Magazyn Instalatora 12/2016 by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

2 1 2 .

miesięcznik informacyjno-techniczny

nr 12 (220), grudzień 2016

016

ISSN 1505 - 8336

Na Święta - dużo radości!

l Ring „MI”: instalacje w łazience

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Instalacje w łazience to temat wielce inspirujący z punktu widzenia instalatora, inwestora, projektanta, architekta, producenta i firmy handlowej. Łazienka to miejsce, które poza swoją funkcjonalnością ma również cechować się komfortem i estetyką. Na problemy, z jakimi mogą zetknąć się architekci wnętrz, projektanci i wykonawcy instalacji, rozwiązaniem są... kreatywni producenci: „Poza klasycznym już brakiem właściwych spadków umożliwiających skuteczne odprowadzanie wody z powierzchni posadzki często pojawiają się problemy z nieprzyjemnymi zapachami wydostającymi się z instalacji. (...) Na szczęście dla użytkowników powszechność tego problemu skłoniła producentów do opracowania awaryjnych rozwiązań tego problemu w postaci np. tzw. syfonów suchych, które można zamontować w narażonym na wysychanie wpuście. (...) stanowi także skuteczne rozwiązanie problemu wybijającej z wpustów piany”. Inny przykład? Proszę bardzo: „W rozwiązaniach standardowych podstawą systemu jest stelaż instalacyjny, do którego dokłada się konstrukcję ściany. Natomiast podstawą zaproponowanego przez (...) jest uniwersalny profil montażowy, który łączony jest za pomocą prostych w montażu elementów i tworzy wytrzymałą konstrukcję całej ścianki instalacyjnej. W tak powstałą konstrukcję wmontowywane są spłuczki podtynkowe i elementy mocujące inne przybory sanitarne”. Problem z odprowadzaniem ścieków można rozwiązać np. w taki sposób: „W zastosowaniach domowych bardzo ciekawym rozwiązaniem są ceramiki WC z wbudowanym pomporozdrabniaczem. (...) W niektórych modelach istnieje możliwość podłączenia dodatkowej umywalki”. Autor artykułu pt. „Zanieczyszczone powietrze” (s. 64-65) pisze: „ponieważ praktycznie każdy pył stanowi zagrożenie dla człowieka, to trzeba w miarę możliwości stosować środki ograniczające ich negatywne działanie na organizm”. Jak powinien być „skonstruowany” skuteczny system wentylacji? O tym w artykule. Głowice termostatyczne to elementy decydujące o komforcie w pomieszczeniu. W jaki sposób działają? Jak są zbudowane? Czym się różnią? Zapraszam do artykułu pt. „Czujne czujniki” (s. 42-43). Jak co roku w grudniowym wydaniu, na zwycięzców konkursów (s. 18-19 i 35) czekają cenne nagrody ufundowane przez sponsorów. Prosimy nie zwlekać z przesyłaniem odpowiedzi... Na koniec - nasz początek... Boże Narodzenie, a więc i dobre, i tylko dobre, myśli kierowane do wszystkich, z którymi się spotykamy. Dużo życzliwości i szacunku - może czas, by Polak Polakowi stał się bratem, nie wilkiem? Życzę dużo rodzinnego ciepła - niech nigdy nie stygnie. Nie dajmy się w 2017 roku! Sławomir Bibulski

Na okładce: © Vera Kuttelvaserova Stuchelova/123RF.com

Ring „MI”: instalacje w łazience s. 6-17

l Świąteczna krzyżówka „Magazynu Instalatora” s. 18 l Nieskuteczny filtr (Uwaga! Jesteś w ukrytej kamerze...) s. 20 l Zbiornik z potencjałem (Wykorzystanie wody deszczowej) s. 22 l Miejska retencja (Jak miasta radzą sobie z wodami opadowymi?) s. 24 l Wyciek pod kontrolą (Ograniczenia strat wody w sieciach wewnętrznych) s. 26 l Zaprawa w kominie (Ogniotrwała chemia budowlana) s. 28 l HERZ-Klub Dobrego Fachowca+ (strona sponsorowana HERZ) s. 30 l Pompowanie skroplin (strona sponsorowana SFA) s. 31 l Pod choinkę - pierścienie (strona sponsorowana KAN) s. 32 l Wewnętrzne zbiorniki „szyte na miarę” (strona sponsorowana AMARGO) s. 33

Głowica przy grzejniku s. 42

l Termostaty i regulatory pokojowe (Sterowanie instalacją c.o.) s. 34 l Czynnik w zładzie (Jakość wody w instalacji grzewczej) s. 36 l Złączka jak obrączka (Tworzywa sztuczne w instalacjach) s. 40 l Czujne czujniki (Głowice termostatyczne - budowa i rodzaje) s. 42 l Górne źródło w instalacji z pompą ciepła s. 44 l Konstrukcja połączenia (Lutowanie - dobór lutu i topnika) s. 46 l Przenośne ciepło (Promienniki tarasowe) s. 48 l Rury w korzeniach (Odpowiedzialność za instalacje) s. 50 l Elektryka dla nieelektryków s. 53 l Rynek instalacyjno-grzewczy w III kwartale 2016 r. s. 56 l Odpowiedzialność za zdrowie (BHP w firmie) s. 58

Dobór wentylatorów s. 60

ISSN 1505 - 8336

l Wyciąg pod kontrolą s. 60 l Co tam Panie w „polityce”? s. 62 l Zanieczyszczone powietrze s. 64 l Zysk przy kominku s. 66 l Nowości w „MI” s. 68

1 2.

6 20 1

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W styczniu na ringu: urządzenia grzewcze na paliwa stałe...

Dziś na ringu „MI”: instalacje w łazience rura, złączka, miedź, c.w.u., legionella

Europejski Instytut Miedzi Rury i złączki miedziane doskonale nadają się do wykonania instalacji zimnej i ciepłej wody użytkowej. Są one ważnym ogniwem skutecznego zapobiegania powstawaniu bakterii legionella w instalacjach wodnych. Popularność miedzi jako materiału instalacyjnego opiera się na wyjątkowej kombinacji jej właściwości. Miedź jest trwała, niezawodna, a także odporna na wysoką temperaturę oraz korozję. Powszechnie stosowane przez instalatorów rury miedziane są produktami najwyższej jakości, wytwarzanymi w standardowych wymiarach według powszechnie obowiązujących norm europejskich. Doskonała odporność na korozję i niepogarszające się z upływem czasu (brak oznak starzenia) własności mechaniczne powodują, że miedź to właściwy wybór.

Oznaczenia rur miedzianych Do wykonywania instalacji wody pitnej i ciepłej wody użytkowej (c.w.u.) stosuje się rury miedziane instalacyjne wyprodukowane zgodnie z normą PN-EN 1057. Określa ona wymagania, jakie musi spełniać rura. Należą do nich:

l skład chemiczny, l własności mechaniczne, l wymiary i tolerancje, l jakość i czystość

powierzchni. Oprócz tego miedziana rura instalacyjna powinna być trwale oznaczona napisem umieszczonym wzdłuż rury, zawierającym następujące informacje: l numer normy, l gatunek miedzi, l wymiary, twardość, l nazwę producenta, l kraj pochodzenia, l znak CE, l numer aprobaty technicznej, l datę produkcji.

Miedź w instalacjach wody pitnej i c.w.u. - zasady Rury i złączki miedziane mają szerokie zastosowanie w instalacjach wody pitnej i c.w.u budynków mieszkalnych. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi istnieją trzy kryteria, które powinna spełniać woda płynąca przez takie instalacje: l pH większe niż 7, l zawartość jonów azotanowych poniżej 30 mg/l, l stosunek zasadowości ogólnej do jonów siarczanowych powyżej 2. Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się ze spełnieniem pewnych warunków i zasad projektowych: l należy ograniczyć prędkość przepływu wody do 1 m/s w poziomach i 2 m/s w podłączeniach punktów czerpalnych - większa prędkość powoduje w miedzi korozję erozyjną; l przy prowadzeniu odcinków instalacji należy stosować łuki, a nie kolanka - pośrednio warunek ten wynika z prędkości przepływu. Drobinki zawarte w wodzie zarysowują kolanka, zdzierając ochronną warstwę tlenkową. W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tej warstwy obowiązkowo należy na wejściu instalacji wodnej (za wodomierzem) instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

l minimalna grubość ścianki rury mie-

dzianej nie może być mniejsza niż 1 mm (nie dotyczy rur kompozytowych); l stosowanie tylko lutowania miękkiego. W przypadku rur o średnicy powyżej 28 mm dopuszczone jest lutowanie twarde, aczkolwiek - jeżeli jest to tylko możliwe - należy stosować lutowanie miękkie. Alternatywną metodą łączenia jest stosowanie złączek zaprasowywanych; l woda do picia z instalacji miedzianych nie powinna zawierać więcej niż 2 mg Cu2+/l; l przy łączeniu instalacji zimnej i ciepłej wody użytkowej wykonanej rurami miedzianymi z rurami ze stali ocynkowanej należy pamiętać, aby rury stalowe stosować tylko przed rurami miedzianymi, patrząc w kierunku przepływu wody (reguła przepływu).

Wymiary rur miedzianych Zgodnie z wytycznymi stosowania i projektowania dla instalacji zimnej i ciepłej wody użytkowej zaleca się stosowanie rur o wymiarach przedstawionych w tabeli. Do wykonywania tego typu instalacji stosuje się również kompozytowe rury cienkościenne o cienkim rdzeniu z miedzi, na którym trwale zespolona jest osłona z tworzywa sztucznego typu PE-RT. Są one o około 50% lżejsze i o 40% tańsze od klasycznych rur miedzianych używanych w instalacjach zimnej i ciepłej wody użytkowej. Obecne na rynku polskim rury o wymiarach: 14 x 2 mm (grubość ścianki rury miedzianej 0,3 mm), 16 x 2 mm i 18 x 2 mm (grubość ścianki rury miedzianej 0,35 mm), 20 x

2 mm i 26 x 3 mm (grubość ścianki rury miedzianej 0,5 mm) posiadają deklaracje zgodności z aprobatą i atest higieniczny. Do łączenia elementów instala-

cji wykonanych z tego typu rur wykorzystujemy systemowe złączki zaprasowywane TH, także powszechnie stosowane w systemach tworzyw sztucznych.

Instalacje wodne a aspekty zdrowotne Instalacje wodne mogą być miejscem namnażania się drobnoustrojów chorobotwórczych. Szczególną uwagę w ostatnich latach poświęca się zagrożeniu związanemu z eksploatacją instalacji ciepłej wody, w których istnieją warunki sprzyjające rozwojowi bakterii z Pytanie do... W jaki sposób powinna być prawidłowo oznaczona rura miedziana? rodzaju legionella. Bakterie te występują powszechnie w środowisku naturalnym. Wywołują chorobę zwaną legionelozą, objawiającą się zapaleniem płuc (tzw. choroba legionistów) lub zachorowaniem podobnym do grypy (tzw. gorączka Pontiac). Zachorowanie może nastąpić wtedy, gdy do układu

oddechowego człowieka przedostanie się aerozol wodno-powietrzny skażony bakteriami legionella. Namnażaniu się drobnoustrojów w instalacjach sprzyja temperatura wody w zakresie od 25 do 46°C, długi czas stagnacji wody oraz obecność biofilmu i osadów na powierzchniach kontaktujących się z wodą. Ze względu na inhalacyjny (wziewny) charakter zakażeń niebezpieczne może być korzystanie z urządzeń wytwarzających aerozol wodnopowietrzny, takich jak m.in. natryski i wanny perełkowe. Bakterie te mogą namnażać się również w instalacji zimnej wody wodociągowej, jeśli temperatura wody będzie wyższa niż 25°C. Skuteczne zapobieganie powstawaniu bakterii legionella w instalacjach wodnych powinno być ważnym elementem uwzględnianym zarówno w fazie projektowania instalacji, jak i w trakcie ich eksploatacji przez użytkownika. Zalecenia projektowe obejmują: l ochronę instalacji z wodą zimną przed przegrzaniem (zalecana temperatura wody poniżej 25°C) poprzez stosowanie izolacji na rurach; l zapewnienie odpowiedniej temperatury ciepłej wody użytkowej płynącej w instalacjach (temperatura zalecana wynosi powyżej 60°C, temperatura minimalna to 50°C); l stosowanie podgrzewania wspomagającego, w którym maksymalny spadek temperatury wynosić będzie 5 K; l stosowanie systemu cyrkulacji urządzeń (woda może być w stanie spoczynku najwyżej 8 godzin). Zalecenia dla użytkowników to przede wszystkim utrzymywanie krótkich czasów stagnacji wody, zapewnienie bezpiecznej temperatury oraz codziennej dezynfekcji termicznej. Kazimierz Zakrzewski

3 .

Zbliża się koniec 2016 roku. Tych z Państwa, którzy jeszcze tego nie zrobili, prosimy o odnowienie „Prenumeraty - Gwarantowanej dostawy Magazynu Instalatora na 2017 rok”. 5-

ISS

d 11

nakła

833

d 11

150

015

c 201

rze

kła

1),

3 (21

miesię

cznik

inform

acyjno

11. 2015

-techn

iczny

czn

hni

tec

nr 11

no-

cyj

rma

(207),

listopa

d 2015

info

czn

się

mie

ISSN

1505

- 8336

Szczegóły na www.instalator.pl w zakładce „Prenumerata”.

: iekó MI” śc g „ zanie Rin ad ka iki nn ła auli e mie ciep hydr zow a nie Wy sk G odzy ytko za g ad aże ch p c cz ow cja Ko łą y G Przy ójcz ówn tala ie r s b G Za ne in raw G Cen dź w w p G Mie ny G Zmia

G prow d o

www.instalator.pl

G Ri

ng „M I”: og płaszc rzewa zyzno nie we lka z za

G Wa

ustaw

dym a G Fo to „antysmog ieniem G Aw woltaika owa” G Po arie wo G Łą wietrze domierz y G Ko czenie rui rury G Po miny pr r mpa

zy uszc belce zeln iona

Bądź pewien, że co miesiąc listonosz dostarczy „Magazyn Instalatora”! 7

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Ring „Magazynu Instalatora”: instalacje w łazience stelaż, podtynkowy, GIS, zabudowa, łazienka

Geberit Stelaże podtynkowe z wbudowanymi spłuczkami na stałe wrosły w krajobraz polskich łazienek. Na rynku dostępna jest ogromna ilość modeli oferowanych przez różnych producentów. Różne ceny, rozmaite modele przycisków, ale też różny poziom jakościowy, różne okresy gwarancji, różny poziom serwisu i dostępności części zamiennych. Wśród tej ogromnej oferty numerem 1 od lat są systemy firmy Geberit. Stelaże i spłuczki podtynkowe Geberit charakteryzują się nie tylko najwyższą jakością i niezawodnością. Do dyspozycji klienta jest również szeroki asortyment nowoczesnych przycisków, począwszy od prostych przycisków mechanicznych po eleganckie urządzenia do bezdotykowego uruchamiania spłukiwania. Całość dopełnia 10-letnia gwarancja na wszystkie części spłuczki (łącznie z zaworami i uszczelkami) i 25-letnia gwarancja dostępności części zamiennych. Taki zestaw gwarancji oferuje tylko Geberit. W celu ułatwienia pracy instalatora niektóre firmy oferują również dodatkowe elementy w postaci profili i szyn montażowych, które umożliwiają szybszy i dokładniejszy montaż stelaży w zabudowie szeregowej.

ki podtynkowe i elementy mocujące inne przybory sanitarne. Szczególną zaletą dla inwestorów jest możliwość wykonania w warsztacie kompletnych konstrukcji ścian wraz z elementami instalacji wodociągowej i

System Geberit GIS

kanalizacyjnej. Ścianki takie mogą być transportowane na plac budowy i na miejscu natychmiast montowane. Zaleta ta ujawnia się szczególnie w przypadku łazienek remontowanych lub w trakcie wykonywania kilku takich samych ścianek w bloku albo w powtarzalnych łazienkach domowych. Cały system składa się z kilku podstawowych elementów (profil mon-

Firma Geberit, wychodząc naprzeciw potrzebom swoich klientów, opatentowała system, który zmienia filozofię łazienkowych ścianek instalacyjnych. W rozwiązaniach standardowych podstawą systemu jest stelaż instalacyjny, do którego dokłada się konstrukcję ściany. Natomiast podstawą zaproponowanego przez firmę Geberit systemu Geberit GIS jest uniwersalny profil montażowy, który łączony jest za pomocą prostych w montażu elementów i tworzy wytrzymałą konstrukcję całej ścianki instalacyjnej. W tak powstałą konstrukcję wmontowywane są spłucz-

Pytanie do... Czy istnieje możliwość wykonania w warsztacie kompletnych konstrukcji ścian GIS wraz z elementami instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej i przetransportowania ich na teren budowy?

tażowy, łączniki, elementy instalacyjne do umywalki, wc i bidetu), uzupełnionych o szereg elementów specjalistycznych, jak np. wzmocnienia. Specjalny kształtownik opracowany w laboratoriach Geberit gwarantuje stabilność całej ścianki.

Części systemu Cztery podstawowe części systemu - profil montażowy, łącznik profili, łącznik i kątownik montażowy pozwalają na szybkie wykonanie solidnej konstrukcji kompletnej ścianki instalacyjnej. l Profil montażowy Charakterystyczny kształt opatentowanego przez Geberit stalowego profilu umożliwia proste wykonanie stabilnej konstrukcji i łatwy montaż urządzeń. Profil jest dostępny w odcinkach o długości 5 m. l Łącznik profili Obok profilu montażowego to podstawowa część systemu Geberit GIS. Służy do prostopadłego łączenia profili. Za pomocą łączników i profili wykonujemy konstrukcję ścianki. Montaż odbywa się bez użycia narzędzi. l Łącznik Łączenie profili równoległych wykonuje się za pomocą tego elementu. Długość łącznika jest regulowana w zakresie 9-14 cm. l Kątownik montażowy Służy do mocowania konstrukcji ścianki do ścian, podłogi, sufitu. Prosty sposób mocowania pozwala na szybkie przymocowanie do profilu. Równie łatwo w konstrukcji ścianki można zamontować elementy montażowe do przyborów sanitarnych. l Elementy montażowe do WC Dostępne są elementy montażowe ze spłuczkami Sigma 12 lub Omega 12 cm, które mogą być zamontowane w ściankach o wysokości minimalnej 114, 86 lub 100 cm, w zależności od wybranego rozwiązania. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

ementu montażowego jest załączona instrukcja montażu, która krok po kroku, w sposób obrazkowy, opisuje kolejne etapy montażu i specyficzne zasady mocowania.

Koszty

Element montażowy do umywalki Prosta konstrukcja, łatwy montaż, uniwersalne zastosowanie, przyłącza wody w komplecie. Dostępny jest też wariant z syfonem podtynkowym. l Element montażowy do bidetu Uniwersalna konstrukcja umożliwiająca montaż praktycznie każdego bidetu. l Element montażowy do pisuaru Uniwersalna konstrukcja umożliwia montaż pisuaru z zaworem spłukującym Geberit. Fabrycznie zamontowana jest skrzynka montażowa zaworu. Dostępne są również inne modele. W systemie Geberit GIS ścianka instalacyjna jest wykończona systemowymi płytami gipsowo-kartonowymi o grubości 18 mm i wymiarach dostosowanych do zasad montażu konstrukcji. Dzięki temu konstrukcja może być pokryta tylko jedną warstwa płyt. Płyty są dostępne w wersji pełnej oraz z fabrycznie wykonanymi otworami dopasowanymi do spłuczek.

- do zamocowanego profilu pionowego dostawiamy element montażowy do WC; - dostawiamy drugi profil pionowy; - element montażowy przesuwamy w profilach do właściwej pozycji, kluczem imbusowym (dostarczonym z częściami systemowymi) blokujemy 4 śruby (ćwierć obrotu), dokręcamy 4 nakrętki i… gotowe.

Łatwe wymiarowanie Dzięki uproszczonej metodzie wymiarowania - długości poszczególnych profili mogą być prosto obliczone przez każdego. Wystarczy ołówek i kartka papieru. A do bardziej skomplikowanych układów pomocny jest specjalny program obliczeniowy, który określa dokładne długości poszczególnych profili i generuje kompletne zestawienie materiałowe.

Łatwy montaż Łączenie profili nie wymaga żadnych narzędzi. Montaż elementu montażowego do WC jest równie prosty: www.instalator.pl

Proste zasady montażu Przestrzeganie kilku podstawowych zasad pozwala na wykonanie i montaż bezpiecznej, solidnej ścianki instalacyjnej. Do każdego el-

Podczas prezentacji systemu GIS często pada pytanie: „No pięknie, ale ile to kosztuje?”. I zawsze słuchacze są zaskoczeni odpowiedzią. Otóż materiał dla ścianki wykonanej w systemie Geberit GIS jest tańszy niż materiał dla ścianki wykonanej z użyciem standardowych stelaży! Dzieje się tak, ponieważ system GIS nie jest dodatkiem do klasycznych stelaży, a kompletnym systemem z własnymi, systemowymi rozwiązaniami konstrukcji wsporczych dla przyborów sanitarnych: Argumenty przemawiające za wyborem systemu Geberit GIS: - idealne dopasowanie do warunków w łazience dzięki nieograniczonym możliwościom konstrukcji ściany; - błyskawiczny montaż dzięki możliwościom sprefabrykowania całej ścianki łącznie z instalacją wodno-kanalizacyjną, ograniczający do niezbędnego minimum uciążliwość dla klienta podczas remontu łazienki; - solidna konstrukcja wzbudzająca zaufanie klienta i zapewniająca nieporównywalną stabilność ścianki; - wyjątkowa uniwersalność; - GIS, która powoduje, że jest idealnym rozwiązaniem dla nietypowych sytuacji (np. wolnostojąca ścianka typu „wyspa”, duża podwójna umywalka); - ograniczenie kosztów zapewnione dzięki kompletności oferty powodującej, że ścianka GIS nie jest droższa niż analogiczna ścianka wykonana w klasycznej technologii; - 10 lat gwarancji na wszystkie elementy spłuczki (łącznie z zaworami i uszczelkami) i 25 lat gwarancji dostępności części zamiennych. To podstawowe argumenty przemawiające za wyborem systemu Geberit GIS. Z doświadczenia firmy wynika, że instalatorzy, którzy zaczną pracę z systemem GIS, w znakomitej większości nie chcą wracać do klasycznej technologii. Adam Pillich

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Ring „Magazynu Instalatora”: instalacje w łazience odwodnienie liniowe, punktowe, łazienka, wpust

KESSEL Do bezpiecznego użytkowania pomieszczeń narażonych na działanie wilgoci lub czasowe zalewanie, takich jak łazienki, niezbędna jest właściwa instalacja zapewniająca skuteczne odprowadzanie wody z powierzchni podłogi. Jej kluczowy element stanowią właściwie dobrane i odpowiednio zabudowane wpusty ściekowe. Obecnie oferta wpustów ściekowych jest bardzo szeroka. Wodę do kanalizacji można odprowadzać przez odpływy liniowe, punktowe lub ścienne. Wszystkie składają się z korpusu wpustu, który wbudowuje się w posadzkę lub ścianę, oraz rusztu. Każdy jednak powinien charakteryzować się funkcjonalnością spełniającą najlepiej potrzeby wynikające z lokalizacji rozwiązania, przemyślaną techniką oraz elastyczną zabudową.

Fot. 1. Odpływ ścienny KESSEL Scada.

Najlepsze rozwiązanie Poza walorami estetycznymi przy wyborze rozwiązania do łazienki kluczowym kryterium, na które powinno się zwrócić uwagę, jest funkcjonalność oraz możliwość wygodnego użytkowania i eksploatacji wpustu. Najistotniejsze kwestie stanowią tu szczelność oferowanego odpływu oraz możliwość czyszczenia syfonu. Należy zawsze wybierać rozwiązania umożliwiające łatwy dostęp do wnętrza wpustu i syfonu. Przeoczenie tych cech podczas wyboru rozwiązania może skutkować późniejszą, bardzo kłopotliwą i kosz-

towną wymianą całego odwodnienia z powodu trwałego zapchania syfonu lub nieszczelności produktu. Połączenie odpływu z konstrukcją podłogi musi być wykonane w sposób szczelny i stabilny. Niedopuszczalne jest osiadanie wpustu ani przesiąkanie wody wokół wpustu w głąb posadzki. Dlatego warto zwrócić uwagę na obecność kołnierza umożliwiającego wykonanie szczelnej hydroizolacji (powinien mieć min. 30 mm szerokości) oraz przepustowość wpustu. Parametr ten powinien być wyższy od wydajności zastosowanej wylewki prysznicowej (zwykle w granicach 0,15-0,35 l/s). Minimalna wymagana normą wydajność wpustów powinna wynosić przy średnicy odpływu 32 mm - 0,4 l/s, przy odpływie 40 mm - 0,6 l/s, a przy większych średnicach - 0,8 l/s. Zagadnienie odwadniania często dotyczy także złożonych problemów w infrastrukturze obiektu. Chociażby tam, gdzie pomieszczenia położone są poniżej poziomu zalewania i konieczne jest stosowanie ochrony przeciwzalewowej, lub gdy kolektor kanalizacyjny jest zlokalizowany wyżej niż instalacja w budynku. W takich sytuacjach należy przykładać szczególną uwagę do wyboru najbardziej funkcjonalnego Pytanie do... Wszystkie tworzone przez KESSEL rozwiązania charakteryzuje bezpieczeństwo i łatwość obsługi, począwszy od montażu, po codzienne użytkowanie i utrzymanie wpustu w czystości. A jak Państwo uwzględniacie te aspekty w swoich rozwiązaniach?

oraz najbezpieczniejszego rozwiązania, które w przyszłości nie będzie spędzało nam snu z powiek niewłaściwym działaniem czy awaryjnością.

Cofka lub zalanie Łazienki położone poniżej poziomu zalewania wymagają specjalnego zabezpieczenia przed cofką ścieków w kanalizacji. Najlepsze rozwiązanie tego problemu stanowią zamontowane w odpowiednim miejscu zawory zwrotne lub przepompownie ścieków. Jednak przy adaptacji istniejących już pomieszczeń na łazienkę ingerencja w istniejący system kanalizacyjny może być kłopotliwa. W takich przypadkach najprostszym rozwiązaniem zwykle okazuje się wpust kanalizacyjny z zaworem zwrotnym (jak KESSEL Drehfix czy KESSEL Universale), który poza odprowadzaniem wody z

Fot. 2. Zabezpieczenie pomieszczenia przed cofką za pomocą wpustów kanalizacyjnych z zaworem zwrotnym KESSEL Universale. posadzki skutecznie zatrzymuje cofające się podczas przepływu zwrotnego ścieki. Do takiego urządzenia można podpiąć także odpływy z innych przyborów sanitarnych, jak umywalka czy prysznic, kompleksowo chroniąc pomieszczenie przed zalaniem.

Brak swobodnego spadku W miejscach, w których podposadzkowa instalacja kanalizacyjna położona jest poniżej kolektora, trzeba www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wspomóc się przepompownią. Najczęściej wystarcza tu niewielkie, kompaktowe urządzenie, które spełnia wiele funkcji przy minimalnych wymaganiach przestrzennych. W takich przypadkach doskonale sprawdzi się urządzenie KESSEL Aqualift F Compact. Przejmuje ono bowiem funkcję kompleksowego odwadniania piwnicy i tłoczy ścieki czarne oraz szare w sposób niezawodny i automatyczny ponad poziom zalewania do wyżej położonej kanalizacji. Wariant do zabudowy w podłodze dodatkowo pełni funkcję wpustu (co może uratować pomieszczenie również w przypadku pęknięcia rury lub zalania), a pokrywa do wklejenia płytki umożliwia uzyskanie estetycznego wyglądu łazienki.

Zabudowa

12 (220), grudzień 2016

Jeśli podejście kanalizacyjne znajduje się pod posadzką, w warstwie gruntu, istnieje ryzyko podsiąku kapilarnego pomiędzy konstrukcją posadzki a korpusem wpustu. Zjawisku temu można łatwo zapobiec, przerywając drogę wodzie przy zastosowaniu hydroizolacji połączonej trwale z korpusem wpustu.

Uwaga na błędy!

więc obecnie redukowane nawet do 20 mm, czego skutkiem są wysychające w ekspresowym tempie syfony. Na szczęście dla użytkowników powszechność tego problemu skłoniła producentów do opracowania awaryjnych rozwiązań tego problemu w postaci np. tzw. syfonów suchych (np. KESSEL Multistop), które można zamontować w narażonym na wysychanie wpuście. KESSEL Multistop stanowi także skuteczne rozwiązanie problemu wybijającej z wpustów piany. Zjawisko to jest najczęściej skutkiem niewłaściwego rozmieszczenia i doboru rozmiarów podejść do przyborów sanitarnych. Może się to zdarzyć np. w przypadku podłączonej zbyt blisko wpustu pralki lub wanny.

Podsumowanie

Wpusty podłogowe należy zabudowywać w sposób wodoszczelny. W przypadku zastosowania fug cementowych przepuszczających wodę należy stosować wpusty z dodatkowymi otworami do odprowadzania wody przesiąkającej. Wilgoć dość łatwo wnika bowiem przez fugi pod powierzchnię kafelek, ale dużo wolniej z tej przestrzeni odparowuje. Stagnująca woda prowadzi do zawilgocenia posadzki i jej degradacji oraz rozwoju grzybów. Może

Do błędów najczęściej spotykanych przy projektowaniu i montażu wpustów należą niedopatrzenia powodujące późniejsze problemy z eksploatacją obiektu. Poza klasycznym już brakiem właściwych spadków umożliwiających skuteczne odprowadzanie wody z powierzchni posadzki często pojawiają się problemy z nieprzyjemnymi zapachami wydostającymi się z instalacji. Zwykle są one wprost związane z funkcjonowaniem syfonów kanaliza-

W firmie KESSEL już na etapie koncepcji produktu przykładamy szczególną wagę do potrzeb klienta, innowacyjności i niezawodności w zakresie odwadniania. Kompleksowe rozpoznanie problemów i potrzeb użytkowników umożliwia nam zaoferowanie najlepszych możliwych rozwiązań. Produkty KESSEL łączą w sobie wynikający ze zdobytego doświadczenia techniczny know-how

Fot. 3. Przykład zabudowy wpustu piwnicznego w betonie wodoszczelnym.

Fot. 4. KESSEL Multistop - zabezpieczenie przed wysychającymi syfonami, pianą i insektami.

Fot. 5. Przepompownia Aqualift F Compact do kompleksowego odwadniania piwnicy.

także z czasem doprowadzić do odbarwień warstwy wykończeniowej posadzki. Zastosowanie w takich przypadkach wpustu z otworami do wody przesiąkającej oraz spadków warstwy hydroizolacyjnej w kierunku wpustu pozwala odprowadzać do niego także wodę, która przedostała się już przez fugi, i ochronić posadzkę przed destrukcyjnym działaniem wilgoci. Woda może przedostawać się do pomieszczenia także z zewnątrz. Najczęściej wówczas, gdy wpusty zabudowywane są w posadzce na gruncie.

cyjnych. Na ich pracę decydujący wpływ ma prawidłowo zaprojektowana instalacja. Niewłaściwie dobrane średnice, zbyt długie odcinki podejść pomiędzy przyborami i pionami kanalizacyjnymi często skutecznie zakłócają prawidłową pracę syfonów. Sytuacji nie ułatwia fakt, że tendencja do zabudowywania w stropach jak najniższych wpustów sprawia, że oszczędności na wysokości poszukuje się obecnie również w wysokości zamknięć wodnych w syfonach. Wymagane normą PN-EN 1253 50 mm jest

z elegancją i wysoką jakością wykonania. Są to rozwiązania, w których nowoczesna forma wizualna i elegancja współgrają z techniką, co w połączeniu z szeroką gamą osprzętu i akcesoriów umożliwia dostosowanie do indywidualnych potrzeb oraz wymagań użytkowników. KESSEL to produkty, które pozwalają skutecznie rozwiązać każdy problem z odwadnianiem, często wyznaczając w tej dziedzinie nowe ścieżki.

www.instalator.pl

Anna Mikołajczak

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Ring „MI”: instalacje w łazience

ścieki, pomporozdrabniacze, kondensat, pompa

SFA SFA przedstawia urządzenia, które stanowią świetną alternatywę dla drogich i czasochłonnych remontów instalacji sanitarnych. Pompy i pomporozdrabniacze SFA służące odprowadzaniu wody brudnej i ścieków są zaprojektowane i wykonane z myślą o instalatorach ceniących sobie szybkość montażu i niezawodną pracę. Wykonywanie modernizacji i przebudowy istniejącej instalacji kanalizacyjnej często pochłania ogromne środki finansowe i czasowe. Stworzenie dodatkowego pomieszczenia sanitarnego w budynku mieszkalnym albo obiekcie komercyjnym to poważna inwestycja, która musi być wykonana dokładnie i z niezwykłą starannością. Aby zaoszczędzić czas i pieniądze, SFA proponuje inne rozwiązanie. Zastosowanie pomporozdrabniaczy i pomp sanitarnych, dzięki którym można zaadaptować każde pomieszczenie, od piwnicy aż po strych, na łazienkę, kuchnię, pralnię lub nawet restaurację czy kawiarnię, bez skomplikowanych i kosztownych prac remontowych, niezależnie od istniejących pionów kanalizacyjnych.

Czym jest pomporozdrabniacz? Pomporozdrabniacz jest urządzeniem elektrycznym zasilanym 230 V zaopatrzonym w pompę wraz z nożem tnącym służącym do rozdrabniania i przetłaczania ścieków fekalnych, paPytanie do... Jakie cechy powinien mieć profesjonalny pomporozdrabniacz? pieru toaletowego i odpadków organicznych. Wewnątrz znajduje się system elektroniczny sterujący pracą pompy oraz systemem załączania i wyłączania urządzenia. Urządzenie po rozdrobnieniu ścieków może przetłoczyć je zarówno w pionie, jak i poziomie.

Dlaczego SFA? To my ponad 55 lat temu wymyśliliśmy ideę pomporozdrabniaczy. Przez ten czas staliśmy się światowym liderem w branży i zaufały nam miliony klientów na całym świecie. Nasi naukowcy od lat prowadzą badania nad ciągłym ulepszaniem produktów i szukaniem nowych rozwiązań. Wszystkie nasze urządzenia i podzespoły pochodzą z certyfikowanych fabryk we Francji. Cały proces produkcji podlega rygorystycznym normom i testom. Poniżej przedstawię rodzaje urządzeń oferowanych przez SFA. Pomporozdrabniacze możemy podzielić w zależności od ich przeznaczenia na: l pomporozdrabniacze do ścieków fekalnych i szarych; l pompy do ścieków szarych. W pierwszym przypadku są to urządzenia zaopatrzone w pompę wraz z nożem tnącym. Głównym zadaniem jest rozdrobnienie ścieków i przetłoczenie ich do istniejących pionów kanalizacyjnych, szamba lub oczyszczalni ścieków. W drugim przypadku mówimy o urządzeniach stosowanych do przetłaczania ścieków z łazienki, kuchni lub innych miejsc bez ścieków fekalnych. Innym podziałem jest tutaj rodzaj obiektu, gdzie będzie zamontowane urządzenie: l Urządzenia do zastosowań domowych Jest to największa grupa urządzeń dostępnych na rynku. Charakteryzują się one zwartą budową i mocą silników do 400 W. Pozwalają one na rozdrobnienie ścieków i przetłoczenie ich na maksymalną wysokość 5 m i do 100 m w poziomie. W grupie tej wyróżniamy urządzenia przystawkowe - są to urządzenia, które montowane są bezpośrednio za kompaktem WC. Odpływ z miski ustępowej jest bezpośrednio wpięty do pomporozdrabniacza za pomocą gumowej manszety. W niektórych modelach istnieje możliwość podłączenia www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

jednocześnie kilku przyborów, takich jak WC, umywalka, wanna, prysznic, pralka. W zależności od ilości przyborów i parametrów tłoczenia istnieje możliwość doboru optymalnego rozwiązania dla przyszłego inwestora (modele Saniaccess 1,2,3, Sanibrouyer, Sanitop, Saniplus, Sanislim, Sanipack, Sanipro). Urządzenia przeznaczone są do współpracy z miskami WC montowanymi na stelażach. Są instalowane w pewnej odległości od stelaża WC i tu również mamy możliwość podłączenia dodatkowych przyborów. Oferujemy urządzenia kompletne, to znaczy stelaż z wbudowanym rozdrabniaczem, który umożliwia podłączenie dowolnej miski WC dostępnej na rynku (Saniwall, Sanipack). Pompy do ścieków szarych są urządzeniami przetłaczającymi ścieki z całej kuchni, łazienki, pralni bez WC. Zastosowanie tych urządzeń pozwala na dowolną aranżację tych pomieszczeń bez względu na położenie pionów kanalizacyjnych. Istnieje możliwość stworzenia wyspy kuchennej bez konieczności przeprowadzenia kosztownych prac adaptacyjnych (Sanivite, Sanidouche, Saniaccess 4). W zastosowaniach domowych bardzo ciekawym rozwiązaniem są ceramiki WC z wbudowanym pomporozdrabniaczem. W tej grupie asortymentowej oferujemy 5 modeli (3 modele kompaktów WC stojących i 2 modele ceramiki podwieszanej z własnym stelażem). Urządzenie to uruchamia się wbudowanym przyciskiem na ceramice i nie potrzebuje zbiornika na wodę, ponieważ podłącza się go elastycznym przewodem bezpośrednio do zasilania wody. W niektórych modelach istnieje możliwość podłączenia dodatkowej umywalki. Stosowane jest to wszędzie, gdzie jesteśmy ograniczeni przestrzenią (Sanicompact C43 ECO, Sanicompact Elite, Sanicompact PRO, Sanicompact Comfort, Sanicompact STAR). l Urządzenia do zastosowań komercyjnych Charakteryzują się mocą silników powyżej 400 W. Bardzo często zaopatrzone są w dwa silniki, wyposażone w specjalny system rozdrabniający do zastosowań komercyjnych, pozwalają na rozdrobnienie i przetłoczenie ścieków na wysokość do 11 m w pionie i 110 m w poziomie. Urządzenia te bardzo często zaopatrzone są w systemy alarmowe informujące użytkownika o aktualnej pracy urządzenia oraz ewentualnej awawww.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

rii. Zastosowanie w urządzeniach dwóch silników ma na celu zoptymalizowanie pracy urządzenia w zależności od ilości ścieków. W przypadku małego zrzutu ścieków załącza się silnik pierwszy, a wraz ze wzrostem ilości ścieków system

załączy drugi silnik. Dodatkowo system uruchamia silniki naprzemiennie, co wydłuża żywotność urządzenia. W przypadku awarii jednego z silników urządzenie dalej może pracować, ale oczywiście jego wydajność maleje. Obecnie dostępne są urządzenia w klasie ochro-

ny IP 68 z systemem sterowania montowanym na ścianie (Sanicubic 1 WP, Sanicubic 2 PRO, Sanicubic 2 CLASSIC). Nowością jest urządzenie Sanicubic 2XL - zaopatrzone w dwie pompy typu Vortex o wolnym przelocie 50 mm. Każda z pomp ma moc 2000 W. Urządzenia Sanicom 1 oraz Sanicom 2 przeznaczone są do przetłaczania ście-

ków szarych w obiektach komercyjnych typu bary, pralnie, hotele itp. W ofercie poza pomporozdrabniaczami posiadamy jeszcze urządzenia dedykowane branży techniki grzewczej, chłodniczej i klimatyzacyjnej. Urządzenia przeznaczone do przetłaczania kondensatu powstałego w wyniku pracy kotłów kondensacyjnych (Sanicondens Mini, Sanicondens Plus, Sanicondens PRO) oraz specjalna pompa zaopatrzona w neutralizator skroplin (Sanicondens Best). Nowością jest grawitacyjny neutralizator skroplin wraz ze złożem (Sanineutral). Urządzenie Sanicondens stosowane są również w przypadku konieczności odprowadzenia skroplin z dużych lad chłodniczych lub urządzeń klimatyzacyjnych. Najmniejsze pompki oferowane przez SFA to urządzenia przystosowane do odprowadzania skroplin z klimatyzatorów typu SPLIT: - Sanicondens MINI montowany wewnątrz klimatyzatora; - Sanicondens Deco do montażu pod klimatyzatorem.

Krótka instrukcja montażowa Montaż pomporozdrabniaczy nie przysparza problemów. W sposób szybki i prosty możemy podłączyć wszystkie przybory do urządzenia. Rzeczą najważniejszą jest, aby przewód tłoczny z urządzenia, którym będą tłoczone ścieki, był wykonany w technologii zgrzewanej lub klejonej. Ścieki podawane są pod ciśnieniem i zastosowanie rur na uszczelkach może spowodować przecieki. Dlatego zawsze pamiętajmy o tej zasadzie. Przewody tłoczne wykonywane są rurami cienkimi o średnicach 22, 25, 28 lub większych. Przy odległościach tłoczenia powyżej 10 m należy stopniowo zwiększać średnicę rur poziomych i zastosować zawory napowietrzająco-odpowietrzające.

Serwis dojezdny To, co nas wyróżnia i w przypadku tych urządzeń jest bardzo istotne, to sprawnie działający serwis. Na terenie kraju posiadamy ponad 55 punktów serwisowych, a ewentualne naprawy czy konserwacje wykonywane są w miejscu montażu urządzeń. Nie trzeba ich demontować i przesyłać do producenta. Serwis przyjedzie do klienta. Marcin Wojciechowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Dziś na ringu „Magazynu Instalatora”: instalacje w łazience ogrzewacz pojemnościowy, wężownica, c.w.u.

STIEBEL ELTRON Trzy typoszeregi PSH firmy STIEBEL ELTRON to nowe na rynku, ciśnieniowe ogrzewacze pojemnościowe do indywidualnego lub grupowego przygotowania ciepłej wody. Są przeznaczone dla gospodarstw domowych, również do budynków gospodarczych czy przemysłowych. Ciśnieniowe ogrzewacze pojemnościowe PSH zostały wyposażone w rurkowy, spiralny wymiennik ciepła, dzięki któremu mogą współpracować z szeroką gamą urządzeń grzewczych dostępnych na rynku, np. z kominkami, kotłami na paliwa stałe, kolektorami słonecznymi i innymi źródłami ciepła. STIEBEL ELTRON oferuje 3 typoszeregi: PSH 80-120 W–L/R w dwóch pojemnościach: 80 i 120 litrów oraz PSH 80-200 WE L/R i PSH 80-200 WE-H, w czterech pojemnościach: 80, 120, 150 i 200 litrów. Modele z oznaczeniem W i WE L/R są przystosowane do montażu w pionie, z wersjami lewostronnego „L” lub prawostronnego „R” podłączenia wymiennika ciepła i króćca cyrkulacji. Modele PSH WE-H są przygotowane do montażu w poziomie. Posiadają lewostronne podłączenie wymiennika ciepła, przyłącza dopływu wody zimnej i wyjścia wody ciepłej. Prosty montaż na ścianie jest gwarantowany przez uniwersalny uchwyt ścienny. Dolna pokrywa ułatwia obsługę serwisową bez konieczności odłączania przewodów elektrycznych. Urządzenia posiadają przewód elektryczny bez wtyczki o długości ok. 1 m. Przyłącza dopływu wody

zimnej i wyjścia wody ciepłej znajdują się w dolnej części. W modelach PSH…WE L\R i PSH…WE-H woda w zbiorniku jest ogrzewana za pomocą miedzianej Pytanie do... Czy Państwa firma posiada certyfikat Europejskiej Izby Producentów Emalii potwierdzający znakomitą jakość grzałki elektrycznej oraz poprzez wymiennik ciepła, jako drugie źródło ciepła. Na obudowie znajduje się wskaźnik temperatury wody w zasobniku oraz lampka sygnalizacyjna pracy. Za pomocą pokrętła można dokonać bezstopniowej nastawy temperatury w zakresie od 7°C do 75°C. Ogrzewanie elektryczne włącza się, gdy temperatura wody w zasobniku spadnie poniżej wartości zadanej. Temperatura 7°C jest wartością graniczną dla zabezpieczenia przeciw-

zamrożeniowego. Grzanie włączy się automatycznie, gdy temperatura wody w zbiorniku spadnie poniżej 7°C, a woda zostanie zagrzana do temperatury 20°C. Modele PSH…W–L/R to najprostszy typoszereg, nieposiadający grzałki, pokrętła regulacji temperatury oraz lampki pracy. Woda jest ogrzewana przez wymiennik ciepła. Urządzenia posiadają wskaźnik temperatury wody w zasobniku oraz czujnik temperatury wody z wyjściem do podłączenia do regulatora wytwornicy ciepła. Wszystkie ogrzewacze wyposażono w stalowy zbiornik pokryty dwustronnie emalią CoPro: syntetycznym szkliwem o specjalnym składzie CoPro. STIEBEL ELTRON jest pierwszą firmą w Europie, która została wyróżniona za znakomitą jakość produktów przez Europejską Izbę Producentów Emalii (European Enamel AuthorityEEA). Zbiorniki posiadają anodę magnezową, która zapewnia wyjątkowo długą żywotność zbiorników oraz spełniają rygorystyczne wymogi niemieckiej normy DIN 4753, określającej wielkość anody w zależności od powierzchni szkliwa. Zbiorniki wyposażono w świetną izolację z wysokiej jakości pianki poliuretanowej. Zewnętrzna obudowa każdego ogrzewacza jest wykonana z lakierowanej blachy stalowej, która posiada zwiększoną odporność na działanie światła, wilgoci i innych czynników środowiskowych. Estetyczny wygląd, świetna jakość i izolacja zbiorników, duży zakres dostępnych pojemności, 2 warianty montażu oraz możliwość współpracy z innymi źródłami ciepła to ciekawa i przystępna cenowo propozycja. Marek Bosiacki www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Ring „MI”: instalacje w łazience

pomporozdrabniacze, ścieki, woda brudna, łazienka

Wilo Wilo przedstawia najnowszą generację pomporozdrabniaczy przeznaczonych do zbierania oraz odprowadzania wody brudnej i ścieków, podzieloną na dwa typoszeregi względem aplikacji, w których mogą być one stosowane. Poprawny dobór modelu urządzenia do rodzaju przetłaczanego medium oraz ilości wymaganych przyłączy zapewni bezawaryjne funkcjonowanie i optymalny stosunek jakości do ceny. Komfort użytkowania pomporozdrabniczy Wilo jest możliwy do osiagnięcia dzięki: l hermetycznej budowie gwarantującej cichą pracę; l zintegrowanemu filtrowi z węglem aktywnym zabezpieczającym przed uwalnianiem się nieprzyjemnych zapachów; l estetycznemu wyglądowi, który zapewnia kompaktowa budowa tych urządzeń oraz 3 wersje wykonania, które pozwalają na montaż urządzenia bezpośrednio za toaletą bądź podtynkowo; zmniejszona pojemność zbiornika pozwala na wkomponowanie urządzenia w zabudowę łazienki oraz szybkie opróżnianie zbiornika bez konieczności stagnacji ścieków. Wilo-HiSewlift przeznaczone są do instalacji odprowadzania ścieków sanitarnych. Te kompaktowe agregaty wyposażone są w urządzenie do rozdrabniania większych frakcji. Dzięki temu zarówno instalacja, jak i agregaty są skutecznie chronione przed zapchaniem. Zgodnie z przepisami i obowiązującymi normami (PN-EN 12050-1) przy zastosowaniu urządzeń bez rozdrabniacza należy stosować rurę o minimalnej średnicy DN80 do odprowadzania ścieków sanitarnych Pytanie do... Jak długi jest okres bezpłatnej opieki serwisowej w domu klienta na urządzenia do przetłaczania wody brudnej i ścieków Wilo-HiDrainlift i Wilo-HiSewlift? www.instalator.pl

zawierających fekalia. Zastosowanie pomporozdrabniacza wyposażonego w „młynek” pozwala na zmniejszenie średnicy rurociągu do DN32! Drugim typoszeregiem nowych agregatów jest Wilo-HiDrainlift przeznaczony do odprowadzania wody z pryszniców, umywalek, pralek czy zmywarek. Wilo-HiDrainlift

3-24

3-35

3-37

Wilo-HiSewlift

3-15

3-35

3-I35

Funkcjonalność oraz zalety tego urządzenia są zbliżone do opisanego powyżej agregatu Wilo-HiSewlift, z tą jednak różnicą, iż urządzenie to nie jest wyposażone w „młynek”, ponieważ przeznaczone jest do przetłaczania wody zanieczyszczonej wolnej od fekaliów. Pomocna okaże się tabela, która przedstawia możliwe warianty zastosowań poszczególnych modeli agregatów sanitarnych Wilo. Poniżej opisane są warunki opieki serwisowej Wilo, bez dodatkowych kosztów przez 2 lata w domu klienta. l Jeśli pomporozdrabniacz Wilo popsuje się na gwarancji, nie ma potrzeby wzywania instalatora i przeprowa-

dzania brudnych prac mających na celu wymontowanie urządzenia oraz wysyłanie go przesyłką kurierską lub zawożenia bezpośrednio do serwisu. Tym wszystkim zajmie się serwis Wilo na miejscu, w domu klienta! l Jeśli urządzenie popsuje się w okresie gwarancji, wszelkie naprawy czy wymiana urządzenia na nowe odbędą się w Państwa domu bez dodatkowych kosztów. Pracownik autoryzowanego serwisu Wilo pojawi się w ciągu 48 godzin od wezwania za pośrednictwem formularza serwisowego dostępnego na stronie internetowej Wilo w zakładce Serwis; l Gdy urządzenie zapcha się czy popsuje z winy niewłaściwego użytkowania w okresie 2 lat od daty zakupu, raz w roku serwis Wilo wyczyści i naprawi urządzenie w domu klienta bezpłatnie. Zgłoszeń dokonuje się za pośrednictwem formularza serwisowego dostępnego na stronie internetowej Wilo, w zakładce Serwis; l Jeśli Klient zażyczy sobie przeglądu i konserwacji w okresie 2 lat od daty zakupu, raz w roku serwis Wilo dokona niezbędnych czynności w domu klienta bezpłatnie. Zgłoszenia przyjmowane są za pośrednictwem formularza serwisowego dostępnego na stronie internetowej Wilo (zakładka Serwis). Koszty dojazdu do domu klienta w ramach pakietu „darmowa 2-letnia opieka autoryzowanego serwisu w domu klienta” pokrywa Wilo Polska. Oferta ta jest skierowana jedynie do klientów indywidualnych na terenie Polski. Bartosz Tywonek

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Dziś na ringu „MI”: instalacje w łazience rura, złączka, syfon, odpływ, zabudowa podtynkowa

Viega Instalacje sanitarne w łazienkach są ważnymi elementami obiektów budowlanych. Zarówno instalacja wody użytkowej, jak i kanalizacyjna mają być praktycznie niezauważalne - powinny pracować cicho i bezproblemowo przez długi okres. Firma Viega proponuje szereg produktów umożliwiających wykonanie instalacji łazienkowych: od systemów zaprasowywanych do instalacji wody użytkowych, poprzez systemy zabudowy podtynkowych, kończąc na syfonach umywalkowych, wannowych i odpływach podłogowych punktowych i liniowych.

Instalacja wody użytkowej W przypadku instalacji wody użytkowej firma Viega oferuje różne materiały: systemy ze stali nierdzewnej (Sanpress Inox, Sanpress), system z miedzi (Profipress) oraz system z tworzywa sztucznego (Pexfit Pro). Wszystkie systemy gwarantują najwyższe bezpieczeństwo, spełniają odpowiednie normy krajowe i oferują jakość „made in Germany“, która nie uznaje najmniejszych kompromisów. Technologia zaprasowywana posiada oczywiste atuty. Należy do nich brak ryzyka pożaru i konieczności zapewnienia środków ochrony przeciwpożarowej oraz brak nieestetycznych śladów przypalenia lub lutowania. Na dodatek technika zaprasowywania jest nie tylko znacznie łatwiejsza w montażu, lecz dzięki cylindrycznemu prowadzeniu rury oraz opatentowanemu profilowi SC-Contur również bezwzględnie bezpieczna. Technikę zaprasowywania może stosować bez problemów każdy instalator. Technika zaprasowywania na zimno znacznie przewyższa inne metody pracy również pod względem czasu instalacji. W zależności od systemu można zaoszczędzić nawet do 80% czasu. W praktyce umożliwia to niezwykle efektywną pracę oraz realizację większej liczby zleceń w tym samym czasie. Technika zaprasowywania firmy Viega opiera się na metodzie po-

dwójnego zaprasowania przed oraz za karbem, co zapewnia trwałe połączenie, odporne na skręcanie i siły wzdłużne. Największym atutem techniki zaprasowywania jest jednak opatentowany przez firmę Viega profil SC-Contur. Umożliwia on wykrycie niezaprasowanych złączek przy próbie szczelności na sucho od 22 mbarów do 3 barów i na mokro od 1 do 6,5 barów w pełnym zakresie ciśnień. Wykrycie niezaprasowanych przez przeoczenie złączek pozwala na bezpieczne i kompletne wykonanie instalacji.

Zabudowa podtynkowa W przypadku systemów zabudowy podtynkowej firma Viega oferuje stelaż do zabudowy WC Viega Eco Plus. Viega Eco Plus to sprawdzona technika, racjonalny montaż i inteligentnie rozwiązane szczegóły. Spłuczki Viega po-

siadają certyfikat WELL potwierdzający niskie zużycie wody. Zużycie to można ograniczyć dzięki dwustopniowemu spłukiwaniu - do wyboru jest spłukiwanie oszczędne (3 l) i pełne (6 l). Do ceramicznych misek sedesowych wymagających przy spłukiwaniu mniejszej objętości wody można stosować elePytanie do... Jaki odpływ liniowy ścienny ma głębokość zabudowy w ścianie jedynie 25 mm?

menty do WC Viega Eco Plus, w których do spłukiwania oszczędnego wykorzystuje się 2,5 l, a do pełnego 4,5 l. Bogate możliwości indywidualizacji wzornictwa zapełnia możliwość stosowania w spłuczkach podtynkowych firmy Viega wszystkich płytek uruchamiających z serii Visign. Różnorodne sposoby uruchamiania procesu spłukiwania - tradycyjne, za pomocą cięgien Bowdena, na podczerwień lub elektryczne - pozwalają na właściwe rozwiązanie pod kątem zastosowania. Wysokiej jakości materiały, jak np. szkło, pozwalają sprostać wyrafinowanym gustom użytkowników prywatnych łazienek.

Syfony Syfony umywalkowe, wannowe lub odpływy podłogowe są zarówno pierwszym elementem instalacji kanalizacyjnej, jak i jednym z elementów wystroju wnętrza łazienki. Produkty te nie tylko charakteryzują się funkcjonalnością, wyśmienitymi parametrami technicznymi, ale także nieszablonowym wzornictwem. Do umywalek firma Viega proponuje piękne syfony z serii Eleganta oraz dopracowane pod każdym szczegółem zawory odpływowe z serii Visign. Syfony z serii Eleganta przyciągną wzrok w każdej łazience. Ich wzornictwo cechuje przede wszystkim oszczędność formy. Oprócz tych syfonów uzupełnieniem dostępnego asortymentu są syfony rurowe lub butelkowe wykonane z tworzywa lub mosiądzu chromowanego. W szerokiej ofercie produktów znajdują się także syfony natynkowe oraz podtynkowe, umożliwiające swobodną aranżację przestrzeni pod umywalką. W sytuacjach, w których układ łazienki albo ustawienie pralki uniemożliwiają odprowadzenie z niej wody wężem do w.c. lub wanny, Viega poleca stosowanie specjalnie do tego przeznaczonych syfonów natynkowych lub podtynkowych. W przypadku łazienek z brodzikiem (płaskim lub głębokim) mamy do wywww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

boru syfony do brodzików z otworem odpływowym ø 52, ø 65 (seria Domoplex) oraz ø 90 mm (seria Tempoplex). W brodziku głębokim odpływy brodzikowe z serii Domoplex umożliwiają spiętrzenie wody do wysokości 100 mm. Dzięki temu dzieci mogą się wygodnie w nim kąpać. Wysokość montażowa odpływu Domoplex wynosi jedynie 80 mm, a wydajność 0,73 l/s. Zaletą odpływu jest bezproblemowe czyszczenie. Umożliwia je wyjmowany syfon. Odpływ wyposażony jest w podwójne uszczelki i solidny kołnierz ze stali nierdzewnej, co umożliwia bezpieczny i szczelny montaż. W odpływach brodzikowych do brodzików o otworze odpływowym ø 90 mm na uwagę zasługują odpływy, które charakteryzują się wysoką wydajnością odpływu oraz wyrafinowanym wzornictwem. Pokrywy odpływów cechuje piękna forma, prosty montaż i stabilne mocowanie. Nadają się one idealnie do odbioru wody z pryszniców strumieniowych oraz deszczownic. Syfony te mają bardzo prostą konstrukcję, która umożliwia wyczyszczenie syfonu od góry. Na uwagę zasługuje odpływ Tempoplex 60 mm - o niskiej wysokości zabudowy (tylko 60 mm). Jest to idealne rozwiązanie, które sprawdza się podczas modernizacji łazienki. Mimo niewielkich rozmiarów odpływu wysokość zasyfonowania wynosi aż 30 mm, przy wydajności odpływu 0,55 l/s. Odpływ certyfikowany został przez Instytut Techniki Budowlanej AT-159279/2014. Wyposażony jest w kołnierz ze stali nierdzewnej oraz uszczelkę wargową. Konstrukcja syfonu umożliwia czyszczenie od góry. Dzięki odpowiedniej konstrukcji możliwe jest także wprowadzenie spirali czyszczącej do instalacji kanalizacyjnej.

Bez brodzika... Innym pomysłem na aranżację łazienki jest wykonanie brodzika wyłożonego płytkami. Możliwe jest to dzięki zastosowaniu odpływów punktowych z kratkami dekoracyjnymi lub zastosowaniu odpływu liniowego. Aktualnie bardzo popularnym rozwiązaniem do wykonania prysznica bez brodzika jest odpływ liniowy, który pozwala na swobodną aranżację wnętrza. Rozwiązaniem przygotowanym przez firmę Viega jest tutaj odpływ Advantix Vario. Jego specjalna konstrukcja pozwala dopasować długość do niemalże każdej łazienki. Mamy możliwość dopasowawww.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

nia jego długości bezpośrednio na budowie, w zakresie 30-120 cm. Wydajność odpływu uzależniona jest od wysokości zabudowy i wynosi od 0,4 do 0,8 l/s. Minimalna wysokość zabudowy wynosi 95 mm. Dostępna jest także wersja remontowa odpływu Advantix Vario - w tym przypadku wydajność wynosi 0,5 l/s, a wysokość zabudowy jedynie 70 mm. Dodatkowe akcesoria rozszerzające zastosowanie odpływu Advantix Vario umożliwiają uzyskanie odpływu w linii prostej o długości max. 2,8 m. Dzięki łącznikom kątowym 90° możemy uzyskać odpływy w kształcie litery „L” lub „U”. Od roku 2016 dostępny jest także wariant ścienny odpływu Advantix Vario. Odpływ ten, podobnie jak wersja podłogowa, można indywidualnie dopasować do każdej łazienki. Dzięki przemyślanej konstrukcji możemy jego długość w płynny sposób regulować w zakresie 3001200 mm. Dzięki dwóm różnym ele-

mentom zamykającym da się go zabudować na trzy różne sposoby: w dowolnym miejscu na ścianie, przy prawej lub lewej ścianie bocznej oraz dokładnie na szerokość wnęki prysznicowej. Dzięki niewielkiej głębokości montażu, wynoszącej zaledwie 25 mm, odpływ zmieści się w każdej ścianie, umożliwiając jednocześnie ułożenie płytek ściennych i podłogowych o grubości do 28 mm. Wysokość odpływu można ustawić w zakresie od 90 do 165 mm, a wydajność odpływu wynosi od 0,6-0,75 l/s. Dostępny jest także wariant remontowy o wysokości zabudowy już od 70 mm, przy wydajności odpływu 0,5 l/s. W przypadku użycia rusztu ze stali nierdzewnej wysokość szczeliny odpływowej zmniejsza się z 20 mm do zaledwie 8 mm nad i pod rusztem. Ruszty Viega Advantix Vario dostępne są w czterech różnych wersjach kolorystycznych, dzięki temu dopasują się harmonijnie do wystroju każdej łazienki. Poza klasycznymi wersjami ze stali nierdzewnej w wykończeniu matowym lub błyszczącym dostępna jest również wersja w kolorze białym i czarnym.

Odpływy wannowe W przypadku rozwiązań do wanien firma Viega proponuje także wiele ciekawych i pięknie zaprojektowanych odpływów wannowych. Najbardziej znane są komplety odpływowo-przelewowe Simplex i Multiplex do wanien o otworze odpływowym ø 52 mm oraz odpływ Rotaplex do wanien o otworze odpływowym ø 90 mm. Modele te dostępne są do wanien standardowych (cięgno Bowdena o długości 560 mm) oraz do wanien specjalnych (w zależności od konstrukcji wanny cięgno Bowdena może mieć długość 725 lub 1070 mm). Rozety (pokrętła) i korki oferowane są w różnych wzorach i kolorach. Aktualnie firma Viega wprowadza do asortymentu odpływ wannowy z rozetą M9. Nowy komplet odpływowo-przelewowy Multiplex Visign M9 pozwala sprawić, by kąpiel była jeszcze wygodniejsza. Umożliwia on podniesienie poziomu napełnienia wanny o całe 5 centymetrów -wystarczy delikatnie obrócić rozetę. Ponowny obrót wystarczy natomiast, by woda opadła z powrotem do normalnego poziomu. W obu przypadkach funkcja przelewu cały czas pozostaje aktywna. Łukasz Szypowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Świąteczna krzyżówka z „Magazynem Instalatora”

Nagrody za hasło! Zgodnie z naszą wiedzą lektura „Magazynu Instalatora” przy wtórze kolęd (w ulubionym fotelu!) to najlepszy sposób na relaks :-) I dobrze, bo na rozwiązanie czeka świąteczna krzyżówka, a na zwycięzców - jak zawsze - nagrody ufundowane przez licznych sponsorów! Odpowiedź (hasło utworzone ze wskazanych liter) prosimy przesyłać do 20.01.2017 r. pocztą na adres redakcji (adres - patrz s. 5), e-mailem (konkurs@instalator.pl) albo poprzez profil na Facebooku (www.facebook.com/MagazynInstalatora). Regulamin znajduje się na www.instalator.pl

Poziomo: A1 kulowy lub bezpieczeństwa G1 podhalańska gospodyni P1 polarna na niebie A4 miasto konferencji krymskiej w 1945 r. P4 choć sadzone, nie rośnie G5 silne reflektory samochodowe C6 tłoczy wodę N6 polski siatkarz, zmarł w 2005 r. C8 stop miedzi oraz cynku L8 nadpsute warzywa albo owoce A9 oddział jazdy rzymskiej R9 okres zapoczątkowany jakimś doniosłym wydarzeniem C11 wysmarowany, ubrudzony L11 przeciwpożarowy, na ulicy A13 leci do światła R13 pełen drzew C14 tytuł wiersza J. Brzechwy N14 kończy walkę judoków C16 kraj piramid i faraonów N16 dźwigany przez Świętego Mikołaja G17 bierze się za golenie A18 symbol srebra S18 sumeryjski stwórca świata, bóg słodkiej wody C19 zamieszczana w „Magazynie Instalatora” L19 stolica województwa podkarpackiego A21 nad Wisłą lub w Kanie R21 ...cyklonu C22 podwyższa but I22 gaz podtrzymujący proces spalania N22 afrykańskie pasmo górskie C24 gwóźdź z dużą, płaską główką N24 dom Eskimosa G25 osoba, która utraciła częściowo lub całkowicie zdolność do pracy

A26 port lotniczy na północ od Londynu P26 dawna stolica Finlandii A29 głośne oszustwo G29 może być polityczna, wyborcza P29 przodek Meksykanina

Pionowo: A4 wilcza, czarna A13 ...z chrzanem A21 gorzka, mleczna lub nadziewana C6 studium..., szkoła po liceum C19 maluje się na twarzy zwycięzcy E1 efekt utleniania stali E26 daje znać o sobie przy braku zajęcia G1 robią to gołębie i zakochani G11 prosta, do której dąży wykres funkcji G22 przechowywano w niej dukaty H8 bezzałogowy statek latający H19 pieszczotliwie o niedźwiedziu M8 fragmenty DNA M19 bywa zbieżny albo rozbieżny N1 rdzenny mieszkaniec Australii N11 rodzina roślin z klasy dwuliściennych N22 linia na wykresie procesu termodynamicznego P1 pospolicie o bandycie P26 do noszenia potraw R6 potocznie zwykły człowiek R19 napęd kajaka T1 lekki, mały samolot T13 od Atlantyku po Morze Czerwone

N A G R O D Y

U Arka: 10 T-shirtów z logo CALIDO; U Euroster: Euroster Q7; U Fränkische: remgurt niemiecki pas grzejący, nożyk wielofunkcyjny, zestaw trzech piłek do golfa; U Grundfos: pierwsza nagroda - ALPHA Reader moduł komunikacyjny do Systemu ALPHA3; za 2 i 3 miejsce - upominki firmowe; U Kessel: odpływ ścienny Scada; U SFA: plecak z niespodzianką; U Termet: polar, torba narzędziowa, poziomica, koszulka polo, latarka; U Viessmann: 2 x torba sportowa; U ZMK SAS: 3 zestawy gadżetów. www.instalator.pl

miesiÄ&#x2122;cznik informacyjno-techniczny

www.instalator.pl

12 (220), grudzieĹ&#x201E; 2016

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Uwaga! Jesteś w ukrytej kamerze, czyli kwiatki instalacyjne

Nieskuteczny filtr Na naszych łamach staramy się, aby zamieszczane materiały przyczyniały się do podnoszenia Państwa kwalifikacji. Tym razem przedstawiamy przykłady wykonanych instalacji, może w innej konwencji niż zwykle są one pokazywane - chodzi mianowicie o instalacje źle wykonane lub tzw. przekombinowane. Mamy nadzieję, że opatrzone fachowym komentarzem przyczynią się do pogłębienia wiedzy. Wszystkie osoby, które miałyby w swoich zbiorach fotografie z takimi „ciekawymi” rozwiązaniami prosimy o nadsyłanie ich do redakcji: redakcja -mi@instalator.pl

rawidłowo zaprojektowana i wykonana instalacja wodociągowa lub ogrzewcza w budynku czy mieszkaniu powinna posiadać na zasilaniu instalacji zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami mechanicznymi. Ze względu na powszechną dostępność na rynku oraz niską cenę instalatorzy najczęściej decydują się na zainstalowanie w tego typu instalacjach tak zwanych filtrów mechanicznych. Są to proste konstrukcje przeznaczone do wyłapywania z przepływającej wody zanieczyszczeń mechanicznych, takich jak: piasek, kawałki rdzy, resztki uszczelek, strzępy materiałów uszczelniających, nakrętki spod grzybków w zaworach oraz grudki węglanów wapnia i magnezu. Większość filtrów mechanicznych powinna być zainstalowana na instalacji tuż za zestawem wodomierzowym w budynku, w ten sposób, aby zanieczyszczenia gromadziły się wewnątrz siatki filtracyjnej, a konkretnie na jej końcu - w miejscu, gdzie wkręcona jest zaślepka umożliwiająca oczyszczenie filtra ze zgromadzonych zanieczyszczeń. Filtry tego typu mogą również wchodzić w skład „zespołu zabezpieczającego” budynek, w którego skład wchodzi zawór antyskażeniowy. Filtr mechaniczny umieszczony przed tym urządzeniem zabezpieczającym umożliwia prawidłową pracę zaworu antyskażeniowego,

którego konstrukcja jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia mechaniczne. Bardziej zaawansowane technologicznie konstrukcje urządzeń antyskażeniowych wręcz wymagają zainstalowania przed nimi filtra mechanicznego, aby zapewnić jego poprawne i niezakłócone działanie. Podstawowymi warunkami prawidłowego działania tego typu konstrukcji jest: l montaż zgodnie ze strzałką (oznaczającą kierunek przepływu wody) na korpusie; l usytuowanie korpusu filtra na instalacji w taki sposób, aby osadnik filtra skierowany był ku dołowi; l skierowanie zaślepki filtra w takim kierunku, aby możliwy był do niej łatwy dostęp w celu odkręcenia i wyjęcia wkładu filtracyjnego z siatki nierdzewnej, aby go oczyścić.

Każdy filtr musi (!) być okresowo czyszczony. Częstotliwość tych zabiegów uzależniona jest od jakości wody, która przez niego przepływa. Więcej zanieczyszczeń będzie gromadzić się w instalacjach starych wykonanych z rur stalowych oraz tam, gdzie częściej dochodzi do awarii wodociągowych. Oczyszczenie filtra należy przeprowadzić po odcięciu dopływu wody do instalacji. Po odkręceniu zaślepki wkładu powinniśmy przepłukać w misce siatkę filtracyjną, a następnie przedmuchać ją sprężonym powietrzem. W przypadku zapchania siatki kamieniem kotłowym należy ją wrzucić na jakiś czas do octu spożywczego, który rozpuści zgromadzony osad. Zabrania się stosowania do oczyszczania siatki: igieł, szczotek drucianych czy gwoździ. Użycie tych przyrządów może doprowadzić do rozkalibrowania oczek siatki, co w konsekwencji doprowadzi do jej uszkodzenia. Aby usunąć uporczywe zanieczyszczenia zgromadzone w siatce, można do tego celu wykorzystać miękką szczoteczkę do zębów. Jeden z instalatorów „chciał dobrze” i zainstalował na instalacji (fot. 1 i 2) filtry do zanieczyszczeń mechanicznych zgodnie z kierunkiem przepływu, lecz nie skierował osadników do dołu! Po odcięciu przepływu wody cięższe zanieczyszczenia (jak np. nakrętka spod grzybka) zgromadzone na zewnętrznej

1 www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

2 powierzchni siatki filtrującej opadną grawitacyjnie w dolne partie instalacji. Przy takim usytuowaniu osadnika instalacja praktycznie jest nie do oczyszczenia. Po zamontowaniu oczyszczonej siatki przepływająca woda ponownie podniesie zanieczyszczenia mechaniczne do góry, powodując powtórne zapchanie zewnętrznej powierzchni siatki. Filtr nigdy nie będzie działał prawidłowo, gdyż nie będzie możliwości wyciągnięcia zanieczyszczeń z instalacji. Prowizorycznym rozwiązaniem może być przepłukanie instalacji silnym strumieniem wody przy wyjętym wkładzie filtracyjnym, odkręconej zaślepce i zamkniętym wypływie z armatury. Jedynym prawidłowym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest zainstalowanie widocznych na zdjęciu filtrów na odcinkach poziomych przewodów wodociągowych z osadnikiem skierowanym ku dołowi. Innym rozwiązaniem, które mogłoby być zastosowane, gdyby nie było kotła kondensacyjnego za filtrem (bez ingerencji w istniejącą instalację), jest wyjęcie siatki filtracyjnej z filtra i zakręcenie zaślepki do korpusu oraz zainstalowanie odcinających zaworów kątowych z filtrem pod baterie. Tego typu konstrukcje zabezpieczają przed zanieczyszczeniami mechanicznymi armaturę sanitarną (przede wszystkim baterie wodociągowe). Korpus filtra będzie wówczas spełniał tylko funkcję przewodu rurowego. W celu zagwarantowania niezakłóconego funkcjonowania całego systemu kanalizacyjnego w budynku (również w domku letniskowym - na zdjęciu 3) powww.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

winno się przewidzieć i zaprojektować jego prawidłową wentylację. Zakończenia pionów kanalizacyjnych powinny być wyprowadzone ponad konstrukcję budynku i powinny być zlokalizowane tam, gdzie nieprzyjemne odory wydobywające się z systemu kanalizacyjnego nie będą przedostawały się do wnętrza pomieszczeń. Szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednią odległość wywiewek od okien połaciowych zamontowanych na połaci dachowej. Przewody wentylacyjne powinny obsługiwać tylko i wyłącznie system kanalizacyjny. W przypadku stosowania zaworów napowietrzających powinny być one instalowane zgodnie z przepisami krajowymi i lokalnymi. Rura wywiewna wyprowadzona ponad dach stanowi zakończenie każdego pionu kanalizacyjnego w budynku. Jest ona przedłużeniem pionu kanalizacyjnego ponad najwyżej położonym podejściem kanalizacyjnym, stanowiącym jego zakończenie i mająca połączenie z atmosferą. Głównym przewodem wentylacyjnym podłączonym do pionu kanalizacyjnego jest pion wentylacyjny. Jego zadaniem jest ograniczenie wahań ciśnienia w konkretnym pionie kanalizacyjnym obsługującym grupę przyborów sanitarnych. Dzięki wywiewce instalacja ma bezpośrednie połączenie z atmosferą. Podczas odprowadzania ścieków powietrze atmosferyczne zasysane jest automatycznie przez wywiewkę do pionu wentylacyjnego i dzięki temu kanalizacja działa prawidłowo. Niezainstalowanie wywiewki powoduje, że powietrze pobierane jest przez najbliższe zamknięcie wodne, które posiada najmniejszą wysokość zamknięcia wodnego. Skutkiem tego jest obniżanie się lustra wody w syfonie lub też w sytuacji ekstremalnej całkowite wyssanie wody z zamknięcia wodnego do kanalizacji, wynikiem czego jest wydostawanie się niebezpiecznych (wybuchowych) odorów do wnętrza po-

mieszczeń (gazy kanałowe), w których zainstalowane są urządzenia sanitarne. Wywiewka musi mieć średnicę równą lub większą (zależnie od rozwiązania systemowego) od średnicy wentylowanego pionu kanalizacyjnego. Prawidłowa i niezakłócona praca całego dobrze zaprojektowanego i wykonanego systemu kanalizacyjnego w budynku zależy w bardzo dużym stopniu od jego prawidłowego napowietrzania i odpowietrzania. Głównym zadaniem napowietrzania jest utrzymanie w określonych granicach nadciśnienia i podciśnienia występującego w przewodach podczas wprowadzania ścieków do kanalizacji. Każdy zbiornik bezodpływowy (szambo na zdjęciu) musi posiadać własną wywiewkę, która odprowadza gazy kanałowe gromadzące się wewnątrz konstrukcji na zewnątrz zbiornika do atmosfery. W żadnym przypadku (!) nie może to być zawór napowietrzający. Nie spełni on tego warunku. Zawór działa tylko na podciśnienie, a w zbiorniku bezodpływowym nie powstaje podciśnienie, gdyż zbiornik cały czas cyklicznie się wypełnia. Zawór napowietrzający jest urządzeniem, które umożliwia dopływ powietrza do systemu kanalizacyjnego w przypadku powstania w przewodach podciśnienia, jednocześnie uniemożliwiając jego wypływ z systemu (w tym ze zbiornika bezodpływowego). W przypadku szamba w jego wnętrzu powstaje cyklicznie nadciśnienie w trakcie dopływu ścieków. Zawór stosowany jest w celu ograniczenia wahań ciśnienia wewnątrz kanalizacji sanitarnej. Nie wolno instalować zaworów poza budynkiem, gdyż może on zamarznąć (przymarznięcie membrany gumowej do gniazda). Zamontowanie zaworu napowietrzającego na pokrywie zbiornika bezodpływowego nie poprawi jego wentylacji w ogóle. Zawór nigdy nie zadziała i jego montaż w tym miejscu jest bez sensu. Przypomina mi się opowieść mego kolegi, który był namawiany przez sprzedawcę jednego z hipermarketów budowlanych do zakupu zaworu do odpowietrzania szamba. Na koniec sprzedawca stwierdził, że jak będzie źle działał, to „weźmie pan wiertarkę i go ponawierca”. Nie będę tego komentował. Takie stwierdzenie świadczy o kompletnym braku podstawowej wiedzy o działaniu zaworów napowietrzających. Andrzej Świerszcz

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Dobór podstawowych elementów systemu wykorzystania wody deszczowej

Zbiornik z potencjałem W poprzednich artykułach pisałem o tym, dlaczego warto wykorzystywać deszczówkę, a także o tym, jak to robić. W trzecim z kolei artykule o tej tematyce postaram się przybliżyć metody doboru dwóch najważniejszych elementów systemu wykorzystania wody deszczowej - zbiornika na deszczówkę oraz urządzenia tłocznego, czyli centrali deszczowej. Jak dobrać dwa najważniejsze elementy systemu wykorzystania wody deszczowej - zbiornik na deszczówkę i urządzenie tłoczne? Zacznijmy od teorii, w dalszej części artykułu przejdę do konkretnego przykładu.

Teoria

trzebowanie na wodę deszczową wykorzystywaną na wszelkie inne cele. Znając potencjalną ilość wody uzyskiwanej w ciągu roku oraz zapotrzebowanie na wodę deszczową, również w ujęciu rocznym, można określić, która z tych dwóch wartości będzie czynnikiem wymiarowym. Według normy DIN 1989-1:2001-10 jest to mniejsza z tych dwóch wartości. Znając czynnik wymiarowy, określa się pojemność użyteczną zbiornika, mnożąc czynnik wymiarowy przez stałą o wartości 0,06. Ma to na celu zapewnienie dostatecznej ilości wody w zbiorniku podczas okresu suszy (do 3 tygodni) lub optymalne wykorzystanie możliwej do zgromadzenia wody.

W pierwszym etapie należy określić średni roczny opad dla obszaru planowanej inwestycji. Następnie określić, z jakiej wielkości i jakiego rodzaju zlewni przewidywane jest gromadzenie deszczówki. Ważna jest powierzchnia zlewni w rzucie oraz jej współczynnik spływu. Posiadając takie informacje, można określić, jaką ilość deszczówki można potencjalnie zgromadzić w skali roku. Kolejny etap polega na określeniu zapotrzebowania na wodę, którą można zastąpić wodą deszczową. Należy zdecydować, do czego deszczówka będzie wykorzystywana. Czy będzie to spłukiwanie WC i pisuarów, pranie, podlewanie lub nawadnianie terenów zielonych, prace porządkowe, a może zupełnie co innego? Należy określić, ile wody w skali roku trzeba przeznaczyć na zaspokojenie wszystkich potrzeb. Ustalić zatem rodzaje przyborów zasilanych deszczówką, ilość osób korzystających z poszczególnych przyborów, powierzchnie objęte zasięgiem systemów nawadniających oraz ich rodzaj (w celu określenia jednostkowego zapotrzebowania na wodę do nawodnień), powierzchnie Fot. 1. Centrala deszczowa. przeznaczone do mycia oraz zapo-

Ustalenie pojemności użytecznej zbiornika to jedno, a wybór zbiornika odpowiedniego do warunków panujących na terenie inwestycji to drugie. Przy wyborze zbiornika podziemnego należy ustalić warunki gruntowo-wodne oraz obciążenie terenu nad zbiornikiem, np. poprzez ruch pojazdów. Wysoki poziom wody gruntowej lub nieprzepuszczalny, ciężki grunt może stanowić barierę dla wielu rozwiązań. Dla wytrzymałości konstrukcji zbiornika, niezwykle ważny jest również odpowiedni naziom. Po określeniu optymalnej pojemności zbiornika do gromadzenia deszczówki i wyborze jego rodzaju można przejść do kolejnego etapu, czyli wyboru urządzeń wtłaczających deszczówkę do instalacji. W tym celu należy określić ilość przyborów zasilanych wodą deszczową i określić maksymalne chwilowe zapotrzebowanie na wodę, które generują. Należy przy tym pamiętać o uwzględnieniu współczynników nierównomierności poboru wody związanych z charakterem budynku (szkoła, biuro, hotel itp.). Wyznaczając wymagany maksymalny chwilowy przepływ, który należy zapewnić, można określić wymagane ciśnienie, które musi wytworzyć urządzenie tłoczne. W tym celu trzeba ustalić, do którego z przyborów doprowadzenie wody będzie najbardziej problematyczne (największa suma strat hydraulicznych i ciśnienia wypływu). Najczęściej jest to przybór najbardziej oddalony od centrali deszczowej lub przybór o najwyższym wymaganym ciśnieniu wypływu. Mając te dwa parametry - maksymalny chwilowy przepływ oraz ciśnienie, jakie należy wytworzyć, nazywane punktem pracy pompy - można dokonać wyboru urządzenia tłocznego. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Praktyka Przeprowadźmy przykładowe obliczenia dla hipotetycznego obiektu. Inwestycja dotyczy hali magazynowej z przyległym biurem w Poznaniu. Powierzchnia dachu tworzącego zlewnię to 1000 m2, średni roczny opad wynosi 520 mm. Dach skośny jest pokryty blachą falistą. Przyjmuje się współczynnik spływu 0,8. Potencjalna ilość wody do pozyskania w okresie rocznym wyniesie: 0,52 m/rok * 1000 m2 * 0,8 = 416 3 m /rok. Woda będzie wykorzystywana do spłukiwania toalet i pisuarów. W budynku przebywa dziennie około 50 osób. Jednostkowe, roczne zużycie wody do spłukiwania WC to 9 m3/osobę, a pisuarów 5,0 m3/osobę. Ponieważ w budynku w ciągu doby pracuje 50 osób, zapotrzebowanie na wodę deszczową wyniesie: (9,0 + 5,0) m3/rok * 50= 700 m3/rok. Potencjalny uzysk wody jest mniejszy niż zapotrzebowanie, dlatego to on będzie stanowił czynnik wymiarowy. Pojemność użyteczna zbiornika powinna zatem wynosić: 416 m3/rok * 0,06 lat = 24,96 m3. Po ustaleniu pojemności i rodzaju zbiornika należy określić parametry urządzenia tłocznego. W budynku znajduje się 15 misek ustępowych oraz 8 pisuarów. Łączny całkowity przepływ dla wszystkich przyborów (przy założeniu, że pracują jednocześnie) wynosi 15,66 m3/h. Taka sytuacja w rzeczywistości występuje niezwykle

Fot. 2. Zbiornik Neo 10 m3. www.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

rzadko. Dlatego stosuje się odpowiednie współczynniki nierównomierności pozwalające oszacować maksymalny chwilowy przepływ dla poszczególnych typów budynków. Po przyjęciu współczynników nierównomierności chwilowy przepływ maksymalny ustala się na 4,25 m3/h. Kolejnym krokiem jest ustalenie, jakie ciśnienie należy wytworzyć. W tym celu ustala się, który z przyborów jest najmniej korzystnie położony pod względem hydraulicznym. Ustalono, że najbardziej oddalona miska ustępowa znajduje się w odległości około 50 m od pomieszczenia, w którym ma znaleźć się centrala deszczowa. Różnica wysokości pomiędzy centralą deszczową i zbiornikiem miski ustępowej wynosi zaledwie 0,5 m, a minimalne ciśnienie na dopływie to 1 bar. Przewiduje się przewód tłoczny o średnicy wewnętrznej 25 mm. Korzystając z nomogramów, określa się liniowe straty na przewodzie tłocznym oraz zakłada pewien poziom strat miejscowych. Dodatkowo centrala deszczowa posiada pompę samozasysającą oznacza to, że na jej poprawne działanie ma również wpływ długość linii ssącej i różnica głębokości między dnem zbiornika a centralą deszczową. Zbiornik zaprojektowano w odległości około 25 m od pomieszczenia, w którym znajduje się centrala, a dno zbiornika znajdzie się 3 m poniżej centrali. Przy założeniu, że przewód ssawny zostanie wykonany z rury PE o średnicy wewnętrznej 32

mm i będzie miał długość około 30 m, podciśnienie wymagane do zassania wody ze zbiornika przez centralę deszczową wyniesie 0,38 bara. Sumaryczne ciśnienie konieczne do wytworzenia przez pompę na przewodzie tłocznym wyniesie 1,88 bara. Znane są oba parametry potrzebne do określenia punktu pracy pompy, który wynosi 4,25 m3/h przy ciśnieniu 1,88 bara. Można przystąpić do doboru odpowiedniego urządzenia tłocznego. W tym celu należy sprawdzić, czy punkt pracy pompy leży w polu pod krzywą charakterystyki pompy lub układu pompowego. Rzeczywisty punkt pracy pompy będzie się nieco różnił od obliczonego, jednak należy dobrać pompę tak, aby różnica była jak najmniejsza.

Podsumowanie Dobór podstawowych elementów systemu wykorzystania wody deszczowej nie jest rzeczą szczególnie skomplikowaną. Należy jednak pamiętać, że aby go wykonać, konieczne jest posiadanie przynajmniej minimum danych, o których mowa w powyższym artykule. Urządzenia dobrane w oparciu o domysły i niepełne informacje z dużym prawdopodobieństwem szybko ulegną awarii lub w ogóle nie zadziałają. Przy wyborze odpowiedniego zbiornika należy kierować się nie tylko jego pojemnością użyteczną, ale także innymi czynnikami, tj. naziomem, obciążeniem ruchu, warunkami gruntowowodnymi. Doboru centrali deszczowej, a w zasadzie układu pompowego, należy dokonać na podstawie rzetelnych danych. Punkt pracy pompy powinien znaleźć się wewnątrz jej charakterystyki, możliwie blisko optymalnego punktu pracy pompy. Dzięki temu silnik pompy będzie pobierał optymalną ilość energii elektrycznej, a poszczególne podzespoły nie będą narażone na szybsze zużycie. Tomasz Makowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Jak miasta radzą sobie z wodami opadowymi?

Miejska retencja W naszych warunkach klimatycznych obszary zurbanizowane są szczególnie narażone na ryzyko związane z występowaniem w miesiącach letnich deszczy nawalnych lub długotrwałych opadów, a zimą odwilży i opadów. Zjawiska te mogą skutkować podtopieniami i zagrożeniem powodziowym. Ryzyko wiąże się z faktem postępującego procesu uszczelniania terenu wskutek budowy ulic, parkingów, terenów przemysłowych czy magazynowych itp. Konsekwencją tego staje się stopniowy zanik obszarów nieutwardzonych, umożliwiających - w przypadku gruntów wodoprzepuszczalnych (pospółki, żwiry, piaski) - naturalną infiltrację i zasilanie wód gruntowych. Procesy urbanizacyjne niszczą też naturalną sieć hydrograficzną obszarów miejskich i ograniczają tzw. małą retencję wód opadowych [1]. Teoretycznie najlepszym sposobem zagospodarowania wód deszczowych jest ich odprowadzanie do gruntu i w konsekwencji zasilanie nimi wód gruntowych. W praktyce nie jest to jednak takie proste: obowiązujące w Polsce prawo rozróżnia wody opadowe i ścieki opadowe [1, 2, 3] i co za tym idzie - rozróżnia sposoby ich zagospodarowania. Wody opadowe mogą być odprowadzane do gruntu i wód powierzchniowych bez ograniczeń, natomiast ścieki opadowe mogą być odprowadzane do ziemi i wód po ich uprzednim czyszczeniu. Jak zatem definiujemy ścieki opadowe? Ustawa [2] stanowi, że ściekami są wody opadowe lub roztopowe pochodzące z terenów o trwałej nawierzchni, tj. z centrów miast, terenów magazynowych, baz transportowych, terenów przemysło-

wych, dróg, ulic, parkingów itp. Powinny być one ujmowane przez systemy kanalizacji czy to ogólnospławnej, czy deszczowej i dopiero po oczyszczeniu mogą być odprowadzane do gruntu lub wód odbiornika.

Trudności z doborem kanalizacji Cechą szczególną wód opadowych jest znany wszystkim fakt, że w praktyce trudno przewidzieć moment wystąpienia opadów, ich intensywność, a także czas występowania, a są to parametry, w oparciu o które projektuje się systemy kanalizacji, szczególnie kanalizacji deszczowej. Powoduje to, że często systemy te mogą być przewymiarowane, a mimo to w okresie krótkotrwałych deszczy nawalnych lub długotrwałych opadów połączonych z wezbraniem wód odbiornika mają miejsce lokalne podtopienia. Problemy te można zobrazować na przykładzie dużego miasta [4], gdzie ponad 60% całkowitej długości sieci kanalizacyjnej zarówno deszczowej, jak i ogólnospławnej, przypada na odprowadzenie wód opadowych i roztopowych, a mimo to w określonych przypadkach ma miejsce ryzyko wystąpienia podtopień wskutek problemów z ich odprowadzaniem [4]. Wynika stąd konieczność modernizacji i rozbudowy systemów odwadniania miast i znalezienia sposobu finansowania tego typu działań polegającego na wprowadzeniu opłat za wpro-

wadzanie wód opadowych do kanalizacji. Podstawy prawne do wprowadzenia takich opłat daje ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków [2]. Opłaty takie są już wprowadzane w kilku miastach naszego kraju [1].

Odprowadzanie deszczówki Tam, gdzie jest to możliwe, najlepiej odprowadzać wody opadowe i roztopowe wprost do ziemi lub odbiorników, jednak dopiero po ich odpowiednim podczyszczeniu w specjalnych urządzeniach - separatorach. Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń wód tego typu odprowadzanych do gruntu lub wód powierzchniowych regulują przepisy Ustawy Prawo Wodne oraz Rozporządzenia Ministra Środowiska [5, 3]. Przy tej okazji warto podkreślić, że w naszym kraju generalnie zwraca się większą uwagę na problemy związane z niedostateczną wydolnością systemów odwadniających niż na odmienne sposoby rozwiązywania problemu wód opadowych promujące zagospodarowywanie ich na miejscu, unikając w ten sposób problemów z ich odprowadzaniem. A takich alternatywnych rozwiązań jest wiele, są ciągle rozwijane, udoskonalane i nabierają coraz większego znaczenia [1]. Jednym z nich jest koncepcja odprowadzania tego typu wód do dołów chłonnych lub do zbiorników retencyjnych z możliwością - w przypadku zbiorników retencyjnych - wykorzystania ich do podlewania trawników, spłukiwania toalet czy mycia dróg [1]. Innym sposobem jest rozprowadzenie wód na powierzchni działki, jednak to rozwiązanie narzuca określone ograniczenia: nie wolno bowiem kierować wód opadowych lub roztopowych na teren sąsiednich posesji [1]. W tym przypadku dla uniknięcia podeszczowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wych zastoin wody można jej nadmiar odprowadzać do głębszych warstw gruntu za pomocą drenażu ułożonego na pewnej głębokości z umieszczoną na jego końcu studzienką chłonną. Jeśli mamy do czynienia z gruntami nieprzepuszczalnymi, gliniastymi zaleca się odprowadzanie wód deszczowych do studni chłonnej usytuowanej w miejscu, w którym warstwa nieprzepuszczalna jest najcieńsza, a więc jest najbliżej do warstw przepuszczalnych [1]. Warto przy tym pamiętać, że magazynowanie lub rozprowadzenie na powierzchni działki zwalnia z konieczności uiszczania opłat za odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji (tam, gdzie takie opłaty są pobierane).

Rozwój infrastruktury

W tym miejscu warto zwrócić uwagę czytelnika na fakt, że tego typu podejście do sprawy zagospodarowania wód deszczowych nie jest roz-

12 (220), grudzień 2016

ważaniem teoretycznym - w Berlinie, a więc mieście o zbliżonych do naszych warunkach klimatycznych, 75% wód pochodzących z opadów atmosferycznych jest zagospodarowywanych za pomocą rozmaitych rozwiązań: wody tego typu zatrzymywane są w różnych systemach małej retencji i zamiast stanowić element zagrożenia lokalnymi podtopieniami stają się np. elementami różnorodnych rozwiązań małej architektury [1]. W ramach tych działań rozwija się też systemy podczyszczania ścieków szarych (pod tym pojęciem rozumie się całą wodę ściekową, która powstaje w gospodarstwie domowym, z wyłączeniem ścieków z toalet), co umożliwia ich ponowne użycie itp. [1]. W Polsce, również w ostatnich latach, zwraca się coraz więcej uwagi na zapobieganie podtopieniom poprzez rozwijanie infrastruktury spełniającej m.in. rolę retencji miejskiej, a polegającej na powiększaniu udziału powierzchni terenów biologicznie czynnych w ogólnej powierzchni miasta

[6]. Ale to już temat zasługujący na obszerniejsze omówienie. dr Sławomir Biłozor Literatura: 1. Kowalczak P.: Zintegrowana gospodarka wodna na obszarach zurbanizowanych. Część I: Podstawy hydrologicznośrodowiskowe. Poznań 2016. 2. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 13 lipca 2001 r. nr 72, poz. 747). 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. nr 137, poz. 984). 4. Królikowska J., Królikowski A., Żaba T.: Mapa ryzyka utraty bezpieczeństwa kanalizacji deszczowej. Działania prewencyjne na przykładzie miasta Krakowa. Mat. konferencji „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód”. Poznań 2012, s. 63-77. 5. Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 r. (Dz. U. nr 239, poz. 2019). 6. Bąk J., Królikowska J.: Zielone dachy w Polsce jako element błękitno-zielonej infrastruktury. Mat. konferencji „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód” Poznań 2016, s. 19-31.

Gotowi na przyszłość.

Nowe systemy grzewcze Buderus Logamax plus GB192i

Szkło tytanowe Buderus

Jakość w najmniejszych detalach gwarantuje nowy wiszący kocioł kondensacyjny – Logamax plus GB192i. Front urządzenia wykonany jest z wysokiej jakości szkła tytanowego Buderus. Wnętrze jest niezwykle przejrzyste. Wszystkie elementy są dobrze widoczne i łatwo dostępne, dzięki czemu montaż i konserwacja są bardzo szybkie. Bądź gotowy na przyszłość z Buderusem. Więcej informacji znajdziesz na www.buderus-przyszłość.pl

Klasyfikacja efektywności energetycznej Logamax plus GB192i w zestawie z regulatorem RC300FA (opcja). Klasyfikacja może ulec zmianie w zależności od komponentów systemu i mocy grzewczej.

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Ograniczenia strat wody na sieciach wewnętrznych

Wyciek pod kontrolą Koncepcja ograniczania strat wody w sieciach wewnętrznych wykorzystuje budowanie bilansu opartego na monitoringu podłączenia wodociągowego, cieplnego i ciepłej wody użytkowej z wykorzystaniem systemów stacjonarnego odczytu. Istotnym czynnikiem dla ograniczania strat wody jest wdrażanie systemów stacjonarnych wykorzystujących technologie GSM/GPRS. Dają one możliwość dostarczenia danych do bilingu praktycznie w każdym momencie i mogą spełniać również wiele dodatkowych funkcji kluczowych dla sprawnego zarządzania pracą sieci wodociągowej, ciepłowniczej, ciepłej wody użytkowej. Ocena strat rzeczywistych wody w systemach wodociągowych wewnętrznych, zlokalizowanych za wodomierzem głównym wodociągowym, zasilającym kilka czy kilkanaście budynków (np. hydrofornie strefowe), lub w sieciach ciepłowniczych (np. z kotłownią lokalną) czy węzłach grupowych, powinna opierać się na monitoringu podłączeń wodociągowych z wodomierzem/ciepłomierzem głównym lub na wodomierzu/ciepłomierzu w kotłowni lokalnej czy węźle grupowym. Według International Water Association (IWA) bilans objętości wody wtłoczonej do sieci dystrybucji (tabela 1) zazwyczaj dzielimy na zafakturowaną konsumpcję i straty wody. Straty wody można podzielić na straty pozorne (np. kradzieże, błędy pomiarów, odczytów aparatur pomiarowych) oraz straty rzeczywiste, do których zaliczamy straty wody z wycieków [Speruda 2010]. Kluczową kwestią związaną z opomiarowaniem DMA, którą należy rozważyć, jest wybór wielkości wodomierza/przepływomierza [Arregui i in., 2006], zdolność miernika do dokładnego rejestrowania przy maksymalnych i minimalnych przepływach i konieczność spełnienia wymagań szczytowego poboru i przepływu

ppoż. Wymagania dla przepływu ppoż. dla sieci wewnętrznej są zależne od charakterystyki klienta, gdyż wymagania przepływu ppoż. różnią się znacznie w odniesieniu do budynków mieszkalnych oraz odbiorców przemysłowych, komercyjnych i instytucjonalnych, takich jak zakłady przemysłowe, centra handlowe, szkoły, lotniska itp.

l dobór odpowiedniej wielkości impulsu i interwału czasowego do analizy danych pomiarowych, l wymagania związane z przesyłem danych, l koszt miernika, l koszt własności i wymagań konserwacyjnych, l preferencje zarządcy nieruchomości.

Istotna ocena Przy wyborze odpowiedniego rozmiaru i typu licznika bardzo ważna jest ocena rzeczywistej proporcji wycieku do popytu klienta i zaprojektowanie

Parametry wyboru Wybór rozmiaru i typu licznika zależy od takich czynników jak: l wielkość przewodu zasilającego, l wyznaczony zakres natężenia przepływu, l straty ciśnienia przy przepływie szczytowym, l wymagania przepływu powrotnego, l dokładność metrologiczna urządzenia,

przyszłych zmniejszonych wielkości wycieków przewidywanych po wdrożeniu środków obniżania strat wody. Prowadząc nocne pomiary przepływu na sieciach wewnętrznych wodociągowych, ciepłowniczych, na optymalnie dobranych urządzeniach, trze-

Tabela 1. Standardowy bilans wody wg IWA. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

niższe koszty niż w przypadku budowania radiowych systemów stacjonarnych) i budowania bilansu wody, jak i pomiaru ciśnienia w odniesieniu do sieci wodociągowej. Liczba zainstalowanych urządzeń powinna umożliwiać pokrycie sieci wodociągowej z intensywnością 1 rejestrator na 1-2 km sieci. Z jednej więc strony zbieramy „quasi online” dane billingowe, z drugiej - możemy bilansować w strefach, eliminując niestandardowy pomiar wody, a więc świadomie podejmować decyzję o prowaTabela 2. Zalecenia doboru wodomierzy głównych dla budynków wielolokadzeniu aktywnej kontroli wycieków. lowych - badania własne. Mierząc zaś ciśnienie w wybranych ba pamiętać, by spełnić warunek od- przedstawionych w tej tabeli obowią- punktach (nie każdy punkt do bilannośnie do minimalnego przepływu. zują następujące oznaczenia: sowania wody będzie wyposażony w Najszybszym przybliżeniem jest wskaźA - gaz znacznikowy; czujnik ciśnienia), zbieramy dane: nik Ws - szczelności sieci wodociągowej B - tradycyjne techniki osłuchiwania l bilansu wody w budynkach, wewnętrznej wyznaczony na podstawie tyczką osłuchową; l bilansu wskazań wodomierzy wodobadań własnych wyrażony w %. Za C - nieinwazyjne akustyczne tech- ciągowych i referencyjnych, szczelną należy uznać sieć, jeśli Ws < niki z użyciem standardowych korela- l o zmianie ciśnienia, które mogą in0,25. Wskaźnik Ws ≥ 1,0 wskazuje na torów, loggerów korelujących (akcele- formować o powstaniu wycieku wokół dużą nieszczelność sieci wodociągowej rometry); punktu montażu i skrócić czas jego looraz instalacji i armatury czerkalizacji. palnej w budynkach mieszZmienia się również pokalnych. dejście do zbierania danych z Ws = Qhmin/Qd * 100 [%], pozostałych wodomierzy. W gdzie: technologii GSM/GPRS buQhmin - przepływ godzinowy dujemy stacjonarny system nocny - najniższy powtarzający zbierania danych, w przecisię stale przepływ wody wtławieństwie do stosowanych czanej do sieci wodociągowej w Tabela 3. Metody lokalizacji wycieków w sieciach wodo- obecnie najczęściej systemów godzinach 1:00-4:00 [m3/h], radiowych inkasenckich. Pociągowych zalecane przez IWA. Qd - przepływ dobowy [m3/h]. mocna przy wyborze systemu Przekształcając ten wzór, można D - inwazyjne akustyczne techniki może być tabela, którą zamieszczono powiedzieć, iż minimalny strumień ob- z użyciem standardowych korelatorów w internetowym wydaniu artykułu na jętości wody dla dobieranego urzą- lub loggerów korelujących (hydrofony); www.instalator.pl, porównująca dodzenia powinien być niższy niż 0,25% E - wewnętrzne techniki inspekcyj- tychczas stosowane systemy i technodobowego zapotrzebowania na wodę w ne (na przewodzie lub „wolne pływaki”); logię GSM/GPRS. strefie/wodociągu. F - loggery szumu (niekorelujące), Wnioski nieinwazyjne magnetyczne podłączenia; Aktywna kontrola wycieków G - osłuchiwanie elektronicznie wzmacnianym mikrofonem gruntoZałożenie ciągłego monitoringu Kolejnym etapem ograniczania strat wym (geofon). skraca czas wykrycia i lokalizacji jest budowanie systemu aktywnej konBiorąc pod uwagę duże trudności w wycieku oraz jego naprawy do kilku troli wycieków wody w systemie wo- szybkim wykrywaniu wycieków na dni. Straty wody powstałe z tytułu dociągowym (schemat). Podejmowanie sieciach wewnętrznych, możliwość za- wycieku można bardzo dokładnie decyzji o jej wdrożeniu odbywa się na stosowania rejestratorów GSM/GPRS wyliczyć i ubiegać się w Przedsiępodstawie obserwacji nocnego prze- do ciągłego pomiaru przepływu lub biorstwie Wodociągowym o rozlipływu wody, który jest uważany za naj- przepływu i ciśnienia wody u końco- czenie bez naliczania opłat za ściebardziej efektywne narzędzie rozpo- wych odbiorców na wodomierzu refe- ki, co powoduje, iż proponowane znawania i skracania czasu wycieku rencyjnym do szacowania wielkości układy pomiarowe/koszty bardzo [Speruda 2011]. wycieku staje się podstawową metodą szybko się zwracają. Wdrożenie aktywnej kontroli wy- skracającą czas awarii. Rafał Smilewicz cieków wymaga odpowiednich narzęZa zaletę takiego podejścia należy dr inż. Piotr Krzysztof Tuz dzi i wyboru metody lokalizacji wy- uznać fakt, że przy minimalnych koszcieku [Hamilton 2013]. Możliwości tach montażu dla każdego punktu wyboru zmieniają się wraz z długością zbieralibyśmy dane zarówno do bilin- Cytowana literatura została zamieszsieci do badania (tabela 3). Dla danych gu (systemy stacjonarnego odczytu - czona w artykule na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Ogniotrwała chemia budowlana

Zaprawa w kominie Zima za oknami, sezon grzewczy już dawno się zaczął, a więc temat kominów wydaje się być aktualny i to nie z racji emisji związków siarki czy czadu, ale także z tytułu prawidłowości wykonania tych elementów. Dużo wątpliwości wśród inwestorów i wykonawców wzbudza kwestia doboru zaprawy do kominów oraz kominków. Często przychodzi wtedy do głowy taki zawód jak zdun i specjalne zaprawy, jakimi posługiwali się ci specjaliści. Dziś zawód ten jest trochę zapomniany, jednak problem z doborem odpowiedniej zaprawy pozostał. Czy trzeba stosować zaprawy szamotowe? Czy są jakieś inne specjalne cementowe zaprawy? Co z klejem do płytek?

Zaprawy szamotowe Czy tak naprawdę wiemy, co to są zaprawy szamotowe? Zaprawy te należą do grupy zapraw ogniotrwałych, do których należą także zaprawy wysokoglinowe czy andaluzytowe mające zastosowanie przemysłowe. Odporne są one na temperatury przewyższające 1000°C. Szamot to jeden ze składników zaprawy szamotowej, jest to przepalona, spieczona glina ogniotrwała, następnie poddana zmieleniu. Innymi składnikami zapraw są surowa glina oraz dodatki, takie jak cement portlandzki czy szkło wodne potasowe. Szamot oraz glina odpowiadają za odporność ogniową oraz za połączenie, a właściwie spieczenie (związanie ceramiczne) elementów szamotowych po osiągnięciu odpowiedniej temperatury. Cement zaś powoduje wstępne związanie zaprawy oraz wstępne związanie elementów szamotowych do czasu, aż zostaną spieczone. Dodatek szkła wodnego powoduje podniesienie odporności kwasowej. Zaprawy szamotowe klasyfikuje się wg zawartości tlenku glinu Al2O3 (38%, 33%, 30%, 28%, 17%). Zaprawy te przeznaczone są do łączenia tylko wyrobów szamoto-

wych, do innych elementów, np. cegieł klinkierowych tworzących obudowę kominka, wykorzystuje się zaprawy do klinkieru (tradycyjne cegły, czy cegły klinkierowe nie są ogniotrwałe i po kilku cyklach wygrzewania > 1000°C będą pękać). Łączenie, murowanie elementów, cegieł szamotowych jest podobne do tradycyjnego murowania, polega to na zmieszaniu zaprawy z wodą, zmoczenie wodą elementów szamotowych, wykonanie warstwy kontaktowej z zaprawy na elemencie, naniesienie jej w grubości kilku milimetrów (zaprawa ma związać ceramicznie poszczególne elementy szamotowe i nie ma potrzeby nanoszenia 1 czy 2 cm, tak jak w przypadku tradycyjnego murowania). Podczas murowania zaprawami szamotowymi musi być zachowany odpowiedni reżim technologiczny; zaprawy wymieszanej z wodą i niewykorzystanej, wstępnie stwardniałej nie można zmieszać z nową porcją zaprawy, nie można dodać wody w celu poprawy konsystencji. Nie będzie ona miała takich parametrów jak świeża, co może mieć wpływ na trwałość wiązania. Czynności te oraz pamięć o zasadach wykonawczych najlepiej pozostawić zdunom, tak samo jak budowę pieca czy komina z zastosowaniem szamotu. Do tego trzeba lat praktyki i specjalistycznej wiedzy, którą trudno nabyć, oglądając zaledwie filmiki instruktażowe zamieszczone w internecie.

wodują wiązania ceramicznego, a tym samym zaprawa nie osiągnie docelowych parametrów. Dlatego też w niektórych miejscach, w których myślimy, że będzie miała zastosowanie, po prostu się nie sprawdzi. Dziś zapraw tych raczej nie stosuje się do obudowy kominka, szczególnie takiego z płaszczem wodnym. Po prostu nie będzie tam takiej temperatury. Nie znajdzie ona też zastosowania do wykonania komina, szczególnie takiego, który będzie odprowadzać gazy z pieca gazowego czy na paliwo stałe (i tu nie zostanie wytworzona odpowiednia temperatura). Zaprawy te nie będą miały też zastosowania do przyklejania okładzin kamiennych czy płytek ceramicznych do kominka. Zaprawy szamotowe, które możemy dziś spotkać w sklepach, to często mieszaniny szamotu oraz innych dodatków, które spowodują związanie zaprawy w temperaturach niższych niż 1000°C. Ciekawostką może być sposób ustalenia, jaka jest tak naprawdę temperatura na podstawie barwy emitowanego światła: kolor czerwony to 850 do 900°C, jasnoczerwony to 950-1000°C, 1050-1100°C to kolor ciemnopomarańczowy. Dlatego dziś w powszechnym domowym użyciu zapraw ta ma ograniczone zastosowanie. Gdzie możemy jej użyć? Na pewno do wymurowania paleniska kominka (takiego bez żadnych wkładów), do murowania paleniska grilla (w tym przypadku zaprawa musi mieć dodatki powodujące wiązanie bez wypału; podczas użytkowania grilla można tych magicznych 1000°C łatwo nie uzyskać), ewentualnie wędzarki. Oczywiście podstawowe zastosowanie to remont pieca kaflowego, ale to pozostawmy lepiej zdunom.

Ważna temperatura

Szkło wodne

Jak wspomniałem wcześniej, zaprawy szamotowe nadają się tylko do szamotu, i dlatego żeby działały, muszą ulec wypaleniu. Temperatura wypału to > 1000°C. Niższe temperatury nie spo-

A co ze szkłem wodnym? Jak wspominałem, jest ono dodatkiem, który polepsza odporność kwasową, dodatkowo powoduje, że zaprawa ta zwiąże „na zimno” bez wymaganego wypału. Dowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

datek ten może zastąpić cement. Zaprawę czysto szamotową należy w takim przypadku zarobić szkłem wodnym do żądanej konsystencji. Szkło wodne nie musi się jednak sprawdzić w miejscach, gdzie dany element może być narażony na działanie wody, np. na zewnątrz pomieszczeń do murowania grilla. Może być to przyczyną wykwitów solnych. W takim przypadku lepszym dodatkiem będzie cement, najlepiej ten czysty klasy CEM I, gdyż ma najmniej dodatków, które także wpływają na czas wiązania. Ilość dodawanego cementu to ok. 10-20%, jednak zależy to od producenta danej zaprawy.

Połączenia w kominie W ten prosty sposób przechodzimy do wyrobów znanych z powszechnego użycia i często nieutożsamianych z wysokimi temperaturami. Na początek zajmijmy się kominem. Obecnie najczęściej korzysta się z gotowych systemów kominowych produkowanych przez wielu producentów w Polsce. Dzięki temu mamy wszystkie elementy komina, które muszą się znaleźć, i nie trzeba ich specjalnie kształtować z cegieł. Oprócz ceramicznego rdzenia systemy kominowe składają się z odpowiednio wykonanych pustaków ceramicznych, keramzyto-betonowych czy innego rodzaju tworzywa w zależności od producenta systemu. Elementy te łączy się za pomocą zaprawy cementowo-wapiennej, czyli popularnej zaprawy murarskiej. Najważniejsza w tym przypadku jest wytrzymałość mechaniczna zaprawy (na ściskanie), czyli jej marka. Zwykle producenci danego systemu podają minimalną markę zaprawy - jest to najczęściej zaprawa minimum marki M2,5, czyli o wytrzymałości na ściskanie 2,5 MPa, dlatego też najlepiej skorzystać z gotowych mieszanek, których

www.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

na rynku wiele. Najlepiej zdać się jednak na producenta systemu i skorzystać z proponowanej przez niego zaprawy. Jeżeli wymagana jest odporność na kwas, stosuje się zaprawy czysto cementowe i tak jak w przypadku zaprawy szamotowej mogą być uszczelnione szkłem wodnym. Pamiętajmy, że roztwór szkła wodnego dodaje się zwykle na masę cementu, a nie na masę zaprawy. Z zaprawami cementowymi pracuje się trudniej niż z cementowo-wapiennymi ze względu na ich niską plastyczność. Na pewno wie to każdy, kto stosował zaprawy do klinkieru, które raczej nie mają wapna (ono nadaje plastyczność). Na zaprawy murarskie obowiązuje norma PN-EN 998-2 „Wymagania dotyczące zapraw do murów. Część 2: Zaprawa murarska”. W normie tej zawarty jest parametr związany z ogniem, czyli klasyfikacja ogniowa. Na klasyfikację ogniową wpływa skład zaprawy, głównie dodatków modyfikujących, które są palne. Najczęściej jednak ich ilość jest niewielka, niemająca wpływu na obniżenie klasyfikacji. Wydaje się, że wszystkie zaprawy murarskie sklasyfikowane są najwyższą klasą odporności A1, czyli wyroby niepalne. „Niepalne” nie oznacza jednak, że są odporne na długotrwałe działanie ognia od źródeł ciepła o wysokiej temperaturze spalania: węgiel, koks. Zaprawa taka pod wpływem wysokich temperatur może pękać. Zaprawy murarskie możemy ze spokojem stosować do wymurowania obudowy i cokołu kominka (tu temperatury nie są przecież tak wysokie jak w palenisku) czy przydomowego grilla. Zaprawy te idealnie nadają się do budowy wszelkich typów kominów. Zaprawy te mogą różnić się wytrzymałością oraz specyficznym zastosowaniem. Trochę inne zaprawy to te stosowane do klinkieru, gdzie zwykle ogranicza się wapna i dodaje tras lub inne surowce wiążące związki soli i zmniejsza-

jące ryzyko przebarwień. Inne zaprawy stosuje się do murowania cienkowarstwowego pustaków silikatowych czy gazobetonowych. Oprócz zwykłych cegieł czy ozdobnego klinkieru kominki okłada się często płytami kamiennymi czy płytkami klinkierowymi. W takim przypadku stosuje się kleje do płytek lub kamienia o wysokiej elastyczności (klasy S1 lub S2 normy PN-EN 12004). Dzięki temu będzie zachowana przyczepność przy podwyższonej temperaturze. Stale działająca wysoka temperatura jest najbardziej destrukcyjna dla połączenia płytki z podłożem. Jak pokazują badania laboratoryjne, przyczepności klejów po starzeniu termicznym często są niższe niż po przejściu cykli mrozowych, dlatego tak bardzo ważne jest stosowanie klejów z wyższej półki. Starzenie termiczne kleju to jego sezonowanie w temperaturze ok. 70°C, czyli dość wysokiej - takie temperatury nie są przekraczane na obudowie kominka. Tak jak zaprawy murarskie, tak i kleje klasyfikowane są odpornością ogniową, takimi samymi klasami. Większość wyrobów to produkty klasy A1. Klej musi mieć zastosowanie zgodne z podłożem, na jakie będzie aplikowany, oraz z rodzajem przyklejanej płytki, dlatego zanim się go zastosuje, warto przeczytać jego kartę techniczną. Z klejami do płytek ściśle związane są fugi, tu też stosujemy wyroby tradycyjne, cementowe, dostosowane do szerokości spoiny - warto wybrać wyrób, przy którym producent deklaruje elastyczność. Dzięki temu spoina nie będzie pękać pod wpływem zmiennych cykli temperatury. Na koniec pamiętajmy, że nic nie jest wieczne i dziś wybudowane elementy ulegają naturalnemu starzeniu, a temperatura, szczególnie wysoka, może ten proces przyspieszać. Bartosz Polaczyk

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Jubileusz 15-lecia programu partnerskiego HERZ

HERZ-Klub Dobrego Fachowca+ Ideą powołania Klubu Dobrego Fachowca HERZ było stworzenie elitarnej grupy profesjonalnych instalatorów, potrafiących tak wykonywać instalacje, aby zapewnić ostatecznym użytkownikom możliwość skorzystania ze wszystkich zalet wyrobów marki HERZ. Klub Dobrego Fachowca istnieje nieprzerwanie od 15 lat i jest najdłużej funkcjonującym tego typu programem na polskim rynku instalacyjnym. Oficjalna inauguracja programu KDF-HERZ miała miejsce 8 grudnia 2001 roku w Wieliczce. 63 pierwszych uczestników programu otrzymało imienne karty potwierdzające przynależność do Klubu Dobrego Fachowca oraz certyfikaty potwierdzające status Autoryzowanego Instalatora firmy HERZ. Początek XXI wieku przyniósł w Polsce istotne zmiany w branży instalacyjnej. Kończyła się dekada intensywnej termomodernizacji, po-

Fot. 1. Nagroda dla najktywniejszego uczestnika programu KDF-HERZ. woli zaczynał się proces konsolidacji firm dystrybucyjnych, a w całej branży budowlanej po raz pierwszy od 10 lat widać było istotne spowolnienie. Odpowiedzią na dynamiczne zmiany w otoczeniu zewnętrznym oraz wyzwania związane z wprowadzeniem na rynek nowej grupy produktowej - systemu instalacyjnego HERZ PipeFix - było zintensyfikowanie działań firmy HERZ w zakresie współpracy z firmami wykonawczymi. Powstanie programu Klub Dobrego Fachowca HERZ stanowiło główny punkt nowo przyjętej strategii, otwierając

równocześnie całkowicie nowe możliwości dla marki Herz w Polsce. Od samego początku program partnerski Klub Dobrego Fachowca

HERZ (dzisiaj program funkcjonuje pod nazwą HERZ-KDF+) zrzesza najlepszych polskich instalatorów, posiadających niezbędną wiedzę i odpowiednie doświadczenie zawodowe. W pierwszym okresie funkcjonowania Klubu Dobrego Fachowca jego członkowie mogli uczestniczyć w przygotowanym specjalnie dla nich programie szkoleniowym EPO (nazwa EPO to skrót od słów ekonomia, prawo i obsługa klienta). Podczas prowadzonego przez specjalistów firmy HERZ cyklu szkoleń EPO instalatorzy pozyskiwali wiedzę, w jaki sposób zabezpieczać własne interesy od strony finansowej i prawnej, a także jak pozyskiwać nowych klientów w oparciu o reguły marketingu relacji. Od początku istnienia programu KDF+ firma HERZ prowadzi również specjalnie dedykowane jego uczestnikom szkolenia techniczne (teoretyczne i praktyczne), mające na celu systematyczne podnoszenie znajomości produktów i rozwiązań technicznych. Oprócz szkoleń każdy instalator należący do Klubu Dobrego Fachowca po-

siada specjalne przywileje i uprawnienia. Jednym z najważniejszych przywilejów dostępnych dla uczestników programu jest 10-letni okres gwarancyjny, jakim firma Herz obejmuje wszystkie swoje produkty wykorzystane w wykonywanych przez nich instalacjach (standardowo produkty marki HERZ objęte są 5-letnią gwarancją). Dla klubowiczów organizowane są również specjalne promocje, prezentacje, konkursy oraz krajowe i zagraniczne spotkania integracyjne. Pełny komfort, przy równoczesnym ograniczeniu zużycia energii, zapewnić mogą wyłącznie systemy markowych producentów instalowane przez doświadczonych wykonawców. Dokładnie o takim idealnym połączeniu możemy mówić w przypadku systemów firmy Herz, instalowanych przez profesjonalnych wykonawców uczestników programu HERZ-KDF+.

Fot. 2. Karta KDF-HERZ. Od 15 lat instalatorzy HERZKDF+ zapewniają profesjonalne wykonawstwo instalacji sanitarnych i grzewczych na terenie całej Polski, systematycznie poszerzając grono usatysfakcjonowanych użytkowników produktów marki HERZ. l

Dariusz Odroń

www.herz.com.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Odprowadzenie kondensatu w kotłowni według SFA

Pompowanie skroplin Wszyscy wiemy, jak wiele problemów może sprawiać kondensat powstały podczas pracy kotła kondensacyjnego, zwłaszcza jeżeli instalacja kanalizacyjna znajduje się powyżej kotłowni. Również odprowadzenie kondensatu do przydomowych oczyszczalni ścieków nie jest dla nich obojętne. Francuska firma SFA proponuje 5 modeli urządzeń odpowiedzialnych za przepompowywanie skroplin. Są to: Sanicondens MINI, PLUS, PRO, BEST oraz neutralizator skroplin Sanineutral. Pompy Sanicondens MINI, PLUS, PRO i BEST pozwalają na bardzo proste i szybkie podłączenie do kotłów kondensacyjnych. Dzięki nim nie ma problemu z kondensatem powstającym

cyjne. O ile zamiana samego kotła nie jest niczym skomplikowanym, to problemy napotykamy w momencie pracy urządzenia, które generuje kondensat. Urządzenia Sanicondens rozwiązują te problemy, pozwalając na przetłoczenie kondensatu cienkimi rurkami zarówno w pionie, jak i poziomie do oddalonych pionów kanalizacyjnych, i zapewniają prawidłowe funkcjonowanie urządzeń bez kosz-

w wyniku pracy kotła. Zdarza się, że piony kanalizacyjne oddalone są od kotła i odprowadzenie skroplin w sposób grawitacyjny nie jest możliwy. Częstym przypadkiem jest instalacja kotła w piwnicy, a instalacja wod.-kan. znajduje się powyżej kotła, wówczas urządzenia z serii Sanicondens są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania kotłowni. Rozwój techniki kondensacyjnej spowodował, że wielu inwestorów modernizuje swoje dotychczasowe kotłownie, instalując kotły kondensa-

townych i pracochłonnych prac adaptacyjnych. Ma to ogromne znaczenie dla inwestora, gdyż w sposób prosty, tani i mało inwazyjny pozwala na modernizację istniejącej kotłowni. Sanicondens MINI jest najmniejszym urządzeniem, które przepompowuje skropliny do wys. 2 m i na odległość do 20 m, o mocy 35 W. Sanicondens PLUS - większe i mocniejsze urządzenie o mocy 60 W pozwala na przetłaczanie kondensatu: 4,5 m w górę i do 50 m w poziomie. Można pod-

strony sponsorowane

łączyć do niego alarm (dźwiękowy lub wizualny). Sanicondens PRO to nowość w ofercie, jest to urządzenie o nowej konstrukcji i ze zwiększonym zbiornikiem na kondensat do 2 l, parametry tłoczenia są takie, jak w przypadku PLUS, wydajność to 345 l/h. Sanicondens BEST jest to pompa zaopatrzona w neutralizator skroplin, jej moc wynosi 60 W. Przetłacza skropliny do 4,5 m w pionie i do 50 m w poziomie. Dzięki 4 wejściom przystosowuje się do każdego typu instalacji. Dodatkowy kabel umożliwia dołączenie urządzenia sygnalizującego awarię (np. żarówka, syrena, dzwonek 220 V). Pompa Sanicondens BEST składa się z pompy Sanicondens PLUS i pojemnika neutralizującego wypełnionego granulkami. Kwaśny kondensat przechodzi przez czynnik zobojętniający (węglan wapnia i magnezu), gdzie dalej tłoczony jest z neutralnym pH. Sanineutral przeznaczony jest do neutralizacji kondensatu z kotłów kondensacyjnych. Produkt ten służy do eliminacji kwaśnego kondensatu przed jego odprowadzeniem do kanalizacji, szamba lub oczyszczalni ścieków. Działa na zasadzie grawitacyjnego przepuszczenia kondensatu przez złoże neutralizujące bez użycia pompy. Może być stosowane razem z pompami Sanicondens MINI, PLUS I PRO. Wszystkie urządzenia produkowane są w naszych fabrykach na terenie Francji, co gwarantuje najwyższą jakość potwierdzoną przez ISO 9001 AFAQ. Posiadamy sieć 55 punktów serwisowych rozmieszczonych na terenie całego kraju. Więcej informacji na stronie internetowej. l

Marcin Wojciechowski

www.sfapoland.pl

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Zima tuż, tuż, więc w KAN-ie już „grzejemy” z nowościami!

Pod choinkę - pierścienie Zima tuż, tuż dlatego w systemie KAN-therm zaczęliśmy „grzać”, ale w nieco innym tego słowa znaczeniu. Przyśpieszamy z rozwojem swoich produktów oraz urozmaiceniem oferty... l

System KAN-therm Push Kluczową zmianą są nowe nasuwane pierścienie Push wykonane z tworzywa PVDF. Nowe pierścienie dostępne są w zakresie średnic 14-32 mm. Dzięki temu montaż rur PE-Xc i PE-RT z kształtkami typu Push możliwy będzie w dwóch wariantach: ze starym mosiężnym pierścieniem nasuwanym lub nowym tworzywowym pierścieniem PVDF (średnica 12 x 2 mm pozostaje bez zmian - montaż tylko z pierścieniem mosiężnym). Kolejną nowością, tym razem w podejściu do samej techniki montażu Systemu KAN-therm Push oraz KANtherm Push Platinum, jest uproszczenie zasad łączenia średnicy 32 mm. Co się zmieniło? W przypadku kształtek PPSU o średnicy 32 mm do chwili obecnej dla wykonania połączenia zalecane było stosowanie od strony kształtki wkładu niklowanego do średnicy 25 mm dla łączników mosiężnych, zaś od strony pierścienia używano samych szczęk praski. W celu uproszczenia procesu montażu Systemu KAN-therm Push i Push Platinum oficjalnie rezygnujemy z tej zasady. Oznacza to, że kształtki PUSH w wersji PPSU, w średnicy 32 mm, będą montowane samymi szczękami zaciskarki, bez jakichkolwiek dodatkowych wkładów. Kształtki PPSU 32 mm należy obecnie montować z zachowaniem tych samych zasad jak kształtki mosiężne 32 mm. l System KAN-therm Push Platinum Wyżej opisana zmiana w zasadach montażu kształtek PPSU o średnicy 32 mm dotyczy również Systemu KANtherm Push Platinum. Nowy, tworzywowy, nasuwany pierścień typu Push

wprowadzamy także do oferty Systemu KAN-therm Push Platinum. Zmianie ulega sposób konfiguracji połączenia kształtki Push z rurą wielowarstwową PE-Xc/Al/PE-HD Platinum do takiego połączenia, w całym zakresie średnic 14-32 mm, dopuszczone będzie stosowanie tylko i wyłącznie nowych tworzywowych pierścieni nasuwanych. Wykonując połączenie w Systemie KAN-therm Push Platinum, dozwolone będzie stosowanie tylko (!) pierścieni tworzywowych. Kolejną istotną zmianą w ofercie Systemu KAN-therm Push Platinum jest wprowadzenie nowej rury o rzeczywistej średnicy 18 x 2,5. Automatycznie wymusiło to wprowadzenie do oferty

nowych, mosiężnych złączy skręcanych predysponowanych do rzeczywistej średnicy 18 x 2,5. Zwieńczeniem optymalizacji Systemu KAN-therm Push Platinum jest wprowadzenie do oferty nowych głowic rozpierających Platinum „NA RAZ”. Zmiana dotyczy całego zakresu średnic, tj. 14-32 mm. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że stare głowice Platinum (do montażu na trzy), w przypadku średnicy 18 mm, nie mogą być stosowane zamiennie z wersją nową „NA RAZ”.

l System KAN-therm Press LBP, System KAN-therm Steel & Inox Kompaktowa, wydajna, efektywna - tak w trzech słowach opisać można nową zaciskarkę ACO102, znanej renomowanej firmy Novopress. Nowa zaciskarka godnie zastąpiła starą wersję zaciskarki „mini” AFP101. Jest jeszcze mniejsza i bardziej poręczna, a dzięki 2-częściowej obudowie bardziej ergonomiczna. Zaciskarka ACO102 jest kompatybilna ze wszystkimi szczękami zaciskowymi PB1 firmy Novopress. Do oferty Systemu KAN-therm wprowadzono trzy wersje kompletów powyższego urządzenia. l System KAN-therm Ogrzewanie Podłogowe Główna zmiana w ofercie ogrzewania podłogowego dotyczy izolacji termicznych Systemu KAN-therm Profil. Dotychczasowe wykonania płyt styropianowych Profil 1 i Profil 2 oraz samej folii Profil 3 zostały zastąpione ich zmodernizowaną wersją. Nowa wersja izolacji termicznej dostępna jest także dla styropianów Profil 4 - z wypustkami, bez folii (tworzywowej nakładki). Kolejny nowy element w ofercie to efekt rozwoju Systemu KAN-therm Tacker, systemu instalacyjnego umożliwiającego montaż instalacji ogrzewania podłogowego metodą mokrą.

www.kan-therm.com

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Modułowe zbiorniki na wodę pitną/ppoż. klasy Premium

Wewnętrzne zbiorniki „szyte na miarę” W wielu nowych, jak i istniejących budynkach w celu zagwarantowania właściwego zasilania instalacji przeciwpożarowych czy też zapasu wody pitnej/bytowej niezwykle przydatne okazują się zbiorniki MultiPower producenta AMARGO®. Znajdują one także zastosowanie jako zbiorniki wody deszczowej, technologicznej, uzdatnionej oraz jako elementy systemów pomp ciepła (odzysk energii ze ścieków) lub zagospodarowania wody szarej. Wykonane z najnowszego typu tworzywa MultiPower zbiorniki AMARGTank® posiadają szereg zalet: lekka modułowa konstrukcja, łatwość montażu nawet w najbardziej trudno dostępnych miejscach i pomieszczeniach budynków, wytrzymałość statyczna, pełna odporność na korozję (brak metalu), odporność na zużycie, niewielki ciężar, szybki montaż, łatwość zmiany konfiguracji, bardzo dobra izolacyjność, minimalizacja efektu rozwoju bakterii le-

runków zabudowy. Są to więc zbiorniki „szyte na miarę”. Proces podjęcia współpracy poparty jest wnikliwą analizą lub nawet wizją lokalną, określeniem potrzeb w zakresie pojemności czynnej zbiornika, wymaganej wydajności i ciśnienia instalacji - po to, by faktycznie zapewnić pełen komfort i bezpieczeństwo finalnemu użytkownikowi. Mowa tutaj o dwóch głównych grupach odbiorców i przeznaczeniach zbiorników MultiPower. Są to zbiorniki 12-godzinnego za-

takiego rozwiązania. Nie ma wówczas potrzeby kucia ścian i burzenia zbiorniki budowane są bez jakiejkolwiek ingerencji w konstrukcję budynku, bez zniszczeń, hałasu i brudnych prac. Oszczędzamy i czas, i koszty! Na miejsce montażu wnoszone są tylko elementy składowe, które są trwale spawane rodzimym tworzywem. Mało tego - modułowość płyt AMARGPanel i łatwość obróbki daje nieograniczone możliwości dopasowania kształtu, wymiarów, króćców do pomieszczenia/lokalizacji. Nie bez powodu mówimy, że zbiorniki AMARGTank są „szyte na miarę”. Na zakończenie montowane są niezbędne króćce, elementy sterowania i AKPiA. Całość prac - łącznie z dostawą i instalacją zaworów pływakowych, sond pomiarowych, a także podpięciem instalacji - może być wykonana przez doświadczone ekipy monterskie AMARGO®. Dla potwierdzenia fachowości, doświadczenia i referencji możemy dodać, iż dostarczamy ponad 800 zbiorników rocznie!

Atesty i certyfikaty

gionella, wysoka odporność chemiczna, łatwość w utrzymaniu czystości, odporność na mikroorganizmy i grzyby, odporność na warunki otoczenia i niskie temperatury.

Możliwe rozwiązania Firma AMARGO®, wychodząc naprzeciw potrzebom rynku, a przede wszystkim klientów i projektantów, rozbudowała dział Doradztwa Technicznego i Produkcji, zwiększając zatrudnienie ponad dwukrotnie w ciągu roku. Dzięki temu jest w stanie zaoferować wręcz ekspresową produkcję, prefabrykację, dostawę i montaż zbiornika do każdych wastrony sponsorowane

pasu wody pitnej/bytowej dla placówek typu sanatoria, domy pomocy społecznej, szpitale, restauracje, hotele, akademiki. Drugi rodzaj zbiorników to zapasowe źródło wody do celów prowadzenia akcji gaśniczych. Zbiorniki połączone są z zestawem pompowym, tak by zapewnić wymagane ciśnienie i wydajność najdalej położonego hydrantu. W zależności od potrzeb i sytuacji współpracujemy z Zewnętrznymi Biurami Projektów lub sami wykonujemy własne opracowania. AMARGTank® mogą być wykonane jako gotowe zbiorniki w zakładzie produkcyjnym lub można je zmontować na miejscu. Jest to istotna zaleta

Wszystkie materiały spełniają najwyższe standardy jakości. Posiadamy atesty PZH, dopuszczenia i uprawnienia Instytutu Spawalnictwa Tworzyw oraz Dozoru Technicznego możecie być Państwo zatem pewni najwyższej jakości AMARGTank! Więcej danych udostępniamy na www.amargo.pl i przesyłamy po kontakcie z naszym biurem. Zapraszamy do współpracy firmy projektowe, wykonawców, jak i wspólnoty mieszkaniowe, zarządców nieruchomości. l

mgr inż. Szczepan Gorbacz www.amargo.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Sterowanie c.o. (2)

Termostaty pokojowe Dodatkowym wyposażeniem kotłów centralnego ogrzewania do sterowania ich pracą na rzecz obiegów grzewczych są termostaty pokojowe i regulatory pokojowe. Urządzenia te, w porównaniu do termostatów kotła, mają za zadanie optymalizować pracę kotłów c.o. zarówno pod względem kosztów eksploatacji, jak i komfortu cieplnego, a także wygody użytkowników. Termostaty pokojowe i regulatory pokojowe należą do najprostszych i najtańszych sterowników zewnętrznych, jakie stosuje się do regulacji kotła zasilającego czynnikiem grzewczym instalacje centralnego ogrzewania, i cieszą się zasłużenie dużą popularnością. Podobnie jak termostaty kotła wykorzystuje się je w instalacjach jednobiegowych, grzejnikowych lub podłogowych. W innych krajach (np. Wielka Brytania) stosuje się tanie termostaty pokojowe do wielobiegowych instalacji c.o. Zapewniają one uzyskanie różnych temperatur w pomieszczeniach, zgodnie z wymaganiami użytkowników, bez konieczności korekty temperatur głowicami termostatycznymi na grzejnikach. Ten sposób regulacji kotła c.o. instalacjami wielobiegowymi jest bardziej wskazany w krajach o ciepłym lub umiarkowanym klimacie, takich jak Hiszpania, Włochy czy Wielka Brytania, gdzie zimą nie dochodzi do dużych spadków temperatury zewnętrznej w dłuższych okresach. Na polskim rynku istnieje ogromny wybór termostatów i regulatorów po-

Fot. 1. Klasyczny termostat pokojowy, przewodowy (z arch. firmy Purmo).

kojowych. Występuje też pewne zamieszanie w nazewnictwie. Regulatory pokojowe nazywa się często termostatami i odwrotnie. Różnią się one znacznie budową i swoimi możliwościami regulacyjnymi. Termostaty pokojowe należą do urządzeń uniwersalnych, mogą współpracować z kotłami różnych producentów. Przy doborze termostatu należy zwrócić uwagę, do jakiego napięcia elektrycznego jest on przystosowany i pod tym względem odpowiednio dopasować go do warunków współpracy z kotłem c.o. W większości termostaty i kotły przystosowane są do elektrycznego napięcia zasilania 230 V.

Jak to działa? Termostat pokojowy jest urządzeniem, które działa na zasadzie dwustawnej: włączył - wyłączył. Bodźcem zadziałania termostatu (w każdą stronę) jest temperatura pomieszczenia, w którym się znajduje. Przy spadku temperatury pomieszczenia, w porównaniu do temperatury żądanej, termostat

Fot. 2. Termostat pokojowy, bezprzewodowy (z arch. firmy Euroster).

włączy kocioł. Przy osiągnięciu żądanej temperatury - wyłączy. Podobnie jak w przypadku termostatu kotła włączenie i wyłączenie pracy kotła przez termostat pokojowy realizowane jest z określoną fabrycznie histerezą temperatury. Tu jednak ta histereza różni się znacznie od histerezy termostatu kotła i wynosi zwykle np. ±0,1°C, ±0,3°C, ±0,5°C, maksymalnie ±1,0°C, i jest ustawiana fabrycznie, najczęściej bez możliwości zmian. Najnowsze termostaty pokojowe mają dwie wartości histerezy do wyboru, np. ±0,2°C i ±0,4°C. Co ona oznacza? Przykład: Gdy na termostacie o histerezie ±0,3°C została ustawiona temperatura pomieszczenia 20°C, kocioł zostanie włączony, gdy temperatura pomieszczenia będzie poniżej 19,7°C (20-0,3°C) i wyłączony, gdy temperatura osiągnie wartość 20,3°C (20 + 0,3°C). Na wykresie przedstawiono graficzny przebieg temperatury pomieszczenia i okresy pracy kotła c.o. (rys.) Przy wyborze termostatu pokojowego warto zwrócić uwagę na ten parametr. Decyduje on bowiem, z jednej strony, o komforcie cieplnym, z drugiej o kosztach ogrzewania. Im mniejsza histereza, tym wyższy komfort ciepła, co oznacza występowanie mniejszych wahań temperatury pomieszczenia. Jednocześnie jednak wyższe będzie zużycie paliwa ze względu na częstsze włączanie się kotła. Wartość histerezy powinna być taka, aby użytkownik nie odczuwał wahań temperatury pomieszczenia. Tak bywa, gdy różnice temperatury pomieszczenia nie przekraczają 1°C. Optymalna histereza zawiera się w zakresie: ±0,3 ÷ ±0,5°C. Termostat pokojowy łączony jest z kotłem przewodem dwużyłowym do fabrycznie przygotowanego gniazda w kotle. Jego zastosowanie w nowym budynku wymaga wcześniejszego przygotowania przewodu poprowadzonego pod tynkiem od miejsca ulokowania termostatu do kotła. W istniejących już www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

termostatu przewodowego i radiowego podają przygotowane przez producenta instrukcje montażu lub obsługi. Lokalizacja termostatu pokojowego jest istotna z punktu widzenia temperatury pomieszczenia i komfortu cieplnego użytkownika, ponieważ termostat pokojowy będzie zapewniał ustawioną temperaturę tylko tego pomieszczenia, w którym się znajduje, o ile będzie prawidłowo umiejscowiony.

Zyski Rys. Histereza temperatury pomieszczenia 20 ± 0,3°C regulowana termostatem pokojowym w trybie dwustawnym i okresy pracy palnika. budynkach konieczne będzie prowadzenie przewodu po wierzchu ścian lub wkuwania go w mur dla uniknięcia szpecącego widoku. Klasyczny termostat pokojowy pokazano na fot. 1. Innym, nieco droższym rozwiązaniem jest zastosowanie termostatu bezprzewodowego (radiowego), który składa się z dwóch części (fot. 2). Jedna z nich jest podłączona do kotła przewodem i powinna znajdować się w jego pobliżu, druga (wolna i zasilana baterią) z pokrętłem regulacyjnym w pomieszczeniu, gdzie powinna być żądana temperatura. Termostat bezprzewodowy nie jest „przywiązany” do jednego pomieszczenia, jak to jest w przypadku termostatu przewodowego, i może być przenoszony, w zależności od potrzeb użytkownika, do różnych pomieszczeń.

Zalety dla użytkownika W przeciwieństwie do termostatu kotła, który był opisany w części pierwszej artykułu („Magazyn Instalatora” 11/2016), termostaty pokojowe, przewodowe i radiowe mają tę zaletę, że nie wymagają od użytkownika bezpośredniego kontaktu z kotłem c.o. w celu regulacji temperatury pomieszczeń. Tę wygodę odczuwa się nawet wówczas, gdy kocioł jest blisko pomieszczenia przebywania użytkownika. Termostat pokojowy może być zainstalowany w dowolnym miejscu w pomieszczeniach mieszkalnych. Zwykle montuje się go tam, gdzie mieszkańcy najczęściej przebywają. Jest nim duży pokój lub - według obecnej nomenklatury - salon. Dokładne warunki umieszczenia

Poprzez zastosowanie termostatu pokojowego istnieje również możliwość zmniejszenia kosztów eksploatacji, kosztów ogrzewania. Termostat pokojowy będzie uruchamiał kocioł tylko w okresach, gdy wymagać będzie tego temperatura pomieszczenia, w którym jest on zainstalowany. W pozostałych pomieszczeniach temperatura będzie regulowana tylko poprzez odpowiednie ustawienie głowic termostatycznych na grzejnikach, nastawy wstępne zaworów i położenie pokręteł głowic. Takie rozwiązanie uwzględnia zyski ciepła, np. od nasłonecznienia w ciągu dnia lub od zastosowania dodatkowych źródeł ciepła, jak kuchenka, żelazko itp., i nie dopuszcza zarówno do przegrzania pomieszczeń, jak i do zbytecznego zużycia paliwa. W kolejnym odcinku będę kontynuował tę tematykę. dr inż. Jan Siedlaczek

(Regulamin: www.instalator.pl)

Konkurs z: Jaki jest czas bezpłatnej opieki serwisu Wilo w domu Klienta po zainstalowaniu pomporozdrabniacza Wilo-HiSewlift? Wybierz właściwą odpowiedź: A. 6 miesięcy. B. 12 miesięcy. C. 24 miesiące. Nagrodami, ufundowanymi, przez sponsora konkursu, firmę Wilo jest 6 czapek z kolekcji 4F. Rozwiązanie prosimy przesłać na adres naszej redakcji (stopka redakcyjna na s. 5) lub e-mail: konkurs@instalator.pl - do 20.01.2017 roku.

2x www.instalator.pl

2x 35

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Jakość wody w instalacji grzewczej

Czynnik w zładzie W artykule przedstawię podstawowe informacje dotyczące parametrów wody w instalacji grzewczej. Do budowy instalacji grzewczej stosuje się szereg materiałów, które mogą na siebie bezpośrednio oddziaływać, dlatego należy instalację w odpowiedni sposób zabezpieczyć przez indywidualne przygotowanie czynnika krążącego w zładzie. Wybór źródła ciepła dla budynku jest warunkiem zapewnienia komfortu cieplnego dla użytkowników. Do najbardziej popularnych stosowanych obecnie źródeł ciepła należą zarówno gazowe kotły kondensacyjne wiszące, jak i pompy ciepła powietrze/woda i solanka/woda. Każde z tych urządzeń potrafi w efektywny sposób pokryć zapotrzebowanie na energię cieplną oraz ciepłą wodę użytkową. Koszty przygotowania ciepła nie zależą tylko od zastosowanego źródła ciepła, chociaż oczywiście pompa ciepła może przygotowywać ciepło nawet 3-4 razy taniej niż kondensacyjny kocioł gazowy, ale także od wykonanej instalacji grzewczej. Dlatego też bardzo ważne jest podejście do tematu instalacji grzewczej jako całości, co oznacza, że źródło ciepła, instalacja rozprowadzająca, odbiorniki (grzejniki lub ogrzewanie płaszczyznowe), a także medium grzewcze, którym najczęściej jest woda, muszą ze sobą współgrać.

Woda wodzie nierówna… Do napełniania zładu producenci branży grzewczej zalecają stosowanie

wody o jakości wody pitnej, jednakże co raz częściej pojawiają się wymogi dotyczące szczegółowych parametrów wody, którą należy napełnić układ. Co może spowodować woda złej jakości? W wodnych instalacjach grzewczych mogą pojawić się różnego rodzaju ogniska korozji powodujące rozszczelnienie instalacji, jak również osady, które skutecznie zablokują przekazywanie ciepła w układzie, a co za tym idzie podniosą koszty eksploatacji. Wyróżnić możemy dwa podstawowe czynniki wpływające na pojawienie się korozji w instalacji grzewczej: dostęp wolnego tlenu oraz różne rodzaje zastosowanych materiałów.

Dostęp tlenu Pierwszy z nich może być spowodowany zastosowaniem tzw. układu otwartego, jak to miało miejsce w przypadku kotłów na paliwo stałe starego typu, które wymagały wyposażenia instalacji w przelewowe naczynie wyrównawcze. Takie rozwiązanie powodowało ciągły dostęp tlenu do instalacji centralnego ogrzewania, a co za tym idzie - zwiększony proces korozji (utleniania) ma-

teriałów instalacji. Obecnie projektowane i budowane instalacje grzewcze powinny być układami zamkniętymi zabezpieczonymi w układy stabilizujące ciśnienie w instalacji. Najczęściej spotykanym rozwiązaniem zabezpieczenia przed nadmiernym wzrostem ciśnienia jest wyposażenie instalacji w zawór bezpieczeństwa oraz przeponowe naczynie wzbiorcze, które składa się z komory cieczowej, w której znajduje się woda, oraz komory gazowej wypełnionej azotem. W stanie fabrycznym ciśnienie azotu wynosi ok. 1 bara. Przyjmuje się, że pojemność naczynia przeponowego nie powinna być mniejsza niż 10% procent pojemności zładu. Podczas pracy instalacji woda zwiększa swoją objętość o ok. 2-5% przy zmianie temperatury z 20-70°C, który to wzrost ciśnienia kompensowany jest w naczyniu przeponowym poprzez sprężenie (ściśnięcie) gazu w komorze gazowej. Prawidłowe działanie naczynia przeponowego uzależnione jest od ustawienia ciśnienia poduszki gazowej, które zależy od ciśnienia pracy w instalacji grzewczej. Nadciśnieniowa instalacja oznacza, że w najwyższym punkcie utrzymywane jest ciśnienie wyższe od ciśnienia atmosferycznego, dzięki temu instalacja nie będzie się zapowietrzała. Ustawiając ciśnienie poduszki gazowej w przeponowym naczyniu wzbiorczym, przyjmuje się ciśnienie o 0,2 bara poniżej ciśnienia pracy instalacji. Dla każdej instalacji grzewczej należy indywidualnie nastawić ciśnienie w instalacji grzewczej, jak również ciśnienie wstępne poduszki powietrznej. Po napełnieniu instalacji grzewczej cząsteczki tlenu reagują z materiałami w instalacji. Charakterystyczne czarne zabarwienie wody po pewnym okresie pracy układu oznacza, że wszystkie cząsteczki przereagowały i w wodzie nie powinien już znajdować się „wolny tlen”. Korozja również może być spowodowana zastosowaniem do budowy instalacji różnych rodzajów materiałów, www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Parametry wody

które reagują między sobą, powodując korozję. Obydwie przyczyny są odpowiedzialne za występowanie wżerów korozyjnych prowadzących do uszkodzenia instalacji w bardzo krótkim czasie.

grzewczej zmniejsza współczynnik przewodzenia ciepła nawet czterokrotnie. Odkładanie się osadów w postaci magnetytu, czyli osadów z dużą zawartością żelaza, może być spowodowane niskim odczynem pH w wodzie kotłowej

Do podstawowych parametrów wody wpływających na powstawanie korozji układów należy przewodność właściwa, która oznacza całkowite zasolenie wody (jednostką przewodności jest μS/cm). Oczywiście im wartość mniejsza, tym lepiej. Kolejnym istotnym parametrem jest pH. Woda w instalacji grzewczej powinna mieć alkaliczne pH powyżej 8,2. Niższe pH będzie powodowało powstawanie różnicy potencjałów pomiędzy materiałami, z których wykonano instalację, a co za tym idzie może

(< 7), który objawia się między innymi czarnym lub rdzawym nalotem na filtrach siatkowych lub wkładkach zaworów termostatycznych. Działanie osadów przedstawiono na schemacie.

zajść korozja galwaniczna. W przypadku instalacji grzewczych, które najczęściej wykonane są ze stali, miedzi i aluminium, możemy wyróżnić tzw. obszary chronione, czyli parametry

Osady z kamienia Kolejnym czynnikiem mającym niekorzystny wpływ na instalację grzewczą są osady w postaci kamienia kotłowego oraz magnetytu, czyli minerału o wysokiej zawartości żelaza (> 72%). Woda wodociągowa, którą napełniana jest instalacja grzewcza, może zawierać nawet do 28°dH (stopni niemieckich), co oznacza zawartość węglanu wapnia nawet do 500 mg CaCO3/dm3 - pamiętamy przy tym, że każde 0,54 dH przekłada się na ok. 10 g kamienia kotłowego na każdy wprowadzony do układu m3 wody. Trzeba zaznaczyć, że wszelkiego typu osady odkładają się w pierwszej kolejności w miejscach, gdzie panuje najwyższa temperatura oraz najwolniejszy przepływ wody grzewczej, czyli źródle ciepła. W związku z tym dochodzi do miejscowego przegrzewania się powierzchni grzewczej, ponieważ odłożony kamień kotłowy obniża zdolność przewodzenia ciepła, dodatkowo wpływając na zwiększenie kosztów eksploatacji instalacji. Na zdjęciu 1 przedstawiono zdolność przekazywania ciepła przez powierzchnię rury aluminiowej, gdzie można zaobserwować, że już 1 mm kamienia kotłowego odłożonego na powierzchni

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

wody, przy których nie dochodzi do reakcji pomiędzy materiałami. Jak można zauważyć, obszar chroniony dla instalacji grzewczej, w której znajdują się elementy aluminium, leży w bardzo wąskim zakresie, co powoduje konieczność indywidualnego dostosowania parametrów wody, aby nie dochodziło do powstawania korozji galwanicznej instalacji. Należy przy tym zaznaczyć, że odczyn pH wody znajdującej się w instalacji grzewczej stabilizuje się po około 8-12 tygodniach od uruchomienia instalacji.

dość wody wprowadzonej do układu w zależności od mocy źródła ciepła i pojemności instalacji. Wartości te odnoszą się do układów, w których w trakcie eksploatacji instalacji woda nie została wymieniona w zładzie trzykrotnie. W takim przypadku należy uzupełnić zład wodą zdemineralizowaną o twardości < 0,11°dH.

Jak zapobiegać korozji?

Spojrzenie na całość

Zapobieganie powstawaniu korozji materiałów, z których wykonana jest instalacja grzewcza, polega przede wszystkim na ograniczeniu dostępu tlenu do układu, jak również zwróceniu uwagi na parametry wody grzewczej. Producenci urządzeń grzewczych w swoich wytycznych dają jasne wskazówki, jakie parametry jakościowe powinna spełniać woda, którą napełniona została instalacja grzewcza. Oczywiście jednym z głównych parametrów jest twardość wody wprowadzonej do układu. Zgodnie z wymogami PN-EN 12828 Instalacje ogrzewcze w budynkach: Projektowanie wodnych instalacji centralnego ogrzewania skład wody, który jest stosowany w układzie ogrzewania, musi być taki, żeby elementy systemu były utrzymywane w sprawności, w celu zapewnienia bezpiecznego i ekonomicznego funkcjonowania. By określić wymagane wartości twardości ogólnej, producenci urządzeń grzewczych zalecają posłużenie się parametrami zgodnymi z niemieckimi wytycznymi technicznymi VDI 2035 (cz. 1 i 2), gdzie określono dopuszczalną twar-

Przedstawiając powyższe wymogi stawiane parametrom wody grzewczej, trzeba pamiętać nie tylko o efektywnym źródle ciepła, które będzie zapewniało

komfort cieplny użytkownikom, ale przede wszystkim należy mieć na uwadze fakt, że nawet najlepsze urządzenie grzewcze może nieefektywnie pracować przez wiele lat, jeżeli nie przyłożymy uwagi do całej instalacji grzewczej. W związku z tym należy pamiętać, aby przy budowie instalacji grzewczej używać jak najmniej elementów z różnych materiałów, co ograniczy możli-

wość pojawienia się zjawiska korozji. Każdy system grzewczy powinien być napełniony wodą uzdatnioną o jak najmniejszej twardości, ponieważ podczas pracy instalacji dwutlenek węgla zostanie usunięty z osadów wapiennych i pozostanie kamień kotłowy oraz miękka woda, dlatego też podczas pomiarów twardości wody w instalacjach po dłuższym czasie eksploatacji otrzymamy wynik zbliżony do parametrów wody miękkiej, a cały kamień kotłowy zostanie odłożony w instalacji. Może to powodować zwiększone zużycie energii do przygotowania ciepła dla budynku. Istnieje wiele sposobów dostosowania parametrów wody grzewczej poprzez zastosowanie dodatków do uzdatniania wody, oczyszczania lub do ochrony przez przemarzaniem. Środki tego typu muszą być używane zgodnie z za-

leceniami i wytycznymi producenta danego urządzenia. Instalacje, w których dołożono starań do przygotowania wody wprowadzonej do układu oraz kontrolowano parametry - zarówno dotyczące wody, jak i układu stabilizacji ciśnienia - będą pracowały bardziej efektywnie i bezproblemowo przez wiele lat. Jakub Pawłowicz

Wyniki internetowej sondy: październik (głosowanie na najpopularniejszy wśród internautów tekst ringowy zamieszczony w „Magazynie Instalatora“ X/2016) Jeśli nie walczysz sam na ringu, pomóż zwyciężyć innym. Wejdź na www.instalator.pl

www.instalator.pl

Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: uprzejmie prosimy o wpłatę 11 PLN/miesiąc (lub - 33 na kwartał, 66 na pół roku, 121 na cały rok)

„Magazyn Instalatora” - dobra, polska firma!

nakład 11

015

15 12. 20 miesięcznik

informacyjno

-techniczny nr 12 (208),

grudzień

2015 ISSN 1505

nakład 11

G Ring

miesięcznik

- 8336

065

„MI”: ins talacje w

łazience

6 8. 201

informacyjno

-techniczny nr 8 (216),

sierpień

2016 ISSN 1505

G Ring

- 8336

„MI”:

moderni

zacja ins talac

G Zawó

nakład 11

miesięcznik

r z prze lotem ogrzewa G Odwi nie płaszczyznowe er G Wodo t z wypełnienie miary i pomiary m G System z pompą G Cenn e G Such ocieplenie a G ErP w szczapka wentyla cji

015

15 11. 20

informacyjno

-techniczny nr 11 (207),

listopad

2015 ISSN 1505

G Ring

- 8336

„MI”: og rzewanie

płaszczyz

G Walka ustawa

nowe

z zadym ie

niem

G Fotowo ntysmogowa” G Awar ltaika ie wodo mierzy G Powi et G Łączenrze i rury G Kominy ie rur G Pompa przy belce „a

uszczelni

ona

nakład 11

015

16 10. 20 miesięcznik

informacyjno

-techniczny nr 10 (218),

październik

2016 ISSN 1505

- 8336

Uwaga - ważne! W celu łatwiejszej iden tyfikacji osoby/firmy wpłacającej prosimy o podanie w treści przelewu numeru identyfikacyjnego znajdującego się z lewej strony etykiety adresowej albo adresu, na który wysyłamy „Magazyn Instalatora”.

Jeśli chcieliby Państwo otrzymać fakturę VAT prosimy o dołączenie Państwa adresu e-mail w treści przelewu. Na wskazany adres e-mail zostanie przesłana faktura w formie pliku pdf.

G Ring

„MI”:

ogrzewa

G Bufor

nie płaszc zyz

instalac

do c.o.

w salon ie

W przypadku pytań prosimy o kontakt: tel. 58 306 29 75 e-mail: info@instalator.pl

nowe

G Wentyla z pompą ciepła G Woda cja komforto wa sz G Kocioł ara G Higien z klasą a G Jastry w instalacji ch po ziomy G Koza

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Tworzywa sztuczne w instalacjach

Złączka jak obrączka Tworzywa sztuczne są to materiały, których podstawowym składnikiem są wielkocząsteczkowe związki organiczne (polimery) otrzymywane w wyniku reakcji (polireakcji, polimeryzacji, polikondensacji) organicznych związków niskocząsteczkowych (monomerów). Polipropylen (PP) jest tworzywem termoplastycznym należącym do grupy poliolefin. Powstaje w procesie polimeryzacji propylenu w temperaturze od 50 do 100°C. Kopolimeryzacja PP umożliwia poprawę udarności w niższych temperaturach. Obecnie produkowane są 3 typy rur z polipropylenu: PP3, PP2 i PP1. Przeważnie jednak na rury do wody pitnej stosowany jest kopolimeryzat randomowy oznaczany jako PP3 lub PP-R wyróżniający się najwyższą elastycznością, największą trwałością i dobrą zgrzewalnością. W instalacjach polipropylen stosowany jest do wody zimnej i ciepłej wody użytkowej. Produkowane systemy rur PN 10, 16, 20 i kształtek PN 20 w zakresie średnic DN 16-125 mm. PP we wszystkich odmianach może być łączony poprzez polidyfuzyjne zgrzewanie mufowe lub elektrooporowe.

Łączenie PP

wania polega na wsunięciu rury do elektrozłączki a następnie podłączeniu złączki do aparatu zgrzewającego. Proces zgrzewania opiera się na zasadzie wykorzystania ciepła przy przepływie prądu przez drut oporowy do uplastycznienia wewnętrznej powierzchni kształtki i zewnętrznej rury. Ocena poprawności połączenia ogranicza się do wizualnej oceny wałeczka tworzywa na krawędzi mufy lub po przecięciu złącza. Cięcie złącza wykonuje się w poprzek i wzdłuż (na pół). W obu przypadkach poprawnie wykonane złącze wykazuje zatarcie krawędzi między kształtką a bosym końcem rury, brak pęcherzy i zanieczyszczeń. Ważnym czynnikiem wpływającym na parametry wytrzymałościowe i hydrauliczne jest głębokość wsunięcia rury w gniazdo złączki. Zbyt słabe wsunięcie osłabia złącze wytrzymałościowo. Częstym błędem jest zbyt mocne wsunięcie rury w kształtkę, co powo-

duje znaczne przewężenie światła rury i spore straty hydrauliczne. Szczególnie jest to groźne dla małych średnic, gdzie średnica może zmniejszyć się o połowę, a nawet więcej. Sprawdzenie szczelności połączenia odbywa się poprzez trzystopniową próbę ciśnienia (wstępną, zasadniczą i końcową). Próba końcowa ujawnia zimne zgrzewy wykonane przy niedogrzaniu powierzchni. Dokładny sposób odbioru instalacji podają producenci poszczególnych systemów. Kształtki przejściowe nagrzewane mają gwinty metalowe, które zapewniają dobre i szczelne połączenia o dobrej stabilności. Umożliwia to właściwy montaż zaworów, wodomierzy oraz przejście na inny materiał. Przejście takie wykonujemy także za pomocą złączki rozłącznej z gwintem zewnętrznym lub wewnętrznym. Oprócz kształtek przejściowych rozłącznych stosujemy te kształtki rozłączne dla polipropylenu. Możliwe jest też wykonanie połączeń PP z elementami instalacji tradycyjnych przy zastosowaniu dwuzłączek zaopatrzonych w metalowy gwint zewnętrzny lub wewnętrzny. Do dokręcania śru-

Proces zgrzewania nosi nazwę fuzji termicznej, polifuzji lub polidyfuzji i fizycznie polega na trwałym zespoleniu łączonych powierzchni obu elementów i powstaniu jednorodnej warstwy materiału. Stąd metodę fuzji termicznej często definiuje się zależnością „1 + 1 = 1”, oznaczającą, że z dwóch łączonych elementów powstaje jeden. Potwierdzeniem uzyskania prawidłowego zgrzewu jest uzyskanie na całym obwodzie łączonych elementów podwójnego pierścienia wypływającego materiału. Zgrzewanie elektrooporowe polega na zastosowaniu specjalnej kształtki, stanowiącej jednocześnie element łączący z zatopionym w niej oporowym przewodem grzejnym. Przebieg zgrze-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

bowych złączek z wprasowanymi gwintami używa się kluczy z paskiem, o ile złączka nie posiada końcówki pod klucz bezpośrednio na części metalowej. Uszczelnienie złączek śrubowych wykonuje się taśmą teflonową. Instalacje rurowe z PP można montować: l na wierzchu ścian, l pod tynkiem, l w bruzdach, l w kanałach. We wszystkich przypadkach należy uwzględnić wydłużenie termiczne przewodów i stosować zasady montażu. Dodatkowo poza podanymi sposobami kompensacji wydłużeń (samokompensacja, kompensatory U-kształtowe ) stosować można kompensator pętlowy.

Polibutylen PB Polibutylen jest termoplastycznym, częściowo kruchym tworzywem należącym do grupy poliolefin, powstającym w wyniku polimeryzacji butylenu. W instalacjach PB stosowany jest zimnej i ciepłej wody użytkowej. Elastyczność rury z PB sprawia, że może być ręcznie gięta w łuk o promieniu 8 średnic zewnętrznych, dzięki czemu możliwe jest minimalizowanie potencjalnie słabych punktów, jakimi są połączenia, a tym samym daje możliwość oszczędzenia czasu realizacji instalacji i ilości złączek. Rury dostępne są w zwojach oraz w odcinkach prostych.

12 (220), grudzień 2016

l l l

Polibutylen może być łączony przez: zgrzewanie polidyfuzyjne, połączenia zaciskowe, połączenia wciskowe.

Rodzaje połączeń PB Łączenie rur z polibutylenu odbywa się przez połączenie obciskane, zaciskowe lub zgrzewane (rzadziej). Te sposoby połączeń opracowano na podstawie takich parametrów jak: l właściwości materiału, l pewność funkcjonowania, l uwarunkowanie ekonomiczne. Połączenie obciskane proponowane przez niektóre firmy opiera się na zastosowaniu odpowiednio karbowanej końcówki w kształtce miedzianej, którą wkładamy do rury i obciskamy. Do obciskania stosuje się specjalne narzędzia regulowane, wyglądem podobne do nożyc. Połączenia zaciskowe różnią się konstrukcją w zależności od systemu ofertowego danej firmy. Kształtka składa się z trzech części: l nakrętka kapturowa, l pierścień zaciskowy, l korpus z tuleją karbowaną wprowadzaną do wnętrza rury. Elementy łącznika wykonane są z mosiądzu. Pierścień zaciskowy dociska ściany rury do karbowanej wkładki, co daje trwałe i szczelne połączenie bez uszczelek. Jedna z firm proponuje łączniki zaciskowe, które składają się z metalowej wkładki usztywniającej, nakrętki kap-

turowej, pierścienia zaciskowego, łącznika z gwintem zewnętrznym. Elementy te wykonane są z polibutylenu. Pierścień zaciskowy dociskany nakrętką kapturową daje szczelne i pewne połączenie. Innym połączeniem zaciskowym jest zaciskanie rury wokół wkładki karbowanej opaską skręcaną śrubą. Idea połączenia jest identyczna jak przy zgrzewaniu polipropylenu. Tu także stosuje się kształtki ze spiralą elektrooporową. Przed wykonaniem połączenia należy w końcówkę rury włożyć tuleję ze stali nierdzewnej, która zapewnia kołowy przekrój rury. Złączka po zamontowaniu pozwala na obrót wokół rury o 360°, nawet przy pracującym systemie. Połączenie wciskowo-zaciskowe oferowane są w dwóch wersjach: nierozbieralnej oraz rozbieralnej, która pozwala na ponowne wykorzystanie. Instalacje rurowe z PB można montować: l na wierzchu ścian, l pod tynkiem, l w bruzdach, l w kanałach instalacyjnych. We wszystkich przypadkach należy stosować się do zasad montażu. W przypadku instalacji z polibutylenu nie występuje konieczność używania dodatkowej kompensacji, gdyż elastyczność przewodów i odporność na odkształcenia redukują powstające naprężenia. W kolejnym artykule przejdę do omówienia polietylenu sieciowego PEX. dr inż. Florian Grzegorz Piechurski

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Głowice termostatyczne - budowa i rodzaje

Czujne czujniki Głowice termostatyczne to elementy decydujące o komforcie w pomieszczeniu. Są to wymagane przepisami (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z dnia 12.04.2002 roku z późniejszymi zmianami) automatyczne regulatory przepływu, które pozwalają nam utrzymać odpowiednią temperaturę w pomieszczeniu wydzielonym. Głowica termostatyczna jest w miarę prostym elementem, działającym bez konieczności dostarczania energii z zewnątrz. Bez względu na wykonanie głowice składają się z poniższych elementów: l czujnika termicznego, l zespołu popychacza, l pokrętła regulacyjnego, które spełnia również funkcję dekoracyjną.

Czujnik termostatyczny Głównym elementem funkcjonalnym, którego właściwości fizycznomechaniczne decydują o jakości działania termostatu, jest czujnik. W najbardziej popularnych rozwiązaniach technicznych zasada działania czujnika opiera się na wykorzystaniu cieplnej rozszerzalności cieczy. Czujnik wykorzystujący zależność objętości cieczy od temperatury wyposażony jest w szczelny mieszek sprężysty oraz popychacz współpracujący z trzpieniem zaworu. Wzrost objętości medium (w wyniku wzrostu jego temperatury) powoduje

ściśnięcie mieszka, tym samym nacisk popychacza na wkładkę zaworową, w momencie zaś spadku temperatury następuje powrót popychacza do poprzedniej pozycji (ruch ten wywołuje sprężyna powrotna). Oprócz czujników cieczowych znaleźć można na rynku takie, które pracują w oparciu o nasycona parę wodną (czujniki gazowe). Wcześniej powszechnie stosowanym medium rozszerzalnym był wosk pszczeli - głowice woskowe. Czujniki wypełnione cieczą rozszerzalną są najbardziej uniwersalne, tylko one nadają się do wykorzystania we wszystkich modelach termostatu, również w układach ze zdalnym nastawnikiem. Jedynie ciecz może być używana jako czynnik transmisyjny, bez obawy o nadmierny wzrost histerezy spowodowany oporami tarcia.

Zespół popychacza Do istotnych elementów głowic termostatycznych poza czujnikiem

należy zaliczyć również rozwiązanie konstrukcyjno-materiałowe popychacza. W celu stłumienia wahań temperatury czujnika odcinek popychacza stykający się z trzpieniem zaworu powinien być wykonany z materiału o dobrych właściwościach termoizolacyjnych (najczęściej stosowane są tworzywa sztuczne).

Pokrętło głowicy termostatu Pokrętło głowicy termostatu służy do ustawiania żądanej temperatury w pomieszczeniu. Zmiana jego położenia wiąże się z korektą odległości między czołem czujnika a gniazdem zaworu. Obracając głowicą w lewo - powodujemy zawsze podwyższenie żądanej temperatury w pomieszczeniu, w prawo - jej obniżenie. W wykonaniach rynkowych na pokrętle naniesiona jest bezwymiarowa podziałka cyfrowa. Dla zapewnienia odpowiedniej regulacji nastawnik musi być właściwie wyskalowany na etapie produkcji głowicy termostatycznej.

Odchyłka regulacji 2 K, a może 1 K? Odchyłką temperatury nazywamy różnicę między wartością pożądaną a rzeczywistą wielkości regulowanej temperatury pomieszczenia. Standardowo armatura w Polsce jest dobierana i pracuje z odchyleniem proporcjonalnym 2 K. Kiedy temperatura czujnika wzrośnie powyżej wartości zadanej o 2 K i wielkość strefy histerezy, nastąpi zamknięcie zaworu i odcięcie przepływu. W przypadku obniżenia temperatury rozpoczyna się proces odwrotny - otwarcie przepływu przez zawór aż do uzyskania temperatury w pomieszczeniu o 2 K większej od wartości pożądanej. Decydując się na regulację z odchyłka 1 K (co nie jest jeszcze standardem w Polsce, ale jest powszechnie www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

stosowane w instalacjach, np. w Niemczech), uzyskujemy częstsze załączanie się zespołu: zawór i głowica termostatyczna, a tym samym zwiększenie komfortu użytkowania oraz oszczędności energii.

Zakres regulacji głowic termostatycznych Zakres regulacji głowic termostatycznych standardowo mieści się w przedziale 6/7-28°C, gdzie dolna wartość zakresu stanowi zabezpieczenie przed zamarzaniem instalacji. Użytkownik, manipulując zaworem, nie może w tym wypadku całkowicie go zamknąć. Gdy temperatura w pomieszczeniu spadnie poniżej 6°C, zawór automatycznie zostanie otwarty. Możemy jednak znaleźć również rozwiązania głowic z przedziałem od 0°C (całkowicie zamknięty zawór), jak też z górnym zakresem do 35°C - głowice przeznaczone do stosowania na basenach kąpielowych, a nawet 50°C (głowice przylgowe dla ogrzewania podłogowego). Na potrzeby budynków wielorodzinnych ustawa (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z dnia 12.04.2002 roku z późniejszymi zmianami) wprowadziła obowiązek stosowania głowic z dolnym ograniczeniem zakresu regulacji na 16°C. Wymóg ten ma ochronić użytkowników przed nieuczciwymi sąsiadami. W starszych budynkach wielorodzinnych często przegrody wykazują niską izolacyjność - wykorzystując to, część użytkowników miała w zwyczaju zakręcać głowice, tak aby wymusić zyski ciepła przez przegrody z sąsiadujących lokali, obniżając temperaturę w pomieszczeniu.

12 (220), grudzień 2016

Blokada głowic termostatycznych

obsługę osobom niepełnosprawnym, niedowidzącym, itp.

Głowica termostatyczna może być zablokowane na pewną wartość, np. poz. 2 - 16°C dla budownictwa wielorodzinnego - wtedy podziałka zaczyna się od nastawy 2. Takie blokady najlepiej, gdy są wykonywane przez producenta fabrycznie, wtedy uzyskujemy większą ochronę przed ingerencją osób trzecich, przed tym, że nie zostaną zdjęte. Możliwe są też blokady temperatury na inne wartości niż na 16°C blokady z dołu, jak również z góry. Większość głowic umożliwia instalatorowi albo nawet użytkownikowi wprowadzenie żądanej blokady. Blokady nastawy temperatury stosuje się przede wszystkim w budynkach użyteczności publicznej, na klatkach schodowych i w innych pomieszczeniach ogólnodostępnych. Takie ograniczenia nastaw umożliwiają zmniejszenie zużycia ciepła lub niedopuszczenie do nadmiernego obniżania temperatury w pomieszczeniu, a tym samym ograniczenie niekontrolowanych strat ciepła. W przypadku obiektów użyteczności publicznej oprócz blokady temperatury w większości przypadków głowice termostatyczne wyposażone zostają w blokady antykradzieżowe. Wiodący producenci oferują tutaj różne rozwiązania, od pierścieni zabezpieczających po kołpaki instytucjonalne.

Głowica termostatyczna to też element dekoracyjny

Dodatkowe elementy funkcyjne głowic termostatycznych Dodatkowo głowice termostatyczne niektórych producentów są wyposażone w elementy wypukłe ułatwiające

W programie sprzedaży wiodących producentów znaleźć można różne wykonania, kształty czy wielkości głowic. Często decydując się na konkretny model, inwestor kieruje się dopasowaniem do wystroju wewnętrznego konkretnego pomieszczenia. Przez wiele lat standardem była głowica termostatyczna w kolorze białym. W dobie dowolności wyboru koloru grzejnika inwestorzy szukają również barwnych rozwiązań w zakresie głowic termostatycznych. Większość producentów rozszerzyła swój program sprzedaży o głowice w kilku kolorach (czarny, chrom, złoty, szary itp.). Możliwe są również bardziej wyszukane kolory głowic przeważnie produkowane pod konkretne zamówienie - konkretną inwestycję.

Głowice niestandardowe Zdarza się, że niemożliwy jest montaż (o montażu głowic powiemy więcej w kolejnym numerze) głowicy bezpośrednio przy/na grzejniku. Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku grzejników podłogowych czy umiejscowionych w zabudowanych szafkach kuchennych. Rozwiązaniem powszechnie stosowanym w takich sytuacjach są głowice z wyniesionymi nastawnikami/czujnikami. Nieczęstym zastosowaniem jest umieszczenie nastawnika wyposażonego w czujnik w miejscu, gdzie temperaturę uznaje się za miarodajną do oceny warunków termicznych panujących w pomieszczeniu oraz gdzie jest zapewniony swobodny opływ powietrza. W powyższym artykule w miarę wyczerpująco opisano budowę i typy występujących na rynku wykonań głowic termostatycznych. W kolejnych wydaniach zajmę się i opiszę działanie, właściwy montaż, a także problemy eksploatacyjne, z którymi zdarza się borykać niejednokrotnie wykonawcy czy użytkownikowi głowic termostatycznych. Joanna Pieńkowska

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Podstawowe elementy układu hydraulicznego z pompą ciepła

Obieg grzewczy W dzisiejszym, czwartym już, artykule tej serii będę starał się Państwu zaprezentować i przybliżyć aspekty związane z ostatnim elementem omawianego przez nas układu hydraulicznego pompy ciepła, a mianowicie układem górnego źródła ciepła, a dokładnie obiegów grzewczych. Ponieważ zagadnienie jest rozległe, artykuł ten będzie poświęcony rozwiązaniom grzewczym, a dystrybucją chłodu zajmę się w kolejnych odsłonach. Układ ogrzewania w budynkach jednorodzinnych to zazwyczaj około 80% zapotrzebowania na ciepło całego obiektu. Niezbędne jest więc, aby został on zaprojektowany i wykonany w sposób właściwy. A co to tak naprawdę znaczy? Z punktu widzenia eksploatacji systemu z pompą ciepła największy wpływ odgrywa maksymalna temperatura zasilania systemu grzewczego. Wpływ temperatury zasilania pompy ciepła na jej sprawność jest odwrotnie proporcjonalny, wzrost temperatury zasilania pompy ciepła o 1 K to spadek sprawności o 2,5%, czyli po prostu im wyższa temperatura, tym niższa sprawność. Dlatego przy stosowaniu pomp ciepła absolut-

nie potrzebne jest, abyśmy z głową podeszli do projektowania systemu grzewczego.

Najlepszy odbiornik Najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie systemów ogrzewania niskotemperaturowego, płaszczyznowego, np. ogrzewania podłogowego, ściennego czy sufitowego, gdzie maksymalnie wymagana temperatura zasilania oscyluje w granicach 30 - 35°C. Taka temperatura również nie jest wymagana przez cały okres trwania sezonu grzewczego, ale przy skrajnie niskich temperaturach obliczeniowych zależnych od danej strefy klimatycznej. Przy tem-

peraturach wyższych niż obliczeniowe system może płynnie pracować według kompensacji pogodowej i dopasowywać temperaturę zasilania do wartości wymaganych. Wpływa to pozytywnie na poprawę sprawności pracy pompy ciepła i wzrost SCOP (sprawność sezonowa). Oczywiście ograniczenie temperatury zasilania nie może wpływać negatywnie na komfort termiczny użytkowania obiektu. Nie mówię tutaj o potrzebie kompromisu, gdyż w przypadku poprawnie wykonanego projektu i odpowiedniej kultury wykonania z łatwością możemy osiągnąć niskie temperatury zasilania przy wymaganym komforcie termicznym użytkownika. Często popełnianym błędem jest stosowanie zaawansowanej automatyki, sterującej indywidualnie ogrzewaniem każdego pomieszczenia przy ustawianiu pompy ciepła na stałym parametrze. Wówczas niezależnie od potrzeb i warunków pogodowych, przygotowuje ona wysoki parametr, co często nie jest potrzebne, a przede wszystkim nie jest ekonomiczne. Należy zawsze pamiętać że to właśnie pompa ciepła jest urządzeniem, które wytwarza ciepło i obniżenie kosztów eksploatacji jest dla użytkownika sprawą kluczową. W pierwszej kolejności powinniśmy starać się dopasować parametry pracy pompy ciepła, a dopiero później zarządzać układem hydraulicznym rozbioru ciepła.

Obieg pojedynczy

Rys 1. Schemat hydrauliczny pompy ciepła typu solanka/woda. Jeden obieg grzewczy oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej.

Na rysunku 1 pokazana jest instalacja z pojedynczym obiegiem grzewczym, gdzie wymagany jest tylko jeden poziom temperatury. System taki będzie pracował poprawnie dla instalacji ogrzewania płaszczyznowego, jak i grzejnikowego. Kluczem jest, aby układ hydrauliczny był tak zaprojektowany i wykonany, aby temperatura zasilania obiegu grzewczego była rówwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

na temperaturze zasilania z pompy ciepła, bez żadnych strat ani podmieszania - tak jak w prezentowanym układzie szeregowego podłączenia bufora. Układ prezentowany na rysunku 1 jest układem ideowym i w przypadku, gdy w obiekcie znajdują się dwa odbiorniki zasilane takim samym parametrem, nie ma konieczności stosowania układów podmieszania. Zastosowane tutaj szeregowe podłączenie z podwójnym by-passem hydraulicznym gwarantuje zapewnienie wymaganego przepływu przez pompę ciepła w każdych warunkach pracy. W innych układach hydraulicznych należy zapewnić przepływ przez pompę ciepła niezależnie od stanu pracy odbiorników.

Podział obiegów Jeżeli jednak konieczny jest podział obiegów grzewczych pod względem temperatury zasilania, wówczas stosujemy podmieszanie - rys. 2. Dla przykładu w domu jednorodzinnym może pojawić się sytuacja, gdzie na parterze będzie zainstalowany system ogrzewania podłogowego, a na pierwszym piętrze układ grzejnikowy. Układ ogrzewania podłogowego sterowany będzie przy pomocy zaworu mieszającego (M22) według odczytu czujnika temperatury (R5), sterowanie może odbywać się w zależności od temperatury zewnętrznej (krzywa grzewcza), wartości stałej lub temperatury pomieszczenia (SMART RTC). Obieg bezpośredni, grzejnikowy sterowny będzie w tym przypadku wg temperatury powrotu odczytanej przez czujnik R2.1. Każdy z tych obiegów jest wyposażony w osobną pompę obiegową (M13) dla obiegu grzejników oraz (M15) dla ogrzewania podłogowego. W

Rys 2. Schemat hydrauliczny pompy ciepła typu solanka/woda. Dwa obiegi grzewcze oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej. takim przypadku pompa ciepła pracuje zawsze na wyższy parametr obiegu grzejnikowego, np. 45°C, a obieg ogrzewania podłogowego obniża temperaturę poprzez zawór mieszający. Ważnym faktem jest, iż w takiej instalacji pompa ciepła „nie czerpie” żadnych korzyści z niskotemperaturowej instalacji ogrzewania podłogowego. A sprawność całego system jest identyczna jak w systemie, gdzie w 100% znajdują się grzejniki i w ogóle nie ma ogrzewania podłogowego. Warto więc na etapie projektowym lub przy wstępnych ustaleniach z inwestorami zwrócić ich uwagę na dobrodziejstwa wynikające z faktu posiadania tylko (!) instalacji niskotemperaturowej, a odbiorniki, które w standardzie wymagają wyższych temperatur zasilania, z uwagi na sprawność całego systemu prze-

wymiarować lub zastąpić odbiornikami niskotemperaturowymi, np. grzejniki zastąpić konwektorami wentylatorowymi o znacznie niższych parametrach pracy. W przypadku załączenia się trybu przygotowania ciepłej wody użytkowej pompy grzewcze zostają wyłączone, a czynnik grzewczy poprzez pompę ładującą zasobnik ciepłej wody użytkowej (M18) zostaje przekazany do zasobnika. Przy pracy systemu w trybie centralnego ogrzewania pompa M18 nie pracuje. Aby zapobiec rozładowywaniu zasobnika ciepłej wody użytkowej przy pracy na centralnym ogrzewaniu zarówno pompy centralnego ogrzewania, jak i pompa ładująca ciepłej wody użytkowej zostały wyposażone w zawory zwrotne (KR). Przemysław Radzikiewicz

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Lutowanie - dobór lutu i topnika

Konstrukcja połączenia Jako że nieustannie powracają do mnie pytania dotyczące odpowiedniego przygotowania połączenia lutowanego oraz doboru najkorzystniejszego lutu i topnika do lutowania poszczególnych materiałów konstrukcyjnych, postaram się w niniejszym artykule jeszcze raz podać podstawowe zasady. Nieprzestrzeganie zasad odpowiedniego przygotowania połączenia lutowanego oraz doboru najkorzystniejszego lutu i topnika do lutowania kończy się zawsze niekorzystnie, narażając nas na koszty i niepotrzebną frustrację.

nane, a nie rozciągane. Zresztą czytając etykietę lutów, zauważymy, że podana wartość wytrzymałości lutu to wytrzymałość na ścinanie Rt. Wielkość zakładki zapewniającej wytrzymałość połączenia lutowanego równą wytrzyma-

Dwa typy Generalnie istnieją dwa typy połączeń lutowanych: połączenie zakładkowe oraz połączenie doczołowe (rys. 1). Wybór typu połączenia będzie zawsze zależał od wymagań stawianych połączeniom lutowanym oraz od kształtu lutowanych elementów. Przy czym już intuicja podpowiada nam, że połączenie doczołowe będzie wykazywało małą wytrzymałość, zbliżoną do wytrzymałości na rozciąganie użytego lutu. Takie połączenia mogą pełnić jedynie funkcje montażowe lub uszczelniające, choć i to w przypadku występowania porowatości lutowiny może nie być zapewnione. Dlatego też z reguły połączenia lutowane powinny być projektowane jako połączenia zakładkowe, tzn. złącze lutowane powinno być ści-

bz - szerokość zakładki, Rt - wytrzymałość na ścinanie lutu. W praktyce warsztatowej przyjmuje się dla uproszczenia, że szerokość zakładki powinna wynosić 3 ÷ 5 grubości cieńszego elementu. Schematycznie prawidłowo i nieprawidłowo zaprojektowane połączenia lutowane obciążone mechanicznie przedstawiono na rys. 2. Połączenia rurowe zostały pominięte, ponieważ jest sprawą jasną, że muszą to być połączenia kielichowe, mufowe, teleskopowe, nasadkowe lub z nakładką pierścieniową, a wykonanie złącza doczołowego, jak najbardziej nieprawidłowego z punktu widzenia wytrzymałości oraz szczelności, jest w zasadzie trudne do zrealizowania.

Szerokość szczeliny

Rys. 1. Podstawowe typy połączeń: doczołowe (a), zakładkowe (b). łości elementu o mniejszym przekroju lub mniejszej wytrzymałości możemy policzyć ze wzoru: l = Am * Rm/(bz * Rt) gdzie: A m - najmniejszy przekrój poprzeczny lutowanego elementu, Rm - wytrzymałość na rozciąganie materiału lutowanego,

Istotnym parametrem połączenia lutowanego determinującego ostateczną jego wytrzymałość jest szerokość szczeliny lutowniczej (szczeliny pomiędzy łączonymi elementami). Musimy pamiętać o tym, że o wypełnieniu całej szczeliny lutowniczej ciekłym lutem decydują siły kapilarne. Te z kolei są tym większe, im szczelina lutownicza jest mniejsza. Jednak zbyt mała szczelina lutownicza może powodować niezupełne jej wypełnienie ciekłym lutem oraz znaczne obszary, z których lut nie zdołał wyprzeć topnika. Na podstawie wieloletniego doświadczenia opracowano wytyczne dotyczące zalecanej szerokości szczeliny lutowniczej w zależności od rodzaju łączonych materiałów oraz użytego lutu. W tabeli 1 przedstawiono optymalne zakresy szczeliny lutowniczej dla najczęściej wykonywanych połączeń lutowanych.

Jaki lut, jaki topnik? Rys. 2. Przykłady prawidłowych i nieprawidłowych konstrukcji lutowanych połączeń części poddanych różnym rodzajom obciążeń [1].

No i w końcu pora na najczęściej zadawane pytanie, czyli jaki lut i jaki www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

lutowane elementy w połączeniach jednoimiennych (z tego samego materiału) oraz mieszanych. W tabeli 2 przedstawiono w dużym uproszczeniu, jakiego lutu i topnika należy użyć do wykonania połączenia z różnych i tych samych materiałów. Podano oznaczenie lutów wg głównego składnika lutu. Jeśli chodzi o topniki, to w tablicy podano główny składnik topnika, natomiast nie podano oznaczenia wg aktualnych norm, gdyż ich oznaczenia niewiele by nam mówiły.

Czystość i temperatura Zawsze należy bezwzględnie pamiętać o tym, że dobór nawet najodpowiedniejszego dla danego układu materiałowego lutu oraz topnika nie zagwarantuje nam otrzymania połączenia lutowanego o odpowiedniej jakości, jeśli nie będziemy przestrzegali innych podstawowych zasad. Pierwszą z nich jest zapewnienie metalicznej czystości powierzchni elementów lutowanych. Drugą jest zapewnienie odpowiednio wysokiej temperatury elementu lutowanego, która powinna wynosić ok. 30 ÷ 50°C więcej od temperatury topnienia stosowanego lutu. Pamiętamy również o tym, że lut zawsze topimy ciepłem materiału lutowanego (poprzez dotyk), a nigdy płomieniem podgrzewającym elementy do lutowania. dr inż. Maciej Różański

topnik należy zastosować do danego materiału lutowanego. Sprawa nie

jest całkiem prosta i jednoznaczna, ale postaram się zestawić najczęściej

Literatura: 1. Ciszewski A., Radomski T., „Obróbka oraz łączenie tytanu i jego stopów”, WNT, Warszawa 1984. 2. Praca zbiorowa, „Brazing Handbook”, AWS, Miami 1991.

3 . 22 0

Zbliża się koniec 2016 roku. Tych z Państwa, którzy jeszcze tego nie zrobili, prosimy o odnowienie „Prenumeraty - Gwarantowanej dostawy Magazynu Instalatora na 2017 rok”. 5-

ISS

d 11

nakła

833

d 11

150

015

c 201

rze

kła

1),

3 (21

miesię

cznik

inform

acyjno

11. 2015

-techn

iczny

czn

hni

tec

nr 11

no-

cyj

rma

(207),

listopa

d 2015

info

czn

się

mie

ISSN

1505

- 8336

Szczegóły na www.instalator.pl w zakładce „Prenumerata”.

: iekó MI” śc

g „ zanie Rin ad ka iki nn ła auli e mie ciep hydr zow a nie Wy sk G odzy ytko za g ad aże ch p c cz ow cja Ko łą y G Przy ójcz ówn tala ie G Zab ne r ins raw G Cen dź w w p G Mie ny G Zmia G

G prow d o

www.instalator.pl

G Ri

ng „M I”: og płaszc rzewa zyzno nie we lka z za

G Wa

ustaw

dym a G Fo to „antysmog ieniem G Aw woltaika owa” G Po arie wo G Łą wietrze domierz y G Ko czenie rui rury G Po miny pr r mpa

zy uszc belce zeln iona

Bądź pewien, że co miesiąc listonosz dostarczy „Magazyn Instalatora”! 47

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Promienniki tarasowe

Przenośne ciepło Promienniki tarasowe zaliczane są do przenośnych gazowych urządzeń grzewczych zasilanych propanem-butanem z butli gazowych o pojemności 27 dm3. Łatwa dystrybucja propanu-butanu przyczyniła się do tego, że w ostatnim okresie nastąpił szybki rozwój rynku gazowych urządzeń grzewczych tego typu na rynku krajowym. Największy wpływ na klimat naszego krają mają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego, co powoduje, że przez wiele miesięcy zarówno w okresie wiosennym, jak i w okresie jesiennym średnie dzienne temperatury wahają się w granicach 12-14°C. Są to okresy przejściowe, w których temperatura nie sprzyja pobytom na otwartym powietrzu, w ogródkach kawiarnianych czy też w lokalach restauracyjnych usytuowanych na zewnątrz. Dlatego od kilku lat w lokalach gastronomicznych stosuje się dodatkowe źródła ciepła w postaci przenośnych gazowych urządzeń grzewczych, szczególnie promienniki tarasowe. Promienniki tarasowe zaliczane są do przenośnych gazowych urządzeń grzewczych zasilanych propanem-butanem z butli gazowych o pojemności 27 dm3. Butle takie są łatwo dostępne, sprzedawane przez kilkunastu dystrybutorów na wielu stacjach paliw. Łatwa dystrybucja propanu-butanu przyczyniła się do tego, że w ostatnim okresie nastąpił szybki rozwój rynku gazowych urządzeń grzewczych tego typu na rynku krajowym. Należy zwrócić uwagę, że promienniki tarasowe są już od wielu lat stosowane w takich krajach jak Włochy, Hiszpania, Słowenia czy Niemcy, gdzie też występują okresowe spadki tem-

peratury poniżej 15°C. Warto zauważyć, że również w Polsce rośnie zainteresowanie promiennikami tarasowymi, a ich szerokie wprowadzenie może przyczynić się do rozwoju turystyki, rekreacji i małej gastronomii.

Rodzaje promienników Ze względu na konstrukcję elementu grzewczego można wyróżnić:

Fot. 1. Przykłady konstrukcji promienników tarasowych. l l

promienniki z płytą ceramiczną, promienniki parasolowe z ogrzewaniem górnym, l promienniki tarasowe z ogrzewaniem rurowym.

Ze względu na rodzaj zamocowania promienniki tarasowe dzielimy na: l stacjonarne - trwale umocowane, l przenośne - z możliwością ustawiania w dowolnym miejscu. Należy podkreślić, że promienniki tarasowe należą do grupy ekologicznych gazowych urządzeń grzewczych i charakteryzują się niskim zużyciem gazu oraz niską emisją spalin, co powoduje, że można je zaliczyć do urządzeń przyjaznych środowisku naturalnemu. Ze względów bezpieczeństwa promienniki podlegają dyrektywie Urządzenia Spalające Paliwa Gazowe (GAD) i powinny posiadać oznakowanie znakiem CE oraz spełniać wymagania normy PN-EN 14543:2007 „Wymagania dotyczące urządzeń spalających skroplone gazy węglowodorowe (C3-C4) - Parasolowe ogrzewacze tarasów - Promienniki bez przewodu spalinowego stosowane na wolnym powietrzu lub w przestrzeni dobrze przewietrzanej”. W ostatnim czasie największe zainteresowanie znajdują promienniki tarasowe z ogrzewaniem rurowym i widocznym płomieniem. Na rynku dostępne są różnego rodzaju gazowe promienniki tarasowe. Można wyróżnić promienniki rurowe o konstrukcji nośnej prostokątnej lub też promienniki rurowe o konstrukcji cylindrycznej (fot. 1). Bez względu na kształt konstrukcji urządzenia zasada pracy tego typu urządzeń grzewczych jest identyczna. Konstrukcja gazowych promienników tarasowych z ogrzewaniem rurowym zapewnia, że urządzenia tego typu są źródłem promieniowania w podczerwieni (emisja ciepła) i równocześnie światła widzialnego (widoczny płomień gazowy). W dolnej części konstrukcji promiennika znajduje się pojemnik na butlę gazową, natomiast powyżej www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

pojemnika zamocowany jest zespół palnika wraz z armaturą regulująco-zabezpieczającą. W tego typu urządzeniach najczęściej stosowane są palniki z głowicą ceramiczną.

Palnik Palniki gazowych promienników to konstrukcje palników inżektorowych z zassaniem powietrza pierwotnego i możliwością regulacji. Podstawowym wyposażeniem promienników jest gazowa armatura regulująco-zabezpieczająca. Płomień palnika skierowany jest koncentrycznie w szklanej rurze osłonowej, która dodatkowo zabezpieczona jest siatką chroniącą przed niezamierzonym jej dotknięciem. Na górnej części promiennika zamocowane jest odpowiednio ukształtowany daszek, którego zadaniem jest odpowiednie kierowanie ciepła i strumienia spalin i dlatego mogą być powszechnie stosowane w otwartych przestrzeniach, ogródkach kawiarnianych, restauracjach, tarasach i przydomowych ogródkach.

Zasilanie Promienniki rurowe zasilane są z przenośnych butli gazowych o pojemności 27 dm3 mieszaniną propanubutanu, powszechnie nazywaną gazem LPG. Warto podkreślić, że gaz płynny (skroplony) jest dobrym nośnikiem energii i należy do jednych z najbardziej ekologicznych źródeł energii, ponieważ spala się z niewielką ilością produktów spalania, nie emitując pyłów i sadzy. Gaz płynny przechowywany jest w butlach w fazie ciekłej pod ciśnieniem par własnych, natomiast eksploatowana jest faza gazowa, co wymaga pobierania ciepła z otoczenia. Wartościami charakteryzującymi gaz węglowodorowy są: ciśnienie nasycenia, ciepło parowania, gęstość i objętość właściwa, wartość opałowa, ciepło spalania oraz właściwości palne. W tabeli 1 przedstawiono wybrane właściwości propanu i butanu. Propan i butan zaliczane są do gazów palnych i w kontakcie z tlenem zachodzi reakcja spalania zgodnie z rówwww.instalator.pl

naniem, podczas której wydziela się duża ilość ciepła (Q): l reakcja spalania propanu C3H8 + 5O2 → 3CO2+ 4H2O → Q l reakcja spalania butanu C4H10 + 6,5O2 → 4CO2 + 5H2O → Q Promienniki najczęściej zasilane są z butli o pojemności 27 dm3 (wysokość całkowita butli Lc ~ 600 mm, średnica zewnętrzna butli Db ~ 300 mm). Butle umieszczane są w dolnej części promienników i powinny być eksploatowane w temperaturach dodatnich. W Polsce butle na gaz płynny propan-butan, w zależności od dystrybutora gazu, mają różne kolory (Gaspol niebieskie, BP - zielone, Orlen - białe). Jednak bez względu na dystrybutora i kolor butli skład mieszaniny propanu-butanu powinien spełniać wymagania normy PN-C-96008 „Przetwory naftowe. Gazy węglowodorowe. Gazy skroplone C3-C4”. Dodatkowo, z punktu widzenia eksploatacyjnego, należy zwrócić uwagę na to, że zawory butli mają gwint W21,8L lewy i zawsze w króćcu zaworu powinna być zamontowana uszczelka. Instalacja gazowego promiennika tarasowego zasilana z butli powinna być wyposażona w reduktor ciśnienia dla nominalnego ciśnienia eksploatacji 37 hPa, a promiennik powinien pracować stabilnie w zakresie ciśnień zasilania od 25 do 45 hPa.

Bezpieczeństwo Każdy promiennik przed wprowadzeniem na rynek musi być poddany badaniom pod względem sprawdzenia szczelności wewnętrznej instalacji, poprawności działania iskrownika piezoelektrycznego, stabilności płomienia palnika, analizy produktów spalania (CO, CO2), pomiaru i analizy rozkładu temperatury mającej na celu określenie stopnia nagrzewania poszczególnych elementów konstrukcyjnych promiennika w czasie

jego normalnej eksploatacji oraz pomiaru wartości nominalnej mocy cieplnej. Bardzo istotne z punktu widzenia użytkowania są badania termiczne promienników tarasowych, przy pomocy których można wyznaczyć skuteczność i efektywność ogrzewania. Badania takie prowadzone są w specjalnych pomieszczeniach przy użyciu kamery termowizyjnej w poszczególnych punktach pomiarowych (fot. 2). Każdy gazowy promiennik tarasowy ze względów bezpieczeństwa powinien posiadać odpowiednie, wymagane aktami normatywnymi, oznaczenie w formie piktogramów. W tabeli 2 przedstawiono piktogramy mające zastosowanie na gazowych promiennikach tarasowych. Rozwój techniki grzewczej w nowych konstrukcjach ogrzewaczy tarasowych daje możliwość szerokiego zastosowania w naszej strefie klimatycznej, co pozwala na ich powszechne zastosowanie na tarasach, ogródkach kawiarnianych i lokalach restauracyjnych usytuowanych na zewnątrz, co umożliwi dłuższe przebywanie na otwartym powietrzu. Warto podkreślić, że dużą zaletą promienników jest prosty montaż tych urządzeń, wysoki poziom bezpieczeń-

Fot. 2. Punkty pomiaru rozkładu temperatury na obudowie promiennika. stwa podczas użytkowania oraz niskie koszty eksploatacyjne. Dodatkowo promienniki tarasowe charakteryzują się wysoką efektywności cieplną i niską emisją spalin do otoczenia i zaliczane są do urządzeń przyjaznych dla środowiska naturalnego. Iwona Stachurek, WSZOP w Katowicach Zbigniew A. Tałach, SNTITPNiG w Krakowie Cytowana literatura została zamieszczona w artykule na www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Odpowiedzialność za instalacje po wichurach powietrznych

Rury w korzeniach Wiele razy przypominałem o instalacjach słonecznych i innych instalacjach hydraulicznych oraz energetycznych, które są narażone na działania zjawisk atmosferycznych. Wskazywałem na konieczność uściślenia odpowiedzialności za same urządzenia, jak również za skutki zniszczeń otoczenia w obrębie instalacji. Wichury, jakie przeszły nad Polską w dniach 16 i 17 czerwca 2016 r. po raz kolejny przypominają nam o zagadnieniu odpowiedzialności za instalacje, które zaliczają się do kategorii prawnej jako urządzenia. Zapis tych instalacji powinien być odnotowany w każdej księdze wieczystej - Dział I- Podrubryka 1.4.3 Obecnie prowadzę dość trudną dyskusję zarówno z Ministerstwem Sprawiedliwości, jak i z sądami, które powinny mieć odnotowane czytelne zapisy w Dziale I - Urządzenia, cele wyraźnego wskazania - kto jest właścicielem danej instalacji, czy też sieci instalacyjnej. Sprawa ta wydaje się banalna do pewnego momentu, kiedy nie ma szkody na mieniu lub nie występuje zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego.

odpowiedzialności „właściciela” za brak odpływu, brak możliwości dojścia do lokalu z powodu zalanej ulicy - dyrektor ds. technicznych wskazuje administratora danego budynku. Za stan czystości ulicy - odpowiada np. Miasto Stołeczne Warszawa, które również sprząta tę ulicę, ale w przypadku interwencji zrzuca odpowiedzialność na administratora, który faktycznie dodatkowo ustanawia dozorcę, opłacanego przez Wspólnotę Mieszkanio-

Odpowiedzialny właściciel Coraz więcej instalacji, w tym wykorzystujących Odnawialne Źródła Energii (OZE), powstaje na dużych osiedlach mieszkaniowych. Kto ponosi odpowiedzialność za instalacje spadające z dachu? Kto odpowiada za zniszczenia spowodowane upadkiem drzew powalonych podmuchem wiatru, które niszczą instalacje i mienie osób trzecich? Zgodnie z rzymską zasadą superficies solo cedit - odpowiedzialność ponosi ten, kto jest właścicielem gruntu. Jeżeli zatem właścicielem jest np. Miasto Stołeczne Warszawa - odpowiedzialność za zniszczenia ponosi Miasto Stołeczne Warszawa. Tak o sprawie mówią przepisy, a jak to bywa w praktyce? W chwili weryfikowania

Fot. 1. Wywrócona topola w Warszawie dn. 17.06.2016 z wyrwanym fragmentem chodnika i uszkodzonymi instalacjami podziemnymi.

wą, aby zachować czystość kratek odpływowych. Tym samym można wskazać, że faktycznie ustanowionych jest dwóch czyścicieli kratek odpływowych, a woda i tak nie odpływa. Stan faktyczny jest taki, że w czasie prac remontowo-budowlanych ekipa „fachowców” dokonywała opłukiwania wiader budowlanych po cemencie, wylewając zawartość do kratek ściekowych, które po prostu się zapchały (kanał odpływowy DN 150 mm ma obecnie przekrój 2-4 centymetrów). Nie ma chętnych do naprawienia usterki, ani też nie ma chętnych do wzięcia odpowiedzialności za nieczynną instalację odpływową. Po kilku godzinach woda i tak sama ścieka, zatem mówiąc językiem kolokwialnym: „nie ma problemu”. Jak można odnieść się do większych zniszczeń, opodal tego terenu, 50 metrów dalej, gdzie są powalone olbrzymie topole, o wysokości rzędu 30 m? Spadające drzewo jest powalone w wyniku nieszczęść losowych, do jakich należy zaliczyć tzw. deszcze nawalne oraz podmuchy wiatru. Niniejsze określenia są bardzo znamienne w zakresie terminologii i odpowiedzialności prawnej oraz finansowej. Miasto Stołeczne Warszawa, które na danym terenie reprezentuje Zarząd Gospodarki Nieruchomościami, posiada stosowne uprawnienia i jest ubezpieczony od ww. nieszczęść. Ubezpieczyciel jednak nie jest taki skory do płacenia za kilkusettysięczne zniszczenia. Do tego dochodzi odpowiedzialność karna za spowodowanie zagrożenia znacznych rozmiarów, tj. rozdział XX „Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu”, zaczynając od art. 163 kk „Spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń” Kodeksu karnego. Zdarzenia są straszne w odniesieniu do zniszczonego mienia, ale cudem uniknięto ofiar śmiertelnych na drodze, która prowadzi do placu zabaw dla dzieci oraz do pobliskiego przedszkola. Nie spowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Fot. 2. Zdjęcie z Warszawy z dn. 17.06.2016 po przejęciu nawałnicy powietrznej. Widoczny brak dojścia do budynku, gdzie odpływ znajdujący się przy widocznym 2 słupku nie wskazuje na jakikolwiek odpływ sób opisać i odnieść się do realnych skutków zniszczeń, dopóki nie zostaną zakończone prace porządkowe i nie zostaną spisane protokoły pokontrolne zniszczeń.

„Instalożerne” korzenie Bazując na zapisach, jakie są ujawniane na mapie zasadniczej, warto dodać, że zgodnie z nowelizacją „prawa

www.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

geodezyjnego” zlikwidowano tzw. ZUDy-, tj. Zespoły Uzgodnień Dokumentacji Technicznej. Mapy zasadnicze, które zawierają tzw. nakładki, tj. kolejne warstwy informacyjne, które w układzie kolorowym pokazują aktualną sieć instalacyjną, wyraźnie wskazują, że wiele instalacji przebiega w pobliżu drzew, a niekiedy drzewa dosłownie rosną na danych instalacjach. Uważam, że czas najwyższy - również w zakresie oznaczeń geodezyjnych - używać właściwego określenia drzew, które pozwoli rozróżnić przynajmniej kilka podstawowych gatunków, np. dąb, olcha, klon, topola. Należy zwrócić uwagę, że najbardziej rozbudowane korzenie ma dąb i buk, zaś najbardziej rozłożyste, i niezbyt głębokie - sosna. Do drzew słabych i kruchych zaliczamy świerk i olchę, których żywotność wynosi ca 50-70 lat. Planując zatem przebieg instalacji w pobliżu drzew, trzeba wziąć pod uwagę specyfikę tego drzewostanu, a także przewidywać co się stanie w sytuacji, wyrwania korzeni, w pobliżu których będziemy lokalizowali naszą sieć instalacyjną. Szczególną ochroną musimy objąć instalacje gazową, która usytuowana jest na głębokości ca 0,8 m. Ten rodzaj instalacji jest najbardziej narażony na zniszczenia. Teoretycznie zakłada się lokalizację uzbrojenia w odległości ca 1,0 m od krawędzi pnia drzewa. Nikt jednak nie bierze pod uwagę rodzaju drzewa ani też wieku drzewa, jak również wielkości i rodzaju korzeni drzewa dorosłego. Średnica drzewa typu sosna wynosi ok. 30-50 cm, a dębu 80-150 cm. Proporcjonalnie

Fot. 3. Zdjęcie z tego samego zdarzenia 17.06.2016 r. z ukazaniem wyrwanych korzeni sięgających do wysokości I piętra obrazują, jakie zniszczenia dzieją się w gruncie, gdzie przebiegają instalacje. rozkładają się korzenie, które od osi drzewa odchodzą na odległość od 0 do 1,8 m (mówiąc bardzo ogólnie). Zdecydowanie przy drzewach liściastych zespół zieleni dawnego ZUD zalecał odległość ca 1,5 m minimum, a zdarzało się, że wskazywał odległość ca 2,0 m. Odległość usytuowania kabli od pomnika przyrody jest szczególna i wynosi 15,0 m. Jednym z ciekawszych

miesięcznik informacyjno-techniczny

przykładów przekładania instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej była sieć w okolicy Oczyszczalni Ścieków Czajka na ul. Chlubnej, Skierdowskiej i Czajka w Warszawie. Na podstawie wskazanego projektu dokonano nie tylko przeniesienia instalacji hydraulicznych i energetycznych, ale też dokonano przebudowy geometrii jezdni. W minionym stuleciu zwracano uwagę na wskazane kwestie, a z biegiem lat przechodzono do porządku dziennego, przyjmując założenie układania sieci w wykopach wąsko-przestrzennych z zachowaniem standardowej odległości ca 1,0 m.

12 (220), grudzień 2016

Kto płaci?

Koszty odpowiedzialności za zniszczenia są bardzo duże i wskazują na właściciela, który jest wymieniony w księgach wieczystych w dziale II jako rzeczywisty płatnik za powstałe zniszczenia. Warto również zwrócić uwagę na dbałość o właściwe zapisy, aby wyraźnie wskazać, kto w obrębie danej nieruchomości jest właścicielem, warto też wykonywać dokładne analizy geodezyjne, które będą opisywały w operatach geodezyjnych stan drzewostanu, aby w przypadkach kontrowersyjnych wskazywać na odpowiedzialność nie tylko swoją, ale np. sąsiadów, którzy korzystając z zapisu art. 151kc, dokonywali samowolnego obcięcia gałęzi i Ostrożność korzeni przechodzących na teprojektanta ren ich własnej działki. W zaRys. 1. Przykładowa mapa do celów projektowych pokresie sieci na drogach publicznych odpowiedzialność W zakresie obszarów zielo- kazuje właśnie obszar z siecią instalacji, na których roponosi gestor danej sieci, np. nych, tj. parków, lasów, pro- sną drzewa liściaste. MPWiK za sieć wod-kan, mimo jektanci zachowują większą iż sieć ta jest posadowiona na ostrożność, chociażby z uwagi na fakt, że Regionalne Dyobcym terenie, ale np. jest rekcje Lasów Państwowych ustanowiona służebność grunnie wyrażają zgody na wycinkę towa przesyłu i przebiegu siedrzew na tzw. trasie instalacji. ci. Zatem zanim podejmiemy Wówczas stosuje się dwa rodecyzję o rozbudowie sieci dzaje rozwiązań: lub budowie nowego przyłącza, l przepusty pod drzewami z powinniśmy zatrudnić uprawrurami osłonowymi nionego geodetę, który współl obejścia trapezowe z zachopracuje z danym instalatorem. waniem odległości adekwatnej W przypadku zaś firm instalado potrzeb cyjnych należy bazować na akZarówno pierwsze, jak też tualnych wyrysach z mapy zadrugie rozwiązanie jest skusadniczej w skali 1:500, ale też tecznym zabezpieczeniem w skali 1:100 i 1:50, zwracając przed tzw. wywrotami drzew się do gestorów sieci o uzgodoraz zniszczeniami, jakie ponienia instalacyjne, aby nie wstają w leju ziemnym po Rys. 2. Wyrys z projektu - z nakładką mapy zasadniczej ponosić odpowiedzialności w wyrwanych korzeniach. obrazuje tworzenie odpowiedniej odległości instalacji od przyszłości. Warto również Wnioski, jakie trzeba wy- drzewa będącego pomnikiem przyrody (lipa drobnolistna). korzystać z ubezpieczenia ciągnąć z analizy wskazanego od odpowiedzialności cywilmateriału, są takie, że operowanie na- blu Ministerstwa Ochrony Środowi- nej w takim zakresie. zewnictwem „właściciel” nie jest w ska i Ministerstwa Rolnictwa celem dr inż. obecnych czasach pojęciem prostym określenia odpowiedzialności właZbigniew Tomasz Grzegorzewski i zrozumiałym. Szczególnie jest to wi- ściciela za stworzenie stanu zagrodoczne w dużych miastach. Nie żenia dla zdrowia i życia ludzkiego, Bibliografia: zmienia to znaczenia, że również na a także mienia ruchomego. W przy- * „Las dla ludzi” - Lasy Państwowe. obszarach wiejskich, w bardzo małych padkach spornych, które kończą się * Materiały z projektu przebudowy Hy1 - ORF ul. Skierkowska 2. miejscowościach, np. Gardlin gm. zniszczeniami, sprawy trafiają do są- drobudowa * Materiały z projektu przebudowy HyZambrów, gdzie jest 18 gospodarstw, dów powszechnych, które niestety drobudowa 1 - bet. - Lab. ul. Chlubna 7. decyzje były podejmowane na szcze- nie są czynnościami jednoznacznymi. * Materiały własne.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Elektryka dla nieelektryków (1)

Kable i rury Co ma wspólnego elektryczność z hydrauliką i ogrzewnictwem? Okazuje się, że coraz więcej. Nowoczesne instalacje grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne, a nawet gazowe nie mogą obecnie funkcjonować bez stałego zasilania w energię elektryczną. Coraz częściej inwestorzy, ze względu na wygodę i bezpieczeństwo, wybierają energię elektryczną jako główne lub dodatkowe źródło ogrzewania całych domów lub podgrzewania ciepłej wody użytkowej - szczególnie że w ostatnim okresie opracowano wiele urządzeń grzejnych opartych o pompy ciepła, co spowodowało, że energia elektryczna stała się ekonomiczną alternatywą dla ogrzewania gazowego lub olejowego. Artykuł ten powstał w celu przybliżenia tematyki związanej z elektrycznością osobom, które specjalizują się w instalacjach hydraulicznych, ciepłowniczych, gazowych itp. Należy podkreślić, że podstawowym aktem prawnym dotyczącym instalacji elektrycznych w budynkach oraz w pomieszczeniach technicznych jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity z 17 lipca 2015 r.), w którym to w rozdziale 8 podane są ogólne wymagania dotyczące instalacji elektrycznych, które między innymi powinny zapewniać: l dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych; l ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami; l ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego. www.instalator.pl

Elementy instalacji elektrycznej Instalacja elektryczna w budynku obejmuje złącza, wewnętrzne linie zasilające (WLZ), instalacje w pomieszczeniach ogólnych oraz instalacje w poszczególnych mieszkaniach. Te ostatnie są nazywane instalacjami odbiorczymi (rys. 1). W budynkach jednorodzinnych instalacje te są uproszczone i np. wewnętrzna linia zasilająca jest krótkim połączeniem od złącza do tablicy licznikowej, brak też instalacji w pomieszczeniach ogólnych zasilanych z odrębnej rozdzielnicy administracyjnej. Złącze to miejsce, w którym energia elektryczna poprzez linię kablową bądź też napowietrzną jest dostarczana do budynku. Złącze to jest również często przyjmowane w umowie o dostarczanie energii elektrycznej za „granicę stron”, czyli granicę odpowiedzialności za sprawne funkcjonowanie instalacji elektrycznej pomiędzy zakładem energetycznym (ZE) a właścicielem budynku (czy też jego administratorem). Przed wykonaniem instalacji w budynku sposób zasilania i przyłączenia budynku do sieci elektroenergetycznej należy uzgodnić z właściwym rejonem energetycznym ZE. Instalacja elektryczna na odcinku od złącza do licznika powinna być przystosowana do plombowania, a wszelkie w niej zmiany uzgodnione wcześniej z właściwym rejonem i zgłoszone przed rozpoczęciem robót - inaczej, po naruszeniu plomb, mogą zostać na użytkownika nałożone dotkliwe kary za próbę kradzieży energii elektrycznej.

Od złącza przyłączeniowego odchodzi przewód zwany wewnętrzną linią zasilającą (WLZ-em), z którego zasilane są poszczególne mieszkania. Pomiar energii elektrycznej dokonywany jest przez miernik zainstalowany na klatce schodowej lub (w przypadku domów jednorodzinnych) przy złączu kablowym na granicy posesji. Warunki dotyczące umieszczenia liczników mogą się różnić w poszczególnych zakładach energetycznych. Jest to zawsze określone w wydanych przez nie Warunkach Technicznych Przyłączenia (WTP). Licznik chroni zabezpieczenie przedlicznikowe (bezpieczniki), którego parametry zależą od maksymalnej zamówionej przez odbiorcę mocy określonej w WTP. Jest ono również plombowane, a zerwanie plomb grozi konsekwencjami finansowymi dla odbiorcy. Z licznika zasilana jest tablica rozdzielcza w mieszkaniu lub domu, skąd odchodzą poszczególne obwody odbiorcze.

Połączenia wyrównawcze Niewielu użytkowników elektryczności zdaje sobie sprawę z tego, jakimi istotnymi elementami instalacji elektrycznej są połączenia wyrównawcze. Zapewne wynika to z faktu, że połączenia te, zazwyczaj poprowadzone oddzielnie od instalacji zasilającej, nie są pod napięciem i ich brak czy odłączenie nie wpływa ujemnie na działanie urządzenia. Połączenia wyrównawcze mają jednak bardzo ważne zadanie, jakim jest zabezpieczenie użytkownika przed porażeniem w przypadku awarii urządzenia elektrycznego i pojawienia się na jego obudowie potencjału elektrycznego. Dzięki połączeniom wyrównawczym ten sam potencjał elektryczny pojawi się na wszystkich dostępnych elementach przewodzących, urządzeniach, elementach konstrukcyjnych. Przez to w momencie do-

miesięcznik informacyjno-techniczny

tknięcia przez użytkownika uszkodzonego urządzenia i innego elementu przewodzącego przez ciało nie popłynie żaden prąd (potencjały na elementach będą jednakowe) i nie dojdzie do porażenia. Uszkodzone urządzenie zostanie natychmiast odłączone od zasilania przez odpowiednie urządzenia zabezpieczające, np. wyłącznik różnicowoprądowy, lecz zawsze trwa to pewien moment, który może być zgubny dla naszego zdrowia czy życia. Wśród połączeń wyrównawczych można wyróżnić dwa typy: połączenia miejscowe oraz główne połączenie wyrównawcze. Miejscowe połączenia wyrównawcze należy stosować w tych pomieszczeniach, w których występują części przewodzące dostępne oraz części przewodzące obce, np.: konstrukcje budowlane metalowe, balustrady, pomosty, regały metalowe, rurociągi wodne i gazowe, wanny, brodziki, zlewozmywaki, zbiorniki, co w budynkach mieszkalnych dotyczy głównie kuchni, łazienek, basenów, kotłowni i im podobnych pomieszczeń. Główne połączenie wyrównawcze (rys. 2) znajduje się przeważnie na najniższej kondygnacji w budynku. Ułożona jest tam główna szyna uziemiająca, do której powinny być przyłączone: przewód połączeń wyrównawczych głównych PEN lub PE zainstalowany w złączu, wszystkie rurociągi wodne, gazowe i centralnego ogrzewania wchodzące do budynku, dostępne metalowe części konstrukcji budynku (zbrojenie, prowadnice dźwigów), elementy metalowe innych instalacji i urządzeń (w tym np. węzły ciepłownicze).

12 (220), grudzień 2016

wartymi w - co prawda już nieobowiązujacych - Przepisach Budowy Urządzeń Elektroenergetycznych, które podają przekrój, uwzględniają typ przewodu i sposób jego ułożenia. I tak np. - dla typowego przewodu miedzianego wielożyłowego YDY 3 x 2,5 mm2 ułożonego pojedynczo bezpośrednio na tynku lub w tynku dopuszczalna obciążalność długotrwała wynosi 30 A, a dla YDY 3 x 1,5 mm2 22 A. Przewód YDY 3 x 4 mm2 obciążyć możemy prądem długotrwałym o wartości 40 A. Często też producenci podają w instrukcjach typ i przekrój przewodów, które muszą być zastosowane do podłączenia danego urządzenia, wystarczy wtedy tylko sprawdzić, czy przewidziany przewód spełnia te wymagania. Pamiętać jednak należy, że nie dotyczy to tylko najbliższego odcinka sieci zasilającej, ale całego ciągu, z którego zasilane jest dane urządzenie. W wielu domach wybudowanych w ubiegłych latach projektanci instalacji elektrycznych nie przewidywali takiego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, jaki nastąpił współcześnie. Jeśli nawet wymieniliśmy całą instalację w mieszkaniu, to w przypadku montażu, np. ogrzewacza przepływowego, może nastąpić konieczność wymiany całego WLZ-u w budynku. Pomijam tutaj sytuację, gdy przyłącze do budynku również jest zbyt słabe. Wymiana kabli lub przewodów napowietrznych zasilających budynek jest dość kosz-

towna i zakład energetyczny obciąża nimi zazwyczaj użytkownika. Należy też wystąpić do zakładu energetycznego o zmianę umowy przyłączeniowej oraz zwiększenie pobieranej mocy. Czasami możemy spotkać się z odmową z uwagi na stan sieci zasilającej, która również może być niedostosowana do wzrastającego zapotrzebowania użytkowników energii elektrycznej, i dopiero w ramach kolejnych inwestycji prowadzonych przez zakład zostanie odpowiednio przygotowana do zwiększonych obciążeń. W przypadku, gdy zasilamy odległe urządzenia, należy również przy doborze przewodów uwzględnić dopuszczalny spadek napięcia. Im cieńszy przewód, tym jego oporność jest większa i przez to występują na nim większe spadki napięcia. Zasilanie urządzeń obniżonym napięciem powoduje zmniejszenie ich mocy i wskutek tego np. zmniejszenie wydajności pomp lub wentylatorów. W skrajnych przypadkach opory rozruchu w stosunku do obniżonej mocy silnika będą tak duże, że pompa nie ruszy, mimo że będzie na niej napięcie. Podobny przypadek można zaobserwować w przypadku obwodów oświetleniowych na basenach, gdzie 12 V lampy o mocy 300

Dobór przewodów elektrycznych Głównym kryterium doboru przekroju (średnicy) przewodów elektrycznych jest ich tzw. długotrwała obciążalność prądowa, tzn. maksymalny prąd, który w sposób długotrwały może przepływać przez dany przewód, nie powodując uszkodzenia jego izolacji w wyniku nadmiernego nagrzania. Przekroje kabli elektrycznych dla nowych instalacji powinny być wyliczone przez projektanta posiadającego odpowiednie uprawnienia budowlane, w przepadku prostszych instalacji można posługiwać się tabelami za-

Rys. 1. Przykład schematu ogólnego instalacji elektrycznej w budynku.

miesięcznik informacyjno-techniczny

W zasilane są przewodami o zbyt małym przekroju i zdarza się, że w wyniku spadku napięcia na przewodach oddalone od transformatorów lampy ledwo świecą zasilane napięciem 7-8 V. Dobór konstrukcji przewodu zależy od miejsca, w którym będzie zainstalowany, i warunków, w jakich przyjdzie mu pracować. Typowymi przewodami stosowanymi w budownictwie mieszkaniowym są przewody o żyłach z drutu miedzianego i w podwójnej izolacji poliwinitowej (PCV) oznaczane symbolem YDY i YDYp. Mogą one pracować w temperaturze do 70°C. W przypadku gdy odcinki instalacji mają dużo załamań lub są narażone na drgania, np. przy zasilaniu silników, stosuje się przewody wielodrutowe (linki) oznaczane symbolami YLY. Jako przewody do zasilania urządzeń ruchomych i przenośnych wykorzystuje się przewody oponowe (O) w izolacji gumowej typu OM, OW lub OP. Jest to podyktowane ich większą elastycznością i odpornością na uszkodzenia.

Zabezpieczenia Każdy odcinek kabla oraz urządzenie elektryczne powinny być zabezpieczone przed skutkami uszkodzeń powstałych w wyniku przepływu nadmiernego prądu. Jako zabezpieczenia stosuje się bezpieczniki topikowe lub wyłączniki instalacyjne. W klasycznym bezpieczniku topikowym obwód prądu ulega przerwaniu w wyniku stopienia się metalowego paska lub drucika. Aby zapobiec powstaniu łuku elektrycznego, korpus bezpiecznika wypełniony jest piaskiem kwarcowym. Rozmiar i typ drucika dobiera się w ten sposób, aby uległ stopieniu przy ściśle określonym prądzie. Czas, w jakim drucik ulegnie stopieniu, zależy od wartości przepływającego prądu i określony jest tzw. charakterystyką bezpiecznika. W przypadku zwarcia, gdy płyną duże prądy, obwód jest wyłączany błyskawicznie (ok. 0,2 s), przy małym przeciążeniu bezpiecznik ulega przepaleniu nawet po 1-2 h. W przypadku urządzeń, które w czasie rozruchu pobierają zwiększony prąd (dotyczy to głównie silników elektrycznych), stosuje się bezpieczniki o opóźnionym działaniu, tzw. zwłoczne, oznaczane na korpusie symbolem ślimaka. www.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

Rys. 2. Główne połączenia wyrównawcze w budynku. Niedopuszczalne jest tzw. drutowanie bezpieczników, często z wykorzystaniem gwoździ i tym podobnych przedmiotów. Może to doprowadzić do sytuacji, gdy zamiast bezpiecznika stopią się zabezpieczane przewody lub urządzenie, co pociągnie za sobą o wiele większe koszty. Powoduje to powstanie sytuacji śmiertelnego zagrożenia dla użytkownika i osób postronnych w przypadku awarii zabezpieczanego urządzenia. Klasyczne bezpieczniki topikowe wypierane są przez bardziej uniwersalne - wyłączniki instalacyjne nadmiarowo-prądowe nazywane też często potocznie S-kami lub - z niemieckiego - sztosami. Wyłącznik taki w swojej konstrukcji zawiera dwa wyzwalacze: jeden w postaci cewki elektromagnetycznej (wyłączający błyskawicznie napięcie w przypadku przepływu dużych prądów zwarciowych) i drugi bimetalowy (chroniący obwód przed długotrwałym przeciążeniem prądem większym od znamionowego). Charakterystyka wyłącznika jest regulowana fabrycznie i oznaczana odpowiednim symbolem. Najczęściej stosowane wyłączniki instalacyjne posiadają charakterystykę typu B i C. Wyłączniki o charakterystyce C powinno się stosować do zabezpieczania odbiorników pobierających duży prąd (kilkakrotnie większy od znamionowego) w krótkim czasie podczas ich rozruchu. Dotyczy to głównie silników trójfazowych i transformatorów oświetleniowych. W przypadku transformatorów o dużej mocy stosujemy bezpieczniki o charakterystyce D. Wyłączniki o charakterystyce B stosowane są w pozostałych obwodach.

Wyłączniki dla obwodów trójfazowych składają się z trzech wyłączników trójfazowych połączonych ze sobą wspólną dźwignią. Zadziałanie jednego wyłącza wszystkie fazy jednocześnie.

Wybiórczość działania W przypadku zwarcia lub przeciążenia danego obwodu powinien zadziałać bezpiecznik umieszczony najbliżej miejsca, w którym to się wydarzyło. Poprzez odpowiedni dobór wielkości i charakterystyk bezpieczników lub wyłączników uzyskujemy tzw. wybiórczość działania, co oznacza, że zadziała tylko ten bezpiecznik, który był najbliżej uszkodzenia, natomiast pozostała część instalacji będzie pracowała bez zakłóceń. Celem zwiększenia niezawodności w prawidłowo wykonanych instalacjach rozdziela się obwody zasilające poszczególne urządzenia lub grupy urządzeń i zabezpiecza oddzielnymi wyłącznikami lub bezpiecznikami. Awaria pojedynczego urządzenia nie spowoduje wyłączenia całej instalacji. W przypadku, gdy zawiedzie jego zabezpieczenie, zadziała następne w kolejności i tak dalej. Aby prawidłowo dobrać zabezpieczenia należy się posłużyć ich, wspomnianymi uprzednio, charakterystykami działania. W praktyce okazuje się, że w przypadku wyłączników instalacyjnych dość trudno zapewnić pełną wybiórczość działania, szczególnie dotyczy to zwarć i dużych prądów zwarciowych. Dlatego też, przy zabezpieczaniu ważnych instalacji, stosuje się w nich droższe wyłączniki instalacyjne selektywne, które są wyposażone w człony opóźniające. Jarosław Pomirski

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Rynek instalacyjno-grzewczy w III kwartale 2016 r.

Wzrosty w branży Trzeci kwartał 2016 roku w branży instalacyjno-grzewczej był generalnie dobry. Według ocen praktycznie wszystkich respondentów, których pytaliśmy się o opinię na temat rozwoju tego rynku, nastąpiły wzrosty czasami nawet wysokie, oceniane jak zwykle na różnym poziomie, ale panował ogólny optymizm. Na bardzo dobre wyniki branży w III kwartale 2016 roku należy patrzeć przez pryzmat dobrych wyników budownictwa mieszkaniowego w ostatnim roku oraz widoczną niepewnością inwestorów co do przyszłości finansów i gospodarki, co przełożyło się np. na zwiększony udział w inwestycjach mieszkaniowych realizowanych za gotówkę. Dotyczyło to zarówno zakupu nowych mieszkań, jak i prac modernizacyjnych w istniejącej już infrastrukturze mieszkaniowej. Jak kształtowała się sytuacja w wybranych grupach produktowych? l Pompy ciepła Wyniki III kwartału 2016 roku wskazują na osłabienie dynamiki wzrostów rynkowych w tej grupie produktowej. Więcej było opinii na temat stagnacji lub nawet lekkich spadków. Opinie wzrostowe wskazują w większości na wzrosty rzędu 5-10%, choć według kilku opinii te wzrosty były na poziomie 15, a nawet 20%. Wzrosty dotyczyły praktycznie grupy pomp powietrze-woda, których wzrosty według respondentów miały miejsce nawet do 50%. Należy pamiętać, że dotyczy to stosunkowo niskiej jeszcze bazy wyjściowej. Niemniej jednak powodzenie tego rodzaju pomp bezpośrednio przekładało się

na opinie na temat generalnego wzrostu tego rynku. Tymczasem w innych grupach pomp ciepła dały się zaznaczyć nawet dwucyfrowe spadki, co w rezultacie, po uwzględnieniu całego wolumenu sprzedaży pomp ciepła w Polsce, daje pewną stagnację lub nawet spadek sprzedaży tych urządzeń na poziomie nawet do 10%. l Kolektory słoneczne W tej grupie towarowej, podobnie jak w poprzednich kwartałach br., utrzymała się ogólnie tendencja dużego spadku sprzedaży na poziomie do nawet 50-60%, co jest spowodowane ustaniem dotacji dla instalacji budowanych przez klientów indywidualnych oraz zmniejszeniem wsparcia dla inwestycji publicznych w tym zakresie. Jest to także efekt zaszufladkowania kolektorów słonecznych wyłącznie jako instancji do przygotowania ciepłej wody użytkowej. Po bardzo dynamicznych przyrostach tego typu instalacji w ostatnich latach w Polsce nastąpiło pewne okresowe nasycenie, które przy braku wiedzy inwestorów na temat alternatywnych możliwości stosowania tych instalacji, doprowadziło do znacznych spadków sprzedaży. W Polsce praktycznie nie stosuje się szerzej rozwiązań hybrydowych, gdzie kolektory słoneczne są podstawowym elementem skutecznie podwyższającym efektywność energetyczną instalacji grzewczej, do której są włączone. Do tego dochodzi niechęć instalatorów do bardziej pracochłonnego montażu, wymagającego, np. wejścia na dach w sytuacji, gdy szybciej i łatwiej zamontować np. powietrzna pompę ciepła za te same lub większe pieniądze. Sytuacja dużych spadków na rynku kolek-

torów słonecznych paradoksalnie może przyczynić się do odrodzenia tego rynku na stabilnych podstawach, czego zabrakło przy pierwszym boomie na te instalacje. Rynek wyczyścił się z tzw. pseudoproducenckich firm składających kolektory z importowanych z Chin podzespołów. Z uwagi na to, że żadna organizacja nie zajmuje się, w przeciwieństwie do lat poprzedniego boomu, rozwojem i sprawami kolektorów słonecznych w Polsce, obecnie SPIUG podjął inicjatywę stworzenia transparentnych wymogów technicznych, które przy dobrej woli rządzących mogą być solidną podstawą dla stworzenia stabilnego systemu wsparcia dla instalacji kolektorów słonecznych. l Kotły gazowe wiszące Sytuacja w tej grupie produktowej była zdominowana przez obowiązujące od ponad roku regulacje prawne. Dał się zaznaczyć bardzo duży spadek sprzedaży kotłów konwencjonalnych z otwartą komorą spalania w stosunku do roku poprzedniego, co raczej nie powinno dziwić. Niektórzy sprzedawcy sygnalizowali, że brakuje już tych urządzeń na rynku dla inwestorów, którzy chcieliby wymienić takie stare urządzenie na nowe. Natomiast można zaobserwować mniejsze zainteresowanie nowymi kotłami z otwartą komorą na nowe inwestycje, co wynikać może z większej świadomości zagrożeń wynikających z montażu tych urządzeń. W dłuższej perspektywie (1 do 2 lat) można założyć całkowite zmarginalizowanie lub zniknięcie tego typu kotłów z rynku. Z drugiej strony widać bardzo duży wzrost sprzedaży kotłów kondensacyjnych, sięgający 50-150% w zależności od dystrybutora i rynku. Natomiast ilościowo nadal kotły kondensacyjne nie są w stanie zrekompensować 1:1 ilości sprzedawanych w roku ubiegłym. Można przyjąć, że w III kwartale 2016 roku ogólna sprzedaż gazowych kotłów wiszących spadła o ok. 10-12% przy równoczesnym wzrowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

ście sprzedaży gazowych kondensacyjnych kotłów wiszących na poziomie 60-70%, licząc rok do roku. Daje to przykład, jaki wpływ na poziom sprzedaży kotłów dało zatowarowanie dystrybutorów w schodzące ze sprzedaży - w wyniku wejścia ustaleń ekoprojektu - kotły konwencjonalne z otwartą komorą spalania. Spadki sprzedaży kotłów konwencjonalnych na poziomie 90% pokazują, jak odwróciła się struktura sprzedaży kotłów wiszących w ciągu ostatniego roku. l Przepływowe podgrzewacze do wody W tej grupie produktowej widoczna jest kontynuacja trwającej już od dłuższego czasu wyraźnej tendencji spadkowej, która co prawda wyhamowała w I kwartale, dzięki czemu rok do roku sprzedaż utrzymała się na podobnym, jedynie 1-2% niższym, poziomie, ale w III kwartale 2016 roku spadek rynku można oceniać już znowu na poziomie ok. 15% w stosunku do III kwartału 2015 roku. Panuje duża niepewność co do przyszłości tego rynku w kontekście prowadzenia zapisów dyrektywy ErP w przyszłych latach. l Gazowe i olejowe kotły stojące Sytuacja w grupie kotłów stojących gazowych i olejowych wygląda podobnie jak w wypadku kotłów wiszących. W kotłach gazowych praktycznie poza pojedynczymi sprzedażami ze starych zapasów magazynowych ustała sprzedaż kotłów konwencjonalnych. Prawie 50% wzrost sprzedaży kotłów kondensacyjnych nie był w stanie zrównoważyć spadków w kotłach konwencjonalnych, co na koniec daje wynik spadkowy rzędu 5-10% dla kotłów gazowych rok do roku. Daje się także zauważyć poszukiwanie sprawdzonych urządzeń, głównie w celu modernizacji istniejących kotłowni. Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku kotłów olejowych. Taniejąca ropa spowodowała większe zainteresowanie kotłami na olej opałowy, co przełożyło się na niewielkie wzrosty w ogólnej liczbie 1-2% w skali rok do roku w III kwartale 2016, ale już znacznym wzrostem na poziomie 8% w skali od początku roku. Wynik wzrostu ok. 80% od początku roku i ponad 15% tylko w III kwartale 2016 w wypadku stojących olejowych kotłów kondensacyjnych nie wymaga komentarza. l Grzejniki Według zebranych ocen w grupie produktowej grzejników stalowych III www.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

kwartał 2016 r. był nieco gorszy niż w 2015 roku. W wypadku grzejników stalowych może to dotyczyć spadku na poziomie 10%, o czym ma świadczyć walka cenowa i pogłębienie rabatów w tej grupie produktowej. Brak wystarczającej ilości miarodajnych danych dla grzejników w III kwartale 2016 nie pozwala na głębszą ocenę tego rynku w tym kwartale l Inne produkty W grupie pozostałych materiałów instalacyjno-grzewczych zanotowano także wzrosty. Jak zwykle w wypadku dość szerokiej reprezentacji pozostałych grup produktowych, rozbieżności w ocenach są dosyć duże - jednak większość praktycznie sygnalizowała wzrosty na poziomie 5-10%. W grupie kotłów na paliwa stałe sygnalizowana sytuacja jest stabilna, wykazuje coroczną tendencję silnego wzrostu w III kwartale. W porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku poziom sprzedaży nie uległ widocznej zmianie, chociaż sygnalizowane były wzrosty na poziomie 510%, a w odniesieniu do roku 2014 zanotowano wzrost o ponad 12%. W porównaniu do II kwartału 2016 r. zanotowano wzrost sprzedaży na poziomie ok. 70%. Tak wysoki wzrost nie jest jednak niczym szczególnym, ponieważ na II kwartał przypada zawsze wyhamowanie rynku po poprzednim sezonie, zaś III kwartał na rynku kotłów na paliwa stałe to początek przygotowań klientów końcowych do kolejnego okresu grzewczego. W przypadku kotłów na paliwa stałe odnotowano wzrost zainteresowania w związku ze zbliżającym się okresem grzewczym. Wzrosty w III kwartale 2016 r. są silniejsze niż w analogicznych okresach lat poprzednich. W przypadku kotłów automatycznych ten wzrost można szacować na poziomie ponad 20% rok do roku oraz prawie 40% w stosunku do III kwartału 2014 roku. Utrzymuje się powolny spadek zainteresowania tradycyjnymi kotłami zasypowymi, który wyniósł ponad 15% w porównaniu do III kwartału 2015 r. Udział sprzedaży kotłów zasypowych w III kwartale stanowił w dalszym ciągu ok. 60%, natomiast ok. 40% przypadało na sprzedaż kotłów automatycznych, co daje ok. 10% wzrost udziału kotłów z automatycznym zasypem w ogólnym wolumenie sprzedawanych kotłów na paliwa stałe.

Ogólnie można przyjąć, że III kwartał 2016 roku był udany dla branży instalacyjno-grzewczej w Polsce, choć bez szczególnej rewelacji. Szczególnie dobre wyniki odnotowano na początku kwartału. Ocena wzrostów całego rynku na poziomie 5-10% wydaje się wysoka, jeżeli weźmiemy pod uwagę wahania jego potencjału w ostatnich latach oraz coraz bardziej widoczne problemy z finansowaniem i rozpoczynaniem inwestycji. Z pewnością na niezły wynik, obok trwających już od kilku kwartałów pozytywnych tendencji w budownictwie mieszkaniowym, miały wpływ inne czynniki, takie jak np. wprowadzenie w życie rozporządzeń związanych z etykietowaniem i ekoprojektem. Nawet zwiększona tendencja inwestycji mieszkaniowych za gotówkę też ma bardzo ograniczony potencjał, natomiast bardzo mgliście wygląda nowy program wsparcia Mieszkanie Plus. Także program 500+ nie przełożył się w widoczny sposób na lepsze wyniki w branży instalacyjno-grzewczej. To wszystko powoduje, że dużą niewiadomą jest wynik ostatniego kwartału 2016 roku, jak i pierwszego półrocza 2017 roku. W dalszym ciągu widoczna jest ostra walka cenowa i uzyskiwanie stosunkowo niskich poziomów marż praktycznie na każdym poziomie dystrybucji, czyli u producentów, dystrybutorów i instalatorów. Prowadzi to do wytwarzania się pewnej tendencji do wyszukiwania produktów niszowych, gdzie cena nie jest jeszcze „zepsuta”. Niestety wiąże się to często z brakiem późniejszego wsparcia technicznego i serwisu, co może rodzić problemy w trakcie użytkowania. Widoczne jest osłabienie na rynku urządzeń opartych na OZE, co jest wynikiem wygaszenia praktycznie wszelkiego wsparcia dla tego typu instalacji jako konsekwencji polityki aktualnych decydentów. Niemniej jednak dwie organizacje branżowe pracują nad inicjatywami, które pozwoliłyby na takie czy inne wsparcie dla rozwoju wykorzystania ciepła z OZE. Pewna kampania na rynku na rzecz czystego powietrza pokazała, że gaz ziemny, jako czyste paliwo nieodnawialne, powinno poza względami politycznymi doczekać się wsparcia - niekoniecznie finansowego, ale bardziej mentalnościowego do rozszerzenia zakresu jego stosowania w miastach o dużej zawartości smogu. Janusz Starościk, SPIUG

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Służba BHP w zakładzie pracy - poradnik instalatora

Odpowiedzialność za zdrowie Służba BHP w firmie jest praktyczną koniecznością. To ona sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP w pracy instalatora. Konsekwencją przepisu, że na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie BHP, jest bezwarunkowa odpowiedzialność pracodawcy. Oznacza to, że pracodawca nie może się od niej uwolnić, mówiąc, że również pracownik nie dopełnił obowiązków z zakresu BHP - orzekł Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 1 sierpnia 2013 r., sygn. akt III APa 9/13.

Pracodawca powołuje Pracodawca zatrudniający w zakładzie przemysłowym więcej niż 100 pracowników, wśród których są instalatorzy, tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną „służbą BHP”, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe. Liczbę pracowników służby BHP ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby BHP w niepełnym wymiarze czasu pracy. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby BHP na każdych 600

pracowników. Służba BHP podlega bezpośrednio pracodawcy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby BHP może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli: 1) zatrudnia do 10 pracowników, 2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Warto zaznaczyć, że pracodawca - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może powierzyć wykonywanie zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby BHP oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby BHP, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby BHP oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby. Podstawą powierzenia wykonywania zadań służby BHP specjaliście spoza zakładu pracy może być umowa cywilno-prawna. Pracownik służby BHP oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby BHP. Inspektor pracy może nakazać utworzenie służby BHP albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

Odpowiedzialność pracodawcy Zgodnie z treścią art. 207 § 1 k.p. pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy 237[11] kp. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Co istotne, zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy. Tolerowanie przez dozór niewłaściwych, zagrażających bezpieczeństwu metod pracy uzasadnia uznanie winy zakładu pracy, jeżeli wskutek stosowania tych metod nastąpi wypadek. Pogorszenie się sytuacji życiowej osób uprawnionych do odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. musi mieć charakter obiektywny, tj. taki, który istnieje w odczuciu przeciętnego człowieka. Brak jest podstaw do zasądzenia tego odszkodowania w przypadku subiektywnego jedynie pogorszenia się sytuacji życiowej. l Z orzecznictwa Możliwość powierzenia zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy w przypadku braku kompetentnych pracowników dotyczy tylko sytuacji takiego pracodawcy, który zatrudnia nie więcej niż 100 pracowników. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z siedzibą w Gdańsku z dnia 22 marca 2012 r. III SA/Gd 8/12. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Zakres działania Do zakresu działania służby bhp należy przede wszystkim: l Przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. l Bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń. l Sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy. l Udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, l Udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji. l Udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników, l Zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych. l Przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy. l Udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewww.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

wnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Uprawnienia Służba bhp jest uprawniona do:

l Przeprowadzanie kontroli stanu bez-

pieczeństwa i higieny pracy, a także przestrzeganie przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy. l Występowanie do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. l Występowanie do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. l Występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

l Niezwłoczne wstrzymanie pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób. l Niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej. l Niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób. l Wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy - w przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Przemysław Gogojewicz Podstawa prawna: Ustawa kodeks pracy (Dz. U. z 2014 poz. 1502 ze zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 1997 nr 109 poz. 704 zae zm.).

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Jak dobrać wentylator?

Wyciąg pod kontrolą Do spowodowania ruchu powietrza w przewodach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych służą wentylatory i niekiedy ejektory. Wentylatory są maszynami, które przetwarzają energię mechaniczną, przekazywaną przez wał silnika napędowego, na energię ciśnienia i energię kinetyczną powietrza. Do podstawowych parametrów technicznych stosowanych przy doborze wentylatora należy zaliczyć: l wydajność wentylatora - jest równa sumarycznej wydajności wylotów nawiewnych lub wlotów wywiewnych zwiększonej o 10% ze względu na możliwość wypływu powietrza przez nieszczelności. W przypadku odciągów miejscowych ilość powietrza należy zwiększyć o 15%; l prędkość przepływu; l ciśnienie dyspozycyjne; ciśnienie całkowite wentylatora współpracującego z siecią przewodów jest sumą bezwzględnych wartości ciśnienia całkowitego w przewodach przed i za wentylatorem, czyli są to łączne opory, jakie stanowią elementy instalacji wentylacyjnych; jego wielkość może również zależeć od wymagań technologicznych; l temperaturę, skład chemiczny medium itp.; l poziom dźwięku; l rodzaj napędu, liczba obrotów wirnika (liczba obrotów może być zmienna w zakresie +/-30%, co może wpłynąć na sprawność wentylatora w granicach ~5%);

l typ silnika, moc, napięcie zasilania,

rodzaj łożysk i ich chłodzenie itp.; typu wentylatora: promieniowy, osiowy, kanałowy itp. oraz materiału, z którego ma być wykonany. Po ustaleniu powyższych ustalamy wyposażenie dodatkowe, tj.: regulatory, przepustnice, złącza, tłumiki, filtry i inne.

l określenie

Dobór w punkt Przy doborze wentylatora należy określić punkt pracy wentylatora w zależności od wymagań układu wentylacyjnego. Dla tego punktu, przy założonej wydajności, ciśnienie wentylatora powinno być co najmniej równe ciśnieniu związanemu z oporami układu wentylacyjnego. Wentylator dobiera się na podstawie charakterystyki wyrażającej zależność Hcw = f(Vw), w ten sposób, żeby punkt pracy leżał w obszarze maksymalnej sprawności wentylatora (Hcw - ciśnienie całkowite wentylatora [Pa], Vw - wydajność wentylatora [m3/h]). Charakterystyki wentylatorów są sporządzane dla powietrza o gęstości ρ = 1, 2 kg/m3, przy temperaturze t = 20°C i ciśnieniu p = 101 308 Pa. W przypadku, gdy parametry powietrza wentylacyjnego odbiegają od wyżej wymienionych, to wentylator należy dobrać do rzeczywistych parametrów, tj. obliczyć całkowite ciśnienie i rzeczywiste zapotrzebowanie mocy wentylatora przy danej temperaturze -20°C < tmedium < +20°C.

Wytyczne do montażu wentylatorów Aby zminimalizować spadek sprawności wentylatora spowodowany turbulentnym przepływem medium, zaleca się: l za i przed wlotem wentylatora montaż prostego odcinka kanału lub tłumika: - po stronie ssawnej - L = D; - po stronie tłocznej - L = 3 * D. Dla kanałów o przekroju prostokątnym średnicę równoważną oblicza się ze wzoru: D = 2 * (a * b)/(a + b) [mm], gdzie: a i b: wymiary boków w [mm] l wielkość kanałów wentylacyjnych powinna być nie mniejsza niż przekroje kanałów na wlocie i wylocie z wentylatora, l montaż złączy przeciwdrganiowych pomiędzy wentylatorem a kanałami wentylacyjnymi, również zastosowanie zamocowań tłumiących drgania, które mogą być przenoszone na inne konstrukcje, l przed uruchomieniem wentylatora zapoznać się z DTR lub instrukcją obsługi, aby poznać sposób podłączenia elektrycznego z uwzględnieniem ewentualnych zabezpieczeń, oraz sposobem rozruchu wentylatora. Przy wyborze wentylatora oprócz wyżej wymienionych parametrów technicznych musimy zastanowić

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

się, czy zastosujemy ręczne włączanie wentylatora, czy zainwestujemy dodatkowe środki w automatykę.

Materiały i konstrukcje Konstruktorzy wentylatorów mogą zastosować do ich budowy wszystkie dostępne materiały, które spełnią praktycznie większość oczekiwań użytkowników. Również konstrukcja wirników oraz ich napędów daje szerokie pole do inwencji. Współczesne, inteligentne konstrukcje wentylatorów pozwalają na: l regulację prędkości obrotowej, a tym samym wydajności, l montaż w dowolnej pozycji, l emitowanie minimalnego poziomu głośności, l włączanie ich w określonym czasie i pracę w ustalonym czasie, l włączanie ich na skutek zwiększonej niż projektowana wilgotności, l regulację na podczerwień, l ograniczenie wnikania światła dziennego do pomieszczeń itp. Szczególne miejsce zajmują wentylatory do zadań specjalnych, tj.: l transport gazów agresywnych, l transport pneumatyczny,

transport powietrza silnie zapylonego, l oddymianie i usuwanie gorących gazów i dymów powstałych w wyniku pożaru.

Wentylatory do zadań specjalnych Tylko w przypadku transportu gazów agresywnych wymagana jest konieczność zastosowania materiałów, które nie będą wchodziły w reakcje chemiczną z transportowanym medium. W pozostałych przy-

padkach wystarczy tworzywo sztuczne (winidur, PCV i inne) oraz stal, a także blacha stalowa ocynkowana. Szczególne miejsce w typoszeregu wentylatorów zajmują wentylatory oddymiające przeznaczone do usuwania gorących gazów i dymów powstających wskutek pożaru. Mogą być również stosowane do pracy ciągłej w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Pracujące jako oddymiające powinny być podłączone do sieci zasilającej przed wyłącznikiem głównym lub powinny posiadać niezależne źródło zasilania. Wentylatory te mają duże wydajności do 300 000 m3/h i spręż do 3000 Pa oraz odporność ogniową nawet przy 600°C wynoszącą 120 minut. Włącza się je: l automatycznie - sterowne za pomocą czujki dymowej lub termicznej, l automatycznie - za pomocą sygnału z centrali ppoż., l ręcznie za pomocą przycisku oddymiania. W technice wentylacyjnej i klimatyzacyjnej stosowane są wentylatory o różnych konstrukcjach, o różnych możliwościach zastosowania. Trzeba tylko wybrać odpowiedni model. Dorota Węgrzyn Fot. z archiwum firmy Uniwersal.

ekspert Krzysztof Nowak Uniwersal www.uniwersal.com.pl www.instalator.pl

☎

32 203 87 20 wew. 102

@ krzysztof.nowak@uniwersal.com.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Świeże, świeższe i najświeższe (a także prosto z... konserwy) informacje z instalacyjnego rynku

Co tam Panie w „polityce”? Arka nominowana Arka Sp. Jawna z Sianowa otrzymała nominację do Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP w kategorii „Lider MŚP”, znajdując się tym samym w gronie trzech firm nominowanych z całego kraju. Wręczenie nominacji oraz nagrody głównej odbyło się 17 listopada podczas Kongresu 590 zorganizowanego w Jasionce. Nagroda Gospodarcza Prezydenta RP to wyróżnienie gospodarcze przyznawane raz do roku przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Inicjatywa w ciągu czternastu edycji zmieniała swoją formułę, jednak cel przyznawania nagród do dzisiaj pozostaje niezmienny - wspierać polskich przedsiębiorców i wyróżniać najlepszych. Nagrodą Prezydenta RP zostały uhonorowane najlepsze podmioty gospodarcze w kraju, które przyczyniają się do rozwoju naszej gospodarki, promują Polskę na arenie międzynarodowej oraz stanowią wzór dla innych firm. Kategoria „Lider MŚP” to nagroda dla mikro-, ma-

„Dobra Marka - Jakość, Zaufanie, Renoma” to ogólnopolski program promocyjny, który ma na celu wybór i wyróżnienie najlepszych marek w poszczególnych branżach. Marki, które trzy razy uhonorowane zostały wyróżnieniem „Dobra Marka”, otrzymują tytuł „Super Marki”. W tym roku prawo do jego używania otrzymał Buderus, silny brand w technice grzewczej, od lat wysoko oceniany przez klientów. W ramach programu „Dobra Marka” co roku przeprowadzane są badania mające na celu określenie wartości, aktywności i rozpoznawalności brandów z różnych kategorii produktowych. Analizowana jest pozycja producenta lub usługodawcy na rynku, obecni i potencjalni klienci, ceny produktów i usług oraz kanały ich dystrybucji. Pod uwagę brana jest także siła marketingowa marki, jej wartość i rozpoznawalność oraz jakość oferowanych przez nią produktów i usług. Częścią projektu są badania konsumenckie realizowane przy użyciu wywiadów telefonicznych, ankiet internetowych i wywiadu bezpośredniego. Patronat nad programem sprawuje Instytut Filozofii i Socjologii PAN. l Więcej na www.instalator.pl

Kanalizacja modelowa łych lub średnich przedsiębiorstw, również działających na terenach wiejskich, które funkcjonują na polskim rynku od co najmniej 5 lat i z sukcesem rozwijają się, będąc liderem w regionie. l Więcej na www.instalator.pl

Buderus z Super Marką Jako trzykrotny laureat programu „Dobra Marka - Jakość, Zaufanie, Renoma” Buderus został uhonorowany wyróżnieniem SUPER MARKA 2016. Podkreśla ono niesłabnącą pozycję marki na rynku oraz wysoki poziom zaufania, jakim niezmiennie darzą ją klienci.

Firma Saur Polska została wybrana przez Aquanet, spółkę świadczącą usługi wodno-kanalizacyjne dla miasta Poznania w celu wdrożenia modelu matematycznego sieci kanalizacyjnej. Usługa ta wpisuje się w projekt „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej dla ochrony zasobów wodnych w Poznaniu i okolicach”, w który zaangażowało się miasto w celu analizy i optymalizacji wydajności swojej 1200-kilometrowej sieci. Wdrożone przez Saur Polska narzędzia obliczeniowe i prognostyczne dotyczące funkcjonowania sieci pozwolą rozwiązać problemy w obszarze eksploatacji i przepustowości zarządzania systemem; wskazać na prio-

rytetowe inwestycje, a także zarządzać sytuacjami kryzysowymi i zredukować uciążliwości związane z podtopieniami. Zadanie składa się z trzech etapów. Pierwszy poświęcony będzie analizie danych potrzebnych do budowy modelu, a także przygotowaniu kampanii pomiarowej. Drugi etap, polegający na budowie modelu, ma służyć przeprowadzeniu kampanii pomiarowej, a następnie kalibracji modelu w oparciu o uzyskane dane. Ostatni etap, powdrożeniowy, skupiać się będzie na zastosowaniu modelu w strukturze spółki Aquanet. Inżynierowie zamawiającego będą towarzyszyć ekipie Saur Polska w trakcie czterech lat wykonywania przedmiotu umowy, aby po skończeniu projektu móc korzystać samodzielnie ze wszystkich funkcjonalności modelu. l Więcej na www.instalator.pl

Ciepło w bibliotece Budynek Biblioteki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu został oddany do użytku pod koniec 2014 roku. Na kilku piętrach znajdują się dwie czytelnie i magazyny z księgozbiorem, który liczy ponad 400 tys. woluminów. O właściwą temperaturę w obiekcie dbają kotły grzewcze marki Buderus. Temperatura powietrza w bibliotece ma ogromne znaczenie. System grzewczy takiego miejsca musi być niezawodny. Gwałtowne zmiany nie służą księgozbiorom, a w Bibliotece Wydziału Teologicznego UAM znajduje się wiele cennych książek z dziedziny filozofii i teologii, biblistyki i historii Kościoła,

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

psychologii, pedagogiki i nauk społecznych. Aby zapewnić optymalne rozwiązanie, zdecydowano się na instalację urządzeń grzewczych marki Buderus. Powierzchnia całkowita budynku to ponad 2700 m2. Na pierwszych trzech kondygnacjach mieszczą się magazyny z 273 regałami o łącznej długości ponad 17,5 km. Na trzecim i czwartym piętrze znajdują się czytelnie i kolejnych 150 regałów z książkami. Zaplecze techniczne z kotłownią gazową umieszczono na piętrze piątym. Tam też znajduje się trzykondygnacyjny łącznik pomiędzy biblioteką a budynkami dydaktycznymi, z pomieszczeniami biurowymi i socjalnymi dla pracowników. Bibliotekę i łącznik ogrzewa kaskada wiszących gazowych kotłów kondensacyjnych Buderus Logamax Plus GB162 100 kW. Kotłownia została zamontowana na wspólnym fabrycznym stelażu kaskadowym zakończonym sprzęgłem hydraulicznym. Za sprzęgłem zlokalizowano rozdzielacz, który zasila kilka obiegów grzewczych, sterowanych niezależnie za pomocą automatyki Buderus Logamatic 4000. Ciepła woda użytkowa jest przygotowywana w podgrzewaczu Buderus Logalux SU 300. Odprowadzenie spalin odbywa się za pomocą koncentrycznych przewodów kominowych, które jednocześnie doprowadzają potrzebne powietrze do procesu spalania. W obiekcie zamontowano również 94 grzejniki Buderus Logatrend VK, które zapewniają komfort cieplny w pomieszczeniach. l Więcej na www.instalator.pl

12 (220), grudzień 2016

nich osoby spoza POIIB. Dzięki sponsorom: Geberit, Konekt - systemy kominowe, Profix i TechTronic Industries Poland impreza z powodzeniem dorównywała krajowym. Oprócz pucharów i dyplomów laureaci otrzymali nagrody ufundowane przez sponsorów. Zwycięzcą turnieju został Andrzej Balunowski. Jak mówi: „W brydża grywali rodzice i stąd zainteresowanie. W czasach naszej młodości nie było komputerów. Brydż był alternatywą. Z Andrzejem Błachno często uczestniczymy w zawodach. Zaczęliśmy na studiach. W liceum grywałem z Piotrem Nowarą, pomysłodawcą turnieju naszej Izby. Tej gry nie sposób porównać z tysiącem czy kierkami. Jest wymagająca. Zajmując się nią zawodowo, trzeba zapomnieć o innych obowiązkach, a ja jestem przede wszystkim inżynierem”. Prezes Podlaskiego Związku Brydża Sportowego Piotr Latała, który w parze z Januszem Karpowiczem zajął 6 miejsce, stwierdził: „Jesteśmy bardzo pozytywnie zaskoczeni przygotowaniem turnieju. W brydżu duże znaczenie odgrywa rachunek prawdopodobieństwa. PdZBS organizuje zajęcia brydżowe m.in. w tech-

nikum mechanicznym. Młodzież lubi rozwiązywać zagadki logiczne, a nie tylko siedzieć przed komputerem. Tam, gdzie matematyka jest podstawą zawodu, brydż jest dyscypliną idealną. Drugie miejsce zajęła para: Mieczysław Kuźma i Janusz Galewski, trzecie - małżeństwo dziennikarzy Wojciech i Katarzyna Konończuk. l Więcej na www.instalator.pl

Nagrodzone baterie Jednym z laureatów tegorocznej edycji konkursu Design dla Konesera zostały baterie Espacio firmy Ferro. Baterie otrzymały główne wyróżnienie w kategorii łazienka. W Konkursie czytelnicy i eksperci wybierają najciekawsze i najbardziej innowacyjne produkty pojawiające się na rynku wnętrzarskim. Nominowane przedmioty, należące do 6. kategorii, ułatwiają codzienne funkcjonowanie, charakteryzują się doskonałym wzornictwem oraz wyposażone są w nowoczesne technologie. Plebiscyt organizowany jest od 2012 roku; jego pierwsza edycja nosiła nazwę Design dla Prestiżu. Finałowa gala 5. edycji plebiscytu Design dla Konesera odbyła się 29.11.2016 r. na 42. piętrze apartamentowca Cosmopolitan w Warszawie. Podczas gali uhonorowano przedstawicieli firm, których produkty zdobyły największą liczbę głosów. l Więcej na www.instalator.pl

Budowlany brydż Podlaska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa po raz drugi zorganizowała mistrzostwa w brydżu sportowym. W zawodach 19 listopada brało udział 16 osób. Co takiego ma brydż, czego nie mają inne gry karciane? Według Wojciecha Kamińskiego, przewodniczącego Rady POIIB, ideę rywalizacji sportowej propagują niemal wszystkie okręgowe izby inżynierów budownictwa. Z reguły są to imprezy ogólnopolskie, np. zawody pływackie Izby Mazowieckiej, zawody w wędkarstwie morskim Izby Pomorskiej. Śląska IIB już od pięciu lat organizuje Ogólnopolskie Mistrzostwa w Brydżu Sportowym o Puchar Przechodni Prezesa OIIB. Mistrzostwa POIIB były rozgrywane w parach. Po raz pierwszy uczestniczyły w www.instalator.pl

Ogólnopolskie, kompleksowe szkolenie dla monterów sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych. Termin: 25.03 - 4.06.2017 r. (6 zjazdów). Tematyka: kurs mistrzowski, kurs energetyczny w zakresie grupy I, II, III, kurs lutowania ręcznego. Dodatkowo kurs przygotowawczy do egzaminu na uprawnienia budowlane w terminie 8 - 13.05.2017 r. Kontakt: 12 289 04 05, 12 288 33 95, szkolenia@csz.pl Pentair Thermal Management Polska prowadzi bezpłatne szkolenia dla autoryzowanych instalatorów Raychem z zakresu ogrzewania podłogowego oraz instalacji grzewczych do ochrony dachów i rynien w warunkach zimowych. Zdobycie „Certyfikatu PRO Raychem” upoważnia do udzielania przedłużonej gwarancji producenta. Kontakt: 22 33 12 950; salesPL@pentair.com; www.pentairthermal.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Skuteczność wentylacji

Zanieczyszczone powietrze Wszyscy jesteśmy narażeni na działanie pyłów, a ponieważ praktycznie każdy pył stanowi zagrożenie dla człowieka, to trzeba w miarę możliwości stosować środki ograniczające ich negatywne działanie na organizm. Zanieczyszczenie powietrza to problem globalny, z którym trudno sobie poradzić w ramach indywidualnych działań. Każdy może jednak zadbać o swoje środowisko lokalnie. Najprostszym środkiem, jaki przychodzi na myśl, to maska przeciwpyłowa, niestety jej noszenie nie jest zbyt wygodne i raczej trudne do użytkowania w sposób ciągły, a ponieważ prawie 90% czasu spędzamy wewnątrz różnych pomieszczeń, to stosowanie środków ochronnych i ograniczających zapylenie powietrza powinno być stosowane przede wszystkim w budynkach. Skutecznym rozwiązaniem, które można stosować w zamkniętych systemach powietrza, są oczyszczacze powietrza. Niestety one nie zapewnią wymiany powietrza, a jedynie usuwają zanieczyszczenia z powietrza wewnętrznego. Ciągle trzeba wentylować w sposób naturalny, co powoduje ciągły napływ zanieczyszczeń z zewnątrz. Najsensowniejszym rozwiązaniem wydaje się w tej sytuacji zastosowanie

wentylacji mechanicznej, która pozwala na filtrację powietrza już na wejściu do budynku, a ponieważ zgodnie z aktualnymi wymaganiami należy stosować rozwiązania ograniczające straty energii przez wentylację, to wg mnie optymalne będzie zastosowanie wentylacji nawiewno-wywiewnej z rekuperatorem, przy czym każdorazowo należy rozpatrzyć możliwości stosowania odzysku ciepła w układzie.

Stopnie filtracji W zależności potrzeb można zastosować filtrację kilkustopniową. Podstawą jest filtracja w jednostkach centralnych. W urządzeniach wyposażonych w wymienniki ciepła zgodnie z przepisami wymagana jest minimalna filtracja w klasie G4. W budynkach, gdzie nie ma specjalnych wymagań, a więc w domach, biurach itp., jest wystarczająca, przy czym standardem staje się filtracja w klasie M5 i F7. Dodatkowo zaleca się, by na odcinku od czerpni do centrali, jeśli ma on powyżej 1 m, zastosować filtrację wstępną w klasie G3 lub G4.

W pomieszczeniach o podwyższonych wymaganiach, np. pomieszczeniach czystych, stosuje się filtrację 3stopniową: l 1 stopień - filtrację wstępną (G3-G4); l 2 stopień - filtrację bardzo dokładną (F7-F8); l 3 stopień - filtrację absolutną (H10H13) z lokalnymi strefami laminarnymi (H14). W przypadku dużego zanieczyszczenia powietrza zewnętrznego lub dla uzyskania warunków aseptycznych stosuje się filtrację 4-kaskadową poprzez filtrację powietrza świeżego [rys.]. Klasyfikację filtrów podawałem w poprzednich artykułach i nie będę jej tym razem przytaczał. Coraz bardziej popularne stają się, także w układach domowych, urządzenia wykorzystujące procesy, takie jak np. promieniowa jonizacja katalityczna do usuwania zanieczyszczeń i zapachów z powietrza wentylacyjnego. Urządzenia tego typu montuje się podobnie jak filtry kanałowe wewnątrz instalacji, z tym że do ich pracy jest potrzebne zasilanie elektryczne (fot. 1).

Skuteczność wentylacji Wprowadzenie do pomieszczenia oczyszczonego powietrza świeżego to

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

połowa sukcesu w walce o czystość. Równie istotne jest jednoczesne wyprowadzanie z pomieszczeń istniejących w nich zanieczyszczeń. Sposób rozwiązania instalacji wyciągowej jest zależny od rodzaju oraz intensywności zanieczyszczeń. W większości budynków wystarcza zbiorcza wentylacja wyciągowa. W przypadku miejscowych źródeł stosuje się indywidualne rozwiązania wyciągowe zaprojektowane na potrzeby określonej sytuacji. Typowym przykładem są okapy zlokalizowane nad źródłem powstania zanieczyszczeń, np. w gastronomii lub przemyśle (fot. 2). Jeśli uwzględnimy zanieczyszczenia przedostające się do pomieszczenia za pośrednictwem instalacji wentylacyjnej oraz emisję wewnątrz i założymy jednorodny rozkład zanieczyszczeń wewnątrz przestrzeni, to stężenie zanieczyszczenia powietrza można opisać poniższym wzorem: S = (m/V) + Sn, Tabela. Przykładowe wartości skuteczności wentylacji w zależności od rozgdzie: działu powietrza oraz rozkładu temperatury powietrza wg Addendum S - stężenie zanieczyszczeń poANSI/ASHRAE Standard 62-2001. wietrza w pomieszczeniu w stanie ustalonym; e > 1 dla systemu wyporowego. Jeśli w powietrzu nawiewanym nie Sn - stężenie zanieczyszczeń w powietrzu nawiewanym; Z punktu widzenia komfortu czło- ma substancji szkodliwych, wówczas m - emisja zanieczyszczeń w po- wieka istotna jest miejscowa skutecz- miejscowa skuteczność wentylacji mieszczeniu w [1/h]; ność wentylacji, np. w strefie przeby- określona jest przez zależność: V - ilość powietrza nawiewanego wania człowieka i określa ją zależność: em = S/Sm. w [m3/h]; em = (Sw - Sn)/(Sm - Sn), Określając skuteczność wentylaOkreślenie stężenia zaniecji, należy odnieść się przede czyszczeń pozwala dalej na okrewszystkim do rodzaju pomieszślenie ogólnej skuteczności wenczenia, przy czym trzeba tylacji, którą opisuje zależność: uwzględnić fakt, że wartość e = (S - Sn)/(Sr - Sn), skuteczności ogólnej w tym sagdzie: mym pomieszczeniu może być e - ogólna skuteczność wentyinna aniżeli wartość lokalna lacji; miejscowa wyznaczona w tej S - przeciętne stężenie zaniesamej kubaturze. czyszczeń powietrza w pomieszDodatkowo trzeba pamiętać, czeniu w [1/m3]; że zdefiniowana powyżej skuSr - rzeczywiste stężenie zateczność wentylacji nie ma bezPrzykład rozwiązania układu wentylacji nieczyszczeń w pomieszczeniu pośrednio związku z rzeczywiw produkcji farmaceutycznej. w [1/m3]; stym stężeniem zanieczyszczeń Sn - stężenie zanieczyszczeń w powietrza w pomieszczeniu, a powietrzu nawiewanym w [1/m3]; gdzie: określa jedynie wpływ takich czynPowyższa zależność jest związana ze em - miejscowa skuteczność wen- ników jak sposób rozdziału powieskutecznością usuwania zanieczysz- tylacji; trza i gradient temperatury na stęczeń przez system wentylacji. Sn - stężenie zanieczyszczeń w po- żenie zanieczyszczeń (tabela). Większa skuteczność wentylacji wietrzu nawiewanym w [1/m3]; Sławomir Mencel oznacza bardziej efektywne wyproSw - stężenie substancji szkodliwadzanie zanieczyszczeń i tak: wych w powietrzu wylotowym w e < 1 dla rzeczywistego systemu [1/m3]; Literatura: mieszczącego, Sm - miejscowe stężenie substan- Krzysztof Kaiser, Andrzej Wolski, „Hałas i zanieczyszczenia w wentylacji poe =1 dla idealnego systemu mie- cji szkodliwych np. w strefie prze- mieszczeń”. szającego, bywania ludzi. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

Oszczędzanie przez... akumulowanie

Zysk przy kominku Przy prawidłowym paleniu w kominku powstaje duża ilość ciepła co zrobić, by z pożytkiem je wykorzystać? Co świadczy o tym, że spalanie jest prawidłowe i korzystamy z kominka bez narażania środowiska, własnej kieszeni i dobrosąsiedzkich stosunków? Jak wykorzystać ciepło powstałe w czasie spalania, a jak ciepło konwekcyjne? Na postawione powyżej pytania warto poszukać odpowiedzi i... zostać kominkowym sknerą.

Prawidłowe spalanie Czy spalanie drewna jest prawidłowe? Można się o tym przekonać, obserwując dym wylatujący z komina, sadzę i popiół w kominku. l Dym O tym, że sezon grzewczy już się zaczął, świadczą unoszące się z kominów dymy - białe, czarne, kolorowe lub przeźroczyste. To, co wydobywa się z komina, bardzo dużo może nam powiedzieć o mieszkańcach domu. Czarny, śmierdzący i duszący dym świadczy o tym, że do ogrzewania używany jest piec na opał stały, w którym spalane jest wszystko: śmieci, muł węglowy, odpady pozostałe po budowie, gorsze gatunki mokrego drewna. Innymi słowy dla użytkownika takiego pieca wszystko jest palne, a jak nie jest, to należy polać podpałką, benzyną lub użyć palnika gazowego. Niezależnie od tego, czy jest to „kopciuch” (taki na wszystko), czy kominek z „górnej półki” - śmierdzący dym z sadzą będzie powodował nie tylko skargi sąsiadów, ale może narazić nas na zapłacenie mandatu, bowiem niespalone cząstki (tworzące tak zwany pył zawieszony) zatruwają środowisko i nas samych. Wylatujący z komina dym powinien być przezroczysty. Jeżeli dym w pewnej odległości od komina zmienia się w białą mgłę, to nie jest źle, jeżeli natomiast jako biała mgła wychodzi

z komina, to oznacza, że temperatura punktu skraplania została przekroczona już w kominie i może dojść do jego zawilgocenia. Oczywiście pojawienie się białego dymu podczas roz-

ci, a to może oznaczać wizytę straży miejskiej lub zdenerwowanych sąsiadów. l Sadza Sadza szklista i smoła powstają, gdy proces spalania przebiega nieprawidłowo. Jeżeli drewno nie jest wystarczająco wysuszone lub do spalania doprowadzono zbyt mało powietrza, konsekwencją będzie wędzenie zamiast prawidłowego spalania. Zawarta w dymie smoła osadzi się na zimnych ściankach pieca i komina, a po stopieniu powstanie podobna do la-

Rys. 1 i 2. Przykład zabudowy wkładu kominkowego z nakładką akumulacyjną Romotop. palania też powoduje skraplanie, jednak w czasie dalszego palenia wilgoć zostanie usunięta. Dym wlatujący z paleniska do komina powinien mieć temperaturę od około 140 do 200°C, natomiast przy wylocie z komina nie niższą niż 50°C. Podsumowując: - zbyt niska temperatura dymu, a co za tym idzie - przekroczony punkt skraplania wody, może spowodować uszkodzenie komina, - zbyt gorący dym to straty energii, a w szczególnych przypadkach również uszkodzenie komina, - ciemny dym świadczy o złym spalaniu - wilgotne drewno, spalane śmie-

kieru sadza szklista - trudna do usunięcia, zmniejszająca przekrój komina, zaburzająca ciąg, a w dodatku mogąca się zapalić. Przypominam, że w czasie zapalenia się sadzy temperatura w kominie przekracza 1000°C i przez to stanowi zagrożenie pożarowe. Wszelkie preparaty do usuwania sadzy i smoły nie zastąpią niestety ani kominiarza, ani prawidłowej eksploatacji kominka. Sadza sypka powstaje, gdy spalanie przebiega prawidłowo, ma kolor szarawy i konsystencję cukru pudru. Łatwo usunąć ją z komina. l Popiół Pozostałością po spalaniu drewna jest popiół. Drobny i biały wskazuje na czyste spalanie, niedopalone kawałki drewna świadczą o zbyt wczesnym ograniczeniu dopływu powietrza do spalania; unoszące się w powietrzu „wąsy” z powww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

Rys. 3. Spartherm wkład kominkowy i thermobox - stalowa nakładka wypełniona proszkiem magnetytowym. Rys. 4. Nakładka akumulacyjna składana. piołu to wyraźny znak, że do paleniska trafiły papierowe ścinki z niszczarki. Inne niespalone elementy też mogą nam wiele powiedzieć o użytkownikach - choćby fragmenty butów, puszek itp. To

Chcąc by kominkowa inwestycja się zwróciła, nie wystarczy włożyć do kominka kilku szczapek. Spalanie gazu drzewnego przebiega najlepiej w temperaturze 700 do 1000°C. Warto to wy-

Rys. 5 i 6. Przykład zastosowania kolumn akumulacyjnych. Po zabudowaniu układ pracuje jako typ „kombi”, czyli ciepło z dymu jest akumulowane w kolumnach, natomiast ciepło konwekcyjne w obudowie wykonanej z materiału akumulacyjnego, a także rozprowadzane do innych pomieszczeń. nie żart - taką zawartość zdarzało mi się znajdować w kominkach, zwłaszcza w tych eksploatowanych w trakcie budowy.

Jak oszczędzać? Sknera dba o to, co ma, i skrupulatnie liczy to, na co wydaje, oczekując dodatkowo, że każda inwestycja nie tylko się zwróci, ale również przyniesie zysk. Kominek to niewątpliwe inwestycja, czasem dosyć kosztowna. Niezależnie od tego, czy wybraliśmy tani wkład, czy też taki z wyższej półki - palenie mokrym drewnem nie tylko nie zapewni zwrotu nakładów i nie przyniesie oczekiwanych zysków, ale może spowodować wyłącznie straty. www.instalator.pl

korzystać. Tak spora ilość energii wytworzona w stosunkowo krótkim czasie (około 2 godz.) powinna być skierowana do wymiennika lub akumulatora ciepła, a dopiero później do komina. Spaliny zostaną schłodzone do około 130°C, a zakumulowane ciepło - zależnie od typu akumulatora, sposobu palenia i ilości załadowanego drewna - będzie wypromieniowywane przez trzy do nawet dwunastu godzin. Jest to nic innego jak powrót do tradycji pieców kaflowych akumulujących ciepło w kanałach. W pewnym uproszczeniu - elementy akumulujące ciepło są przedłużeniem połączenia pomiędzy paleniskiem a przewodem dymowym. Można je podzielić na dwa rodzaje:

l nakładki zintegrowane z paleniskiem i ustawione na głowicy pieca (rys. 1, 2, 3 i 4), l osobne elementy stojące obok wkładu kominkowego lub pieca. (rys. 5 i 6). Kształt krążków nasadowych lub kanałów akumulacyjnych oraz rodzaj materiału, z jakich zostały zrobione, zależy od producenta lub samodzielnie wykonującego je wykonawcy. Są to najczęściej elementy szamotowe lub wykonane z innych materiałów o zwiększonych zdolnościach akumulacyjnych, a ich ilość i układ powinny zostać zaprojektowane z uwzględnieniem zarówno parametrów wkładu kominkowego, zapotrzebowania na ciepło, jak i nośności podłoża. Innym rodzajem akumulacji jest magazynowanie ciepła w zbiorniku wodnym. Można również zastosować tzw. technikę „kombi” - część ciepła przekazywana jest do wymiennika wodnego, część do akumulatora ciepła, a część rozchodzi się w sposób konwekcyjny. Oczywiście, aby wykorzystać możliwości takiego układu, należy zapewnić prawidłowy dopływ powietrza do spalania. Warto zastosować elektroniczne sterowniki dopływu powietrza, produkowane przez takie firmy jak Brunner, Leda lub Tatarek. Oszczędzanie przez akumulowanie ciepła pozwala również na znaczne polepszenie komfortu cieplnego w pomieszczeniach i współpracę z rekuperatorami ciepła, zwłaszcza wtedy, gdy całość obudowy kominkowej zostanie wykonana w tzw. technice ciepłej, z użyciem materiałów ceramicznych. Powrotem do stosowania technik zduńskich są również nowoczesne piece kaflowe lub tak popularne w krajach północnych piece i kominki ze steatytu oddające ciepło nawet przez 48 godzin. Akumulacja ciepła - to coś w sam raz dla kominkowych skner.

Marek Zajączkowski Legenda do oznaczeń na rysunkach: 1. Zabudowa ciepła (płyty akumulacyjne, kafle); 2. Kanały akumulacyjne. 3. Otwory rewizyjne umożliwiające czyszczenie kanałów. 4. Rama konstrukcyjna. 5. Szyber lub klapa Moritza. 6. Palenisko (wkład kominkowy lub komora pieca z elementów ogniotrwałych). 7. Nasady akumulacyjne górne. 8. Elementy akumulacyjne boczne (zawiesia).

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), listopad 2016

zawór równoważący, aplikacja

Nowości w „Magazynie Instalatora” Instalacja pod kontrolą Kontrola systemu wodnego ogrzewania i chłodzenia w obiektach komercyjnych za pomocą systemu zarządzania budynkiem (BMS) była często wyzwaniem dla integratorów, inżynierów, projektantów i zarządców. Wszystko zmienia się wraz z wprowadzeniem nowego napędu cyfrowego firmy Danfoss NovoCon® S. W 2004 roku firma Danfoss wprowadziła zawór równoważąco-regulacyjny niezależny od zmian ciśnienia AB-QM, co zrewolucjonizowało branżę HVAC, a samo rozwiązanie szybko zyskało miano lidera na rynku. Do zaworu AB-QM dołączył napęd cyfrowy NovoCon® S, który całkowicie zmienia sposób kontroli wodnej instalacji HVAC w budownictwie komercyjnym. Od teraz wszystko staje się jeszcze prostsze i bardziej efektywne, począwszy od instalacji i uruchomienia po optymalne zużycie energii i wygodne użytkowanie. NovoCon® S posiada 4 funkcje w jednym urządzeniu: l Napęd: Zapewnia najlepszą w swojej klasie dokładność w zakresie regulacji i równoważenia instalacji wod-

nych, np. dla klimakonwektorów, belek chłodzących i innych odbiorników. l Magistralę komunikacyjną: Dzięki napędowi NovoCon® S możliwe jest podłączenie instalacji wodnej do automatyki budynku. Wszystkie ustawienia i sterowanie możliwe są za pośrednictwem magistrali komunikacyjnej i wymagają jedynie minimalnej ilości punktów danych. l Wskaźnik przepływu: NovoCon® S działa jako wskaźnik przepływu dzięki wysokiej dokładności działania napędu oraz dzięki zaworowi AB-QM, który jest niezależny od zmian ciśnienia i ma liniową charakterystykę. l Rejestrator danych: NovoCon® S ułatwia gromadzenie i przechowywanie danych, które mogą być używane do porównywania wydajności budynku w czasie i określenia najlepszych praktyk w zakresie zużycia energii. Napęd cyfrowy umożliwia podłączenie BMS za pośrednictwem magistrali, dzięki czemu można pobrać informacje od każdego napędu. Podłączenie napędu NovoCon® S poprawia zarządzanie budynkiem na dwa sposoby: aktywuje funkcje zdalnego sterowania, takie jak: uruchamianie, wskazywanie przepływu i przepłukiwanie. Wszystko za jednym kliknięciem mysz-

Aplikacja JunkersHome JunkersHome pozwala na mobilną kontrolę i sterowanie domowym systemem ogrzewania za pomocą smartfona lub tabletu z dowolnego miejsca na świecie. Jedynym warunkiem jest dostęp do internetu lub sieci WiFi. JunkersHo-

ki. Nie tylko oszczędza cenny czas na różnych etapach montażu i uruchamiania, lecz także eliminuje potrzebę angażowania obsługi technicznej do wykonywania standardowych czynności kontrolnych lub przeprowadzania uciążliwych poszukiwań trudnych do zlokalizowania usterek w miejscach trudno dostępnych. Umożliwia otrzymywanie informacji o stanie i alarmach w celu natychmiastowego rozwiązywania problemów w systemie, a zapis danych pomaga kontrolować zużycie energii. Dzięki dostępności danych możliwe jest uzyskanie dogłębnego i pełniejszego zrozumienia dynamiki budynku oraz zidentyfikowanie punktów do optymalizacji. l Więcej na www.instalator.pl

me umożliwia komunikację on-line z automatyką sterującą gazowym kotłem kondensacyjnym i obiegami grzewczymi, czyli możliwość swobodnego programowania żądanej temperatury wewnątrz pomieszczeń oraz trybu pracy ogrzewania. Aplikacja współpracuje z urządzeniami wyposażonymi w automatykę Bosch Heatronic® 3, 3.5 lub 4. Dodatkowo użytkownik ma dostęp do informacji o stanie pracy kotła grzewczego, ewentualnych usterkach (wraz z podaniem kodu usterki), temperaturach wewnątrz i na zewnątrz budynku, a w przypadku zastosowania systemu kolektorów słonecznych - do informacji o aktualnym uzysku solarnym oraz do danych historycznych. Elementem pozwalającym na komunikację pomiędzy smartfonem lub tabletem a automatyką ogrzewania jest moduł MB100-LAN marki Junkers. l Więcej na www.instalator.pl www.instalator.pl

l DODATEK OGŁOSZENIOWY „MAGAZYNU INSTAL ATORA“

12.

201

miesięcznik informacyjno-techniczny 12 (220), grudzień 2016

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

III

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

12 (220), grudzień 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

GRUNDFOS ALPHA3 SYSTEM

“System ALPHA3 umożliwia wykonanie zlecenia szybko i prosto”

RÓWNOWAŻENIE HYDRAULICZNE PROSTE JAK NIGDY DOTĄD Właściwe wyrównoważenie hydrauliczne instalacji grzewczej przyczynia się do zmniejszenia rachunków za energię elektryczną nawet o 20%. Instalator wyposażony w smartfon, Alpha Reader i najbardziej wydają energetycznie pompę obiegową ALPHA3 może to zrobić szybko i prosto. Poznaj System ALPHA3 tutaj: grundfos.pl/alpha3

117501_GPL_Heating_Ad_ALPHA3_SAVE_207x293mm_MI_ART02_RLS.indd 1

ZA SYSTEMZAKUP UA ZYSK A LPHA3 SZ

*ALPHA3, ALPHA Reader oraz smartfon należy nabyć osobno. Aplikacja Grundfos Go Balance do równoważenia hydraulicznego jest darmowa.

DODAT PUN KOWE MASTEKTY W R CLUB GRUND FOS

08/09/16 14:37