Magazyn Instalatora 10/2015 by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

2 10.

miesięcznik informacyjno-techniczny

nr 10 (206), październik 2015

015

ISSN 1505 - 8336

l Ring „MI”: pompy ciepła l Prosto z rury stal czy miedź?

l Duże kominy l Grzanie w ścianie l Łapanie deszczu l Pętle w preizolacji l Rura na badaniach l Przyłącza gazowe

AF-Anuncio VITAQ - POLONIA 207x293.pdf

CMY

28/7/15

8:41

ARISTON_promo_I_uruchomienie_MI_207x203_21092015_v4.indd 1

2015-09-23 13:25:42

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Jeszcze niedawno pompy ciepła stanowiły margines sprzedaży na rynku urządzeń grzewczych i ogrzewczych. Zastosowanie nowych pomysłów konstruktorów umożliwiło jednak uzyskiwanie coraz wyższych współczynników COP. Sprawiło to, że urządzenia te zyskały i wciąż zyskują na popularności oraz notują wysokie wzrosty sprzedaży. Nie mogło pomp ciepła zabraknąć na naszym ringu. A jak Państwo zobaczycie, sporo uczestników stanęło do walki (na argumenty). Jakich „ciosów” używają? Otóż: „Dzięki integracji w jednej obudowie modułu hydraulicznego do podgrzewania wody z 200-litrowym zbiornikiem c.w.u. eliminują one wiele problemów związanych z instalacją i serwisowaniem. Ponieważ orurowanie jest fabrycznie zmontowane i umieszczone w dolnej części modułu, czas montażu jest skrócony, a instalator ma ułatwiony dostęp do przyłączy”. Konkurencja ripostuje: „Szeroki rozstaw płytek parownika zapewnia niski opór powietrza i w połączeniu z modulującym wentylatorem w jednostce zewnętrznej zapewnia bardzo niski poziom mocy akustycznej. Dzięki kombinowanemu międzywtryskowi pary sprężarka typu scroll jest schładzana przy niskich temperaturach zewnętrznych, co pozwala na osiągnięcie wyższej mocy grzewczej i wyższych temperatur zasilania”. Czekamy (wraz z autorami artykułów) na Państwa werdykt. Można oddać swój głos (nawet na cztery firmy) w sondzie na www.instalator.pl. Zapraszam! Ale pompy ciepła to nie jedyny temat w październikowym wydaniu „Magazynu Instalatora”. W związku z długim okresem bez opadów, którego doświadczyliśmy tego lata, gromadzenie, zatrzymywanie i retencja wód opadowych wydają się jednymi ze sposobów walki ze skutkami suszy. Jak pisze autor artykułu pt. „Łapanie deszczu” s. 54-55: „Istnieje wiele sposobów na deszczówkę, wszystkie one uzależnione są od wielkości i skali danego budynku, budowli lub odwadnianego obszaru. Instalacje takie mogą być wykonywane samodzielnie lub przez specjalistyczne firmy instalacyjne wszystko to kwestia skali danego terenu, z którego chcemy zebrać i zgromadzić deszczówkę”. Prawidłowy dobór komina jest zagadnieniem mało rozpowszechnionym i niewielu projektantów stosuje współczesne metody obliczeń i doboru kominów do określonych urządzeń grzewczych. Temat ten zostanie przybliżony w artykule pt. „Duży komin” s. 64-66. Sławomir Bibulski

Na okładce: © kavram/123RF

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła s. 6-30

l Co tam Panie w „polityce”? s. 31 l Prosto z rury (Dwugłos branżowy) s. 32 l Energooszczędna eksploatacja (System sterowania instalacją grzewczą) s. 34 l Pętle pomiarowe (Zewnętrzne sieci preizolowane) s. 36 l Grzanie w ścianie (Wodne ogrzewanie płaszczyznowe) s. 38 l Kotłownia przyszłości s. 42 l Bezproblemowa wymiana o-ringów (strona sponsorowana firmy Calido) s. 44

Zagospodarowanie wód opadowych s. 54

l Kara z urzędu (Odpowiedzialność instalatora za instalacje w obiektach państwowych) s. 45 l Rura na badaniach (Instalacje zewnętrzne z polipropylenu) s. 46 l Baterie w spa (Konserwacja armatury sanitarnej) s. 48 l Odzysk wody w toalecie (Recykling w kanalizacji) s. 50 l Separacja i filtracja (Uzdatnianie wody) s. 52 l Łapanie deszczu (W sieci bez błędów) s. 54 l Jesienny tygiel temperaturowy (Chemia budowlana) s. 56

Duże kominy s. 64

ISSN 1505 - 8336

l Odpowiadam, bo wypada... s. 58 l Przyłącza do gazu s. 60 l Nowości w „MI” s. 62 l Kominy do instalacji gazowych w dużych obiektach s. 64

10.

201

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W listopadzie na ringu: niskotemperaturowe, płaszczyznowe systemy grzewcze...

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

ekologia, ogrzewanie, c.w.u., pompa ciepła

Ariston Ciepło domowego ogniska ma wartość nie tylko przysłowiową. Także to dosłowne, fizyczne ciepło jest jednym z czynników, które sprawiają, że w domu czujemy się komfortowo, bezpiecznie i miło. Już na etapie budowy domu jednorodzinnego warto zadbać o to, by tego ciepła nigdy nam nie zabrakło, i dokonać wyboru sposobu, w jaki będziemy ogrzewać budynek, a także wodę do celów sanitarnych. Dom ma służyć swoim mieszkańcom przez długie lata, warto więc dokładnie przemyśleć, jak rozwiązać tę kwestię już na etapie samego projektu. Jednocześnie nie można też zapominać o urządzeniu, które będzie w stanie zapewnić nam komfort ciepłej wody użytkowej. Produkcja c.w.u. jest przecież integralną częścią instalacji grzewczej.

Jakie urządzenia oferuje rynek? Na rynku grzewczym obok tradycyjnych urządzeń do podgrzewania wody, takich jak podgrzewacze elektryczne, gazowe, czy zasobniki pod1

łączone do kotła grzewczego, znajdziemy nowoczesne, ekologiczne podgrzewacze wody z pompą ciepła. Urządzenia te pozyskują energię ze źródeł odnawialnych. W zależności od źródła ciepła pompy dzielimy na ziemne (geotermalne), wodne (gdzie źródłem ciepła jest zbiornik wodny, jezioro, staw) oraz powietrzne (gdzie źródłem ciepła jest powietrze). Ariston oferuje bardzo szeroką gamę podgrzewaczy wody z pompą ciepła z serii NUOS. Duży zakres pojemności urządzeń sprawia, że możemy tu znaleźć produkty przeznaczone do mieszkań, domów jednorodzinnych, biur, restauracji, hoteli czy niewielkich zakładów usługowych, a także klubów fitness. Pompy NUOS to wynik intensywnych badań działu R&D Ariston w celu poprawy efektywności energetycznej oraz łatwości użytkowania podgrzewaczy, w których produkcji Ariston jest światowym liderem. Te wszechstronne i łatwe w instalacji urządzenia stanowią eko-

logiczną ewolucję i ekonomiczną alternatywę dla tradycyjnych podgrzewaczy wody.

Zasada działania pompy ciepła NUOS Pompy ciepła NUOS działają na zasadzie wymiany ciepła z powietrzem. Bazują na odwróconym cyklu chłodniczym - pobierają energię z powietrza i transferują ją do ciepłej wody użytkowej. Wykorzystywana jest tu specyficzna właściwość (entalpia) czynnika chłodniczego. Czynnik ten ma właściwości łatwego parowania w niskich temperaturach. W pompach NUOS zastosowano czynnik R134A (tetrafluoroetan C2H2F4). Przy ciśnieniu atmosferycznym woda paruje w 100°C, a czynnik R134A w -27°C. Ta zmiana stanu skupienia (z gazu w ciecz i z cieczy w gaz) pozwala na transfer ciepła. Energia czerpana z powietrza jest odnawialna i darmowa. Dlatego jedyną zużytą energią w procesie zachodzącym w pompie będzie energia elektryczna do zasilania kompresora, wentylatora i układu elek-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

tronicznego. Efektywność pracy pompy ciepła mierzy się w jednostkach współczynnika efektywności COP (Coefficient Of Performance). W pompach ciepła NUOS (typ powietrze-woda) współczynnik ten zależy od temperatury i wilgotności powietrza oraz od temperatury wody w podgrzewaczu. Urządzenia te osiągają wartość COP do 2,8 (wg normy EN 16147), gwarantując oszczędności energii do 70%, co stanowi osiągnięcie najwyższej możliwej klasy efektywności energetycznej, jeśli chodzi o podgrzewanie wody użytkowej.

Realne oszczędności Pobierana moc elektryczna pompy NUOS EVO 80 wynosi przykładowo jedynie 250 W. W porównaniu do standardowego podgrzewacza o podobnej pojemności, którego moc elektryczna 2

to 1200-1500 W, widać, że używanie pompy NUOS jest w pełni uzasadnione. Znacznie zmniejsza ona obciążenie wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku. Normy europejskie określają średnie roczne zużycie energii na podgrzanie ciepłej wody dla 3-osobowej rodziny. Wartość ta wynosi 1550 kW na rok. Biorąc pod uwagę parametry i efektywność pompy ciepła NUOS EVO 80, zmierzoną dla temperatury powietrza 15°C, w porównaniu do tradycyjnego podgrzewacza elektrycznego i biorąc pod uwagę koszt energii elektrycznej 0,6 zł/kWh, możliwe jest zaoszczędzenie rocznie po3

nad 600 zł. Duże oszczędności energetyczne (do 70%) związane z zasadą działania pompy ciepła mogą zamortyzować się już w ciągu 4 lat od jej zakupu - porównując z tradycyjnym, elektrycznym podgrzewaczem wody o tej samej pojemności.

NUOS w domu jednorodzinnym Dla domów jednorodzinnych, w których liczba mieszkańców wynosi od 4 do 5 osób, Ariston rekomenduje pompy ciepła o pojemności > 200 litrów. Przeciętnie przyjmuje się, że w takiej konfiguracji każda osoba zużywa 40-50 l ciepłej wody dziennie. Z tej grupy produktów najczęściej wybieranymi modelami są urządzenia stojące: NUOS 250 FS oraz NUOS PRIMO 240. Te modele pracują już w szerszym zakresie temperatur powietrza - umożliwiają odzyskiwanie ciepła z powietrza nawet przy temperaturach poniżej zera. Niektóre wersje pomp ciepła są również wyposażone w wężownicę, którą możemy podłączyć do dowolnego, zewnętrznego źródła ciepła. Częstym rozwiązaniem jest np. połączenie takiej pompy z kotłem na paliwo stałe: wtedy zimą ogrzewamy wodę w zbiorniku pompy za pomocą kotła, a w lecie, gdy obsługa kotła stałopalnego jest kłopotliwa, możemy cieszyć się oszczędnościami wynikającymi z korzystania z energii odnawialnej. Dla klientów ceniących sobie przede wszystkim komfort akustyczny Ariston przygotował również ofertę pomp ciepła typu split w zakresie pojemności od 80 do 300 litrów. W tych urządzeniach, podobnie jak w klimatyzatorach, jednostka z kompresorem i wentylatorem umieszczona jest na zewnątrz budynku. Instalacja takiej pompy wymaga co prawda specjalistycznego sprzętu do pracy z czynnikiem chłodniczym, lecz korzyści wynikające z bezgłośnej pracy są nieocenione.

Nietypowe zastosowania pomp ciepła Podstawową funkcją podgrzewacza wody z pompą ciepła jest oczywiście produkcja c.w.u. Niedocenianym „produktem ubocznym” natomiast, w przypadku pomp ciepła typu monoblok, jest chłodne powietrze.

www.instalator.pl

Pytanie do... Jakie są zalety pomp typu monoblok? Pompa typu monoblok ogrzewa wodę ciepłem odzyskanym z powietrza atmosferycznego - po tym procesie wymiany ciepła powietrze wychodzące z urządzenia jest o kilka stopni chłodniejsze od wchodzącego. W czasie, gdy pompa ciepła pracuje, możemy wykorzystać to chłodne powietrze jako swego rodzaju prostą klimatyzację. Na pompach firmy Ariston zostało już zrealizowanych kilkanaście instalacji wykorzystujących chłodne powietrze: serwerownie w biurach, chłodzenie pomieszczeń w cukierniach, piekarniach, a także wykorzystanie w domach - do schładzania spiżarni czy najwyższych kondygnacji, gdzie latem panują wysokie temperatury. 4

Krok w przyszłość Jeszcze w tym roku Ariston planuje premierę nowej stojącej pompy ciepła NUOS. Będzie to model o najwyższych osiągach i parametrach z całej dotychczasowej gamy urządzeń. Współczynnik COP będzie wyższy od obecnych wersji o 20%, skrócony zostanie również czas podgrzewania wody. Nowa pompa NUOS będzie mogła bezpośrednio współpracować z instalacjami fotowoltaicznymi oraz sterownikiem systemowym Sensys, co ułatwi jej włączenie do kompleksowego układu grzewczego Ariston. Ariston Thermo oferuje możliwość przedłużenia gwarancji na zbiornik podgrzewacza pompy ciepła do 5 lat. Rafał Kowalczyk Fot. 1. Nuos Plus 250. Fot. 2. Nuos Evo. Fot. 3. Nuos Evo Split. Fot. 4. Nuos FS.

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dziś na ringu „MI”: OZE - pompy ciepła pompa ciepła, podgrzewacz, wysokotemperaturowa

Auer Dwa podstawowe modele pomp ciepła marki Auer na polskim rynku to wysokotemperaturowa pompa ciepła HRC typu powietrze-woda oraz Cylia - podgrzewacz wody użytkowej zintegrowany z pompą ciepła. Wysokotemperaturowa pompa ciepła HRC to urządzenie typu powietrze-woda. Zestaw składa się z modułu zewnętrznego oraz modułu sterującego, przeznaczonego do instalacji wewnątrz budynku. Moduł sterujący wyposażony jest w automatykę i zapewnia dystrybucję ciepła w instalacji. W pompie ciepła HRC kompresory działają niezależnie i zapewniają wysoki stopień modulacji mocy, w zakresie od 35 do 100% mocy. Możliwe są 3 tryby funkcjonowania: praca tylko kompresora niskiej mocy, wysokiej mocy albo praca obu kompresorów jednocześnie. Pompa ciepła HRC osiąga współczynnik sprawności COP na poziomie 4,5. Woda podgrzewana jest do temperatury 70°C przy temperaturze zewnętrznej -10°C, a praca pompy zagwarantowana jest do temperatury -20°C na zewnątrz przy zapewnieniu temperatury wody do 65°C. Modulacja mocy gwarantuje niższe zużycie energii wzmocnionej dodatkowo przez lepszy współczynnik wydajności oraz redukcję prędkości obrotowej wentylatora podczas sezonów przejściowych. Efekt modulacji zapewnia sprawne funkcjonowanie pompy ciepła bez dodatkowego źróPytanie do... Jaki wpływ ma temp. zewn. na COP w pompach ciepła typu powietrze-woda?

dła ciepła. Bardzo istotne - ze względu na ograniczenie zużycia energii jest skrócenie procesu odmrażania. Kompresory pompy ciepła HRC znajdują się pod absorberem ciepła, a rura cieczy znajduje się pod pojemnikiem na kondensat. Ich ciepło redukuje efekt zamarzania. Ponadto system odmrażania oparty jest na dwóch czujnikach, które uruchamiają cykl odmrażania tylko w razie potrzeby, podczas gdy konkurencyjne produkty mają okresowe odmrażanie. HRC zawiera tylko 1,5 kg czynnika chłodniczego R 290 (propan), dzięki czemu nie wymaga obsługi przez specjalistów chłodnictwa. Moduł sterujący HRC jest jednostką wewnętrzną połączoną z pompą ciepła HRC. Zabezpiecza on prawidłowe przepływy pomiędzy pompą ciepła i obiegiem grzewczym. Moduł sterujący jest w istocie grupą hydrauliczną umieszczoną w obudowie z panelem sterowania. Wewnątrz znajduje się również 60-litrowy zbiornik. Pod zbiornikiem umieszczone są dwie pompy cyrkulacyjne z możliwością podłączenia trzeciego obiegu grzewczego. Moduł sterujący wyposażony jest w grzałki elektryczne wspomagające pracę pompy w ekstremalnych warunkach pogodowych i zabezpieczające komfort użytkownika. Nowością jest możliwość zakupu pompy ciepła HRC BASIC z uproszczonym modułem hydraulicznym wyposażonym w automatykę steru-

jącą zamiast rozbudowanego modułu sterującego. Rozwiązanie to upraszcza system, ale jednocześnie znacznie obniża cenę urządzenia. Pompa HRC dostępna jest w trzech mocach: 17, 20 oraz 25 kW. Istnieje również możliwość kaskadowego podłączenia do 4 pomp ciepła i uzyskanie mocy maksymalnej 100 kW. Cylia Air to 300-litrowy podgrzewacz wody użytkowej zintegrowany z pompą ciepła. Źródłem energii wykorzystanym do ogrzewania jest powietrze. Pompę ciepła Cylia Air charakteryzuje wysoki współczynnik wydajności COP: 3,03 (wg normy EN 16147). Główne zalety Cylii AIR: l Praca pompy ciepła w zakresie temperatur pobieranego powietrza od -7 do 35°C. Największą zaletą jest możliwość przygotowania c.w. o temperaturze do 60°C przy temperaturze powietrza -7°C. W większości konkurencyjnych urządzeń, w momencie kiedy temperatura powietrza spada poniżej 8°C, woda podgrzewana jest przez grzałkę elektryczną. l Wysoka wydajność dostępna jest również przy niskich temperaturach: przy -7°C wskaźnik COP wynosi 1,8, a przy 7°C COP wynosi 2,9. Współczynnik pozostaje na poziomie powyżej 2,0 przy temperaturze powietrza 0°C. l Opatentowane rozwiązanie Auer oparte na 2 czujnikach temperatury wody. Cylia AIR wyposażona jest w czujnik wskazujący temperaturę wody oraz dolny czujnik, który służy do regulacji temperatury wody. Dzięki temu pompa ciepła utrzymuje priorytet pracy, zapewniając optymalne osiągi i zużycie energii. l Dostępna jest w wersji podstawowej oraz z jedną lub dwiema wężownicami. Paweł Orzechowski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

ciepła woda, odnawialna, efektywność, pompa ciepła

Hewalex Firma Hewalex jest polską firmą powstałą ponad 25 lat temu. Od samego początku oferuje wyłącznie rozwiązania wykorzystujące energię odnawialną. Energia ze słońca stanowi podstawę dla pracy nie tylko dla kolektorów słonecznych, ale także dla pomp ciepła. Oferta pomp ciepła Hewalex obejmuje urządzenia do podgrzewania wody użytkowej serii PCWU, podgrzewania wody basenowej serii PCWB oraz do całosezonowego ogrzewania budynków i wody użytkowej serii PCCO.

Jakość i efektywność Wszystkie urządzenia w ofercie cechują się wysoką efektywnością energetyczną, uzyskując najwyższe aktualnie klasy energetyczne (klasa A w przypadku pomp ciepła wody użytkowej i A++ dla powietrznej pompy ciepła PCCO SPLIT 13 kW). Wysoka efektywność w połączeniu z korzystną ceną zakupu pozwala na maksymalne skrócenie okresu zwrotu inwestycji.

Renomowane podzespoły W urządzeniach stosujemy podzespoły tylko uznanych na rynku produ-

centów, sprawdzone w wieloletniej praktyce. Są to m.in. sprężarki Panasonic, Toshiba czy Sanyo, elektroniczne zawory rozprężne z nowatorskim odrębnym sterowaniem pracy obiegu chłodniczego poprzez pomiar ciśnienia czynnika Carel, wymienniki ciepła asymetryczne SWEP, wysokoefektywne pompy obiegowe Wilo czy też terminale elektryczne Weidmüller.

wieniu parametrów roboczych przez dział techniczny Hewalex.

Znak jakości EPHA-Q Pompa ciepła PCCO SPLIT 13 kW uzyskała jako pierwsza w Polsce znak jakości EHPA-Q. To powszechnie znane od wielu lat w Europie Zachodniej świadectwo wprowadzane jest aktualnie w Polsce. Potwierdza ono wiarygodność przeprowadzonych niezależnie testów sprawnościowych, a także testów bezpieczeństwa użytkowania. Dodatkowe wymagania dla obsługi klienta dotyczą

Nowoczesne zarządzanie Większość pomp ciepła posiada możliwość współpracy ze zdalnym nadzorem Ekontrol. Usługa ta jest w przypadku pomp ciepła serii PCCO bezpłatna. Oprócz zarządzania pracą układu grzewczego otrzymujemy dodatkowo wsparcie techniczne w ustaPytanie do... Czy Państwa urządzenia posiadają przyznany znak jakości EHPA-Q?

także samego producenta, stąd znak jakości EHPA-Q jest przyznawany odrębnie dla każdego kraju.

Gwarancja Poczucie pewności za jakość oferowanych urządzeń pozwala przyznawać najdłuższe okresy gwarancji na polskim rynku. Dla pomp ciepła do ogrzewania budynków z serii PCCO udzielana jest standardowo 5letnia gwarancja.

Program „Dobre uruchomienie” Podstawą programu jest dbałość o zachowanie prawidłowych zasad montażu i uruchomienia pompy ciepła. Potwierdzeniem tego jest lista kontrolna, która dla wykonawcy stanowi możliwość uzyskania dodatkowych profitów. Szymon Piwowarczyk www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła system, grzewczy, OZE, pompa ciepła

Beretta Dzięki wykorzystaniu energii pochodzącej z powietrza pompa ciepła jest przyjazna dla środowiska naturalnego. Łatwość instalacji, ciche i niezawodne działanie oraz atrakcyjna cena wyjściowa i niskie koszty utrzymania to główne korzyści płynące z użytkowania bardzo ekologicznego i ekonomicznego urządzenia, jakim jest pompa ciepła HP 260 ACS marki Beretta. Każdy, kto rozpoczyna przygodę z budową własnego domu, na samym początku podejmuje wiele trudnych decyzji dotyczących m.in. wielkości, kształtu i lokalizacji działki, na której powstanie dom, oraz dokonuje wyboru projektu. Już na tym etapie należy się zastanowić, jaki sposób ogrzewania wybrać. Warto też zwrócić uwagę, czy w projekcie ujęto pomieszczenia gospodarcze: kotłownię, spiżarnię czy pralnię, które okazują się niezwykle użyteczne.

W przypadku wyboru pompy ciepła powietrze-woda, służącej do przygotowania c.w.u. czy gazowej instalacji grzewczej, kotłownia nie jest niezbędna, aczkolwiek bardzo przydatna. Pompy ciepła marki Beretta są przystosowane do pracy z powietrzem pobieranym z zewnątrz, jak i z wewnątrz pomieszczenia, w którym zostały zainstalowane. Należy tylko pamiętać, aby w przypadku poboru powietrza z wewnątrz zostały zachowane minimalne wymiary kubatury oraz aby nie wpływało to na komfort cieplny w samym

pomieszczeniu. Kocioł gazowy można z kolei zamontować (z zamkniętą komorą spalania do 30 kW) w pomieszczeniach nieprzeznaczonych na stały pobyt ludzi, takich jak kuchnia czy łazienka. Tym bardziej, że projektowane aktualnie kotły gazowe są wysoce estetyczne i świetnie wkomponowują się w całość wystroju wnętrza.

powrót do parownika, gdzie następuje ponowny pobór ciepła z otoczenia zewnętrznego i cały cykl się powtarza. Możliwe jest również użycie innych źródeł ciepła (modele pomp z dodatkowymi wężownicami), np. kotła gazowego lub/i instalacji solarnej. Standardowo pompa ciepła posiada grzałkę elektryczną 1,5 kW. Nie bez kozery wspomniałam również o kotle gazowym, ponieważ w chłodniejsze dni przydatne okazuje się wspomaganie pompy ciepła właśnie takim urządzeniem. Wyjątkowo

Jak to działa? Pompy ciepła HP 260 ACS pobierają energię cieplną z powietrza i wykorzystują ją do produkcji ciepłej wody użytkowej. Czynnik chłodniczy (R134A) zmienia swój stan w parowniku poprzez pobór ciepła z otoczenia zewnętrznego. Sprężarka, która jest sercem systemu, zwiększa z kolei temperaturę czynnika ogrzanego przez powietrze. Odbywa się to poprzez zwiększenie ciśnienia czynnika chłodniczego, który w efekcie osiąga temperaturę około 90ºC. Następnie w skraplaczu następuje oddanie energii cieplnej wodzie użytkowej i podgrzanie jej do temperatury max. 60ºC. Na koniec czynnik przechodzi przez zawór rozprężny, następuje spadek ciśnienia i temperatury tego płynu i jego Pytanie do... Czy pompy ciepła innych producentów posiadają funkcję dynamicznej krzywej grzewczej?

oszczędnym w eksploatacji rozwiązaniem jest kocioł kondensacyjny Exclusive Green HE 25 R.S.I. (klasa efektywności energetycznej A) z szerokim zakresem modulacji mocy (już od 2,5 kW) oraz wbudowaną energooszczędną pompą modulowaną o współczynniku efektywności energetycznej EEI ≤ 0,23 (zgodne z nową Dyrektywą Europejską ErP).

Budowa i zabezpieczenia Pompa ciepła HP 260 ACS jest urządzeniem typu monobloc (2 w 1), www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

składającym się ze zbiornika c.w.u. połączonego z pompą ciepła. Dzięki izolacji, wykonanej ze spienionego poliuretanu o grubości 50 mm, zasobnik ten pozwala gromadzić i utrzymywać ciepło przez długi czas. Jest wykonany ze stali węglowej, pokryty dwiema wewnętrznymi powłokami emalii SMALGLASS i wyposażony w antykorozyjną anodę magnezową. Warto zwrócić uwagę, że wężownica skraplacza została owinięta wokół zasobnika, co w razie przerwania jej ciągłości wyklucza możliwość przedostania się czynnika do wody sanitarnej.

Modele Pompa ciepła HP 260 ACS o klasie efektywności energetycznej A jest dostępna w dwóch wersjach: l z zasobnikiem c.w.u. o pojemności 268 l, z dodatkową wężownicą do podłączenia instalacji solarnej lub kotła (model HP 260 ACS S); l z zasobnikiem c.w.u. o pojemności 265 l, z dwiema wężownicami do podłączenia dwóch dodatkowych źródeł ciepła np. instalacji solarnej i kotła (model HP 260 ACS SC).

10 (206), październik 2015 l

leżności od temperatury powietrza. Zmiana ta jest realizowana poprzez wyznaczenie nowej nastawy temperatury w zasobniku w zależności od temperatury zewnętrznej, zmierzonej za pomocą czujnika. Z kolei modulowany wentylator dopasowuje prędkość obrotową do wartości temperatury powietrza, gwarantując utrzymanie wysokiej sprawności.

Zalety HP 260 ACS l l l l

Szereg ciekawych funkcji Sterownik w pompie ciepła posiada możliwość zaprogramowania częstotliwości dezynfekcji zbiornika (w celu wyeliminowania bakterii i zachowania higieny zasobnika c.w.u.) oraz pracy pompy w trybie taryfy ekonomicznej. W przypadku posiadania dwóch taryf za energię elektryczną i odpowiedniego licznika można wykorzystywać grzałkę elektryczną tylko w godzinach, kiedy stawki za prąd są bardziej korzystne. HP 260 ACS posiada również innowacyjną i energooszczędną funkcję dynamicznej krzywej grzewczej. Sterownik umożliwia automatyczną zmianę nastawy temperatury w zawww.instalator.pl

temperatury powietrza (dolnego źródła); l temperatury zasilania instalacji (górnego źródła); l różnicy pomiędzy temperaturą wody zasilającej instalację grzewczą a temperaturą powrotu. Współczynnik COP dla pompy ciepła HP 260 ACS wynosi 3,25 (przy temperaturze powietrza 15°C, temperaturze wody 1550°C). Oczywiście im wyższa wartość współczynnika COP, tym lepiej, dlatego jeśli chcemy porównać urządzenia różnych producentów, należy zwrócić uwagę na parametry, przy których jest ona osiągana. Dzięki wykorzystaniu energii pochodzącej z powietrza pompa ciepła jest przyjazna dla środowiska naturalnego. Łatwość instalacji, ciche i niezawodne działanie oraz atrakcyjna cena wyjściowa i niskie koszty utrzymania to główne korzyści płynące z użytkowania bardzo ekologicznego i ekonomicznego urządzenia, jakim jest pompa ciepła HP 260 ACS marki Beretta.

Wartość współczynnika COP Sprawność pomp ciepła określa współczynnik COP (z ang. coefficient of performance). Mówi on, w jakim stopniu urządzenie to wykorzystuje darmowe ciepło ze środowiska naturalnego w stosunku do zużytego prądu. Współczynnik ten nie jest wielkością stałą dla danego rodzaju pompy ciepła i zależy od wielu czynników: l budowy i parametrów pompy ciepła l zastosowanej technologii

oszczędna eksploatacja, dogodność montażu, niski koszt inwestycji, łatwość obsługi, programowania, l funkcjonalność, l możliwość zintegrowania instalacji pompy z innymi źródłami energii (kocioł gazowy lub/i kolektory słoneczne), l modulowany wentylator, l cicha praca, l ochrona środowiska naturalnego, l produkowana we Włoszech. Grażyna Bentkowska

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dziś na ringu „MI”: OZE - pompy ciepła powietrzne, moduł, ciepła woda, ogrzewanie, inwerter

Biawar W 2015 roku firma NIBE-BIAWAR wprowadziła na rynek polski system powietrznych pomp ciepła BIAWAR MULTISPLIT dostosowany do pracy w warunkach klimatu chłodnego, tj. aż do -32°C. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom stanowi on kompletny, nowoczesny i bardzo elastyczny system grzania/chłodzenia budynków o modulowanej mocy 1-13 kW. Powietrzne pompy ciepła z roku na rok zyskują coraz większą liczbę zwolenników. O wzroście popularności tego typu rozwiązań decydują takie czynniki jak konkurencyjna cena instalacji w porównaniu do konwencjonalnych rozwiązań grzewczych, prostota wykonania instalacji, prężny rozwój technologii oraz wzrost świadomości i wiedzy konsumentów na temat instalacji z powietrznymi pompami ciepła. W 2015 roku firma NIBE-BIAWAR wprowadziła na rynek polski

wnętrzne, ze sprężarką sterowaną inwerterowo, dysponujące mocą modulowaną w zakresie 1-13 kW. Uzupełnieniem systemu do celów ogrzewania domu z wykorzystaniem instalacji grzejnikowej, podłogowej czy klimakonwektorów jest jednostka wewnętrzna, tzw. Hydrokit - „kompaktowa kotłownia”. Produkcja c.w.u. jest możliwa dzięki zastosowaniu modułu Emix podłączonego do zasobnika c.w.u. System Multisplit może być rozbudowany o dodatkowe jednostki wewnętrzne pracujące w systemie powietrze-powietrze; naścienne (AW) i przypodłogowe (AF), które oprócz funkcji grzania doskonale sprawdzą się przy chłodzeniu (rys. 1).

równaniu ze standardowymi sprężarkami typu on-off ilość załączeń urządzenia jest znacznie mniejsza, co wpływa na wydłużenie jego żywotności. Kolejnym nowatorskim rozwiązaniem jest tzw. inteligentne odszranianie parownika jednostki zewnętrznej - w przeciwieństwie do rozwiązań konkurencyjnych nie stosuje się odwracania obiegu, lecz specjalny „bypass” gorącego gazu, dzięki któremu część czynnika zza sprężarki kierowana jest na parownik, a pozostała ilość gazu trafia dalej do jednostek wewnętrznych. Zapobiega to nawiewaniu zimnego powietrza do budynku czy wstrzymywania obsługi c.w.u. lub c.o. w czasie cyklu odszraniania parownika.

Jednostki wewnętrzne Powietrzne jednostki wewnętrzne AW (przysufitowe) oraz AF (przypo-

Cechy systemu

system powietrznych pomp ciepła BIAWAR MULTISPLIT dostosowany do pracy w warunkach klimatu chłodnego, tj. aż do -32°C. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom stanowi on kompletny, nowoczesny i bardzo elastyczny system grzania/chłodzenia budynków o modulowanej mocy 1-13 kW. Poniżej zaprezentujemy główne cechy, możliwości i funkcje pomp ciepła BIAWAR MULTISPLIT, które wyróżniają je na tle konkurencji.

Serce systemu Serce systemu BIAWAR MULTISPLIT stanowią jednostki ze-

W jednostkach zewnętrznych (AEI) wchodzących w skład BIAWAR MULTISPLIT zastosowano rozwiązania zwiększające ich wydajność i ekonomiczność. Inwerterowo sterowana sprężarka o szerokim zakresie modulacji (10130%) zapewnia możliwość płynnego dopasowania mocy grzewczej lub chłodniczej pompy ciepła do aktualnego zapotrzebowania na energię budynku. Przekłada się to na oszczędność energii, a więc zmniejszone koszty eksploatacji urządzenia. Dodatkowo w poPytanie do... Czy Państwa system pomp powietrznych pozwala na jednoczesne grzanie/chłodzenie i produkcję ciepłej wody użytkowej?

dłogowe) umożliwiają schładzanie oraz ogrzewanie pomieszczeń poprzez nawiewanie powietrza o zadanej temperaturze. Dzięki temu możliwe jest kształtowanie pożądanego klimatu w poszczególnych pomieszczeniach przez samych użytkowników. Zastosowanie dwóch stopni filtracji powietrza doskonale sprawdza się w celu usuwania nieprzyjemnych zapachów, bakterii i roztoczy oraz pyłków kurzu znajdujących się w powietrzu obsługiwanego pomieszczenia. Oczyszczanie odbywa się za pośrednictwem zmywalnego filtra pierwszego poziomu oraz dodatkowego filtra plazmowego (AW) lub fotokatalitycznego (AF). Wśród dowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

datkowych zalet systemu powietrzepowietrze należy wymienić: inteligentny nawiew powietrza zapobiegający uwarstwieniu różnych temperatur w pomieszczeniu (rys. 2) oraz - w przypadku jednostek AF - zastosowanie czujnika wilgotności (humidex) pozwalającego na dopasowanie odpowiedniej relacji wilgotności i temperatury dla odczuwania lepszego komfortu przez użytkowników (tabela). Do jednostek wewnętrznych dołączany jest pilot bezprzewodowy, z możliwością wyboru 5 trybów pracy (grzanie, chłodzenie, wentylacja, osuszanie, automatyczny) oraz programowaniem harmonogramów pracy poszczególnych jednostek.

Unikalny moduł Emix Moduł c.w.u. Emix stanowi nowatorskie rozwiązanie do produkcji c.w.u. w osobnym zasobniku, który do ogrzewania wykorzystuje energię z pompy ciepła, a w okresie letnim energię odprowadzaną z budynku podczas chłodzenia. Dzięki temu nie marnujemy energii skumulowanej w budynku w okresie letnim, a wykorzystujemy ją do ogrzania wody, co jest rozwiązaniem niezwykle ekonomicznym i ekologicznym! Daje to ogromną przewagę nad typowymi powietrznymi pompami ciepła, również dlatego, że mamy możliwość pracy pompy ciepła w trybie grzania/chłodzenia i jednoczesnego podgrzewania ciepłej wody użytkowej (bez konieczności przełączania pomiędzy trybem grzania/chłodzenia a podgrzewem c.w.u.). Emix to urządzenie ekonomiczne (także dzięki zastosowaniu elektronicznej pompy obiegowej z płynną regulacją obrotów) oraz bezpieczne - specjalna konstrukcja wymiennika zabezpiecza przed kontaktem czynnika chłodniczego z ciepłą wodą użytkową, nawet w przypadku mechanicznego uszkodzenia wymiennika. Automatyka modułu Emix posiada funkcję samoczynnego okresowego przegrzewu przeciwko bakteriom Legionelli, który priorytetowo realizowany jest z wykorzystaniem energii z pompy ciepła. Moduł wyposażono w intuicyjny panel sterujący z diodami LED, dzięki któremu oczekiwana temperatura c.w.u. i inne funkcje urządzenia mogą być modyfikowane w prosty sposób. www.instalator.pl

Hydrokit - kompaktowa kotłownia „Hydrokit” - HK to jednostka wewnętrzna przeznaczona do podłączenia z jednostkami zewnętrznymi wchodzącymi w skład systemu BIAWAR MULTISPLIT, w rozmiarach 7, 11, 14 kW, umożliwiająca stworzenie systemu grzewczego w oparciu o grzejniki, ogrzewanie podłogowe lub klimakonwektory oraz chłodzenie z wykorzystaniem instalacji

podłogowej lub klimakonwektorów. Niewątpliwą zaletą modułu Hydrokit jest jego kompaktowość - w jednym urządzeniu znajduje się większość elementów, które w przypadku tradycyjnych rozwiązań trzeba byłoby skompletować samodzielnie, co znacznie zwiększa koszty wykonania instalacji. Jednostka HK składa się m.in. z przeponowego naczynia wzbiorczego o pojemności 6 l, pompy obiegowej z regulacją prędkości obrotowej, zaworu bezpieczeństwa, modułu grzejnego, filtra cząstek stałych, wymiennika oraz systemu sterowania Aquaset, który jest odpowiedzialny za zarządzanie

temperaturą wody dostarczanej do systemu grzewczego.

Podsumowanie Pompy ciepła BIAWAR MULTISPLIT to urządzenia kompaktowe i funkcjonalne, przystosowane do polskich warunków klimatycznych, które pozwalają na pełne kształtowanie pożądanego klimatu w obsługiwanych budynkach. Dzięki zastosowanym nowatorskim rozwiązaniom konstrukcyjnym urządzenie daje możliwość rozszerzenia podstawowej funkcjonalności o produkcje c.w.u. z wykorzystaniem ciepła odprowadzanego z budynku podczas jego chłodzenia czy odszraniania parownika bez przerywania pracy jednostek wewnętrznych, jak ma to miejsce w rozwiązaniach konkurencyjnych. Kolejnym atutem urządzenia jest jego ekonomiczność - inwerterowo sterowana sprężarka w jednostce zewnętrznej zapewnia modulację mocy, a więc mniejsze zużycie energii, dłuższą żywotność urządzenia oraz zwiększony komfort użytkowania dzięki niskiej emisji hałasu. BIAWAR MULTISPLIT to również system przyjazny dla użytkowników, gdyż dzięki intuicyjnemu sterowaniu za pomocą pilota czy sterownika Aquaset ustalenie pożądanego trybu oraz harmonogramów pracy nie nastręcza problemów nawet mało doświadczonym użytkownikom. Sebastian Kondracki

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dziś na ringu „MI”: OZE - pompy ciepła

pompa ciepła, c.w.u., sterowanie, komfort, ogrzewanie

Buderus Pompy ciepła Buderus sprawdzają się świetnie jako samodzielny lub uzupełniający system przygotowania ciepłej wody w budynku mieszkalnym. Cechują się cichą pracą, wysoką wydajnością i komfortem obsługi. Pompa ciepła Buderus Logatherm WPT 270/2 do montażu wewnątrz budynku podgrzewa ciepłą wodę użytkową, wykorzystując do tego celu energię cieplną z powietrza. Może być ono pobierane zarówno z pomieszczenia, w którym stoi pompa ciepła, jak i z pomieszczeń sąsiadujących lub spoza budynku, dzięki kanałom powietrznym podłączonym do urządzenia. Ich maksymalna długość to 70 m, dlatego nie ma ograniczeń przy czerpaniu powietrza z dowolnego miejsca. Pompę ciepła można w okresie letnim wykorzystać również do chłodzenia nagrzanych pomieszczeń, kierując do nich schłodzone powietrze.

Sterowanie Oprócz przygotowania urządzenia pod kątem hydraulicznym sterownik pompy ciepła został również przygotowany do współpracy z innymi źródłami ciepła.

Dwa modele Dostępne są dwa modele pomp ciepła: Logatherm WPT 270/2 I-S oraz Logatherm WPT 270/2 A-S, gdzie pierwszy pracuje do temperatury powietrza +5°C, a drugi nawet do temperatury -10°C. Emaliowany zasobnik zabezpieczony anodą o pojemności 270 litrów w pełni pokrywa całkowite zapotrzebowanie domu na ciepłą wodę użytkową. Jest on również wyposażony w wężownicę grzewczą o powierzchni 1 m2, pozwalającą przyłączyć dowolne źródło ciepła. Maksymalna temperatura wody wytworzonej przez samą WPT 270/2 w zasobniku to 60°C, przy dezynfekcji termicznej temperatura wody podnoszona jest do 70°C za pomocą dogrzewacza elektrycznego. Pytanie do... Jakie są zalety wykorzystania rewersyjnej pracy układu chłodniczego w pompie ciepła?

Samodzielnie i nie tylko Kooperacja kotła stałopalnego z Logatherm WPT 270/2 jest również możliwa. To rozwiązanie pozwala w okresie od wiosny do jesieni na brak konieczności uruchamiania kotła w celu podgrzewania ciepłej wody, co daje dużą wygodę użytkownikowi. W sezonie grzewczym, kiedy kocioł jest tradycyjnie uruchamiany, może on poprzez wężownicę podgrzewać zasobnik pompy ciepła. Nawet jeżeli kocioł wygaśnie w wyniku braku paliwa, urządzenie przejmie podgrzewanie c.w.u. Pompa ciepła do podgrzewania ciepłej wody użytkowej Logatherm WPT 270/2 sprawdza się świetnie jako samodzielny lub uzupełniający system przygotowania ciepłej wody w budynku mieszkalnym. Woda poprzez wykorzystanie technologii pomp ciepła podgrzewana jest bardzo ekonomicznie. Wysoka sprawność urządzenia sprawia, że koszty eksploatacji są bardzo niskie. Przy większym zapotrzebowaniu na wodę, poprzez odpowiednie połączenie hydrauliczne, możliwa jest praca pomp ciepła w kaskadzie.

Nowa pompa ciepła Przykładem może być instalacja pompy ciepła Logatherm i dowolna instalacja kolektorów słonecznych. Sterownik kontroluje, czy produkują one ciepło. Jeżeli instalacja solarna pracuje wydajnie, pompa ciepła nie uruchamia się. Oprócz instalacji solarnej pompa ciepła może współpracować z dowolnym kotłem grzewczym, który wykorzystuje do pomiaru ciepłej wody czujnik NTC. Dodatkowo automatyka sterująca posiada funkcje wykorzystywania energii elektrycznej produkowanej przez panele fotowoltaiczne. Współpracując z taką instalacją, wykrywa, kiedy produkowana jest energia ze słońca, i wykorzystuje ją do zasilania urządzenia.

Nowa pompa ciepła Buderus Logatherm WPL AR to innowacyjne urządzenie, które do produkcji ciepła wykorzystuje całkowicie darmowe źródło energii - powietrze. Dzięki temu pozwala zaoszczędzić do 50% kosztów ogrzewania budynku, a w lecie pompę Logatherm WPL AR można wykorzystać do chłodzenia pomieszczeń! Pompa ciepła składa się z dwóch modułów: wewnętrznego i zewnętrznego. Moc jednostki zewnętrznej można dostosować w zależności od indywidualnego zapotrzebowania użytkowników budynku na ciepło i ciepłą wodę. Dostępne są www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

urządzenia o mocy: 6, 8, 11 i 14 kW. Do indywidualnych potrzeb dostosować można także moduł wewnętrzny, oferowany w czterech opcjach: do montażu naściennego lub w kompaktowej wersji stojącej „Tower” z zasobnikiem wody użytkowej. Wybrane moduły wewnętrzne mogą być integrowane z kotłem grzewczym lub instalacją solarną, co umożliwia ustalenie bardzo indywidualnej konfi-

guracji całego systemu odpowiadającej potrzebom użytkownika. Logatherm WPL AR to niezwykle wydajne rozwiązanie: współczynnik COP (opisujący efektywność pracy urządzenia) przy temperaturze powietrza zewnętrznego +7ºC wynosi nawet 5*. Oznacza to, że z jednej jednostki energii elektrycznej pompa może wytworzyć aż 5 jednostek ciepła,

które ogrzeją dom. Urządzenie zostało przygotowane do funkcjonowania w klimacie skandynawskim, dlatego pracuje efektywnie w całym zakresie temperatur pracy, tj. aż do -20°C. Dzięki rewersyjnej pracy układu chłodniczego latem pompę ciepła można wykorzystać do chłodzenia pomieszczeń. Kolejnym atutem urządzenia jest niski poziom hałasu, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia komfortu użytkowania. Okresowo poziom ten można jeszcze bardziej obniżyć w trybie „Silent mode”. Pompa ciepła posiada też w standardzie wbudowany moduł do komunikacji przez internet, co umożliwia jej zdalne sterowanie przy użyciu smartfona czy tabletu. Moduł wewnętrzny pompy ciepła wyposażony jest też w jednostkę sterującą HMC 300. To najnowszy regulator do pomp ciepła, który można rozbudowywać o inne moduły automatyki EMS Plus Buderus. Dzięki nim pompa ciepła może obsługiwać do 4 obiegów grzewczych, sterować instalacją basenową i solarną. Urządzenia są produkowane w Unii Europejskiej i objęte są standardową gwarancją z możliwością przedłużenia do 5 lat. Oprócz wymienionych rozwiązań firma Buderus posiada w swojej ofercie również inne rozwiązania służące podgrzewaniu ciepłej wody: kolektory słoneczne oraz podgrzewacze pojemnościowe, które mogą współpracować z różnymi źródłami ciepła. Grzegorz Łukasik

Czysta studzienka

JUNG PUMPEN U3K

NIEZAWODNA POMPA DO ODWADNIANIA PIWNIC

Bezpieczne odpowietrzenie

Niski poziom zasysania

Pentair Water Polska Sp.z o.o.

Tel.: 32 295 12 00

www.jung-pumpen.pl

GE DE IN

RMAN

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

grzewcza, ciepła woda, automatyka, pompa ciepła

CTA Pompa ciepła zastosowana do ogrzewania domu i ciepłej wody użytkowej jest najtańszym w eksploatacji urządzeniem grzewczym. Szwajcarska firma CTA specjalizuje się w produkcji pomp ciepła od ponad 30 lat. O jakości pomp ciepła szwajcarskiej firmy CTA świadczy fakt, że wciąż pracują modele wyprodukowane na początku. Obecnie wysoką jakość zapewniają normy ISO 9001, ISO 14001 oraz certyfikat EHPA. Ponadto wszystkie pompy ciepła opuszczające fabrykę są testowane we własnym centrum testowym w warunkach odpowiadających naturalnym, co w praktyce wyklucza dostawę wadliwego urządzenia. Firma stosuje tylko najwyższej klasy podzespoły: sprężarki Copeland, wymienniki Alfa Laval, elektroniczne zawory rozprężne Carel oraz automatykę i regulatory Siemens. W ofercie CTA są gruntowe pompy ciepła Optiheat typu solanka/woda i woda/woda oraz pompy ciepła typu powietrze/woda Aeroheat. Gruntowe pompy ciepła są jednymi z najciszej pracujących urządzeń. Poziom hałasu w odległości 1 m zaczyna się od poziomu 24 dB(A). Wszystkie mają klasę efektywności energetycznej A++ i mogą pracować w systemach Smart Grid. Mogą być sterowane zdalnie przez internet lub telefon komórkowy. Posiadają automatykę umożliwiającą w standardzie obsługę układu chłodzenia pasywnego i dwóch obiegów grzewczych, jeden z mieszaczem i jeden bez mieszacza. Mają możliwość rozbudowy o trzy dodatkowe moduły dla trzech obwodów z mieszaczami. Szczególną uwagę chciałbym zwrócić na model All-in-One.

Wszystko w jednym! Mamy tu 6 typów o zakresie mocy od 5 do 18 kW (S0/W35). Temperatura za-

silania systemu grzewczego wynosi do +65°C. Pompy ciepła All-in-One mają wbudowane elektroniczne pompy obiegowe Biral i naczynia przeponowe dolnego i górnego źródła. Pracą pompy górnego źródła steruje moduł PWM, wydajność pompy dolnego źródła może być korygowana przez instalatora. Wbudowany miernik przepływu z czujnikiem temperatury umożliwia oszacowanie sezonowego współczynnika efektywności. Co ważne, współczynnik ten uwzględnia pracę ww. pomp obiegowych. Zintegrowane elementy hydrauliczne ułatwiają projektowanie i montaż instalacji, zmniejszają koszty inwestycyjne i oferują wysoką niezawodność pracy przy maksymalnym komforcie użytkowania. Dla układów korzystających z wody jako źródła ciepła Optiheat All-in-One typu woda/woda występuje w wersji z wbudowanym pośrednim wymiennikiem ciepła.

Nowość z inwerterem Nowością modelu All-in-One jest inwerterowa pompa ciepła o regulowanej mocy grzewczej od 2 do 7,5 kW z wbudowanym zasobnikiem ciepłej wody użytkowej o pojemności 200 litrów. Naczynia przeponowe górnego i dolnego źródła są dołączone oddzielnie.

Priorytet bezpieczeństwa Pompy ciepła o mocy grzewczej powyżej 20 kW wymagają indywidualnego doboru elementów hydraulicznych uzależnionych od wielkości instalacji. Dlatego Pytanie do... Jakie są zalety chłodzenia pasywnego?

nie mają wbudowanych pomp obiegowych i naczyń przeponowych jak All-inOne. Posiadają wszystkie wymagane elementy monitoringu i bezpieczeństwa jak: elektroniczny zawór rozprężny, elektroniczny soft start, czujniki temperatury i ciśnienia oraz miernik przepływu. Pierwszym przedstawicielem tej grupy jest model Economy. Są to 4 typy o zakresie mocy od 22 do 33 kW (S0/W35). Większymi jednostkami są dwusprężarkowe pompy ciepła - Optiheat Duo. Występują one w dwóch wersjach: l urządzenia, w których obie sprężarki pracują w jednym obwodzie chłodniczym, l urządzenia z dwoma niezależnymi obwodami chłodniczymi. W pierwszej grupie jest 6 typów o zakresie mocy grzewczej od 44 do 88 kW, w drugiej - 3 typy o zakresie od 21 do 36 kW (S0/W35). Największymi urządzeniami w ofercie firmy CTA jest wersja Optipro składająca się z 8 typów od 100 do 230 kW dla (S0/W35) lub od 133 do 304 kW dla (W10/W35). Jest to seria pomp ciepła przeznaczona specjalnie dla budynków mieszkalnych, przemysłowych i handlowych. Jako jednostki o zwartej konstrukcji wymagają mało miejsca, przy jednoczesnym zapewnieniu optymalnej dostępności. Łatwy w obsłudze i programowaniu sterownik PLC mieści zarówno standardowe, jak i bardziej złożone aplikacje. Gruntowe pompy ciepła są najbardziej efektywnymi urządzeniami grzewczymi, ich instalacja wiąże się jednak z wykonaniem prac ziemnych w postaci kolektora gruntowego bądź ujęć wody. Prace te zwiększają koszty całej inwestycji.

Powietrzna alternatywa Alternatywą w tym przypadku są powietrzne pompy ciepła Aeroheat. Są to urządzenia montowane zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku. Razem jest 14 typów o mocach od 7 do www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

wnątrz budynku, dla których dostępny jest modułowy system kanałów 700 x 700 mm lub 900 x 900 mm.

Ekologiczny propan

31 kW (P2/W35). Temperatura zasilania systemu grzewczego tych pomp ciepła wynosi do +60°C. Charakteryzują się bardzo cichą pracą i klasą efektywności energetycznej A+ albo A++ (zależną od temperatury zasilania). W wersji Aeroheat są 4 modele typu All-in-One www.instalator.pl

z wbudowanymi, podobnie jak w pompach gruntowych, wszystkimi niezbędnymi do pracy elementami hydraulicznymi, jak pompy obiegowe, naczynia przeponowe, zawór c.w.u., bufor, zawór przelewowy i miernik przepływu. Oczywiście są to jednostki montowane we-

Nowością w ofercie CTA jest inwerterowa pompa ciepła typu powietrze/woda o regulowanej mocy od 5 do 14 kW (P2/W35). Temperatura zasilania wynosi do +65°C, poziom hałasu od 34 do 52 dB(A). Charakteryzuje się wysokim współczynnikiem efektywności COP = 4,2 (P2/W35) i bardzo małym prądem rozruchowym (5,0 A). Występuje w wersji do montażu wewnątrz lub na zewnątrz budynku. Innym ciekawym rozwiązaniem w powietrznych pompach ciepła jest urządzenie typu monoblok Aeroheat CN. Dzięki zastosowaniu ekologicznego czynnika chłodniczego, jakim jest propan, stało się możliwe uzyskanie temperatury zasilania systemu grzewczego do +70°C. Cały układ chłodniczy znajduje się w jednostce zewnętrznej. Zakres mocy grzewczej wynosi od 6 do 18 kW (P2/W35). Do wyboru są dwie opcje jednostki wewnętrznej: moduł hydrauliczny lub Aqua Tower. Każda z nich zawiera niezbędne do pracy elementy hydrauliczne, jak pompa obiegowa, naczynie przeponowe, grzałka elektryczna, sterownik. Różnią się tym, że w Aqua Tower wbudowane są: zasobnik c.w.u. o pojemności 180 litrów i 62-litrowy bufor służący jako zabezpieczenie przed zamarzaniem jednostki zewnętrznej, moduł hydrauliczny natomiast może być podłączony do dowolnych zbiorników (c.w.u. i bufora). W opcji z modułem hydraulicznym dostępne są rewersyjne pompy ciepła mogące pracować również w trybie chłodzenia. Wartość współczynnika efektywności dla parametrów (P-7/W35) jest zawsze większa od 3. Poziom hałasu jednostki zewnętrznej w odległości 1 m wynosi zaledwie 45 dB(A). Wszystkie pompy CTA mają obudowy ze stali nierdzewnej. Elastyczne węże przyłączeniowe ułatwiają montaż. Można je łączyć w kaskady. Łatwy dostęp do poszczególnych podzespołów sprawia, że obsługa serwisowa jest bardzo prosta. Standardowy okres gwarancji wynosi 2 lata z możliwością wydłużenia go do lat 5. Piotr Kuligowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dziś na ringu „MI”: OZE - pompy ciepła pompa ciepła, powietrze, woda, gruntowa, inwerter

Daikin Typoszereg pomp ciepła Daikin Altherma to atrakcyjne eksploatacyjnie rozwiązania nie tylko do nowo budowanych budynków, ale i do modernizacji istniejących, niezależnie od dostępu do gazu ziemnego czy innych nośników energii. Nowe technologie w zakresie materiałów izolacyjnych i zmiana standardów budowania w ostatnim czasie mocno spopularyzowały niskotemperaturowe systemy grzewcze i doskonale pasujące do nich źródła, takie jak kocioł kondensacyjny czy pompa ciepła. Pozostaje jednak cały czas bardzo dużo instalacji starszych, zwymiarowanych według innych standardów, wykorzystujących grzejniki wysokotemperaturowe lub przestarzałe źródła ciepła. Czy w zakresie pomp ciepła istnieje dla nich stosunkowo łatwo aplikowalna alternatywa czy skazane są na całkowitą, ale pracochłonną i kosztowną modernizację? Odpowiedź na wszelkie zapotrzebowania rynku grzewczego w tym zakresie stanowi typoszereg pomp ciepła Daikin Altherma.

Do nowo budowanych obiektów Obecnie dostępna jest już trzecia generacja urządzeń Daikin Altherma LT split, zoptymalizowana do pracy w zimnym północnoeuropejskim klimacie. Na rynku polskim już od ponad 9 lat jest najchętniej stosowaną powietrzną pompą ciepła, podobnie jak na rynku europejskim, gdzie pracuje ponad 200 000 takich urządzeń. Jej atutem jest również bogaty zakres możliwych do podłączenia jednostek wewnętrznych. Pierwszą, najprostszą jest jednostka wisząca do pracy bez ciepłej wody użytkowej. Kolejną - zintegrowana z zasobnikiem, ułatwiająca montaż i ograniczająca zajmowaną przestrzeń oraz dająca możliwość zasilania mieszanej podłogowo-grzejnikowej instalacji. Trzecia natomiast -

kompaktowa ze zintegrowanym buforem do współpracy z innymi źródłami ciepła, takimi jak kominek czy kolektory słoneczne. Sezonowe (czyli średnioroczne) efektywności całego typoszeregu (dla warunków klimatu umiarPytanie do... Czy dostęp do gazu ziemnego przekreśla zastosowanie pompy ciepła? kowanego i temperatury 35°C) plasują się pomiędzy 3,83 < SCOP < 4,52. Zapewnia to klasę A+ lub A++, a dla ciepłej wody użytkowej klasę A według nowo wprowadzonej klasyfikacji.

Do modernizacji istniejących budynków Do modernizacji istniejących budynków świetnie nadaje się pompa ciepła Daikin Altherma HT. Znajduje zastosowanie szczególnie w obszarach ze słabym dostępem do gazu ziemnego. Oznaczenie HT (od high temperature, czyli wysoka temperatura) wska-

zuje, że pompa ciepła zapewnia wodę do temperatury 80°C w całym zakresie pracy bez użycia grzałek elektrycznych. Jeśli chcemy zmodernizować źródło ciepła w instalacji wymagającej wysokich temperatur, bo zawierającej np. żeliwne grzejniki, zastosowanie Daikin Altherma HT eliminuje konieczność wymiany grzejników i trudnego do przeprowadzenia, najczęściej w zamieszkanym domu, związanego z tym remontu. Wyposażona w zbiornik ciepłej wody użytkowej może buforować wodę na wyższym poziomie temperaturowym, co pozwala odpowiednio zwiększyć ilość dostępnej ciepłej wody użytkowej przy zachowaniu objętości zasobnika.

Do budynków o wyższym zapotrzebowaniu Do budynków o wyższym zapotrzebowaniu na ciepło idealnie nadaje się pompa ciepła Daikin Altehrma Flex. Pracuje ona w systemie wysokotemperaturowym, modułowym z możliwością chłodzenia. Doskonale sprawdza się we wszelkich obiektach o zwiększonym zapotrzebowaniu na ciepłą wodę użytkową, gdyż dzięki dostępnym wysokim temperaturom codzienny wygrzew ciepłej wody użytkowej lub okresowy przeciw Legionelli jest w efektywny sposób uzyskiwany bez użycia grzałek wspomagających. W trybie chłodzenia latem odebrane z pomieszczeń ciepło zamiast wyrzucać do atmosfery możemy gromadzić na potrzeby podgrzewu wody użytkowej. Do budownictwa wielorodzinnego jednostki wewnętrzne można podzielić indywidualnie dla użytkowników z bezpośrednim rozliczeniem w razie potrzeby.

Do wymiany starszych gazowych kotłów Do wymiany starszych gazowych kotłów polecamy pompę ciepła Daikin Alwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

therma Hybryda. Jest to połączenie powietrznej pompy ciepła z gazowym kotłem kondensacyjnym. Jest też to jedyna atrakcyjna alternatywa w zakresie pomp ciepła do wymiany gazowego kotła dzięki optymalnemu wykorzystaniu atutów połączonych źródeł ciepła. Umożliwia - na podstawie zadanych cen nośników energii - optymalne wykorzystanie energii odnawialnej z powietrza atmosferycznego i ciepła spalania gazu. W zakresie ciepłej wody użytkowej oferuje przepływowy podgrzew w oparciu o jedną wysokoefektywną wymianę ciepła ze spalin do wody użytkowej z udziałem bardzo głębokiej kondensacji. Podłączenie zasobnika ciepłej wody użytkowej również jest możliwe. Ponadto, w przeciwieństwie do wszystkich typów kotłów, umożliwia również funk-

10 (206), październik 2015

cję chłodzenia. Temperatura wody do 80°C zapewnia prawidłową współpracę praktycznie z każdym typem emiterów ciepła, a obecność kotła gazowego daje całkowitą niezależność wobec temperatur zewnętrznych.

Dla szukających najefektywniejszych rozwiązań Gruntowa pompa ciepła Daikin Altherma to rozwiązanie dla szukających najefektywniejszych rozwiązań. Jest to pompa ciepła ze sprężarką inwerterową, dzięki temu niewymagająca bufora energii, gdyż moduluje wydajnością celem zaspokojenia zapotrzebowania na nią. Taka regulowana praca przyczynia się do ograniczenia intensywności odbioru ciepła z gruntu, a w ten sposób podniesienia średnio o 4°C w sezonie jego tempera-

tury w czasie pracy pompy ciepła, co wymiernie przekłada się na pobór mocy elektrycznej przez urządzenie. Uzyskiwane efektywności sezonowe SCOP > 5 plasują gruntową pompę ciepła Daikin Altherma w klasie A+++ i podobnie jak inne gruntowe pompy ciepła zapewniają najniższe eksploatacyjne koszty ogrzewania spośród wszystkich rozwiązań dostępnych na rynku.

Podsumowanie Typoszereg pomp ciepła Daikin Altherma to atrakcyjne eksploatacyjnie rozwiązania już nie tylko do nowo budowanych budynków, ale i do modernizacji istniejących, niezależnie od dostępu do gazu ziemnego czy innych nośników energii. Różnorodność dostępnych zastosowań pozwala przekraczać granice możliwości dla pomp ciepła do niedawna jeszcze będące poza ich zasięgiem. Erwin Szczurek

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

efektywność, sterowanie, pompa ciepła, ogrzewanie

Danfoss Od jakiegoś czasu obserwuje się spore zainteresowanie pompami ciepła ze strony inwestorów komercyjnych. W przypadku obiektów o dużym zapotrzebowaniu na ciepło oszczędności z zastosowania odnawialnych źródeł ciepła mogą być również większe. Pompa ciepła, choć jest urządzeniem skomplikowanym, działa na podobnej zasadzie jak lodówka, przy czym efektem jej pracy może być zarówno ciepło, jak i chłód. Warto zatem zatrzymać się na tym etapie, aby określić kryteria oceny i porównań.

Wymagania rynku W budynkach komercyjnych czy użyteczności publicznej regularnie pojawiają się pomieszczenia z dużymi przeszkleniami czy pomieszczenia takie jak sale konferencyjne, gdzie poza ogrzewaniem istotne jest również ich chłodzenie. Ponadto w obiektach o dużej powierzchni, o zróżnicowanej infrastrukturze zachodzi potrzeba podłączenia źródła ciepła do centralnego systemu sterowania, tzw. Building Management System (BMS). Podczas prac projektowych inżynierowie w jednym z najnowocześniejszych europejskich laboratoriów firmy Danfoss postawili sobie dwa podstawowe cele, które powinna spełniać nowoczesna pompa ciepła: l wysoka efektywność (SPF - Seasonal Performance Factor) podczas całorocznej eksploatacji dla grzania, ciepłej wody użytkowej, jak i chłodzenia; l inteligentne sterowanie - możliwość podłączenia pompy do centralnego systemu sterowania infrastrukturą budynku, tzw. BMS i/lub podłączenie pompy do internetu w celu zdalnej kontroli. Pytanie do... Kto z producentów pomp ciepła jest równocześnie także producentem sprężarek, wymienników ciepła, automatyki chłodniczej - czyli głównych i podstawowych elementów pompy ciepła?

Płynne dostosowanie mocy Podstawową częścią pompy ciepła jest układ chłodniczy, który można określić jako „motor” pompy ciepła. Dobry układ chłodniczy charakteryzują dwa elementy: odpowiedni projekt oraz prawidłowo dobrane komponenty. W układzie chłodniczym zastosowano najnowszą sprężarkę spiralną

Danfoss serii VZH o płynnej, zmiennej wydajności, uzyskując możliwość ciągłej regulacji w zakresie 25-100% maksymalnej wydajności sprężarki. Pompa ciepła ze sprężarką inwerterową ma dwie zasadnicze zalety. W sposób płynny dostosowuje produkcję ciepła do bieżącego zapotrzebowania, co daje pełen komfort cieplny przy niższym zużyciu energii. Ponadto umożliwia rezygnację ze źródła szczytowego oraz buforów ciepła, co zmniejsza koszty inwestycyjne i upraszcza instalację. Dodatkowym atutem pomp ciepła ze sprężarką inwerterową jest niższy prąd rozruchu. Przy podobnej mocy sprężarek zastosowanie inwertera umożliwia obniżenie prądu rozruchu o

ok. 70%. Jest to szczególnie istotne w miejscach, gdzie sieć energetyczna ma określone limity. Mniejszy prąd rozruchu i łagodny start oznaczają również mniejsze zużycie elementów mechanicznych, a co za tym idzie - ich dłuższą żywotność. Sprężarka serii VZH posiada szereg innowacji konstrukcyjnych, które czynią ją idealną do aplikacji pomp ciepła: l szeroka koperta pracy umożliwia szeroki zakres pracy i otrzymanie wyższych temperatur skraplania przy niskich temperaturach parowania; l optymalny kształt geometryczny spiral zaprojektowany do warunków pracy; l opatentowane uszczelnienie w kierunku osiowym spirali, zapewniające najwyższą sprawność wolumetryczną, co bezpośrednio przekłada się na wysokie COP w zmieniających się warunkach pracy; l bezołowiowe łożyska polimerowe, które zapewniają wysokie osiągi pracy przy różnych obciążeniach oraz zapewniają prawidłową pracę nawet przy zmniejszonym smarowaniu; l sprężarka jest wyposażona w silnik z magnesami stałymi, dzięki czemu współczynnik mocy jest praktycznie stały w całym zakresie zmian obciążenia; silniki tej konstrukcji są o ok. 5% bardziej efektywne niż typowe silniki indukcyjne; l układ wtrysku oleju został zaprojektowany w celu zapewnienia właściwego smarowania sprężarki w szerokim zakresie prędkości obrotowej; l ograniczony został współczynnik cyrkulacji oleju, co zapewnia prawidłowe oddzielenie oleju od gazu. W pompie DHP-M w układzie chłodniczym zastosowano specjalne, wysokowydajne wymienniki ciepła firmy Danfoss, w których relacja ilości solanki/wody do czynnika chłodniczego w wymienniku wynosi 10:1, dzięki czemu jesteśmy w stanie lepiej dostosować się do warunków wymaganych www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

przez pompę ciepła. Innowacja w tym wymienniku polega także na innym kształcie i powierzchni wymiany ciepła po stronie czynnika chłodniczego w stosunku do strony wody/solanki. Zamiast typowego wzoru w „jodełkę” na ścianie wymiennika zastosowano tzw. mikro-kanały, których struktura jest wizualnie bardziej porowata i ma nieregularne kształty. W efekcie poprawia to przepływ, wymianę ciepła, zmniejsza wymaganą ilość czynnika chłodniczego oraz spadek ciśnienia po stronie wody/solanki, co ma bezpośredni wpływ na pracę pompy obiegowej. W układzie chłodniczym w pompie DHP-M zastosowano elektroniczny zawór rozprężny ETS firmy Danfoss, który umożliwia pompie szeroki zakres wydajności przy równoczesnej precyzji w modulacji przepływu czynnika chłodniczego. Elektroniczny zawór rozprężny, precyzyjnie dozując czynnik chłodniczy do parownika, optymalizuje przegrzanie pary czynnika na najlepszym poziomie. Poza możliwościami wynikającymi z pracy elektronicznego zaworu istotny jest sposób, w jaki re-

alizowane jest przegrzanie (sterowanie). Dzięki adaptacyjnej regulacji przegrzania zasilanie parownika czynnikiem jest dokładnie kontrolowane i oparte na rzeczywistym obciążeniu cieplnym. Zapewnia to oszczędność energii i maksymalizuje wydajność układu. Daje to oszczędności zużycia energii nawet do 10% w stosunku do algorytmów ze stałym przegrzaniem. W ostatnich 10-20 latach zmienił się sposób korzystania i wymagania związane z szybkością przygotowania i ilością ciepłej wody użytkowej. W typowym układzie chłodniczym pompy ciepła jest parownik, sprężarka, skraplacz i zawór rozprężny. W skraplaczu następuje odzyskanie ciepła na powww.instalator.pl

10 (206), październik 2015

trzeby ogrzewania. W pompie DHP-M między sprężarką a skraplaczem zastosowano dodatkowy „mały” wymiennik ciepła. Temperatura gazu w dodatkowym wymienniku za sprężarką wynosi często ponad 100°C i umożliwia wyjątkowo efektywne podgrzewanie ciepłej wody użytkowej. W okresie zimowym za każdym razem, kiedy pracuje pompa na potrzeby ogrzewania, a w okresie letnim na potrzeby chłodzenia, może zostać podgrzana ciepła woda użytkowa. Obie te funkcje mogą być realizowane jednocześnie. Ponadto ciepła woda jest podgrzewana przy najniższym możliwym koszcie niejako „przy okazji ogrzewania (chłodzenia)”.

Inteligentne sterowanie Podstawowym elementem odpowiedzialnym za poziom zużycia energii i pracę pompy jest sterownik. W pompie DHP-M zastosowano nowy sterownik wraz z kolorowym i dotykowym wyświetlaczem, w którym infografika, ikony i menu są proste, przejrzyste i intuicyjne. Zaawansowany sterownik umożliwia podgląd i realizowanie takich funkcji jak: l sterowanie elektronicznego zaworu rozprężnego - odbywa się bezpośrednio z poziomu sterownika pompy ciepła - maksymalizacja efektywności przez pełną wymianę danych między układem grzewczym a układem chłodniczym; l inteligentny i adaptacyjny system rozpoznawania pory roku - eliminacja przypadkowych przełączeń z trybu letniego na zimowy (również z zimowego na letni) na podstawie nietypowych i krótkich temperatur dla danego okresu; l pełen podgląd temperatur układu chłodniczego, co umożliwia szybką diagnostykę; l konfiguracja krzywej grzewczej dla siedmiu punktów pracy, co umożliwia jeszcze lepsze dopasowanie pracy pompy ciepła do potrzeb budynku;

taka konfiguracja krzywej grzewczej jest również dostępna dla obiegów podrzędnych; l połączenie pomp ciepła w kaskadzie do 16 jednostek na zasadzie master/slave, gdzie czas pracy poszczególnych pomp jest tak kontrolowany, aby wszystkie pracowały równomiernie; l sterowanie pięcioma obiegami grzewczymi; l sterowanie zewnętrznym źródłem szczytowym, takim jak: kocioł olejowy lub gazowy czy podgrzewacz elektryczny przy jednoczesnej możliwości ich modulacji; l chłodzenie pasywne/chłodzenie aktywne (które może być realizowane jednocześnie podczas ogrzewania lub przygotowania ciepłej wody); l ładowanie zasobników ciepłej wody użytkowej poprzez wymiennik ciepła z regulowaną temperaturą za wymiennikiem; l możliwość podłączenia pompy do Internetu i zdalne monitorowanie; l połączenie z innymi systemami sterowania (tzw. Buliding Management System) przy pomocy protokołu komunikacyjnego Modbus; l pomiar energii elektrycznej zużytej przez pompę.

Sterownik jest dedykowany do pracy w aplikacji, jaką jest pompa ciepła. Zastosowanie algorytmu PID(!) powoduje kontrolowane opóźnienie włączenia/wyłączenia sprężarki przy niedopuszczeniu do spadku odczucia komfortu ze strony użytkownika. Jest to rozwiązanie zmniejszające zużycie energii oraz ilość włączeń i wyłączeń sprężarki, co ma bezpośredni wpływ na jej żywotność. Takie rozwiązanie jest ok. 15-20% bardziej efektywne niż sterowanie pompą na zasadzie pomiaru temperatury zewnętrznej, wewnętrznej oraz temperatury powrotu zasilania c.o. Piotr Krzemiński

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

pompa ciepła, zasobnik, gruntowa, innowacyjna

Junkers Silną stroną marki Junkers jest szeroka oferta urządzeń grzewczych, która może zaspokoić zapotrzebowanie każdego użytkownika oraz sprostać wszelkim wymaganiom odnośnie ogrzewania. Ważnym elementem oferty produktowej marki Junkers są pompy ciepła wykorzystujące ciepło pochodzące z gruntu. W tym segmencie urządzeń Junkers oferuje moce grzewcze od 6 do 17 kW w dwóch typoszeregach.

nej konstrukcji. Dodatkowo typoszereg urządzeń STM łączy zalety dwóch urządzeń: pompy ciepła i zasobnika ciepłej wody, ponieważ oba znajdują się w jednej obudowie. Zasobnik wody ma pojemność 185 litrów i jest wykonany ze stali nierdzewnej.

Cenna optymalizacja

Typoszeregi Supraeco STM 60/1001 oraz Supraeco STE 60/170-1 wyposażone są w nowy regulator SEC 10-1, przeznaczony do ogrzewania obiektów jedno- lub wielorodzinnych, a także do mniejszych obiektów użyteczności publicznej oraz do podgrzewania wody użytkowej. Obejmuje on moce od 6 do 17 kW. Urządzenia zostały wprowadzone na polski rynek i cieszą się dużą popularnością dzięki innowacyj-

System optymalizacji pracy Dynamic Pump Control podczas działania pompy ciepła dba o to, aby uzyskiwała ona jak najwyższy współczynnik COP. Dzięki wysokiemu współczynnikowi wydajności (COP) urządzenie pracuje oszczędniej, co przenosi się na konkretne korzyści finansowe dla użytkownika. Wg normy EN 14511 w warunkach 0/35 pompy osiągają współczynniki o wartości nawet do 4,8! Dodatkowo pompy Supraeco wyposażone zostały w elektroniczne pompy obiegowe klasy A dolnego i górnego źródła, które wpływają na obniżenie zużycia energii przez całe urządzenie, a także spełniają wymagania dotyczące ich obowiązkowego stosowania w urządzeniach od 2015 roku. System sterowania w pompach ciepła oparty jest na regulacji pogodowej. Oznacza to, że urządzenia dostosowują temperaturę w instalacji grzewczej do warunków pogodowych, z czego również wynikają wymierne oszczędności. Pytanie do... Na jakie cechy urządzenia trzeba zwrócić uwagę przy wyborze pompy ciepła?

Oprócz innowacji zastosowanych wewnątrz pompy ciepła, pozwalających na bardziej oszczędną pracę, sterowanie SEC 10-1 dba także o to, aby urządzenia pracujące poza obrębem pompy ciepła spełniały ten warunek. Oznacza to, że pompy obiegowe podczas sezonu grzewczego nie pracują non stop, lecz tylko wtedy, kiedy jest to konieczne, co wpływa na kolejne oszczędności.

Pełna kontrola Regulator pompy ciepła SEC 10-1 umożliwia kontrolowanie dwóch obiegów grzewczych w standardzie, a zatem, jeżeli chcemy mieć w instalacji dwie różne temperatury, np. w grzejnikach i instalacji podłogowej, to bez dokupowania dodatkowych elementów sterujących można uruchomić taką regulację. Jeżeli instalacja wymaga większej ilości obiegów grzewczych, to automatykę można rozbudować o sterowanie dwoma dodatkowymi obiegami grzewczymi. Każdy z obiegów grzewczych może wów-

czas mieć swój indywidualny regulator pokojowy. Dodatkowo, stosując odpowiednie akcesoria, pompa ciepła realizuje funkcje podgrzewania basenu i chłodzenia pasywnego. Może także współpracować z innym źródłem ciepła. Przy takiej współpracy określamy punkt biwalentny, czyli temperaturę zewnętrzną, po przekroczeniu której ma uruchamiać się dodatkowe źródło ciepła. SEC 10-1 www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

kontroluje również ilość wytworzonej energii przez pompę ciepła, a zatem użytkownik ma kontrolę nad tym, na jakie cele pompa ciepła produkuje najwięcej energii. Inne standardowe funkcje sterownika to: sterowanie czasowe pompą cyrkulacyjną ciepłej wody, sterowanie czasowe instalacją grzewczą, wygrzewanie jastrychu, de-

10 (206), październik 2015

zynfekcja termiczna wody, funkcje wakacyjne i wiele innych.

Bez hałasu Cechą zasługującą na podkreślenie jest cicha praca urządzenia. W przypadku urządzeń do 17 kW głośność wynosi mniej niż 34 dB, co jest możliwe

dzięki zastosowaniu kilku rozwiązań. Obudowa urządzenia wytłumiona jest specjalną pianką dźwiękochłonną. Połączenia hydrauliczne wewnątrz urządzenia wykonane są z elastycznych połączeń zapobiegających przenoszeniu wibracji na instalację grzewczą. Sprężarka wyposażona jest w płaszcz wytłumiający, a jej „pływające” posadowienie sprawia, że wibracje nie przenoszą się na obudowę. Wszystkie wymienione rozwiązania sprawiają, że pompy ciepła marki Junkers należą do najciszej pracujących. Wiele innowacyjnych rozwiązań zastosowanych w naszych urządzeniach pozwala na zapewnienie komfortu eksploatacji urządzeń i poprawę efektywności działania całego układu. W dążeniu do doskonałości nieustannie prowadzimy prace badawcze i już wkrótce będziemy mogli przedstawić Państwu jeszcze bardziej innowacyjne rozwiązanie. Zapraszam do odwiedzania naszej strony internetowej. Grzegorz Łukasik

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

sprężarka, inwerter, pompa ciepła, odnawialna, ekologia

Nabilaton Termodynamiczne pompy ciepła Nabilaton Pro w całym typoszeregu posiadają modulowaną moc grzewczą, zapewniając ekonomię pracy i niezawodność działania. Poniżej pokrótce prezentujemy innowacyjne rozwiązania Nabilaton Pro. Pompy ciepła Nabilaton Pro wyposażone są w sprężarkę inwerterową renomowanych producentów w całym typoszeregu: 6-45 kW mocy grzewczej. Posiadają modułową konstrukcję zbudowaną na bazie sprężarek inwerterowych w wydajnościach: od 6 do 28 kW (wyposażone w jedną sprężarkę) i 40 i 45 kW (dwie inwerterowe sprężarki współpracujące z sobą na rzecz jednego układu termodynamicznego). Umożliwia to 180 kroków regulacji, czyli układ termodynamiczny reguluje na zmianę zapotrzebowanie na energię cieplną na poziomie 0,2 kW po stronie odbiorów. Tak duża synergia układu wytwarzania energii cieplnej z jej dystrybucją powoduje mniejsze rachunki za energię elektryczną potrzebną do napędzania termodynamicznej pompy ciepła. Powietrzne wymienniki ciepła posiadają powłokę hydrofilową - zwiększa to żywotność wymiennika oraz sprawia, że nie osadzają się krople wody na jego powierzchni, przez co nie występuje zjawisko pokrywania się wymiennika lodem. Technologia hydrofilowa wymienników wraz z dodatkowym ożebrowaniem wymiennika po stronie obiegu chłodniczego pozwala uzyskać najwyższe możliwe sprawności w produkcji energii cieplnej. Dodatkowo ograniczenie osadzania się wody na powierzchni wymiennika skutkuje wyższą sprawnością w stosunku do urządzeń bez tej powłoki w okresie eksploatacji. Kolejną cechą pomp ciepła Nabilaton Pro jest inteligentny tryb rozmra-

żania - dający ciągłość grzania, a rozmrażanie jest uzależnione od wydajności systemu oraz realnego zapotrzebowania, zmniejszając straty ogrzewania niepotrzebnym

rozmrażaniem. Za każdym razem rozmrażanie trwa tylko 4 min dzięki specjalistycznym zaworom. To oznacza, że urządzenie wytwarza energię cieplną nieprzerwanie przez dłuższy czas w stosunku do zastosowania technologii rozmrażania standardowego, a czas rozmrażania jest skrócony o około 60% w stosunku do klasycznej metody rozmrażania powietrznego wymiennika ciepła. Dłuższa praca w trybie grzania i krótsze czasy pracy w trybie rozmrażania wymiennika to ekonomiczna praca systemu ogrzewania. Pytanie do... Dlaczego pompy konkurencji są tylko inwerterowe do mocy grzewczej 25 kW?

Urządzenia Nabilaton Pro charakteryzuje bezpieczeństwo pracy dzięki zastosowaniu kaskady pomp ciepła do 16 niezależnych modułów, dając w sumie 720 kW mocy grzewczej. Tak jak w systemach kotłów grzewczych zasilanych węglowodorami od paru lat istnieje trend do budowania kotłowni opartych o kaskadową, czyli ekonomiczną pracę wytwarzania energii cieplnej. Bezpieczeństwo kotłowni pracującej w kaskadzie pomp ciepła Nabilaton Pro polega na tym, że każda jest autonomicznym podmiotem produkującym energię cieplną, powiązanym ze sobą logiką sterowania. W przypadku awarii jednego z modułów - inny przejmuje jego pracę i w zależności od temperatury zewnętrznej i zapotrzebowania systemu na energię cieplną może pokryć zapotrzebowanie na energię w 100%. Logika pracy pomp ciepła w kaskadzie nakazuje im, by uzyskać jak najwyższą możliwą sprawność energetyczną. Wysoką sprawność rozwiązania kaskadowe zawdzięczają równoległej pracy kilku pomp, przy czym w każdej z pomp maksymalnie wykorzystujemy powierzchnie powietrznego wymiennika ciepła, czyli czynna powierzchnia pozyskiwania energii cieplnej z powietrza jest maksymalnie powiększona. Natomiast sprężarki układów termodynamicznych pracują z minimalnym poborem energii elektrycznej. Pompy ciepła Nabilaton Pro posiadają zabezpieczenie przed zablokowaniem wentylatora przez śnieg poprzez funkcję automatycznego zdmuchiwania śniegu, która usuwa nagromadzony śnieg w czasie, w którym urządzenie jest w trybie czuwania. Dzięki temu system jest zawsze wysokosprawny. Marcin Markowski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „MI”: OZE - pompy ciepła

efektywność, energia, ogrzewanie, wentylacja, odzysk

Nilan Zaostrzające się wymogi dotyczące efektywności energetycznej powodują, że szukamy coraz bardziej innowacyjnych metod oszczędzania. Rozwój ten szczególnie widoczny jest w obszarze techniki grzewczej, a pompy ciepła są tego żywym przykładem. Od 40 lat Nilan jest skandynawskim ekspertem w tej dziedzinie. Kompaktowa jednostka Compact P rozwiązuje kwestie ogrzewania, chłodzenia, ciepłej wody użytkowej, a także wentylacji z rekuperację aktywną, zachowując najwyższą efektywność energetyczną i to na powierzchni 0,54 m2. Jed-

nostkę podstawową z pompą ciepła modułu wentylacyjnego można doposażyć w pompy ciepła wykorzystujące wymienniki gruntowe oraz powietrze zewnętrzne. Compact P to kompletna kotłownia w technologii modułowej, łącząca w sobie dwie pompy ciepła, które zapewniają następujące funkcje: rekuperację aktywną, ogrzewanie i chłodzenie powietrza wentylacyjnego oraz podgrzewanie ciepłej wody użytkowej i centralnego ogrzewania. Zbiornik wody o pojemności 180 l wyposażony został w dodatkową grzałkę elektryczną oraz opcjonalnie w wężownicę do podłączenia kolektorów słonecznych. l Wentylacja z aktywną rekuperacją (rekuperacja z pompą ciepła). Compact www.instalator.pl

P zapewnia wentylację do 350 m3/h i odzysk ponad 100% energii z powietrza wywiewanego. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu krzyżowego wymiennika przeciwprądowego oraz dodatkowo wbudowanej w strumień powietrza wywiewanego modułu wentylacyjnego pompie ciepła. Pompa ta pozwala na realizowanie kolejnych trzech funkcji. l Ogrzewanie powietrza. Pompa ciepła modułu wentylacyjnego zwiększa efekt odzysku do celów podgrzewania powietrza zasilającego (COP > 4 oraz SCOP 5,4). l Produkcja ciepłej wody użytkowej. Pompa ciepła modułu wentylacyjnego zasila także nagrzewnicę wodną 180litrowego zbiornika c.w.u. (COP > 3,4) dostępnego także z dodatkową wężownicą do podłączenia kolektorów słonecznych. Co istotne, ze względu na umiejscowienie parownika w strumieniu wywiewanego powietrza wentylacyjnego wraz ze spadkiem temperatury zewnętrznej nie spada współczynnik efektywności pompy. l Chłodzenie powietrza w domach i mieszkaniach to „głos przyszłość”. Nowe domy są dobrze izolowane, a przez to łatwe do ogrzania. Z drugiej strony, nie łatwo pozbyć się ciepłego powietrza, kiedy latem na zewnątrz jest cieplej niż wewnątrz. Pompa ciepła modułu wentylacyjnego Compact P ma odwracalny obieg chłodniczy, Pytanie do... Czym jest certfikat budynku pasywnego przyznawany urządzeniom grzewczym i chłodzącym?

który pozwala na chłodzenie powietrza. Ze względu na niewielką ilość powietrza system nie działa jak klasyczna klimatyzacja, ale ze względu na osuszanie powietrza daje dużo lepszy komfort niż zwykła wentylacja pasywna bez pompy ciepła. l Centralne ogrzewanie realizowane jest poprzez zastosowanie dodatkowej pompy ciepła dobieranej w zależności od uwarunkowań lokalnych budynku. Do wyboru jest opcja pompy ciepła AIR 9 - powietrze/woda o mocy 9 kW lub - jeżeli istnieje możliwość zbudowania wymiennika gruntowego pompa GEO 3/6 - glikol/woda o mocy 3 lub 6 kW. Istnieje również opcja doposażenia jednostki podstawowej Compact P w moduł elektryczny EK o mocy 3,6 lub 9 kW. Zwarta konstrukcja i liczne funkcje połączone zostały w jedną bryłę, co daje minimalne wymagania na przestrzeń montażową oraz szybką i łatwą instalację. Najnowsze technologie i stosowane wysokiej jakości komponenty zapewniają nie tylko optymalny klimat w pomieszczeniach, ale również komfort, niskie koszty eksploatacji i długowieczność jednostki. Urządzenie Compact P jest jednym z nielicznych kompaktowych jednostek z odzyskiem ciepła na świecie, które zdobyło uznawany powszechnie międzynarodowy certyﬁkat budynku pasywnego. Certyﬁkat potwierdza korzyści dla środowiska naturalnego ze względu na wysoką wydajność energetyczną oraz możliwość zastosowania urządzenia w budynku pasywnym. Modyfikując stare powiedzenie w duńskim stylu, można powiedzieć: „Co dwie pompy, to nie jedna”. Jacek Kamiński

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dziś na ringu „MI”: OZE - pompy ciepła dolne źródło, ciepło, akcesoria, geotermalne

REHAU Wieloletnie doświadczenie w przetwórstwie polimerów pozwala firmie REHAU oferować systemy dolnych źródeł ciepła na najwyższym poziomie jakości i bezpieczeństwa. Stawiamy przy tym na niezawodny i sprawdzony na tysiącach realizacji materiał PE-Xa (polietylen sieciowany), z którego wykonujemy sondy geotermalne, kolektory poziome, pale geotermalne czy sondy spiralne. Firma REHAU dba o każdy szczegół instalacji z pompą ciepła. W szczególności zależy nam na skutecznym i bezpiecznym funkcjonowaniu dolnych źródeł ciepła, poczynając od bezszwowych głowic sond pionowych RAUGEO PE-Xa, przez unikatową technologię połączeń typu tuleja zaciskowa, aż po zebranie obwodów grzewczych w studni rozdzielaczowej RAU-

bardzo wysoką odpornością na obciążenia punktowe, które bardzo często pojawiają się w gruncie. W przypadku sondy RAUGEO PE-Xa mamy do czynienia z jedyną w swoim rodzaju podwójną sondą w kształcie litery „U” bez połączenia zgrzewanego lub spawanego przy głowicy sondy. Zasilanie i powrót sondy RAUGEO PE-Xa wykonane są z jednego odcinka, który podlega specjalnemu procesowi ugięcia w głowicy sondy. Dla wzmocnienia miejsce wygięcia zatapiane jest w specjalnej żywicy poliestrowej wzmocnionej włóknem szklanym. Ryzyko nieszczelnego połączenia spawalniczego jest tym samym całkowicie wyeliminowane. A to wszystko z 10-letnią gwarancją!

l dla wzmocnienia głowica sondy zatapiana w żywicy poliestrowej z włóknem szklanym; l odporność na temperaturę do 95°C w połączeniu z instalacjami solarnymi w aktywnym trybie chłodzenia pompy ciepła. Firma REHAU wprowadziła do oferty w ostatnim czasie udoskonaloną wersję rozdzielacza oraz studni rozdzielaczowej do instalacji geotermalnych:

Studnia rozdzielaczowa Dwuczęściowa studnia rozdzielaczowa RAUGEO XL do instalacji maks. 20 obwodów geotermalnych oferuje w połączeniu z rozdzielaczem RAUGEO CLICK wyjątkowo łatwy montaż i elastyczność zastosowania. Studnia z polietylenu składa się z podstawy oraz stoż-

Najwyższa jakość

GEO XL z modułowym rozdzielaczem RAUGEO CLICK.

Dlaczego PE-XA w instalacjach geotermalnych? Materiał PE-Xa jest odporny na pęknięcia, zarysowania i ich propagację w czasie eksploatacji. Jego odporność na temperaturę nawet do 95°C umożliwia połączenie z układem kolektorów solarnych oraz magazynowanie ciepła w gruncie. Dodatkowo odznacza się on

Nowa sonda RAUGEO PE-Xa GREEN stanowi klasę premium wśród rozwiązań przeznaczonych dla gruntowych pomp ciepła. Jej zalety to: l specjalna chropowata warstwa zewnętrzna dla lepszego połączenia z materiałem wypełniającym, współczynnik przepuszczalności wody z materiałem RAUGEO fill czerwony < 10-10 m/s; l maksymalne bezpieczeństwo dzięki rurom z sieciowanego polietylenu odpornego na powstawanie rys i spękań oraz na obciążenia punktowe; l brak połączenia spawanego przy głowicy sondy zapewnia najwyższą szczelność; Pytanie do... W jakim celu stosuje się dystansownik montowany na sondach pionowych?

ka wraz z teleskopowym zwieńczeniem z pokrywą przeznaczoną do ruchu pieszego do maks. obciążenia 200 kg.

Wyjątkowa koncepcja modułowa l dwuczęściowa konstrukcja zapewniająca swobodny montaż i instalację, l redukcja o połowę kosztów transportu i magazynowania w przypadku pustych studni, l szybki, dopasowany do indywidualnych potrzeb montaż studni oraz wykonanie wodoszczelnych przejść dla rur,

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

l zintegrowane

uchwyty do ręcznego przenoszenia oraz zaczepy dźwigowe niewielki ciężar studni ok. 60 kg, l szybki i łatwy montaż rozdzielacza oraz obwodów geotermalnych dzięki innowacyjnemu beznarzędziowemu systemowi RAUGEO CLICK, l kontrastująca kolorystyka studni i rozdzielacza ułatwiająca montaż i inspekcję, l bezpieczeństwo dzięki trwałej szczelności i stabilności, l elastyczny system modułowy umożliwiający szybkie i proste konfekcjonowanie na każdej budowie, l dostępna także jako fabrycznie zmontowana studnia z rozdzielaczem RAUGEO CLICK i śrubunkami zaciskowymi.

Małe, a cieszy! Ważnym aspektem wykonawczym jest ponadto stosowanie dystansowników montowanych na przewodach sondy pionowej w odległościach min. co 2 m. Zadaniem dystansowników jest utrzymanie stałej odległości pomiędzy przewodami zasilania i powrotu sondy pionowej, tak żeby ustrzec instalację przed tzw. zwarciami termicznymi lub efektem bocznikowej wymiany ciepła, czyli negatywnym przekazywaniem ciepła z przewodu zasilania pompy ciepła do przewodu powrotu. Dystansowniki należy stosować zarówno przy pojedyn-

10 (206), październik 2015

czych, jak i podwójnych sondach pionowych. Spełniają one również rolę ułatwiającą wprowadzenie dodatkowej rury do iniekcji materiału wypełniającego.

Jaki wybrać materiał wypełniający? Warto zwrócić uwagę na stosowany przez firmę wiercącą materiał do wypełnienia przestrzeni otworu wiertniczego. Należy zweryfikować jego właściwości w zakresie następujących parametrów: l przewodność cieplna - współczynnik lmin. 1 W/(m * K), a najlepiej ok. 2 W/(m * K) - sprawdzony w warunkach laboratoryjnych, l brak szkodliwego wpływu na środowisko - przystosowanie do nieograniczonego stosowania w wodzie gruntowej oraz znikoma zawartość chromu zg. z Dyrektywą UE 2003/53/WE, l brak kurczenia się w czasie poprzez proces oddawania wody - najlepiej znikoma lub całkowity brak zawartości bentonitu. Bentonit w przypadku zbytniego wysuszenia ma właściwość kurczenia się i oddawania wody, co powoduje powstawanie pustych przestrzeni, l niski współczynnik przepuszczalności wody kf < 10-9 m/s, co zapewnia dobry efekt uszczelnienia i szybkie twardnienie, również pomiędzy poszczególnymi warstwami wodonośnymi,

l właściwość tiksotropowa, która gwa-

rantuje szybkie krzepnięcie po iniekcji w otworze wiertniczym oraz brak roznoszenia materiału wypełniającego do wód gruntowych, l mrozoodporność przy 10 cyklach zamrażania i odmrażania dla -15°C - zapewnia długotrwałe i całkowite związanie sondy z górotworem. Zaleca się stosowanie wyłącznie odpowiednich materiałów wypełniających, przygotowanych w warunkach fabrycznych, które spełniają powyższe parametry. W żadnym razie nie należy stosować płuczki wiertniczej do wypełniania otworów lub stosować tzw. żwirkowania otworu od góry. Z kolei przygotowywanie tzw. mieszanek na budowie jest obciążone możliwym błędem przy doborze i utrzymaniu odpowiednich proporcji poszczególnych składników. Ponadto tego typu mieszanka nie będzie zweryfikowana laboratoryjnie pod kątem optymalnego, z góry założonego, współczynnika przewodności cieplnej. Dolne źródła ciepła to płuca instalacji z pompą ciepła - dbajmy o nie! Jakub Koczorowski

Wyniki internetowej sondy: sierpień (głosowanie na najpopularniejszy wśród internautów tekst ringowy zamieszczony w „Magazynie Instalatora“ VIII/2015) Jeśli nie walczysz sam na ringu, pomóż zwyciężyć innym. Wejdź na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dziś na ringu „MI”: OZE - pompy ciepła inwerter, ogrzewanie, powietrze-woda, ciepła woda

Stiebel Eltron Nasze pomysły przekształcamy w innowacje, które poruszają rynki. Jako firma o dużym potencjale wiedzy inżynierskiej i ponad 90-letnim doświadczeniu staramy się osiągać maksymalne wyniki. Nasze doskonałe produkty łączymy w przełomowe rozwiązania systemowe, ponieważ chcemy aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu przyszłości. Jeszcze kilka lat temu powietrzne pompy ciepła stanowiły margines sprzedaży rynku pomp ciepła. Nieustanny rozwój technologii pomp ciepła pozwalający na uzyskiwanie coraz to wyższych współczynników efektywności i niezawodności oraz niezaprzeczalna zaleta, jaką jest nieograniczony dostęp do darmowej energii słonecznej nagrzewającej powietrze atmosferyczne, sprawiły, iż pompy ciepła typu powietrze/woda zyskały na popularności i - jak pokazują badania rynku - notują wysokie wzrosty sprzedaży. Powietrzne pompy ciepła pobierają energię cieplną zgromadzoną w powietrzu atmosferycznym i przekazują ją do czynnika grzewczego krążącego w instalacji grzewczej. W przeciwieństwie do gruntowych pomp ciepła powierzchnia działki i rodzaj gruntu nie mają znaczenia. Jej instalacja nie wiąże się z koniecznością wykonywania odwiertów ani montażem poziomych wymienników gruntowych.

Szerokie zastosowanie Inwerterowe pompy ciepła WPL 15 ACS i WPL 25 AC to najnowocześniejsze na rynku pompy ciepła typu powietrze/woda, które w swojej kompaktowej obudowie oferują aż trzy funkcje: ogrzewanie i chłodzenie pomieszczeń oraz podgrzewanie wody użytkowej. Woda grzewcza może być nagrzewana do temperatury zasilania +65°C (do Pytanie do... Jakie współczynniki SPF osiągają inne, dostępne na rynku pompy ciepła?

4°C powietrza zewnętrznego) i +60°C (do -15°C powietrza zewnętrznego), w związku z czym pompy ciepła bez problemu mogą współpracować z instalacją grzejnikową, przez co idealnie nadają się do modernizacji istniejących systemów grzewczych. Pompy ciepła WPL 15 | 25 AC(S) umożliwiają również chłodzenie budynku w okresie letnim. Do chłodzenia pomieszczeń obieg w obwodzie pompy ciepła zostaje odwrócony. Energia cieplna jest pobierana z

grzanie par czynnika przy zmiennych warunkach odparowania, zmianie temperatury powietrza, co w konsekwencji wpływa na poprawę współczynnika COP. Szeroki rozstaw płytek parownika zapewnia niski opór powietrza i w połączeniu z modulującym wentylatorem w jednostce zewnętrznej zapewnia bardzo niski poziom mocy akustycznej. Dzięki kombinowanemu międzywtryskowi pary, sprężarka typu scroll jest schładzana przy niskich temperaturach zewnętrznych, co pozwala na osiągnięcie wyższej mocy grzewczej i wyższych temperatur zasilania. Zoptymalizowane pod kątem czasochłonności i efektywności energetycznej rozmrażanie realizowane jest poprzez odwrócenie obiegu termodynamicznego (w funkcji pompy ciepła). Ogrzewanie wanny kondensatu przez obieg termodynamiczny zapewnia efektywne

wody grzewczej poprzez parownik (w trybie grzania skraplacz) i oddawana poprzez skraplacz (w trybie grzania parownik) do otaczającego powietrza. Urządzenie posiada elektryczne ogrzewanie dodatkowe/awaryjne (DHC). W monowalentnym trybie pracy, przy przekroczeniu dolnej granicy punktu biwalentnego, zostaje włączona wbudowana grzałka elektryczna, aby zapewnić ogrzewanie i wysokie temperatury ciepłej wody. Zastosowanie elektronicznego zaworu rozprężnego, z własną regulacją i sterowaniem za pomocą wewnętrznego sterownika pompy ciepła (IWS), zapewnia odpowiednie prze-

odprowadzanie kondensatu. Obieg termodynamiczny jest napełniony ekologicznym czynnikiem chłodniczym R410A. Urządzenie wyposażone jest fabrycznie w elementy zabezpieczające (m.in. czujnik wysokiego ciśnienia, czujnik niskiego ciśnienia, zabezpieczenie przez zamarzaniem). Do sterowania pracą pompy ciepła konieczny jest regulator drugiej generacji WPMW 3. Regulator odpowiedzialny jest za sterowanie pracą pompy ciepła, regulację parametrów systemu grzewczego z możliwością programowania programów czasowych dla wszystkich obiegów grzewczych i ciepłej wody użytkowej, www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

pełni funkcję zabezpieczające oraz steruje drugą wytwornicą ciepła (np. zewnętrzna grzałka elektryczna, kocioł gazowy). Automatyka WPMW 3 umożliwia szybką i dokładną diagnozę stanów pracy i błędów przy pomocy funkcji analizy wraz z odczytem parametrów z pompy ciepła i urządzeń peryferyjnych bez konieczności korzystania z urządzeń dodatkowych. Pompy ciepła serii WPL 15 | 25 AC(S) przeznaczone są do montażu na zewnątrz budynku i dzięki nowoczesnemu designowi doskonale komponują się z otoczeniem.

Zaawansowana technologia inwerterowa W pompach ciepła WPL 15 | 25 AC(S) została zastosowana najnowocześniejsza sprężarka typu scroll - power inwerter. Sterowana jest ona zależnie od aktualnego zapotrzebowania na ciepło (płynnie regulowana wydajność poprzez zmianę prędkości pracy sprężarki), co zapewnia wysoką wydajność systemu i znaczne zmniejszenie zużycia energii elektrycznej. Np. jeśli samochody miałyby tylko dwa tryby pracy, tj. pełną moc lub pełne hamowanie, to nie byłoby ani wygodne, ani skuteczne, ani ekonomiczne. W konwencjonalnych pompach ciepła nadal tak to działa: można je włączyć lub wyłączyć. I tu wchodzą w grę pompy ciepła po-

wietrze/woda Stiebel Eltron z technologią inwerterową. Zawsze dostarczają tyle energii, na ile aktualnie występuje zapotrzebowanie. Jest to nie tylko rozwiązanie bardziej energooszczędne, ale także bardziej komfortowe - zmniejsza emisję hałasu w okresach przejściowych (w czasie wiosny i jesieni). To dlatego, że wentylator i sprężarka działają z mniejszą mocą i są w związku z tym jeszcze bardziej ciche niż zwykle. Zastosowanie technologii inwerterowej pozwala na uzyskanie wysokich współczynników efektywności sezonowej SPF, przez co pompy ciepła WPL 15 | 25 AC(S) stanowią realne www.instalator.pl

zagrożenie dla pomp ciepła solanka/woda o mocy grzewczej do 14 kW. Należy zaznaczyć, że współczynnik SPF (Seasonal Performance Factor) jest najbardziej obiektywnym parametrem, określającym efektywność pompy ciepła. Jest on liczony jako stosunek wyprodukowanego w trakcie roku ciepła do energii elektrycznej zużytej w analogicznym okresie. Obliczany w ten sposób współczynnik SPF uwzględnia zmieniającą się temperaturę zewnętrzną, wody grzewczej i dolnego źródła - powietrza atmosferycznego.

Model All Inclusive Nowa sprężarka Copeland Scroll™ ZHW, zastosowana w pompach ciepła WPL 15 | 25 AC(S), wyposażona jest w najnowocześniejszy silnik bezszczotkowy z magnesami stałymi pary dobrany do wysokowydajnego falownika. Zapewnia to nam m.in. najwyższą efektywność w całym zakresie charakterystyk pracy i prędkości, wysoką temperaturę czynnika grzewczego, niezawodność oraz spełnienie wymagań zgodności elektromagnetycznej (EMC), a także zakłóceń elektromagnetycznych (EMI) obowiązujących w systemach mieszkaniowych. Dzięki międzywtryskowi pary możliwe jest osiągnięcie wyższych współczynników efektywności sezonowych, a także wyższych mocy grzewczych i wyższych temperatur zasilania.

WPL 15|25 AC(S) - pompy ze znakiem jakości Q Oznaczenie pompy ciepła znakiem jakości EHPA-Q potwierdza, że spełnia ona wysokie wymagania postawione przez Europejskie Stowarzyszenie

Pomp Ciepła (EHPA). W ich zakres wchodzi m.in. pozytywna ocena z testów przeprowadzanych według określonych procedur dokonanych zgodnie z wymaganiami Norm Europejskich EN 14511 (w zakresie współczynnika efektywności COP), EN 16147 (w zakresie wydajności ciepłej wody użytkowej) oraz EN 12102 (w zakresie pomiaru hałasu i wyznaczania poziomu mocy akustycznej). Ponadto pompy ciepła muszą przejść badania testowe dotyczące bezpieczeństwa oraz pracy w skrajnych warunkach. Testy urządzeń wykonywane są w niezależnych ośrodkach badawczych, akredytowanych i certyfikowanych przez EHPA.

Najwyższa klasa efektywnści Nie tylko znak jakości EHPA-Q, ale również posiadanie najwyższej klasy efektywności energetycznej A++ przy temperaturach zasilania czynnika grzewczego 35°C i 55°C potwierdzają, że pompy ciepła WPL 15 | 25 AC(S) są gwarancją wysokiej jakości i efektywności. Użytkownikom zapewniają korzyści w długiej perspektywie czasu.

Technika systemowa Oferta produktowa firmy Stiebel Eltron w zakresie pomp ciepła typu powietrze/woda jest jedną z najszerszych na rynku. Do wyboru są pompy do ustawienia wewnętrznego, jak i zewnętrznego, nisko- i wysokotemperaturowe, jedno- i dwusprężarkowe w zakresie mocy od 5 kW do 30 kW w jednym urządzeniu i aż do 180 kW w układach kaskadowych (dla parametrów A+2/W+35). Marek Bosiacki

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Ring „Magazynu Instalatora”: OZE - pompy ciepła powietrze-woda, ciepła woda, wydajność, odnawialne

Panasonic Pompy ciepła powietrze-woda Panasonic Aquarea to ekologiczne rozwiązanie zapewniające nie tylko ogrzewanie domu i wytwarzanie c.w.u., ale także efektywne chłodzenie latem. Linia pomp ciepła Aquarea obejmuje modele o mocy od 3 do 16 kW, które sprawdzą się zarówno w nowych, jak i modernizowanych budynkach. Składają się na nią systemy typu monoblok, split, a także All-In-One, czyli rozwiązanie integrujące w jednej obudowie moduł hydrauliczny ze zbiornikiem c.w.u. Oprócz tego w zależności od wymagań użytkowania Panasonic oferuje wybór spośród typoszeregów High Performance, High Temperature oraz T-CAP. Pierwsze z nich zapewniają najwyższą wydajność (COP - do 5,08), przez co idealnie nadają się do obiektów energooszczędnych. Mogą pracować samodzielnie lub w połączeniu z istniejącym kotłem gazowym lub olejowym. W przypadku systemów Aquarea T-CAP największą zaletą jest zachowanie nominalnej wydajności nawet przy temperaturach zewnętrznych sięgających -15°C. Z kolei jednostki High Temperature to idealne rozwiązanie do modernizacji domów wyposażonych w grzejniki konwencjonalne. Są one w stanie produkować wodę o temperaturze 65°C, nawet gdy na zewnątrz jest -15°C, i działać bez dodatkowego wspomagania przy temperaturach zewnętrznych rzędu -20°C. Unikalnym rozwiązaniem w ofercie Panasonic są pompy Aquarea All-InOne. Dzięki integracji w jednej obudowie modułu hydraulicznego do podgrzewania wody z 200-litrowym zbiornikiem c.w.u. eliminują one wiele problemów związanych z instalacją i serwisowaniem. Ponieważ orurowanie jest fabrycznie zmontowane i umieszczone w dolnej części modułu, czas montażu jest skrócony, a instalator ma ułatwiony dostęp do przyłączy.

Dla użytkowników zaletą takiej konstrukcji jest z kolei oszczędność miejsca oraz niższe koszty instalacji. Co ważne, wszystkie pompy ciepła Aquarea należą do najbardziej efek-

tywnych rozwiązań oznaczonych klasą energetyczną A++. Jednocześnie Panasonic planuje wprowadzić nowe pompy generacji H, które sprostają jeszcze wyższym wymaganiom w zaPytanie do... Jednymi z ważniejszych parametrów dla pomp ciepła, które publikuje się w materiałach handlowych, są maksymalna temperatura wody zasilającej instalację oraz minimalna temperatura zewnętrzna, przy której gwarantowana jest ciągła praca urządzenia. Prosimy o informację, jakie są wartości tych parametrów oraz czy są one osiągane w tych warunkach bez dodatkowego wspomagania grzałką elektryczną?

kresie energooszczędności i będą oznaczone klasą A+++ (która zostanie wprowadzona w 2019 r.). Seria obejmie modele typu split o mocy 3 i 5 kW. W porównaniu do obecnych urządzeń wprowadzono m.in. możliwość sterowania dwoma niezależnymi obiegami grzewczymi. Zmianie uległa również jednostka wewnętrzna - jej rozmiar został zmniejszony, a filtr wodny i opcjonalny zawór trójdrogowy zostały zamknięte w obudowie. Dzięki temu cała instalacja zajmuje mniej miejsca, a montaż jest łatwiejszy. Ponadto wszystkie przyłącza zostały umieszczone w przedniej części urządzenia w jednym rzędzie, by zapewnić do nich łatwy dostęp. Dodatkowym atutem jest też umiejscowienie płyty sterującej z przodu jednostki. W fazie wdrażania pomocny będzie też zestaw przyłączeniowy USB, który w przyszłości pozwoli zapisać konfigurację danego systemu, by później skopiować ją podczas kolejnej instalacji. Z myślą o poprawieniu komfortu w pomieszczeniach i uzyskaniu jeszcze większych oszczędności - w urządzeniach generacji H udoskonalono także panel sterowania. Jest on większy, bardziej czytelny i dostępny w języku polskim. Oferuje m.in. możliwość wyświetlenia współczynnika COP; monitorowanie zużycia energii w skali dnia, tygodnia i roku; automatyczne przełączanie trybów ogrzewania i chłodzenia; automatyczną regulację wydajności ze względu na temperaturę panującą w pomieszczeniu; konfigurację trybu wakacyjnego czy też suszenia betonu. Co więcej, panel można odłączyć od urządzenia i zamontować w dowolnym pomieszczeniu. Z kolei do jednostki wewnętrznej wystarczy wówczas przymocować element maskujący zapewniający estetyczny wygląd. Tomasz Lenarczyk www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Świeże, świeższe i najświeższe (a także prosto z... konserwy) informacje z instalacyjnego rynku

Co tam Panie w „polityce“? IV Kongres PORT PC Za nami IV Kongres PORTPC. Konferencja uznawana za najważniejsze w Polsce spotkanie branży pomp ciepła w tym roku przebiegała pod hasłem „Pompy ciepła - efektywność z klasą”. Program IV Kongresu PORT PC był zróżnicowany, co bezpośrednio przełożyło się na wysoką frekwencję uczestników. Wydarzenie tradycyjnie już rozpoczęto od wręczenia wyróżnienia PORT PC za promocję i popularyzację pomp ciepła w Polsce. W tym roku statuetka trafiła w ręce znanego prezentera telewizyjnego Tomasza Zubilewicza. l Szczegółowa relacja z kongresu na www.instalator.pl

Targi branży energii odnawialnej Sukcesem zakończyła się 24 września br. w Warszawie piąta odsłona jednego z najważniejszych wydarzeń branży energii odnawialnej i efektywności energetycznej - trzydniowych targów RENEXPO® Poland. Międzynarodowi wystawcy, innowacyjne technologie, profesjonalne konferencje i fora branżowe przyciągnęły tysiące zwiedzających, zainteresowanych generowaniem i użytkowaniem energii przyszłości. Na ekspozycjach targowych podczas RENEXPO® Poland 2015 swoją ofertę zaprezentowało 110 wystawców nie tylko z Polski, ale także miedzy innymi z Niemiec, Czech, Litwy, Austrii, Holandii, Chin oraz Włoch. l Więcej na temat targów na www.instalator.pl

nego rozwoju firmy. W roku 2000 w Wieliczce została oddana do użytku nowoczesna centrala spółki HERZ Armatura i Systemy Grzewcze, a w roku 2004 w Wieliczce rozpoczęła się produkcja armatury regulacyjnej oraz urządzeń z zakresu odnawialnych źródeł energii. W 2008 roku zakończona została budowa kolejnej hali produkcyjnej i dzięki tej inwestycji firma HERZ dołączyła do grona największych firm branży instalacyjnej, których produkty sygnowane są znakiem made in Poland. l Więcej na www.instalator.pl

Pompa z EHPA-Q Komisja ds. znaku jakości ustanowiona przez Polską Organizację Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) przyznała znaki jakości EHPA-Q w Polsce pompom ciepła Stiebel Eltron. EHPA-Q to europejski znak jakości przyznawany pompom ciepła, który obowiązuje tylko w tym kraju, gdzie został nadany. Znak mogą uzyskać sprężarkowe pompy ciepła z napędem elektrycznym, wykorzystujące energię z otoczenia (powietrze, woda, grunt, ciepło geotermalne), o mocy maksy-

malnej nieprzekraczającej 100 kW. Oznaczenie pompy ciepła (lub typoszeregu pomp ciepła) znakiem jakości EHPA Q potwierdza, że spełnia ona wysokie wymagania postawione przez Europejskie Stowarzyszenie Pomp Ciepła (EHPA). l Więcej na www.instalator.pl

Dostęp do patentów Daikin Daikin Industries, Ltd., producent urządzeń klimatyzacyjnych i chłodniczych z siedzibą w Osace (Japonia), ogłosił, że oferuje firmom z całego świata bezpłatny dostęp do 93 patentów w celu zachęcenia ich do opracowywania i wprowadzania do obrotu urządzeń klimatyzacyjnych i chłodniczych oraz pomp ciepła, pracujących na jednoskładnikowym czynniku chłodniczym HFC-32. Celem tej akcji jest zachęcenie producentów z całego świata do przyjęcia technologii zapewniających komfortowe chłodzenie i ogrzewanie, wykorzystujących HFC-32 - czynnik chłodniczy, który wyróżnia się znacznie mniejszym wpływem na globalne ocieplenie niż czynniki znajdujące się w powszechnym użyciu. l Więcej na www.instalator.pl

Jubileusz Herz W bieżącym roku mija 25 lat od momentu zarejestrowania w Krakowie spółki HERZ Armatura i Systemy Grzewcze - polskiej filii austriackiej grupy HERZ Armaturen Ges.m.b.H. Ostanie ćwierć wieku to okres dynamiczwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Jestem za, a nawet przeciw, czyli pokojowe rozmowy o technologiach

Prosto z rury Rury to podstawowy składnik instalacji. Ale jaką wybrać? Stalową czy miedzianą? Dlaczego w jednych sytuacjach sprawdza się „ocynk”, a w innych konieczne jest zastosowanie instalacji z rur miedzianych? A może warto wykorzystać oba rozwiązania? Na co zwracać wtedy uwagę? Głos oddajemy ekspertom.

Rury miedziane

iedź to materiał o doskonałych własnościach fizycznych. Powszechnie stosuje się ją do wykonywania instalacji zimnej i ciepłej wody oraz instalacji grzewczych i gazowych w budynkach mieszkalnych. Miedź swoją popularność zawdzięcza trwałości, niezawodności, odporności na wysoką temperaturę oraz korozję. Metal ten jest materiałem niepalnym i w odróżnieniu od tworzyw sztucznych nie wydziela szkodliwych gazów podczas pożaru. Miedź ma własności bakteriostatyczne i zapobiega rozwojowi bakterii Legionella w instalacjach wodnych. Ponadto jest łatwa w montażu i można ją łączyć za pomocą różnych technik - lutowania kapilarnego, zaciskania, zaprasowywania oraz połączenia skręcanego. To, co odróżnia rury miedziane od tych ze stali czy tworzywa, to małe przekroje i grubości ścianek. l Instalacje zimnej i ciepłej wody Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi mamy trzy kryteria, które powinna spełniać woda płynąca przez instalacje z rur miedzianych wykonanych zgodnie z normą PN EN 1057. Są to: - odczyn pH > 7, - zawartość jonów azotanowych powinna być mniejsza od 30 mg/l, - stosunek zasadowości ogólnej do jonów siarczanowych ma być większy od 2. Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się też ze spełnieniem kilku warunków. Po pierwsze: nie można stosować kolanek, a jedynie łuki. Związane jest to z prędkościami przepływu wody, które są ograniczone do 1 m/s w poziomach i 2 m/s w podłączeniach punktów czerpalnych. Większe prędkości wywołują w miedzi korozję erozyjną. W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tlenkowej warstwy ochronnej obowiązkowo należy instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. Po drugie:

Rury stalowe

tal do montażu instalacji wodociągowych występuje jako stal ocynkowana (rury ze szwem lub bez szwu). Natomiast do budowy instalacji ogrzewczych jako stal czarna (również ze szwem lub bez). Ochronna warstwa cynkowa stali zabezpiecza rury stalowe przed niszczącym działaniem środowiska zewnętrznego i wewnętrznego prowadzącym do przedwczesnej korozji. Do największych zalet rur stalowych w instalacjach sanitarnych należą: l bardzo duża wytrzymałość na rozciąganie, zginanie i ściskanie - umożliwia to układanie dość długich odcinków przewodów bez dodatkowych uchwytów; l odporność na działanie obciążeń mechanicznych; l brak możliwości przedostawania się tlenu przez ścianki rury do wnętrza instalacji. Rury są antydyfuzyjne; l odporność na promieniowanie słoneczne (UV); l odporność na działanie wysokich temperatur - z rur stalowych wykonuje się instalacje wody użytkowej zimnej i ciepłej (do 55°C), jak również instalacje ogrzewcze (z rur stalowych czarnych); l najniższy wśród materiałów instalacyjnych współczynnik rozszerzalności cieplnej [0,013 mm/(m * K)], co oznacza wydłużenie 1 metra odcinka rury o 0,65 mm przy wzroście temperatury wody o 50°C; l dobre przewodnictwo cieplne; w przypadku instalacji wody ciepłej i ogrzewczej należy bezwzględnie stosować izolację termiczną o odpowiedniej grubości ścianki; zapobiega to stratom ciepła; zastosowanie izolacji termicznej na rurach przewodzących wodę zimną zapobiega zjawisku pocenia się rur i powstawaniu wilgoci wokół przewodów; l bardzo niska cena złączek stosowanych do połączenia rur; l szeroka gama materiałów uszczelniających połączenia (pakuły wraz z pastą lub pokostem, nić uszczelniająca, klej anaerobowy, taśma teflonowa); l rury nie absorbują nieprzyjemnych zapachów tak jak ma to miejsce w tworzywach sztucznych; www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Rury stalowe

Rury miedziane

minimalna grubość ścianki rury miedzianej nie może być mniejsza niż 1 mm. Po trzecie: poszczególne odcinki instalacji łączy się za pomocą lutowania miękkiego, gdy średnica rury jest mniejsza niż 28 mm, a dla średnic większych stosuje się lutowanie twarde. Alternatywną metodą łączenia jest zaprasowywanie. Po czwarte: woda do picia z instalacji miedzianych nie powinna zawierać więcej niż 2 mg/l jonów Cu2+. Warto też pamiętać, że przy łączeniu instalacji z miedzi i stali rury stalowe należy stosować tylko przed rurami miedzianymi, patrząc w kierunku przepływu wody. l Instalacje grzewcze Instalacje grzewcze grzejnikowe wykonywane są najczęściej z rury twardej zgodnej z normą PN EN 1057. Aby system grzewczy był bezawaryjny, warto przy instalowaniu zwrócić uwagę na kilka czynników. Z uwagi na rozszerzalność cieplną miedzi odcinki o długości powyżej 5 m powinny posiadać kompensację termiczną przez odpowiednie prowadzenie przewodów (kompensacja naturalna) lub przez stosowanie elementów kompensujących w instalacji. Przy zastosowaniu kompensatora osiowego mieszkowego należy przestrzegać zasady niezamykania dostępu do urządzenia. Przy przejściu rury przez ścianę należy instalację umieścić w rurze z PCV. W przypadku ogrzewania podłogowego można stosować rury miedziane w stanie miękkim wykonane zgodnie z normą PNEN 1057. Rura w stanie miękkim w kręgach produkowana jest do wymiaru 22 mm, jednak do ogrzewania podłogowego stosuje się rury o średnicy do 18 mm (6, 8, 10, 12, 15, 18 mm). Warto pamiętać, że gołych rur miedzianych nie wolno zalewać betonem. Na rynku dostępne są systemowe rury miedziane do ogrzewania podłogowego w osłonie. Poza rurą instalacyjną (PN EN 1057) stosuje się również rurę systemową, która może być montowana tylko do wykonywania ogrzewania powierzchniowego i jest produkowana w wymiarach, które najczęściej wykorzystywane są w ogrzewaniu powierzchniowym: 12 x 0,7; 14 x 0,8; 15 x 0,8; 18 x 0,8. Dzięki specjalnym procesom produkcyjnym rury w postaci zwiniętego kręgu (najczęściej o długości 50 m) odznaczają się wyjątkową plastycznością i można je bez wysiłku i nakładu sił odwijać oraz układać. Rura ta występuje zarówno w otulinie, jak i bez. Konieczne jest jednak, aby poszczególne elementy instalacji powierzchniowej łączyć ze sobą za pomocą lutowania twardego. Wśród instalatorów na popularności zyskuje ostatnio kompozytowa rura cienkościenna z miedzi. Ma ona cienką ścianę trwale zespoloną z otuliną. Rura ta jest ok. 50% lżejsza i 40% tańsza od klasycznej rury stosowanej w ogrzewaniu powierzchniowym. Zachowuje przy tym jednak pozostałe zalety. l Instalacje gazowe W budynkach mieszkalnych stosuje się miedzianą rurę twardą o grubości ścianki powyżej 1 mm. Elementy instalacji można łączyć lutowaniem twardym lub poprzez zaprasowanie specjalnego łącznika (o żółtym o-ringu) do tego typu instalacji. Przy wykonywaniu instalacji gazowej należy pamiętać, że rur miedzianych nie można zakrywać i nie wolno ich montować na ścianach zewnętrznych budynku. l Kazimierz Zakrzewski, Europejski Instytut Miedzi www.instalator.pl

niewrażliwość na tłuszcze i substancje ropopochodne; l stal jest niepalna; l bardzo wysoka odporność na ciśnienie; l rury stalowe można poddawać recyklingowi; l bogaty asortyment stali, z których wykonywane są rury (od konstrukcyjnych węglowych zwykłej jakości, poprzez niskostopowe do wysokostopowych, łącznie z odpornymi na korozje i żarowytrzymałymi, stosowanymi w aparaturze chemicznej i podobnej); l stal jest doskonałym materiałem do budowy instalacji tryskaczowych. Rury ze stali można łączyć za pomocą łączników z żeliwa białego. Łączniki gwintowane muszą być uszczelniane tradycyjnie za pomocą konopi zaimpregnowanych specjalną pastą lub pokostem. Szczeliwem może też być taśma teflonowa lub specjalny sznur nylonowy do połączeń gwintowanych. Koszt uszczelnienia takiego połączenia (w zakresie małych średnic) wynosi kilka groszy. Stal czarna (niezabezpieczona przed korozją) jest doskonałym materiałem do budowy instalacji ogrzewczych (w systemach otwartych), w których zastosowano kotły opalane paliwem stałym (np. kotły na węgiel, koks, drewno). Za jej zastosowaniem przemawia głównie odporność na bardzo wysokie temperatury, gazoszczelność oraz wytrzymałość na temperaturę. Spora wytrzymałość mechaniczna tego materiału przemawia za tym, aby wykonywać z tego materiału instalacje poprowadzone w miejscach narażonych na bardzo wysokie temperatury, wandalizm i zniszczenie. Rury stalowe są idealne do budowy instalacji przeciwpożarowych (tryskaczowych). W jednej instalacji można łączyć łączniki i rury różnych producentów. Należy pamiętać, że stal jest podatna na korozję. Inwestor czy projektant instalacji przed podjęciem decyzji co do wyboru materiału instalacyjnego powinien uzyskać informacje, czy woda wodociągowa zasilająca budynek posiada własności agresywne w stosunku do materiału, z którego projektuje wykonanie instalacji. Informacje takie projektant powinien uzyskać w odpowiednim przedsiębiorstwie wodociągowym, a w przypadku niemożności uzyskania takiej informacji powinien skierować się do wyspecjalizowanej jednostki. Dotyczy to przede wszystkim rur, które rozprowadzają wodę o stosunkowo niskim poziomie pH (poniżej 7). Może to powodować uszkodzenie powłoki cynkowej wewnątrz przewodu. Temperatura wody wewnątrz rur ocynkowanych nie powinna przekraczać 55°C. Powyżej tej temperatury następuje przyspieszone zniszczenie wewnętrznej ocynkowanej powłoki ochronnej rury. Stalowe rury instalacyjne wykonuje się jako lekkie, średnie lub ciężkie, różniące się grubością ścianek przy tej samej średnicy zewnętrznej, a tym samym mają różne dopuszczalne wartości ciśnień roboczych. l Andrzej Świerszcz

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

System sterowania instalacją grzewczą

Energooszczędna eksploatacja W jednej z nowych berlińskich szkół zarządzanie instalacją grzewczą odbywa się z użyciem systemu automatycznej regulacji temperatury pomieszczeń. Komunikacja systemowa oparta jest na magistrali BUS. Efektywne wykorzystanie instalacji grzewczej w budynku szkolnym możliwe jest jedynie wtedy, kiedy w procesie jej projektowania uwzględni się specyfikę funkcjonowania tego typu obiektu: regularne, ale nieciągłe użytkowanie pomieszczeń lekcyjnych (głównie w godzinach przedpołudniowych; sporadycznie po południu i wieczorem w ramach zajęć dodatkowych, zebrań z rodzicami bądź konferencji nauczycielskich), długie przerwy w okresie wakacji lub ferii, występowanie silnych czynników zakłócających (jednoczesna obecność dużych grup), wrażliwość instalacji na uszkodzenia, wandalizm itp. Należący do parafii św. Daniela kampus „Daniel” w berlińskiej dzielnicy Wilmersdorf jest ogólnodostępnym miejscem edukacji i spotkań. Szczególną uwagę gości wchodzących na teren kampusu zwraca nowy budynek

Fot. 1. Budynek, w którym zastosowano system automatycznej regulacji temperatury pomieszczeń. podstawowej szkoły ewangelickiej, oddany do użytku na początku roku szkolnego 2012/2013. Nowoczesność 6kondygnacyjnego obiektu wyraża się zarówno w niebanalnej architekturze, jak i w rozwiązaniach zastosowanych w jego wyposażeniu technicznym - w tym instalacji grzewczej sterowanej zdalnie systemem automatyki (fot. 1). Do systemu podpięto 50 pomiesz-

czeń. Modułowa budowa systemu umożliwia jego wielorakie wykorzystanie w wielu różnych konfiguracjach.

uszkodzenie, celową dewastację czy demontaż (np. montowane bezpośrednio na grzejniku mechaniczne elementy nastawcze bądź termostaty). Co więcej - takie rozwiązania zachęcają do niepożądanej, niefachowej manipulacji przy ustawieniach.

Elastyczny jak nigdy... Właściwości techniczne systemu automatycznej regulacji temperatury pomieszczeń predestynują go do stosowania w budynkach użyteczności publicznej charakteryzujących się specyficznym rodzajem użytkowania (w tym szkół). W koncepcyjnej fazie projektowania należy uwzględnić m.in. znaczne krótkookresowe wahania zapotrzebowania na ciepło w poszczególnych pomieszczeniach i sektorach. W dni robocze większość pomieszczeń szkolnych używana jest głównie w godzinach przedpołudniowych. Część pomieszczeń klasowych wykorzystywana jest jednak również w godzinach popołudniowych i wieczornych (zajęcia świetlicowe, nauczanie dodatkowe, wywiadówki itp.). Energooszczędna eksploatacja systemu grzewczego wymaga odpowiedniej - i nieskomplikowanej w obsłudze - regulacji temperatury we wszystkich pomieszczeniach obiektu. W ogólnodostępnych pomieszczeniach (np. salach lekcyjnych) nie sprawdzają się urządzenia o „delikatnej” konstrukcji - wrażliwe na

Fot. 2. Pomieszczenie węzła cieplnego ulokowanego na najwyższej kondygnacji budynku szkoły.

Fot. 3. „Mózg” systemu: dwa sterowniki DDC CR-BX ze zintegrowanym serwerem web. W kontekście opisanych powyżej problemów eksploatacyjnych decyzję inwestora o zastosowaniu tego systemu należy uznać za wybór jak najbar-

Fot. 4. Dwupunktowe napędy elektrotermiczne na rozdzielaczu ogrzewania podłogowego Cofloor Oventrop ulokowanym dyskretnie w zlokalizowanej w ścianie szafce, dobrze chronione przed nieuprawnionym dostępem. dziej trafny. Pracujący z wykorzystaniem magistrali Bus i przyjazny w obsłudze system pozwala na sprawną regulację temperatury pomieszczeń szkoły. Instalację zaprojektowano w tzw. układzie rozdzielaczowym - nawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

pędy i inne elementy wykonawcze ukryte są w skrzynce rozdzielacza, a grzejniki połączone są bezpośrednio z rurami. Rozwiązanie takie eliminuje ryzyko związane z montażem podatnych na nieuprawnioną obsługę lub uszkodzenie elementów termoregulacyjnych bezpośrednio na grzejniku (w miejscu ogólnodostępnym). Dwupunktowe napędy elektrotermiczne na rozdzielaczu ogrzewania podłogowego ulokowanym dyskretnie w zlokalizowanej w ścianie szafce, dobrze chronione przed nieuprawnionym dostępem.

Wygodny dostęp przez internet Centralnym elementem systemu jest sterownik DDC (Digital Data Control). Zintegrowano w nim serwer web dostępny z poziomu standardowej przeglądarki internetowej przy użyciu komputera stacjonarnego bądź urządzeń mobilnych - np. smartfona. Dla osoby nadzorującej funkcjonowanie obiektu oznacza to możliwość stałej (czyli 24-godzinnej) kontroli i wpływu niezależnie od miejsca, w którym się aktualnie znajduje. Komunikacja systemu oparta jest na otwartym protokole BACnet/IP, zapewniającym jego prawie nieograniczoną kompatybilność i możliwość integracji w nadrzędnych systemach zarządzania budynkiem (BMS) innych producentów (Siemens, Sauter, Kiebac&Peter, itp.)

Rys. Schemat ideowy systemu DynaTemp. mieszczenia i wyłączaniu światła użytkownik może jednocześnie - krótkim dodatkowym ruchem dłoni - wymusić obniżenie temperatury. System umożliwia również opcjonalnie automatyczne wyłączenie grzejnika w czasie wietrzenia pomieszczenia. Sygnał zadziałania tej funkcji generowany jest przez styk okienny. Z pomocą „przycisku obecności” lub dodatkowego czujnika ruchu można uruchomić nieprogramowane ogrzewanie pomieszczenia w razie jego nieplanowanego wcześniej wykorzysta-

Prosta obsługa modułu pomieszczeniowego W zależności od wybranego wariantu systemu sygnały z centralnego sterownika DDC mogą być przekazywane drogą radiową (EnOcen) lub po kablach. W opisywanej szkole okablowano 50 cyfrowych modułów pomieszczeniowych (termostatów) oraz dwupunktowych napędów nastawczych zamontowanych na rozdzielaczach nierdzewnych. Moduły pomieszczeniowe umożliwiają indywidualną regulację temperatury w poszczególnych pomieszczeniach szkoły. Przez moduły pomieszczeniowe i magistralę Bus wszystkie napędy połączone są ze sterownikiem centralnym. Moduły umieszczono przy drzwiach, nad włącznikami światła, co zapewnia nieskrępowany dostęp, dobrą widoczność i wygodną obsługę. Przy opuszczaniu powww.instalator.pl

Fot. 5. Dwupunktowy, elektrotermiczny napęd nastawczy; w zależności od wymagań zasilany prądem 230 V lub 24 V (po lewej). Elektrotermiczne napędy nastawcze proporcjonalne, sygnał 0-10 V - po prawej. nia. Nieplanowane uruchomienie ogrzewania w wybranym pomieszczeniu możliwe jest również z poziomu sterownika centralnego (również przez Internet). W łatwy i szybki sposób mogą być wprowadzane zmiany i odstępstwa od wcześniej założonych godzin grzania.

Pełna kontrola System oferuje nieograniczone możliwości kontroli, wpływu, monitorowania trendów i tworzenia grafików użytkowania. Umożliwia sterowanie temperaturą wszystkich pomieszczeń, jej kontrolę i reakcję w razie odchyleń od parametrów programowanych. Wspomniany system funkcjonuje i sprawdza się w berlińskiej szkole już kilka sezonów grzewczych.

Podsumowanie Opisany system umożliwia centralne sterowanie i monitoring w systemach grzewczych, które muszą spełnić podwyższone wymagania z zakresie zarówno indywidualnego, jak i centralnego wpływu na regulację temperatury w poszczególnych pomieszczeniach. Wyszczególnione w artykule cechy systemu oraz możliwość budowy efektywnego energetycznie układu grzewczego o podwyższonej odporności na ryzyka związane ze sposobem użytkowania (ukryte elementy wykonawcze) rozstrzygnęły o pozytywnej decyzji inwestora. Budynek szkolny budowany był od podstaw, ale system ten daje się równie dobrze wykorzystać w przypadku modernizacji instalacji w budynkach istniejących. Joanna Pieńkowska Ilustracje z archiwum: Oventrop GmbH & Co. KG, Olsberg.

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Zewnętrzne sieci preizolowane (1)

Pętle pomiarowe W trakcie montażu rurociągów preizolowanych druty alarmowe łączy się ze sobą, tworząc tytułowe pętle pomiarowe. Powinny one być tak zaprojektowane, aby umożliwiały nadzór nad całym zrealizowanym rurociągiem, a także zapewniały możliwość lokalizacji awarii, jeśli zajdzie taka potrzeba. Najważniejszym elementem obwodu pomiarowego jest sposób łączenia drutów alarmowych w obrębie trójników. Niektórzy z eksploatujących i projektantów preferują tzw. układ otwarty (odejście zawsze z drutu białego). Jest też druga grupa użytkowników, która optuje za układem zamkniętym (na prawo z drutu białego, na lewo z drutu czerwonego). Oba te układy omówiłem we wcześniejszych artykułach. Wybrany sposób łączenia ma znaczenie w momencie lokalizacji, ale także ma wpływ na to, jak długi odcinek rurociągu będzie można nadzorować. Następną cechą pętli jest jej długość. Oprócz sposobów łączenia drutów alarmowych warunkuje ją też przewidywany rodzaj kontroli, a właściwie to, jakie będą zastosowane urządzenia stacjonarne. Do niedawna przyrządy te mogły nadzorować obwody do 2 kilometrów drutu. Załóżmy, że była budowana sieć ciepłownicza o długości 1500 m, więc np. w układzie zamkniętym pętla miałaby 3 km drutu. System alarmowy wymagałby już dwóch urządzeń. Obecnie technika posuwa się naprzód i dziś bez problemu znajdziemy w ofercie firm np. detektory mogące nad-

zorować pętle pomiarowe do 7 km drutu. Każdy obwód alarmowy posiada punkt pomiarowy. Dla rozgałęźnej sieci ciepłowniczej z dwudziestoma odbiorcami typuje się jedno miejsce z dostępem do drutów alarmowych, skąd jest wykonywany pomiar całości, ale równie dobrze naszym punktem pomiarowym może być któryś z pozostałych 19 obiektów. W praktyce przy doborze takiego miejsca wybiera się pomieszczenie, do którego mamy swobodne wejście (nie piwnica lokatorska, tylko węzeł cieplny), oraz możliwość bezproblemowego wykonania pomiaru (wyprowadzone druty alarmowe oraz przyłącze masowe).

Dylemat Pętla pomiarowa pełni zasadniczo dwie funkcje. Pierwsza to kontrola całego odcinka sieci, jaki obejmuje za pomocą pomiaru rezystancji izolacji. Drugi cel to możliwość lokalizacji ewentualnych awarii. Należy mieć na uwadze, że im mniejsza odległość, z jakiej lokalizujemy, tym mniejszy błąd wskazania usterki. Wśród niektórych eksploatujących rurociągi preizolowane panuje przekonanie, że można lokalizować na długich pętlach. Oczywiście jest to możliwe, ale wiąże się to z dużym błędem pomiarowym, a co za tym idzie - małą dokładnością we wskazaniach. Samą lokalizację postaram się omówić w przyszłości. Wracając do tematu, użytkownicy systemu alarmowego stają przed swego rodzaju

dylematem: jakie tworzyć obwody pomiarowe, aby pogodzić dwa powyższe warunki? Dodatkowo sprawę komplikuje fakt, że cześć pętli już istnieje, a co roku przybywa nowych. Firmy ciepłownicze wypracowały dwa zasadnicze rozwiązania. Jedna grupa użytkowników po prostu tworzy krótkie pętle pomiarowe. Każde nowe sieci mają odrębne pętle pomiarowe, o niedużych długościach, oczywiście z możliwością podziału na mniejsze odcinki. Rys. 1 przedstawia jakąś nieskomplikowaną sieć ciepłowniczą. Kilka odcinków między komorami, bez odejść prefabrykowanych. Omówiona koncepcja w praktyce będzie wyglądać tak, jak to obrazuje schemat z rysunku. Każdy odcinek sieci został podzielony na odrębny obwód pomiarowy, w rezultacie dając nam 7 pętli alarmowych w danym rejonie. Aby optymalnie nadzorować przykładowy ciepłociąg, muszą powstać minimum 3 punkty pomiarowe. Dewiza krótkich pętli nie jest złym rozwiązaniem, ale kosztownym. Ze względu na mnogość punktów pomiarowych właściwie nieopłacalny staje się nadzór za pomocą urządzeń stacjonarnych. Najpopularniejszym sposobem kontroli w tym przypadku jest pomiar ręczny. Wyznaczone miejsca odwiedzają, najczęściej wg ustalonego harmonogramu, pracownicy z przyrządami i sprawdzają poszczególne obwody alarmowe. Jest też druga grupa eksploatujących, która przyjęła przeciwstawną koncepcję. Tworzymy jak najdłuższe pętle pomiarowe, ale z możliwością dostępu do drutów alarmowych we wszystkich możliwych miejscach. Jak by to założenie mogło wyglądać w rzeczywistości, przedstawia rys. 2. Ta sama sieć jak na rys. 1, ale inaczej rozwiązany system alarmowy. W komorach łączy się ze sobą druty alarmowe z poszczególnych rurociągów, tworząc jedną dużą pętlę pomiarową, nadzorowaną z jednego miejsca. Takie rozwiązanie może przysporzyć pewnych trudności. Na rysunku sieć ma prosty przebieg, ale w rzeczywistości spotyka się skomplikowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wane układy, takie jak np. rozgałęźne sieci osiedlowe. Opracowanie odpowiedniego połączenia drutów alarmowych na poszczególnych obiektach wymaga rozważań i czasu. Czasu, który później zaoszczędzimy, wykonując pomiar z jednego, a nie trzech punktów pomiarowych. Łatwiej też dobrać urządzenie do ciągłej kontroli. Jeżeli długość obwodu alarmowego mieści się w granicach 7 km, można zastosować detektor Levr LPS-2I czy X1L Logstora. Ale mogą być także dłuższe pętle, nadzorowane za pomocą pomiarów ręcznych lub z zastosowaniem innych urządzeń, jak chociażby detektor do zdalnej kontroli NP 4 Control. Dobrze znany jest mi przypadek, gdy na jednym kanale tego urządzenia jest podłączona pętla alarmowa o długości 12 km. Niezależnie od tego, czy tworzy się krótkie czy długie pętle, istotny jest dostęp do drutów alarmowych we wszystkich możliwych obiektach, a przy tak długich obwodach ma to szczególne znaczenie. Druty alarmowe zwykle wyprowadza się spod zakończeń termokurczliwych zaraz po przejściu przez ścianę w budynkach czy komo-

10 (206), październik 2015

cinka, pomiędzy którymi obiektami pojawił defekt. Powiedzmy, że jest to przerwa drutu alarmowego na odcinku między komorami K4 i K5. Następny krok to rozłącze-

rach. Należy mieć również na uwadze, że w określonych przypadkach powinno się je także wyprowadzać spod ziemi.

Lokalizacja awarii Przejdźmy teraz do lokalizacji awarii na długich pętlach. Załóżmy, że mamy pod nadzorem obwód pomiarowy, taki jak na rys. 2. Przez 4 lata nic szczególnego się nie działo, ale w piątym roku pomiarów na pętli wystąpiła usterka. Wtedy lokalizacja polega najpierw na wytypowaniu od-

nie drutów alarmowych w tych punktach. Po rozłączeniu drutów alarmowych otrzymamy identyczny odcinek, jak gdybyśmy mieli krótkie pętle. Potem powtarza się pomiary ze wspomnianych komór. Namierzanie usterki z bliższej odległości pozwala na dokładniejsze wskazanie miejsca jej wystąpienia. W kolejnej części omówię zagadnienia związane z gwarancją przy wykonywaniu instalacji sieci preizolowanych. Piotr Pacek

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Wodne ogrzewanie płaszczyznowe

Grzanie w ścianie Ogrzewanie ścienne, będące jednym z wariantów ogrzewań płaszczyznowych, nie jest tak popularne jak ogrzewanie podłogowe, chociaż warte propagowania ze względu na wiele zalet. Tak jak podłogowe ogrzewanie ścienne występuje w wersji wodnej (centralne ogrzewanie) lub elektrycznej (kable grzejne). Poniżej zajmę się zagadnieniami wodnego ogrzewania ściennego.

Podobieństwa i różnice Na początku przyjrzyjmy się, jakie są podobieństwa i różnice z wodnym ogrzewaniem podłogowym: l rozkład temperatury w funkcji wysokości pomieszczenia jest wyrównany (w ogrzewaniu podłogowym temperatura w pomieszczeniu spada wraz z wysokością nad podłogą), l większość ciepła jest przekazywana przez promieniowanie - 90%, natomiast na zasadzie konwekcji 10%. W ogrzewaniu podłogowym te proporcje wynoszą - promieniowanie 70%, konwekcja 30%, l w ogrzewaniu ściennym nie występuje problem oporu cieplnego wykładziny podłogi oraz np. zjawisko rozsychania się posadzki drewnianej, l temperatura powierzchni ściany może wynosić maksymalnie 35°C, więc można uzyskać większą wydajność cieplną z 1 m2 powierzchni; dla temperatury w pomieszczeniu wynoszącej 20°C możliwa do uzyskania wydajność cieplna wynosi 140-160 W/m2, przy ogrzewaniu podłogowym najczęściej wynosi ona do 80 W/m2 (większa jest tylko w strefach przyściennych, w pasie o szerokości do 1 m od ściany zewnętrznej, gdzie może wynosić do 120 W/m2), l w ogrze wa niu ścien nym moż na również zastosować wyższą temperaturę zasilenia niż w ogrzewaniu podłogowym, nawet do 55°C, podczas gdy w ogrzewaniu podłogo-

wym rzadko osiąga ona 45°C. Jeśli z jednego rozdzielacza zasilane są wężownice ogrzewania podłogowego i ściennego (częsty przypadek), wtedy przyjmuje się parametry obniżone jak dla „podłogówki”, l mniejsza jest grubość przykrycia rur tynkiem (około 1,5 cm) niż betonem w ogrzewaniu podłogowym (około 4,5 cm). Dzięki temu ogrzewanie ścienne charakteryzuje się mniejszą bezwładnością cieplną i łatwiejszą regulacją temperatury w pomieszczeniu, l ogrzewanie ścienne można z powodzeniem wykorzystać w okresie letnim do chłodzenia pomieszczeń, natomiast w przypadku ogrzewania podłogowego jest to możliwe, ale utrudnione ze względów termodynamicznych, gdyż zimne powietrze gromadzi się bezpośrednio nad podłogą.

Wady Oczywiście ogrzewanie ścienne ma również wady: l często w ogrzewanym pomieszczeniu dysponujemy zbyt małą powierzchnią ściany, żeby była ona jedynym źródłem ciepła, uwzględniając fakt, że najlepiej ogrzewać ścianę zewnętrzną jako „zimną” przegrodę pomieszczenia, a jej powierzchnia do wykorzystania w ogrzewaniu jest zmniejszona o powierzchnię okien i

drzwi balkonowych. Można wtedy umieścić rury grzejne na ścianach wewnętrznych (nie wolno ich wtedy zasłaniać wysokimi szafami), połączyć z ogrzewaniem podłogowym lub z dodatkowym grzejnikiem. Ten ostatni sposób jest najmniej korzystny dla użytkownika - traci on efekt estetyczny wynikający z braku widocznych urządzeń grzewczych w pomieszczeniu. l w przypadku mocowania na ścianie elementów wyposażenia wnętrza (obrazy, odbiornik telewizyjny) należy uważać, żeby podczas mocowania kołków w ścianie nie uszkodzić rur. W trakcie eksploatacji ogrzewania ściennego można ustalić przebieg rur grzewczych przez przyłożenie do ściany folii termoczułej. W przypadku zastosowania rur wielowarstwowych (z warstwą aluminium) pomocne może być również urządzenie do lokalizacji przewodów elektrycznych lub rur pod tynkiem. l ściana zewnętrzna powinna spełniać warunek, że współczynnik przenikania U ≤ 0,4 W/m2. Warunek ten spełniają zgodnie z normą ściany w nowych budynkach, ale w przypadku modernizacji instalacji w starych budynkach trzeba ścianę ocieplić. Jeśli warunek maksymalnego U jest spełniony, można nie stosować dodatkowej izolacji cieplnej pod rurami grzejnymi. Izolacji tej nie stosuje się też na ścianach wewnętrznych. Najczęściej stosowane rozwiązania techniczne można podzielić na ogrzewanie ścienne w systemie „mo-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

krym” (z przykryciem rur grzewczych warstwą tynku), w systemie „suchym” (przykrycie płytą gipsowo-kartonową) oraz z zastosowaniem gotowych paneli ściennych.

System „mokry” W pierwszej kolejności umieszcza się ogrzewanie ścienne w ścianach zewnętrznych. Rury układa się w postaci meandra (rys. 1), najlepiej w układzie poziomym, przy rozstawach rur 15, 20 lub 25 cm. Rozwiązanie to umożliwia najskuteczniejsze odpowietrzanie i zachowanie minimalnych promieni gięcia rur. W przypadku konieczności zastosowania rozstawów 5 lub 10 cm należy wężownicę ułożyć w postaci podwójnego meandra (fot. 1). Możliwe jest również układanie rur w układzie meandra pionowego (fot. 2) lub nawet wężownicy ślimakowej, ale takie rozwiązania mogą sprawić kłopoty eksploatacyjne w postaci zapowietrzania się instalacji, a jej odpowietrzanie jest znacznie trudniejsze niż instalacji grzejnikowej i wymaga zaangażowania fachowca. W przypadku najczęściej stosowanych w ogrzewaniu ściennym rur wielowarstwowych PE-X/Al/PE-X, rur polietylenowych PE-X lub PE-RT o średnicy 14 mm długość wężownicy wraz z podejściem do rozdzielacza nie powinna przekraczać 80 mb. Odległość rur od sąsiednich ścian, otworów okiennych i drzwiowych, podłogi i sufitu powinna wynosić minimum 10 cm. Listwy montażowe, w których osadza się rury, powinny być oddalone od siebie maksymalnie o 50 cm. W systemie „mokrym” stosuje się najczęściej tynki gipsowo-wapienne o małej wydłużalności cieplnej, charakteryzujące się dobrą przewodnością cieplną oraz odpornością na temperaturę, np. tynk maszynowy MP-75 G/F. Przy nakładaniu tynku należy przestrzegać instrukcji producenta. Tynk do ogrzewania ściennego nakładany jest warstwowo. Pierwsza warstwa powinna przykryć elementy grzewcze i mieć grubość około 20 mm. Następnie w tynk wciska się siatkę z tworzywa lub włókna szklanego o oczkach nie mniejszych niż 7 x 7 mm. Siatkę należy wywinąć na sąsiednie ściany, a jej pasy powinny zachodzić na siebie na szerokość około 20 cm. Następnie siatkę pokrywa się kolejną warstwą tynku o grubości 10-15 mm. Całkowita warstwa tynku wraz z rurami ma około 40 mm. W miejscach stykania się ściany grzewczej z sąsiednimi przegrodami powinny być wykonane dylatacje. Ogrzewanie ścienne jest z powodzeniem stosowane w przydomowych basenach kąpielowych, ale w tym przypadku nieodpowiedni jest tynk gipsowo-wapienny. W takich przypadkach stosuje się tynk cementowo-wapienny z plastyfikatorem. Pełną konstrukcję ogrzewania ściennego w systemie „mokrym” przedstawia rys 2.

SZCZELNA HYDRAULICZNIE Sonda RAUGEO PE-Xa green

System „suchy” Najprostszym wariantem ogrzewania ściennego w systemie „suchym” jest wykonanie wężownicy meandrowej między poziomymi listwami do mocowania płyt gipsowo-kartonowych. Podobnie można ułożyć rury grzewcze na skosach poddasza użytkowego (można dyskutować, czy będzie to wtedy ogrzewanie ścienne, czy raczej sufitowe). Sposób ten powoduje pewne utrudwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Oddzielnym rozwiązaniem jest zastosowanie w ogrzewaniu ściennym ciepłowodów, w których wykorzystano oddawanie ciepła przez czynnik wrzący w niskich temperaturach. Czynnik ten jest zamknięty hermetycznie w pionowych rurach miedzianych, odparowuje, pobierając ciepło z kolektorów znajdujących się w dolnej części tych rur, a następnie, oddając ciepło do ściany, ochładza się i skrapla, spływając w postaci cieczy z powrotem do kolektora zbiorczego. nienia wykonawcze, np. konieczność przecięcia czy wyżłobienia listwy do mocowania płyt g-k, aby umożliwić przejście rur w pionie. Należy również uwzględnić w obliczeniach zwiększony opór przejmowania ciepła od takiej ściany - między rurami a płytą g-k zostaje warstwa powietrza. Istnieją na rynku rozwiązania pozwalające uniknąć tych niedogodności. Rury grzewcze wciskane są w odpowiednio wyżłobione płyty montażowe (ze styropianu lub gipsowo-włókninowe), stanowiąc po ułożeniu płaską powierzchnię, ponad którą nie wystają rury. Pod rury zalecane jest zamontowanie metalowych lameli z aluminium lub blachy ocynkowanej, które znacznie zwiększają efektywną powierzchnię ogrzewania - ciepło przekazywane jest nie tylko przez gorącą rurę, ale przez nagrzany lamel. Niektóre systemy przewidują dodatkowe zastosowanie na powierzchni metalizowanej folii, ale to raczej dubluje się z wykorzystaniem lameli. Dodatkowo płyta montażowa stanowi izolację cieplną, dzięki której mniej nagrzewa się konstrukcja ściany.

Gotowe panele grzewcze Gotowe do montażu panele ścienne to zatopione w płycie gipsowo-włókninowej rury grzewcze, na przykład z PE-X o średnicy 9,9 mm

lub z miedzi o średnicy 8 mm. Przykładowe rozmiary paneli to wysokości 800, 1200 i 2000 mm, przy szerokości 625 mm. Różne wysokości pozwalają na montaż w różnych miejscach, np. pod parapetem. Grubość panela może wynosić 15 mm, a mocowany jest on do standardowych profili, przeznaczonych do montażu płyt gipsowo-kartonowych. Poszczególne panele łączone są do rozdzielacza lub wspólnym kolektorem w układzie trójnikowym.

Rodzaje rur Do wykonywania wężownic najczęściej stosuje się rury wielowarstwowe PE-X/Al/PE lub polietylenowe PE-X lub PE-RT. Istnieją też systemy wykorzystujące rury miedziane w postaci registra w panelach grzewczych lub jako wężownica (w systemie „mokrym” rura miedziana musi być w osłonie z tworzywa ze względu na korozyjne właściwości tynku). Możliwe jest również wykorzystanie rur z polipropylenu PP, najczęściej w formie registra z cienkich rur PP, połączonych kolektorami o większej średnicy, ale należy pamiętać, że rury polipropylenowe nie są odporne na dyfuzję gazów, nie powinno się zatem łączyć takiej instalacji bezpośrednio ze źródłem ciepła i np. instalacją grzejnikową. Należy wtedy zastosować wymiennik ciepła, najlepiej płytowy ze stali nierdzewnej.

Chłodzenie pomieszczeń Ogrzewanie ścienne może być z powodzeniem wykorzystane do chłodzenia pomieszczeń latem, w postaci tzw. chłodzenia pasywnego. Pozwala ono na obniżenie temperatury pomieszczenia o 4-5°C w stosunku do temperatury zewnętrznej. Zalecana temperatura powierzchni ściany powinna wynosić 18-19°C i nie może oczywiście spaść poniżej temperatury punktu rosy. W przypadku chłodzenia można uzyskać maksymalną wydajność około 60 W/m2. Do zasilania chłodzenia pasywnego najlepiej zastosować pompę ciepła z odwracalnym obiegiem chłodniczym - w zimie będzie wykorzystywana do ogrzewania, natomiast w lecie do chłodzenia pomieszczeń.

Wskazówki projektowe l temperatura powierzchni ściany nie powinna przekraczać dla ogrzewania 35°C, a dla chłodzenia nie powinna być niższa niż 18°C, l maksymalna temperatura zasilania wynosi 55°C (ze względu na odporność tynku na podwyższoną temperaturę), l różnica temperatur między zasileniem i powrotem powinna wynosić od 5 do 10 K, przy czym zalecane są „delty” bliżej tej dolnej granicy, żeby zapewnić odpowiednią prędkość przepływu, która nie po-

Otrzymałeś „Magazyn Instalatora”? Prosimy wyślij e-mail o treści „Otrzymałem” na adres: info@instalator.pl (*)

(*) Tylko „Gwarantowana dostawa” zapewni comięsięczny dostęp do "Magazynu Instalatora". Szczegóły na www.instalator.pl

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

winna być niższa niż 0,2 m/s (maksymalnie około 0,8 m/s); dla ogrzewania podłogowego dolna granica prędkości przepływu to 0,1 m/s, l ze zwiększonym przepływem wody w stosunku do innych odbiorników (grzejniki, ogrzewanie podło-

10 (206), październik 2015

gowe) wiąże się również potrzeba stosowania rozdzielaczy z odpowiednimi przepływomierzami; spotkałem się już z postulatem firm, które montują ogrzewanie ścienne zasilane z pompy ciepła, żeby przepływomierze miały zakres do 12

l/min, co jest przepływem bardzo dużym (w grzejnikach rzadko przekracza 1 l/min, a w ogrzewaniu podłogowym 3 l/min); takie przepływomierze nie są oferowane w standardowych rozdzielaczach, najczęściej jest to zakres do 5 l/min. l jeżeli wykonuje się wężownicę z rur o śred ni cy 14 x 2,0 mm, jej maksymalna długość wynosi 80 mb (wraz z podłączeniem do rozdzielacza), natomiast dla rury 16 x 2,0 mm - 120 mm; zastosowanie rury o średnicy 16 mm nie jest zalecane ze względu na trudności w uzyskaniu odpowiedniej prędkości przepływu, l w przy pad ku sto so wa nia ogrze wa nia ścien ne go na ścia nie we wnętrz nej, za le ca się, że by opór ciepl ny tej ścia ny pod ru ra mi grzew czy mi nie był mniej szy niż 0,75 (m2 * K)/W. Włodzimierz Mroczek Ilustracje z arch. Kisan.

Armatura Premium + Systemy Atomatyczne równoważenie hydrauliczne z użyciem techniki QV

Energooszczędna praca instalacji grzewczej lub chłodniczej możliwa jest jedynie pod warunkiem jej hydraulicznego zrównoważenia. Właściwe rozpływy czynnika w instalacji można uzyskać np. przy użyciu zaworów termostatycznych z nastawą wstępną, służącą do zdławienia przepływu przez grzejnik do obliczonej dla niego wartości maksymalnej. W armaturze wyposażonej we wkładki wykonane w technice QV funkcja dławienia charakteryzuje się niezależnością od wahań ciśnienia dyspozycyjnego. Automatyczne dopasowanie współczynnika przepływu kv optymalizuje dystrybucję mocy do odbiorników podłączonych do instalacji grzewczych lub chłodniczych. Nowa wkładka może być montowana również w korpusach już zamontowanych zaworów Oventrop. Pozostałe informacje do uzyskania w: Oventrop Sp. z o. o. Bronisze, ul. Świerkowa 1B 05-850 Ożarów Mazowiecki,

tel. (22) 752 94 47

e-mail: info@oventrop.pl

www.oventrop.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Pół żartem, pół serio, czyli radio i gry w... sterowniku regulującym pracę kotła

Kotłownia przyszłości W branży kotlarskiej od pewnego czasu można zauważyć wzrost sprzedaży kotłów, których praca jest regulowana przez coraz bardziej rozbudowane sterowniki. Posiadają one wiele dodatkowych funkcji w porównaniu z tymi najbardziej podstawowymi. Od kilku lat można zaobserwować niesamowicie mocny trend w dziedzinie nowych technologii. Wszechobecny jest dostęp do internetu, moda na „płaskie” (już teraz raczej zaokrąglone) telewizory z dodatkowymi funkcjami, wypieranie klasycznych telefonów komórkowych przez smartfony (posiadające potężną pamięć i wiele dodatkowych aplikacji komputerowych). Tablety pozwalają na wykonywanie wielu operacji; przykładowo wykorzystywane są w pracy, dają możliwość oglądania filmów czy grania w gry. Również w branży kotlarskiej od pewnego czasu można zauważyć wzrost sprzedaży kotłów, których praca jest regulowana przez coraz bardziej rozbudowane sterowniki. Posiadają one wiele dodatkowych funkcji w porównaniu z tymi najbardziej podstawowymi. Opcje ustawienia tzw. tygodniówki, powiadomienia SMS-em na telefon w razie alarmu, rejestrowanie parametrów pracy na karcie pamięci to niektóre z nich. Dodatkowo wspomnieć można o sterowaniu mobilnym przez telefon (dzięki modułowi GSM) czy internet, możliwości podłączenia do komputera (internetu) i zmianie parametrów pracy, funkcji „Reversu” pracy podajnika, wprowadzeniu algorytmu PID czy zainstalowaniu sondy Lambda. Często można spotkać również ekrany dotykowe (np. w modułach pokojowych).

one bardziej rozpowszechnione i dostępne dla tzw. normalnego śmiertelnika niż kiedykolwiek, bo już kilkuletnie dzieci potrafią doskonale obsłużyć smartfona czy laptopa. Taka sytuacja powoduje, że w wielu przypadkach przy zakupie sterownika do regulowania pracy kotła (pomijając spełniane funkcje; 4 pompy, mieszacz i inne w zależności od potrzeb, a także posiadanej instalacji grzewczej) klienci decydują się na urządzenia, które zarówno wizualnie, jak i w obsłudze są coraz bardziej interesujące. Można tutaj wspomnieć np. o rezygnacji z wielu przycisków i utworzeniu jednego - gałki impulsatora, o zainstalowaniu wyświetlacza graficznego LCD zamiast LED czy wspomnianej już opcji związanej z mobilnym sterowaniem urządzenia. Niektórzy zwróciliby uwagę na nowoczesny „design” (można by powie-

dzieć „kosmiczny” wygląd) połączony z dbałością o każdy detal, inni zaś na zamaskowanie miejsc łączonych elementów bądź śrub. Co nas jeszcze czeka w tej branży? Rozrywka?

Relaks w kotłowni A może warto wprowadzić do regulatora kotła radio FM lub odtwarzacz MP3? Jak wiadomo, obsługa pieca wymusza konieczność przebywania w jego pobliżu (rozpalanie, ustawianie parametrów wraz z obserwacją pracy, czynności związane z usunięciem popiołu czy uzupełnieniem paliwa). W zależności od tego, jaki kocioł posiadamy (zasypowy czy podajnikowy) jedni więcej czasu potrzebują do jego obsługi, drudzy mniej. Taka funkcja na pewno cieszyłaby się dużym zainteresowaniem, dlatego że umila czas podczas pracy w kotłowni, a także pozwala na bycie na bieżąco dzięki słuchaniu wiadomości. Na pewno niektórzy powiedzą: po co mi radio w kotłowni? Mam telefon i mogę sobie włączyć. Ale gdzie tu komfort użytkowania?

W jednym kierunku... Wydaje się, że wszystko właśnie idzie w tę stronę - w kierunku rozwoju urządzeń elektronicznych, których w naszym życiu jest coraz więcej. Są

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Można to porównać z radiem w samochodzie - większość kierowców (obojętnie czy jedzie kilkaset metrów czy setki kilometrów) włącza radio. Ja osobiście (z racji tego, że posiadam sprzęt grający w łazience - co widać na fotografii) nie wyobrażam sobie, aby wchodząc do niej, nie włączyć radia (a nie jestem jakoś specjalnie muzykalny). Warto dodać, że muzyka ma duży wpływ na organizm człowieka. Słuchanie jej może sprawiać przyjemność, a ulubione kawałki podnoszą odporność organizmu i chronią serce przed skutkiem stresujących sytuacji [1]. Jeśli chodzi o umilenie czasu w kotłowni, ciekawą kwestią jest również wprowadzenie do sterowników podstawowych gier. Proste, które można spotkać zarówno w telefonach komórkowych, jak i komputerach, na pewno pozwolą „zabić” nudę podczas np. rozpalania kotła, oczywiście wszystko w połączeniu ze zdrowym rozsądkiem.

10 (206), październik 2015

Sterowniki przyszłości Możliwe, że będą w formie smartfonu albo tabletu przymocowanego do kotła, z funkcją głośnomówiącą i możliwością sterowania, a także zmianą parametrów za pomocą komend. Oczywiście tego rodzaju urządzenia będą miały klasę odporności np. IP 68 (gdzie cyfra 6 oznacza całkowitą ochronę przed kurzem i pyłem, a 8 całkowite zanurzenie w wodzie) [2]. Kto wie, może będą posiadały opcję dokładnego określenia ilości paliwa znajdującego się w zbiorniku (zasobniku) wraz z przeliczeniem, na jaki okres go wystarczy przy ustawionych parametrach spalania (uzyskane dzięki zastosowaniu czujników np. tensometrycznych lub wagowych w okolicy podajnika)? Oczywiście w momencie osiągnięcia minimalnej ilości opału regulator powiadomi o tym użytkownika. Może w swych zaawansowanych funkcjach znajdzie się opcja, dzięki

której w przypadku zadziałania wyłącznika temperaturowego mechanicznego STB sterownik sam przeprowadzi analizę ustawień, skoryguje je (zmniejszy np. zadaną temperaturę czy częstotliwość i długość przedmuchów wentylatora) i po ostygnięciu cieczy roboczej rozpocznie pracę - informując o tym użytkownika. Podsumowując, można zauważyć bardzo duży wzrost rozwoju i dostęp no ści urzą dzeń elek tro nicz nych. Widać to również w branży kotlarskiej, gdzie producenci sterow ni ków prze ści ga ją się, aby za proponować klientowi lepszy i ciekawszy produkt. Dokąd zmierza ta branża? Dowiemy się w kolejnych latach… Paweł Wilk Literatura: [1] http://www.pfm.pl, „Muzyka mózgu”, Agnieszka Mielcarek. [2] PN-EN 60529:2003 „Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy” (kod IP).

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Seria ESKIMOS - zawory grzejnikowe o innowacyjnej konstrukcji

Bezproblemowa wymiana o-ringów Zawory grzejnikowe CALIDO z serii ESKIMOS to zawory, w których zastosowana została opatentowana przez nas budowa trzpienia, umożliwiająca wymianę uszczelniających o-ringów bez potrzeby opróżniania instalacji z wody.

charakteryzują się małymi oporami przepływu, co jak wiadomo przekłada się na niższe zużycie energii. Budowa zaworów powrotnych umożliwia regulację oraz odcięcie przepływu kluczem imbusowym. Cechą chaCieknie zawór i co dalej? Podsta- ru, zamykając zawór i jednocześnie rakterystyczną wiamy miskę i zaczyna działać wy- pozwalając na wysunięcie części górjest nowoczesne obraźnia: poszukiwania fachowca, nej i wymianę o-ringów. Przy wyjępokrętło o ergoopróżnianie wody z instalacji, czas, ciu górnej części trzpienia wycieknie nomicznym nerwy i koszty. A kształcie, które może da się uszczelstandardowo ponić zawór grzejnikryte jest terkowy bez potrzeby mokurczliwą foopróżniania instalalią zabezpieczacji z wody? To pytającą zawór przed nie słyszeliśmy wiezabrudzeniami le razy podczas do momentu dwudziestu trzech przekazania lat pracy na rynku obiektu użytinstalacyjnym. Pokownikowi. Zastanowiliśmy więc Fot. 1. Zawór zasilający. Fot. 2. Zawór powrotny. Fot. 3. Budowa zaworu. wory są zgodne zaprojektować zaz Dyrektywą wory grzejnikowe zawierające nasze jedynie część wody z grzejnika znaj- Unijną 97/23/WE. Powyższe konstrukwłasne, innowacyjne rozwiązania tech- dująca się nad zaworem. cje posiadają ochronę patentową na teniczne. Z wielką przyjemnością preZawory zostały zaprojektowane i wy- renie Unii Europejskiej (zgłoszenie nuzentujemy zawory nowej generacji. konane zgodnie z normą PN-M mer P.412855). W celu uzyskania więk-

Fot. 4. Instrukcja wymiany o-ringów bez opróżniania instalacji z wody. Zawory grzejnikowe CALIDO z serii ESKIMOS to zawory, w których zastosowana została opatentowana przez nas budowa trzpienia, umożliwiająca wymianę uszczelniających oringów bez potrzeby opróżniania instalacji z wody. Udało się to osiągnąć dzięki dzielonej budowie trzpienia, gdzie jego dolna część po zakręceniu zaworu pozostaje w gnieździe zawo-

75016:1992. Ich korpusy są odkuwane z europejskiego mosiądzu CW617N. Na uwagę zasługuje fakt, że zawory zasilające i zawory powrotne mają te same długości, co znacznie ułatwia ich montaż i podnosi estetykę wykonanej instalacji. Półśrubunki zaworów posiadają wewnątrz specjalnie zaprojektowane wielowypusty, co pozwala na ich montaż śrubokrętem lub kluczem imbusowym. „ESKIMOSY”

szej ilości informacji oraz podjęcia współpracy handlowej prosimy o kontakt. l

Jakub Gronek

www.arka-instalacje.pl

strony sponsorowane

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Odpowiedzialność instalatora za instalacje w obiektach państwowych

Kara z urzędu Odpowiedzialność instalatora za instalację na obiektach państwowych jest przeważnie związana z karami umownymi za nieterminowe, bądź nierzetelne wykonanie bądź modernizację instalacji. Jeżeli przy instalacjach wykonywanych dla osób prywatnych lub spółdzielni mieszkaniowych kary mogły wystąpić w wysokości zazwyczaj symbolicznej, to już przy obiektach państwowych kary umowne są przeważnie integralną częścią umów poprzedzonych przetargiem na wykonywane usługi. Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności firmy instancyjnej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania względem podmiotu państwowego (art. 471 kodeksu cywilnego). Zgodnie z brzmieniem art. 483 § 1 kodeksu cywilnego: można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania względem rolnika nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się instytucji, która ogłosiła przetarg na modernizację instalacji, czyli wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości zgodnie z umową, bez względu na wysokość poniesionej przez niego szkody. Kara umowna może być określona na wiele sposobów. Można ją ustalić: l jako jednorazowo określony procent niewykonanych lub nienależycie wykonanych prac; l jako określony procent wartości niewykonanych prac liczonych, np. za każdy dzień zwłoki w wykonaniu zobowiązania po terminie, l jako określoną kwotę pieniężną. Zgodnie z art. 484 § 1 kodeksu cywilnego w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek www.instalator.pl

wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Przepis ten wprowadza zasadę, że niezależnie od wielkości szkody poniesionej przez Inwestora wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania firma instalacyjna zobowiązana jest zapłacić karę umowną w wysokości pierwotnie ustalonej. l Przykład Jedna z firm instalacyjnych zobowiązała się względem urzędu na wymianę instalacji centralnego ogrzewania w określonym terminie. Strony podpisały stosowną umowę, której integralną częścią był zapis o karach umownych. Firma nie wykonała na czas zobowiązania i przesunięcie w zakończeniu prac nastąpiło o tydzień. W związku z tym wystosowała ona pismo do urzędu o obniżenie kary umownej. Czy urząd może ją obniżyć? Urząd jako wierzyciel może obniżyć karę umowną. Jeżeli przykładowo prace na obiekcie zostały w znacznej części wykonane, firma instalacyjna może żądać zmniejszenia kary umownej. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Kodeks cywilny dopuszcza możliwość częściowego obniżenia (miarkowania) wielkości kary umownej. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, firma usługowa może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Prawo wyróżnia dwa przypadki, kiedy kara umowna może zostać zmniejszona: - gdy dłużnik w znacznej części wykonał zobowiązanie, - gdy uzgodniona przez strony wysokość kary umownej jest rażąco wygórowana. Klauzula kary umownej nie stanowi zasadniczego elementu zawartego

przez strony kontraktu, w szczególności nie wpływa bezpośrednio na jego zasadniczą treść, to jest zakres praw i obowiązków stron wynikających z umowy. Jej postanowienia aktualizują się dopiero w wypadku naruszenia postanowień kontraktowych, a więc niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Charakter kary umownej w stosunku do treści samej umowy powoduje, że nieważność lub bezskuteczność umowy pociąga za sobą takie same skutki dla zastrzeżenia dotyczącego kary umownej. W odwrotnej relacji jednak wyprowadzić należy regułę przeciwną - nieważność dodatkowego zastrzeżenia umownego dotyczącego kary umownej nie pociąga za sobą zazwyczaj nieważności całej umowy zawartej przez strony. W takiej sytuacji uprawnione jest wręcz odwołanie się do swoistego domniemania ważności pozostałej części umowy. Kara umowna przysługuje instytucji państwowej za zwłokę w niewykonaniu kontraktu w terminie. Kara umowna stanowi odszkodowanie umowne i przysługuje jedynie wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest następstwem okoliczności, za które instalator ponosi odpowiedzialność. Innymi słowy zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności kontraktowej. Oznacza to, że przesłanką dochodzenia zapłaty kary umownej jest wina w postaci co najmniej niedbalstwa. Strony umowy nie mogą zatem przyjąć, że firma instalacyjna będzie zobowiązana do zapłaty kary umownej także w sytuacji, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie prac jest spowodowane okolicznościami, za które odpowiedzialność ponosi instalator. Przemysław Gogojewicz Podstawa prawna: Ustawa kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Instalacje zewnętrzne z polipropylenu

Rura na badaniach W artykule chciałbym się przyjrzeć szerzej wybranym parametrom technicznym rur polipropylenowych o różnej konstrukcji, zwłaszcza ich wytrzymałości po zarysowaniu. W ostatnich latach systemy rur z tworzyw sztucznych z polipropylenu są stale udoskonalane. Na rynku pojawiają się nowe systemy, które posiadają coraz to nowe właściwości. Polipropylen jako materiał przy budowie kanalizacji bezciśnieniowej staje się coraz bardziej popularny w Polsce i w Europie. W tym artykule chciałbym się przyjrzeć szerzej wybranym parametrom technicznym rur polipropylenowych o różnej konstrukcji, zwłaszcza ich wytrzymałości po zarysowaniu. Artykuł bazuje na badaniach wykonanych przez Wolfganga Fischera opublikowanych w wydaniu nr 9/13 „Korrespondenz Abwasser - Stowarzyszenia DWA” we wrześniu 2013 roku. Obecnie na rynku istnieje dużo ofert rur o różnych konstrukcjach i w związku z tym pojawia się problem, także dla specjalistów, w ocenie różnych struktur ścianek i modyfikacji materiałowych pod względem ich zastosowania i właściwości. Rury PP z modyfikatorami są oferowane równorzędnie z rurami PP bez modyfikatorów. Twierdzi się, że te pierwsze zdobyły większą popularność dzięki dodatkom mineralnym. Myślę, iż polski czytelnik z chęcią zapozna się z najnowszymi badaniami tego typu materiałów.

Stan normalizacyjny W Polsce aktualnie obowiązują następujące normy dotyczące rur polipropylenowych do kanalizacji zewnętrznej: l PN-EN 1852-1 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do podziemnego bezciśnieniowego odwadniania i kanalizacji Polipropylen (PP) Część 1: Specyfikacje rur, kształtek i systemu. l PN-EN 14785-1 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do podziemnego bezciśnieniowego odwadniania i kanalizacji Polipropylen z modyfikatorami mineralnymi (PPMD) Część 1: Specyfikacje rur, kształtek i systemu. l Dodatkowo w przypadku innych konstrukcji, np. rur trójwarstwowych, wydawane są Aprobaty Techniczne.

Badania porównawcze Badania zostały wykonane w renomowanych europejskich instytutach, np. SKZ Wuerzburg. Do badań porównawczych zaklasyfikowano następujące materiały i konstrukcje: l Rura 1 - rura pełnościenna, jednowarstwowa, z polipropylenu bez mo-

dyfikatorów w kolorze żółto-pomarańczowym, wyprodukowana zgodnie z normą EN 1852-1. l Rura 2 - rura pełnościenna, jednowarstwowa, z polipropylenu z dodatkiem modyfikatorów, w kolorze zielonym, wyprodukowana zgodnie z normą EN 14758-1. l Rura 3 - rura o budowie ścianki trójwarstwowej, warstwa zewnętrzna i środkowa z polipropylenu z dodatkiem modyfikatorów, warstwa wewnętrzna z polipropylenu bez modyfikatorów w kolorze biało-szarym. Na wyżej przedstawionych próbkach przeprowadzono wiele różnorodnych badań. Ze względu na ograniczone ramy artykułu postaram się przybliżyć tylko 3 wybrane testy o dużym znaczeniu dla przedsiębiorstw wodnokanalizacyjnych. Testy te określają wytrzymałość przebadanych próbek po ich wcześniejszym zarysowaniu.

Badania wytrzymałości Próba rozciągania została przeprowadzona zgodnie z EN ISO 527 na wszystkich trzech rodzajach rur, zarówno na próbkach niezarysowanych, jak i na zarysowanych [1]. Badanie, nazwane karbowaniem, polegało na zarysowaniu ścianki zewnętrznej rury i symulowało uszkodzenie rury podczas montażu w wykopie w gruncie. Badanie miało pokazać, jak daleko naprężenia i zary-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

sowania wpływają na wytrzymałość rury na rozciąganie. Zauważalne jest, że rury 2 i 3, w przeciwieństwie do rury 1, wykazują o ok. 20-30% niższą wartość naprężenia przy granicy plastyczności (rys. 1, 2). Oznacza to, że siła przy złamaniu, którą rura może wytrzymać niezależnie od grubości ścianki, może być znacznie wyższa dla rury 1 niż dla rur 2 i 3.

Badania udarności Celem tego badania była symulacja obciążeń dynamicznych na rurę. Wynik tego badania jest miarą istniejącej w rurze rezerwy bezpieczeństwa przy odporności na udarność rury, która zawsze występuje na budowie, szczególnie gdy rura ta została uszkodzona powierzchniowymi zarysowaniami i zadrapaniami. Innymi słowy badanie to symuluje, jak zachowa się zarysowana próbka rury podczas uderzenia. Badanie to w jasny sposób pokazuje, iż rura pełnościenna z polipropylenu (rura 1) po zarysowaniu w pełni zachowuje swoja odporność na udarność. Inne próbki, w tym rura nr 2 i 3, nie posiadają tej odporności.

www.instalator.pl

10 (206), październik 2015

Badanie elastyczności obwodowej W badaniu elastyczności obwodowej próbki z zewnętrznym zarysowaniem ustala się zdolność do odkształcania rury przy równoczesnym powierzchniowym uszkodzeniu (rowki, zadrapania). Takie uszkodzenia nie mogą zostać wyeliminowane w warunkach budowy systemu kanalizacji. Podczas gdy rury 1 i 2 osiągnęły wartość elastyczności > 30%, rura 3 zawodzi przy wartości deformacji poniżej 30% (rys. 4). Dla tej rury widoczne jest, że uszkodzenia powierzchniowe do warstwy środkowej wyraźnie obniżają elastyczność.

Wnioski W tabeli syntetycznie przedstawiono wynik badań rur z polipropylenu. Wszystkie przeprowadzone ww. badania wskazują, iż materiałem

o najwyższej wytrzymałości jest rura wykonana z pierwotnego polipropylenu (PP) bez modyfikatorów, o budowie jednowarstwowej. Przedstawione badania pokazują dobitnie, iż próbki rur poddane zarysowaniu w przypadku rury jednowarstwowej (rura 1) znacząco przewyższały rury z polipropylenu modyfikowane (rura 2 i 3). Uwzględniając wszystkie badane właściwości ww. systemów kanalizacyjnych, można stwierdzić, że pełnościenna rura z polipropylenu bez modyfikatorów wykazuje duże i wystarczające rezerwy bezpieczeństwa, aby opierać się występującym w praktyce obciążeniom podczas montażu i układania, jak również aby osiągnąć możliwie długi czas użytkowania. Marcin Motylski Literatura: * Krrespondenz Abwasser - Abfall 9/13, wrzesień 2013. * PN-EN ISO 13968 Systemy przewodów rurowych i rur osłonowych z tworzyw sztucznych - Rury z tworzyw termoplastycznych - Oznaczanie elastyczności obwodowej. * PN-EN ISO 527 Tworzywa sztuczne Oznaczanie właściwości mechanicznych przy statycznym rozciąganiu - Część 1: Zasady ogólne.

Rys. 1. Próbka karbowana (zarysowana). Rys. 2. Próbka niekarbowana (niezarysowana). Rys. 3. Właściwości udarności Charpy wg EN ISO 176-1. Rys. 4. Elastyczność obwodowa z karbami zewnętrznymi wg EN ISO 13968.

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Konserwacja armatury sanitarnej

Baterie w spa Niedawno miałem okazję przyjrzeć się kilkudziesięciu bateriom, w których została zniszczona zewnętrzna powłoka chromoniklowa. Baterie markowego producenta były zainstalowane w jednym z hoteli. Jakość powłoki, którą pokryto korpusy jest bardzo wysoka i nie budzi żadnych zastrzeżeń. Dlaczego tak się stało? Baterie i zawory, podobnie jak inne urządzenia sanitarne zainstalowane w toalecie, składają się z szeregu części narażonych na ciągłe naprężenia, podlegających nieustannemu zużyciu i pęknięciom, a więc wymagających serwisu. Jednym z najbardziej narażonych na uszkodzenia elementem w baterii jest zewnętrzna powłoka chromoniklowa, którą pokryty jest jej korpus. Częste i nieumiejętne zabiegi pielęgnacyjne przeprowadzane przy użyciu nieodpowiednich środków czyszczących mogą doprowadzić do nieodwracalnego zniszczenia zewnętrznej powłoki ochronnej. Niedawno miałem okazję przyjrzeć się kilkudziesięciu bateriom, w których została zniszczona zewnętrzna powłoka chromoniklowa. Baterie markowego producenta były zainstalowane w jednym z hoteli. Jakość powłoki, którą pokryto korpusy, jest bardzo wysoka i nie budzi żadnych zastrzeżeń. Po dokonaniu oględzin powłok zewnętrznych stwierdziłem uszkodzenia spowodowane używaniem do czyszczenia korpusu baterii skoncentrowanego (koncentratu) preparatu chemicznego przeznaczonego do czyszczenia toalet. Jest to preparat polskiego producenta, który zaopatruje profesjonalne firmy zajmujące się czyszczeniem toalet. Preparat czyszczący dostarczany do odbiorcy znajduje się w dużych opakowaniach o objętości 5 l i występuje w formie skoncentrowanej (nierozcieńczonej). Producent tego płynu zaleca stosowanie go w stanie rozcieńczonym w stosunku 1:10. Przeznaczony jest do czyszczenia urządzeń sanitarnych (w tym misek ustępowych). Preparat najprawdopodobniej używany był w stanie nierozcieńczonym, co w połączeniu z nieodpowiednim opłukaniem powierzchni

baterii wodą i użyciem szorstkich ściereczek do czyszczenia spowodowało powstanie ciemnych plam na korpusie baterii. Używając do czyszczenia zabrudzeń i osadów mocniejszych środków chemicznych, należy bezwzględnie pamiętać o ich rozcieńczeniu, a po ich użyciu o obfitym spłukaniu powierzchni wodą. Bardzo liczne rysy na korpusach oraz brak powłoki chromoniklowej na krawędziach wylewki sugeruje używanie nieodpowiednich (szorstkich) ściereczek lub gąbek do mycia. Tego typu przetarcia nie powinny mieć miejsca na korpusach markowego producenta już po około trzyletniej eksploatacji. Baterie wodociągowe wykonane są z mosiądzu i pokryte cieniutką powłoką chromoniklową, która jest bardzo wrażliwa na działanie kwasów. Do ich mycia absolutnie nie wolno używać środków chemicznych zawierających kwasy nieorganiczne. Takie związki są między innymi w preparatach do czyszczenia toalet (ceramiki sanitarnej). Używanie silnie działających chemikaliów jest bardzo szkodliwe dla powłoki zewnętrznej, która po zastosowaniu takiego preparatu powinna być natychmiast obficie spłukana bieżącą wodą i wytarta do sucha. W przeciwnym wypadku po odparowaniu wody z preparatu zostaną na jej powierzchni (w szczególności na powierzchniach płaskich) same żrące składniki, które doprowadzą do wypalenia w tym miejscu warstwy chromu, a z czasem także warstwy niklu. Prawdopodobnie taka sytuacja miała miejsce w opisywanym przypadku. W ten sposób powstają ciemne i bardzo nieestetyczne zacieki i od-

barwienia, które są nieodwracalne. Bardzo ważny jest sposób nanoszenia preparatu czyszczącego na powierzchnię baterii. Najpierw trzeba nasączyć zwilżoną miękką ściereczkę i dopiero wtedy przetrzeć nią armaturę. W przeciwnym razie preparat wniknie w mikroszczeliny w powłoce, a wówczas pojawią się zacieki i ciemne plamy. Z podobnych przyczyn nie należy wydłużać oznaczonego przez producenta preparatu czasu działania środka czyszczącego, ani nie pozostawiać go na armaturze bez dokładnego spłukania czystą wodą. Ważne też jest, aby nie mieszać ze sobą różnych środków czyszczących. Mają one różny skład, co może wywołać nieprzewidziane reakcje chemiczne. Powłokę zewnętrzną baterii mogą uszkodzić lub przebarwić również substancje zawierające kwasy lub alkohol. Powłokę chromoniklową może także zniszczyć słona woda i środki zawierające chlor. Powierzchnia baterii pokryta chromem nie toleruje związku kwasów fosforowego i związków chloru. To samo dotyczy wszystkich części natrysku wykonanych z tworzywa sztucznego. Związki te obejmują np.: l chlorki glinowe (używane np. w środkach przeciwpotowych i dezodorantach, których aplikacja najczęściej odbywa się nad umywalką); l kwas chlorowodorowy i jego pochodne (stosowane jako środek czyszczący przy odwapnianiu i do płytek holenderskich); l różne kwaśne i alkaiczne środki czyszczące zawierające chlor; l słoną wodę (np. wodę morską); l powietrze zawierające dużo chloru; l różne środki czyszczące zawierające kwas fosforowy; l kwas solny i jego pochodne, który wchodzi w skład środków do usuwania kamienia lub czyszczenia glazury. Uwaga! Środki czyszczące zawierające alkohol nie mogą być stosowawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

ne do czyszczenia powierzchni akrylowych. Rozcieńczone roztwory mogą również uszkodzić powierzchnię zewnętrzną baterii, ponieważ po odparowaniu wody substancja aktywna pozostaje na powierzchni i roztwór uzyskuje większą koncentrację. Niedopuszczalne jest czyszczenie baterii myjką wysokociśnieniową. Ponadto powłoki chromowane są nieodporne na działanie wybielaczy. Nie powinno się używać do czyszczenia baterii tych samych środków, którymi czyści się brodziki, miski ustępowe lub wanny! Właśnie te preparaty posiadają w swoim składzie kwasy nieorganiczne. Usuwają one kamień, ale równocześnie działają agresywnie na powłokę z chromu. Należy regularnie czyścić zewnętrzne powierzchnie baterii, stosując obojętny lub lekko alkaiczny (pH 6-9) płynny środek czyszczący, np. roztwór mydła i różne płyny do zmywania (ale nie proszek do prania). Zawsze należy stosować się do zaleceń producenta i zaleceń dotyczących stężenia pH.

Zalecenia pielęgnacyjne Baterie należy przemywać miękką, bawełnianą ściereczką i czystą wodą z dodatkiem mydła lub płynu do mycia naczyń. Po bardzo dokładnym opłukaniu bieżącą wodą należy przetrzeć korpus baterii do sucha miękką szmatką. Zalecane do mycia jest stosowanie preparatów przystosowanych do tego celu, najczęściej oferowanych przez producenta baterii. Domowym sposobem jest stosowanie (w przypadku silnych zabrudzeń) octu spożywczego zmieszanego z wodą w stosunku 1:1. Uniwersalnym i bezpiecznym środkiem do pielęgnacji dla powierzchni chromoniklowej jest roztwór kwasku cytrynowego. Do częstego (codziennego) mycia powierzchni baterii wystarczy środek o neutralnym lub lekko zasadowym odczynie (pH 6-9), np. mydło w płynie.

Powierzchnie szlachetne Powierzchnie takie jak aranija, polerowany mosiądz, złoto, satyna, brillant. Jeżeli powierzchnie szlachetne baterii ulegają matowieniu, można to usunąć za pomocą środka czystości zawierającego w swym składzie srebro. Po oczyszczeniu powierzchni baterii należy ją spłukać dużą ilością wody i wytrzeć do sucha.

Baterie kolorowe Baterie kolorowe po oczyszczeniu mogą być woskowane woskiem do pielęgnacji karoserii samochodowych. W swym składzie nie powinien on zawierać substancji ściernych. Woskowana powierzchnia jest bardziej odporna na zabrudzenia i łatwiejsza do czyszczenia. Zniszczone baterie należy wymienić na nowe lub oddać je do zakładu galwanizerskiego do ponownego pokrycia chromem. Jeśli bateria jest znacznie wyeksploatowana i posiada wyraźne uszkodzenia mechaniczne, jest to nieopłacalne, gdyż koszt takiego procesu często przekracza połowę ceny baterii. Koszt demontażu i ponownego montażu tego typu konstrukcji jest po prostu ekonomicznie nieopłacalny. Andrzej Świerszcz www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Recykling w kanalizacji (4)

Odzysk wody w... toalecie Wzrost zainteresowania ekologicznym trybem życia sprzyja rozwojowi nowych technologii dostępnych dla prywatnych odbiorców. Oszczędność wody pitnej, czyli systemy recyklingu wody szarej, mają swoich zwolenników nie tylko w dużych obiektach użyteczności publicznej, ale również w gospodarstwach domowych. Biorąc pod uwagę trend rozwoju kolektorów słonecznych oraz ogniw fotowoltaicznych, możemy również spodziewać się wzrostu zainteresowania systemem odzysku wody, bo oba rozwiązania są przyjazne naszej planecie. Co prawda urządzenia wykorzystujące energię słoneczną są mocno propagowane przez Unię Europejską oraz dofinansowane przez tę instytucję, niemniej jednak w przyszłości możemy oczekiwać, że fundusze unijne będą pokrywały również część kosztów systemów do recyklingu szarej wody. W gospodarstwie domowym możemy zaoszczędzić do 36% zużywanej wody. Tyle właśnie wykorzystujemy pod prysznicem, w umywalce, w łazience. Aby uzyskać maksymalną efektywność naszego systemu, należy oszacować szereg parametrów. Między innymi liczbę przyborów sanitarnych, ich rodzaj, liczbę mieszkańców, częstotliwość korzystania z wody oraz teoretyczną ilość wody zużytej w poszczególnych przyborach. Musimy przeprowadzić monitoring zużycia wody w gospodarstwie. Ważne jest przeprowadzenie indywidualnych pomiarów dla każdego rodzaju budynków, ponieważ na zużycie wody wpływa charakter życia mieszkańców, strefa klimatyczna itd. W pierwszej kolejności rozważmy najprostsze systemy odzysku wody pitnej. Takie systemy możemy zamontować w każdym gospodarstwie domowym. Najważniejszymi plusami takich systemów są oczywiście prostota i niskie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne. Najbardziej rozpowszechniony jest sposób wykorzystania wody z umywalki umieszczonej bezpośrednio nad zbiornikiem mi-

ski ustępowej. Zużyta wody, która była wykorzystana na umycie rąk, trafia bezpośrednio do zbiornika. Ten sposób stosowany był np. w więzieniach. Podobnie możemy wykorzystać wodę z prysznica, przekazując ją bezpośrednio do zbiornika miski ustępowej. W takim wypadku również nie używamy żadnych pomp. W przypadku przekroczenia pojemności zbiornika woda automatycznie będzie spuszczana do miski ustępowej w celu zapobiegnięcia zalania toalety. Kolejny nowatorski, ale mimo wszystko prosty, sposób odzysku wody polega na zintegrowaniu pralki ze zbiornikiem miski ustępowej. Zużyta woda z prania pod wpływam grawitacji wpływa do zbiornika miski ustępowej, a następnie jest wykorzystana na spłukiwanie. Sposób ten spełnia swoje zadanie, nie mniej jednak może budzić spory w kwestii walorów estetycznych.

Oszczędne spłukiwanie Przedstawione wyżej sposoby oszczędzania wody mają niewątpliwie swoje zalety, a mianowicie: syste-

my te nie zajmują wiele miejsca, więc z powodzenie można je stosować nawet w budownictwie wielorodzinnym, prostota powoduje, że ryzyko awarii jest praktycznie zerowe, nie są to systemy kosztowne. Należy mimo wszystko zaznaczyć kilka wad: przede wszystkim recyklingowana woda nie jest podczyszczana, co wiąże się z ryzykiem

uszczerbku na zdrowiu użytkownika, oraz nie jesteśmy w stanie w sposób w pełni kontrolowany i efektywny wykorzystać zużytej wody. W gospodarstwach domowych możemy również korzystać z technologii bardziej rozwiniętych. Bardzo ciekawą propozycją są systemy do samodzielnego zamontowania w mieszkaniach. Montaż i eksploatacja tych systemów są bardzo proste. Woda zużyta w zlewie wędruje do umieszczonego niżej zbiornika. Za pomocą pompy trafia do zbiornika na misce ustępowej. W tym wypadku szara woda jest czyszczona poprzez filtry, które wyłapują zanieczyszczenia stałe, typu włosy, oraz dezynfekowana poprzez tabletki z chlorem. W ten sposób oczyszczona szara woda nie stanowi ryzyka zdrowotnego dla użytkowników. W zbiorniku miski ustępowej zamontowany jest czujnik, który daje sygnał do pompy w www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

momencie spłukiwania, w celu ponownego napełniania zbiornika. Ważne jest, aby pamiętać, że w tego typu systemie należy zapewnić dopływ wody pitnej do zbiornika miski ustępowej. Przyjmuje się około 30% wody pitnej i 70% wody szarej. To rozwiązanie ma na celu zabezpieczenie użytkowników przed ewentualną awarią systemu szarej wody. Nawet gdy nasz system zawiedzie, woda pitna pozwoli na możliwość korzystania z miski ustępowej do czasu usunięcia usterki. Dzięki oczyszczaniu szarej wody w naszym układzie nie będą zbierały się osady, co przełoży się na wydłużenie żywotności całej instalacji.

Rozbudowane instalacje W naszych gospodarstwach domowych możemy również instalować rozbudowane i rozwinięte instalacje dualne do odzysku szarej wody. Oczywiście będą one bardziej kosztowne, ale będą bardzo efektywnie działać. W przypadku domków jednorodzinnych możemy zastosować następujący układ: zamontowanie dwóch zbiorników wewnętrznych lub zewnętrznych. W pierwszym zbiorniku znajdowałby się układ filtracyjny, a wiec szara woda byłaby w nim czyszczona, następnie za pomocą pompy podczyszczona już woda transportowana byłaby do drugiego zbiornika, który pełniłby funkcję magazynującą. W naszym układzie zamiast pomp można by zastosować zestaw hydroforowy. Warto zastosować ka-

10 (206), październik 2015

wody w powietrze. Instalacje odzyskujące wodę do podlewania są połączone albo z pralkami, albo z umywalkami. Nie wymagają one dużego nakładu finansowego.

Podsumowując

skadowy układ filtracyjny, który zapewnia wysokie oczyszczanie wody. Zbiorniki muszą być wyposażone w przelewy awaryjne na wypadek przelania. Z drugiego zbiornika woda będzie transportowana na potrzeby miski ustępowej, do ogrodu czy mycia powierzchni użytkowych czy też do pralni. Należy zauważyć, że taki system jest skomplikowany i sami nie będziemy w stanie go zamontować. W przypadku tak rozwiniętego recyklingu szarej wody potrzebować będziemy specjalistycznej firmy instalacyjnej.

Woda szara do ogrodu Bardzo modne stało się również stosowanie szarej wody do nawadniania ogrodów - tworzenie prostych systemów, których zadaniem jest jedynie podlewanie terenów zielonych. Należy jednak pamiętać, że szara woda nie nadaje się do podlewania jadalnych części roślin, a system podlewania powinien być zagłębiony pod ziemią w celu wyeliminowania ewentualnego rozpowszechniania się aerozoli szarej

Stosowanie układów do odzyskiwania szarej wody na pewno jest uzasadnione ekologicznie. Inwestując w instalacje dualne, przyczyniamy się do oszczędzania zasobów wodnych na planecie. Jednak dla osób, które szukają rentownych rozwiązań przynoszących spore oszczędności, system ten może okazać się nie w pełni uzasadniony. W obiektach mieszkalnych, decydując się na odzysk szarej wody, należy mieć na uwadze długoletni czas zwrotu inwestycji. W budynkach mieszkalnych nie zużywamy tak dużych ilości wody, jak to ma miejsce w dużych obiektach użyteczności publicznej. Mając na uwadze wzrost cen wody i ścieków, w niedalekiej przyszłości systemy te mogą zwracać się szybciej. Odpowiednia analiza ekonomiczna może pomóc przy wyborze najlepszego rozwiązania do odzysku wody. Łukasz Hećman Fot. 1. Zbiornik zintegrowany z umywalką. Fot. 2. Pralka zintegrowana ze zbiornikiem. Fot. 3. Zbiornik na szarą wodę z pompą.

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Co warto wiedzieć o uzdatnianiu wody w procesach membranowych?

Separacja i filtracja Wspólną cechą wszystkich procesów membranowych jest to, że rozdzielanie przebiega tu w sposób czysto fizyczny, co oznacza, że rozdzielane składniki nie ulegają zmianom chemicznym, czy też biologicznym. Procesy membranowe znajdują coraz powszechniejsze zastosowanie w uzdatnianiu wody przeznaczonej do wielorakich zastosowań, a nawet niekiedy w oczyszczaniu ścieków. Urządzenia, w których zastosowano tę technikę, działają jako samodzielne jednostki lub wchodzą w skład układów technologicznych, np. uzdatniania wody, stanowiąc jeden z ich kluczowych elementów, decydujących o efektywności procesu oczyszczania, a także o jego walorach ekonomicznych. Znajdują one zastosowanie przede wszystkim w odsalaniu wody, w celu otrzymania wody zdatnej do picia, ale także w wielu gałęziach przemysłu (chemiczny, petrochemiczny, energetyczny, maszynowy, elektroniczny, spożywczy, farmaceutyczny, kosmetyczny, biotechnologiczny i in.). Z tego względu celowe wydaje się zapoznanie czytelników „Magazynu Instalatora” zainteresowanych procesami membranowymi z pryncypiami tej techniki. Wspólną cechą wszystkich procesów membranowych jest to, że rozdzielanie przebiega tu w sposób czysto fizyczny, co oznacza, że rozdzielane składniki nie ulegają zmianom chemicznym czy też biologicznym. Same membrany można zdefiniować jako cienkowarstwowe przegrody zdolne do selektywnego lub preferencyjnego transportu mieszanin [1, 2]. W procesie membranowym strumień cieczy doprowadzanej do powierzchni membrany określany jest mianem nadawcy. Ta jego część, która przeszła przez membranę, nazywana jest permeatem, a zatrzymana na membranie pozostałość to retentat. W przypadku uzdatniania wody permeat (filtrat) jest produktem procesu, a retentat odpadem.

Z kolei w innych procesach, w których techniki membranowe stosowane są np. do odzyskiwania metali z kąpieli galwanicznych, czy zatężania soków owocowych, produktem procesu jest retentat, a filtrat jest odpadem.

Techniki separacji Spośród wielu technik separacji membranowej o różnorodnym przeznaczeniu, w technologii uzdatniania wody znalazły zastosowanie przede wszystkim techniki ciśnieniowe oraz - w mniejszym zakresie - techniki prądowe. W przypadku uzdatniania wody w ciśnieniowych procesach membranowych, gdzie siłą napędową jest różnica ciśnień (DP) po obu stronach membrany, można wyróżnić cztery typy rozwiązań, różniących się mechanizmami separacji oraz rodzajem zatrzymywanych substancji, [1,2]: l mikrofiltracja (MF): mechanizm separacji - sitowy, (DP) < 0,3 MPa, średnica porów membrany 0,1-10 μm, zatrzymuje cząstki zawiesiny i niektóre bakterie o rozmiarach > 0,1 μm; l ultrafiltracja (UF): mechanizm separacji - sitowy, (DP) 0,1-1,0 MPa, średnica porów 1-100 nm, zatrzymuje cząstki zawiesiny, makrocząsteczki rozpuszczone, cząstki koloidalne, bakterie i wirusy o rozmiarach od 2 nm do 0,1 μm; l nanofiltracja (NF): mechanizm separacji oparty na rozpuszczaniu i dyfuzji, (DP) 0,5-3,0 MPa, średnica porów < 2 nm, zatrzymuje jony wielowartościowe oraz związki organiczne o rozmiarach < 2 nm; l odwrócona osmoza (RO): mechanizm separacji oparty na rozpuszczaniu

i dyfuzji, (DP) 1-8 MPa, zatrzymuje sole jednowartościowe, kwasy niezdysocjowane, związki organiczne, bakterie i wirusy.

Mechanizmy separacji Uzupełniając powyższe, należy poświęcić jeszcze kilka zdań mechanizmom separacji. W przypadku mikrofiltracji sitowy mechanizm separacji wykorzystany jest do zatrzymywania cząstek z układów dwufazowych, co oznacza, że membrana oddziela cząstki zdyspergowane (zawieszone) od ośrodka dyspersyjnego, jakim jest woda. Stąd stosunkowo niskie ciśnienia transmembranowe wystarczają do zapewnienia przebiegu procesu separacji z wystarczająco wysokimi wydajnościami. Rozmiary porów w przypadku ultrafiltracji są mniejsze, co pozwala na zatrzymywanie nie tylko cząstek zawiesiny o niewielkich rozmiarach, ale również rozpuszczonych związków wielkocząsteczkowych, a nawet mikroorganizmów chorobotwórczych, natomiast rozpuszczalnik (woda) i związki rozpuszczone o małych rozmiarach cząstek przechodzą do permeatu. Z kolei mechanizm separacji w procesie nanofiltracji określa się jako pośredni pomiędzy ultrafiltracją a odwróconą osmozą, ponieważ pozwala na zatrzymywanie jonów wielowartościowych (np. SO42-) oraz niektórych związków organicznych, bakterii i wirusów. Mechanizm procesu odwróconej osmozy jest zasadniczo różny od dotychczas omawianych. Jest to mechanizm odwrotny do osmozy naturalnej, która jest zjawiskiem polegającym na dyfuzji cząstek rozpuszczalnika (w naszym przypadku wody) przez membranę półprzepuszczalną - rozdzielającą dwa roztwory o różnym stężeniu - od roztworu o niższym stężeniu do roztworu o stężeniu wyższym, dążąc do wyrównania stężeń substancji rozpuszczonej po obu strowww.instalator.pl

Panasonic News

miesięcznik informacyjno-techniczny

nach membrany. Zjawisko to można zatrzymać, przykładając po stronie roztworu o wyższym stężeniu zewnętrznego ciśnienia równego tzw. ciśnieniu osmotycznemu. Dalsze podwyższanie przyłożonego ciśnienia powoduje przepływ rozpuszczalnika (wody) z roztworu o wyższym stężeniu do roztworu o niższym stężeniu, a zjawisko to określane jest mianem odwróconej osmozy. Proces odwróconej osmozy polega więc na zatężaniu roztworu o wyższym stężeniu i rozcieńczaniu roztworu po przeciwnej stronie membrany.

Elektrodializa Na koniec trzeba wspomnieć o prądowym procesie membranowym znajdującym zastosowanie w technologii uzdatniania wody, jakim jest elektrodializa [1, 2]. Jej mechanizm oparty jest na zjawisku transportu jonów przez membranę jonoselektywną i polega na przemieszczaniu się anionów i kationów z roztworu soli w kierunku odpowiednich elektrod: katody i anody. Jeżeli przestrzeń naczynia elektrodializera zostanie podzielona na komory z naprzemiennie usytuowanych membran jonowymiennych, to aniony przemieszczać się będą tylko przez membrany anionowymienne, a kationy - kationowymienne, co w efekcie będzie prowadzić do naprzemiennego zatężania i rozcieńczania jonowych składników rozpuszczalnika (wody). Technika ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w uzdatnianiu wód słonawych o niewielkim zasoleniu.

Zalety Reasumując zalety przedstawionych technik membranowych, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na niskie zużycie energii i chemikaliów (ich stosowanie konieczne jest tylko w niektórych przypadkach, by wstępnie oczyścić wodę), stałą jakość produkowanej wody, a także łatwość powiększania skali oraz automatyzacji. Wśród wad wymienić należy łatwe osadzenie się zanieczyszczeń na powierzchni membran i związany z tym spadek wydajności oraz niedoskonałość membran wyrażająca się ograniczoną odpornością na wysokie temperatury www.instalator.pl

lub zmiany pH uzdatnianej wody. W przypadku odsalania wody metodą odwróconej osmozy istotną wadą jest wysoki stopień odsolenia i związana z tym konieczność remineralizacji uzdatnionej wody (jeśli ma być przeznaczona do picia). Z kolei wadą metody elektrodializy jest jej niska efektywność w usuwaniu cząstek obojętnych (pozbawionych ładunku) oraz ograniczenie zastosowania do wód o niskim zasoleniu. Techniki membranowe znajdują wszechstronne zastosowanie w technologii uzdatniania wody przeznaczonej do różnorodnych zastosowań. Podstawowe przeznaczenie technik opartych na odwróconej osmozie to powszechnie stosowana w instalacjach różnych wielkości produkcja wody do picia z wody morskiej lub wód zasolonych [1, 2, 3]. W innym przypadku odwrócona osmoza stanowić może końcowy etap procesu przygotowania wody dla celów medycznych - dla stacji dializ [4]. Instalacje tego typu są szeroko rozpowszechnione i to na bardzo zróżnicowaną skalę. Mikrofiltracja lub ultrafiltracja stosowane są w złożonych procesach uzdatniania wody do picia, bedąc skuteczną i atrakcyjną ekonomicznie alternatywą usuwania niektórych specyficznych zanieczyszczeń wody. Przykładem może tu być wykorzystanie techniki UF do jednoczesnego usuwania zanieczyszczeń organicznych i mikrobiologicznych (bakterie typu coli) na jednym z wodociągów francuskich lub do usuwania odpornych na konwencjonalne zabiegi dezynfekcyjne oocyst chorobotwórczych pierwotniaków Cryptosporidium na wodociągu w Milwaukee (USA) [1, 2, 3]. dr Sławomir Biłozor Literatura [1] J. Nawrocki, S. Biłozor (red.), „Uzdatnianie wody. Procesy chemiczne i biologiczne”, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 2000. [2] J. Nawrocki (red.), „Uzdatnianie wody”, Wyd. Naukowe UAM – Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010. [3] M. Bodzek, K. Konieczny, „Zastosowanie technik membranowych do usuwania zanieczyszczeń organicznych ze środowiska wodnego”, mat. konferencji „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód” Poznań 2012. [4] A. Pruss, J. Wojciechowski, M. Marciniak, R. Kaczmarek, „Uzdatnianie wody wodociągowej dla potrzeb dializoterapii”, mat. konferencji „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód”, Poznań 2012.

Nowy sterownik Panasonic dla systemów ECOi i PACi Panasonic rozszerzył linię rozwiązań służących do sterowania urządzeniami klimatyzacyjnymi o nowy kontroler CZ-RTC4, przeznaczony dla jednostek z serii ECOi oraz PACi. Rozwiązanie jest kompatybilne z inteligentnymi czujnikami Panasonic Econavi obejmującymi funkcję Human Activity. To oznacza, że system analizuje liczbę osób przebywających w pomieszczeniu oraz poziom ich aktywności, a na tej podstawie automatycznie reguluje moc ogrzewania lub chłodzenia. Sterownik oferuje także funkcję wykrywania nieobecności, która zapobiega obniżeniu lub podwyższeniu temperatury w pomieszczeniu, gdy przez dłuższy czas nikt w nim nie przebywa, a także funkcję nocną, któ-

ra utrzymuje temperaturę sprzyjającą komfortowemu wypoczynkowi podczas snu. Do podstawowych zadań sterownika CZRTC4 należy obsługa pięciu trybów pracy: chłodzenia, ogrzewania, osuszania, trybu automatycznego oraz wentylacji. Ponadto rozwiązanie pozwala na regulację temperatury w zakresie 1830°C w trybie chłodzenia lub osuszania i w zakresie 16-30°C w trybie grzania. Możliwe jest też ustawienie kierunku nawiewu powietrza, a elastyczną konfigurację zapewnia program tygodniowy, w którym dla każdej doby użytkownik może zaprogramować maksymalnie 6 akcji, tak by dostosować pracę systemu do swoich potrzeb. Nowy kontroler CZ-RTC4 to rozwiązanie przeznaczone dla jednostek klimatyzacyjnych z serii ECOi oraz PACi, które mogą być zainstalowane w dużych obiektach, jak hotele czy szpitale, a także w mniejszych budynkach komercyjnych i mieszkalnych. Więcej informacji można znaleźć na stronie: www.aircon.panasonic.pl rubryka sponsorowana

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

W sieci bez błędów (11)

Łapanie deszczu Gromadzenie wody opadowej - tak bardzo potrzebnej do nawadniania ogrodów, prowadzenia produkcji rolniczej, a także wykorzystywanej do dodatkowego nawadniania pól - jak pokazują ostatnie miesiące, było wielkim problemem przez przedłużający się w kraju okres bez opadów. Wielokrotnie magazynowana woda deszczowa, zwłaszcza w miastach, to również dodatkowe zabezpieczenie istniejącej sieci kanalizacji deszczowej przed niekontrolowanym przepełnieniem, zwłaszcza po ulewnych deszczach. Logiczne jest, iż w celu właściwego gospodarowania zasobami wodnymi podejmowane działania pozwalają na magazynowanie deszczu podczas opadów, a wykorzystywanie zgromadzonych zapasów w późniejszym okresie. Oczywiście myślenie globalne dotyczące całego obszaru zlewni jest jak najbardziej słuszne (np. budowanie zapór wodnych). Jednak w artykule tym chciałbym skupić się na skali makro, to jest na magazynowaniu z wykorzystaniem rozwiązań systemowych dających wymierny efekt dla środowiska. Kluczem tego działania i wprowadzania zmian w życie jest przekonanie o konieczności retencji i zagospodarowania wody pochodzącej z deszczu. W wielu mniejszych miejscowościach i miastach, gdzie problem ten pojawił się już wcześniej, namawiano właścicieli do budowania układów retencyjnych w granicach działek. Takie rozwiązanie skutkuje tym, iż osoba zainteresowana wykorzystuje deszczówkę i musi znaleźć odpowiedni sposób na to, aby przeprowadzić zagospodarowanie wody.

Retencja wskazana Istnieje wiele sposobów na deszczówkę, wszystkie one uzależnione

są od wielkości i skali danego budynku, budowli lub odwadnianego obszaru. Instalacje takie mogą być wykonywane samodzielnie lub przez specjalistyczne firmy instalacyjne wszystko to kwestia skali danego terenu, z którego chcemy zebrać i zgromadzić deszczówkę. Dla zastosowań przydomowych przykładowy zbiornik powinien mieć około pięć metrów sześciennych wykonanych w całości z kręgów betonowych, tworzywa lub jako otwarty zbiornik, tzw. oczko wodne zlokalizowane w ogrodzie. Jednak wraz ze zwiększe-

niem skali budowli czy budynku, a w ślad za tym ilości wód opadowych spadających na zagospodarowany teren - rosną też inne zagrożenia. Dla obszarów o dużej powierzchni wolumen wody, jaki musi być zebrany za pomocą takiego układu, to od kilku do kilkuset metrów sześciennych. Poniżej przestawię kilka przykładów wykorzystania, jak również zagrożeń wiążących się z projektowania takich systemów retencjonowania wód opadowych.

Budulec Rozważając temat budowy podziemnych zbiorników na deszczówkę, trzeba poruszyć kilka ważnych zagadnień. Pierwsze to wybór odpowiedniego budulca. Naczęściej stosowane to np. beton, żywica poliestrowa, stal czy tworzywa sztuczne, takie jak PVC, PP czy PEHD. Potencjalne zagrożenia wynikające podczas wykonywania inwestycji, które powinny być przewidziane w etapie projektu, to przede wszystkim dobór odpowiedniego materiału do otaczających nas warunków gruntowowodnych. Podpowiedzią w doborze odpowiedniego rozwiązania powinna być geologia danego terenu - wykonana poprawnie pozwoli i pokaże, jak wygląda profil glebowy, ułożenie poszczególnych warstw, a przede wszystkim wskaże, gdzie zlokalizowany jest poziom wód gruntowych na danym terenie. Informacja ta jest bardzo ważna do wyboru odpowiedniego materiału, z którego będziemy wykonywać instalację. Działanie siły wyporu może zaszkodzić wykonywanemu i wbudowanemu zbiornikowi. Logiczne jest, iż budując zbiornik na deszczówkę, który tylko w okresach ulewnego deszczu będzie napełniony i narażony na działanie wpływu wód gruntowych, powinien on być zabezpieczony przed wyporem wód gruntowych. W przypadku kiedy na danym terenie wody gruntowe nie występują lub też ulokowane są dosyć głęboko, możemy zastosować materiały z tworzyw sztucznych przybierających różne formy, np. skrzynki rozsączające owinięte folią lub rury kanalizacyjne szczelnie zaślepionych dużych średnie złożonych w poszczególne moduły. Zaletą stosowania materiałów z tworzyw sztucznych i wykorzystywania ich jako zbiorników podziemnych to ich uwaga www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wpływająca na szybkość i łatwość montażu całego układu. Ma to kluczowe znaczenie i w znaczący sposób przekłada się na wartość kosztową całej inwestycji. Dla przykładu podam, iż waga jednej skrzynki to pojemność około 272 l, co daje wagę około 15 kg w przeliczeniu na jeden metr sześcienny - to tylko 55 kg samego materiału jako budulca do zgromadzenia jednego metra sześciennego wody opadowej. Wynik ten dla systemów rurowych jest mniej korzystny, ale na podobnym poziomie i stanowi bardzo szybki i tani sposób budowy podziemnych zbiorników gromadzących deszczówkę.

Pod „płaszczem” Kolejne zagadnienia wymuszające zastosowanie danego rodzaju materiału to sposób przykrycia i występujące obciążenia ruchem kołowym poruszających się pojazdów na powierzchni. Nieodzowne - w przypadku wysokiej wody gruntowej i dużego obciążenia komunikacyjnego - jest stosowanie zbiornika wykonanego z żelbetu z uwagi na ich bardzo dużą wytrzymałość, jak i masę uniemożliwiającą działanie wyporu. Jednak w większości przypadków w terenie można spotkać zastosowanie systemu owiniętych skrzynek z folią lub rur o dużych średnicach. Przewagą stosowania systemów wykonanych z tworzyw sztucznych jest bardzo duża żywotność oraz dowolność dostosowania się do otaczającego nas terenu poprzez modułową zabudowę. Poprzez zastosowanie dodatkowych studni podczyszczających istnieje późniejsza możliwość serwisowania oraz czyszczenia całego układu z dostającego się do środka piasku oraz substancji zmniejszających pojemność czynną danego zbiornika. Dodatkową zaletą stosowania podziemnych układów retencyjnych, wykonanych z rur lub skrzynek, jest brak dostępu światła słonecznego, a co za tym idzie - zalegająca w nich woda nienarażona jest na zagniwanie i wzrost roślinności wodnej.

Wykorzystanie terenu Ostatnim, a zarazem bardzo ważnym czynnikiem stosowania poziemnych zbiorników jest wykorzystanie terenu znajdującego się bezpośrednio pod zbiornikiem i wykorzystanie go np. do zabudowy drogą, chodnikiem czy terenem zielonym. Całość zabezpieczona jest przed dostępem osób trzecich, a zwłaszcza dzieci, które w zbiornikach otwartych dużych pojemności znajdują inne zastosowania od przewidzianego przez projektanta.

Podsumowanie Podsumowując, na rynku polskim znajdziemy wielu producentów oferujących systemy retencjonowania wód deszczowych. Jednak odpowiednie dobranie właściwej technologii do szczególnych warunków gruntowych jest bardzo ważne dla poprawnego działania całego układu. Przedstawione powyżej uwagi dotyczące poszczególnych systemów retencjonowania wody mogą być pomocne w celu poprawnego doboru takiego systemu. Jestem przekonany, iż stosowanie zamkniętych układów gromadzenia wód opadowych przysłuży się do lepszego wykorzystania zasobów wodnych na danym obszarze. Grzegorz Pliniewicz www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Chemia budowlana na cztery pory roku

Jesienny tygiel temperaturowy Gips jest materiałem higroskopijnym, łatwo wodę odda, ale jeszcze łatwiej z powrotem ją wchłonie. Stała duża wilgotność w pomieszczeniach w trakcie procesu wiązania powoduje, że tynk przestanie wysychać, a także wiązać. Jeżeli proces ten jest zbyt długi, wyrób taki nie osiągnie odpowiednich wytrzymałości mechanicznych, może być miękki, słaby, a nawet pleśnieć. „Dzień dobry, mam problem z folią w płynie. Po jednym dniu jest jeszcze mokra, w czym tkwi problem?”. Takie pytanie zadano mi któregoś wrześniowego poranka. No cóż, temperatury się obniżyły i niektóre produkty trochę inaczej zaczęły się zachowywać, oczywiście w porównaniu z ostatnim gorącym letnim czasem. Jesień to niskie temperatury powietrza, wysoka wilgotność i nocne przymrozki, a więc nie są to warunki sprzyjające prowadzeniu prac na zewnątrz, a czasem wewnątrz pomieszczeń. Powoli przychodzą do głowy pierwsze dylematy, co zrobić kontynuować prace czy poczekać do wiosny, a może będzie jeszcze trochę lata tej jesieni?

Wysychanie folii A wracając do tej płynnej folii, produkt ten to dyspersja specjalnych żywic, czyli aby związać, musi oddać wodę. Proces ten uzależniony jest nie tylko od temperatury powietrza, ale także od wilgotności oraz od stanu podłoża (a może być ono wilgotne lub suche, szczelne lub chłonne). Jeżeli obniżymy temperatury, proces schnięcia tego produktu wydłuży się, jeżeli do tego podniesiemy wilgotność w pomieszczeniu (np. z powodu braku wentylacji czy też zamkniętych okien), to wyrób ten wysychać będzie przez kilkanaście godzin (zamiast kilku). A jeżeli do tego dodamy podłoże (czyli mur, tynk), które będzie świeże, z nieodparowaną wilgocią technologiczną, to dodatkowo wydłużymy ten czas.

Temperatury optymalne Jeśli używa się materiałów budowlanych, wszyscy powinniśmy sobie zdać sprawę, że w różnych temperaturach i wilgotnościach produkty będą się różnie zachowywać. Ten, kto wykonuje prace często, wie o tym. Jeżeli okazjonalnie - może się okazać, że jakiś wyrób zaskoczy go swoim zachowaniem. Optymalne warunki prowadzenia prac, zapisane w prawie każdej karcie technicznej, wynoszą od +5 do + 25°C, czasem dochodzą do +30°C (w zależności od produktu). Cóż, ta górna granica jesienią rzadko jest spotykana. Należy zauważyć, że zakres ten dotyczy także wbudowywanych materiałów, podłoża oraz wody zarobowej. Na szczęście, prowadząc prace wewnątrz, tak zmienne warunki prac nam nie grożą. O czym jeszcze warto pamiętać? Ano o tym, że temperatury > 5° zapewniają optymalne warunki do wiązania cementu. Wraz ze wzrostem temperatury proces wiązania i schnięcia przyśpiesza, oczywiście do pewnej granicy, gdzie produkty takie szybciej wysychają, niż wiążą, czego konsekwencją jest tzw. spalenie zaprawy (będzie mieć niskie wytrzymałości mechaniczne).

Oddawanie wilgoci Proces wiązania w przypadku takich zapraw jest mniej zależny od wilgotności, zresztą przy dużych wilgotnościach produkty cementowe nabierają mocy (betony, wylewki

pielęgnuje się przecież przez ograniczenie schnięcia, zraszanie). Duża wilgotność spowoduje, że produkt nie musi wysychać. Niestety bardzo długie schnięcie sprawia, że woda wraz z jonami wapnia (które znajdują się w każdej zaprawie na bazie cementu) migruje na powierzchnię. Jony łączą się z dwutlenkiem węgla, tworząc na powierzchni trudno rozpuszczalne sole - najczęściej węglan wapnia. Widoczny jest on najczęściej na fugach i innych kolorowych zaprawach. W przypadku fug bardzo łatwo pomylić go z przebarwieniami związanymi ze zmywaniem spoiny zbyt dużą ilością wody. Wtedy pył zawieszony w wodzie osadza się na jej powierzchni. Jeśli chodzi o wykwity, to niestety nie można ich usunąć, jeśli podłoże nie wyschnie i dodatkowo proces wysalania nie ustabilizuje się. Podobnie zachowują się wyroby gipsowe i anhydrytowe. Gips jest materiałem higroskopijnym, łatwo wodę odda, ale jeszcze łatwiej z powrotem ją wchłonie. Stała duża wilgotność w pomieszczeniach w trakcie procesu wiązania powoduje, że tynk przestanie wysychać, a także wiązać. Jeżeli proces ten jest zbyt długi, wyrób taki nie osiągnie odpowiednich wytrzymałości mechanicznych, może być miękki, słaby. W skrajnych przypadkach może to prowadzić do pleśnienia powierzchni tynku. Stąd w przypadku produktów gipsowych istotne jest zachowanie także odpowiedniej wilgotności pomieszczenia po aplikacji, dlatego tak ważne jest wietrzenie pomieszczeń w trakcie schnięcia, paradoksalnie nawet jeśli na zewnątrz jest mróz. Przewietrzanie możliwe jest dopiero po 1, 2 dobie od nałożenia i związania tynku (oczywiście samo wiązanie musi się odbywać w temperaturach dodatnich). Oddawaniu wilgoci technologicznej sprzyja dobrze działająca wentylacja lub www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

włączenie dmuchaw. Wentylacja jest bardziej skuteczna niż osuszacze, a nawet włączenie do tego procesu ogrzewania. W przypadku prac, przy których powinniśmy ograniczać możliwość wytwarzania pary wodnej, raczej nie powinno się używać nagrzewnic gazowych, które powodują właśnie wydzielanie pary wodnej w trakcie spalania. Nagrzewnice gazowe dostarczają dodatkową parę wodną do pomieszczeń, w których i tak wszystkie materiały oddają wodę. Wysychanie jest utrudnione (a wręcz niemożliwe), a gdy temperatura ruszy do góry, to w pomieszczeniach mamy tropiki. Ogrzewanie owszem, ale razem z wentylacją.

Produkty dyspersyjne Zalecenia te dotyczą materiałów opartych na spoiwie hydraulicznym, produkty dyspersyjne (takie jak: farby, gotowe masy tynkarskie, grunty czy też wspomniana wyżej płynna folia) do prawidłowego wiązania wy-

10 (206), październik 2015

magają temperatury > 5˚C, ponieważ materiały te wiążą pod wpływem odparowania wody. Praca w niskich temperaturach i wysokiej wilgotności powietrza spowoduje, że tynk, farba i grunt nie wysychają. Wentylacja w przypadku tych produktów ma też inny wymiar. W niektórych z nich mogą być lotne związki organiczne. Oczywiście są odpowiednie unijne dyrektywy ograniczające ich zawartość w wyrobach, co nie zmienia faktu, że mogą one tam występować. Dzięki wentylacji polepsza się komfort pracy, po prostu głowa nie boli w trakcie prac. Najczęściej z taką dolegliwością możemy się spotkać w trakcie malowania. Cóż, maluje się szybko, na dużych powierzchniach, stąd parowanie spore i zawartość LZO też jest większa.

Wilgoć nie taka straszna W powyższych przypadkach nadmiar wilgoci nie był pożądany, są jednak wyroby, w których trochę wilgoci

nie zaszkodzi. Są to pianki poliuretanowe wykorzystywane najczęściej do montażu stolarki okiennej. W każdej z ich instrukcji napisane jest, żeby podłoże lekko zwilżyć wodą, dzięki czemu proces wiązania będzie szybszy. Zwilżyć wodą warto także bardzo suche materiały przed nakładaniem wyrobów cementowych, np. pustaków gazobetonowych lub silikatowych przed murowaniem zaprawami cienkowarstwowymi. Niezwilżenie wodą ich powierzchni bardzo często powoduje „spalenie” stosowanej zaprawy (nakładana jest grubością warstwy 1-2 mm, a więc mała jej objętość przy dużej powierzchni). Mury zbudowane taką metodą nadają się od razu do ponownego wykonania. Na koniec jeszcze raz przypomnę, że lepiej instrukcje stosowania czytać przed korzystaniem z danego wyrobu niż po, gdy zauważymy, że coś jest nie w porządku. Bartosz Polaczyk

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Zapytano mnie - mogą zapytać i Ciebie. Można skorzystać!

Odpowiadam, bo wypada... Szanowna Redakcjo! Kto ponosi odpowiedzialność za wybuch gazu podczas prac modernizacyjnych? Czy bezpośrednio dokonująca napraw firma instalacyjna, czy poprzedni wykonawca robót, czy może geodeta sporządzający mapkę terenu, na której nie zaznaczył jednej z nitek gazociągu, który został rozszczelniony? imię i nazwisko do wiadomości redakcji

Szanowny Panie! Odpowiedzialność za powstałe zdarzenie, a tym samym wina instalatora i zadośćuczynienie będące odszkodowaniem finansowym za powstałe szkody, nie jest jednoznaczna. Wiele w tym przypadku zależy od okoliczności działania instalatora, od map geodezyjnych, do których miał dostęp, a na których nanoszone są poprawki co do przebiegu sieci gazowej. Wiele również zależy od działań wykonywanych na miejscu prac instalacyjnych. Obiekty technologiczne ze stałą obsługą, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa, oraz przyległe do tych obiektów przestrzenie zewnętrzne połączone otworami powinny być wyposażone w samoczynne wykrywacze metanu sprzężone z urządzeniami akustyczno-optycznymi sygnalizującymi przekroczenie dopuszczalnego stężenia metanu oraz z urządzeniami sterującymi urządzeniami technologicznymi i wentylacją awaryjną.

Natomiast urządzenia akustyczno-optyczne, które sygnalizują przekroczenie dopuszczalnego stężenia metanu, powinny - przy stężeniu 10% dolnej granicy wybuchowości - włączyć ostrzegawczy sygnał optyczny i akustyczny, a przy 40% DGW wyłączyć urządzenia z ruchu. Często mamy do czynienia z sytuacją, w której jedynie odsłonięcie instalacji już powoduje jej rozszczelnienie czy wybuch. Warto w tym miejscu podkreślić, że instalacja znajduje się na pewnej głębokości. Jeżeli następuje modernizacja starego systemu przesyłowego, możemy mieć do czynienia z rurami będącymi na dwóch lub więcej metrach głębokości. Przez lata ich funkcjonowania mogły nastąpić zmiany w samych ruchach, jak również w przestrzeni, którą zajmują. Każde odsłonięcie czy nawet poruszenie takowej instalacji może zadziałać na rozszczepienie. Nie zawsze musi następować zewnętrzny czynnik w postaci naruszenia rury przez pracownika. Źle sporządzone mapy geodezyjne również mogą być przyczyną błędnych działań pracowników instalacyjnych, dokonujących modernizacji. Otóż bardzo często zdarza się sytuacja, w której na mapach geodezyjnych brak jest zaznaczeń poprzednich modernizacji przeprowadzonych za czasów PRL, wczesno powojennych czy sprzed drugiej wojny światowej. Nie chodzi

bynajmniej jedynie o instalacje gazowe, ale wszelkiego rodzaju rury będące w sąsiedztwie sieci gazowych. To właśnie ich obecność może wywoływać nieprzewidywalne skutki. Warto też wspomnieć o niewybuchach z czasów II wojny światowej. Ich obecność również może stanowić asumpt do rozszczelnienia czy wybuchu sieci gazowej. Warto mieć też na uwadze inne aspekty, takie jak zabezpieczenie terenu przed osobami postronnymi, które mogą znaleźć się w bliskiej odległości od sieci podczas prac modernizacyjnych. Informacja co do zakresu robót oraz warunków szczególnych ich prowadzenia winna być sporządzona w oparciu o rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa pracy przy budowie oraz eksploatacji sieci gazowych oraz uruchamianiu instalcji gazowych gazu ziemnego. Obiekty technologiczne i pomieszczenia technologiczne, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa, należy odpowiednio sklasyfikować i oznakować, zgodnie z przepisami w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa. Przed rozpoczęciem prac polegających na demontażu metalowych

Otrzymałeś „Magazyn Instalatora”? Prosimy wyślij e-mail o treści „Otrzymałem” na adres: info@instalator.pl (*)

(*) Tylko „Gwarantowana dostawa” zapewni comięsięczny dostęp do "Magazynu Instalatora". Szczegóły na www.instalator.pl

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

elementów sieci gazowej napełnionej gazem ziemnym należy założyć połączenia zapewniające ciągłość elektryczną. W przypadku zagrożenia wystąpieniem metanu lub niedoboru tlenu podczas prowadzenia prac, w szczególności w wykopach, kanałach, zbiornikach, studzienkach, związanych z remontami i naprawą gazociągów, należy stosować odpowiednie do zagrożeń środki ochrony indywidualnej i sprzęt służący do asekuracji lub ewakuacji z zagrożonego obszaru. Warto wiedzieć, że przed przystąpieniem do prac w miejscach zagrożonych obecnością gazu ziemnego należy wykonać pomiary stężenia metanu i stężenia tlenu. Pomiary należy również wykonywać podczas prowadzenia prac. Pracownicy przed przystąpieniem do prac w miejscach pracy zagrożonych powstaniem atmosfery wybuchowej powinni być poinformowani o występujących zagrożeniach i zasadach bezpiecznego prowadzenia prac. Instalatorzy wykonujący prace gazoniebezpieczne i prace niebezpieczne, w szczególności w wykopach o głębokości przekraczającej 1,5 m, w studzienkach, kanałach, zbiornikach, obmurowaniach zbiorników, powinni być wyposażeni w szelki bezpieczeństwa połączone z liną asekuracyjną i zabezpieczani przez pracowników znajdujących się poza miejscem występowania zagrożeń. Obiekty technologiczne, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa, należy w sposób widoczny oznakować znakiem: 1) ostrzegawczym, informującym o możliwości wystąpienia atmosfery wybuchowej; 2) zakazu wstępu dla osób nieupoważnionych; 3) zakazu używania otwartego ognia i palenia tytoniu; 4) zakazu używania urządzeń powodujących iskrzenie, w tym również telefonów komórkowych; 5) wskazującym na rodzaj strefy zagrożenia wybuchem. Na tablicach informacyjnych, którymi są oznakowane obiekty technologiczne, należy umieścić co najmniej następujące informacje: 1) nazwę, adres i numer telefonu użytkownika obiektu; 2) numer telefonu alarmowego pogotowia gazowego; 3) numer telefonu Centrum Powiadamiania Ratunkowego; 4) numer telefonu alarmowego Państwowej Straży Pożarnej; 5) numer telefonu alarmowego pogotowia ratunkowego. Właśnie z uwagi na te wszystkie aspekty, przyczyny i okoliczności rozszczelnienia czy wybuchu gazu w sieciach instalacyjnych, winny być wiec przedmiotem śledztwa ustalającego przyczynę zdarzenia. Przemysław Gogojewicz, ekspert prawny Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa pracy przy budowie oraz eksploatacji sieci gazowych oraz uruchamianiu instalcji gazowych gazu ziemnego (Dz. U. z 2010 r., nr 2 poz. 6). www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Instalacja gazowa w budynku mieszkalnym

Przyłącze w szafce Poniższy artykuł przybliża temat elementów składających się na instalacje gazowe w budynkach mieszkalnych, wskazuje, jak wykonać poprawną instalację gazową oraz jakie formalności spełnić musi użytkownik, aby montaż instalacji mógł dojść do skutku. Gaz ziemny doprowadzany do wielu polskich domów wykorzystywany jest do zasilania kuchenek, podgrzewaczy oraz kotłów gazowych. Ze względów bezpieczeństwa sprawą nadrzędną jest prawidłowe wykonanie projektu, montaż przez uprawnione osoby oraz odpowiednia eksploatacja instalacji gazowej.

Definicja In sta la cją ga zo wą na zy wa my układ przewodów za kurkiem głównym wraz z armaturą, kształtkami i innym wyposażeniem, urządzeniami do pomiaru zużycia gazu, urządzeniami gazowymi oraz przewodami spalinowymi lub powietrzno-spalinowymi, jeżeli są one elementem wyposażenia urządzeń gazowych. Instalację gazową dzielimy na zewnętrzną (prowadzoną na terenie nieruchomości, od kurka głównego do elewacji budynku) oraz wewnętrzną (prowadzoną w budynku). Instalacja zewnętrzna prowadzona jest w gruncie na głębokości ok. 1 m i wykonuje się ją z rur stalowych spawanych, a przy wyjściu z ziemi może być zakończona zaworem odcinającym umieszczonym na ścianie zewnętrznej budynku. Instalacja w budynku wykonana może być z rur sta lo wych gwin to wa nych uszczelnionych w miejscach połączeń pastą uszczelniającą bądź taśmą teflonową albo z rur miedzianych lutowanych lutem twardym lub łączonych za pomocą zaprasowywanych kształtek. Instalacja cechować musi się solidnym i schludnym wykonaniem, a zastosowany materiał bezwzględnie musi być atesto-

wany, posiadać certyfikat bezpieczeństwa CE i być dopuszczony do stosowania w instalacjach gazowych.

Przyłącze Początek instalacji gazowej stanowi przyłącze, czyli odcinek rury będący granicą między siecią a instalacją, natomiast zakończeniem są odbiorniki gazu w budynku mieszkalnym. Na przyłączu znajduje się kurek główny, który umożliwia odcięcie gazu. Umieszczony jest on w szafce gazowej zlokalizowanej na ścianie zewnętrznej zasilanego budynku, w odległości do 10 m od tej ściany lub w linii ogrodzenia działki w przypadku domów jednorodzinnych. Najczęściej, ale niekoniecznie, w wentylowanej szafce gazowej wykonanej z materiałów trudnopalnych poza kurkiem głównym znajdują się reduktor ciśnienia oraz gazomierz. Reduktor służy do obniżenia ciśnienia panującego w sieci gazowej do ciśnienia 5 kPa, które jest odpowiednie do zasilenia odbiorników domowych. Gazomierz (przy spełnieniu odpowiednich wymogów określonych przez Warunki Techniczne) może być zamontowany na klatkach schodowych, korytarzach głównych, w szybach wentylowanych przeznaczonych do pionów instalacyjnych, w kuchniach, przedpokojach oraz odpowiednio wentylowanych pomieszczeniach piwnicznych. Bezwzględnie zakazuje się umieszczania liczników gazu w łazienkach i pomieszczeniach mieszkalnych, w których występuje ryzyko wystąpienia wilgoci, oparów, związków chemicznych itd., we

wspólnych wnękach z licznikami elektrycznymi, a także w pobliżu palników, palenisk i urządzeń gazowych. Gazomierze powinny być zamontowane oddzielnie dla każdego odbiorcy, zabezpieczone przed dostępem osób trzecich, a przed każdym z urządzeń musi być zainstalowany kurek odcinający, tak aby możliwe było jego odłączenie bez konieczności demontażu części instalacji.

Rury Poziome przewody instalacji na gaz ziemny należy lokalizować w sposób zapewniający bezpieczeństwo ponad przewodami innych instalacji w odległości co najmniej 10 cm od nich. W miejscach krzyżowania się z przewodami innych instalacji powinna być zachowana odległość 2 cm. W piwnicach i suterenach wymogiem jest prowadzenie przewodów po ścianie lub pod stropem, natomiast na kondygnacjach nadziemnych dopuszcza się prowadzenie ich w bruzdach ściennych osłoniętych nieszczelnym ekranem, np. płytą kartonowo-gipsową lub wypełnionych łatwousuwalną masą tynkarską (tylko w przypadku stosowania rur stalowych). Przejście instalacji przez zewnętrzną ścianę budynku zabezpiecza się rurą osłonową o większej średnicy, chroniącą przed uszkodzeniami mechanicznymi związanymi z osiadaniem budynku.

Formalności Przed przystąpieniem do wykonania instalacji gazowej czeka nas jednak wiele formalności. Musimy zacząć od złożenia do dystrybutora gazu ziemnego wniosku o określenie warunków przyłączenia do sieci gazowej. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku podpisuje się umowę www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

przyłączeniową do sieci gazowej, w której określa się termin wykonania przyłącza oraz termin rozpoczęcia odbioru gazu i do tego czasu powinniśmy przygotować instalację wewnętrzną. Aby jednak wykonać wewnętrzną instalację gazową, musimy uzyskać pozwolenie na budowę. Podstawą do uzyskania pozwolenia jest przedstawienie w Urzędzie Miejskim uzgodnionego projektu wykonanego przez wykwalifikowanego projektanta posiadającego uprawnienia gazowe w zakresie projektowania, po zy tyw nej opi nii ko mi niar skiej wskazującej możliwości odprowadzenia spalin oraz sprawności wentylacji, a także oświadczenia o prawie do dysponowania nieruchomością i mapy poglądowej. Po uzyskaniu pozytywnej decyzji oraz po otrzymaniu Dziennika Budowy (na nasz wniosek) zlecamy prace uprawnionemu wykonawcy. Firma wykonawcza instaluje podejście pod gazomierz, a każdy etap budowy nadzoruje i wprowadza do Dziennika Budowy kierownik bu-

10 (206), październik 2015

dowy. Na koniec wykonuje się próbę szczelności oraz sprawdza się sprawność działania przewodów kominowych i wentylacji, co poparte jest odpowiednimi protokołami przekazywanymi odbiorcy. Zakończenie prac zgłaszane jest do Inspektoratu Nadzoru Budowlanego, gdzie przekazuje się Dziennik Budowy. Odbiór kończy się podpisaniem kompleksowej umowy z dostawcą paliwa gazowego, a podanie gazu następuje po okazaniu wymaganych dokumentów powykonawczych określonych przez dostawcę (m.in. projekt techniczny instalacji, protokoły odbiorowe, kopia pozwolenia na budowę, oświadczenie kierownika budowy o wykonaniu instalacji zgodnie z projektem, zawiadomienie o zakończeniu budowy). Wykonanie instalacji w solidny sposób, z atestowanych materiałów i przez uprawnione do tego osoby wpływa nie tylko na prawidłowe funkcjonowanie, ale również na bezpieczeństwo użytkowników instalacji gazowej. Właściciel instalacji gazowej lub za-

rządca nieruchomości powinien zadbać o przeprowadzanie regularnych przeglądów technicznych. Co najmniej raz w roku sprawdzić należy stan instalacji gazowych oraz przewodów kominowych, natomiast stare przewody powinny przechodzić renowację. Kontrolę szczelności instalacji gazowych mogą przeprowadzać wyłącznie osoby posiadające odpowiednie uprawnienia, natomiast wszelkie nieprawidłowości działania instalacji gazowej zgłaszajmy na pogotowie gazowe. Anna Szczęsna

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

kocioł, kaskada, paliwa stałe, młot udarowy, odpływ liniowy

Nowości w „Magazynie Instalatora” Do pracy w kaskadzie Kotły z serii POWER PLUS BOX marki Beretta (podobnie jak kotły POWER PLUS) skierowane są przede wszystkim do projektantów, inwestorów i deweloperów. Urządzenia te mogą bowiem pracować w kaskadzie (w jednym systemie grzewczym) do łącznej mocy 6,9 MW (przy parametrach pracy 80/60°C), a co za tym idzie - mogą służyć do ogrzewania ogromnych budynków czy hali produkcyjnych (o powierzchni nawet 40 000 m2).

Wśród rodziny stojących kotłów kondensacyjnych POWER PLUS BOX można wyróżnić trzy modele: PP BOX 1002 P INT, PP BOX 1003 P INT oraz PP BOX 1004 P INT, składające się odpowiednio z dwóch, trzech i czterech modułów grzewczych, każdy modulujący w zakresie mocy 26-128 kW (przy parametrach pracy 50/30°C) lub 23-115 kW (przy parametrach pracy 80/60°C). Oznacza to, że POWER PLUS BOX 1004 P INT ma bardzo szeroką modulację mocy 1:20 (26512 kW, przy param. pracy 50/30°C). l Więcej na www.instalator.pl

podawaniem paliwa i paleniskiem awaryjnym został skonstruowany z myślą o niewielkich kotłowniach w budynkach o pow. 90-130 m2. Przeznaczony jest do montażu w wodnych instalacjach centralnego ogrzewania systemu otwartego i zamkniętego. Wymiennik ciepła powstał przy użyciu stali kotłowej P265GH o gr. 6 mm, co ma bezpośredni wpływ na masę kotła (~320 kg) i gwarantuje długoletnią wytrzymałość oraz bezawaryjną pracę. SAS SMART posiada w standardzie czopuch wychodzący bezpośrednio z dekla izolacji do góry oraz przepustnicę spalin gratis. Docelowym paliwem, które należy stosować w kotle SAS SMART, jest węgiel kamienny sortymentu eko-groszek. Proces spalania jest możliwy dzięki wykorzystaniu wymuszonego dopływu powietrza tłoczonego przez wentylator do paleniska (retorty) oraz elektronicznej regulacji temperatury przy pomocy sterownika. Paliwo transportowane jest do bezrusztowego i samooczyszczającego się paleniska retortowego w sposób automatyczny dzięki podajnikowi ślimakowemu napędzanemu motoreduktorem. Ceramiczny deflektor spalin nad paleniskiem automatycznym zapewnia dopalanie gazów palnych oraz równomierne rozprowadzanie ciepła po powierzchni wymiennika. Zadaniem turbulatorów spalin umieszczonych w ciągach spalinowych jest ograniczenie emisji pyłów i zwiększenie sprawności cieplnej kotła. l Więcej na www.instalator.pl

Najwyższa moc wiercenia 12-kilogramowe młoty udarowoobrotowe GBH 12-52 DV Professional i GBH 12-52 D Professional firmy Bosch doskonale sprawdzają się w pracach wyburzeniowych prowadzonych w poziomie, przy wykonywaniu poprawek i dłutowaniu. Model GBH 12-52 DV Professional jest dodatkowo wyposażony w potrójny system tłumienia drgań. Element tłumiący zintegrowany w pokrywie aluminiowej, oddzielona od silnika rękojeść główna oraz wytłumiony mechanizm udarowy obniżający emisję drgań do 10 m/s² podczas wiercenia i 8 m/s² podczas dłutowania, czyli aż o 50% efektywniej niż w przypadku poprzedniego modelu. Dzięki temu dozwolony dzienny czas pracy młotem GBH 12-52 DV Professional wynosi ponad dwie godziny dla jednego użytkownika. W połączeniu z wysoką wydajnością usuwania materiału narzędzie gwarantuje szybkie tempo pracy. Aby ułatwić dłutowanie, oba młoty udarowo-obrotowe wyposażono w blokadę włącznika do pracy ciągłej. Blokada włącza się automatycznie przy zmianie trybu wiercenia na tryb dłutowania. W modelu GBH 1252 DV Professional funkcja Turbo Power podwyższa moc narzędzia w trybie dłutowania dzięki wykorzystaniu energii, która w trybie wiercenia zapewnia ruch obrotowy. l Więcej na www.instalator.pl

Strzał w dziesiątkę! Kocioł SAS SMART firmy ZMK SAS o mocy 10 kW z automatycznym

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Oszczędność i wygoda Nowy kocioł Logano S131 marki Buderus wyposażono w komorę załadunkową o objętości aż 4 1, co sprawia, że częste wizyty w kotłowni stają się przeszłością. Kompaktowe wymiary i brak wyczystek z boku kotła sprawiają, że można go łatwo ustawić w większości pomieszczeń, dzięki czemu idealnie nadaje się do modernizacji kotłowni. Konstruktorzy Logano S131 zadbali o to, by do minimum ograniczyć ilość dymu wydostającego się z niego do pomieszczenia, między innymi podczas załadunku kolejnej porcji paliwa. Po otwarciu drzwiczek uchyla się więc specjalna przeciwdymowa klapa zapobiegająca wyciekom spalin. Nowy kocioł stałopalny Buderus przeznaczony jest do pracy w systemach grzewczych układu otwartego i - dzięki akcesoryjnej wężownicy - także w układach zamkniętych. Może więc współpracować np. z gazowym kotłem kondensacyjnym bez konieczności stosowania kosztownych wymienników ciepła i dodatkowych pomp obiegowych.

2,5 cm głębokości montażowej! Korpus odpływu ściennego Advantix Vario firmy Viega wykonany jest z bardzo wytrzymałego tworzywa sztucznego i montuje się go na głębokość 25 mm. Odwodnienie można więc zainstalować zarówno w ściance na stelażu, jak i w zwyczajnej ścianie murowanej. Często wystarcza nawet warstwa tynku o odpowiedniej grubości lub płyta styropianowa XPS. Dzięki temu nie musimy kuć ścian i naruszać ich konstrukcji. Innowacyjny sposób mocowania w ścianie umożliwia łatwy montaż metodą zatrzaskową, spełniając zarazem wymagania norm DIN 4109 i VDI 4100 dotyczące hałasu. Standardowa długość odpływu ściennego Advantix Vario wynosi 1200 mm. Tak jak w przypadku tradycyjnej wersji podłogowej - w razie potrzeby można go dowolnie skrócić z dokładnością co do milimetra, nawet do wymiaru 300 mm. W komplecie dostarczane jest narzędzie do przycinania oraz zestaw instalatorski, który zawiera wszystkie niezbędne materiały montażowe i uszczelniające. Aby nie dopuścić do zabrudzenia elementów na etapie montażu, powierzchnie kołnierza są zabezpieczone taśmą, a szczelina odpływowa styropianową wkładką. l Więcej na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

Dobór systemów odprowadzania spalin dla instalacji gazowych w dużych obiektach budowlanych

Duży komin W celu zapewnienia wysokiej sprawności urządzeń grzewczych bardzo istotnym elementem jest dobranie odpowiednich systemów kominowych do określonego typu i rodzaju kotłów gazowych. Kominy i systemy kominowe znane są od niepamiętnych czasów. Nie mniej jednak rozwój cywilizacji i budownictwa mieszkaniowego na przestrzeni wieków zmienił podejście do projektowania kominów. Szczególnie w ostatnim 50leciu dokonały się istotne zmiany w konstrukcjach gazowych urządzeń grzewczych, jak również w rodzajach stosowanych paliw gazowych. W pierwszym okresie stosowania gazu jako paliwa wykorzystywano gazy miejskie i generatorowe, które były wytwarzane lokalnie i rozprowadzane wspólną siecią do odbiorców. Gaz miejski charakteryzował się dużą zawartością tlenku węgla i wodoru, co powodowało, że charakteryzował się dużą prędkością spalania i można było w prosty sposób odprowadzać spaliny suche z urządzeń gazowych do istniejących przewodów kominowych. Stosowanie tego gazu było powszechne od drugiej połowy XIX wieku do lat 80. XX wieku. Ze względu na wpływ procesów produkcji gazów miejskich na środowisko i dużą toksyczność tych gazów, wynikającą z dużej zawartości tlenku węgla, został on wycofany z użycia i zastąpiony gazem ziemnym. Równocześnie był to czas odkrycia dużych i bogatych złóż gazu ziemnego, co dodatkowo przyczyniło się do szerokiego jego wprowadzenia do gospodarki komunalnej. Należy zaznaczyć, że obecnie zasoby gazu ziemnego na świecie szacuje się na około 185 bilionów metrów sześciennych i pomimo ciągłego jego wydobycia potwierdzone zasoby gazu ziemnego wysokometanowego na świecie wciąż rosną. W Polsce zużycie gazu ziemnego wynosi obecnie około 15 mld m3 i prognozuje się dalsze zwiększenie zużycia tego paliwa nawet do 17 mld m3 w 2020 roku. Gaz ziemny zaliczany jest do paliw ekologicznych, jed-

nak jego wadą w użytkowaniu jest powstawanie dużej ilości pary wodnej zmieszanej z produktami spalania, które wpływają destrukcyjnie na konstrukcję kominów. Istotny wpływ na zmianę w podejściu do systemów kominowych miał również rozwój techniki grzewczej i nowe konstrukcje kotłów grzewczych c.o. takich jak kotły z zamkniętą komorą spalania czy też kotły kondensacyjne. To spowodowało wprowadzenie nowych rodzajów systemów kominowych do budownictwa mieszkaniowego, w tym kominów segmentowych pracujących w podciśnieniu i nadciśnieniu, kominów powietrznospalinowych typu SPS oraz typu LAS. Sprawność nowego typu urządzeń grzewczych dochodzi do 95%, a w przypadku kotłów kondensacyjnych przekracza 100%, co jest możliwe dzięki wykorzystaniu kondensacji pary wodnej ze spalin w tych urządzeniach. W celu zapewnienia wysokiej sprawności urządzeń grzewczych bardzo istotnym elementem jest dobranie odpowiednich systemów kominowych do określonego typu i rodzaju kotłów gazowych. Jak pokazuje dotychczasowa praktyka i doświadczenie w przypadku kominów, wśród części inwestorów, projektantów i użytkowników istnieją stare stereotypy myślenia mówiące, że komin nie jest istotnym elementem budynku i budowli, a tym samym właściwy dobór średnicy i materiału komina nie ma praktycznego znaczenia. To błędne podejście powoduje, że prawidłowy dobór komina jest zagadnieniem mało rozpowszechnionym i niewielu projektantów stosuje współczesne metody obliczeń i doboru kominów do określonych urządzeń grzewczych. Dobrym przykładem jest wykres obrazujący prawidłowe wymiarowanie kominów

do urządzeń z otwartą komorą spalania. W przypadku, gdy komin posiada zbyt małą średnicę, następuje wzrost ciśnienia w kominie i duże opory przepływu spalin. Z kolei gdy komin jest

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

zbyt dużej średnicy, następuje zjawisko nadmiernego ciągu kominowego (nadmiernego podciśnienia), co prowadzi do dużych strat cieplnych poprzez intensywny wypływ spalin do atmosfery.

Dobór Zagadnienia doboru systemu spalinowego i obliczeń konstrukcyjnych kominów jest problemem złożonym i należy go rozpatrywać w wielu aspektach: l rodzaj urządzeń grzewczych, z których odprowadzane są spaliny; l obciążenie cieplne urządzenia; l rodzaj paliwa gazowego; l temperatura wylotowa spalin; l obliczeń cieplnych i przepływowych; l materiałów konstrukcyjnych komina; l konstrukcji nośnej komina i sposobu jego zabudowy w obiekcie budowlanym. Najprostszym sposobem sprawdzenia prawidłowości doboru średnicy przewodu kominowego jest obliczenie wartości podciśnienia w kominie, które można wyznaczyć ze wzoru: Dp = g * H * (rz - rs),

10 (206), październik 2015

gdzie: g - przyspieszenie ziemskie; H - efektywna wysokość komina; rz - gęstość względna powietrza zewnętrznego; rs - gęstość względna spalin dla Ts. Dobór średnicy przekroju komina można też dokonać innymi metodami, jedną z nich jest możliwość wykonania obliczeń cieplnych i przepływowych w oparciu o normę PN-EN 133841:2002+AC:2003 „Kominy. Metody obliczeń cieplnych i przepływowych. Część 1: Kominy z podłączonym jednym paleniskiem”. W zależności od rodzaju palenisk, z otwartą lub zamkniętą komorą spalania, projektowanie powinno być oparte o metody obliczeń zawarte w normach przedmiotowych: PN-EN 15287-1+A1:2010 „Kominy. Projektowanie, instalowanie, przekazanie do eksploatacji. Część 1: Kominy przeznaczone do urządzeń grzewczych z otwartą komorą spalania” oraz PN-EN 15287-2:2008 „Kominy. Projektowanie, instalowanie, przekazanie do eksploatacji. Część 2: Kominy przeznaczone do urządzeń grzewczych z zamkniętą ko-

morą spalania”. Przy doborze średnic komina można wykorzystywać również diagramy, dzięki którym w sposób prosty, a równocześnie z dużą dokładnością można dobrać odpowiednią średnicę komina zależnie od temperatury spalin i mocy cieplnej urządzenia wyrażonej w [kW] dla odpowiedniej wysokości komina. Na rys. 2 i 3 przedstawiono przykładowe diagramy doboru średnic komina dla systemów kominowych pracujących w podciśnieniu i nadciśnieniu. Stosowane są również komputerowe programy obliczeniowe, dzięki którym można w sposób prosty i szybki dobrać odpowiednią średnicę i rodzaj systemu kominowego. Takie programy komputerowe posiadają i stosują wszyscy producenci systemów kominowych zarówno metalowych, jak i ceramicznych. Jest to duże ułatwienie, gdyż każdy może się zwrócić do producenta kominów, podając rodzaj stosowanego paliwa, moc cieplną urządzenia, temperaturę wylotową spalin i zakładaną wysokość komina, co pozwoli na optymalny dobór średnicy komina i rodzaju materiału konstrukcyjnego.

miesięcznik informacyjno-techniczny

Ważnym zagadnieniem przy dobrze jest także posiadanie istotnych informacji, czy system kominowy pracuje w warunkach mokrych czy suchych i czy jest on odporny na pożar sadzy w kominie oraz jakie ma hydrauliczne opory przepływu. Wszystkie produkowane systemy kominowe, zgodnie z obowiązującymi w Unii Europejskiej przepisami, powinny posiadać oznakowanie CE. Nakłada to na producentów wymóg przedstawiania Deklaracji Właściwości Użytkowych, w której zawarte są podstawowe parametry i sposób oznakowania każdego elementu komina lub systemu kominowego.

Oznakowanie Prawidłowy sposób oznakowania przedstawiono poniżej: l dla kominów metalowych: PN-EN 1856-1 T450 N1 W Vm L50xxx G100, gdzie: PN-EN 18546-1 - numer normy zharmonizowanej; T 450 - klasa temperaturowa dla temperatury pracy komina 450°C; N1 - klasa ciśnieniowa; W - klasa odporności na kondensat, W - mokre lub D - suche; Vm - odporność na korozję; L - symbol stali według normy; G - odległość od materiałów palnych. l dla kominów ceramicznych: PN-EN 13063-3 T600 N1 WB 2 G50, gdzie: PN-EN 13063-3- numer normy zharmonizowanej; T 600 - klasa temperaturowa dla temperatury pracy komina 600°C; N1 - klasa ciśnieniowa; WB - przepuszczalność pary wodnej; G - odległość od materiałów palnych. Dodatkowo każdy producent systemu kominowego powinien podać swój znak firmowy lub logo. Pozostałe informacje techniczne, takie jak współczynniki oporu przepływu, wytrzymałość mechaniczną, odporność na dyfuzję pary wodnej, odporność na zamarzanie i odmarzanie oraz wiele in-

10 (206), październik 2015

nych można zaleźć w Deklaracjach Właściwościach Użytkowych każdego producenta systemów kominowych. Na rys. 4 przedstawiono przykład rozwiązania konstrukcyjnego nowoczesnego systemu kominowego.

Materiały konstrukcyjne Ważnym elementem doboru systemów kominowych, na etapie projektowania, jest odpowiedni dobór materiałów konstrukcyjnych. Dla kominów niskotemperaturowych i kominów przeznaczonych szczególnie do grzewczych urządzeń kondensacyjnych powinno się dobierać kominy metalowe ze stali stopowych austenitycznych gat. 1.4404 lub stali 1.4301 (zgodnie z tabelą 4 normy PN-EN 1856-1), które są odporne na działanie kondensatów, a równocześnie charakteryzują się bardzo dobrymi współczynnikami wnikania ciepła. W tych przypadkach w metalowych kominach koncentrycznych następuje szybka wymiana ciepła pomiędzy spalinami a dostarczanym do komory spalania powietrzem. Dzięki temu uzyskujemy bardzo wysoką sprawność energetyczną urządzeń kondensacyjnych, która przekracza wartość 100%. Warto dodać, że produkowane są również izolowane kominy ze stali żaroodpornych, które mogą być stosowane do odprowadzania spalin z urządzeń opalanych drewnem i materiałami drewnopochodnymi. Zaletą wszystkich kominów metalowych jest prostota budowy, łatwość montażu i przewidywane długie okresy eksploatacji wymagane w budownictwie mieszkaniowym. Natomiast dla paliw stałych (paliwa na bazie węgla) zaleca się stosowanie kominów ceramicznych, które są bardziej wytrzymałe na wysoką temperaturę pracy powyżej 400°C oraz charakteryzują się odpornością chemiczną. Kominy ceramiczne nadają się szczególnie dla nowo budowanych mieszkań oraz domów jedno- i wielorodzinnych. Dużym problemem w krajowym budownictwie mieszkaniowym są remonty istniejących kominów, które w trakcie długoletniej eksploatacji mają wiele wad, w tym wady związane z utratą szczelności, spowodowanych pękaniem wewnętrznych struktur przewodu kominowego. Wówczas zaleca się w trakcie remontów kominów stosowanie metalowych wkładów kominowych, szczególnie w tych przewodach komi-

nowych, do których podłączone są gazowe urządzenia grzewcze. Istnieją tutaj dwie możliwości konstrukcyjne, przy remontach można stosować sztywne, metalowe wkłady kominowe lub elastyczne wkłady kominowe. Warunkiem jest jednak to, aby materiały tych wkładów kominowych posiadały oznakowanie CE i był wykonane z odpowiednich stali kwasoodpornych. Należy także zwrócić uwagę, aby prace przy remontach kominów wykonywały wyspecjalizowane firmy, gdyż prace te wymagają dużej dokładności wykonania, a po remontach kominy powinny wykazywać szczelność. Zbigniew A. Tałach, Stowarzyszenie „Kominy Polskie” Rys. 1. Obszar prawidłowego wymiarowania kominów. 1. Zbyt mała średnica komina - proces spalania zostaje zaburzony, następuje niepełne spalanie, rosną opory przepływu, powstaje nadciśnienie w przewodzie kominowym. 3. Prawidłowy dobór średnicy przewodu kominowego, poprawny proces spalania. 5. Komin przewymiarowany, proces spalania zaburzony, zbyt duży ciąg kominowy, wzrost straty wylotowej wyraźnej. Rys. 2. Diagram doboru średnic dla urządzeń z otwartą komorą spalania pracujących w podciśnieniu o temperaturze spalin od 120 do 140°C. Rys. 3. Diagram doboru średnic dla urządzeń z otwartą komora spalania pracujących w nadciśnieniu o temperaturze spalin od 80 do 100°C. Rys. 4. Ceramiczny system kominowy z dodatkowym przewodem wentylacyjnym. Literatura: 1. PN-EN 13384-1:2002+AC:2003 „Kominy. Metody obliczeń cieplnych i przepływowych. Część 1: Kominy z podłączonym jednym paleniskiem”. 2. PN-EN 15287-1+A1:2010 „Kominy. Projektowanie, instalowanie, przekazanie do eksploatacji. Część 1: Kominy przeznaczone do urządzeń grzewczych z otwartą komorą spalania”. 3. PN-EN 15287-2:2008 „Kominy. Projektowanie, instalowanie, przekazanie do eksploatacji. Część 2: Kominy przeznaczone do urządzeń grzewczych z zamkniętą komorą spalania”. 4. Materiały techniczne opracowane przez firmę Schiedel Sp. z o.o. 5. Informacje techniczne firmy KominFlex Sp. z o.o. 6. Informacje techniczne firmy Umet Sp. z o.o. www.instalator.pl

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 67

l DODATEK OGŁOSZENIOWY „MAGAZYNU INSTAL ATORA“

10.

201

miesięcznik informacyjno-techniczny 10 (206), październik 2015

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 06.10.2015 08:19 Strona 68

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 69

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

III

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 70

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 71

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 72

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 73

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

VII

MI pazdziernik.qxp__Layout 1 05.10.2015 20:01 Strona 74

miesięcznik informacyjno-techniczny

10 (206), październik 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

VIII

ŚĆ O W NO

Viega Megapress

3 kroki do szybszej instalacji ze stali grubościennej

viega.pl/Megapress

Megapress: szybkie i bezpieczne zaciskanie stali grubościennej System Megapress jest przeznaczony do instalacji grzewczych, chłodniczych i przemysłowych wykonanych z rur stalowych grubościennych spełniających wymogi norm PN-EN 10255 i PN-EN 10220. W zależności od średnicy nominalnej (½ do 2 cali), oszczędność czasu montażu może wynieść nawet do 60% w porównaniu z tradycyjnymi technikami łączenia jak spawanie, skręcanie lub połączenia rowkowe. Montaż jest tak samo łatwy jak w innych systemach zaprasowywanych Viega: wystarczy przyciąć rurę na pożądaną długość, osadzić złączkę i zacisnąć. Dodatkowo kształtki Megapress wyposażone są w opatentowany profil SC-Contur, zapewniający wymuszoną nieszczelność w stanie niezaprasowanym. Viega. Liczy się pomysł!

111228_MP_Sonderschaltung_210x297_PL.indd 1

19.03.15 10:21

LIDER PALNIKÓW NA PELLET

Poznań, 27-30 października 2015 Zapraszamy na nasze stoisko: Hala 7A st. 27

PRODUCENT: PELLAS X Sp. z o.o. Sp. k. 64-920 Piła, ul. Szybowników 39 tel.: +48 67 213 80 40 e-mail: info-pl@pellasx.eu www.PellasX.pl