Poradnik ABC 6-7/2015 by Magazyn Instalatora

2015

● Zawory

grzejnikowe ● Wentylatory ● Głowice termostatyczne ● Gięcie rur ● Ogrzewacze wody ● Systemy VAV ● Ogrzewanie podłogowe ● Szkolenia

nr 6/72015

Spis treści Pobudzone grzejniki - 4 Giacomini - 6 Comap - 7 Oventrop - 8 Danfoss - 10 ESBE - 12

Spis treści

Odporne wentylatory - 14 Sterownik CRD100 - 16 Rozruch podłogówki - 18 Zysk z wymiany - 22 Tłuste ścieki - 24 Rura na zakręcie - 26 Podgrzew wody - 28 Lutowanie metali - 30 Chłodzenie strefami - 32

ISSN 1505 - 8336

Szkolenia - 35

nakład: 11 015 egzemplarzy

Praktyczny dodatek „Magazynu Instalatora“

Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski kom. +48 501 67 49 70, (redakcja-mi@instalator.pl) Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Ilustracje: Robert Bąk Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

www.instalator.pl

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Pobudzone grzejniki

ABC armatury grzejnikowej

Wło dzi mierz Gu zik ● Jak

określa się moc grzejnika? ● Dlaczego trzeba znać charakterystykę hydrauliczną grzejnika? ● Czy do grzejnika można podłączyć dowolny zawór termostatyczny?

Grzejnik, jako element centralnego ogrzewania wodnego, wymaga prawidłowego uruchomienia oraz wygodnej regulacji temperatury pomieszczenia. Ilość dostarczanego przez niego ciepła może odbywać się w funkcji zmiany temperatury lub bardziej popularnej funkcji zmiany natężenia przepływu wody. Jest to tak zwana regulacja termostatyczna, ponieważ woda dopływająca do grzejnika zawsze ma taką samą temperaturę. W związku z tym jego moc określa się przy założonych temperaturach: zasilania, powrotu oraz otoczenia. Analizując wzór na ilość ciepła: Q = cw * q * ∆t, gdzie: cw - ciepło właściwe [J/(kg * K)],

q - strumień masy (kg/s), ∆t - zmiana temperatury (K), Q - ilość ciepła (W), widać, jak łączą się ze sobą: przepływ i temperatura z mocą grzewczą. Wiedząc, ile potrzeba ciepła i jaka jest zmiana temperatur wody, można obliczeniowo ustalić, ile trzeba „przelać” wody przez grzejnik. Niezbędna jest wówczas charakterystyka hydrauliczna grzejnika wiążąca ze sobą przepływ ze stratami ciśnienia. Określenie niezbędnego przepływu jest ważne, dlatego że medium zbyt szybko krążące wewnątrz instalacji wydaje nieprzyjemne dźwięki, opisywane jako szumy lub gwizdy. Taką samą charakterystykę hydrauliczną posiadają termostatyczne zawory grzejnikowe. To one odpowiadają za ilość dopływającej ciepłej wody. Zawór działa tylko jako ogranicznik i sam z siebie nie zmienia temperatury wody. Z zaworem termostatycznym wiąże się jeszcze jedno ważne zagadnienie, tzw. kryzowanie. Ilość wody wpływającej do grzejnika przy całkowicie otwartym zaworze można zmieniać. W tym celu reguluje się pole przekroju otworu wypływowego z zaworu. To właśnie tzw. kryza. Kiedyś robiło się to, wstawiając właściwą zwężkę w odcinek rury stalowej. Obecnie cała operacja odbywa się na zaworze termostatycznym. Producenci stosują regulację skokową otworkową lub płynną szczelinową. Do wykonania tej czynności może być niezbędne użycie specjalnego klucza, niekiedy wystarczą zręczne palce. Zawory termostatyczne dzielą się na uniwersalne przeznaczone do przyłączy ½'' lub dedykowane wkładki przeznaczone do

www.instalator.pl

nr 6/72015

Wło dzi mierz Gu zik Fot. Viessmann.

j...

więce

www.instalator.pl

rozwiązaniem są zawory krzyżowe dopasowujące kolejność zasilania i powrotu do wymagań grzejnika. Zdarza się potrzeba zastosowania modułów podłączeniowych z wzajemnie obracanymi zaworkami. Staranność wykonania podłączeń w grzejnikach ogranicza jednak ich stosowanie do minimum. Kolejną ewolucją wprowadzoną do sprzedaży jest wariant z regulacją termostatyczną przepływu. Wszystkie zawory grzejnikowe można kupić w wykończeniu niklowanym lub dekoracyjnym. Wygląd ma duże znaczenie, ponieważ w większości wypadków korpusy zaworów są świetnie widoczne, a grzejniki mogą być bardzo efektowne i kolorowe. Montaż zaworów powinien być wykonany nie tylko szczelnie, ale również estetycznie. Warto stosować nowoczesne środki uszczelniające, które gwarantują właściwą trwałość i estetykę. Rosnące koszty energii wymuszają coraz dokładniejsze gospodarowanie ciepłem. Zwykła głowica termostatyczna już nie wystarcza. Potrzebne stają się regulatory grzejnikowe programowane. Zamontowana elektronika i zasilanie bateryjne umożliwiają zaprogramowanie stref czasowych i temperatury, jakie mają być utrzymywane. Najbardziej zaawansowana automatyka grzejnikowa utrzymuje zaprogramowaną temperaturę, zmienia ją wraz ze zmianą aktywności użytkowników oraz umożliwia współpracę regulacji z inteligentnym systemem zarządzania stanem budynku (BMS).

ABC armatury grzejnikowej

konkretnych marek grzejników. Uniwersalne, co wynika z nazwy, nie są związane z konkretnym rodzajem grzejnika, jedyne ograniczenie to maksymalny dozwolony przepływ wody. Wkładki zaworowe są fabrycznie wkręcone w gniazdo, przeważnie niezamienne i często wyregulowane. Urządzeniem sterującym pracą zaworu jest głowica termostatyczna. Zamknięta w stalowym mieszku substancja reaguje na zmianę temperatury otaczającego ją powietrza. Ochłodzenie substancji powoduje jej skurczenie, a podniesienie temperatury zwiększa jej objętość. Rodzaj użytej substancji odpowiada za szybkość i precyzję reakcji. Mieszek regulacyjny może znajdować się wewnątrz pokrętła osadzonego na korpusie zaworu termostatycznego lub być niezależny i połączony z pokrętłem za pomocą stalowej elastycznej kapilary. Za właściwą współpracę zaworu (charakterystyka sprężyny) oraz skoku i siły nacisku trzpienia mieszka regulacyjnego odpowiada typ połączenia. Na rynku funkcjonują połączenia gwintowane oraz na tzw. zacisk. Proponowane adaptery połączeniowe nie zawsze gwarantują dobrą współpracę, ale zawsze umożliwiają dwa stany pracy: otwarte i zamknięte. Grzejnik poza zasilaniem potrzebuje także zaworu powrotnego. Zawór taki zwykle towarzyszy w komplecie termostatycznemu. Umożliwia zamknięcie przepływu wody, czasami wyposażony jest również w funkcję jej spustu. Dużym wzięciem cieszą się zawory podłączeniowe modułowe zwane podwójnymi. Najprostsze są wyposażone w możliwość zamknięcia przepływu, a bogatsze łączą zasilanie i powrót oraz umożliwiają spuszczenie wody. Ciekawym

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ABC armatury grzejnikowej

Giacomini Firma Giacomini - wiodący producent mosiężnej armatury instalacyjnej - w swojej ofercie posiada szeroką gamę produktów wyposażenia każdego typu grzejnika i systemu jedno- lub dwururowego. Armatura grzejnikowa i osprzęt grzejników zajmuje obszerny rozdział szerokiego asortymentu produktów Giacomini. Wykonane z mosiądzu podejścia do grzejników dolnozasilanych charakteryzuje wysoka estetyka wykonania oraz sprawdzone rozwiązania techniczne. Podejście od strony przyłącza do grzejnika zakończone jest stożkami, natomiast od strony zasilania instalacji gwintami eurocono.

Zastosowane w podejściach wewnętrzne zawory odcinające umieszczone pod estetyczną chromowaną zaślepką mają dodatko-

wo możliwość równoważenia przepływu w grzejniku lub opróżnienia instalacji. Z szerokiej gamy głowic termostatycznych proponujemy rozwiązania zgodne ze światowymi trendami energetycznymi. Głowice termostatyczne posiadają certyfikat TEEL z klasyfikacją efektywności A. Na szczególną uwagę zasługuje niskoinercyjna głowica R468, której współczynnik precyzji VT jest wiodący pośród innych rozwiązań dostępnych na rynku. Numeracja nastaw głowicy w alfabecie Braille’a umożliwia obsługę osobom niewidomym. Maksymalne ciśnienie pracy w połączeniu z zaworami termostatycznymi Giacomini wynosi 10 barów. Zawory grzejnikowe termostatyczne lub ręczne wyróżnia samouszczelniające zakończenie TG z szeroką stożkową gumą (szczególnie doceniane przy montażu zaworów do grzejników łazienkowych). Zawory posiadają opatentowane półśrubunki z wciśniętym teflonem, które gwarantują szczelność w całym cyklu eksploatacji zaworu. Dostępne zawory kątowe, proste, osiowe, trzyosiowe i ozdobne mają możliwość podłączenia na gwint wewnętrzny lub bezpośrednio na złączki skręcane eurocono. Zawory grzejnikowe ręczne oprócz powyższych zalet posiadają dławicę. Sła wo mir Grze sik

ekspert Sławomir Grzesik Giacomini Sp. z o.o. www.giacomini.com

☎ 539 941 000 @

slawomir.grzesik@giacomini.com

www.instalator.pl

nr 6/72015

ABC Magazynu Instalatora

Comap malna siła nacisku wynosi 4 kg, a zakres temperatur wynosi 5-29°C. - Zestawy termostatyczne Design kątowe i proste mają następujące parametry: Kv = 0,040-1,270, K vs = 0,040-1,205, gwint głów ny: M30x1,5, łączenie rury: męskie 3/4'', łączenie grzejnika: 1/2''. - Z kolei zestaw termostatyczny Design odwrócony ma następujące parametry: Kv = 0,060-0,570, Kvs = 0,080-0,990, gwint główny: M30x1,5, łączenie rury: męskie 3/4'', łączenie grzejnika: 1/2''. ● Seria Gama Pro Głowice termostatyczne z tej serii posiadają gwint mocujący M28x1,5 i M30x1,5. Maksymalna siła nacisku wynosi od 2 do 4 kg, a zakres temperatur 5-29°C. Nowością jest ręczne pokrętło do zaworów termostatycznych, kompatybilne z rozdzielaczami do ogrzewania podłogowego Comap. Seria Pro to również zestawy regulacyjne proste i kątowe, zawierające zawór odcinający i ręczny. Ar tur Gra bow ski

ekspert Artur Grabowski Comap Polska Sp.z o.o. www.comap.pl

www.instalator.pl

22 679 00 25 ☎ tel. kom. 501 106 390 @ agrabowski@comap.pl

ABC armatury grzejnikowej

Od blisko 20 lat kolejne generacje głowic Senso wyróżniają się swoją niezawodnością, precyzją działania oraz ponadczasową estetyką. Wbudowany czujnik cieczowy i specjalnie zaprojektowane otwory wentylacyjne powodują, że głowica ta pod względem sprawności działania jest jedną z najlepszych na rynku. Posiada ona zabezpieczenie przed niepowołaną manipulacją dzięki kompaktowej konstrukcji blokady nastawy i pierścienia zabezpieczającego. Podstawowy model wykonany jest w kolorze białym, ale posiada szeroką gamę kolorystyczną zestawów pierścieni ozdobnych. Gama M28 jest kompatybilna ze wszystkimi dotychczasowymi zaworami Comap. Firma Comap posiada w swojej ofercie również zawory i głowice ozdobne dedykowane do grzejników dekoracyjnych. Produkty te cechuje elegancja i niezrównana jakość. ● Seria Gama Design - Głowica termostatyczna z czujnikiem cieczowym Sensitive wykonana jest z gwintem M30x1,5. Maksy-

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ABC armatury grzejnikowej

Oventrop Jednym z głównych przejawów kryzysu na rynku materiałów instalacyjnych jest wzrost znaczenia argumentu cena-marża kosztem argumentu jakość-technika. Drodzy instalatorzy - nie idźcie tą drogą! Na renomę pracuje się latami, utracić można ją błyskawicznie. Uwzględniając wszystkie okoliczności, spróbujcie dostarczyć klientowi towar najlepszy z możliwych, nawet jeżeli nie zarobicie na nim teraz tyle, ile zarabialiście dwa lata temu. Dzięki temu uchronicie w czasach kryzysu coś, co pozwoli Wam w przyszłości odrobić z nawiązką uszczerbek na aktualnych dochodach - opinię firmy oferującej produkt i usługę na najwyższym poziomie. O jakość usługi zadbać musicie sami, odpowiedni produkt możecie kupić np. od firmy Oventrop. Dlaczego Oventrop? Zachęcam wszystkich do wykonania prostej próby. Proszę o sprawdzenie i porównanie funkcjonalności termostatów zamontowanych np. 10 lat temu. W ramach testu proszę o sprawdzenie: ● jak trzyma się termostat na zaworze lub grzejniku, ● jak obraca się pokrętło, ● jak wyglądają powierzchnie elementów. Niezależnie od okoliczności jestem całkowicie spokojny o wynik, bo takich testów przeprowadziłem dziesiątki. Termostat Oventrop trzyma się pewnie, obraca bez skrzypienia z lekkim, równomiernym

oporem (co umożliwia precyzyjną regulację), nie ugina się pod palcami i jest kompletny. Zapewniam, że reguluje równie precyzyjnie jak nowy. I nawet jeśli ząb czasu wpłynął na jego wygląd - nie traci nic ze swoich wartości użytkowych. Jest od swoich konkurentów masywniejszy i wyraźnie cięższy, ale dzięki temu doskonale radzi sobie w długim okresie eksploatacji, nawet w najtrudniejszych warunkach. Zawory termostatyczne Oventrop są przyjazne w montażu i eksploatacji. Ich wzornictwo wykazuje konieczną równowagę między estetyką i funkcjonalnością, zaś parametry techniczne znacznie przekraczają te wymagane przez normy. Podstawowe elementy, z których składa się wyrób gotowy, powstają w zakładach należących do firmy i są objęte ścisłym reżimem jakościowym, poświadczonym certyfikatem DIN ISO 9001. Obejmuje on wszystkie etapy „życia” produktu od jego projektu poprzez wdrożenie, produkcję, kontrolę jakości, sprzedaż i serwis po jego zamontowaniu. Zawory termostatyczne Oventrop są przystosowane konstrukcyjnie do współpracy z termostatem cieczowym. Ciecz jako medium o słabej ściśliwości wytwarza przy wzroście objętości (wskutek rosnącej temperatury) dużą siłę nacisku na trzpień i grzybek zaworu. Silny termostat pozwala na użycie w zaworze silnej sprężyny powrotnej odpowiedzialnej za otwieranie go,

www.instalator.pl

nr 6/72015

worów oferuje do nich urządzenia służące wymianie wkładki zaworu bez konieczności zatrzymywania instalacji i jej opróżniania. Warto wspomnieć, że pomysł tego urządzenia powstał na biurkach konstruktorów naszej firmy. Utrata szczelności zamknięcia zaworu może być wywołana przyczynami leżącymi zarówno po stronie grzybka, jak i gniazda. Dlatego w zaworach firmy Oventrop obydwa te elementy są zintegrowane we wkładce zaworowej. Zastosowanie urządzenia do demontażu wkładki (w katalogu Oventrop zwanego Demoblokiem) pozwala na usunięcie wszelkich problemów ze szczelnością zamknięcia. Spotykane na rynku w niektórych zaworach rozwiązanie polegające na wytoczeniu gniazda w korpusie zaworu powoduje w przypadku uszkodzenia lub zanieczyszczenia gniazda konieczność demontażu całego zaworu. Przedstawione powyżej argumenty to tylko fragment listy zalet. Znają je dobrze miliony zadowolonych użytkowników instalacji, w których zamontowano zawory termostatyczne Oventrop. Znaczna ich część mieszka w Polsce i to głównie ich rekomendacja sprawiła, że grono zaprzysięgłych zwolenników naszych produktów systematycznie rośnie. Z przyjemnością powitamy w nim również Was. Ka zi mierz Mróz

ekspert Kazimierz Mróz Oventrop Sp. z o.o. www.oventrop.pl

www.instalator.pl

☎ 22 722 96 42 @ info@oventrop.pl

ABC armatury grzejnikowej

kiedy temperatura otoczenia spada (pamiętajmy: termostat przymyka zawór, sprężyna go otwiera). Sprężyna w zaworze Oventrop ma siłę 5 kg i pewnie odrywa grzybek od gniazda zaworu po okresie silnego docisku (np. w warunkach wysokich temperatur lata) i zdarzającego się okresowego opróżnienia fragmentu instalacji, w której zawór pracuje. Dzięki temu w znacznie mniejszym stopniu grozi mu tzw. zapieczenie, objawiające się trwałym odcięciem przepływu przez grzejnik. Siła sprężyny w miarę pewnie pokonuje również rosnące z latami eksploatacji opory przesuwu trzpienia zaworu (np. wskutek wytrącania się osadów i odkładania innych zanieczyszczeń). Zawór nie tylko wykazuje podwyższoną odporność na złą jakość wody instalacyjnej, ale przede wszystkim zachowuje swoje zdolności regulacyjne w dłuższym okresie eksploatacji. Dotyczy to zwłaszcza wartości tzw. histerezy, która decyduje o poziomie energooszczędności zaworu termostatycznego i która zależy wprost od oporów ruchu zespołu termostat-zawór. Nawet najlepszy zawór może napotkać w instalacji sytuację, w której jego funkcjonowanie jest zakłócone. Najczęstszym przypadkiem jest niedomykanie wywołane zanieczyszczeniami lub mechanicznym uszkodzeniem grzybka lub gniazda. W chwili obecnej większość producentów za-

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ABC armatury grzejnikowej

Danfoss Zmniejszenie zużycia energii z jednocze snym za pew nie niem wy so kie go komfortu w pomieszczeniach jest obecnie jednym z zasadniczych zagadnień uwzględnianych podczas projektowania instalacji grzewczych. Sprawnie działająca instalacja centralnego ogrzewania to element budynku, od którego zależy mikroklimat w jego wnętrzu, jak również suma wydatków na ciepło w budżetach domowych. Wybór urządzeń o wysokiej jakości jest gwarancją wieloletniej efektywnej pracy instalacji i osiągnięcia dużych oszczędności. living eco® jest elektronicznym, programowalnym termostatem grzejnikowym. Został on zaprojektowany do stosowania w domach, mieszkaniach i budownictwie komercyjnym. living eco® zastąpuje stare głowice i zwiększa korzyści płynące z oszczędności energii. Użytkownik może z łatwością wybrać jeden z fabrycznie wgranych programów lub indywidualnie zaprogramować termostat według swoich potrzeb. living connect® oraz Danfoss Link™ CC to bezprzewodowa kontrola, komfort oraz wygoda użytkowania. Sytem Danfoss Link steruje ogrzewaniem w każdym pomieszczeniu oraz umożliwia szybką zmianę nastaw na panelu centralnym. Temperatura może być również zmieniona za pośrednictwem termo sta tu elek tro nicz ne go li ving con nect®, który następnie wysyła sygnał do panelu Danfoss Link™ CC oraz synchronizuje stan pracy termostatów we wszystkich pomieszczeniach. Tryb wa-

kacyjny umożliwia znaczące oszczędności energii dzięki utrzymywaniu niższej temperatury, kiedy wyjeżdżamy z domu, i przywracaniu temperatury komfortu, kie dy do mow ni cy wra ca ją. Funk cja otwartego okna sprawia, że system sam wy łą cza ogrze wa nie, gdy ter mo stat grzejnikowy wykryje szybki spadek temperatury, taki jak przy otwarciu okien. Termostaty elektroniczne living eco® i living connect® są proste w montażu i pasują do większości grzejników i zaworów dostępnych na polskim rynku, tj. Danfoss RA, zaworów poprzedniej generacji Danfoss RTD oraz zaworów konkurencji, m.in. M 30x1,5. Podążając za nowoczesnym wzornictwem grzejników, Danfoss oferuje serię stylowych termostatów grzejnikowych living desing®. Cała głowica termostatyczna utrzymana jest w jednej tonacji kolorystycznej, idealnie współgrającej z grzejnikiem. Subtelny kształt i kolorystyka doskonale korespondują z każdym, nawet najbardziej oryginalnym wnętrzem. Pomieszczenia nabierają nowoczesnego i estetycznego wyglądu, a grzejnik wraz z głowicą living design® jest dopełnieniem ich charakteru. Głowice serii RAX współpracują z zaworami Danfoss RA, a głowice RAX-K z zaworami o połączeniu M 30 x 1.5. Wszystkie modele głowic z serii living design® wyposażone są w bezpiecznik mrozu, zabezpieczenie przed kradzieżą oraz umożliwiają pełne odcięcie przepływu przez zawór. Głowice cieczowe RAW zostały stworzone z myślą o wymagających warun-

www.instalator.pl

nr 6/72015

który nagrzewa się i schładza szybciej od cieczy termostatycznej stosowanej w tradycyjnych głowicach. Z pozoru niewielka różnica konstrukcyjna daje możliwość szybszego reagowania na pojawiające się „darmowe” źródła ciepła. Głowice serii RA 2000 współpracują z zaworami Danfoss RA oraz zaworami poprzedniej generacji Danfoss RTD. Model przeznaczony do zaworów RTD występuje pod wyróżniającą go nazwą RAVIS. Wszystkie modele głowic z serii RA 2000 wyposażone są w bezpiecznik mrozu, zabezpieczenie przed kradzieżą oraz możliwość ograniczania i blokowania ustawionej wartości temperatury. Zwarta i solidna konstrukcja głowicy sprawia, iż jest ona bardzo wytrzymała na wszelkiego rodzaju uszkodzenia mechaniczne. In no wa cyj ne złą cze za trza sko we gwarantuje stabilne i trwałe połączenie głowicy z zaworem termostatycznym, a sam montaż zajmuje tylko kilka sekund. Głowice RA 2000 wsytępują również w wersji z ograniczeniem temperatury minimalnej +16°C. Sylwia Biernacka

ekspert Sylwia Biernacka Danfoss Poland Sp. z o.o. www.ogrzewanie.danfoss.pl

www.instalator.pl

☎ 22 755 06 77 @

Sylwia_Biernacka@danfoss.com

ABC armatury grzejnikowej

kach użytkowania. Ograniczanie i blokowanie zakresu temperatur odbywa się za pomocą dwóch ograniczników, co sprawia, że głowica nie zostanie przypad ko wo od krę co na po nad po trze by. Specjalne wykonanie mieszka cieczowego sprawia, iż głowica umożliwia pełne odcięcie przepływu przez zawór. Głowice serii RAW współpracują z zaworami Danfoss RA, RTD oraz innymi zaworami M 30x1,5. Model przeznaczony do zaworów poprzedniej generacji Danfoss RTD występuje pod wyróżniającą go nazwą VERSA. Wszystkie modele głowic RAW wy po sa żo ne są w bez piecz nik mrozu oraz zabezpieczenie przed kradzieżą. Głowice serii RAW występują w wersji z ograniczeniem zakresu regulacji temperatury od +16°C, w myśl rozporządzenia Ministra Infrastruktury o warunkach technicznych obowiązujących w budownictwie wielorodzinnym. Zastosowanie w głowicy Danfoss RA 2000 unikalnej technologii mieszka gazowego zapewnia użytkownikowi możliwość uzyskania największych oszczędności wśród rozwiązań standardowych. W głowicach RA 2000 medium jest gaz,

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ESBE

ABC armatury w instalacjach grzejnikowych

Poniżej zaprezentowano proste i szybkie przykłady zastosowania produktów ESBE dla instalacji grzejnikowej.

Na schematach przedstawiono zastosowanie następujących produktów firmy ESBE: ● Trójdrogowe i czterodrogowe zawory mieszające z serii VRG - Seria VRG 130 to 3-drogowe, a VRG140 to czterodrogowe zawory mieszające wykonane ze specjalnego stopu mosiądzu, dzięki czemu można je stosować w instalacjach grzewczych i chłodniczych. Dostępne w rozmiarach DN15-50, z różnymi rodzajami przyłączy. Zawory idealnie współpracują z siłownikami i sterownikami ESBE. ● Siłownik z serii ARA 600 - w prezentowanych schematach z sygnałem 3-punktowym,

najczęściej stosowany do sterowania zaworami mieszającymi z serii VRG130 i VRB140. W tych zastosowaniach, pożądany stosunek mieszania można osiągnąć w całym zakresie pracy siłownika. Kompaktowy siłownik zaprojektowany do obsługi zaworów obrotowych o rozmiarach DN 15∆50, o zakresie roboczym 90°. Serię można z łatwością obsługiwać ręcznie za pomocą wyciąganego pokrętła z przodu pokrywy. Wyłącznik pomocniczy, dostępny w wersji zainstalowanej fabrycznie lub jako zestaw opcjonalny, może być ustawiony w dowolnym położeniu i łatwo konfigurowany za pomocą unikatowego rozwiązania.

www.instalator.pl

nr 6/72015

drogą radiową (CRB120) Zapewnia oszczędność energii do 21% w przypadku sterowania za pomocą czujnika wewnętrznego (źródło: magazyn Råd&Rön wydawany przez Szwedzki Związek Konsumentów). ● Sterownik pogodowy z serii CRC - to połączenie siłownika i regulatora pogodowego, którego instalacja jest szybka i prosta. Jest przeznaczony do zaworów do DN50, a w szczególności do zaworów z serii VRG i VRB. Regulacja odbywa się na podstawie wskazań czujnika zewnętrznego oraz charakterystyki krzywej grzewczej, którą można dostosowywać.

Rozwiązania zapewniające optymalny komfort i maksymalną wydajność.

Jacek Wesołowski

ekspert Jacek Wesołowski ESBE Hydronic Systems www.esbe.pl

www.instalator.pl

☎ 61 85 44 930 @

jacek.wesolowski@esbe.eu

ABC armatury w instalacjach grzejnikowych

Sterowniki stałotemperaturowy z serii CRB - to sterownik zintegrowany z siłownikiem, pracujący w oparciu o wskazania wewnętrznego czujnika, przeznaczony do obsługi zaworów mieszających z serii VRG130 i VRB140. Sterownik zaprojektowano z myślą o maksymalnym komforcie obsługi i oszczędnościach w zużyciu energii koniecznej do ogrzania domu. Ustawień dokonuje się za pomocą zintegrowanego z czujnikiem wewnętrznego modułu pokojowego z wyświetlaczem, który można połączyć z modułem siłownika za pomocą kabla (CRB110) lub bezprzewodowo,

●

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Odporne wentylatory

Do ro ta Wę grzyn

ABC wentylacji

● Jakie

wentylatory stosuje się w tzw. szczególnych instalacjach wentylacyjnych? ● O czym trzeba pamiętać dobierając wentylator pracujący w trudnych warunkach? W instalacjach wentylacyjnych stosuje się zazwyczaj wentylatory niskoprężne (ciśnienie do 1000 Pa) oraz wyjątkowo wentylatory średnioprężne w zakresie ciśnień od 1000 do 3000 Pa. W warunkach szczególnych stosujemy wentylatory o specjalnych konstrukcjach, wykonane z materiałów odpornych na działanie transportowanych gazów i środowiska. Ważne jest, aby właściwie dobrany wentylator przy określonej wydajności w m3/h miał największą sprawność spośród wszyst kich wen ty la to rów da nej grupy konstrukcyjnej. W tym opracowaniu zostaną opisane niektóre przypadki wentylatorów pracujących w trudnych warunkach - wentylatory do pneumatycznego transportu materiałów, tj. trocin, odpadów papierowych, włóknistych

itp. oraz zapylonego powietrza. Wentylatory te posiadają samoczyszczący się wirnik o wstecznym pochyleniu łopatek. Są to wentylatory z silnikami o mocy od 1,1 do 75 kW, wydaj no ści od 1600 do 35 000 m3/h i prędkości wir ni ka od 1400 do 3200 obr./min. Z powodu pracy w trudnym środowisku wentylatory te wykonane są z blach grubościennych: ● wirnik od 4 mm i więcej, ● obudowa od 3 mm i więcej. Poziom hałasu jest dosyć wysoki ~90 dB, a w odległości ~10 m spada do ~70 dB i dlatego stosuje się dla nich wentylowane kabiny dźwiękochłonne (rodzaj obudowy), dzięki którym można zredukować emitowany hałas nawet o 25 dB. Wentylatory oddymiające przeznaczone są do mechanicznego usuwania dymu i ciepła powstających w czasie pożaru. Mogą one pracować również w normalnych warunkach w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Wentylacja oddymiająca pomieszczeń, klatek schodowych, itp. przyczynia się do: ● ułatwienia ewakuacji ludzi i sprzętu, ● skutecznej walki z pożarem, ● ochrony konstrukcji budynku i jego wyposażenia przed podwyższoną temperaturą, ● utrudnienia rozprzestrzeniania się pożaru do sąsiednich pomieszczeń. Wentylatory pracujące jako oddymiające powinny być podłączone do sieci elektrycznej przed wyłącznikiem głównym lub posiadać niezależne źródło za-

www.instalator.pl

nr 6/72015

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora oznaczone są symbolami EX, EXE, EXD. Posiadają one wzmocnioną i ognioszczelną budowę. Przed uruchomieniem tych wentylatorów należy zapoznać się z instrukcją obsługi lub z DTR i zwrócić szczególną uwagę na: ● sposób podłączenia elektrycznego z uwzględnieniem ewentualnych dodatkowych zabezpieczeń, ● sposób rozruchu wentylatora, ● wykonane uziemienie. Wentylatory awaryjne to wentylatory w każdym z powyższych wykonań, lecz o dużej wydajności wynoszącej dziesięciokrotną wymianę powietrza w pomieszczeniu. Powinny być zamontowane, oprócz projektowanej wentylacji i odciągów miejscowych, w pomieszczeniach, w których produkowane są substancje szkodliwe dla zdrowia i gdzie może wystąpić awaria urządzeń produkcyjnych, w wyniku której stężenie tych substancji może w krótkim czasie przekroczyć NDS. Omówione wyżej typy wentylatorów stanowią cząstkę z całej gamy tych urządzeń. W obecnym czasie producent na żądanie klienta jest w stanie wytworzyć wentylator z dowolnego materiału, który będzie pracował w dowolnych warunkach i na ustalonych, dowolnych parametrach. Do ro ta Wę grzyn

ekspert Krzysztof Nowak Uniwersal www.uniwersal.com.pl

www.instalator.pl

☎

32 203 87 20 wew. 102

@ krzysztof.nowak@ uniwersal.com.pl

ABC wentylacji

silania. Mogą być wykonane w następujących wersjach: ● osiowe, do montażu w ścianach i kanałach: - o odporności ogniowej przy t = 400ºC - 120 minut lub t = 300ºC - 60 minut o wydajnościach do 300 000 m3/h i sprężu do 3000 Pa, - z wirnikiem promieniowym: a) ścienny o max. wydajności do 40 000 m3/h, sprężu do 1250 Pa i odporności ogniowej przy t = 600°C - 120 minut lub przy t = 400°C - 120 minut, b) dachowy o max. wydajności do 43 000 m3/h, sprężu do 990 Pa i odporności ogniowej przy t = 600°C - 120 minut lub przy t = 400°C - 120 minut. Wyżej wymienione wentylatory pracują wspólnie z klapami p.poż., klapami dymowymi, zasuwami dymowo-ogniowymi, czujnikami dymu i temperatury itp. Należy podkreślić, że wraz z rozwojem myśli technicznej w sferze technologii materiałów i teorii przepływów uzyskujemy nowe rozwiązania konstrukcyjne wentylatorów oraz ich lepsze parametry pracy. Inną grupą, o której warto wspomnieć w tym artykule są wysokotemperaturowe wentylatory osiowe, które pracują w temperaturze do +200°C i transportują agresywne substancje chemiczne działające szkodliwie na instalację elektryczną i silnik wentylatora. W tych wentylatorach silnik elektryczny umieszczony jest w korpusie wentylatora w specjalnej komorze i jest całkowicie odizolowany od strumienia przepływającego gazu. Wentylatory przeciwwybuchowe z silnikami w wykonaniu przeciwwybuchowym

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ABC sterowania instalacją grzewczą - radzi ESBE

Sterownik CRD100 Sterownik CRD100 to nowoczesne urządzenie w inteligentny sposób zarządzające parametrami instalacji grzewczej. Jest to zaawansowany sterownik łączący w jednym urządzeniu funkcje siłownika, sterownika temperatury wewnętrznej i sterownika pogodowego. Dużą zaletą sterownika CRD100 (fot.) jest zintegrowanie urządzenia sterującego z

siłownikiem. Sterownik przeznaczony jest do stosowania z serią zaworów obrotowych VRG do średnicy DN 50, co zapewnia odpowiednią wydajność do zaopatrzenia w ciepło każdego domu jednorodzinnego. Sterownik doskonale nadaje się do montażu z nową instalacją, jak i do modernizacji już istniejących instalacji grzewczych. ● Zasada działania Sterownik CRD100 to urządzenie pracujące jak sterownik pogodowy - na podstawie krzywej grzewczej - z uwzględnieniem nastawy temperatury wewnętrznej. ● Krzywa grzewcza sterownika CRD Zależność temperatury zasilania oparta jest na jednej krzywej grzewczej, ale z możliwością dowolnej jej modyfikacji. Zmiana temperatury zasilania przy tempe-

raturze zewnętrznej -12°C powoduje korektę krzywej w tym konkretnym przedziale, nie wpływając na jej przebieg w innych zakresach krzywej. Krzywa jest podzielona na 10 takich przedziałów z 10 charakterystycznymi temperaturami zewnętrznymi (rys. 1). Tego rodzaju modyfikacja krzywej grzewczej powoduje bardzo dokładne odwzorowanie zapotrzebowania budynku na ciepło w zależności od warunków pogodowych. ● Czujnik temperatury wewnętrznej Sterownik CRD100 wyposażony jest dodatkowo w czujnik temperatury wewnętrznej. Zamontowany jest on w bezprzewodowym module zdalnego sterowania. Za jego pomocą użytkownik programuje żądaną temperaturę wewnętrzną w pomieszczeniu referencyjnym, a czujnik kontroluje rzeczywistą jej wysokość. Należy pamiętać, że czujnik umieszczony jest w konkretnym pomieszczeniu i tylko w nim kontroluje temperaturę. Dlatego najlepiej, aby Rys. 1. Krzywa grzewcza sterownika CRD100 - zmiana krzywej grzewczej o +4°C dla temp. zew. -12°C.

www.instalator.pl

nr 6/72015

Rys. 2. Przykładowy schemat instalacji ze sterownikiem CRD100 i zaworem VRG130. bach: sterownika pogodowego bez kontroli temperatury wewnętrznej, sterownika temperatury wewnętrznej bez funkcji pogodowej czy sterownika stałotemperaturowego. Uszkodzenie lub awaria któregokolwiek z urządzeń peryferyjnych (np. czujnika temp. zewnętrznej) powoduje zmianę trybu pracy sterownika i nie skutkuje wyłączeniem lub awarią całego układu sterowania. ● Podsumowanie Sterownik CRD100 to nowoczesne, inteligentne urządzenie, które dzięki zaawansowanym funkcjom sterowania upraszcza sterowanie domową instalacją grzewczą. Jest to sterownik, który sam „uczy się” domu i w sposób możliwie najbardziej ekonomiczny realizuje funkcje jego ogrzewania. Urządzenie CRD100 pracuje niezależnie od źródła ciepła w każdej instalacji, tak samo dobrze sprawdzi się przy zasilaniu kotłem na paliwo stałe, gazowym czy z sieci cieplnej. Ja cek We so łow ski

ekspert Jacek Wesołowski ESBE Hydronic Systems www.esbe.pl

www.instalator.pl

☎ 61 85 44 930 @

jacek.wesolowski@esbe.eu

ABC sterowania instalacją grzewczą - radzi ESBE

było to tzw. pomieszczenie referencyjne reprezentatywne dla całego domu. Takim pomieszczeniem może być np. otwarty hol, duży salon itp. ● Regulacja parametrów zasilania Standardowo wszelkie zmiany w nastawach sterownika pogodowego wykonuje użytkownik. Kontroluje temperaturę wewnątrz budynku i określa, czy jest na właściwym poziomie, czy też należy dokonać korekty nastaw. Wymaga to zaangażowania i znajomości obsługi urządzenia sterującego. W przypadku sterownika CRD100, po zamontowaniu i uruchomieniu instalacji i sterownika, rola użytkownika ogranicza się jedynie do ustawienia pożądanej temperatury wewnętrznej. To sterownik odpowiada za kontrolę temperatury zasilania instalacji na podstawie krzywej grzewczej. Dodatkowo wszelkie korekty krzywej grzewczej w przypadku niewłaściwych parametrów zasilania również wykonuje komputer sterownika. Nie jest tutaj potrzebna żadna ingerencja ze strony użytkownika. Zmiany nastaw krzywej grzewczej są zapamiętywane i po pewnym czasie stabilizuje się właściwy dla konkretnego budynku przebieg krzywej grzewczej. ● Funkcje dodatkowe sterownika Sterownik CRD100 oprócz inteligentnej regulacji temperatury zasilania instalacji c.o. posiada kilka dodatkowych funkcji. Za pomocą modułu zdalnego sterowania można wprowadzać program dzienny lub tygodniowy ze zmiennymi temperaturami wewnętrznymi. Dodatkowy moduł GSM (CRB915) umożliwia kontrolę urządzenia za pomocą telefonu komórkowego. Możliwa jest praca sterownika w różnych uproszczonych try-

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Rozruch podłogówki

ABC ogrzewania podłogowego

An drzej Dur da ●W

jakich etapach przebiega rozruch „podłogówki”? ● Jakie są zalety i wady mieszacza stałowartościowego? Wodne ogrzewanie podłogowe od pewnego czasu stały się rozwiązaniem standardowym w nowo budowanych domach jednorodzinnych. Ogrzewania te najczęściej wykonuje się na parterach budynków, natomiast na piętrze lub w części innych pomieszczeń parteru czy piwnicy występuje ogrzewanie grzejnikowe. Przykład bardzo popularnego rozwiązania systemu grzewczego z ogrzewaniem podłogowym pokazuje rysunek. Wg tego schematu źródłem ciepła jest kocioł zaopatrzony w pompę, a ogrzewanie podłogowe - zwane dalej OP - zasilane jest poprzez rozdzielacz z mieszaczem pompowym - tzw. zmieszanie stałowartościowe. Pozostała część ciepła przekazywana jest poprzez grzejniki. Mamy więc typowe ogrzewanie dwuparametrowe. Wymagana temperatura zasilania dla ogrzewania podłogowego to zazwyczaj 40-45°C, a dla grzejników to z zasady temperatura 65-

80°C (najczęściej przyjmuje się 70°C). Aby taki układ dobrze pracował, to rozdzielacz z mieszaczem pompowym musi otrzymywać z kotła wodę o temperaturze co najmniej 20°C wyższej niż nastawiona na głowicy termostatycznej „2”, czyli jeśli ustawiona jest temperatura 40°C, to z kotła musi dochodzić woda o temperaturze 60-80°C i woda o takiej temperaturze jest podawana na grzejniki. Następnym krokiem dla zapewnienia dobrej pracy jest regulacja hydrauliczna. Aby ją wykonać, trzeba wiedzieć, ile wody należy skierować na OP, a ile wody na grzejniki oraz jakie wartości nadciśnienia należy zredukować, aby OP nie zakłócało pracy grzejników lub odwrotnie. Bardzo często instalacja OP wykonywana jest bez projektu i obliczenie wielkości przepływów oraz nadwyżki ciśnienia jest praktycznie niemożliwe. W takim przypadku możliwa jest tylko metoda przybliżona - prób i błędów. Rysunek przedstawia typową sytuację ogrzewania podłogowego i grzejnikowego. Rozruch takiego ogrzewania musimy robić w kilku etapach. ● Etap pierwszy - rozruch grzejników Zamykamy wkładki zaworowe 1 i 2 w rozdzielaczu (lub zawory dołączone do rozdzielacza od strony kotła, jeśli rozdzielacz jest tak skonstruowany). Instalację grzejnikową należy dokładnie odpowietrzyć przed rozruchem. Kocioł należy rozgrzać do temperatury min. 60-65°C i otworzyć zawory 6 (zawór dokładnej regulacji) na 2/3 otwarcia i 7. Jeśli grzejników jest mniej niż 10, to na zaworach grzejnikowych należy ustawić przepływ tak, aby grzejniki były

www.instalator.pl

nr 6/72015

www.instalator.pl

należy, że temperatury tej nie uzyskamy od razu, ale po kilku godzinach i dlatego zaworu 1 nie należy odkręcać na pełny przepływ, ale np. na 2/3 otwarcia. Przez cały czas tego rozruchu należy kontrolować, aby temperatura wody po zmieszaniu nie wzrosła ponad 55°C. W przeciwnym razie zabezpieczenie termiczne układu wyłączy pompę i do rozruchu nie dojdzie. Zawsze trzeba kierować się instrukcją producenta urządzenia. Po osiągnięciu żądanej temperatury rozruchu zakręcamy na zawór 2 głowicę termostatyczną i ustawiamy na niej tę temperaturę rozruchu, np. 45°C. Na przepływomierzach 3 ustawiamy zaprojektowane wartości przepływu dla poszczególnych pętli. Następnie otwieramy zawór 5 i obserwujemy, czy temperatura na termometrze rozdzielacza z mieszaczem pompowym nie zaczyna spadać. Jeśli tak, to zaworem 4 (dokładnej regulacji) ograniczamy przepływ do części grzejnikowej. W przypadku, gdy zaburzeniom ulega praca układu grzejnikowego, to należy przykręcić zawór dokładnej regulacji 1.

ABC ogrzewania podłogowego

rozgrzane - do temperatury wody kotłowej na górze, a na dole by były wyczuwalnie chłodniejsze. Można termometrem stykowym ustawić tak przepływy, aby różnica temperatur pomiędzy zasilaniem a powrotem wynosiła około 12-15°C. Gdy instalacja c.o. jest wstępnie wyregulowana, to zamykamy zawór kulowy 5 i przechodzimy do etapu drugiego. ● Etap 2 - rozruch ogrzewania podłogowego Rozruchu dokonujemy na bardzo dokładnie odpowietrzonej instalacji podłogowej. Sprawdzamy, czy temperatura na kotle jest o min. 20-30°C wyższa niż planowana nastawa na głowicy termostatycznej 2. W naszym przykładzie przyjęliśmy, że kocioł ustawiony jest na 70°C, a głowica będzie nastawiona na 40°C. Jeśli rozruch dokonywany jest na wychłodzonym budynku, to należy tę temperaturę ustawić pomiędzy 45-50°C. Aby wstępnie wyregulować układ głowicę termostatyczną na zaworze 2 odkręcamy, a zawór 1 ustawiamy tak, aby na termometrze otrzymać temperaturę zbliżoną do temperatury rozruchu, np. 45°C. Pamiętać

ABC Magazynu Instalatora

ABC ogrzewania podłogowego

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Ważne jest też stosowanie zaworu zwrotnego 7, aby w skrajnym przypadku nie wywołać przepływu zwrotnego i „bulgotania” w grzejnikach. Cała ta regulacja, w przypadku gdy nie są znane projektowe wartości przepływów, jest dosyć uciążliwa, ale jedyna z możliwych. Brak tej regulacji może spowodować poważne zaburzenia któregoś z systemów ogrzewania. ● Etap 3 - automatyczna regulacja Rozpatrywany przykład instalacji z mieszaczem stałowartościowym - najczęściej stosowany - wymaga zastosowania automatyki do regulacji temperatury pomieszczeń. Mieszacz pompowy oparty na zaworze termostatycznym, gdzie głowica z zasady ustawiona jest na stałą temperaturę zasilania podaje do układu ogrzewania podłogowego przez cały okres grzewczy wodę o stałej temperaturze, np. 40°C. Bardzo często brakuje obliczenia zapotrzebowania na ciepło dla poszczególnych pomieszczeń a instalacja OP wykonywana jest w oparciu o maksymalną długość pętli grzewczej, np. 100 mb. Metoda ta zakłada, że wszystkie pomieszczenia potrzebują taką samej ilości ciepła bez względu na ilość przegród chłodzących oraz powierzchnię okien i drzwi zewnętrznych. Takie podejście powoduje, że w okresie przejściowym pomieszczenia będą przegrzane, a w okresie bardzo niskich temperatur mogą być niedogrzane. Samo podnoszenie skokowe temperatury wody grzewczej nie zawsze skutkuje w sposób właściwy. Brak podstawowych obliczeń jest w 90% przypadków przyczyną braku komfortu cieplnego w tak ogrzewanych pomieszczeniach, a może też być przyczyną niezdrowej dla człowieka temperatury posadzki. Problem ten w znacznym stop niu ła go dzi wła ści we ste ro wa nie ogrzewaniem podłogowym.

Na rynku mamy do dyspozycji wiele różnych systemów sterowania dla OP cyfrowych i analogowych, przewodowych i bezprzewodowych. Osobiście bardzo doradzam zastosowanie, któregoś z dostępnych na rynku produktów. W skład takiego zestawu wchodzą następujące podstawowe elementy: ● moduł główny sterujący do którego podłączone są pozostałe elementy, ● sterowniki pomieszczeń, ● siłowniki termoelektryczne zamykające lub otwierające dopływ wody do pętli grzewczych zależnie od decyzji sterowników. Temperatura ustawiona na sterownikach jest przez nie kontrolowana i zależnie od tego czy jest wyższa czy niższa od zadanej, sterownik przesyła sygnał zamknięcia lub otwarcia pętli do modułu głównego, a on uruchamia z kolei siłowniki termo elek trycz ne za mon to wa ne na rozdzielaczu. Pozwala to na utrzy my wa nie kom for to wej tem pe ra tu ry po miesz czeń. Systemy takie w większości pozwalają na wyłączenie pompy, gdy wszystkie siłowniki się zamkną oraz uruchamiają pompę co kilka dni na 3-5 minut. Stosując dowolny system sterowania podłogowego w instalacji OP i grzejników należy pamiętać o tym, że to OP ma decydować o włączeniu i wyłączeniu kotła. Często spotykałem się z sytuacją, że kotłem sterował termostat pomieszczenia usytuowany w pomieszczeniu z grzejnikami. OP posiada o wiele większą bezwładność niż ogrzewanie grzejnikowe i dlatego nie może być w żaden sposób podporządkowane innemu systemowi sterującemu. An drzej Dur da

www.instalator.pl

30%

oszczędności. Charakterystyczna budowa zaworu pozwala na oszczędność energii i zmniejszenie emisji CO2.

Oszczędzaj energię i redukuj emisję CO2 Zawory kulowe Danfoss charakteryzują się najniższym przeciekiem w klasie. Przemyślany projekt z cylindrycznym odcinkiem rury wewnątrz kuli pozwala na redukcję turbulencji, a dzięki temu zminimalizowanie kosztu pracy pompy.

www.heating.danfoss.pl

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ABC armatury instalacyjnej

Zysk z wymiany Po boomie na budownictwo wielorodzinne w latach 60-80. XX wieku, kiedy to dominowała technologia wielkiej płyty i o regulacji hydraulicznej niewiele mówiono, nadszedł czas na zmiany. Rosnące koszty energii cieplnej wymusiły wpro wa dze nie in dy wi du al nych roz li czeń. Zastosowanie opomiarowania wymagało modernizacji instalacji grzewczej, w tym montażu zaworów i głowic termostatycznych. Choć nieidealny system ten pozwolił na znaczące, sięgające nawet 30%, obniżenie zużycia energii cieplnej budynków. Pozytywny wpływ na obniżenie kosztów energii ma także montaż gazowych głowic termostatycznych z dolnym ograniczeniem temperatury +16°C. Po pierwsze jest to możliwe dzięki obniżeniu zużycia energii przez mieszkania, które do tej pory dogrzewały inne nieogrzewane pomieszczenia. Po drugie czas reakcji głowicy gazowej jest 1,8 razy szybszy niż głowicy cieczowej i 3,3 razy szybszy niż głowicy woskowej. Mimo pozytywnych przesłanek spółdzielnie mieszkaniowe niejednokrotnie spotykają się z oporem ze strony lokatorów. Do głównych obaw wymienianych przez mieszkańców należą: ● konieczność ogrzewania pomieszczeń, gdy nie ma nikogo w domu;

● sprawne i prawidłowo działające dotychczas zainstalowane zawory i głowice termostatyczne; ● wzrost kosztów ogrzewania. Przeanalizowaliśmy te kwestie, by udowodnić, że wymiana nawet sprawnie działających 15-20-letnich zaworów i głowic termostatycznych ma swoje ekonomiczne uzasadnienie. W pierwszym etapie poddano badaniu laboratoryjnemu zawór termostatyczny Danfoss RTD-N. Co prawda zawór spełnił wymogi norm z czasu jego montażu, niemniej jednak parametry osiągane przez nowe zawory pozwalają uzyskać większe oszczędności energii cieplnej. Tabela 1 prezentuje wyniki tego badania. W dalszej kolejności przeprowadzona została analiza zużycia ciepła. Badanie zrealizowano na 5 parach budynków Pszczyńskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Porównane zostały budynki o zbliżonej kubaturze, powierzchni użytkowej, mocy zamawianej (kW), roku budowy oraz wykonanych modernizacjach. We wszystkich przypadkach nastąpiła rzeczywista oszczędność energii sięgająca nawet 23%, a średni czas zwrotu z inwestycji wyniósł 2,9 lat. Szczegółowe wyniki znajdują się w tabeli 3. Na podstawie zrealizowanej analizy technicznej możemy zdecydowanie po-

www.instalator.pl

nr 6/72015

ABC Magazynu Instalatora

na rozwój pleśni i zagrzybienia na ścianach. Należy również pamiętać, że utrzymanie temperatury na poziomie nie niższym niż 16°C, np. podczas dłuższego wyjazdu, to również mniejsze zużycie energii i niższe rachunki przy ponownym dogrzewaniu pomieszczeń do temperatury komfortu.

rzy, którzy dotychczas korzystali z „darmowego ciepła” sąsiadów, mogą mieć nieco wyższe rachunki, jednak w ogólnym rozrachunku zużycie energii maleje. Zastosowanie głowic z dolnym ograniczeniem temperatury +16°C zapobiega również degradacji samych budynków, gdyż permanentnie nieogrzewane mieszkania są narażone

Ogólny trend oraz prawo UE wymuszają coraz to większe nakłady na modernizacje mające na celu podnoszenie efektywności energetycznej budynków, tym samym obawy lokatorów o rosnące zużycie energii stają się mniej zasadne. Oprac. Mag da le na Mu ras

Czy jesteś już naszym fanem na Facebooku? www.facebook.com/MagazynInstalatora www.instalator.pl

ABC armatury instalacyjnej

twierdzić, że wymiana starych zaworów i głowic termostatycznych z ograniczeniem temperatury +16°C pozwala na obniżenie zużycia energii cieplnej budynków. Zastosowanie wspominanych głowic eliminuje zjawisko dogrzewania nieogrzewanych pomieszczeń przez inne mieszkania. Lokato-

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Tłuste ścieki

ABC kanalizacji

Zie mo wit Su li gow ski Usuwanie domieszek tłustych ze spływających do kanalizacji wód opadowych jest, przy rozpatrywaniu systemu kanalizacyjnego, zabiegiem skomplikowanym. Występowanie tego rodzaju domieszek jest w rozmaitych miejscach w różnym stopniu prawdopodobne, a skuteczna ich eliminacja powinna być prowadzona jak najbliżej miejsca emisji. Problem zanieczyszczeń spływających wód opadowych jest zagadnieniem wbrew pozorom bardzo skomplikowanym. Wszelkie uśrednienia* nie pomagają w prawidłowym rozpoznaniu zagadnienia. Badania (np. gdańskie, zespołu Kasterki czy też białostockie zespołu Królikowskiego) wskazują na złożoność zagadnienia. Obok terenów, z których spływające wody są niemal czyste, w miastach występują rejony, w których zanieczyszczenia wymagają znacznie bardziej pogłębionego oczyszczania niż separacja piasku i tłuszczu. Wymaga to jednak wykonania odpowiednich analiz obszarowych. Ze względu na charakter polskiego klimatu niezbędne jest korzystanie z piasku w okresie zimowym. Oczywiście teoretycznie powinien on w znaczącej części trafiać na wysypiska, jednak praktycznie jest to raczej ok. 10-20% piasku użytego do akcji „Zima”. Pozostały piasek przedostaje się do kanalizacji deszczo-

wej i bywa zatrzymywany dopiero na urządzeniach do podczyszczania wód opadowych. W praktyce jednak znacząca część przedostaje się do odbiornika, pogarszając jego stan ogólny. Ponadto w poszczególnych przypadkach dochodzą dodatkowo znaczące spływy w wyniku denudacji wyżej położonych terenów leśnych. Od 20 lat narastają problemy związane z pogarszającym się stanem elementów melioracji rolnych i w efekcie często mamy do czynienia ze znaczącym spływem materiału gruntowego z dominujących terenów użytkowanych rolniczo. Ostatecznie w praktyce wszystkie spływy wód opadowych niosą ze sobą znaczące ilości materiału piaszczystego. Stąd wskazane jest stosowanie wpustów deszczowych z osadnikami oraz tzw. wiadrami - pojemnikami zatrzymującymi grubsze zanieczyszczenia. Ponadto wskazane jest stosowanie na kanalizacji deszczowej studzienek z osadnikami. Oczywiście wszystkie te osadniki wymagają odpowiednio częstego**, systematycznego czyszczenia. Jeśli nie będzie się systematycznie czyścić osadników wpustów i studzienek, ich użycie staje się pozbawione sensu. Nie można jednak się łudzić, że osadniki wpustów i studzienek wystarczą - na wylocie (lub w jego rejonie - zależnie od relacji wysokościowych) potrzebne są osadniki - piaskowniki. Trzeba z góry zastrzec, że nie chodzi tu o osadniki zintegrowane z separatorami tłuszczu, lecz o oddzielne urządzenia. Problem usuwania domieszek tłustych jest bardziej skomplikowany. Ich występowanie jest w rozmaitych miejscach w różnym stopniu prawdopodobne, przy czym skuteczna eliminacja powinna być prowadzona jak najbliżej

www.instalator.pl

nr 6/72015

www.instalator.pl

produkcji mniej czy bardziej udanych (raczej mniej) urządzeń we własnym zakresie. W szczególności odnosi się to do wyrobów betonowych, gdzie próbuje się nadal wytwarzać wyroby w technologii „na mokro”. Tymczasem nawet dysponując wysokiej jakości masą betonową, trudno jest spodziewać się uzyskania na placu budowy wyrobu o jakości porównywalnej z wytwarzanym w warunkach fabrycznych, w sterowanych komputerowo procesach w pełni zautomatyzowanych. Jest to tym istotniejsze, że dość często mamy do czynienia z betonowaniem na terenach podmokłych, praktycznie w obecności wody gruntowej. Do zagadnień kontrowersyjnych należą rozwiązania zabezpieczające przed wylaniem się zawartości separatora olejowego w sytuacji dużych przepływów wód pochodzenia opadowego. Wprawdzie stosowane są standardowe przelewy w postaci otworów i by-passy, jednak trudno oczekiwać, aby rozwiązanie to stanowiło dostateczne zabezpieczenie. Wydaje się, że skuteczniejsze będą zamknięcia odcinające komorę z odpadami w sytuacji podwyższonych obciążeń. prof. dr hab. inż. Zie mo wit Su li gow ski * W tym zapisy ustawowe - por. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska”. Dziennik Ustaw 62/2001 z późniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dziennik Ustaw 72/2001 z późniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne”. Dziennik Ustaw 115/2001 z późniejszymi zmianami. Zawarte w nich zapisy są mało precyzyjne i dość problematyczne w warunkach rozstrzygnięć sądowych. ** Częstotliwość czyszczenia powinna być uzależniona od lokalnych warunków - np. w niektórych przypadkach wystarczą zabiegi powtarzane co kilka miesięcy, w innych potrzeba jest ich powtarzania co tydzień czy też wręcz po każdym większym opadzie.

ABC kanalizacji

miejsca emisji. Przy przepływie w kolektorach tłuszcze ulegają rozproszeniu i ostatecznie osadniki instalowane w rejonach wylotów są mało skuteczne. Szczególnie irytujące jest stosowanie na podtopionych wylotach dużych kolektorów miejskich separatorów koalescencyjnych, które praktycznie będą znajdować się poniżej zwierciadła wody w odbiorniku. Poza tym dość często mamy do czynienia z nadinterpretacją zapisów ustawowych i traktowaniem np. placu w dość przeciętnej miejscowości jako źródła wyjątkowych zagrożeń, bo na nim parkuje kilkanaście samochodów. W takich miejscach, w których odpływ zanieczyszczeń olejowych jest bardzo prawdopodobny (np. bazy samochodowe, stacje paliw, stacje obsługi samochodów itp.) i gdzie istnieje jednoznacznie zidentyfikowany eksploatator, wskazane jest użycie wysokosprawnych urządzeń, jakimi są separatory koalescencyjne. Trzeba jednak pamiętać, że urządzenia te bezwzględnie wymagają skutecznego i fachowego serwisowania, które ma swoją cenę i trudno oczekiwać, iż będzie je w stanie odpowiednio prowadzić przeciętne gminne przedsiębiorstwo operujące na kanalizacji. Zagadnienie komplikuje się w innych miejscach (np. parkingach, gdzie mamy na pewno do czynienia z dużymi ilościami zawiesiny mineralnej i trudnymi do określenia zanieczyszczeniami oleistymi). Te ostatnie występują jednak dość rzadko i w tej sytuacji nie wydaje się celowe instalowanie separatorów koalescencyjnych. Można wątpić, czy ich fachowe serwisowanie będzie powszechne, szczególnie w warunkach rozmycia odpowiedzialności za konkretny obiekt, który będzie minimalnym emitorem. W tej sytuacji wskazane jest użycie łatwiejszego w obsłudze separatora lamelowego, oczywiście bezwzględnie uzupełnionego dodatkowym piaskownikiem. Mimo że na rynku obecna jest znacząca oferta gotowych i sprawdzonych wyrobów, to mamy jednak stale do czynienia z próbami

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

ABC instalacji rurowych

Rura na zakręcie Podczas wykonywania instalacji wodociągowych i ogrzewczych wewnątrz budynku zawsze istnieje konieczność zmiany kierunku prowadzenia przewodów. O czym należy pamiętać, aby operacja gięcia rur przebiegała w sposób profesjonalny i nie spowodowała w przyszłości awarii? W przypadku rur stalowych ocynkowanych odbywa się to za pomocą żeliwnych łączników gwintowanych (np. kolan, śrubunków) lub kształtek obejściowych. Rur stalowych ocynkowanych nie należy giąć, gdyż może dojść do uszkodzenia (odspojenia) cynkowej powłoki ochronnej. Rury stalowe czarne ze szwem można giąć za pomocą giętarek hydraulicznych, zwracając przy tym uwagę, aby szew rury znajdował się w tak zwanej linii obojętnej, czyli powinien być skierowany do dołu lub do góry podczas gięcia. Zapobiegnie to pęknięciu przewodu podczas wyginania. W przypadku rur wykonanych z polietylenu sieciowanego, w zależności od jego rodzaju, należy pamiętać o kilku zasadach. ● Gięcie rur z Pe-X jednorodnych. Zmiana kierunku prowadzenia przewodów z polietylenu sieciowanego PE-X wykonywana jest za pomocą łączników dostarczanych przez producenta systemu lub specjalnych blaszanych obejm, w które wciska się przewód rurowy. Obejma ma kształt wygiętej w łuk pół łupiny i doskonale utrzymuje przewód pod kątem 90°. Rura wykonana z materiału jednorodnego w całym przekroju jest bardzo sprężysta i wygięcie jej pod kątem prostym wymaga użycia dość dużej siły. Sam przewód będzie miał tendencję powrotu do pierwotnego kształtu. Możliwe jest również gięcie przewodu za pomocą dmuchawy gorącego powietrza.

Uwaga! Nie jest możliwe gięcie rury PE-X z powłoką antydyfuzyjną. Podczas podgrzewania przewodu może dojść do rozwarstwienia się poszczególnych warstw rury, co w konsekwencji doprowadzi do jej trwałego uszkodzenia. Podczas podgrzewania dochodzi do odspojenia się żywicy z alkoholu poliwinylowego (EVOH), która tworzy powłokę zaporową dla tlenu. ● Gięcie rur wielowarstwowych z polietylenu sieciowanego PE-X oraz PE-RT i PE-HD. Gięcie rur wielowarstwowych wyposażonych we wkładkę aluminiową można przeprowadzić w następujący sposób: - za pomocą specjalnej giętarki ręcznej do rur wielowarstwowych, - za pomocą specjalnych sprężyn do gięcia rur, - w przypadku niewielkich średnic (16, 18, 20 mm) rękoma tylko niewielkie łuki. Zmiana kierunku trasy przewodów powyżej 32 mm powinna być wykonywana za pomocą łączników. Mogą to być łączniki o kącie 90, 45 lub 30°. Produkowane sprężyny można podzielić na dwa typy: ● do gięcia rur na zewnątrz (sprężyny zewnętrzne nakładane na powierzchnię zewnętrzną przewodu), ● do gięcia rur wewnątrz (sprężyny wkładanej do końcówki przewodu rurowego). Wykonanie łuku lub zmiany kierunku trasy przewodu za pomocą specjalnej sprężyny jest najprostszym i najtańszym sposobem gięcia rury wielowarstwowej. Zastosowanie takiego rozwiązania do zmiany kierunku prowadzenia rury pozwala zaoszczędzić wielu wydatków. Nie jest konieczne wówczas sto-

www.instalator.pl

nr 6/72015

www.instalator.pl

niem gięcia należy się jednak skontaktować z producentem rury w celu otrzymania informacji o minimalnym promieniu gięcia w zależności od rodzaju używanych narzędzi do wykonania tej czynności. Pozwoli to na uniknięcie przykrych niespodzianek oraz utraty gwarancji na wykonaną instalację. Gięcie za pomocą giętarki ręcznej jest bardzo proste. Przed przystąpieniem do gięcia należy najpierw dobrać odpowiedni łuk z tworzywa sztucznego o odpowiedniej średnicy bruzdy na obwodzie do dymensji przewodu rurowego. Łuki gnące posiadają następujący zakres średnic: 10-14 mm, 12-16 mm, 16-18 mm, 16-20 mm, 20-25 mm oraz 26-32 mm. Na końcach ramion giętarki ustawić (obrotowo) kostki przytrzymujące rurę do odpowiedniej średnicy przewodu. Kwadratowe kostki posiadają cztery zakresy średnic na swoim obwodzie. Są to: 14, 16, 18-20 oraz 25-32 mm. Zaznaczyć miejsce gięcia na przewodzie rurowym. Włożyć rurę pomiędzy łuk i kostki przytrzymujące, a następnie naciskając i opuszczając dźwignię giętarki, doprowadzić do jej wygięcia o odpowiednim łuku. Po wykonaniu zmiany kształtu dźwignię należy odciągnąć do dołu, co doprowadzi do zwolnienia zapadki. Następnie wyjąć wygiętą rurę. Bardzo ciekawe rozwiązanie konstrukcyjne do gięcia przewodów z polibutylenu opatentowała jedna z firm. Elastyczny łuk zatrzaskowy pozwala dowolnie kształtować kierunek zmiany przewodu. Łuk przeznaczony jest do rur o średnicy 15 mm, jednak do jego wnętrza bez problemu można wprowadzić rurę wielowarstwową o średnicy 16 mm. Ściskanie tego elementu zapadkami w kierunku promienia gięcia powoduje zatrzaśnięcie się ząbków. Poprzez skręcenie osiowe elastycznego łuku można rozszczepić jego zapadki i w ten sposób skorygować kąt prowadzenia przewodu. Powodzenia! An drzej Świerszcz

ABC instalacji rurowych

sowanie kolanek. Dodatkową zaletą takiego rozwiązania jest brak połączeń przewodu. Zastosowanie łączników przy zmianie kierunku znacznie zwiększa możliwość przecieku w miejscu połączenia. Pierwsze sprężyny oferowane na rynku, służące do wyginania przewodów, wykonane były z drutu o przekroju okrągłym. Podczas gięcia okrągły kształt tego sprężystego drutu na trwale odciskał się na powierzchni przewodu. W miejscu gięcia rura stawała się nieestetyczna, a jej powierzchnię pokrywały spiralne karby. W przypadku gięcia rury sprężyną wewnętrzną to samo zjawisko występowało wewnątrz przewodu. W ten sposób zwiększała się szorstkość przewodu, a co za tym idzie wzrastały straty na długości. Nowe sprężyny oferowane przez producentów systemów rurowych wykonane są z drutu o przekroju prostokątnym i podczas gięcia nie pozostawiają śladów na powierzchniach rur. Sprężyna zabezpiecza rurę przed złamaniem. Jeśli dojdzie do uszkodzenia przewodu podczas gięcia, to uszkodzony odcinek rury wielowarstwowej należy bezwzględnie wymienić. W przypadku uszkodzenia rury PE-X jednowarstwowej rurę można naprawić dmuchawą gorącego powietrza. Należy to robić bardzo ostrożnie i powoli. Po podgrzaniu przewodu rura zrobi się przeźroczysta w załamanym miejscu. Należy wówczas zaprzestać podgrzewania i pozwolić, aby powoli ostygła. Po ostygnięciu w miejscu załamania nie będzie żadnego śladu uszkodzenia, a rura będzie posiadała taką samą wytrzymałość jak przed załamaniem. Rury wykonane z PE-X posiadają tzw. ,,efekt pamięci kształtu”. Po podgrzaniu gorącym powietrzem powracają do pierwotnego przekroju kołowego. Uwaga! Minimalny promień gięcia dla rur wielowarstwowych wynosi R > 5 Dz (Dz średnica zewnętrzna przewodu). Przy użyciu giętarki mechanicznej dla średnic 14-20 mm promień gięcia R > 3,5 Dz. Przed dokona-

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Podgrzew wody

Da wid Pan te ra

wyróżniamy sposoby ogrzewania wody użytkowej? ● Jakie są zalety stosowania kotła dwufunkcyjnego do przygotowania c.w.u.?

ABC c.w.u.

● Jakie

Wodę użytkową można ogrzewać standardowo na dwa sposoby - albo w momencie jej zapotrzebowania - przepływowo, albo magazynować w zbiornikach wody użytkowej. W pierwszym przypadku energię potrzebną do ogrzewania wody może stanowić energia elektryczna lub energia ze spalania gazu lub innego paliwa. Dlatego wydzielono gaz i inne paliwa? Urządzenia ogrzewające wodę przepływowo w sobie to urządzenia gazowe, natomiast urządzenia ogrzewające wodę użytkową przepływowo poprzez wszelkiego rodzaju zbiorniki multiwalentne (kombinowane) mogą spalać dowolne paliwo. W przypadku magazynowania można korzystać z wszelkich paliw, jakie mamy do dyspozycji. Kotłem olejowym czy na paliwo stałe nie jesteśmy w stanie utrzymać płynnie

temperatury wody, ogrzewając ją przepływowo, jednak przy magazynowaniu nie ma z tym problemów. Przepływowe podgrzewanie wody znane jest nam przede wszystkim z mieszkań i niewielkich domków jednorodzinnych. Ciepłą wodę uzyskujemy poprzez ogrzewanie zimnej wody w wymienniku - i to tylko w momencie jej zapotrzebowania. Zaletą takiego rozwiązania jest brak zbiornika na wodę (mniej miejsca w kotłowni) i stosunkowo niewielkie zużycie energii wodę podgrzewamy tylko w takiej ilości, jaka jest aktualnie potrzebna. Rozwiązanie to posiada jednak pewne ograniczenia: punkty poboru wody powinny być rozlokowane możliwie blisko źródła ciepła (piecyka, kotła, podgrzewacza przepływowego), a maksymalny jednoczesny pobór wody ciepłej nie powinien przekraczać wartości podanej przez producenta - z reguły jest to wartość od 5 do 11 l/min. Stosując dla każdego punktu poboru wody osobny pogrzewacz przepływowy, możemy komfortowo korzystać z wielu punktów jednocześnie, ale wiąże się to z większymi kosztami na wejściu i siłą rzeczy - utratą wolnego miejsca. Wspólną cechą ogrzewaczy przepływowych jest mała odporność na twardą wodę. Producenci walczą, jak mogą, stosując różne zabiegi zapobiegające osadzaniu się kamienia, ale wcześniej czy później nie unikniemy czyszczenia - nie jest to jednak duży problem - środków do usuwania kamienia jest pod dostatkiem, a z drugiej strony przecież zawsze możemy zainstalować stację uzdatniania wody i na zawsze zapomnieć o kamieniu.

www.instalator.pl

nr 6/72015

www.instalator.pl

gazowy. Stanowi on często standardowe wyposażenie nowych mieszkań lub domków jednorodzinnych. Gwarantuje ogrzewanie centralne i przy okazji przygotowanie wody użytkowej. Ogrzewanie odbywa się poprzez przeciwprądowy przepływ zimnej wody użytkowej (wodociągowej) i gorącej wody kotłowej, w zabudowanym w kotle płytowym wymienniku woda/woda. Kotły, zależnie od swojej mocy, gwarantują wydatek wody ciepłej nawet do 14 litrów/min, przy czym zakłada się, że jednoczesne czasy poboru wody są stosunkowo krótkie (nie dłuższe jak 1,5-2 h), tak aby nie miało to wpływu na spadek temperatury wody w instalacji centralnego ogrzewania. Większość kotłów dwufunkcyjnych posiada mechanicznie ograniczony strumień przepływu wody użytkowej, aby w każdym przypadku, niezależnie od ilości aktywnych punktów poboru wody, zawsze zagwarantować wymaganą temperaturę wody na wyjściu (ograniczniki przepływu wody). Maksymalny strumień wody podany jest w większości przypadków w danych technicznych kotła i z reguły pozwala na przepływ wody na poziomie 9-11 l/min. Rozwiązanie z kotłem dwufunkcyjnym proponowane jest do mieszkań i domków z niewielką liczbą punktów poboru wody oraz niewielkim wymaganym wydatkiem wody - instalacje typu jacuzzi czy wanna z hydromasażem z reguły odpadają. Trzeba się liczyć z tym, że od momentu odkręcenia kurka do uzyskania od po wied niej tem pe ra tu ry wo dy upłynie nieco czasu - dla przykładu, jeżeli kocioł jest oddalony od punktu poboru wody o 5 m, czas oczekiwania na wodę o wymaganej temperaturze może wynosić nawet do 10-15 s. Da wid Pan te ra

ABC c.w.u.

Jakie urządzenia mamy do wyboru? Podgrzewacze przepływowe elektryczne i gazowe oraz podgrzewacze w formie dwufunkcyjnego kotła gazowego. Ogrzewanie przepływowe prądem elektrycznym jest jednym z rozwiązań, gdy nie jest możliwe wykorzystanie gazu. Decydując się na takie rozwiązanie, musimy mieć świadomość, że jest to najdroższy sposób przygotowania ciepłej wody, ale jednocześnie bardzo bezpieczny i komfortowy (szybki dostęp do wody o wymaganej temperaturze). Rozwiązanie szczególnie polecane jest tam, gdzie zużycie wody użytkowej jest niewielkie i sporadyczne. Mając do dyspozycji gaz, możemy wodę użytkową ogrzewać w klasycznych tzw. termach gazowych. Spalany gaz oddaje ciepło do wymiennika, przez który przepływa zimna woda, ogrzewając się. Termy oferowane są z otwartą lub zamkniętą komorą spalania, z czego te drugie są szczególnie polecane z uwagi na bezpieczeństwo pracy. W odróżnieniu od podgrzewaczy elektrycznych cena uzyskania wody ciepłej jest niemal dwukrotnie niższa, jednak tylko pod warunkiem, że z tej wody będziemy korzystać (opłata za gaz to nie tylko koszt samego surowca, ale także opłaty przesyłowe i abonament). Dwa przedstawione powyżej sposoby ogrzewania wody poleca są przede wszystkim tam, gdzie centralne ogrzewanie stanowi kocioł na paliwo stałe, a montaż zbiornika wody użytkowej wiąże się z przeróbkami instalacji. Oczywiście spotyka się także budynki z instalacją gazową, gdzie pracują termy gazowe przepływowe, z reguły jednak tylko dlatego, że w budynku nie przewidziano zawczasu centralnego sposobu przygotowania wody. Produktem powiązanym z dwoma poprzednikami jest dwufunkcyjny kocioł

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Lutowanie metali

ABC instalacji rurowych

Ma ciej Ró żań ski Lutowanie jest jedną z najstarszych i najczęściej stosowanych metod łączenia elementów metalowych miedzy sobą oraz elementów metalowych z ceramicznymi. Podstawową zasadą procesu lutowania jest stosowanie materiału dodatkowego zwanego lutem o niższej temperaturze topnienia od temperatury topnienia obu łączonych materiałów. A więc nie nadtapiamy powierzchni materiałów łączonych. Daje to wiele możliwości łączenia ze sobą materiałów, których nie można połączyć za pomocą innych metod spawalniczych, np. wysokostopową stal nierdzewną z aluminium czy z tytanem, miedzi ze stalą, stal wysokowęglową z węglikami spiekanymi czy żeliwo ze stalą wysokowęglową. Dzięki bardzo dużej wydajności lutowania i niskim kosztom procesu lutowanie znalazło zastosowanie w produkcji najprzeróżniejszych elementów, poczynając od elementów turbin w silnikach odrzutowych, na instalacjach wody pitnej kończąc. Ze względu na przeważnie mniejsze właściwości wytrzymałościowe lutu niż materiału podstawowego połączenie lutowane powinno być zaprojektowane tak, aby sama lutowina pracowała na ścinanie, a szerokość zakładki w połączeniu lutowanym można

było regulować w taki sposób, by uzyskało ono wytrzymałość większą od wytrzymałości materiału podstawowego. W praktyce wielkość zakładki ustala się na 3-5 grubości cieńszego z łączonych elementów. Podstawowe zjawiska występujące podczas procesu lutowania i decydujące o jakości (szczelności, wytrzymałości, wyglądzie) połączenia lutowanego to zwilżanie powierzchni łączonych elementów lutem oraz zjawisko kapilarne. Zwilżanie jest zjawiskiem pokrywania powierzchni lutowanych części cienką równomierną i nieprzerwaną powłoką ciekłego lutu. Niestety nie każdy lut będzie zwilżał powierzchnię każdego metalu. Ponadto na zjawiska zwilżania silnie wpływa stan powierzchni łączonych części. Powierzchnia chropowata będzie lepiej zwilżalna przez ciekły lut aniżeli powierzchnia wypolerowana. Ponadto niezwykle istotny wpływ na zwilżanie ma obecność tlenków metali pokrywających powierzchnię elementów łączonych. Należy je usuwać przed lutowaniem i zabezpieczać powierzchnie lutowane przed ponownym utlenieniem w trakcie procesu lutowania, gdyż tlenki te są całkowicie niezwilżalne przez ciekłe luty. Do tego celu stosowane są substancje chemiczne zwane topnikami, które usuwają warstewkę tlenków z powierzchni lutowanych oraz zabezpieczają przed ich ponownym utlenieniem. Niestety, podobnie jak w przypadku lutów, nie ma topników uniwersalnych o aktywności umożliwiającej rozpuszczanie tlenków wszystkich metali. Pewien wyjątek stanowi

www.instalator.pl

nr 6/72015

niem miękkim, a powyżej - twardym. Luty mogą występować w postaci: drutów, prętów, blach, taśm, folii, siatek, gąsek, kształtek, granulek i proszków. Należy zawsze pamiętać, że podczas lutowania lut musi nagrzewać się do temperatury topnienia poprzez kontakt z powierzchnią elementu lutowanego, a nie poprzez nagrzewanie stosowanym źródłem ciepła, np. płomieniem spalanego gazu, co stanowi częsty błąd powodujący rozczarowanie lutowacza przybieraniem kulistego kształtu ciekłego lutu i brakiem zwilżenia powierzchni lutowanej. Topniki do lutowania mogą mieć postać płynów, past, proszków, a nawet oparów (topniki lotne), i powinny być nakładane bezpośrednio przed procesem lutowania. Coraz powszechniej dostępne są luty w postaci pręta z otuliną topnikową bądź luty rdzeniowe wypełnione topnikiem. Takie rozwiązanie eliminuje konieczność przeprowadzania dodatkowej operacji nakładania topnika na elementy lutowane i lut. Do lutowania można w zasadzie stosować każde dostępne źródło ciepła, pod warunkiem, że jego moc pozwoli nagrzać element lutowany do temperatury lutowania, tj. 3050°C powyżej górnej temperatury topnienia lutu. I tak, ze względu na stosowane źródło ciepła, rozróżnia się lutowanie lutownicą, lutowanie płomieniowe, indukcyjne, piecowe, kąpielowe itp. W pracach instalatorskich, z oczywistych przyczyn, w większości przypadków stosuje się lutowanie płomieniowe z wykorzystaniem jako gazu palnego butanu lub mieszanki propan-butan, które są powszechnie i łatwo dostępne. Korzystniejsze właściwości ma płomień tlenowo-acetylenowy, który osiąga wyższą temperaturę spalania, ale jest gazem drogim, niebezpiecznym, a ponadto w skład stanowiska wchodzą dwie butle (z tlenem i acetylenem). dr inż. Ma ciej Ró żań ski

www.instalator.pl

ABC instalacji rurowych

miedź, którą można lutować lutem samotopnikującym typu LMF8, umożliwiającym lutowanie bez dodatku topnika. Drugim zjawiskiem jest zjawisko kapilarności (włoskowatości) silnie zależne od dobrego zwilżania. Polega ono na tym, że ciekły lut, dobrze zwilżający materiał łączony, zostaje wciągany w szczelinę kapilarną (lutowniczą). Głębokość wnikania lutu w szczelinę, a tym samym - stopień wypełnienia szczeliny, zależy od kilku czynników, tj. napięcie powierzchniowe ciekłego lutu, szerokość szczeliny kapilarnej (im węższa szczelina, tym większa zdolność wnikania lutu w szczelinę kapilarną) oraz gęstość lutu. Dlatego już na etapie projektowania połączenia lutowanego należy pomyśleć, aby szerokość szczeliny wynosiła 0,05-0,3 mm, co może być dosyć trudne do ustalenia, szczególnie w przypadku łączenia materiałów różnoimiennych o różnych współczynnikach rozszerzalności cieplnej. Obok zdolności zwilżania powierzchni metalu przez ciekły lut równie mocno temperatura topnienia lutowanych części będzie wpływała na wybór lutu. I tak np. do lutowania aluminium nie będzie możliwe stosowanie lutu miedzianego, który ma wyższą temperaturę topnienia od temperatury topnienia aluminium. Ze względu na temperaturę topnienia lutu istnieje podział na twarde i miękkie, podobnie jak sam proces dzieli się na lutowanie twarde i miękkie. Graniczną temperaturą jest tutaj temperatura 450°C. Wszystko to, co odbywa się poniżej tej temperatury, będziemy nazywali lutowa-

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

Chłodzenie strefami

Sła wo mir Men cel

ABC klimatyzacji

● Jak

prawidłowo dobrać wydajność układu wentylacji i klimatyzacji? ● Co to są systemy VAV?

Prawidłowy dobór wydajności układu wentylacji i klimatyzacji w oparciu o dane wyjściowe z uwzględnieniem zysków ciepła, nie zagwarantuje ekonomicznej pracy. Znaczącym problemem, przed którym stoi projektant instalacji, to decyzja o podziale układu na strefy i ustalenie, czy ma on pracować jako zcentralizowany czy zdecentralizowany. Wybór o podziale na strefy dotyczy zarówno obiektów małych, w tym także domowych, jak i dużych obiektów komercyj-

nych. Głównym założeniem podczas decyzji o centralizacji lub decentralizacji instalacji są koszty inwestycyjne i eksploatacyjne. Dla potrzeb artykułu dokonam analizy dwóch układów, pracujących dla potrzeb tego samego obiektu. Podział zakłada następujące rozwiązania: ● Układ jednostrefowy - oparty na jednej większej centrali wentylacyjnej, ● Układ dwustrefowy - oparty na dwóch mniejszych centralach wentylacyjnych. Do analizy przyjęto rezydencję mieszkalną dwukondygnacyjną o powierzchni 500 m2, dla której dobrano układ wentylacji o wydajności 1000 m3/h. Parter stanowi część dzienną, a piętro to cześć nocna - sypialniana. W związku z tym przyjęto, iż wentylacja pracuje z nominalną wydajnością w trybie 12/12, czyli 12 h dla potrzeb parteru w trakcie dnia, a resztę czasu w nocy dla potrzeb piętra. Wydajności w trybie noc/dzień w praktyce nieco się różnią, do obliczeń założono, że są zbliżone. Dodatkowo przy szacowaniu kosztów brano pod uwagę tego samego producenta i zbliżony standard wykonania całości dla obu porównywanych układów. Podczas analizy brano pod uwagę koszty inwestycyjne (tab. 1) i eksploatacyjne (tab. 2).

www.instalator.pl

nr 6/72015

www.instalator.pl

projektu, a powyższe obliczenia należy traktować poglądowo. W przypadku wykonania instalacji obejmujących pełną obróbkę cieplną powietrza należy brać pod uwagę również sposób chłodzenia i dogrzewania powietrza w całym roku pracy. W większości przypadków straty ciepła pokrywane są przez niezależny układ grzewczy, a nagrzewnicę w instalacji wentylacji najczęściej dogrzewają tylko powietrze wentylacyjne, dlatego w tym artykule skupię się na chłodzeniu. Ze względu na możliwości chłodzenia powietrza w budynkach można wyróżnić dwa podstawowe rozwiązania: ● klimatyzacja niezależna, nie powiązana z układem wentylacji, ● obróbka powietrza w centrali wentylacyjnej z udziałem chłodnicy. W tym przypadku rachunek kosztów w większości przypadków jednoznacznie przemawia za rozdziałem klimatyzacji od wentylacji, gdyż usuwanie zysków ciepła przez układ powietrzny wymaga jego znacznego przewymiarowania, co generuje znaczne koszty inwestycyjne i eksploatacyjne. Niestety nie zawsze możliwe jest zastosowanie układów rozdzielonych, gdyż trzeba brać pod uwagę również inne aspekty, m.in. rodzaj pomieszczeń obsługiwanych przez system. Układy rozdzielone można stosować np. w pomieszczeniach typu biura, budynki mieszkalne, sklepy, hotele itp. Wówczas układ wentylacji dostarcza powietrze świeże, niezbędne dla potrzeb higienicznych, często wstępnie obro-

ABC klimatyzacji

Układy posiadają następujące założenia techniczne: ● I układ - oparty na jednej centrali wentylacyjnej obsługuje całą powierzchnię [I strefa] z równą intensywnością V = 1000 m3/h przy 300 Pa. ● II układ - powierzchnię wentylowaną obsługują dwie centralki o parametrach V = 500 m3/h przy 250 Pa. W tym układzie wyróżniono dwie strefy pracy: parter (I strefa) oraz piętro (II strefa). Różnica w kosztach sumarycznych inwestycyjnych wyniosła: 9040 PLN netto. Różnica w kosztach eksploatacyjnych przy uwzględnieniu energii elektrycznej: 492 PLN. W związku z powyższym można przyjąć, że większe koszty inwestycyjne poniesione na układ dwustrefowy zwrócą się po ok. 18-19 latach. Dokonując porównania powyższych rozwiązań, należy brać pod uwagę także inne aspekty: ● koszty oraz możliwości serwisowania, ● koszty amortyzacji, ● możliwości prowadzenia instalacji i lokalizacji urządzeń, ● możliwości regulacyjne, ● hałas generowany przez urządzenia, ● zmienne koszty energii elektrycznej. Powyższe przesłanki, przy założeniu średniej żywotności pracy układu wentylacji na poziomie 25-30 lat, wskazują na układ II, tj. rozdzielny jako bardziej korzystny. Każdorazowo przy wyborze należy jednak podchodzić indywidualnie do

ABC Magazynu Instalatora

ABC klimatyzacji

ABC Magazynu Instalatora

nr 6/72015

bione pod kątem parametrów termicznych (przez odzysk ciepła/chłodu), a niezależnie regulowany system klimatyzacji utrzymuje zadaną temperaturę komfortu w pomieszczeniu. Tego typu rozwiązanie zdecydowanie ułatwia podział na strefy w budynku, zwłaszcza w obiektach o różnych zyskach ciepła, np. galerie handlowe, hotele itp. W pewnych sytuacjach stosowanie układów rozdzielonych jest jednak niemożliwe (np. pomieszczenia czyste). Kolejna decyzja, którą trzeba podjąć przy wyborze rozwiązania, to sposób dostarczenia „chłodu” dla potrzeb schłodzenia powietrza w pomieszczeniach. Rozważa się wówczas: ● Zastosowanie instalacji freonowej, która jest energochłonna, ale za to daje większe możliwości strefowania i regulacji temperatury w pomieszczeniu; ● Zastosowanie instalacji wody lodowej, która ogranicza możliwości indywidualnej regulacji temperatury i strefowanie, jest jednak bardziej energooszczędna, zwłaszcza w układach o dużych wydatkach, dlatego w takich przypadkach coraz częściej dla potrzeb strefowania stosuje się systemy typu VAV. Systemy ze zmiennym przepływem powietrza, tzw. VAV, działają w oparciu o regulację ilością. Zmiany obciążenia w budynku są regulowane poprzez zmianę wydajności strumienia powietrza dostarczanego i usuwanego z pomieszczeń, przy czym parametry powietrza przygotowane są w centrali i są stałe. System VAV reaguje na zmiany obciążenia cieplnego w poszczególnych strefach budynku poprzez system automatyki i czujników, dzięki temu może pracować z mniejszą nominalną wydajnością aniżeli system pracujący ze stałą wydajnością. Regulacja następuje poprzez regulatory przepływu zwane regulatorami VAV. ● Indywidualna regulacja parametrów powietrza w różnych pomieszczeniach/strefach.

Możliwość wykorzystania czujników ruchu, czujników CO2, programatorów czasowych i wyłączników ręcznych do zmiany strumienia powietrza. ● Zmniejszenie kosztów sieci przewodów oraz niższe koszty urządzeń przygotowania powietrza. ● Mniejsze zużycie energii przez wentylatory. ● Łatwy proces uruchamiania i regulacji sieci. ● Możliwość ciągłego monitorowania wartości strumieni w poszczególnych odgałęzieniach sieci przewodów. ● Możliwość centralnego sterowania przepływem powietrza w instalacji. ● Zdolność systemu do adaptacji potrzeb. Główną zaletą systemu VAV w stosunku do układów ze stałą wydajnością (CAV) jest możliwość zmniejszenia ilości wydajności powietrznej. Szacowany współczynnik jednoczesności dla standar do we go bu dyn ku wy no si 0,7-0,8. Oznacza to, że w praktyce nie wystąpi jednoczesne zapotrzebowanie na maksymalne ilości powietrza we wszystkich strefach budynku. W efekcie w danej chwili główny strumień powietrza płynący w instalacji kierowany jest do stref o największym zapotrzebowaniu. Dzięki temu układ może być projektowany na mniejsze przepływy, co prowadzi do zmniej sze nia wiel ko ści prze wo dów i urzą dzeń oraz oszczęd no ści ener gii, które wynoszą w tym przypadku ok. 2530%. W fazie projektowania instalacji wymaga to jednak wykonania dokładnej analizy zmienności zysków ciepła i chłodu w budynku. ●

Sła wo mir Men cel Literatura: W. Sudoł, J. Hendiger, „Systemy VAV. Poradnik”, Wyd. Smay sp. z o.o., Kraków 2009.

www.instalator.pl

nr 6/72015

ABC Magazynu Instalatora

Akademia Viessmann prowadzi szkolenia dla projektantów, sprzedawców oraz wykonawców systemów grzewczych. Każde szkolenie montażowe lub montażowo-uruchomieniowe kończy się testem pisemnym, a po jego zaliczeniu uczestnik otrzymuje odpowiednie dokumenty autoryzacyjne oraz własne konto na portalu www.viessmann-serwis.pl. Rejestracja: www.viessmann-szkolenia.pl Szkolenia oraz warsztaty praktyczne Junkers prowadzone są w Centrach Szkoleniowych w Warszawie i Poznaniu oraz w Regionalnych Centrach Serwisowych Junkers w Krakowie, Opolu, Rzeszowie, Kielcach, Gdańsku, Olsztynie i Lublinie. Szkolenia autoryzacyjne są organizowane dla firm handlowych, instalacyjnych, serwisowych oraz projektowych. Szczegółowy terminarz: www.szkolenia-junkers.pl/szkolenia.htm

Szkolenia dla projektantów, wykonawców i instalatorów z zakresu doboru armatury oraz równoważenia hydraulicznego instalacji grzewczych, chłodniczych i wody użytkowej. Zgłoszenia prosimy kierować na adres mailowy: joanna.pienkowska@oventrop.pl lub telefonicznie: 502 696 035. Szkolenia oraz warsztaty praktyczne prowadzone są w czterech Centrach Szkoleniowych Buderus w: Warszawie, Tarnowie Podgórnym, Czeladzi i Gdańsku. W każdej chwili można zapisać się na szkolenie u lokalnego doradcy techniczno-handlowego. Szczegóły na: www.buderus.pl/o-nas/szkolenia/ Firma Pentair Thermal Management Polska Sp. z o.o. prowadzi bezpłatne szkolenia dla autoryzowanych instalatorów Raychem z zakresu ogrzewania podłogowego oraz instalacji grzewczych do ochrony dachów i rynien w warunkach zimowych. Zdobycie „Certyfikatu PRO Raychem” upoważnia do udzielania przedłużonej gwarancji producenta. Kontakt: 800 800 114, www.ciepla-podloga.pl

www.instalator.pl

Szkolenia

Tematyka: systemy ogrzewania podłogowego, regulacja hydrauliczna i podpionowa, ogrzewanie ścienne, termostatyka, projektowanie instalacji w budynkach wysokościowych, kotłownie na biomasę. Kontakt: centrala@herz.com.pl, tel. 12 289 02 20. Prosimy o potwierdzenie uczestnictwa.