzyskaniem obrazów cieplnych, czyli wizualizacją pola temperaturowego obiektu.

Obiekty, które oglądamy w świetle widzialnym, widzimy dzięki odbiciu światła słonecznego lub promieniowania innych źródeł światła, natomiast obiekty, które widzimy dzięki termowizji, świecą same, czyli są źródłem promieniowania wykorzystanego przez aparaturę termowizyjną.

Dzieje się tak, ponieważ „każde ciało o temperaturze wyższej od zera bezwzględnego wypromieniowuje energię w postaci promieniowania temperaturowego” (klasyczny cytat z podręczników). Związane jest to ze wzbudzeniem atomów spowodowanym przez ich ruch cieplny. „Świecenie” temperaturowe ciał odbywa się w podczerwieni o tym mniejszej długości fali, im wyższa jest temperatura ciała, np.:

30

dla ciał o temperaturze 20ºC (ok. 300 K) max. promieniowania przypada na ok. 10 μm; ● dla ciał o temperaturze 600ºC (ok.

900 K) jest to ok. 3 μm (część energii wypromieniowana jest w czerwonym świetle widzialnym); ● dla ciał o temperaturze 6000 K (Słońce) max. promieniowania przypada na 0,5 μm (światło widzialne 0,4-0,8 μm).

Detekcja kamer termowizyjnych odbywa się w podczerwieni 7-15 μm ze względu na własności transmisyjne powietrza, własności emisyjne ciał i ich najczęściej spotykaną temperaturę od -20 do +1000ºC. Zapotrzebowanie na energię cieplną do ogrzania budynków i przygotowania ciepłej wody użytkowej stanowi jeden z największych składników bilansu energetycznego Polski i wynosi ok. 35%. Świadczy to o wadze problemu ochrony cieplnej, a więc właściwej izolacji cieplnej budynków. Stare budynki, zwłaszcza z lat 60., to modelowe przykłady wad. W takich budynkach trudno wyobrazić sobie prawidłowo wykonany audyt energetyczny bez rozpoznania pola cieplnego przy użyciu termowizji. Jak zaprojektować i wykonać termomodernizację, mając tylko punktową lub dokumentacyjną wiedzę o najistotniejszym składniku ochrony cieplnej - ścianie?

Badania termowizyjne budynków mogą odbywać się wyłącznie w okresie grzewczym, przy określonej różnicy temperatur wnętrze-zewnętrze. Pozwalają one wykryć mostki i anomalie termiczne, ocenić jakość izolacji, szczelność stolarki okiennej i drzwiowej, wskazać miejsca przedmuchów powietrza z

www.instalator.pl

nr 122015

ze względu na dużą bezwładność cieplną ścian, jest ważnym parametrem interpretacji uzyskanych termogramów. Chodzi tu o stan nasłonecznienia, opadów, przebieg temperatury powietrza w funkcji czasu, kierunek i prędkość wiatru, a w dalszej kolejności wilgotność, występowanie mgły i inne. Badania budynków odbywają się w nocy, w stabilnych warunkach środowiskowych i polegają na rejestracji nieruchomych termogramów całej powierzchni ścian. Niezbędna jest dostępność optyczna każdej ściany i możliwość obserwacji z kilkunastu do stu kilkudziesięciu metrów (aparatura standardowo dysponuje obiektywami o horyzontalnym kącie widzenia ok. 25º).

Uwaga! Rozpowszechniona technologia ścian warstwowych niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwo. W takiej ścianie łatwo o sytuację, w której nie są zrównoważone, ani chwilowo, ani sumarycznie, strumienie ciepła wnikające w ścianę i emitowane z niej na zewnątrz ze względu na konwekcyjne przepływy powietrza między warstwami. Termowizja jest metodą jakościową, gdzie interpretacja obrazu jest oparta na porównaniach z obrazami „normalnie” (to jest „zwykle” czy „najczęściej”) występującymi.

Nawet tytuł jedynej normy o zastosowaniu termowizji w budownictwie, PN/EN 13187, brzmi: „Właściwości cieplne budynków Jakościowa detekcja wad cieplnych…”. Nakłada to na wykonawcę badań (do czasu uzyskania doświadczenia) obowiązek wykonywania badań w porównywalnych warunkach, aby jedynym źródłem zmian był obiekt, a nie pozostałe parametry wpływające na interpretację.

W kolejnym odcinku omówione zostaną elementy podlegające badaniom termowizyjnym.

Włodzimierz Adamczewski

www.instalator.pl

31

ABC ogrzewania

zewnątrz, ocenić wielkość strat ciepła przez dachy, wskazać miejsca zawilgocone itp.

Zarówno projektanci, jak i wykonawcy częściej powinni zapoznawać się z wynikami prac ekip termograficznych - nic tak nie przemawia do wyobraźni jak termogram, na którym jak na dłoni widoczne są błędy projektowe i budowlane. Część z nich jest nie do uniknięcia przy przyjętej technologii budowlanej. Projektant, widząc błędy, może wybrać w przyszłości inne rozwiązanie. Podobnie z docieplaniem - kontrola termograficzna po wykonaniu prac termomodernizacyjnych, wykonywanych również w różnych technologiach, pozwoli na rozpoznanie „słabych punktów” każdej z nich i uniknięcie błędów w przyszłości.

Celem badań termograficznych budynków jest rozpoznanie stanu izolacyjności cieplnej ścian osłonowych i innych istotnych składników przegród. Cel ten osiągany jest dzięki termowizyjnemu określeniu pola temperatury na powierzchni zewnętrznej ścian i korelacji tego pola z konstrukcją ściany i warunkami środowiskowymi. Historia ostatnich kilku-kilkunastu godzin,

ABC Magazynu Instalatora

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

Pleśń w łazience

ABC instalacji sanitarnych

Bartosz Polaczyk ● Jakie

materiały należy stosować w łazienkach, aby zapobiec rozwojowi glonów i grzybów? ● Jak mostki termiczne wpływają na rozwój tych organizmów?

Agresja biologiczna to infekcja materiałów budowlanych przez glony, algi oraz grzyby pleśniowe. Jej wizualnym objawem jest pojawianie się ciemnego nalotu. Glony i grzyby to najstarsze organizmy żyjące na Ziemi, istnieją na naszej planecie dzięki szybkim zdolnościom do adaptacji i, jak widać gołym okiem (wystarczy się dobrze rozejrzeć), występują praktycznie na każdym podłożu: drewnianym, kamiennym czy ceramicznym. Są one niewidoczne dla naszego oka, unoszą się w powietrzu tak samo jak kurz i tak samo jak on osadzają się na powierzchni elementów budowli, jeśli trafią na sprzyjające warunki do rozrostu, wtedy zaczyna się ich szybki rozrost.

Do życia potrzebują dużo wilgoci, a więc

32

najczęściej rozwijają się w chłodnych latach z dużą ilością opadów (na zewnątrz budynków). Wewnątrz budynków sprzyja im stale podwyższona wilgotność, występująca w niewietrzonych pomieszczeniach. Bardzo ważny jest rodzaj materiału budowlanego, a właściwie niektóre surowce, z których są produkowane (materiały o pH neutralnym są bardziej podatne na działanie grzybów i glonów) i na które padną zarodniki.

Mając to na uwadze, najlepiej, żeby w łazienkach, kuchniach były wykorzystywane materiały wysoce odporne na działanie mikroorganizmów, np. w pomieszczeniach mokrych tynki cementowo-wapienne. Tynki te często mają wytrzymałość dużo wyższą niż tynki gipsowe. Produkty te są wodo- i mrozoodporne, czyli niegroźna im jest podwyższona wilgotność, jaka występuje w tych pomieszczeniach. Dodatkowo cement i wapno to spoiwa, które po zmieszaniu z wodą mają podwyższone pH, a takie środowisko jest niesprzyjające do rozrostu alg, glonów, grzybów. Tynki gipsowe, choć łatwiejsze i szybsze w wykonaniu niż cementowo-wapienne, niestety nie są wodoi mrozoodporne. Oznacza to, że raczej nie nadają się do pomieszczeń mokrych, choć w pewnych warunkach pozwalają na bezawaryjne działanie (gips to główny składniki tych wyrobów, jest on higroskopijny, to znaczy posiada zdolność wchłaniania wody, co sprzyja jego niszczeniu). Warunki te to przede wszystkim odpowiedni poziom wilgotności: < 70%. Tynk gipsowy jest odporny na chwilowe (kilkanaście minut, godzina lub dwie) działanie podwyższonej wilgotności, ale nie na stale podwyższoną, stąd

www.instalator.pl

nr 122015

www.instalator.pl

Niestety (tyczy się to tylko zdolności przenikania pary wodnej, a nie izolacyjności termicznej) w większości przypadków domy są ocieplane materiałem termoizolacyjnym, który utrudnia przenikanie pary wodnej na zewnątrz, stąd wilgoć, para uciekają do wnętrza pomieszczeń. Jeśli dodatkowo mieszkanie ma słabą wentylację, nie jest okresowo wietrzone, problem gotowy. Pleśń może pojawiać się w innych miejscach niż wcześniej wymienione. Z reguły są to miejsca, gdzie nie ma cyrkulacji powietrza, w skrajnych przypadkach np. za meblami!

Dużo pisano o wentylacji i wietrzeniu pomieszczeń. To bardzo ważne, nie można szczelnie zakrywać kratek wentylacyjnych, w ogóle nie używać mikrowentylacji w oknach. Bez tego, niestety, problem będzie się pojawiać cyklicznie. W przypadku nowych bloków deweloperzy czasem przekazują mieszkańcom instrukcję użytkowania mieszkania, gdzie wyraźnie opisane są czynności, jakie powinien dopełnić lokator, aby tego przykrego zjawiska nie było. Najważniejsze w walce to sprawdzenie przyczyny pojawiania się pleśni. W niektórych przypadkach jest ona całkiem wyraźna, np. zalanie mieszkania, uszkodzona rura ściekowa czy też spadowa z odwodnienia dachu, mostek termiczny. Długo utrzymująca się woda w niektórych materiałach powoduje rozrost grzybów pleśniowych. Zwróćmy też uwagę na ukryte niespodzianki w mieszkaniach, szczególnie tych starszych z lat 80., 70., którymi mogą być np. płyty paździerzowe, przykryte warstwami jastrychów, wylewek, które kiedyś stosowano jako izolację akustyczną. Jest to materiał drewnopochodny, który nasiąknie wodą i zwiększy swoją objętość, podnosząc wszystkie znajdujące się nad nim warstwy. Niestety płyta taka nie wraca do swoich początkowych wymiarów, powodując nieodwracalne uszko-

33

ABC instalacji sanitarnych

w łazienkach czy kuchniach powinno się szczególną uwagę zwracać na dobrze działającą wentylację i wietrzenie pomieszczenia, np. po kąpieli. Takie same uwagi tyczą się także ewentualnych gładzi, które mają takie same właściwości jak tynki. Na rynku są dostępne gładzie cementowe wodo- i mrozoodporne, także pod szlifowanie, które pozbawione są wady gładzi gipsowych braku wodoodporności.

Materiał to jedna sprawa, druga to mostki termiczne, które mają wpływ na skraplanie się wody na powierzchni ściany. Tam najczęściej widać ślady pleśni i bardzo często na rozwój organizmów nie ma wpływu rodzaj produktu, z którego zostały wykonane tynki i gładzie, te najlepsze też nie pomogą. Najczęściej mostek termiczny występuje w narożnikach pomieszczeń, w okolicach ościeży okiennych, pod oknami (stare budownictwo), w miejscu nadproży betonowych, czy też betonowej płycie balkonowej.

W nowych mieszkaniach i domach problem jest trochę inny. W każdym pomieszczeniu jest zwiększona wilgotność ze względu na występowanie dużej ilości wody technologicznej użytej do budowy domu (woda zarobowa używana jest do zapraw murarskich, tynków, jastrychów, wylewek).

Woda ta musi być oddana na zewnątrz.

ABC Magazynu Instalatora

ABC instalacji sanitarnych

ABC Magazynu Instalatora

nr 122015

dzenia. Bardzo często jest to bomba z opóźnionym zapłonem, ujawniająca swoją obecność kilka dni po zawilgoceniu i zalaniu.

Może być ona dodatkowo przyczyną rozrostu mikroorganizmów, czego objawem może być przykry zapach.

Po ustaleniu przyczyny można wykonać kilka czynności w zależności od skali infekcji. Pamiętajmy, żeby działać jak najszybciej i nie odkładać tego na potem. Na początku najczęściej wystarczy tylko przeczyszczenie takiego miejsca odpowiednim detergentem, np. dostępnymi w domu środkami, takimi jak wybielacz (dużo aktywnych środków na bazie chloru), środki do dezynfekcji sanitariatów (te dodatkowo są „uzbrojone” w środki powierzchniowo czynne). Wystarczy preparat nanieść na zainfekowaną powierzchnię i wyszorować.

Jeśli problem jest w większej skali, najlepiej dodatkowo usunąć zapleśniałą powierzchnię (najczęściej jest to tynk, gładź). Następnie odkryte miejsce należy zdezynfekować.

Do dezynfekcji możemy użyć środki wymienione wcześniej lub inne specjalistyczne preparaty, np. do usuwania pleśni, grzybów, które w takim przypadku polecam. Są one przetestowane w tym kierunku i zwykle jest to ich podstawowa funkcja, a nie kolejna możliwa. Środki takie najczęściej pozostawia w się na dezynfekowanej powierzchni na odpowiedni czas działania, po którym jest pewność dezaktywowania możliwych pozostałych mikroorganizmów.

Po tym czasie środek należy zmyć, a po wyschnięciu powierzchnia jest gotowa do dokończenia naprawy, czyli uzupełnienia ubytku tynkiem i szpachlą, oraz pomalo-

wania. Niektóre dostępne środki można dodatkowo dodać do produktu, przez co wzmacnia się efekt uodpornienia na czynniki agresywne.

Na rozwój mikroorganizmów może mieć wpływ nie tylko stale utrzymująca się podwyższona wilgotność, ale także brak dbałości o stan sanitarny i o higienę pewnych miejsc.

Powinno się regularnie czyścić środkami odkażającymi miejsca, gdzie zbiera się woda, np. załamania powierzchni pionowych i poziomych przy brodzikach, wannach, umywalkach. W tych miejscach najczęściej widać czarniejący silikon czy nawet fugę.

Niejednokrotnie przyczyna tkwi w nieodpowiednim produkcie do uszczelnienia np. silikonie nieodpornym na działanie biologicznie aktywnego środowiska. Przyczyną, oprócz braku regularnego czyszczenia, może być także brak dbałości o wykonanie równej spoiny silikonowej, bez zmarszczeń, zagłębień, w których to zbiera się woda czy brud. Miejsca takie są trudne do czyszczenia, a brud, niestety, jest powodem dalszego zagrzybienia spoiny silikonowej. Spoinę taką najlepiej usunąć, miejsce zdezynfekować, a następnie wykonać na nowo. Silikon usuwa się mechanicznie nożykiem. Pozostałe resztki, których mechanicznie z różnych powodów nie da się „wyciąć”, można usunąć specjalnymi środkami, które nakłada się na powierzchnię silikonu, następnie czeka określony czas, zależny od wielkości zabrudzeń, po którym następuje zmiękczenie silikonu, co ułatwia oczyszczenie mechaniczne.

Bartosz Polaczyk

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora 34

www.instalator.pl

nr 122015

ABC Magazynu Instalatora

Szkolenia dla projektantów, wykonawców i instalatorów z zakresu doboru armatury oraz równoważenia hydraulicznego instalacji grzewczych, chłodniczych i wody użytkowej. Zgłoszenia prosimy kierować na adres mailowy: joanna.pienkowska@oventrop.pl lub telefonicznie: 502 696 035.

Szkolenia oraz warsztaty praktyczne Junkers prowadzone są w Centrach Szkoleniowych w Warszawie i Poznaniu oraz w Regionalnych Centrach Serwisowych Junkers w Krakowie, Opolu, Rzeszowie, Kielcach, Gdańsku, Olsztynie i Lublinie. Szkolenia autoryzacyjne są organizowane dla firm handlowych, instalacyjnych, serwisowych oraz projektowych. Szczegółowy terminarz: www.szkolenia-junkers.pl/szkolenia.htm

Zapraszamy na 1 dniowe szkolenie Nowatech lub 2 dniowe UDT dla zgrzewaczy z zakresu budowy i użytkowania rurociągów z poliolefin (polietylenu, polipropylenu) przy zastosowaniu technologii łączenia metodą zgrzewania doczołowego i elektrooporowego. Termin: 21-22.01.2016 r. Miejsce: Wadowice.

Kontakt: marketing@nowatech.com.pl, tel. 608 411 044.

Szkolenia oraz warsztaty praktyczne prowadzone są w czterech Centrach Szkoleniowych Buderus w: Warszawie, Tarnowie Podgórnym, Czeladzi i Gdańsku. W każdej chwili można zapisać się na szkolenie u lokalnego doradcy techniczno-handlowego. Szczegóły na: www.buderus.pl/o-nas/szkolenia/ Firma Pentair Thermal Management Polska Sp. z o.o. prowadzi bezpłatne szkolenia dla autoryzowanych instalatorów Raychem z zakresu ogrzewania podłogowego oraz instalacji grzewczych do ochrony dachów i rynien w warunkach zimowych. Zdobycie „Certyfikatu PRO Raychem” upoważnia do udzielania przedłużonej gwarancji producenta. Kontakt: 800 800 114, www.ciepla-podloga.pl

www.instalator.pl

35

Szkolenia

Tematyka: systemy ogrzewania podłogowego, regulacja hydrauliczna i podpionowa, ogrzewanie ścienne, termostatyka, projektowanie instalacji w budynkach wysokościowych, kotłownie na biomasę.

Kontakt: centrala@herz.com.pl, tel. 12 289 02 20. Prosimy o potwierdzenie uczestnictwa.