Magazyn Instalatora 6-7/2015 by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

5 2 01 . 7 6-

miesięcznik informacyjno-techniczny

nr 6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

l Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów

l Rodzynki w c.o. zawory bezpieczeństwa

l Kominy przy gazie l Gładka ściana l Rozdrabnianie ścieków l Straty ciepła i PC l Ciepło z kominka l Wymiana z c.w.

ISSN 1505 - 8336

3 godzin szybsza dostawa dzięki mniejszemu rozmiarowi i wadze węzła cieplnego.

Możliwość modułowego projektowania węzła cieplnego oszczędza miejsce i ułatwia instalację DSE Flex został zaprojektowany dla zapewnienia jak najwyższej efektywności energetycznej. Rozwiązanie może być użyte w różnych aplikacjach takich jak ogrzewanie, ciepła woda użytkowa i/lub inne systemy grzewcze w oparciu o wodę. Dzięki swojej modułowej budowie możliwe jest dostarczenie 1-, 2- lub 3- obiegów z możliwością kombinacji modułów. Produkt został przygotowany w oparciu o opinie klientów i wymagania aplikacji. DSE Flex jest węzłem kompaktowym i o mniejszej masie, dzięki czemu ułatwia transport i skraca czas dostawy dla instalatora. Rozwiązanie dostosowane jest do ogrzewania budynków wielorodzinnych, komercyjnych i przemysłowych. Możliwy zakres mocy do 415kW HE/432 kW DHW.

www.ogrzewanie.danfoss.pl

Viega Eco Plus

Jakość w każdej sytuacji viega.pl

Zalety w praktyce Prosta instalacja, wytrzymałe materiały wysokiej jakości, cztery wysokości montażu ceramiki i możliwość łączenia stelaża ze wszystkimi płytkami uruchamiającymi Visign. Funkcjonalność, technologia i uniwersalność: Viega Eco Plus – jeden system, tak wiele korzyści. Viega. Liczy się pomysł!

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Na ringu „Magazynu Instalatora” zwykle stają naprzeciw siebie urządzenia jednego typu. W tym wydaniu, nietypowo, walczyć na argumenty będą jednak różne urządzenia grzewcze. Ich cel jest jeden - ogrzać duży obiekt. Dlatego będą mogli Państwo przeczytać tu o: pompach ciepła, kotłach na biomasę i węgiel, kotłach gazowych, urządzeniach do kogeneracji, biogazowniach, instalacjach solarnych i fotowoltaicznych - w różnych układach i konfiguracjach. OZE również w tym segmencie rynku (dużych obiektów: hoteli, pensjonatów, szkół, szpitali…) zdobywają zwolenników. Dlaczego? Otóż: „(...) idealnie nadają się do realizacji celu, jakim jest ogrzewanie dużego obiektu, a co więcej, oprócz samego ogrzewania, mogą jednocześnie zapewnić chłodzenie, ciepłą wodę, kontrolowaną wentylację i bezobsługową pracę i zdalną kontrolę systemu”. Jednak tzw. tradycyjne systemy grzewcze, takie jak kotły na paliwa stałe, które de facto są już urządzeniami grzewczymi szytymi na miarę nowoczesnych technologii, również mają swoje atuty: „Z uwagi na konieczność pracy większych jednostek zazwyczaj w trudniejszych warunkach - w kotłach (...) od 78 kW zastosowano w konstrukcji wymiennika nie tylko grubszą stal kotłową, ale także taką o bardzo dobrej odporności na wysokie temperatury oraz korozję...”. Wydaje się, że w najbliższej przyszłości jednym z kierunków rozwoju techniki grzewczej będzie kogeneracja i trigeneracja. Dowodem na to były produkty pokazywane przez wielu producentów na tegorocznych targach ISH we Frankfurcie. Również na naszym ringu nie mogło ich zabraknąć: „...obecnie coraz popularniejszym rozwiązaniem staje się kogeneracja (...). Z kolei najbardziej zaawansowane jednostki oferują trigenerację polegającą na produkcji energii elektrycznej i cieplnej jako chłodu i ciepła”. Z tematyką ogrzewania dużych obiektów związana jest kwestia odprowadzania spalin. W artykule pt. „Wysoki komin” (s. 60-62) autor skupił się na najważniejszych elementach związanych z bezpieczeństwem eksploatacji wynikających z przepisów prawnych systemów kominowych do ogrzewania paliwami gazowymi takich właśnie obiektów. Urządzenia pompująco-rozdrabniające służą do transportu ścieków sanitarnych wszędzie tam, gdzie niemożliwe jest grawitacyjne sprowadzenie ich do wspólnego systemu kanalizacji. Więcej na temat tych urządzeń w artykule pt. „Ciśnienie w górę! (s. 52-54). W majowym Poradniku ABC „Magazynu Instalatora” gościła tematyka związana z grzejnikami. W wydaniu oddawanym właśnie w Państwa ręce, zaproszeni eksperci wypowiadają się na temat tego, co przy grzejniku, jeśli chodzi o armaturę, może się znaleźć, na co zwracać uwagę dobierając i montując zawory, głowice termostatyczne... Sławomir Bibulski

Na okładce: fot. z arch. Viessmann

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów s. 6-20

l Walka o czyste powietrze s. 21 l Równoważenie niskich przepływów s. 22 l Rury pod ścisłym nadzorem (Kontrola sieci preizolowanych) s. 24 l Termostatyczne zawory mieszające w instalacjach c.o. s. 26 l Konieczność standaryzacji (Kotły na paliwa stałe) s. 28 l Efektywny inwerter (Powietrzne pompy ciepła) s. 30 l Detekcja gazów s. 32 l Efektywne zastosowanie pomp ciepła s. 34 l Ciepła powierzchnia (Ogrzewanie podłogowe od A do Z) s. 36 l Kogeneracja i trigeneracja s. 38 l Zmiany w Prawie Budowlanym s. 40 l Oszczędna miedź (strona sponsorowana Europejskiego Instytutu Miedzi) s. 43 l Odpowiedzialny regulator (strona sponsorowana firmy Viessmann) s. 44 l Dobór z tabletu (strona sponsorowana firmy Herz) s. 45

Pomporozdrabniacze w akcji s. 52

l Ścieki w komorze (Pomiary w kanalizacji - 1) s. 46 l Opłacalna instalacja dualna (Recykling w kanalizacji) s. 48 l Rodzynek z zaworem (Uwaga! Jesteś w ukrytej kamerze...) s. 50 l Ciśnienie w górę! (Przydomowe i domowe przepompownie ścieków) s. 52 l Zysk pod prysznicem (Wymiennik do odzysku ciepła z wody) s. 55 l Nowatorskie rozwiązania (strona sponsorowana firmy SFA) s. 56 l Rury na niebiesko (strona sponsorowana firmy REHAU) s. 57 l Prostowanie ścian (Chemia budowlana przed remontem) s. 58

Kominy a instalacje gazowe s. 60

ISSN 1505 - 8336

l Wysoki komin s. 60 l Kominki s. 63 l Nowości w „Magazynie Instalatora” s. 64 l Co tam Panie w „polityce”? s. 66 l Sędzia z inwerterem s. 68

6-7.

5 201

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ring „Ma ga zy nu In sta la to ra“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W sierpniu na ringu: nowoczesne urządzenia i systemy wentylacyjne.

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów kocioł, wiszący, pompa ciepła, sterownik

Buderus Dzięki szerokiemu zakresowi modulacji mocy kaskady kotłów wiszących Buderus potrafią w przypadku kaskady szesnastu urządzeń Logano plus GB162 o mocy 65 kW dopasować się do obciążenia budynku od 14,2 kW do bagatela 1040 kW, czyli ponad 1 MW! Obowiązująca od 26.09.2015 r. Dyrektywa ErP w obszarze LOT 1, dotycząca szczególnie ogrzewaczy pomieszczeń (nomenklatura zgodna z ErP), sprawi, że w obiektach komercyjnych będą pojawiały się nie tylko urządzenia zgodne z wytycznymi przetargowymi, ale przede wszystkim energooszczędne. Wytyczne, jakie mają spełniać urządzenia o mocy <= 400 kW cieplne (w przypadku kogeneracji również <= 50 kWe), z pewnością przyspieszą zmiany na rynku urządzeń grzewczych. Jeśli chodzi o obiekty o sezonowo zmiennym zapotrzebowaniu na energię, to w tym segmencie królują kaskady kotłów wiszących. RozPytanie do... Jak znaczenie dla rynku urządzeń grzewczych będzie miała dyrektywa ErP?

wiązania, które dzięki szerokiemu zakresowi modulacji mocy potrafią w przypadku kaskady szesnastu kotłów Logano plus GB162 o mocy 65 kW dopasować się do obciążenia budynku od 14,2 kW do bagatela 1040 kW, czyli ponad 1 MW. Tak szeroki zakres modulacji, np. w przypadku hoteli położonych w obszarach nadmorskich, jest szczególnie pożądany ze względu na ogromną rozpiętość obłożenia takich obiektów podczas sezonu wakacyjnego. Jeśli gdzieś po drodze pojawia się argument cenowy, to oczywiście możemy wziąć pod uwagę kaskady klasycznych kotłów stojących. W tym wypadku np. Logano plus GB312. Dostępne fabryczne kaskady zwrócone do siebie plecami wyposażone są we

wspólny kolektor zasilania, powrotu oraz spalinowy, dzięki czemu do minimum skraca się czas potrzebny na podłączenie kotła do instalacji. Oczywiście, jeśli mamy do czynienia z obiektem modernizowanym projektowanym na temperatury 90/70/20, w ofercie dalej (ErP nie wpływa na obecność na rynku tych urządzeń) będą dostępne kotły, a w zasadzie wymienniki przystosowane do montażu palników - takie jak doskonale Państwu znane autorskie rozwiązania oparte o żeliwo szare GL 180 M, czyli kotły Logano G315, Logano G515 czy stalowe oparte o płomieniówki Logano SK655 i Logano SK755, które doskonale współpracują z palnikami gazowymi, olejowymi czy dwupaliwowymi. Pompy ciepła znajdują coraz szersze zastosowanie w obiektach komercyjnych, ponieważ poszukuje się źródeł ciepła, które są oszczędne w eksploatacji. Mogą to być urządzenia czerpiące ciepło z gruntu lub powietrza. Buderus w swojej ofercie ma www.instalator.pl

miesiÄ&#x2122;cznik informacyjno-techniczny

urzÄ&#x2026;dzenia obu typĂłw, ktĂłre moĹźna wykorzystaÄ&#x2021; wg okreĹ&#x203A;lonych potrzeb. Pompy ciepĹ&#x201A;a o nazwie Logatherm WPS moĹźna poĹ&#x201A;Ä&#x2026;czyÄ&#x2021; w kaskadÄ&#x2122;, dziÄ&#x2122;ki czemu moĹźna uzyskaÄ&#x2021; odpowiedniÄ&#x2026; moc grzewczÄ&#x2026;. Podobnie jest z urzÄ&#x2026;dzeniami Logatherm WPL czerpiÄ&#x2026;cymi energiÄ&#x2122; z powietrza zewnÄ&#x2122;trznego. UrzÄ&#x2026;dzenia powietrzne moĹźna rĂłwnieĹź wykorzystaÄ&#x2021; w obiektach, gdzie powstaje ciepĹ&#x201A;o odpadowe z innych urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E; lub procesĂłw produkcyjnych. ZaletÄ&#x2026; tego rozwiÄ&#x2026;zania jest fakt, Ĺźe odzyskujemy nadmiar ciepĹ&#x201A;a, ktĂłre normalnie nie byĹ&#x201A;oby wykorzystane i jednoczeĹ&#x203A;nie obniĹźamy temperaturÄ&#x2122; otaczajÄ&#x2026;cego powietrza, co poprawia komfort przebywajÄ&#x2026;cych tam ludzi. Zastosowanie pomp ciepĹ&#x201A;a w obiektach komercyjnych nie posiada Ĺźadnych ograniczeĹ&#x201E;. WaĹźne jest tylko to, aby dobĂłr

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E; oraz zaprojektowanie systemu grzewczego byĹ&#x201A;y prawidĹ&#x201A;owe, by zapewniÄ&#x2021; najwiÄ&#x2122;ksze korzyĹ&#x203A;ci z wykorzystania tych urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E;. Elementem, ktĂłry integruje pojedyncze urzÄ&#x2026;dzenia w system grzewczy, jest sterowanie. NieĹ&#x203A;miertelna automatyka Logamatic 4000 czy doskonale znana EMS/EMS+ sÄ&#x2026; dosko-

naĹ&#x201A;ym spoiwem Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czÄ&#x2026;cym instalacjÄ&#x2122; wyposaĹźonÄ&#x2026; w wiÄ&#x2122;cej niĹź jedno ĹşrĂłdĹ&#x201A;o ciepĹ&#x201A;a. Na czym polega ta doskonaĹ&#x201A;oĹ&#x203A;Ä&#x2021;? Przede wszystkim na przejrzystoĹ&#x203A;ci. KaĹźda z tablic dedykowana dla urzÄ&#x2026;dzeĹ&#x201E; w zaleĹźnoĹ&#x203A;ci od ich wymagaĹ&#x201E; (np. minimalna temp. powrotu) posiada gniazda umoĹźliwiajÄ&#x2026;ce rozszerzenie funkcjonalnoĹ&#x203A;ci podstawowej o dodatkowe moduĹ&#x201A;y. KaĹźdy z moduĹ&#x201A;Ăłw funkcyjnych moĹźna zainstalowaÄ&#x2021; w kaĹźdej tablicy Logamatic 4000. ZaczynajÄ&#x2026;c od moduĹ&#x201A;Ăłw zarzÄ&#x2026;dzajÄ&#x2026;cych obiegami grzewczymi Logamatic FM441 oraz FM442, przez moduĹ&#x201A;y generowania zbiorczego meldunku awarii Logamatic FM448, moduĹ&#x201A; Logamatic FM444 umoĹźliwiajÄ&#x2026;cy integracjÄ&#x2122; instalacji z np. kotĹ&#x201A;em na paliwo staĹ&#x201A;e, po moduĹ&#x201A; solarny FM443. Adam Kiszkiel

Armatura Premium + Systemy ,QQRZDFMD -DNRÄ&#x201A;Ă&#x160;

Oventrop? 2V]F]Ă&#x161;GQRÄ&#x201A;Ă&#x160; HQHUJLL L QRZRF]HVQH Z]RUQLFWZR 2V]F]Ă&#x161;G]DQLH HQHUJLL PRÄ?QD ]DF]Ă&#x2C6;Ă&#x160; RG ]DVWRVRZDQLD UHJXODWRUĂśZ VWHUXMĂ&#x2C6;F\FK Z\GDMQRÄ&#x201A;FLĂ&#x2C6; GRPRZHM LQVWDODFML JU]HZF]HM )LUPD 2YHQWURS RIHUXMH WHUPRVWDW\ GR SU]H]EURMHQLD JU]HMQLNĂśZ ]DZRURZ\FK OXE ]DZRUĂśZ SU]\ JU]HMQLNDFK NRQZHQFMRQDOQ\FK 7HUPRVWDW\ 2YHQWURS GR ]DZRUĂśZ L ZNĂŻDGHN ]DZRURZ\FK ] SU]\ĂŻĂ&#x2C6;F]HP JZLQWRZDQ\P Äź 8QL /+ 8QL ;+ 8QL &+ 8QL 6+ ] QDNUĂ&#x161;WNĂ&#x2C6; 0 [ GR ]DZRUĂśZ L ZNĂŻDGHN ]DZRURZ\FK 2YHQWURS +HLPHLHU +RQH\ZHOO Äź YLQGR 57' ] QDNUĂ&#x161;WNĂ&#x2C6; 0 [ GR ]DZRUĂśZ W\SRV]HUHJX 57' Ä&#x;UP\ 'DQIRVV Äź 8QL /$ 0 [ GR ]DZRUĂśZ +HU] Äź 8QL /, 0 [ GR ]DZRUĂśZ ,VWD Äź 8QL /2 0 [ GR ]DZRUĂśZ 2UHJ 2GGDO Äź 8QL /5 0 [ GR ]DZRUĂśZ 5RVVZHLQHU 7HUPRVWDW\ 2YHQWURS GR ]DZRUĂśZ L ZNĂŻDGHN ]DZRURZ\FK ]H ]ĂŻĂ&#x2C6;F]HP ]DFLVNRZ\P Äź 8QL /' 8QL &' 8QL ;' GR ]DZRUĂśZ W\SRV]HUHJX Äˇ5$Äľ L ZNĂŻDGHN ]DZRURZ\FK Ä&#x;UP\ 'DQIRVV

=DOHW\ Äž ĂŻĂ&#x2C6;F]HQLH EH] DGDSWHUD Äž F]XMQLN FLHF]RZ\ Äž WUHQGRZH Z]RUQLFWZR Äž Z\VRND MDNRÄ&#x201A;Ă&#x160; UHJXODFML Äž NRQVHUZDFMD QLH MHVW Z\PDJDQD Äž NUĂśWNLH Z\PLDU\ ]HZQĂ&#x161;WU]QH Äž ĂŻDWZ\ PRQWDÄ? 3R]RVWDĂŻH LQIRUPDFMH GR X]\VNDQLD Z 2YHQWURS 6S ] R R %URQLV]H XO ÂĽZLHUNRZD % 2Ä?DUĂśZ 0D]RZLHFNL 7HO H PDLO LQIR#RYHQWURS SO ZZZ RYHQWURS SO

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów

pompa ciepła, dwukompresorowa, ogrzewanie, chłodzenie

CTA Do ogrzewania dużych obiektów firma CTA ma w swojej ofercie dwa rodzaje pomp ciepła. Dwukompresorowe, pracujące w jednym obwodzie chłodniczym - Optiheat Duo - oraz zbudowane z dwóch oddzielnych obwodów chłodniczych - Optipro. Zarówno pompy ciepła Duo, jak i Optipro firmy CTA mają klasę energetyczną A++. Typoszereg Duo ma 6 mocy grzewczych od 43 do 85 kW przy parametrach: glikol 0°C/woda grzewcza 35°C. Współczynnik efektywności COP dla ww. temperatur zawiera się w granicach od 4,6 do 4,8. Poziom hałasu w odległości 1 m od urządzenia wynosi tylko 55 dB. Dzięki zastosowaniu dwóch kompresorów możliwa jest praca z obciążeniem częściowym 50 lub 100%. Zastosowane komponenty to sprężarki spiralne Copeland, wymienniki płytowe Alfa Laval, elektroniczny zawór rozprężny Carel, wstępnie skonfigurowany sterownik Siemens oraz elektroniczny układ łagodnego rozruchu. Najnowszy model Optiheat Duo HT charakteryzuje się maksymalną temperaturą zasilania systemu grzewczego wynoszącą +65°C. Pompy Duo mogą sterować pracą systemu składającego się z czterech obwodów grzewczych z mieszaczami. Przystosowane są do pracy w kaskadzie kilku urządzeń, pracy z innymi źródłami ciepła oraz w układzie chłodzenia pasywnego. Dostęp przez internet lub telefon komórkowy umożliwia monitorowanie systemu i ewentualną korektę parametrów pracy pompy ciepła. Największymi w ofercie firmy CTA są urządzenia typu Optipro. Jest to seria pomp ciepła przeznaczona specjalnie dla

budynków mieszkalnych, a także obiektów handlowych i przemysłowych. Osiem typów o wydajności grzewczej od 100 do 230 kW zapewnia odpowiednie urządzenie dla wielu zastosowań. Dzięki dwóm oddzielnym obwodom chłodniczym za-

pewniono optymalną pracę urządzenia przy wysokiej efektywności: COP do 4,7 (B0/W35). W pompach Optipro zastosowano m.in.: łatwy w Pytanie do... Dlaczego dla układu woda/woda zaleca się stosowanie wymiennika pośredniego?

obsłudze i programowaniu sterownik PLC, podwójne płytowe wymienniki ciepła ze stali nierdzewnej, elektroniczny zawór rozprężny z mikroprocesorowym sterownikiem, czujniki przepływu po stronie dolnego i górnego źródła oraz wszystkie niezbędne elementy bezpieczeństwa i monitoringu. Jako wolnostojące jednostki o zwartej konstrukcji wymagają mało miejsca dla rozwiązań kaskadowych. Przykładowo, gdy mamy 6 obiegów grzewczych po 50 kW każdy, możemy zastosować 3 pompy Optipro o mocy jednostkowej 100 kW. Do instalacji kotłowni z trzema jednostkami wystarczy pomieszczenie o wymiarach 5,4 x 2,3 m. Producent, na życzenie inwestora, może dostosować automatykę pompy ciepła, aby współpracowała ona z systemem zarządzania budynkiem (BMS). Wszystkie pompy ciepła CTA zapewniają łatwy dostęp serwisowy. Gdy jako dolnego źródła użyjemy wody, zaleca się stosowanie wersji z obwodem pośrednim. Odpowiednie wymienniki dla obwodu pośredniego dostępne są jako wyposażenie dodatkowe. Moce grzewcze dla układów woda/woda są oczywiście większe od układów glikol/woda. Największa jednostka Optipro ma wówczas moc grzewczą 304 kW (W10/W35) przy współczynniku efektywności równym 5,8. Każda pompa ciepła musi być odpowiednio dobrana przy uwzględnieniu ogólnego zapotrzebowania ciepła. Od jej mocy zależy wielkość dolnego źródła. Dla dużych jednostek może okazać się konieczne wykonanie testu termicznej wydajności źródła ciepła. Badanie takie daje nam gwarancję poprawnej pracy całego systemu, szczególnie gdy mamy do czynienia z sondami pionowymi, których łączna długość dla pompy ciepła o mocy 230 kW może wynosić nawet 4,5 km. Piotr Kuligowski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów

pompa ciepła, OZE, energooszczędność, ogrzewanie, chłodzenie

Dimplex Pompy ciepła marki Dimplex spełniają najbardziej wymagające oczekiwania dotyczące energooszczędnej instalacji średniej i dużej mocy. Nasza oferta dla profesjonalistów jest niezwykle bogata i gotowa sprostać najbardziej wygórowanym wymaganiom dotyczącym systemu grzewczego lub grzewczo-chłodzącego. Firma Dimplex wskazuje drogę do świadomej decyzji o wyborze technologii innowacyjnych systemów w dziedzinie grzania i chłodzenia. Wśród urządzeń opartych na odnawialnych źródłach energii, w centrum naszej uwagi są pompy ciepła - w tej kategorii urządzeń posiadamy najbogatszą ofertę na polskim rynku! Jednak nasza koncepcja sięga o wiele dalej - zawsze poszukujemy właściwego rozwiązania, które będzie dopasowane do indywidualnych rozwiązań, efektywnie wykorzystując energię. Dlatego obok innowacyjnych urządzeń grzewczych i chłodzących, oferujemy energooszczędne systemy wentylacyjne, zorien-

Z kolei wysokotemperaturowe pompy ciepła adresowane są do budownictwa starszego, obiektów zabytkowych czy sakralnych. Pompy ciepła marki Dimplex spełniają najbardziej wymagające oczekiwania dotyczące energooszczędnej instalacji średniej i dużej mocy. Nasza oferta dla profesjonalistów jest niezwykle bogata i gotowa sprostać najbardziej wygórowanym wymaganiom dotyczącym systemu grzewczego lub grzewczo-chłodzącego. l Pompy ciepła solanka/woda Wśród pomp ciepła solanka/woda do zastosowań komercyjnych, Dimplex posiada niskotemperaturowe pompy ciepła serii SI TU oferujące

towane na komfortową pracę bez zbędnego marnotrawstwa energii. Niskotemperaturowe pompy ciepła są idealne do systemów w nowym budownictwie mieszkaniowym, biurowcach czy instalacjach przemysłowych.

maksymalną wydajność w zakresie mocy 35-130 kW. W ofercie znajduje się również wysokotemperaturowa pompa SIH 90TU (90 kW) wykorzystywana do instalacji w starszym budownictwie. l Pompy ciepła powietrze/woda Pompy ciepła typu powietrze/woda Dimplex wykorzystują energię z powietrza zewnętrznego w ciągu całego roku.

Pytanie do... Jakie jest najbardziej efektywne dolne źródło dla pomp ciepła? www.instalator.pl

Szeroka oferta powietrznych pomp ciepła średniej i dużej mocy serii LA TU obejmuje urządzenia w zakresie mocy 25-60 kW. Potrafią one efektywnie pracować przy temperaturach powietrza sięgających nawet -25°C. l Pompy ciepła woda/woda Pompy ciepła woda/woda czerpią ciepło grzewcze z wód gruntowych, które nawet zimą osiągają temperatury od +7°C do +12°C. Jeżeli występują one w dostatecznej ilości i jakości, są najbardziej efektywnym źródłem ciepła. Nasza oferta w zakresie pomp ciepła średniej i dużej mocy to urządzenia serii WI TU, które reprezentują modele od 35 do 180 kW. l Rewersyjne pompy ciepła Rewersyjne pompy ciepła Dimplex dają możliwość ogrzewania oraz aktywnego chłodzenia przy użyciu jednego urządzenia. W naszej ofercie znajdują się rewersyjne, powietrzne pompy ciepła średniej i dużej mocy serii LA TUR+ (35-60 kW), rewersyjna gruntowa pompa ciepła dużej mocy SI 130TUR+ (130 kW), a także rewersyjna wodna pompa ciepła dużej mocy WI 140TUR+ (140 kW). Z nami, nic nie jest tak trudne, na jakie wygląda… Niezależnie od tego, jak bardzo skomplikowany system jest do zaprojektowania i jak bardzo czasochłonna inwestycja do zrealizowania, zawsze masz pewność, ze na firmie Dimplex możesz polegać w 100%. Do dyspozycji oddajemy nie tylko bardzo ekonomiczną i efektywną technikę wykorzystującą odnawialne źródła energii oraz najwyższej jakości urządzenia, ale również solidne zaplecze inżynierskie i najlepszych fachowców w branży, gotowych rozwiązać nawet najtrudniejsze zadanie! Adam Koniszewski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Dziś na ringu „MI”: ogrzewanie dużych obiektów grzanie, chłodzenie, pompa, ciepła, komfort

Danfoss Wymagania rynku w zakresie komfortu mieszkania czy korzystania z obiektów w ciągu ostatnich lat wzrosły. Dzisiaj nie jest to jedynie ogrzewanie, ale również ciepła woda na żądanie, chłodzenie, a to wszystko jak najniższym kosztem. Myśląc o dużych obiektach, można mieć na myśli budynek mieszkalny, komercyjny (typu biurowiec), galerię handlową, hotel, budynek użyteczności publicznej, np. szkołę, basen czy też fabrykę. Inwestor i użytkownicy tych obiektów mają inne potrzeby. Dla budynku mieszkalnego Pytanie do... Jakie zalety wykazują pompy ciepła zastosowane w tzw. dużych obiektach? jest to najczęściej jak najtańsze i bezpieczne dostarczenie ciepła na potrzeby ogrzewania i ciepłej wody. W hotelu jest to ogrzewanie lub chłodzenie w zależności od obłożenia, zapewnienie odpowiednio wyższej temperatury w części SPA, ogrzanie wody w basenie czy chłodzenie części kuchennej. W przypadku produkcji z jednej strony trzeba ogrzać lub chłodzić biura i dostarczyć dużą ilość ciepłej wody na potrzeby produkcji, a z drugiej strony często w procesie produkcyjnym mamy nadmiar ciepła, które można wykorzystać. Rozwiązaniem, dzięki któremu możemy efektywnie gospodarować energią, jest pompa ciepła.

Pompa w hotelu Hotel Andreovia mieści się przy jednym z czterech w Polsce Ośrodków Doskonalenia Nauki Jazdy. Spełnia rolę hotelu, miejsca do organizacji weseli, chrzcin czy firmowych imprez. W Hote-

lu Andreovia na potrzeby grzania i chłodzenia wykorzystywane są dwie pompy ciepła DHP-R. Powierzchnia obiektu to 1600 m². Na parterze znajduje się restauracja, kuchnia, sala balowo-konferencyjna, pomieszczenia sanitarne. Na pierwszym piętrze jest 18 pokoi 2-3-osobowych oraz mniejsza sala konferencyjna. Aby zabezpieczyć zapotrzebowanie hotelu na ciepło i chłód, zostały zaprojektowane 2 pompy ciepła DHP-R, agregat wody lodowej i - jako źródło szczytowe - kocioł kondensacyjny. Obiekt działa rok. Podczas tego roku ciepłą wodę, ogrzewanie i chłodzenie zaspokajały jedynie pompy ciepła Danfoss. Inwestor prawdopodobnie nie zdecyduje się na zakup agregatu wody lodowej i kotła, ponieważ zastosowane pompy w zupełności realizują potrzeby obiektu. W przypadku tego obiektu warto zwrócić uwagę na sposób realizacji chłodzenia. Zastosowano tu dwa rodzaje chłodzenia - pasywne lub aktywne. Źródłem chłodu jest dolne źródło ciepła wykonane na bazie odwiertów i sond gruntowych. W okresie, gdy temperatura dolnego źródła

jest niższa niż wymagana temperatura w instalacji chłodzącej, układ nie musi korzystać ze sprężarek, usuwając zyski ciepła w najtańszy możliwy sposób - włączając tylko pompy obiegowe. Dopiero gdy zanika ta możliwość, załączane są sprężarki pomp ciepła, ale i w tym wy-

padku chłodzenie odbywa się z efektywnością co najmniej 30% wyższą niż w przypadku tradycyjnych agregatów wody lodowej usuwających zyski tylko za pomocą sprężarek do gorącego powietrza atmosferycznego. Dodatkową funkcją zastosowanych pomp ciepła jest możliwość wykorzystywania usuwanego ciepła do podgrzewu c.w.u. Jeśli zachodzi potrzeba, to usuwane ciepło z jednej części budynku może trafiać do ogrzania innej części. Po roku funkcjonowania obiektu inwestor potwierdza słuszność wyboru pomp ciepła, ale także autoryzowanego partnera Danfoss firmy Instalmix Jacek Lelonek.

Rewitalizacja hotelu Kolejnym interesującym obiektem jest Hotel Bulwar. Jest to przykład połączenia rewitalizacji obiektu historycznego z nowym budynkiem i nadania im nowego przeznaczenia. W hotelu zastosowano pięć pomp ciepła www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Danfoss DHP-R o mocy 42 kW każda. Jako dolne źródło posłużyło 18 odwiertów po 182 m każdy, rozstawionych tam, gdzie teraz są drogi i podjazdy. Zimą dolne źródło wykorzystywane jest na potrzeby ogrzewania, a latem absorbuje zyski ciepła z budynku. Dzięki takiemu rozwiązaniu koszty pracy klimatyzacji są znacznie obniżone. Układ chłodzenia jest w pierwszej kolejności realizowany z zastosowaniem chłodu pasywnego, a następnie wspierany za pomocą sprężarek. Ciepła woda użytkowa przygotowywana jest przez pompy ciepła dwustopniowo w dwóch zestawach zasobników dwupłaszczowych KBH. Otrzymywana jest w ten sposób woda o temperaturze 55-60°C. Wstępny podgrzew prowadzony jest poprzez pracę skraplaczy, a docelowa temperatura uzyskiwana jest poprzez dogrzanie gorącym czynnikiem chłodniczym pobieranym zza sprężarek. Dodatkowo zastosowano system kolektorów słonecznych, które przygotowują ciepłą wodę oraz podnoszą temperaturę dolnego źródła. Sterownik nadrzędnej pompy w kaskadzie kontroluje temperaturę w zasobniku końcowym. Sterownik ten kontroluje również pozostałe obiegi centralnego ogrzewania ciepła technologicznego i wody lodowej. Kaskada pomp ciepła umożliwia zestopniowanie mocy wymaganej dla budynku w celu grzania, chłodzenia i ciepłej wody użytkowej. Dopasowanie wydajności urządzeń końcowych do rzeczywistych potrzeb eksploatacji budynku może zapewnić tylko instalacja

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Blok mieszkalny

zrównoważona hydraulicznie, a więc niewrażliwa na wahania ciśnienia i dostosowująca przepływ do zmiennych zapotrzebowań na energię. Realizowane jest to poprzez zawory Danfoss AB-QM z napędami i ograniczeniem przepływu niezależnym od spadku ciśnienia. Jako urządzenia końcowe do

utrzymania komfortu, oprócz ogrzewania podłogowego, nagrzewnic i chłodnic powietrza, użyto belki grzewczo-chłodzące. Utrzymują one indywidualnie regulowaną temperaturę w poszczególnych pomieszczeniach i są kontrolowane poprzez inteligentne sterowanie (BMS). Hotel działa od 2008 roku. Jest ciepło, jest ciepła woda użytkowa i chłód niezbędny latem.

Główną przyczyną zmiany systemu ogrzewania we wspólnocie mieszkaniowej MPGM Zgierz były wysokie rachunki za centralne ogrzewanie. Ogrzewanie budynku realizowane było dotychczas za pomocą kotłów elektrycznych. Przestarzałe podgrzewacze gazowe, nieszczelne kanały dymowe stanowiły również zagrożenie dla mieszkańców. Budynek przy ulicy Kolejowej powstał w latach 70. Wykonany jest w systemie tradycyjnym i jest ocieplony. Składa się z 4 kondygnacji i podpiwniczenia. W sumie jest w nim 30 mieszkań o łącznej powierzchni 1100 m². Do tego dochodzi klatka schodowa - 300 m² i piwnica - 270 m². W całym bloku mieszka 30 rodzin, razem około 80 osób. Dystrybucja ciepła odbywa się przez grzejniki. Z uwagi na brak własnego gruntu zdecydowano się zastosować powietrzne pompy ciepła, które w sumie muszą dostarczyć 90 kW mocy grzewczej. Wielkość mocy wyliczono na podstawie dotychczasowego użytkowania. Na dachu bloku stanęło 6 modułów zewnętrznych powietrznych pomp ciepła Danfoss DHP-A 12, a w piwnicy tyle samo modułów wewnętrznych z zasobnikami o pojemności 180 l każdy, dając w efekcie wymagane 90 kW. Powstała nowa instalacja ciepłej wody użytkowej wraz z cyrkulacją. Oszczędności w porównaniu do poprzedniego systemu grzewczego wynoszą 40 tys. PLN na rok, co daje zwrot po 7 latach. W kwietniu 2015 r. Danfoss wprowadził do oferty inwerterowe pompy ciepła, które mogą jednocześnie grzać i chłodzić. Dzięki technologii inwerterowej urządzenia dostosowują się do zapotrzebowania na ciepło/chłód, co zmniejsza koszty użytkowania systemu z pompami ciepła. Kolejne ciekawe zastosowania pomp ciepła odnajdujemy w procesach produkcyjnych, gdzie energię można odzyskiwać w końcowej ich fazie, a następnie ponownie wprowadzać na początku. Michał Mika

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Dziś na ringu „MI”: ogrzewanie dużych obiektów kocioł, pelet, zrębki, kolektory słoneczne, drewno, OZE

Herz Kotłownia w Złoczewie (oparta o kotły na biomasę Herz) jest dobrym przykładem rozsądnego gospodarowania w małej społeczności. Stosunkowo niski koszt budowy oraz wysokie redukcje kosztów pozwalają wysunąć tezę o dużej opłacalności inwestycji w lokalne scentralizowane systemy ciepłownicze. Znana na światowym rynku Firma Herz Armatura i Systemy Grzewcze Spółka z o.o., jako producent i dostawca armatury grzejnikowej, systemów instalacyjnych oraz elementów regulacji i urządzeń z grupy Odnawialnych Źródeł Energii rozszerza paletę oferowanych produktów. Obecna w Polsce od 25 lat spółka poprzez pracę działu sprzedaży rozbudowuje również systematycznie swoje portfolio zrealizowanych inwestycji OZE.

Potrzeba matką... inwestycji W artykule chciałbym przedstawić kotłownię na biomasę w Złoczewie w trakcie pierwszego sezonu eksploatacji. Przedmiotowa inwestycja jest wynikiem współpracy władz samorządowych miasta Złoczew, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Łodzi, który udzielił wsparcia finansowego, oraz specjalistów z branży budowlanej, a także producentów produktów OZE, w tym Herz. Miejscowość Złoczew leży na trasie z Łodzi do Wrocławia w odległości ok. 20 kilometrów od Sieradza. Podstawą podjęcia decyzji dla tej inwestycji była przede wszystkim uciążliwość istniejących kotłowni węglowych dla mieszkańców, ich wiek, stan techniczny, jak i wysokie koszty eksploatacji kotłowni olejowych, które znacznie obciążały budżet niewielkiego miasta, jakim jest Złoczew. Na etapie planowania inwestycji podjęto decyzję o likwidacji kotłowni węglowych, w tym naj-

większej obsługującej osiedle mieszkaniowe, zlokalizowanej w centrum miasta, jak i podłączenie do nowej planowanej kotłowni budynków zasilanych lokalnie z indywidualnych kotłowni Pytanie do... Jakie zyski można osiągnąć zastępując w kotłowniach miejskich kotły węglowe urządzeniami na biomasę? olejowych, w tym budynki Urzędu Miasta, szkół i innych obiektów użyteczności publicznej. Ze względu na koszty eksploatacyjne wybór padł na kotłownię zasilaną zrębkami drzewnymi, z możliwością spalania paliw zastępczych (jak pelet drzewny).

Kompleksowy projekt Nową kotłownię zlokalizowano poza centrum miasta na działce należącej do władz miasta. W celu dostarczenia ciepła do odbiorców zaplanowano budowę sieci ciepłowniczej o długości prawie 2,5 km jednoprzewodowej oraz nowych węzłów wymiennikowych sterowanych pogodowo do celów centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody. W planowanym obiekcie zaplanowano montaż 3 kotłów na biomasę o mocy 2 * 1000 kW jako źródło podstawowe w zimie oraz kocioł 800 kW jako źródło letnie z funkcją dogrzewu w razie wystąpienia niskich temperatur w sezonie grzewczym. Wybrana konfiguracja pozwala na elastyczne dopasowanie mocy do potrzeb odbiorców w ciągu całego roku eksploatacji. Poza układem produkcji ciepła z biomasy w kotłowni zaplanowano również system solarny termiczny do dogrzewu sieci w okresach wysokiego promieniowania słonecznego, jak również układu solarnej suszarni biomasy w celu podniesienia ekonomiki wytwarzania ciepła z biomasy drzewnej dostarczanej do kotłowni. Całość koncepcji uzupełniają ekologiczne systemy oświetlenia w postaci 10 lamp hybrydowych wokół budynku napędzanych energią słońca oraz wiatru (fot. 1), ładowarka do biomasy na potrzeby pracy kotłowni oraz rębak do rozdrabniania biomasy drzewnej dowożonej w formie gałęzi, obrzynów czy drewna kawałkowego.

Herz - serce kotłowni Podstawowym źródłem zastosowanym w kotłowni (fot. 3) są kotły na biomasę Herz Biomatic 1000 kW (2 szt.) oraz 800 kW (1 jednostka). Urządzenia te charakteryzują się niewielkimi wywww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

miarami zewnętrznymi, co pozwoliło na oszczędność kosztów związanych z budynkiem kotłowni oraz możliwość spalania różnych paliw. Kotły współpracują z magazynem podstawowym biomasy, który został zdefiniowany na etapie założeń do inwestycji zrębka drzewna. Magazyn został zaprojektowany i wykonany w formie układu podłogi hydraulicznej współpracującej z każdym z kotłów niezależnie. Drabiny podające zrębki drzewne (możliwy również brykiet) współpracują z układem niezależnych podajników ślimakowych dla każdego kotła osobno, co zwiększa pewność ciągłości dostaw do odbiorców. Ilość zastosowanych drabin podających pozwala na pewną pracę kotłowni nawet dla paliw o niskiej kaloryczności, takich jak mokre zrębki drzewne (fot. 5). Dodatkowo w układzie kotłowni wykonano źródło paliwa awaryjnego w postaci silosów na pelet drzewny o pojemności 56 m3 dla każdego kotła (fot. 4). Obsługa ma możliwość w dowolnej sytuacji przełączyć zasilanie z magazynu podstawowego na zasilanie zastępcze dla każdego kotła niezależnie w dowolnej konfiguracji. Zastosowane kotły Herz są również w pełni automatyczne co pozwala na ograniczenie obsługi kotłowni do nadzoru nad pracą i usuwania okresowego popiołu. Proces spalania w kotłach kontrolowany jest poprzez układ regulacji lambda, który dynamicznie reaguje na zmieniające się parametry spalanego paliwa i utrzymuje na wysokim poziomie sprawność wytwarzania ciepła powyżej 90%. Cały układ wytwarzania i dystrybucji ciepła dopełnia system nadzoru i wizualizacji dostępny również przez internet (fot. 2).

Oszczędności i ekologia W układzie dystrybucji ciepła dla odbiorców pracują 2 zasobniki buforowe o pojemności 10 m3 każdy. Dalej ciepło dostarczane jest do odbiorców poprzez układ pomp sieciowych oraz 18 monitorowanych zdalnie z poziomu komputera sterującego kotłowni www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

węzłów cieplnych. Dopełnieniem jest układ solarny dogrzewający o powierzchni prawie 120 m2. W celu spełnienia wymagań efektu ekologicznego w układzie pracuje również bateria cyklonów odpylających redukujących poziom emitowanego pyłu znacznie poniżej aktualnych i przyszłych wymagań ustawowych. Kotłownia ruszyła do eksploatacji we wrześniu 2014 (pierwsze prace na budowie rozpoczęto w marcu 2014 r.) i już po pierwszym sezonie zimowym potwierdziła redukcję kosztów wytwarzania ciepła na poziomie do 60%. Niebagatelne znaczenie ma fakt, że jakość powietrza w mieście znacznie się poprawiła, głównie poprzez likwidację kotłowni węglowej w centrum Złoczewa.

Szansa dla społeczeństwa i środowiska Kotłownia w Złoczewie jest dobrym przykładem rozsądnego gospodarowania w małej społeczności. Stosunkowo niski koszt budowy oraz wysokie redukcje kosztów pozwalają wysunąć tezę o dużej opłacalności inwestycji w lokalne scentralizowane systemy ciepłownicze. Nie bez znaczenia jest również fakt coraz większej ilości biomasy nie tylko drzewnej, ale również pochodzenia rolniczego, dostępnej na rynku, co pozwala na optymistyczne rokowania co do kosztów eksploatacji tego typu kotłowni teraz i w przyszłości. Biomasa stała jest jednym z najtańszych dostępnych źródeł energii, co w połączeniu z odważnym działaniem inwestorów i środowisk odpowiedzialnych za małą energetykę cieplną pozwala w sposób widoczny oszczędzać nie tylko środki finansowe, ale również środowisko naturalne. Pamiętajmy, że środowisko, w którym przyszło nam żyć, „nie odziedziczyliśmy od naszych przodków, lecz wydzierżawiliśmy od naszych dzieci”. Marcin Kopeć

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów pompa, ciepła, powietrze-woda, sprawność

NIBE Pompy ciepła NIBE idealnie nadają się do realizacji celu, jakim jest ogrzewanie dużego obiektu, a co więcej, oprócz samego ogrzewania, mogą jednocześnie zapewnić chłodzenie, ciepłą wodę, kontrolowaną wentylację i to, o czym często się zapomina, a co potrafi przynieść dodatkowe oszczędności - bezobsługową pracę i zdalną kontrolę systemu.

we NIBE AP-BW 30 o mocy 37, 45, 58, 69 kW, które ze względu na niewielkie gabaryty można ustawiać w kaskadę (na sobie), oraz najmocniejsze dwusprężarkowe pompy ciepła NIBE AP-BW 30 o mocy 110, 125, 160 kW. W ramach tego typoszeregu pojedyncze jednostki można łączyć w kaskady do 4 szt., osiągając moc aż 640 kW. Ponadto w ramach obu typoNIBE oferuje kilkadziesiąt modeli 24, 30, 40 lub 60 kW, które można łą- szeregów NIBE dysponuje jednostkapomp ciepła o mocach do 160 kW w czyć w kaskady aż do 9 jednostek, mi wysokotemperaturowymi oznaczojednej jednostce, co daje aż 640 kW w osiągając moc 540 kW (fot. 1). nymi literą „H” o mocach 29, 56, 85 układach kaskadowych wykorzystująDo większych obiektów przemy- kW, które osiągają 70°C z samej spręcych energię z gruntu, wody i powie- słowych lub tam, gdzie ogranicze- żarki i znajdują zastosowanie w butrza. Tylko taka odnawialna energia niem jest mała powierzchnia kotłow- dynkach ze starą instalacją grzewczą nic dziś nie kosztuje! ni, polecamy modele jednosprężarko- pracującą na wysokich parametrach lub np. do produkcji c.w.u. w Energia z Ziemi systemach kaskadowych. W 2009 roku w ramach terW przypadku obiektów o dumomodernizacji osiedla blożym zapotrzebowaniu na ciepło ków w Łebie zainstalowano i chłód najczęściej stosowane są kaskady trzech gruntowych pompy gruntowe, bo im więkpomp ciepła NIBE F1345-60 szy obiekt, tym większe kW w dwóch budynkach zabuoszczędności. Na korzyść grundowy wielorodzinnej, każdy o towych pomp ciepła w obiekpow. 2500 m2 (fot. 2). Pompy tach komercyjnych, przemysłociepła zapewniają ogrzewanie i wych czy sakralnych przemawia ciepłą wodę użytkową. Do czafakt, że z tego typu urządzeń su instalacji mieszkańcy płacili Fot. 1. Kaskada gruntowych dwuspręmożemy uzyskać większą moc miesięcznie po ok. 100 zł na żarkowych pomp ciepła NIBE F1345 grzewczą przy zastosowaniu jedmieszkanie za c.w.u. i po ok. o mocy 540 kW. nej jednostki, która nawet po 600 zł za ogrzewanie. Koszt indoliczeniu inwestycji w odwierwestycji w pompy ciepła wyty kosztuje zazwyczaj mniej niż niósł ok. 620 tys. na jeden bunp. cztery mniejsze powietrzne dynek. Mieszkańcy wzięli krepompy ciepła. Ponadto dodatdyt na 5 lat. W przeliczeniu na kowym argumentem ekonojedno mieszkanie rata kredytu micznym jest możliwość wykowynosi 187,8 zł miesięcznie. rzystania darmowego chłodu Miesięczny koszt ogrzewania zgromadzonego w gruncie oraz mieszkania i wody pompą ciecicha praca tego typu urządzeń. pła to ok. 200 zł. Wniosek jest Z oferty „komercyjnych” prosty: po modernizacji w ciągruntowych pomp ciepła NIBE gu 5 lat za ogrzewanie i ciepłą instalatorzy i inwestorzy mogą wodę mieszkańcy płacili aktualnie wybierać różne modemniej o 312 zł, a już teraz po le. Do najbardziej popularnych spłacie kredytu płacą mniej o Fot. 2. Instalacja kaskady powietrznych pomp należą dwusprężarkowe, za500 zł. Gdyby budynki zostaciepła NIBE F2300-20kW o mocy 160 kW w awansowane technicznie pomły docieplone, oszczędności Nowym Mieście nad Pilicą (wyk.: „Instalatorpy ciepła NIBE F1345 o mocy byłyby jeszcze większe. stwo elektryczne i sanitarne” z Ciechanowa.)

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Silne jak Wikingowie Bywają jednak sytuacje, gdy nie ma możliwości wykonania odwiertów i w takich przypadkach w dużych obiektach z powodzeniem spisują się również powietrzne pompy ciepła. Aktualnie do dużych budynków stosowane są trzy rodzaje pomp ciepła typu powietrze/woda z oferty NIBE. Pierwszym z nich jest powietrzna pompa ciepła NIBE F2040-16 kW z inwerterowo sterowaną sprężarką i wbudowaną funkcją chłodzenia aktywnego, którą można łączyć w kaskady do 8 jednostek, osiągając 128 kW (dla A7/W35 wg EN14511). Jest to najtańsze rozwiązanie z pompą ciepła do dużych obiektów, ponieważ pompa ciepła NIBE F2040-16 kW kosztuje jedynie 27 tys. zł netto i osiąga wysoki współczynnik efektywności COP = 4,66 (dla A7/W35 wg EN14511). Drugim typem jest pompa NIBE AP-AW30 osiągająca aż 35 kW w jednej jednostce, a trzecim ty-

Fot. 3. Sterownik. poszeregiem, polecanym do obiektów komercyjnych i przemysłowych, jest pompa NIBE F2300 o stałej mocy grzewczej 14 i 20 kW, osiągająca w kaskadzie 160 kW, która ma już swoich fanów wśród zarządców spółdzielni mieszkaniowych. Jest to wysoko zaawansowane urządzenie, dochodzące aż do 65°C na zasilaniu systemu grzewczego, co czyni je idealnym rozPytanie do... Ile pomp ciepła NIBE F1345 może pracować w jednej kaskadzie? wiązaniem do termomodernizacji budynków, w których użytkownicy chcą zachować istniejący system grzejnikowy. Pompy ciepła NIBE instalowawww.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

ne są na zewnątrz budynku i dzięki nowej sprężarce spiralnej, pracującej w oparciu o technologię EVI, zapewniają wysoką wydajność ogrzewania, nawet przy temperaturze -25°C! Wysoka efektywność i niski poziom hałasu (37/45 dB w odległości 2 m odpowiednio przy wysokiej/niskiej prędkości wentylatora) stawia „komercyjne” pompy ciepła NIBE na najwyższej półce pośród najlepszych pomp ciepła dostępnych na świecie. Systemy NIBE są skonstruowane w taki sposób, aby zapewnić prostą instalację i przyjemną obsługę urządzenia. Przykładem są elastyczne złącza antywibracyjne, w które wyposażone są jednostki zewnętrzne NIBE, oraz bogata gama akcesoriów podnosząca komfort użytkowania pompy ciepła. Wartością dodaną pomp ciepła NIBE jest również wbudowana taca ociekowa czy automatyczna regulacja wydajności pracy wentylatora. Potwierdzeniem wysokiej sprawności i jakości tego typoszeregu jest znak jakości EHPA (Europejskiej Organizacji Pomp Ciepła) przyznany przez niezależne laboratoria badawcze. Sterowaniem systemów kaskadowych z powietrznymi pompami ciepła NIBE zapewnia zaawansowany technicznie i jednocześnie bardzo przyjazny i intuicyjny w obsłudze sterownik NIBE SMO 40, który powstał w oparciu o sterownik gruntowych pomp ciepła NIBE, doskonale znany, ceniony i lubiany przez polskich instalatorów pomp ciepła. Przy budynku wielorodzinnym w Nowym Mieście nad Pilicą, zamieszkiwanym przez pracowników służby zdrowia, zainstalowano 8 jednostek powietrznych pomp ciepła typu monoblok NIBE F2300 o łącznej mocy grzewczej 160 kW. Istniejący budynek wyjściowo był zasilany w ciepło na potrzeby c.o. i c.w.u. przez dwa kotły olejowe o mocy 200 kW. Ze względu na wysokie koszty ogrzewania oraz brak miejsca na wykonanie kolektora gruntowego, mieszkańcy podjęli decyzję o zainstalowaniu powietrznych pomp ciepła. W pierwszym etapie inwestycji, która została rozpoczęta wiosną 2013 roku, uruchomione zostały 3 sztuki pomp cie-

Panel sterowania NI BE duży, intuicyjny, kolory wyświetlacz z prostym, graficznym menu l sterowanie kaskadą do 9 jednostek l możliwość chłodzenia pasywnego/aktywnego (NIBE PCM/HPAC) l sterowanie ogrzewaniem wody basenowej (NIBE POOL) l sterowanie systemem solarnym (NIBE SOLAR) l możliwość kontrolowanej wentylacji (NIBE FLM) l obsługa do 4 obiegów grzewczych o różnych temp. zasilania (NIBE ECS) l menu pomocy (instrukcja w sterowniku) l programowanie pracy w trzech okresach na dobę (np. zgodnie z tańszą taryfą) l kreator rozruchu l instalowanie standardowych parametrów z pamięci przenośnej (gniazdo USB) l aktualizacja oprogramowania, przesył danych (gniazdo USB) l zaawansowane menu serwisowe (możliwość blokowania) l zapis parametrów pracy w stanie alarmu (historia alarmów) l zdalne sterowanie: przez Internet (NIBE Uplink), sieć GSM (NIBE SMS), system BMS (NIBE MODBUS), l system integracji i tworzenia aplikacji (NIBE API) l Funkcja SMART GRID - współpraca z siecią elektroenergetyczną l Funkcja PLUS ADJUST - sterowanie zewnętrzną automatyką (np. termostaty Uponor) l Funkcja SMART PRICE ADAPTION - dostosowanie pracy PC do aktualnych cen energii l QR CODE - zakodowany nr seryjny, rok prod. itp. l

pła NIBE F2300-20 kW na potrzeby produkcji ciepłej wody użytkowej w celu sprawdzenia, czy instalacja zapewni wymaganą temperaturę wody kotłowej na poziomie 50°C i oszacowane oszczędności kosztów energii. Decyzja o instalacji pomp ciepła NIBE okazała się decyzją słuszną i w 2014 roku zamontowano kolejnych 5 sztuk na potrzeby centralnego ogrzewania, które przyniosły oszczędności na poziomie 70%. dr inż. Małgorzata Smuczyńska

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów kotły, kolektory, pompy ciepła, gaz, biomasa, OZE

Viessmann Dla wielu z nas kolektory słoneczne, pompy ciepła czy kotły na biomasę kojarzą się głównie z domami jednorodzinnymi. Nie mniej jednak ich parametry techniczne pozwalają na sprawną i efektywną pracę również w dużych obiektach, takich jak np. szkoły, kościoły, obiekty sportowe, biurowe, fabryki, a nawet szpitale, gdzie jest nieustanne zapotrzebowanie na duże ilości c.w.u. Inwestycja w system grzewczy oparty na odnawialnych źródłach energii jest przyjazna dla środowiska, ale przede wszystkim dla samego inwestora, bo znacznie redukuje koszty eksploatacji obiektu, czy obniża koszty produkcji zakładu. Viessmann posiada kompletną ofertę dla przemysłu i obiektów użytkowych w czterech obszarach energetycznych: para, energia elektryczna, ciepło i chłód: l instalacje kotłowe do wytwarzania: pary do 120 t/h; energii elektrycznej do 50 MW; ciepła do 116 MW; l kotły odzysknicowe do produkcji pary lub gorącej wody; l instalacje wykorzystujące biomasę do wytwarzania: pary do 50 t/h; energii elektrycznej do 15 MW; ciepła do 50 MW; l bloki kogeneracyjne do wytwarzania: energii elektrycznej do 401 kW; ciepła do 549 kW; l biogazownie; l instalacje pomp ciepła do wytwarzania ciepła i chłodu: do 2 MW; l agregaty i komory chłodnicze i mrożące; l instalacje kolektorów słonecznych i fotowoltaiczne. Wymienione poniżej wartości mocy odnoszą się do największego typu danego źródła energii. Wyższe moce uzyskiwane są przez tworzenie układów kaskadowych.

Wytwarzanie pary - do 120 t/h Rozwiązania firmy Viessmann pozwalają na wytwarzanie do 120 t/h pary, z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii (biomasa), paliw kopalnych oraz ciepła odpadowego (kotły odzysknicowe). W zakresie dostarczania kompletnych systemów Viessmann zapewnia wszystkie odpowiednio dobrane komponenty do poszczególnych instalacji kotłów parowych: instalacje do chemicznego i cieplnego przygotowania wody zasilającej, wymienniki ciepła spaliny-woda (ekonomizery), systemy składowania i doprowadzania paliwa, urządzenia sterownicze i rozdzielnice elektryczne, systemy oczyszczanie spalin, zasobnik pary itd.

Produkcja energii elektrycznej - do 50 MW Do wytwarzania energii elektrycznej na własny użytek i do zasilania pu-

blicznej sieci energetycznej Viessmann oferuje cztery typy instalacji w szerokim zakresie mocy. Są one zaprojektowane pod kątem wykorzystania w ekologicznej gospodarce energetycznej skojarzonej. Przekłada się to na zmniejszenie ponoszonych przez użytkownika kosztów energii elektrycznej i ciepła. l Bloki kogeneracyjne (BHKW) - o mocy elektrycznej do 401 kWel; zasilane gazem ziemnym lub biometanem (uzyskiwanym z biogazowni); seryjnie przystosowane do pracy w trybie awaryjnym w przypadku zaniku zasilania (praca wyspowa). Spełniają wymagania operatorów sieci energetycznej odnośnie przyłączenia do niej. Pytanie do... W jakich obszarach energetycznych posiadają Państwo ofertę dla przemysłu i obiektów użytkowych? l Instalacje ORC - wytwarzanie energii elektrycznej w procesie technologicznym opartym na oleju termalnym; zastosowanie w procesach wykorzystywania ciepła odpadowego pochodzącego z przemysłu; z możliwością wykorzystania ciepła odpadowego z procesu ORC o temperaturze do 90°C; zakres mocy do 2 MWel. l Turbinowe elektrownie parowe przemysłowe turbiny parowe do zastosowania w ciągłym procesie wytwarzania pary; odpowiednie do efektywnego wytwarzania energii elektrycznej; o mocy do 30 MWel. l Elektrownie turbinowe gazowo-parowe - zakres mocy do 50 MWel, wysoki współczynnik sprawności elektrycznej ponad 50%; elastyczna praca dzięki szybkiej zmianie obciążenia.

Wytwarzanie ciepła - do 116 MW Firma Viessmann posiada w swojej ofercie odpowiednie rozwiązania instalacji energetycznych z wykorzystawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

niem: biomasy (zasilane niemal każdym rodzajem biomasy, o wilgotności do 50-60%, a nawet do 100%, w tym również kotły projektowane indywidualnie na potrzeby konkretnej inwestycji), oleju, gazu i ciepła z natury. Inwestor ma do wyboru systemy o wysokim współczynniku sprawności, takie jak kotły grzewcze, bloki kogeneracyjne i pompy ciepła. Na wypadek gdyby któraś z tych instalacji grzewczych była potrzebna natychmiast, wszystkie są dostępne również w gotowej do przyłączenia wersji kontenerowej. Źródło ciepła to kotły grzewcze o maksymalnym ciśnieniu wody 50 barów; opalane olejem i gazem do 116 MW; opalane biomasą do 50 MW; kotły odzyskowe do 116 MW - do wykorzystania ciepła technologicznego i w połączeniu z turbinami gazowymi i blokami kogeneracyjnymi; bloki kogeneracyjne do 549 kW; pompy ciepła do 2 MW.

Ogrzewanie i chłodzenie PC - do 2 MW Na potrzeby przemysłu, dużych budynków mieszkalnych i biurowych oraz hoteli Viessmann oferuje ekonomiczne pompy ciepła dużej mocy dopasowane do indywidualnych potrzeb klienta, które - obok funkcji ogrzewania - mogą również dostarczać chłód, np. do chłodzenia magazynów artykułów spożywczych, do klimatyzacji pomieszczeń biurowych i produkcyjnych. Szczególną zaletą pomp ciepła Viessmann jest więc możność jednoczesnego ogrzewania i chłodzenia każdego obiektu oraz: temperatura zasilania wodą grzewczą do 75°C; możliwość wykorzystania ciepła z gruntu, wody www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

gruntowej, powietrza atmosferycznego, ścieków, wody morskiej, wody geotermalnej, ciepła odpadowego/przemysłowego; indywidualnie projektowane pompy ciepła o mocy do 2 MW/agregat (możliwość układu kaskadowego); realizacja biwalentnych instalacji grzewczych w połączeniu z kotłem kondensacyjnym olejowym lub gazowym w celu pokrycia zapotrzebowania w godzinach szczytu.

żone płasko na dachu płaskim (kąt pochylenia 0°) lub powieszone na ścianie (kąt 90°). Kolektory można też ustawić na powierzchni terenu, w pobliżu obiektu. Każdy budynek może samodzielnie wytwarzać energię elektryczną z promieniowania słonecznego. Na własne potrzeby i/lub sprzedawaną do sieci energetycznej. Do bezpośredniej zamiany energii promieniowania słonecznego na prąd Viessmann proponuje kompletne instalacje fotowoltaiczne z poli- i monokrystalicznymi modułami fotowoltaicznymi. Wysoka jakość komponentów kompletnego systemu fotowoltaicznego pozwala zachować wysoką sprawność pracy przez cały wieloletni okres eksploatacji.

Energia z odpadów Biogazownie firmy Viessmann wykorzystują dostępne lokalnie odnawialne nośniki energii, jak również odpady z produkcji rolniczej, przemysłu spożywczego, odpady z pielęgnacji zieleni, resztki żywności itd. W procesie fermentacji suchej mogą korzystać z odpadów zielonych (np. z utrzymania zieleni) oraz bioodpadów z gospodarstw domowych do wytwarzania paliwa - biogazu jako nośnika dla wytwarzania ciepła i energii elektrycznej. Produktem fermentacji są przy tym wartościowe nawozy naturalne dla użyźniania gleb uprawnych. W procesie mokrej fermentacji mogą z kolei wykorzystywać odchody zwierzęce z hodowli czy też kiszonki roślin, np. kukurydzy.

Optymalizacja Ciepło i prąd ze słońca Kolektory zamieniają energię słoneczną na ciepło, które można wykorzystać do ogrzewania wody użytkowej, wody w basenie kąpielowym, w procesie produkcyjnym, a nawet do układu klimatyzacji. Viessmann oferuje kompletne instalacje solarne z płaskimi i próżniowymi kolektorami słonecznymi. Wyróżnia je wysoka efektywność pozyskiwania energii słońca i uniwersalny sposób montażu. Kolektory próżniowe można zamontować w dowolnej pozycji i o nachyleniu do płaszczyzny poziomej między 0 a 90°, np.: poło-

W każdym obiekcie, nowo budowanym i już funkcjonującym, można obniżyć koszty jego eksploatacji. Wybór konkretnego rozwiązania wymaga jednak indywidualnego podejścia i starannej analizy ekonomicznej. Firma Viessmann jest jednym z największych światowych producentów wszystkich opisanych systemów. Co to daje? Może zaproponować optymalne rozwiązania. Tym samym inwestor może liczyć na obiektywną analizę i propozycję najlepszych rozwiązań, popartych dużym doświadczeniem firmy w ich realizacji. Krzysztof Gnyra

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ring „MI”: ogrzewanie dużych obiektów kocioł, pelet, eko-groszek, sprawność, automatyka

ZMK SAS Poważny dylemat stojący przed przyszłym inwestorem budynku o dużej kubaturze (hale, magazyny, obiekty użyteczności publicznej itp.) to wybór sposobu ogrzewania, źródła ciepła i rodzaju paliwa. Najlepszym rozwiązaniem dla wysokich pomieszczeń o dużej powierzchni pod względem inwestycyjnym i eksploatacyjnym wydaje się zastosowanie wodnych nagrzewnic powietrza. Rosnące ceny paliw (gaz, olej, energia elektryczna), prostota użytkowania, funkcjonalna automatyka przemawiają coraz częściej na korzyść kotłów na paliwa stałe lub biomasę (pelety, ziarna zbóż, pestki owoców itp.) jako źródeł ciepła dla dużych obiektów.

Specjalny materiał Z uwagi na konieczność pracy większych jednostek zazwyczaj w trudniejszych warunkach - w kotłach SAS od 78 kW zastosowano w konstrukcji wymiennika nie tylko grubszą stal kotłową (8 mm), ale także taką o bardzo dobrej odporności na wysokie temperatury oraz korozję, dobrych właściwościach spawalniczych, stosowaną w produkcji zbiorników ciśnieniowych oraz kotłów -

stal molibdenową o symbolu 16Mo3. Kotły SAS są urządzeniami nowoczesnymi, charakteryzującymi się wysoką sprawnością, optymalnym zużyciem paliwa, prostą i bezproblemową obsługą, łatwym czyszczeniem, zaawansowaną automatyką pozwalającą na optymalne dopasowanie sterowania do warunków konkretnej instalacji grzewczej, długoletnim okresem gwarancji i opieki serwisu.

wych paneli ceramicznych) i dodatkowym paleniskiem. Obecnie w ofercie SAS znajdują się również znacznie większe jednostki o mocach od 300 kW do 1,5 MW. Nie można zapomnieć o popularnych kotłach zasypowych, które również znakomicie sprawdzają się w ogrzewaniu dużych powierzchni. Z uwagi na zdecydowanie większe rozmiary komory paleniskowej wymagają częstszego dozoru, ale umożliwiają spalanie innych opałów - grubego węgla, drewna. Często „pomagają” także w zagospodarowaniu odpadów

Z podajnikiem ślimakowym Przykładem takich urządzeń są kotły z podajnikiem ślimakowym na ekogroszek: GRO-ECO do 272 kW, MULTI do 272 kW z dodatkowym rusztem wodnym (drewno, węgiel) lub kocioł ECO do 300 kW z podajnikiem tłokowym (miał, ekogroszek lub pelety przy zastosowaniu dodatko-

poprodukcyjnych do celów grzewczych, np. w przetwórstwie drzewnym, stolarstwie, meblarstwie itp.

Na biomasę Alternatywą dla węgla jest spalanie biomasy w kotle AGRO-ECO do 150 kW lub peletów w kotłach z palnikiem MULTI FLAME do 200 kW. Komfort użytkowania można poprawić przez montaż systemu automatycznego podawania paliwa z zewnętrznego zbiornika lub wydzielonego pomieszczenia kotłowni i układu odpopielania. Sterowanie poziomem paliwa w koszu pozwala w pełni zautomatyzować dostarczanie paliwa. Współpraca sterownika z modułem internetowym i GSM pozwala dozorować pracę kotła na odległość. Niektóre sterowniki, np. MultiFun z kartą pamięci, umożliwiają samodzielną aktualizację oprogramowania. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Archiwizacja ustawień regulatora pozwala również na analizę pracy całego systemu ogrzewania, co może okazać się pomocne w sytuacjach wymagających wsparcia technicznego, a czasem rozwiązania problemu bez konieczności interwencji serwisu.

Można w kaskadzie ZMK SAS oferuje inwestorom szeroki wybór kotłów dużej mocy powyżej 48 kW, a możliwość pracy w „kaskadzie” pokrywa zapotrzebowanie na ciepło w wielkokubaturowych obiektach. Ich zaletą jest praktycznie bezobsługowa praca w połączeniu z wymiernymi korzyściami w postaci niższych kosztów eksploatacji obiektu. Dodatkową zaletą pracy kotłów w kaskadzie jest również zapewnienie bezpieczeństwa ciągłej pracy instalacji w przypadku awarii jednego z kilku pracujących urządzeń, co ma ogrom-

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

ne znaczenie w takich obiektach jak szpitale czy szkoły albo w sytuacji minimalnego zapotrzebowania na moc cieplną w budynku, np. w okresie letnim do przygotowania tylko ciepłej wody użytkowej.

3 x 100 kW Przykładem pracy takiego układu może być kotłownia o mocy 300 kW w ośrodku rehabilitacyjno-wypoPytanie do... Jakie cechy konstrukcyjne wyróżniają nowoczesne kotły na paliwa stałe, także w kontekście wymagań nowej normy PN-EN 303-5:2012? czynkowym Polanika położonym u podnóża Gór Świętokrzyskich. Kotłownia jest wyposażona w trzy kotły SAS AGRO-ECO o mocy 100 kW każdy, z przeznaczeniem do spalania

Rys. Kocioł SAS AGRO-ECO 100 kW z systemem zewnętrznego podawania paliwa: 1. Zbiornik paliwa o pojemności 1500 dm³ (1000 kg peletu). 2. Zestaw rur elastycznych. 3. Spirala transportowa. 4. Zespół napędowy - motoreduktor. 5. Sterownik systemu zewnętrznego podawania paliwa. www.instalator.pl

biomasy, tj. w tym przypadku suchych pestek owoców (czereśni i wiśni). Pestki są wstępnie suszone w wentylowanym pomieszczeniu składu opału (z podgrzewaną podłogą), który znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie kotłowni. Trzy kotły SAS AGRO-ECO o mocy 100 kW każdy produkują ciepło na potrzeby ogrzewania obiektu oraz wytwarzania ciepłej wody użytkowej. Całość instalacji wykonana jest w układzie zamkniętym, a każda jednostka zabezpieczona została zgodnie z przepisami przy pomocy naczynia przeponowego, zaworu bezpieczeństwa oraz zewnętrznej wężownicy schładzającej. Dodatkowo każdy z kotłów chroniony jest przed tzw. korozją niskich temperatur poprzez zainstalowaną na powrocie pompę przewałową wraz z trójdrogowym zaworem do mieszania obiegu kotłowego. Jednostki produkujące ciepło połączone są w kaskadzie za pośrednictwem sprzęgła hydraulicznego. Wytwarzane ciepło (podczas spalania biomasy) służy do ładowania podgrzewacza ciepłej wody użytkowej o pojemności 1500 dm3 oraz systemu grzewczego za pośrednictwem rozdzielacza modułowego, dostarcza ciepło do instalacji grzejników, ogrzewania podłogowego oraz zasilania central wentylacyjnych. Kotłownię wyposażono także w system doprowadzenia powietrza zewnętrznego, niezbędnego do prawidłowego procesu spalania. Szeroki zakres mocy oraz różnorodność konstrukcji produkowanych kotłów pozwala na zastosowanie ich nie tylko do ogrzewania mieszkań w domach jednorodzinnych, ale również w większych obiektach takich jak: pawilony handlowe, usługowe, czy też budynki użyteczności publicznej itp., w których obliczeniowa temperatura wody zasilającej nie przekracza 85°C, a ciśnienie robocze 1,5 mbara. Kotły te mogą współpracować również z instalacją ciepłej wody użytkowej za pośrednictwem wymiennika ciepła. Należy pamiętać, że podstawą doboru kotła do ogrzewania obiektu, powinien być bilans cieplny sporządzony zgodnie z obowiązującą normą PN-B-02025:2001. Michał Łukasik

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Dziś na ringu „MI”: ogrzewanie dużych obiektów pompa ciepła, ogrzewanie, chłodzenie, komercyjne

Panasonic Duże obiekty, takie jak hotele, szkoły czy sklepy, wymagają niezawodnych systemów grzewczo-chłodzących, które będą w stanie zapewnić odpowiedni komfort termiczny, a jednocześnie nie będą generowały zbyt wysokich kosztów. W tym celu Panasonic rozwinął linię gazowych pomp ciepła ECOg w technologii VRF, które charakteryzują się niskim zużyciem energii elektrycznej, a także możliwością jednoczesnej produkcji chłodu i ciepła. Dodatkowo system odzyskuje energię „odpadową” z pracy silnika, która może być wykorzystana do podgrzewania wody użytkowej. System grzewczo-chłodzący to inwestycja długoterminowa, dlatego warto brać pod uwagę te urządzenia, które zapewnią wysoką wydajność, jak najniższe zużycie energii oraz minimalne koszty utrzymania i serwisu. W przypadku dużych obiektów wybór najbardziej zaawansowanych jednostek pozwala uzyskać atrakcyjny okres zwrotu inwestycji. Istotną kwestią, która może przynieść oszczędności finansowe jest też funkcjonalność systemu. Zazwyczaj większe obiekty, oprócz ogrzewania, wymagają także chłodzenia, a wiele z nich wyposażonych jest w dodatkowe udogodnienia, np. pomieszczenia typu spa w hotelach, na potrzeby których pompy ciepła mogą tanio i efektywnie wytworzyć ciepłą wodę użytkową. Dlatego też obecnie coraz popularniejszym rozwiązaniem staje się kogeneracja, czyli jednoczesna produkcja np. energii elektrycznej i cieplnej. Z kolei najbardziej zaawansowane jednostki oferują trigenerację polegającą na produkcji energii elektrycznej i cieplnej, jako chłodu i ciepła. Takie funkcjonalności oferuje m.in. pom-

pa ciepła Panasonic ECOg z serii High Power, która jest zasilana gazem oraz wyposażona jest w generator energii elektrycznej. Linia Panasonic ECOg oferuje agregaty o mocy nominalnej od 16 do 30 KM. Wśród nich znajdują się jed-

nostki w technologii dwururowej, które pozwalają na alternatywną produkcję chłodu i ciepła, a także współpracę z wymiennikami freon-woda na

potrzeby obiektów, w których nośnikiem ciepła ma być woda, a nie freon. Oprócz tego w skład linii wchodzą jednostki trzyrurowe umożliwiające Pytanie do... Czy posiadacie Państwo w swojej ofercie urządzenie, które jako jedyne może być źródłem całkowitej energii cieplnej w postaci ciepła i chłodu dla budynku komercyjnego?

jednoczesne wytwarzanie chłodu i ciepła, a także najbardziej zaawansowane agregaty High Power (HP). Te ostatnie generują dodatkowo energię elektryczną na potrzeby działania samego urządzenia. Są one wyposażone w specjalny generator o mocy 2 kW i sprawności 40%. Dzięki temu pompa ECOg 25 HP pobiera 100 W energii, czyli tyle, co najmocniejsza do niedawna żarówka i 1% tego, co wymagają typowe systemy VRF. Jednocześnie jest w stanie wytwarzać 71 kW mocy chłodniczej lub 80 kW mocy grzewczej w warunkach nominalnych. Należy podkreślić, że technologia gazowych pomp ciepła Panasonic zapewnia stałą wydajność grzewczą w całym zakresie pracy, co eliminuje wady standardowych pomp ciepła zasilanych energią elektryczną, gdzie wraz ze spadkiem temperatury zewnętrznej maleje wydajność grzewcza urządzenia. W efekcie modele ECOg HP mogą być z powodzeniem stosowane w tych obiektach, w których dostęp do elektryczności jest ograniczony, stanowiąc alternatywę dla pieca gazowego i chillera jako źródła ciepła, chłodu i c.w.u. Ich niewątpliwą zaletą jest też kwestia instalacji na zewnątrz, co zapewnia możliwość zagospodarowania większej przestrzeni użytkowej. Dzięki temu nie ma też potrzeby gospodarowania specjalnych pomieszczeń - kotłowni, które są objęte dość restrykcyjnymi normami. Ważną kwestią jest również możliwość integracji urządzeń z inteligentnymi systemami sterowania budynkami (BMS), które umożliwiają wygodne kontrolowanie funkcjonowania całych obiektów. Dzięki nim sterowanie ogrzewaniem, klimatyzacją i innymi funkcjami budynku może się odbywać z jednego miejsca, przy użyciu takich protokołów jak KNX, EnOcean, Modbus czy BacNet. Tomasz Lenarczyk www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Walka o czystość powietrza

Koszty zanieczyszczenia W raporcie WHO zawarto m.in. informacje o skutkach zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w Polsce. W roku 2010 zanieczyszczenia te przyczyniły się do przedwczesnej śmierci 48 544 naszych rodaków. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała raport dotyczący kosztów ekonomicznych spowodowanych wpływem zanieczyszczenia powietrza w Europie na zdrowie ludzi. Z szacunków WHO wynika, że w ciągu roku z powodu zanieczyszczenia powietrza na świecie przedwcześnie umiera blisko 7 mln ludzi. Liczba ta stanowi aż jedną ósmą wszystkich zgonów. Wspomniany raport WHO obejmuje 53 kraje europejskie. Oszacowano, że tylko w 2010 roku w krajach tych zanieczyszczone powietrze spowodowało 600 000 przedwczesnych zgonów. Raport WHO pokazuje również zatrważającą prawdę o skutkach zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w Polsce. W roku 2010 zanieczyszczenia te przyczyniły się do przedwczesnej śmierci 48 544 naszych rodaków. Spośród uwzględnionych w raporcie krajów w roku tym więcej zgonów odnotowano tylko w Rosji i na Ukrainie. Raport WHO w statystykach uwzględnia dwie składowe. Jedną z nich są zanieczyszczenia powietrza cząstkami pyłu, drugą zanieczyszczenia powietrza wytwarzane przez gospowww.instalator.pl

darstwa domowe wykorzystujące paliwa stałe. Pod względem zgonów spowodowanych spalaniem konwencjonalnych paliw w gospodar-

stwach domowych w 2010 r. Polska zajmuje niechlubne drugie miejsce. Z liczbą 23 816 przedwczesnych śmierci w czarnym rankingu pokonujemy wszystkie objęte raportem kraje, za wyjątkiem Rosji. Zgony spowodowane zanieczyszczeniem powietrza w Polsce generują koszty

w wysokości 101 826 mln dolarów, co stanowi aż 12,9% produktu krajowego brutto (PKB). W przeliczeniu na jednego mieszkańca Polski to ponad 800 złotych miesięcznie! Raport WHO zwraca uwagę, że ponad 90% ludzi zamieszkujących objęte raportem kraje oddycha powietrzem niespełniającym norm jakości. Europejskie gospodarki każdego roku ponoszą koszt ok. 1,6 bilionów dolarów z tytułu chorób i przedwczesnych śmierci obywateli, spowodowanych złą jakością powietrza. W Polsce, która ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w całej Europie, coraz częściej pojawiają się inicjatywy obywatelskie dążące do zmian i polepszenia jakości powietrza. Polski Alarm Smogowy (www.polskia larm smo go wy.pl) przygotował petycję w tej sprawie do prezydenta RP, premiera i marszałka sejmu, którą może podpisać każdy. Do tej pory temat niskiej emisji zanieczyszczeń w odczuciu opinii społecznej wydaje się być lekceważony przez Radę Ministrów. Zachęcamy do zapoznania się z treścią raportu WHO, który jasno pokazuje alarmujący stan jakości powietrza w Polsce. Paweł Lachman Źródło: PORT PC na podstawie danych z raportu WHO: „Economic cost of the health impact of air pollution in Europe”.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Jak zrównoważyć niskie przepływy w instalacjach?

Rozdzielanie ciepła Z punktu widzenia oszczędności energii i obecnego stanu wiedzy równoważenie hydrauliczne instalacji centralnego ogrzewania, względnie chłodniczych, jest w procesie wykonawczym czynnością niezbędną. Jest koniecznością podyktowaną głównie względami ekonomicznymi i środowiskowymi, co znajduje swoje odbicie w przepisach obowiązującego prawa i normach technicznych. Problem rozdziału energii występuje w każdym systemie grzewczym z rozdziałem na źródło energii i odbiór w pomieszczeniach ogrzewanych. Budynek i jego instalacje grzewcze czy chłodnicze powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby ilość energii cieplnej potrzebnej do użytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem można było utrzymać na racjonalnie niskim poziomie. Współczesne, tzw. pompowe systemy grzewcze, powinny rozdzielać ciepło do wszystkich poszczególnych pomieszczeń odpowiednio do ich zapotrzebowania. Do transportu ciepła używana jest z reguły woda (często z domieszkami), a przepływy na poszczególnych odbiornikach wynikają z obliczeniowego zapotrzebowania na ciepło. W przypadku braku równoważenia instalacji taki rozdział możliwy jest w niewielu przypadkach. Woda - czynnik grzewczy - wykorzystując najmniejsze opory, wraca najkrótszą drogą do kotłowni. W większości przypadków woda przepompowywana jest przez grzejniki najbliżej położone. W wyniku tego grzejniki oddalone od centrali nie są wystarczająco zaopatrywane w ciepło. Efektem tego są niedogrzane pomieszczenia, względnie przegrzane pomieszczenia w pobliżu centrali. Wyłącznie poprzez równoważenie hydrauliczne - zrównanie oporów odbiorników, sekcji in-

stalacji przy zachowaniu określonych przepływów - istnieje możliwość rozwiązania powyższego problemu z wykorzystaniem minimalnej ilości energii. Dzięki tej czynności możliwe jest wykonanie instalacji działającej bez zastrzeżeń, zapewniającej komfort użytkowania i zadowolenie klienta.

Równoważenie na odbiornikach/przewodach Hydrauliczne równoważenie instalacji rozdziału ciepła jest procesem zależnym od wielu czynników. Równoważenie hydrauliczne wystarczająco dokładne może mieć miejsce wyłącznie na podstawie przeprowadzonych obliczeń zapotrzebowania na ciepło oraz hydrauliki sieci. Na etapie projektowania należy wykonać dopasowanie przepływów poprzez dobór odpowiednich zaworów i ich nastaw wstępnych. Na etapie wykonania instalacji dobrane

nastawy muszą zostać przez instalatora nastawione na poszczególnych zaworach: zarówno na armaturze odbiornikowej, jak i przewodowej. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy i wykładnią polskiego prawa w każdym przypadku konieczna jest regulacja przepływu na odbiorniku. W przypadku rozległych instalacji, w których przepływ należy podzielić na kilka sekcji, gałęzi czy pionów grzewczych, konieczne staje się również stosowanie armatury podpionowej. W zakresie armatury odbiornikowej i podpionowej na rynku oferowane są kompletne systemy. Systemy te są ciągle udoskonalane i rozszerzane, tak aby spełnić oczekiwania rynku, wymogi coraz bardziej nowoczesnych instalacji grzewczych, chłodniczych czy klimatyzacyjnych.

Równoważenie małych przepływów W ostatnich latach uległa zmianie struktura instalacji, projektujemy coraz więcej instalacji, w których konieczne jest zrównoważanie bardzo niskich przepływów rzędu nawet poniżej 15 l/h. W praktyce instalacyjnej stosowane są różne rozwiązania armatury służące ograniczeniu tak małych przepływów.

Rodzaje zaworów Zastosowane mogą być: l Zawory armatury grzejnikowej,

np. zawory termostatyczne. W zależności od wybranej armatury do dyspozycji mamy różny zakres regulacji oraz różną dokładność równoważenia czy precyzję nastawy. W przypadku zaworów termostatycznych istnieje duży wybór zaworów o różnym zakresie regulacji. Standardowe zawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wory mają kvs rzędu 0,65 czy 0,90, ale znaleźć można również armaturę obsługującą wysokie przepływy na poziomie nawet kv = 3. Bardzo małe przepływy najlepiej obsłużą zawory o obniżonym kv. Przykładem takich zaworów są grzejnikowe zawory o obniżonej wartości kvs - zawory precyzyjne, z nastawą płynną (przykładowo kvs może wynosić 0,37 m3/h). Termostatyczne zawory grzejnikowe po zamontowaniu napędu lub termostatu można dodatkowo wykorzystać do regulacji temperatury w pomieszczeniu. l Zawory równoważące - ręczne zawory nastawne Kolejnym typem zaworów, który może zostać wykorzystany do obsługi małych przepływów, są zawory równoważące proste o niskich kvs. Są to zawory relatywnie często stosowane, być może nawet najczęściej. Przykładowo w zakresie zaworów z typoszeregu Hycocon do dyspozycji mamy cztery typy zaworów różniące się wartością kvs, skalą podziałki czy możliwością lub nie montażu napędów wykonawczych. Ze względu na różnorodność wykonań przy zastosowaniu zaworów tego rodzaju udaje się znaleźć odpowiednie rozwiązanie dla obsługi wymaganych przepływów obliczeniowych, w szerokim zakresie 15 do 150 l/h. Innym przykładem tego typu armatury mogą być zawory skośne. Zawory (przykładowo Hydrocontrol MTR) zapewniają łatwe równoważenie oraz relatywnie niski opór hydrauliczny dzięki skośnemu ułożeniu wrzeciona. Nastawę wykonuje się na pokrętle: każdy obrót pokrętła to nastawa główna, w zakresie każdego obrotu do dyspozycji jest dodatkowo 10 pozycji pośrednich tgz nastaw precyzyjnych. W zaworze tym istnieje możliwość blokady wykonanej nastawy wstępnej. l Zawory automatyczne regulująco-równoważące Kolejnym rodzajem zaworów w ostatnim czasie, coraz częściej stosowanym przed wszelkiego rodzaju odbiornikami, począwszy od takich o małych przepływach, a kończąc www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

na całkiem dużych, są zawory automatyczne regulująco-równoważące. W zaworach tych zintegrowano funkcje automatycznego ograniczenia przepływu (do wartości zadanej ustawianej ręcznie za pomocą pokrętła) i regulacji wydajności (po zamontowa-

niu odpowiedniego napędu). Typoszeregi tych zaworów zaczynają się od zaworów o średnicy DN 10 o stosunkowo niskiej wartości kv. Zawory automatyczne są zaworami nowej generacji. Przykładowo w regulatorach Cocon Q skala podziałki jest w jednostkach naturalnych - l/h, nie ma konieczności przeliczania

przepływu na odpowiadającą mu nastawę, jak było to przy zaworach wyżej wymienionych. Skala podziałki nadrukowana jest fabrycznie w dwóch ukosowanych płaszczyznach, tak aby bez względu na pozycję montażu zaworu widoczny był ustawiony na zaworze przepływ. Nastawę zaworu wykonuje się na pokrętle. Nastawa jest zabezpieczona przed nieuprawnioną ingerencją poprzez odpowiednie zazębienie pokrętła z korpusem zaworu i zablokowanie pozycji przy użyciu pierścienia blokującego. Istnieje możliwość plombowania wybranego ustawienia. Po zamontowaniu napędu zawór reguluje przepływ w zakresie od zera do wielkości ograniczonej wybraną nastawą. Montaż regulatorów tego typu zwiększa techniczną sprawność instalacji i pozwala na uzyskanie maksymalnego komfortu przy najmniejszych z możliwych kosztach eksploatacyjnych. Poprawnie zrównoważona instalacja zapewnia jej użytkownikowi oczekiwany komfort i oszczędza mu pieniądze. Na etapie koncepcji, projektowania i wykonawstwa zawsze warto szukać rozwiązań optymalnych - nawet jeżeli czasami wyrazi się to w nieco podwyższonych nakładach. Joanna Pieńkowska

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Kontrola sieci preizolowanych

Rury pod ścisłym nadzorem Druty alarmowe, w które wyposażane są rurociągi preizolowane, tworzą system nadzoru. Dzięki niemu można uzyskać informację o pojawieniu się usterki. Aby można było taki stan stwierdzić, musi być wykonana kontrola wspomnianego systemu. Przedstawię techniki, jakie są obecnie stosowane do monitorowania sieci preizolowanych. Jedym z elementów bezpiecznej eksploatacji sieci preizolowanych jest kontrol jej stanu technicznego. Ogólnie mówiąc, poszukuje się stanów odbiegających od przyjętych norm i wytycznych, potocznie nazywanych awarią. Wzbogacony o nowe doświadczenia po II Forum DCSP widzę potrzebę uściślenia pewnych pojęć. Otóż awaria występuje wtedy, kiedy nastąpi wyciek czynnika, czyli mamy nieszczelność w rurze przewodowej. Wada lub usterka wiąże się z przerwaniem lub zwarciem metalicznym drutu alarmowego, a także pojawieniem się zawilgocenia izolacji. Można odnieść wrażenie, że montując system alarmowy, zamiast pomocy w monitoringu rurociągów otrzymujemy dodatkowy element narażony na usterki, który zwiększa koszty użytkowania technologii preizolowanej. Owszem przerwy i zwarcia powstają w trakcie pracy sieci, ale dużo częściej występują na skutek działania czynników zewnętrznych, np. uszkodzenia spowodowane przez operatorów koparek - wtedy system nadzoru staje się bardzo przydatny.

Idea Zasadniczą rolą systemu alarmowego jest niedopuszczenie do powstania awarii. Za pomocą pomiarów, o których wspominałem we wcześniejszych artykułach, można znacznie wcześniej wykryć potencjalne miejsca przyszłych awarii. Inną zaletą preizolacji jest fakt, że po zdiagnozowaniu np. zawilgocenia eksploatujący ma czas, aby przygotować się do ewentualnych napraw. System nadzoru jest

tylko narzędziem, które aby spełniało swoją rolę, trzeba odpowiednio wykorzystać. Schemat z rys. 1 przedstawia, jak polskie przedsiębiorstwa ciepłownicze kontrolują system alarmowy w swoich sieciach preizolowanych. W dalszej części artykułu omówię poszczególne techniki.

Brak kontroli Nie wszystkie rurociągi preizolowane są wyposażone w druty alarmowe, więc tu sprawa jest oczywista, że nie prowadzi się pomiarów. Ale jest pewne negatywne zjawisko występujące wśród niektórych eksploatujących, a mianowicie brak wykonywania jakichkolwiek pomiarów systemu nadzoru. Niektórzy są przeświadczeni, że skoro nie ma awarii, to po co mierzyć, poczekajmy na awarię, wówczas ją usuniemy. Z innej strony, jeśli nie mierzymy, to nie wiadomo, co się dzieje na sieci. W technologii preizolowanej wyciek czynnika z rury przewodowej może powodować duże koszty. Należy zdawać sobie sprawę, że jest to układ hermetyczny. Oznacza to, że np. woda grzewcza wcale nie musi pokazać się na powierzchni, jak to jest w przypadku sieci tradycyjnych. Mimo że pianka poliuretanowa niechętnie przyjmuje wilgoć, w przypadku czynnika pod ciśnieniem mamy do czynienia z du-

żym zawilgoceniem sięgającym nawet kilkudziesięciu metrów.

Pomiar ręczny Na szczęście większość posiadaczy technologii preizolowanej ma świadomość konieczności sprawdzania ich stanu. W niektórych przedsiębiorstwach zostały wydzielone działy diagnostów lub przydzieleni zostali ludzie, których zadaniem jest doglądanie sieci preizolowanych m.in. poprzez wykonywanie pomiarów systemu nadzoru. Część ekip jest wyposażona w przenośne testery izolacji, które w zupełności wystarczają do standardowej diagnostyki, a w przypadku stwierdzenia wady do poszukiwania lokalizacji posiłkują się firmami zewnętrznymi, by zlokalizować uszkodzenia. Innym urządzeniem wykorzystywanym do pomiarów jest reflektometr. Ponieważ przyrząd ten jest urządzeniem dość drogim i wymagającym umiejętności obsługującego, takie mierniki znajdują się na wyposażeniu bardziej doświadczonych przedsiębiorstw. Wracając do tematu, pomiary ręczne polegają na okresowych badaniach wydzielonych pętli alarmowych. Zwykle powstaje harmonogram pomiarów, który zawiera częstotliwość pomiarów i punkty, z których należy je wykonać. Samo podłączenie przyrządu nie załatwia sprawy. Musimy wiedzieć, co mierzymy, stąd oprócz harmonogramu musi być również przeprowadzona inwentaryzacja systemu alarmowego, co niestety nie jest sprawą łatwą. Po pomiarach powstaje protokół, który jest podstawą do podjęcia odpowiednich działań, np. zgłoszenia gwarancyjnego. Rys. 2 przedstawia wycinek przykładowego protokołu pomiarowego.

Urządzenia stacjonarne Inną metodą prowadzenia pomiarów jest zastosowanie przyrządów do www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

ciągłej kontroli, czyli detektorów lub lokalizatorów. Zaletą takiego rozwiązania jest fakt, że pomiar jest wykonywany na bieżąco. Weźmy np. pod uwagę detektory. Mogą to być urządzenia dwustanowe (informacja o stanie sieci za pomocą kolorowych diod) albo takie, które wyświetlają konkretne wartości. Zastosowanie urządzeń stacjonarnych ma pewien minus. Zwykle montuje się je w punktach pomiaru. Z reguły są to węzły ciepłownicze, ale odwiedza się je raz na jakiś czas i tylko wtedy jest możliwość odczytania tego, co aktualnie wskazują. Jeżeli zacznie nam namakać izolacja, to jest to proces, który wymaga czasu, więc zajrzenie raz na miesiąc do węzła z detektorem może wystarczyć. Ale gdy jakaś firma, np. telekomunikacyjna uszkodzi element preizolowany, to reakcja eksploatującego może nastąpić zbyt późno, by znaleźć winowajcę uszkodzenia. Wtedy niestety naprawa spada na eksploatującego.

Pomiary zdalne Ta technika nadzoru opiera się na urządzeniach stacjonarnych, ale informacja o ich stanie jest przesyłana do użytkownika sieci, np. dyspozytorni. W tym celu można wykorzystać przyrządy wspomniane przed chwilą lub też nowe, zaprojektowane z myślą o pomiarze zdalnym. Sam pomysł nie jest nowy, np. producent wyrobów preizolowanych ABB, a później Alstom przewidywali, że sygnał od detektora czy lokalizatora będzie przesyłany do centrali za pomocą drutu czerwonego, a drut biały będzie drutem czujnikowym. Jednak takie rozwiązanie w praktyce było trudne do zrealizowania. Dzisiejsza technika pozwala dostarczyć informację w sposób o wiele prostszy i tańszy, co sprawia, że to rozwiązanie staje się coraz bardziej popularne. Obecnie wykonywanie pomiarów zdalnych jest celem dużej liczby eksploatujących. Na rynku pojawiło się kilka firm oferujących taką technologię. Zalet jest wiele. Weźmy za przykład wspomnianą wcześniej sytuację, gdy firma zewnętrzna uszkodzi rurociąg, np. koparką www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

zerwie drut alarmowy. W zależności od częstotliwości pomiaru informacja o uszkodzeniu dotrze do dyspozytora w ciągu np. godziny. Wtedy można złapać winowajcę niemal na gorącym uczynku i obciążyć go kosztami naprawy. Innym plusem jest personalizacja. Użytkownik może dostosować do swoich potrzeb progi czułości, częstotliwość pomiarów itd. Wskazania przyrządów można obejrzeć przez stronę www lub dedykowany program niemal z dowolnego miejsca na świecie. Dostępne funkcje zależą od dostawcy przyrządów. Rys. 2 przedstawia ekran kontrolny detektora jednej z firm produkujących tego typu urządzenia. Zapewne za jakiś czas pojawią się wady również i tej techniki, ale póki co technika nadzoru zmierza właśnie w tym kierunku.

Interpretacja Monitorując sieci preizolowane, szukamy awarii, wad lub usterek stwierdzonych na podstawie pomiarów. Uzyskane wyniki trzeba zinterpretować i podjąć ewentualne działania. Zacznę od awarii - tu wnioski nasuwają się same. Trzeba jak najszybciej znaleźć miejsce wycieku, by je naprawić. Co do przerwy i zawilgocenia, to z tymi usterkami sieć może funkcjonować. Te wady utrudniają kontrolę, ale w chwili ujawnienia się nie wpływają na fakt powstania awarii. Jest jeden groźny przypadek. Załóżmy, że mamy prosty odcinek magistrali ciepłowniczej o długości 200 metrów między np. komorami K1 i K2. Pomiary na tym samym drucie wyka-

zały, że z komory K1 na 50 metrze jest przerwa, a z komory K2 na 70 metrze jest zwarcie drutu alarmowego do rury przewodowej. Problem w przedstawionej sytuacji polega na tym, że jesteśmy w stanie skontrolować ciepłociąg tylko do wymienionych miejsc. Niestety to, co dzieje się z rurociągiem pomiędzy przerwą a zwarciem, jest poza nadzorem. Na tym odcinku może być wszystko dobrze, ale równie dobrze może zamakać izolacja, czego nie będziemy mogli stwierdzić. Temat wilgoci w rurach preizolowanych jest trudny. Najważniejsze dla eksploatujących jest to, jaka ilość wody jest groźna dla rury przewodowej, oraz jak szybko spowoduje ona korozję. Niestety nie ma uniwersalnego wzoru czy konkretnej rezystancji izolacji, która jednoznacznie przesądzi o dużym ryzyku powstania awarii. Producenci wyrobów preizolowanych podają w swoich katalogach dolną granicę wartości rezystancji izolacji, poniżej której uznaje się, że stopień zawilgocenia jest groźny. Również niektóre przedsiębiorstwa stworzyły własne, zwykle wyższe od producenckich, wytyczne na ten temat. Jednak na samo zawilgocenie, jak i powstawanie środowiska korozyjnego, ma wpływ wiele czynników. Pomiarowcy powinni być tego świadomi. Możemy mieć wyciek czynnika, a wartość rezystancji izolacji na poziomie kilkudziesięciu kiloomów powiedzmy, że nie są to jeszcze wyniki najgorsze, co wcale nie oznacza, że awarii nie ma. I odwrotnie, kilka miejsc o stosunkowo dużej rezystancji izolacji, np. 50 MW, w sumarycznym rozrachunku da nam wynik zły, mimo że tak naprawdę wady nie ma. Bez względu na to, w jakim wieku i stanie są istniejące sieci preizolowane, warto je sprawdzać i podjąć działania, aby ich stan techniczny był dobry. Nawet w przypadku zawilgoconych rurociągów czy tych z przerwami. Po prostu na początek nadzoru będzie to stan wyjściowy. Podjęte wysiłki zaowocują zapewne bezpieczną eksploatacją, a w razie awarii sprawnym działaniem wpływającym na korzyść eksploatującego. Piotr Pacek

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Termostatyczne zawory mieszające w instalacjach c.o.

Temperatura na powrocie Wśród trójdrogowych zaworów mieszających można wyróżnić zawory sterowane siłownikami elektrycznymi, sterowane ręcznie lub samoczynne. Zawory samoczynne nazywane są zaworami termostatycznymi, temperaturowymi lub termicznymi. Charakteryzują się określoną fabrycznie temperaturą czynnika po zmieszaniu. Najczęściej stosowane są w instalacjach c.o. W jakich przypadkach i z jakim skutkiem? Trójdrogowe zawory termostatyczne o samoczynnym działaniu (rys. 1) regulują przepływy na trzech przyłączach, oznaczanych fabrycznie literami: A, B i AB. Do przyłączy A i B dopływają czynniki z powrotu i zasilania, o różnych temperaturach. Przyłączem AB płynie czynnik w zależności od temperatur na przyłączach A i B albo tylko z przyłącza A, albo tylko z przyłącza B lub z obu przyłączy A i B jednocześnie, po zmieszaniu i ustaleniu się odpowiedniej temperatury czynnika. Ten nieco zawiły opis rozjaśni rys. 1, na którym pokazany jest jeden z typowych samoczynnych zaworów trzydrogowych (tj. bez regulacji zewnętrznej), oraz schemat przepływów przez przyłącza A, B i AB z zaznaczonymi źródłami (A i B) i docelowym kierunkiem (AB). W zależności od położenia zaworu trójdrogowego w instalacji dobiera się zawór z oznaczeniami przyłączy A i B, jak pokazano na rys. 1, lub zamiennie.

Zadanie zaworu Zadaniem mieszającego zaworu trójdrogowego jest możliwie jak najszybsze spowodowanie, by do kotła wracał z instalacji c.o. czynnik roboczy o temperaturze odpowiedniej dla zapewnienia właściwych warunków pracy wymiennika głównego. Taki wymóg występuje dla kotłów żeliwnych i stalowych o dużym zładzie niezależnie od rodzaju paliwa. Kryteria stosowania zapewnienia temperatury powrotu dla kotłów ga-

zowych i olejowych zostały podane w „Magazynie Instalatora” 4/2015 (gaz > 15 dm3/kW, olej > 10 dm3/kW). Odpowiednia temperatura na powrocie to 40 ± 2°C. W przypadku kotłów na paliwa stałe (węgiel, koks, drewno) należałoby stosować jeszcze bardziej rygorystyczne wymagania dotyczące temperatury powrotu czynnika do kotła z powodu spalin o większej agresywności korozyjnej i skłonności do osadzania się sadzy oraz smoły na zimnym wymienniku i w przewodach dymowych. Dobrą praktyką byłoby stosowanie kontroli temperatury powrotu w każdym urządzeniu grzewczym na paliwo stałe, łącznie z termokominkami. Producenci kotłów na paliwo stałe zalecają temperaturę na powrocie w zakresie 55-65°C.

Wypisana temperatura Na obudowie zaworu ujrzymy wypisaną temperaturę, np. 45, 50, 55°C itd. Oznacza to, że zawór zapewnia temperaturę po zmieszaniu strumieni A i B, z zasilania i z powrotu, o wartości wskazanej na obudowie. Produ-

cent podaje również w danych technicznych przedział tolerancji tej temperatury, np. ±5°C, i temperaturę otwierania się zaworu oraz, w nielicznych przypadkach, czas pełnego otwarcia zaworu, np. po 10 minutach od uzyskania temperatury na zasilaniu o 10°C wyższej niż temperatura otwarcia zaworu.

Szybkość otwierania Jak wynika z powyższego, nie są to precyzyjne dane techniczne, na których można polegać całkowicie. Mogą wystąpić zarówno uzasadnione wątpliwości przy doborze tych zaworów, jak i obawa, że nie będą one spełniać do końca swego zadania polegającego na zapewnieniu właściwej temperatury czynnika na powrocie kotła. Na początku bowiem, gdy kocioł dopiero ruszył, zawór trójdrogowy ogranicza przepływ czynnika z kotła do tzw. obiegu kotła. Czynnik wraca w całości przez przyłącze B (by-pass) do kotła. Dopiero gdy temperatura rozgrzewanego czynnika roboczego osiągnie odpowiednią wartość (temperaturę otwierania), zawór otwiera przepływ na przyłączu A i jednocześnie przymyka przepływ na przyłączu B. Na skutek tej reakcji zaworu woda grzewcza zaczyna sukcesywnie przepływać do instalacji c.o. w ilości, która zapewni odpowiednią, stałą temperaturę czynnika na powrocie do kotła. Nie wiadomo jednak, jak szybko zawór się

Rys. 1. Zawór i schemat trójdrogowego, samoczynnego zaworu termostatycznego. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

otwiera, z czego mogą wynikać pewne komplikacje praktyczne. Informacji o szybkości otwierania się samoczynnych zaworów termostatycznych producenci nie umieszczają w danych technicznych. Szybkość otwierania się zaworu jest uzależniona zarówno od szybkości zmian temperatury czynnika grzewczego, ciśnień czynnika na przyłączach zaworu, jak też od tzw. bezwładności mechanicznej zaworu. Określenie parametru szybkości nie jest proste, nie da się wyrazić w postaci jednej, uniwersalnej wartości liczbowej. Do określenia tego parametru należałoby sporządzić skomplikowane wykresy, ujmujące wiele dodatkowych parametrów. Ich praktyczna popularność, siłą rzeczy, byłaby niewielka. To wyjaśnia, bez większych wątpliwości, brak tych informacji w danych technicz-

Rys. 2. Schemat instalacji (fragment) z kotłem gazowym i termostatycznym zaworem na powrocie. nych zawartych w instrukcjach i kartach katalogowych, jakie dołączane są przez producentów do urządzeń grzewczych i samoczynnych zaworów termostatycznych. Szybkość otwierania się zaworu będzie się zmieniać wraz z czasem eksploatacji. Zmianie może też ulec temperatura otwierania się zaworu. Każdy zawór posiada własną charakterystykę otwierania i zamykania się, nazywaną histerezą zaworu, która spowodowana jest mechanicznym tarciem wewnętrznych elementów zaworu. Histereza z czasem może się zwiększyć i przyczynić do wzrostu temperaturowej niedokładności działania zaworu. Te nieuniknione zjawiska są kolejnymi atutami w rękach serwisantów instalacji grzewczych. Instalacje grzewcze należy systematycznie i profesjonalnie kontrolować, a przedtem uświadamiać o takiej potrzebie ich użytkowników. www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Żeliwny kocioł gazowy

Kocioł na paliwa stałe

W instalacji centralnego ogrzewania z żeliwnym kotłem gazowym zapewnienie temperatury powrotu za pomocą samoczynnego zaworu termostatycznego jest pokazane na schemacie na rys. 2. Jest to bodaj najtańszy inwestycyjnie sposób, który poza tym ma sporo wad wynikających z natury samego zaworu termostatycznego. W większości przypadków praca takiego zespołu z trójdrogowym zaworem termostatycznym samoczynnego działania nie będzie się sprawdzać w praktyce. Dlaczego? Od chwili startu kotła do czasu osiągnięcia temperatury otwierania się zaworu czynnik roboczy w całości podąża połączeniem B do kotła. Po osiągnięciu temperatury otwierania zaworu następuje jego samoczynne, sukcesywne przełączanie na instalację c.o. Odbywa się to jednak zbyt wolno, przez co utrudniony jest odbiór ciepła z kotła. Zanim przepływ wzrośnie do odpowiedniej wartości na c.o., a kocioł uzyska stabilną pracę, dochodzi do osiągnięcia maksymalnej temperatury czynnika na zasilaniu kotła i jego wyłączeniu. Wyłączony kocioł czeka następnie aż do odpowiedniego zmniejszenia się temperatury na zasilaniu. Podczas drugiego startu sytuacja się powtarza, tak jak i podczas trzeciego. Dopiero za czwartym razem, po przeszło godzinie od pierwszego startu, kocioł wchodzi w stabilną pracę na c.o. Taka wzięta z życia sytuacja nie może być uznana za prawidłowe działanie instalacji. W jej rezultacie instalacja c.o. nie funkcjonowała prawidłowo; temperatura w pomieszczeniu nie była stabilnie utrzymywana, a zużycie gazu było niepotrzebnie zawyżone przez wielokrotne rozgrzewanie i stygnięcie samego kotła przy każdym starcie. Zawiniło tu źle dobrane rozwiązanie zapewnienia temperatury czynnika na powrocie kotła i dodatkowo błędy w doborze samego zaworu oraz towarzyszących elementów instalacji. Pikanterii dodaje fakt, że działo się to w instalacji c.o. w magazynie urządzeń, jednej z renomowanych firm grzewczych.

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku kotłów na paliwa stałe. Te charakteryzują się wolniejszym tempem osiągania mocy grzewczej, wolniejszym wzrostem temperatury czynnika grzewczego na zasilaniu i przez to lepiej współpracują z zaworami termostatycznymi o samoczynnym działaniu. Dlatego zastosowanie tych zaworów jest przede wszystkim rozpowszechnione w instalacjach z kotłami na paliwa stałe. Typowy uproszczony schemat hydrauliczny z samoczynnym, termostatycznym zaworem mieszającym pokazano na rys. 3. Pozostają jednak wszystkie wyżej wymienione mankamenty stosowania samoczynnych zaworów termostatycznych do regulacji temperatury czynnika grzewczego na powrocie do

Rys. 3. Schemat instalacji z kotłem na paliwo stałe i samoczynnym termostatem (archiwum firmy Afriso). kotła. Zaletą takiego rozwiązania jest prostota rozwiązania, łatwość wykonania i niskie koszty inwestycyjne. Jednak, jak uczy samo życie, takie składowe przedsięwzięcia inwestycyjnego (proste, łatwe, tanie) bardzo często tworzą swego rodzaju pułapkę i w efekcie prowadzą do niezadowolenia użytkownika i kosztownych przeróbek. „Tanie” bywa często bardzo drogie. Warto pamiętać o tej maksymie. Niniejszy artykuł jest dalszym ciągiem i uzupełnieniem tematu dotyczącego zapewnienia temperatury czynnika roboczego na powrocie kotła, przedstawionego w „Magazynie Instalatora” 5/2015. Został tam opisany najlepszy sposób, zdaniem autora, w postaci trójdrogowego zaworu mieszającego, sterowanego siłownikiem elektrycznym i z bezpośrednim pomiarem temperatury na powrocie. W tym artykule, natomiast, ten najmniej polecany. dr inż. Jan Siedlaczek

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Kotły opalane paliwami stałymi - uregulowania europejskie od 2020 r.

Konieczność standaryzacji To nie paliwa stałe jako źródło energii są przyczyną tak złej jakości powietrza w Polsce, ale ich techniki spalania. W dziedzinie technologii spalania paliw stałych nastąpił bardzo duży postęp skutkujący wysoką sprawnością energetyczną oraz małym ładunkiem emitowanych zanieczyszczeń. Tylko odpowiednio wysoka jakość węgla stosowanego w kotłach c.o. czystego spalania, zgodna z wymaganiami stawianymi przez tę technikę, warunkuje uzyskanie parametrów energetycznych i emisyjnych określonych w certyfikatach na zgodność ich jakości z normą PN EN 303-5:2012, wydawanych przez laboratoria akredytowane, jak i docelowo kryteria dyrektywy Ekoprojekt. Paliwa węglowe są charakteryzowane za pomocą następujących właściwości fizykochemicznych: wartość opałowa, Qai (MJ/kg), zawartość wilgoci w stanie roboczym WRt (%), zawartość popiołu Aa (%), zawartość części lotnych Va (%), zawartość siarki Sad (%), uziarnienie (mm) oraz parametry technologiczne, takie jak zdolność spiekania (RI), temperatury charakterystyczne popiołu (ts - temperatura spiekania, tA temperatura mięknienia, tB - temperatura topnienia, tC - temperatura płynięcia). Biorąc pod uwagę zagrożenie emisją dioksyn i rtęci, również zawartość chloru i rtęci winna być uwzględniona w wymaganiach jakościowych paliwa. Propozycje standaryzacji jakości kwalifikowanych paliw węglowych dla indywidualnych gospodarstw domowych, z rozróżnieniem stosowanej techniki spalania z automatycznym i ręcznym wprowadzaniem paliwa do komory spalania, prezentują tabele 1 i 2. Zostały one przedstawione w opracowaniach Polskiej Izby Ekologii [1-3].

Odpowiednie zapisy do tych wymagań dla obydwu rodzajów stałych paliw dla indywidualnych gospodarstw domowych winny się znaleźć w przygotowywanym dokumencie Projektu z dnia 04.12.2014 r. - wersja 2.0. Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych, po weryfikacji w wyniku procedury opiniowania do dnia 12 lutego 2014 roku, https://le gi sla cja.rcl.gov.pl/pro jekt/12268453/katalog/12272281#12272281. Należy podkreślić, że spełnieniem warunku dotrzymania kryteriów Dyrektywy Ekoprojekt oraz trwałej redukcji niskiej emisji w ramach realizowanych programów PONE po zastosowaniu kotłów spełniających wymagania BAT (klasy 5 wg PN EN-3035:2012) jest wykorzystywanie kwalifikowanego sortymentu węgli o wysokich parametrach jakościowych. Dlatego celowe byłoby wydzielenie klasy

A (lub A1), która charakteryzowałaby najwyższą klasę paliwa kwalifikowanego do kotłów automatycznych, na wzór standaryzacji jakości peletów drzewnych EN 14961-2:2011. Takie paliwo mogłoby być stosowane na terenach szczególnie chronionych, w tzw. strefach bezdymnych, o które wnioskuje

Rys. Stopień redukcji emisji [%] wybranych zanieczyszczeń - TSP, NMVOCs, B(a)P oraz PCDD/Fs po wymianie wszystkich urządzeń grzewczych opalanych paliwami stałymi na kotły typu BAT spełniające wymagania dyrektywy Ekoprojekt, w odniesieniu do ilości zużytych paliw stałych w indywidualnych gospodarstwach domowych w roku 2012 [4]. Krakowski i Polski Alert Smogowy. W przypadku stałych biopaliw - peletów i brykietów - konieczne jest wprowadzenie do stosowania przez odpowiedni KT PKN, drogą tłumaczenia, norm EN (np. PN EN 14961-2÷6E). Wiadomo, że ochrona środowiska kosztuje. Koszt zarówno instalacji spalania paliw stałych (kotłów, ogrzewaczy pomieszczeń) spełniających wymagania dyrektywy Ekoprojekt, jak i wysokiej jakości kwalifikowanych paliw węglowych będzie wymagać wsparcia finansowego w ramach np. PONE. Jakie będą efekty w zakresie redukcji emisji zanieczyszczeń z sektora komunalno-bytowego? Wykowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

nane oszacowanie redukcji emisji po zainstalowaniu kotłów opalanych paliwami stałymi spełniających wymagania kryteriów dyrektywy Ekoprojekt, w odniesieniu do stanu z roku 2012 wg raportu KOBIZE [4] wykazało wysoki stopień ograniczenia NMVOCs, pyłu i B(a)P (rys.). Należy także podkreślić, że zarówno wprowadzenie standaryzacji paliw węglowych, jak i standardów emisji dla instalacji spalania o mocy do 1 MW dałoby impuls dla przedsiębiorstw górniczych do podjęcia działań na rzecz wytwarzania kwalifikowanych paliw stałych dla indywidualnych gospodarstw domowych i jednoczesnego wyeliminowania napływu węgli niskiej jakości spoza granic Polski, a także dla wdrażania innowacyjności przez producentów urządzeń grzewczych na paliwa stałe.

Literatura: 1. K. Kubica, Instalacje spalania małej mocy na paliwa stałe - węgiel, biomasę; Możliwości wykorzystania SCIs w ramach Programu Priorytetowego nt. „Likwidacja niskiej emisji poprzez wzrost efektywności dr inż. Krystyna Kubica energetycznej i rozwój odnawialnych źróBuderus207x144 MagInstalatora 27.05.2015 11:59 Strona 1

To prosty rachunek – wybierz kotły kondensacyjne marki Buderus

Buderus Kotły kondensacyjne

deł energii” oraz dalszych prac nad Krajowym Programem Ochrony Powietrza, PIE Katowice, lipiec 2013. 2. Uwagi PIE z dnia 12 lutego 2014 r. do „Projektu z dnia 04.12.2014 r., wersja 2.0. Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych, http://www.pie.pl/aktualnosci/opinia-pie-do-projektu-rozporzadzenia-mg-w-sprawie-wymagan-jakosciowych-dla-pali.html 3. Pismo PIE do Dyrektora Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki z dnia 3 stycznia 2014 r. w sprawie uwag i propozycji zapisu do protokołu ze spotkania w Ministerstwie Gospodarki w dniu 18 grudnia 2013 r., http://www.pie.pl/materialy/_upload/Pismo_PIE_Min.pdf 4. Raport - Krajowy bilans emisji SO2, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2011-2012 w układzie klasyfikacji SNAP. Raport Syntetyczny. http://www.kobize.pl/materialy/Inwentaryzacje_krajowe/2014/IIR_Poland_2014.pdf

Solidna konstrukcja urzadzeń i wysoka jakość materiałów decydują o trwałości i niezawodności kotłów Buderus, a zastosowanie innowacyjnej technologii sprawia, że charakteryzują się one wysoką sprawnością i znacznymi oszczędnościami energii. Dodatkowo, dajemy Ci 5 lat gwarancji na kotły kondensacyjne o mocy do 100 kW. Sprawdź szczegóły oferty Buderus, a rachunek okaże się naprawdę prosty.

Robert Bosch Sp. z o.o., ul. Jutrzenki 105, 02-231 Warszawa, Infolinia Buderus 801 777 801, www.buderus.pl

Firma Robert Bosch Sp. z o.o. (gwarant) udziela nawet do 5 lat gwarancji na sprawne działanie urządzeń grzewczych, zgodnie z warunkami zawartymi w kartach gwarancyjnych poszczególnych urządzeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Powietrzne pompy ciepła do ogrzewania budynków - pytania i odpowiedzi

Efektywny inwerter W mojej pracy zawodowej codziennie spotykam się z pytaniami o zasadność inwestycji w pompę ciepła w celu ogrzewania domu jednorodzinnego. Na niektóre z nich postaram się w niniejszym artykule odpowiedzieć. Kiedy na działce nie ma rurociągu z gazem ziemnym, jego doprowadzenie okazuje się niemożliwe lub zbyt kosztowne albo zakładamy, że gaz będzie drożał szybciej niż inne źródła energii (w większości gaz importujemy do Polski od niestabilnych politycznie dostawców), lub po prostu oprócz ogrzewania chcemy mieć również możliwość chłodzenia w okresie letnim - to, odpowiadając przynajmniej jeden raz twierdząco, pompa ciepła wydaje się rozwiązaniem idealnym, a do tego przyjaznym środowisku. Najczęstsze pytania potencjalnych inwestorów: l Jakie są różnice w kosztach pomiędzy pompą powietrzną a gruntową? Samo urządzenie jest nieznacznie droższe w przypadku powietrznej pompy ciepła (bardziej zaawansowane sterowanie, droższe komponenty), jednak koszty całej instalacji będą nawet dwukrotnie niższe niż dla pompy ciepła z wymiennikiem gruntowym. Składa się na to koszt wykonania wymiennika gruntowego, który najczęściej jest droższy od samego urządzenia. Koszty eksploatacyjne będą zależały od klasy porównywanych urządzeń i jakości wykonania np. gruntowego wymiennika. Jednak biorąc pod uwagę urządzenia podobnej, dobrej jakości, w statystycznym domu niskoenergetycznym różnica w kosztach eksploatacji wyniesie średnio 300-600 zł rocznie. Moim zdaniem dodatkową zaletą w przypadku korzystania z powietrza jest brak ryzyka wyeksploatowania i błędów w doborze wymiennika gruntowego. Można powiedzieć, że po-

l Czy

pompa ciepła musi pracować z ogrzewaniem podłogowym? Czy może również oddawać ciepło poprzez grzejniki? Grzejniki również mogą być stosowane w instalacjach z pompami ciewietrze jako dolne źródło ciepła jest pła, ale najlepsze efekty eksploatacyjmniej stabilne temperaturowo, w cią- ne osiągniemy poprzez zastosowanie gu sezonu grzewczego występują wa- w całym domu ogrzewania podłogohania współczynnika efektywności, wego. Różnica w kosztach eksploatacji może być nawet kilkukrotna na korzyść gęsto położonego ogrzewania podłogowego. Na wykresie 1 widoczny mamy przebieg współczynnika COP w zależności od temperatury zewnętrznej i temperatury zasilania instalacji grzewczej. Widzimy, że im niższa temp. zasilania instalacji, tym COP jest wyższe (a więc mniej energii elektrycznej w stosunku do potrzebnej energii cieplnej do ogrzania budynku). l Co z niską temperaturą powietrza? Czy będę musiał używać grzałkę elektryczną w przypadku spadku mocy Wyk. 1. Współczynnik efektywności grzewczej pompy ciepła? pompy ciepła w zależności od temNajczęściej układy są tak projektoperatury zewnętrznej i zasilania inwane, aby dodatkowe źródło grzewstalacji grzewczej (średnie wielkości cze pracowało w sporadyczny sposób, COP dla pompy PCCO 13 kW split). a jednocześnie, żeby niepotrzebnie nie zwiększać kosztów inwestycyjale w zamian otrzymujemy źródło nie- nych na większą moc pompy ciepła. wyczerpalnego ciepła z brakiem ryzy- W polskim klimacie do instalacji nika w postaci zbyt małych, zapowie- skotemperaturowych proponuję dotrzonych czy wadliwie działających bór tzw. punktu biwalentnego w grawymienników gruntowych. nicach -10/-15°C. Temperatury niższe od tych występują najczęściej nocą, gdzie z automatyki możemy ograniczyć ogrzewanie w kierunku wyższych temperatur w dzień. Jeśli budynek jest konstrukcji średniej lub ciężkiej, nie będzie problemu z utratą komfortu cieplnego, ponieważ budynek ma co najmniej kilku- lub kilkunastogodzinną bezwładność cieplną. Na wykresie nr 2 punkt B wyznacza punkt biwalentny, który oznacza Wyk. 2. Zapotrzebowanie cieplne bu- temperaturę, do jakiej pompa ciepła dynku oraz dopasowanie mocy grzew- samodzielnie będzie ogrzewała budyczej pompy ciepła. nek. W zależności od doboru mocy www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

pompy ciepła do zapotrzeWe dług wy li czeń z bowania cieplnego budynku pro gra mów sy mu la cyj punkt ten będzie w wyżnych koszt eks plo ata cji szych lub niższych temperapompy ciepła jest tańszy turach powietrza zewnętrzniż ogrzewania budynku nego. W przypadku wspogazem ziemnym. Na wymagania ogrzewania grzałką kresie nr 3 przedstawioelektryczną proponuję dono koszty roczne średnio bór pompy ciepła w zależnoprzy ję te dla bu dyn ku o ści od strefy klimatycznej w projektowym obciążeniu granicach od -10 do -15°C. ciepl nym 8 kW. W tym l Jakie są koszty dodatkoprzy pad ku dla pom py wego wspomagania grzałką cie pła do brej ja ko ści elektryczną, a jakie pokosz ty eks plo ata cyj ne wietrzną pompą ciepła? wyniosły 2255 zł/rok. W zależności od budynku l Na co zwró cić uwa gę, Wyk. 3. Porównanie kosztów dla przykładowego domu te koszty będą oczywiście kupując powietrzną pomogrzewanego różnymi źródłami ciepła. różne. Natomiast, zakładapę ciepła? jąc dobrze docieplony budynek o za- l Co daje nam inwerter w pompie W przypadku każdej pompy ciepotrzebowaniu ok. 6,5 kW mocy obli- ciepła? Czy jest to konieczne? pła warto mieć potwierdzenie daczeniowej w III strefie klimatycznej Według mnie inwerterowa praca nych związanych z efektywnością Polski, o zapotrzebowaniu cieplnym sprężarki, zwłaszcza w przypadku urządzenia poprzez niezależne laok. 40 kWh/m2/rok, średnie koszty powietrznych pomp ciepła, jest boratorium. Sama deklaracja zgodwspomagania ogrzewania grzałką podstawą przy obecnych cenach te- ności niewiele tutaj mówi, gdyż jest elektryczną wyniosą do 200 zł/rok. go typu rozwiązań (tzn. już porów- to dokument wystawiany przez proKoszt pracy pompy ciepła to średnio nywalnych do technologii pracy ty- ducenta lub dystrybutora. W drugiej może być nawet 1300-1500 połowie tego roku wejdą zł/rok. Podany budynek w tzw. etykiety energetyczostatniej dość ciepłej zimie ne. Podobnie jak w przyzużył na cele ogrzewania od padku sprzętu AGD czy listopada do marca niecałe RTV dostawcy pomp cie1000 zł (grzałki nie włączypła będą musieli wskazać ły się nawet na minutę). zużycie energii i wydajl W takim razie powietrzność urządzenia dla modena pompa ciepła, ale czy lowego budynku, a także jednostka rozdzielna klasę energetyczną, w któ(split) czy monoblok? rej pompa ciepła się znajRóżnica pomiędzy obyduje. Dodatkowo część dwoma rozwiązaniami wyproducentów decyduje się nika z lokalizacji wymienprzejść badania do certyfinika oddającego ciepło do kacji znaku jakości EHPA Rys. Porównanie pracy typu monoblok i split. wody grzewczej (tzw. skraQ, który potwierdza japlacza) - rysunek. W przypadku pu ON/OFF). Inwerterowa pompa kość urządzenia zgodnie z obowiąpomp ciepła typu split pompa cie- ciepła nie tylko ma lepszą efektyw- zującą normą PN-EN 14511. Oczypła składa się z dwóch rozdzielnych ność pracy w warunkach, gdzie nie wiście trzeba pamiętać, że porówjednostek: zewnętrznej i wewnętrz- musi pracować z pełnym obciąże- nywanie współczynnika efektywnonej, która zawiera skraplacz. W ten niem mocy (tzn. przez ponad 90% ści ma sens tylko i wyłącznie, gdy sposób możemy pracować bezpo- sezonu grzewczego), ale również obok wartości współczynnika COP średnio na wodzie grzewczej, co po- powoduje spadek kosztów inwesty- będą podane również warunki temzwala osiągnąć ok. 20-30% wyższy cyjnych w kotłowni (brak koniecz- peraturowe badania (najczęściej współczynnik efektywności niż w ności stosowania dużych buforów porównuje się urządzenia przy przypadku pomp ciepła typu mono- centralnego ogrzewania związanych A2/W35, co oznacza temperaturę blok, które oddają ciepło do glikolu m.in. z czasem pracy sprężarki). Do- zasilania powietrzem pompy ciepła i dopiero poprzez wymiennik po- datkową zaletą jest tzw. miękki start 2°C i temperaturę ogrzanej wody średni (już umieszczony w ogrzewa- w momencie uruchomienia sprężar- wylotowej z pompy ciepła na pozionym budynku) do wody grzewczej. ki, co ma niebagatelne znaczenie mie 35°C). Porównywanie urządzeń Jedynym minusem w przypadku zwłaszcza w domostwach oddalo- (innych typów) w różnych warunpomp ciepła split jest konieczność nych od stacji transformatorowych, kach zupełnie nie ma sensu. wykonania połączenia chłodniczego z nie zawsze stabilnym napięciem. Szymon Piwowarczyk poprzez osobę z odpowiednimi l Czy eksploatacja pompy ciepła kwalifikacjami i osprzętem. jest tańsza od gazu? Ilustracje: mat. szkoleniowe Hewalex. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Detekcja gazów

Pod kontrolą W naszym kraju istnieje kilkadziesiąt aktów prawnych regulujących stosowanie urządzeń do wykrywania i pomiaru stężeń gazów toksycznych i wybuchowych. Jedne z ważniejszych to rozp. MSW w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz rozp. MI w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Oprócz wspomnianych powyżej, istnieją również przepisy i instrukcje branżowe określające zasady stosowania urządzeń do wykrywania i pomiaru stężeń gazów. Należy się spodziewać, że wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy wzrosną. Realizowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej program wieloletni „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” - III etap, okres realizacji lata 2014-2016 przewiduje „kontynuację prac legislacyjnych i normalizacyjnych w celu bieżącego uwzględniania w prawie polskim postanowień wszystkich dyrektyw UE w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w celu wdrożenia do zbioru polskich norm odpowiednich norm europejskich z tej dziedziny”. Rozporządzenie MSWiA z dnia 7 czerwca 2010 r. klasyfikuje urządzenia zabezpieczające przed powstawaniem wybuchu i ograniczające jego skutki jako urządzenia przeciwpożarowe. Jest to zrozumiałe, ponieważ bardzo często skutkiem wybuchów są pożary. Do urządzeń zapobiegającym wybuchom należą elektroniczne systemy detekcji gazów wybuchowych. Systemy te sygnalizują pojawienie się niebezpiecznych stężeń gazów, a ponadto mogą włączać różne urządzenia wykonawcze ograniczające lub niwelujące zagrożenie wybuchem. Często inicjatorem wybuchu są iskry elektryczne. Automatyczne wyłączenie odpowiednich obwodów elektrycznych może to zagrożenie wyeliminować. Równie skuteczne może być odcięcie dopływu gazu do rozszczelnionej instalacji gazowej lub włączenie wentylatorów w celu usunięcia niebezpiecznej atmosfery. Do pozbycia się z

obiektu gazów lżejszych od powietrza może wystarczyć automatyczne uchylenie klap oddymiających. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. nakazuje stosowanie urządzeń sygnalizacyjno-odcinających we wszystkich pomieszczeniach, w których sumaryczna moc grzewcza urządzeń gazowych przekracza 60 kW. Urządzenie sygnalizacyjno-odcinające to system detekcji gazu sprzężony z zaworem odcinającym. Jeżeli system detekcji gazu zostanie uzupełniony o czujkę przeciwpożarową, to w przypadku pożaru automatycznie zostanie odcięty dopływ gazu i to już w jego początkowej fazie. Gdyby w wyniku oddziaływania wysokiej temperatury nastąpiło rozszczelnienie instalacji gazowej, to wypływający gaz wzmagałby ogień. Takie rozwiązanie techniczne nie tylko może zapobiec wybuchowi, ale również ograniczyć intensywność pożaru. Rozporządzenie to określa również zasady sterowania wentylacją w garażach z wykorzystaniem detektorów CO i LPG (§ 108). Garaże powyżej 10 stanowisk powinny być wyposażone w wentylację mechaniczną sterowaną detektorami tlenku węgla, garaże o podłodze poniżej poziomu terenu, w których dopuszcza się parkowanie samochodów zasilanych gazem, powinny mieć wentylację sterowaną detektorami LPG. Przy ocenie zagrożenia na stanowisku pracy należy sprawdzać, czy nieprzekraczane są dopuszczalne stężenia. Zdefiniowane są trzy rodzaje stężeń: NDS, NDSCh i NDSP. Wielkości tych stężeń podane są w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej. NDS i

NDSCh są to wielkości uśredniane, więc ich pomiar wymaga bardziej rozbudowanych elektronicznie urządzeń niż pomiar wartości chwilowych. Wartość NDSP nie jest ustalona dla wielu niebezpiecznych gazów toksycznych. W takich przypadkach przy ustalaniu progów alarmowych warto posłużyć się kartami charakterystyk substancji niebezpiecznych publikowanymi przez Centralny Instytut Ochrony Pracy. Do wykrywania i pomiaru stężeń gazów powszechnie stosuje się elektroniczne detektory gazów. Zawierają one sensory gazów - elementy zmieniające swoje parametry pod wpływem gazów. Najczęściej stosowane są sensory katalityczne, elektrochemiczne, półprzewodnikowe i absorpcyjne w podczerwieni (infra-red). Różnią się one budową, zasadą działania i oczywiście parametrami metrologicznymi. Mają różne zakresy pomiarowe, większą bądź mniejszą selektywność, różnią się też podatnością na zakłócenia i żywotnością. Wszystkie sensory zmieniają parametry w miarę upływu czasu i wymagają okresowych korekt wskazań, czyli kalibracji. W użyciu są detektory przenośne i stacjonarne. W przypadku stosowania urządzeń przenośnych trzeba stworzyć procedury posługiwania się nimi i egzekwować ich przestrzeganie. Należy zapewnić wymaganą ilość sprzętu, odpowiednie warunki przechowywania i łatwość dostępu oraz uwzględnić konieczność ładowania akumulatorów. Systemy stacjonarne działają w sposób ciągły, niezależnie od postępowania pracowników. Przekroczenie ustalonych stężeń sygnalizowane jest akustycznie i optycznie, przy czym mogą być automatycznie aktywowane systemy ograniczające groźbę zatrucia lub wybuchu (np. intensywna wentylacja, odcięcie dopływu gazu). Dodatkowo sygnał alarmu może być przekazywany do służb lub osób zobowiązanych sprawdzić jego przyczynę. Wskazania systemu mogą być w sposób ciągły archiwizowane, co www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

daje obraz warunków na stanowiskach pracy. Aby stacjonarny system detekcji gazów pracował prawidłowo, muszą być spełnione 4 podstawowe warunki: l Właściwy dobór urządzeń uwzględniający warunki panujące w monitorowanym obiekcie oraz potrzeby użytkowników. Należy uwzględnić temperaturę, wilgotność, obecność gazów zakłócających pomiar, zakres pomiarowy, sposób wizualizacji i archiwizacji wyników, konieczność sterowania urządzeniami wykonawczymi, konieczność stosowania zasilania awaryjnego. Bardzo istotne jest właściwe ustalenie progów alarmowych. Powinny one być na poziomie zapewniającym bezpieczeństwo, ponieważ zbyt nisko ustawione mogą wywoływać niepotrzebne alarmy i zakłócać funkcjonowanie monitorowanego obiektu. l Właściwy wybór miejsc instalowania detektorów. Detektory wykrywają gaz w miejscu zainstalowania. Należy wybrać miejsca najbardziej prawdopodobnego gromadzenia się gazu i powstania zagrożenia. Trzeba uwzględnić ciężar właściwy gazu, ruch powietrza w monitorowanej strefie, lokalizację otworów wywiewnych i nawiewnych. Bardzo istotne jest zapewnienie łatwego dostępu do urządzeń. l Prawidłowe wykonanie instalacji . Urządzenia muszą być połączone prawidłowo, zgodnie z instrukcją, przy użyciu właściwych materiałów instalacyjnych. Instalacja i okablowanie winny być wykonane starannie, zgodnie z przepisami i obowiązującymi zasadami. l Prawidłowa, zgodna z instrukcją i zdrowym rozsądkiem eksploatacja. Dla prawidłowego działania systemu niezbędne jest przestrzeganie zasad określonych w instrukcji obsługi. Należy bezwzględnie przestrzegać terminów kalibracji detektorów, terminów kontroli pracy systemów oraz wymiany akumula-

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

torów. Kontrole powinny być przeprowadzane zgodnie z instrukcją, a kalibracja wykonywana przez uprawnione laboratoria w warunkach określonych przez producenta. Niezwykle ważną czynnością eksploatacyjną jest kalibracja. Polega ona na poddaniu sensora działaniu mieszaniny określonego gazu z powietrzem. Bardzo istotny jest sposób i precyzja przygotowania takiej mieszaniny oraz sposób jej podania na sensor. Kalibracja powinna być wykonywana zgodnie z procedurą określoną przez producenta. Tylko producent, znając konstrukcję urządzenia i parametry pracy sensora, może określić warunki kalibracji, które zapewnią prawidłowe wskazania. Bardzo ważne jest, aby robiły to osoby kompetentne. Nieświadomość faktu, że do prawidłowej kalibracji wymagana jest wiedza, doświadczenie i odpowiedni sprzęt, powoduje, że często ta tak ważna czynność eksploatacyjna zlecana jest firmom lub osobom zupełnie do tego nieprzygotowanym. Nierzadko o wyborze zleceniobiorców decyduje cena usługi, a nie ich przygotowanie merytoryczne i techniczne. Wykorzystują ten fakt firmy nierzetelne. Podejmują się zleceń ze świadomością, że nie są w stanie ich należycie wykonać. Ale przekonanie, że zlecający nie ma możliwości weryfikacji ich pracy, popycha je do takiej nieodpowiedzialności. Zlecający powinien zawsze sprawdzać, czy zleceniobiorca ma uprawnienia, wiedzę i możliwości techniczne do przeprowadzenia określonych czynności eksploatacyjnych. Instrukcje obsługi zawierają z reguły informacje pomagające zweryfikować potencjalnych zleceniobiorców. W przypadku wątpliwości bardzo pomocny jest internet. Łatwo można odnaleźć producenta lub dystrybutora urządzeń i uzyskać od niego pomoc. System detekcji gazu powinien być dostosowany do monitorowanego obiek-

tu tak, aby w pełni wykorzystać jego funkcjonalność. Bywa, że rozbudowane możliwości systemu wykorzystywane są zaledwie w kilku procentach, a użytkownik niepotrzebnie przepłaca przy zakupie i instalacji, a potem płaci za drogą eksploatację. System powinien być „szyty na miarę”, a przykładem „złego krawca” jest projektant, który do bezobsługowego garażu pod budynkiem mieszkalnym, bez stałego dozoru przewiduje do sterowania wentylacją mechaniczną pomiarowy system detekcji tlenku węgla z pełną wizualizacją wskazań poszczególnych detektorów z sensorami elektrochemicznymi, które wymagają częstej kalibracji. W takim przypadku problemem staje się znalezienie bezpiecznego miejsca na centralę i monitor, z których nie będzie miał kto korzystać oraz wygospodarowanie środków na drogą eksploatację kosztownego systemu. l Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - średnie ważone, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. l Najwyższe dop. stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia, która nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. l Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. Krzysztof Chmielewski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Zastosowanie pomp ciepła

Efektywne ogrzewanie Pompy ciepła w ostatnich latach mocno zyskały na popularności i na pewno nie ma w tym przypadku. Wciąż jednak w stosunkowo małym stopniu brane są pod uwagę jako alternatywa dla tradycyjnych kotłów. Jak to zmienić? W Polsce najpopularniejszym obecnie źródłem ciepła jest niewątpliwie kocioł. Bardzo często przy wyborze nie są brane pod uwagę inne alternatywne rozwiązania poza ewentualnie rodzajem paliwa i jego dostępnością czy kosztami. Wynika to z przekonań utrwalonych przez lata i jeszcze jakiś czas na pewno się nie zmieni. Nowe technologie i rozwiązania odbierane są natomiast jako niepewne i niesprawdzone, a opinie ludzi, którzy je oferują albo raczej chcą sprzedać, traktowane są z dystansem. Doskonałym przykładem takiej nowej, ale przyjmowanej nieufnie technologii są pompy ciepła, niosące ze sobą wiele często niedostrzeganych korzyści. Te korzyści są ukryte albo osiągalne w pośredni sposób, przez co łatwo o nich nie pamiętać, zwłaszcza przy wszelkiego rodzaju porównaniach, które są przez to niepełne lub dają zafałszowany obraz.

pompy ciepła, gdyż koszt dolnego źródła jest znaczący w przeciwieństwie do pomp ciepła typu powietrze-woda. Dodatkowo, ogrzewając pompą ciepła, nie jesteśmy zaangażowani fizycznie i czasowo w obsługę urządzenia, co w wypadku szczególnie kotłów stałopalnych (choć może nie jest przeliczalne finansowo) na pewno jest dość uciążliwe, a dodatkowo utrudnia lub nawet uniemożliwia dłuższy pobyt poza domem. Energia elektryczna w przeciwieństwie do tradycyjnych paliw to jedyny nośnik energii, który łatwo i szybko możemy samodzielnie wytworzyć przy pomocy ogniw fotowoltaicznych lub turbin wiatrowych, lub skorzystać z lokalnych wytwórców, uniezależniając się od cen głównych dostawców i unikając jednocześnie kosztów przesyłowych.

Prąd potrzebny

Drugim ważnym czynnikiem, o którym zapominamy, są zalety technologii sprężarkowej względem techniki grzewczej opartej o spalanie. Niezależnie od tego, co jest naszym paliwem, nie unikniemy emisji spalin do atmosfery wraz z porcją ciepła, którą bezpowrotnie tracimy. W przypadku bardziej zaawansowanych źródeł - tego ciepła jest mniej, jeśli chodzi o kotły stałopalne i nierównomierne zasilanie paliwem - więcej. Natomiast w pompach ciepła pobierających ciepło z otoczenia najważniejsza przemiana, czyli skraplanie czynnika, ma miejsce zazwyczaj już w pomieszczeniach ogrzewanego budynku, co pozwala uniknąć strat kominowych, a dodatkowo wydajność grzewcza może być precyzyjnie regulowana do aktualnego zapotrzebowania, stosownie ograniczając pobór mocy elektrycznej. Nieco go-

Pierwszym z takich czynników jest fakt, że pompa ciepła do napędu, jak większość źródeł ciepła, wymaga energii elektrycznej, ale w przeciwieństwie do nich ciepło, a właściwie energię, którą zazwyczaj dostarczamy w paliwie, pompa ciepła pobiera z otoczenia bez jakichkolwiek kosztów z tym związanych. Zatem w wypadku pompy ciepła odpada cały koszt związany z dostawą, zorganizowaniem i gromadzeniem paliwa, o utylizowaniu odpadów nie wspominając. Nie są to kwoty bagatelne, bo i przyłącze gazowe i dzierżawa zbiornika i zestaw kominowy, a nawet przeznaczone na opał czy kotłownię pomieszczenie to możliwy do uniknięcia koszt od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. Nieco gorzej wypadają w tym zestawieniu gruntowe

Technologia sprężarkowa

rzej w tym zestawieniu wypadają pompy ciepła typu monoblok, które posiadają skraplacz w jednostce zewnętrznej, ale dzięki odpowiedniej izolacji straty z tym związane są minimalizowane. Niska emisja spalin towarzysząca spalaniu ma ścisły związek z jakością powietrza, którym oddychamy, ale nie tylko my - również nasi sąsiedzi i otoczenie, gdyż drobne cząstki zanieczyszczeń nie znikają w atmosferze, tylko na skutek ruchu powietrza ulegają przemieszczeniu. Emisja w wypadku pompy ciepła zasilanej energią elektryczną z odnawialnego źródła jest praktycznie żadna, nawet jeśli jest to zasilanie z elektrowni czy elektrociepłowni węglowej, to mamy do czynienia z odpowiednio usankcjonowaną lokalną wysoką emisją, która ma znacznie mniej szkodliwy wpływ na nasze środowisko. Poprzez spalanie również zużywamy bezpowrotnie nasze ograniczone zasoby surowców naturalnych, co oczywiście na dzień dzisiejszy nie stanowi żadnego niebezpieczeństwa, ale jednocześnie nie zwalnia nas z poszukiwania rozwiązań mniej degradujących środowisko, czyli pozyskujących energię w bardziej odnawialny sposób, tym bardziej, że ogrzewanie to dobro lokalne i krótkotrwałe. Pompa ciepła stanowi doskonałą odpowiedź na to zagadnienie, gdyż w przypadku współpracy z odnawialnym źródłem energii elektrycznej całkowicie ogranicza zużycie energii pierwotnej, a w przypadku niskoefektywnego, standardowego, zasilania elektrycznego pozwala, dzięki transferowi energii odnawialnej, uzyskać ponad stuprocentowy efekt cieplny w stosunku do nakładu energii pierwotnej, co nie było dotychczas możliwe, nawet przy kotłach kondensacyjnych, ale również innych dostępnych źródłach ciepła. Korzyści z tego wynikające są zarówno dla użytkowników pomp ciepła, gdyż przekładają się wprost na koszty eksploatacyjne i podwyższenie klasy użytkowanego budynku poprzez ograniczenie zapotrzebowania energii pierwotnej i emisji dwuwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

tlenku węgla, jak i dla przyszłych pokoleń z powodu ograniczenia degradacji środowiska naturalnego.

Straty ciepła Trzecim czynnikiem, o którym warto również pamiętać, są coraz bardziej restrykcyjne normy względem strat cieplnych, a właściwie zapotrzebowania na energię pierwotną budynku, dzięki którym z korzyścią dla użytkowników pomp ciepła systemy grzewcze wymagają coraz niższych temperatur zasilania. Ponadto wpływają na wzmocnienie roli klimatyzacji pomieszczeń, gdyż dobra izolacja zatrzymuje skutecznie każde ciepło, na przykład słoneczne wpadające przez okna. W tym przypadku pompy ciepła stanowią doskonałe rozwiązanie w tej zmieniającej się rzeczywistości, gdyż w przeciwieństwie do kotłów mogą zapewnić również funkcję chłodzenia, co w przypadku jakiegokolwiek kotła wiąże się z dodatkowym, niemałym wydatkiem. Normy te wpłyną również na zmniejszenie udziału ciepła na cele grzewcze w bilansie budynku,

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

zwiększając tym samym udział ciepła na potrzeby c.w.u. Dzięki temu, że przygotowanie c.w.u. ma miejsce przez cały rok, również latem, gdy powietrzne pompy ciepła mają jeden z najkorzystniejszych wskaźników efektywności energetycznej, faworyzowane są zarówno względem kotłów, jak i względem gruntowych pomp ciepła. Podsumowując, budynki dobrze zaizolowane, wymagające zarówno ogrzewania, jak i chłodzenia oraz stosunkowo dużo ciepła na potrzeby c.w.u., największe korzyści inwestycyjne oraz eksploatacyjne przyniosą w wypadku zastosowania pompy ciepła. Każdy kocioł samodzielnie nie spełni wymagań, a w połączeniu z klimatyzacją będzie zbyt kosztowny, zwielokrotniając ilość urządzeń w pomieszczeniach, a w dodatku zastosowanie go będzie się wiązać z dość dużym przewymiarowaniem wydajnościowym względem zapotrzebowania.

Podsumowanie Pompy ciepła w ostatnich latach mocno zyskały na popularności i na pewno

nie ma w tym przypadku. Wciąż jednak w stosunkowo małym stopniu brane są pod uwagę jako alternatywa dla tradycyjnych kotłów. Technologicznie, jako zupełnie inne rozwiązanie, dają również zupełnie inne możliwości i korzyści, których z przyzwyczajenia do tradycyjnych źródeł najzwyczajniej nie oczekujemy, a co za tym idzie - również nie poszukujemy, czasem nie wiedząc, że są już dostępne. Jak każda nowa technologia wymaga czasu na sprawdzenie i przekonanie opinii publicznej do powszechnego zastosowania. Rozwój w poszczególnych dziedzinach zmierza do poszukiwania coraz efektywniejszych rozwiązań, pozwalających na uzyskiwanie tego samego efektu coraz mniejszym nakładem. W powszechnie stosowanej technice grzewczej najefektywniejszą technologią są niewątpliwie pompy ciepła, a jeśli porównujemy je z całym zakresem korzyści, jakie ze sobą niosą, do tradycyjnych źródeł ciepła, to uzasadnione jest stwierdzenie, że pompa ciepła to przyszłościowe źródło ciepła. Erwin Szczurek

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Ogrzewania płaszczyznowe od A do Z

Ciepła powierzchnia Ogrzewanie jest to proces dostarczania energii dla utrzymania albo podniesienia temperatury ciał lub pomieszczeń. W przypadku ogrzewanych pomieszczeń zwykle ciepło doprowadzane jest dla pokrycia strat ciepła przez przegrody oraz podgrzania powietrza wentylacyjnego.

Konieczność ogrzewania pomieszczeń wynika z warunków klimatycznych. Obowiązek stosowania instalacji ogrzewczych lub urządzeń ogrzewczych wynika wprost z polskiego prawa budowlanego. W Rozporządzeniu [1], § 132. 1., zapisano: „Budynek, który ze względu na swoje przeznaczenie wymaga ogrzewania, powinien być wyposażony w instalację ogrzewczą lub inne urządzenia ogrzewcze, niebędące piecami, trzonami kuchennymi lub kominkami”. Rozporządzenie to przewiduje dwa rodzaje instalacji ogrzewczych. Pierwszym z nich może być instalacja ogrzewcza wodna, zgodnie z § 133. 1. „Instalację ogrzewczą wodną stanowi układ połączonych przewodów wraz z armaturą, pompami obiegowymi, grzejnikami i innymi urządzeniami, znajdujący się za zaworami oddzielającymi od źródła ciepła, takiego jak kotłownia, węzeł ciepłowniczy indywidualny lub grupowy, kolektory słoneczne lub pompa ciepła.”. Drugą z nich może być instalacja ogrzewcza powietrzna zgodnie z § 133. 2. „Instalację ogrzewczą powietrzną stanowi układ połączonych kanałów i przewodów powietrznych wraz z nawiewnikami i wywiewnikami oraz elementami regulacji strumienia powietrza, znajdujący się pomiędzy źródłem ciepła podgrzewającym powietrze a ogrzewanymi pomieszczeniami. Funkcję ogrzewania powietrznego może także pełnić instalacja wentylacji mechanicznej”.

zastosowanie ogrzewania płaszczyznowego. W ogrzewaniu płaszczyznowym ciepło do ogrzewanych pomieszczeń doprowadzane jest przez ciepłą powierzchnię przegród w postaci podłóg, ścian lub sufitów. Przez wykorzystanie przegród budowlanych ogrzewanie płaszczyznowe charakteryzuje się relatywnie dużą powierzchnią wymiany ciepła w stosunku do tradycyjnych systemów ogrzewczych. Duża powierzchnia wymiany ciepła oznacza możliwość większego udziału promieniowania w przenoszeniu ciepła w porównaniu do konwekcji w tradycyjnym ogrzewaniu grzejnikowym. W ogrzewaniu płaszczyznowym cała powierzchnia przegrody bierze udział w emisji ciepła, przez co mamy do czynienia z równomiernym rozprowadzeniem ciepła oraz redukcją stratyfikacji temperatury. W przypadku ogrzewania podłogowego występuje minimalna konwekcja naturalna i brak przeciągów. Uzyskujemy profil temperatury zbliżony do teoretycznego profilu idealnego. Na stan komfortu cieplnego, odczuwanego przez człowieka, ma wpływ odpowiednia temperatura otaczających przegród oraz temperatura powietrza w ogrzewanym pomieszczeniu. Zgodnie z wykresem Königa, obszar temperatury powietrza oraz otaczających przegród, gdzie możemy mówić o komforcie, jest stosunkowo mały. Można go powiększyć, jeśli będzie zastosowane ogrzewanie powierzchniowe.

Podłogi, ściany, sufity...

Wodą albo prądem

Istnieje wiele sposobów ogrzewania pomieszczeń oraz istnieje wiele dróg na doprowadzenie ciepła. Jednym ze sposobów ogrzewania pomieszczeń jest

Obecnie najczęściej wykonuje się ogrzewanie płaszczyznowe wodne lub elektryczne. W starożytnej Grecji od ok. IV w. p.n.e. oraz w starożytnym

Rzymie od ok. I w. p.n.e. były wykorzystywane tzw. Hypocaustum [3] do ogrzewania pomieszczeń. Był to system, który zaklasyfikowalibyśmy obecnie jako system ogrzewania podłogowego lub podłogowo-ściennego powietrznego, gdzie ciepłe powietrze ogrzewane było przez piec w dolnej części budynku, przepływało przez kanały w podłodze lub ścianach, ogrzewając pomieszczenia. Podobny system powietrzny, bliższy naszym czasom, można zaobserwować na zamku krzyżackim w Malborku, gdzie w kanałach pod podłogą przepływało ciepłe powietrze. Systemy ogrzewania płaszczyznowego, takie jak ogrzewanie podłogowe, ścienne czy sufitowe, stają się już powszechne za sprawą komfortu użytkowania oraz wysokiej efektywności energetycznej. Komfort użytkowania wiąże się z brakiem grzejników, zaś powierzchnie grzejne stanowią istniejące podłogi, ściany lub sufit. Bieżące czynności konserwacyjne, ze względów użytkowych, przegród budowlanych, są w zupełności wystarczające dla zapewnienia wysokiej efektywności energetycznej grzejnika wielkopowierzchniowego.

Duża powierzchnia grzejna Nie bez znaczenia jest fakt, że wraz z dużym polem powierzchni grzejnej w sposób naturalny można obniżyć jej temperaturę, a więc także temperaturę czynnika grzewczego. Niższa temperatura czynnika grzewczego pozwala zastosować alternatywne źródła ciepła, takie jak kolektory słoneczne w okresie przejściowym, lub podnieść efektywność energetyczną pomp ciepła oraz kotłów kondensacyjnych. System ogrzewania powierzchniowego może współpracować w układach ze źródłami ciepła pracującymi w układzie biwalentnym, np. z pompą ciepła typu powietrze-woda i kominkiem z płaszczem wodnym. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Duża powierzchnia grzejna o stałej temperaturze powoduje jednorodne i intensywne pole promieniowania cieplnego, a zatem dla zapewnienia komfortu cieplnego można obniżyć średnią temperaturę powietrza w pomieszczeniu. Każde obniżenie temperatury powietrza o 1°C powoduje oszczędność na zużyciu energii cieplnej do 5%.

Zalety Zalety ogrzewania powierzchniowego: l komfort i wygoda użytkowania, l duży udział ciepła przekazywanego przez promieniowanie, l pionowy profil temperatury zbliżony do idealnego, l mała cyrkulacja powietrza, l brak roznoszenia kurzu i roztoczy, l brak zabrudzenia ścian, l powierzchnie grzewcze nie wymagają specjalnej konserwacji, l mniejsze straty ciepła w wysokich pomieszczeniach, l dobra izolacja akustyczna pomieszczeń, l szeroki wybór źródeł ciepła. Wa dy i ograniczenia ogrzewa nia po wierzchnio wego: l niebezpieczeństwo zniszczenia przy pracach budowlanych, l konieczność naruszenia przegród w istniejących obiektach, l ograniczenia w zakresie pokrycia powierzchni grzewczej (dodatkowa izolacja), l ograniczona wydajność jednostkowa strumienia ciepła (W/m2), l duża bezwładność działania, l brak możliwości rozbudowy bez prac budowlanych.

Wydajność cieplna grzejnika płaszczyznowego Wydajność cieplna grzejnika płaszczyznowego zależy od wielu czynników, takich jak temperatura w ogrzewanym pomieszczeniu, powierzchnia wymiany ciepła, rodzaj wykończenia, konstrukcja grzejnika, średnica, rodzaj i rozstaw rur w grzejniku, temperatura i strumień czynnika grzewczego. Zmieniając razem lub osobno każdy z wymienionych czynników, wpływamy na wydajność grzejnika płaszczyznowego. W praktyce część z wymienionych parametrów jest mocno ograniczona, a niejednokrotnie jest wręcz narzucona. Tempewww.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

ratura w ogrzewanym pomieszczeniu zależy od jego przeznaczenia. Warunki Techniczne [1] ściśle określają jej wartość, zgodnie z §134.2. Oczywiście na życzenie inwestora można powyższe temperatury nieco zawyżyć. Powierzchnia wymiany ciepła w przypadku grzejników płaszczyznowych ograniczona jest powierzchnią przegród w pomieszczeniu, którą chcemy lub możemy wykorzystać do celów grzewczych. W przypadku ogrzewania podłogowego jest to niezasłonięta meblami lub elementami wyposażenia powierzchnia podłogi. Rodzaj wykończenia związany jest z funkcją pomieszczenia i narzucony jest przez architekta lub inwestora. Rodzaj i średnica rur zastosowanych w ogrzewaniu płaszczyznowym nie ma istotnego wpływu na wydajność cieplną grzejnika. Średnica ma istotne znaczenie przy oporach hydraulicznych związanych z przepływem czynnika grzewczego. Jeśli natomiast zadany przepływ zostanie uzyskany, średnica rur w ogrzewaniu płaszczyznowym ma drugorzędne znaczenie. Związane jest to z faktem, że zasadniczy opór cieplny związany z przenikaniem ciepła występuje pomiędzy powietrzem w ogrzewanym pomieszczeniu a powierzchnią

grzewczą grzejnika. Istotny wpływ na wydajność grzejnika płaszczyznowego ma rodzaj wykończenia, rozstaw rur oraz temperatura i strumień czynnika grzewczego. W praktyce instalacyjnej rodzaj wykończenia jest narzucony, zaś strumień czynnika jest tak dobierany, aby wychłodzenie czynnika grzewczego mieściło się w granicach 8-12°C. Dlatego też wydajność grzejnika płaszczyznowego determinuje rozstaw rur i temperaturę czynnika grzewczego. W praktyce czynnik grzewczy o takiej samej temperaturze zasila kilka grzejników, zaś ich wydajność ustala

się przez zmianę rozstawu rur. W literaturze można spotkać różne metodologie obliczania parametrów ogrzewania płaszczyznowego. Najbardziej znanymi są metoda trapezów opracowana przez prof. Wasilewskiego [4] oraz metodologia proponowana przez Polską Normę [6]. Uzyskanie odpowiedniej wydajności instalacji ogrzewania podłogowego zależy w dużej mierze od spełnienia szeregu podstawowych kryteriów zawartych w przedmiotowej normie. Zawiera ona między innymi klasyfikację systemów ogrzewania podłogowego oraz informacje o wymaganiach ogólnych. Norma ta dzieli się na 5 części [5-9]. Tematem następnego artykułu będzie komfort ciepłej podłogi. Grzegorz Ojczyk Literatura: [1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dziennik Ustaw nr 75, Poz. 690, wraz z nowelizacjami). [2] Materiały firmowe Vertis Construction (http://www.vertis-construction.pl) http://www.info-ogrzewanie.pl/artykul,id_m-100110,t-ogrzewanie_scienne.html [3] S. Parnicki-Pudełko, „Budownictwo starożytnej Grecji w okresach od archaicznego do rzymskiego”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962. [4] W. Wasilewski, „Model obliczeniowy i metodyka określania mocy cieplnej grzejników płaszczyznowych”, Instytut Ogrzewnictwa i Wentylacji PW, Warszawa 1974. [5] PN-EN 1264-1:2011E - Wbudowane płaszczyznowe wodne systemy ogrzewania i chłodzenia - Część 1: Definicje i symbole. [6] PN-EN 1264-2+A1:2013-05E - Wbudowane płaszczyznowe wodne systemy ogrzewania i chłodzenia - Część 2: Ogrzewanie podłogowe: Obliczeniowa i badawcza metoda określania mocy cieplnej. [7] PN-EN 1264-3:2009E - Instalacje wodne grzewcze i chłodzące płaszczyznowe - Część 3: Wymiarowanie. [8] PN-EN 1264-4:2009E - Instalacje wodne grzewcze i chłodzące płaszczyznowe - Część 4: Instalowanie. [9] PN-EN 1264-5:2008E - Wbudowane płaszczyznowe wodne systemy ogrzewania i chłodzenia - Część 5: Systemy ogrzewające i chłodzące wbudowane w podłogi, sufity lub ściany - Określanie mocy cieplnej. [10] PN-B-02403:1982P - Ogrzewnictwo Temperatury obliczeniowe zewnętrzne. [11] PN-B-03421:1978 - Wentylacja i klimatyzacja - Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi. [12] Materiały firmowe HERZ Armatura i Systemy Grzewcze Spółka z o.o. (www.herz.com.pl).

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Dwa (a czasem trzy) w jednym, czyli kogeneracja i trigeneracja (1)

Energetyczny kolektyw Układ termodynamiczny, w którym zachodzi równoczesne wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła użytecznego o odpowiednim poziomie temperatury, np. w postaci nośnika (zwykle wody) dla potrzeb miejskiego systemu ciepłowniczego lub odbiorców przemysłowych, zwany jest układem kogeneracyjnym. Aktualnym postulatem społecznym, szczególnie w warunkach zrównoważonego rozwoju kraju, jest konieczność oszczędzania energii, gdyż nie tylko chroni istniejące zasoby paliw, ale też przyczynia się do zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego - zarówno w postaci emisji zanieczyszczeń do atmosfery, jak i w postaci stałych odpadów procesu spalania paliw organicznych. Prowadzi także do ograniczenia szeroko rozumianych szkód górniczych spowodowanych wydobywaniem kopalin. Równie ważne jest, by procesy energetyczne były realizowane w taki sposób, aby energia napędowa i pojawiające się nośniki energii były wykorzystywane jak najpełniej w granicach technicznych możliwości i opłacalności ekonomicznej. Właśnie tym tendencjom wychodzi naprzeciw -obserwowany w krajowej energetyce zawodowej i ciepłownictwie, a także już nawet w ogrzewnictwie - poważny wzrost zainteresowania skojarzonymi układami rozproszonymi, w których jednocześnie generowana jest energia elektryczna i ciepło użyteczne. Układ termodynamiczny, w którym zachodzi równoczesne wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła użytecznego o odpowiednim poziomie temperatury, np. w postaci nośnika (zwykle wody) dla potrzeb miejskiego systemu ciepłowniczego lub odbiorców przemysłowych, zwany jest układem kogeneracyjnym lub skrótowo - kogeneracją. A zatem kogeneracja, określana też jako CHP (Combined Heat and Power), jest synonimem skojarzonej gospodarki energetycznej. Nato-

miast zakład przemysłowy, w którym zachodzi taki jednoczesny proces technologiczny (wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła użytecznego), nazywamy elektrociepłownią.

Zasady współpracy Zgodnie z podstawami termodynamiki działanie każdego silnika cieplnego (stanowiące podstawowy element elektrowni cieplnej) wymaga współpracy z dwoma źródłami ciepła, górnym i dolnym. Górne źródło wyznacza proces spalania paliwa konwencjonalnego, zaś dolne źródło oparte jest na dostępnym nośniku chłodniczym dla obiegu cieplnego silnika. A zatem silnik cieplny, zużywając energię chemiczną zawartą w paliwie, dostarcza energię mechaniczną oraz wywiązuje niezbędne ciepło odpadowe, które musi być odprowadzane w dolnym źródle ciepła. Jeżeli tylko dobierzemy poziom temperatury nośnika chłodzącego dolne źródło odpowiednio do występujących potrzeb grzewczych, to uzyskamy w ten sposób możliwość skojarzonego wytwarzania ciepła użytkowego i energii mechanicznej zamienianej (nieco później w generatorze) na elektryczną. W odróżnieniu od gospodarki rozdzielonej, polegającej na oddzielnym wytwarzaniu energii elektrycznej (w elektrowni kondensacyjnej) i ciepła użytecznego (w kotle), właśnie dzięki zespołowej ich produkcji (w elektrociepłowni) gospodarka skojarzona realizuje wymóg oszczędnego i przyjaznego dla środowiska naturalnego wy-

korzystania surowców energetycznych. W wyniku wysokiego stopnia przetworzenia pierwotnej energii chemicznej zawartej w paliwie kopalnym na użyteczne jej nośniki (energia elektryczna i ciepło użytkowe) gospodarka skojarzona w znacznym więc stopniu przyczynia się do zmniejszenia zużycia, czyli oszczędności, energii pierwotnej, a w ten sposób do poszanowania zarówno zasobów surowcowych, jak i środowiska naturalnego. Technologicznym rozszerzeniem kogeneracji jest tzw. trigeneracja (także trójgeneracja), czyli skojarzone technologicznie wytwarzanie trzech produktów: ciepła, energii elektrycznej lub mechanicznej oraz chłodu użytkowego. Ma ona na celu zmniejszenie ilości i kosztu energii pierwotnej niezbędnej do wytworzenia każdego z tych produktów odrębnie. Trigeneracja ma zatem duże znaczenie dla systemów ciepłowniczych, szczególnie w okresie letnim, ponieważ poprawia ekonomiczność produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem użytkowym przy występującym niskim zapotrzebowaniu odbiorców na to ciepło, ale przy równoczesnym wystąpieniu zapotrzebowania na chłód użytkowy. Taki chłód można uzyskać w absorpcyjnych urządzeniach chłodniczych, które są zasilane ciepłem użytkowym w postaci np. gorącej wody lub spalin o odpowiednim poziomie temperatury. Chłód użytkowy można też uzyskać ze sprężarkowych urządzeń chłodniczych napędzanych energią elektryczną lub mechaniczną. Warto tu jeszcze podkreślić, że aktualnym, krajowym tendencjom rozwoju kogeneracji sprzyja od dawna Unia Europejska stosownymi zapisami formalnymi. Ostatnim z nich jest Dyrektywa 2004/08/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmiewww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

niająca dyrektywę 92/42/EWG. Implementacja tej dyrektywy znalazła zapis krajowy w postaci nowelizacji Prawa energetycznego [1] w 2007 r., a towarzyszy jej rozporządzenie wykonawcze [2].

Pojęcia podstawowe Znowelizowane Prawo energetyczne [1] definiuje w art. 3. m.in. następujące pojęcia podstawowe: l kogeneracja - równoczesne wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej lub mechanicznej w trakcie tego samego procesu technologicznego; l ciepło użytkowe w kogeneracji ciepło wytwarzane w kogeneracji, służące zaspokojeniu niezbędnego zapotrzebowania na ciepło lub chłód, które gdyby nie było wytworzone w kogeneracji, zostałoby pozyskane z innych źródeł; l jednostka kogeneracji - wyodrębniony zespół urządzeń, który może wytwarzać energię elektryczną w kogeneracji, opisany poprzez dane techniczne; l energia elektryczna z kogeneracji energia elektryczna wytwarzana w kogeneracji i obliczona jako: a) całkowita roczna produkcja energii elektrycznej w jednostce kogeneracji w roku kalendarzowym, wytworzona ze średnioroczną sprawnością przemiany energii chemicznej paliwa w energię elektryczną lub mechaniczną i ciepło użytkowe w kogeneracji, co najmniej równe sprawności granicznej: - 75% dla jednostki kogeneracji z urządzeniami typu: turbina parowa przeciwprężna, turbina gazowa z odzyskiem ciepła, silnik spalinowy, mikroturbina, silnik Stirlinga, ogniwo paliwowe albo - 80% dla jednostki kogeneracji z urządzeniami typu: układ gazowo-parowy z odzyskiem ciepła, turbina parowa upustowo-kondensacyjna, b) iloczyn współczynnika i rocznej ilości ciepła użytkowego w kogeneracji wytworzonego ze średnioroczną sprawnością przemiany energii chemicznej paliwa w energię elektryczną lub mechaniczną i ciepło użytkowe w kogeneracji, niższą niż sprawności graniczne, o których mowa w lit. a; współczynnik ten jest obliczany na podstawie pomiarów parametrów technologicznych jednostki kogeneracji, dla danego przedziału czasowego, i określa stosunek energii elektrycznej z kogeneracji do ciepła użytkowego w kogeneracji; www.instalator.pl

l referencyjna wartość sprawności dla

wytwarzania rozdzielonego - sprawność wytwarzania rozdzielonego energii elektrycznej albo ciepła, stosowana do obliczenia oszczędności energii pierwotnej uzyskanej w wyniku zastosowania kogeneracji zamiast wytwarzania rozdzielonego energii elektrycznej i ciepła; l wysokosprawna kogeneracja - wytwarzanie energii elektrycznej lub mechanicznej i ciepła użytkowego w kogeneracji, która zapewnia oszczędność energii pierwotnej zużywanej w: a) jednostce kogeneracji w wysokości nie mniejszej niż 10% w porównaniu z wytwarzaniem energii elektrycznej i ciepła w układach rozdzielonych o referencyjnych wartościach sprawności dla wytwarzania rozdzielonego, b) jednostce kogeneracji o mocy zainstalowanej elektrycznej poniżej 1 MW w porównaniu z wytwarzaniem energii elektrycznej i ciepła w układach rozdzielonych o referencyjnych wartościach sprawności dla wytwarzania rozdzielonego. Jak wynika z powyższych definicji, w energetyce i ciepłownictwie zaczęto rozróżniać wysokosprawną kogenerację od wytwarzania w skojarzeniu, a to z uwagi na fakt wejścia odrębnego systemu wsparcia finansowego dla wysokosprawnej kogeneracji. Rozporządzenie wykonawcze [2] do ustawy [1] określa sposób obliczania danych niezbędnych do opracowania wniosku o wydanie świadectwa pochodzenia z kogeneracji oraz szczegółowy zakres obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji. W następnej części omówione zostaną m.in. rodzaje silników cieplnych stosowanych w układach kogeneracji i trigeneracji. dr inż. Piotr Kubski Bibliografia [1] Ustawa z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne, ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz. U. 2007, poz. 21, nr 124). [2] Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 10 grudnia 2014 r. w sprawie sposobu obliczania danych podanych we wniosku o wydanie świadectwa pochodzenia z kogeneracji oraz szczegółowego zakresu obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Zmiany w Prawie Budowlanym

Sporne zapisy Jednym z ważniejszych aktów prawnych jest Prawo budowlane. Obecnie wprowadzane zmiany są wręcz rewolucyjne, ale okres przejściowy jest też wyjątkowo długi i nie zawsze wiadomo, jak w tym okresie funkcjonuje prawo. Zmiany do Prawa budowlanego w Polsce są realizowane średnio co 20 lat. Ostatnia zmiana, jaka nastąpiła 7 lipca 1994 r. (Dz. U. nr 89 poz. 414), była w odniesieniu do poprzedniego dokumentu z 24 października 1974 r. (Dz. U. nr 38 poz. 229) również zmianą „rewolucyjną”. Nowelizacja obowiązującego prawa nastąpiła 20 lutego 2015 r., ale tak naprawdę zaczyna obowiązywać Dz. U. z 2015 r. poz. 200. Dla instalatorów najważniejsze są oczywiście instalacje, które są zdefiniowane już w art. 3. Różnica pomiędzy starym prawem a nowym jest taka, że art. 3 obecnie nie uwzględnia podziału na: l budynek, l budowlę, l obiekt małej architektury, a jedynie ustanawia się jedną interpretację zespoloną. Mowa jest tam o: „obiekcie budowlanym wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość użytkowania obiektu zgodnie z przeznaczeniem…”. Tym samym skrótowo małą sadzawkę czy basen przydomowy lub zwykłą komórkę na narzędzia będziemy niestety zaliczać do poważnego obiektu budowlanego. Co ciekawe - zaczyna się nagonka na legalizację instalacji gazowych i elektroenergetycznych > 1 kV, a także ogrodzeń oraz obiektow małej architektury w miejscach publicznych. Taka legalizacja będzie obejmować kwotę 2500 zł, ale ściąganą w trybie szybkiej egzekucji. Termin do wykonania tych czynności wyniesie 7 dni.

Instalacje słoneczne PV Zgodnie z zapisem art. 29 ust. 2 starego prawa „montaż wolnostoją-

cych kolektorów słonecznych” nie wymagał zgłoszenia. Ale czy wymagał zgłoszenia montaż kolektorów umieszczanych na dachu? Oczywiście tak. Ten, kto tego nie czynił, naruszał prawo. Dodam, że w swoich opracowaniach pierwszej normy dotyczących kolektorów słonecznych, wskazywałem, że instalacja złożona z powyżej 3 paneli i 6 m2 nie powinna podlegać zgłoszeniu. W nowym prawie budowlanym art. 29 ust. 2 pkt 16 nadal wskazuje brak konieczności zgłoszenia na pompy ciepła i ogniwa PV > 40 kW, kolektory słoneczne, ale wolnostojące. Z tego zapisu zatem jednoznacznie wynika, że montowane kolektory słoneczne i ogniwa PV, a także małe siłownie wiatrowe, jako urządzenia techniczne umieszczane na dachu, tarasie, elewacji budynku muszą posiadać zgłoszenie budowlane. W moim odczuciu takie działanie jest potrzebne i wskazane. Jako przykład podam nagminny montaż skraplaczy od pomp ciepła, które są wywieszane w obrysie okien na wysokości kilku czy kilkunastu pięter. Wyobraźmy sobie, że przy jakimś wietrze odrywa się metalowe urządzenie o wadze kilkunastu kilogramów i spada na chodnik. Można być niemal pewnym nieszczęścia. Sam byłem świadkiem kilku takich zdarzeń, gdzie już z wysokości I piętra spadający element pompy ciepła był przyczyną olbrzymiego zagrożenia. Z tego właśnie powodu nie tylko trzeba wskazywać na wyspecjalizowane firmy, ale przede wszystkim na fachowców posiadających odpowiednie kwalifikacje, a także wiedzę z zakresu wykonywanego montażu. Również montaż kolektorów na dachu domu jednorodzinnego wbrew

pozorom stwarza zagrożenie dla domowników i osób towarzyszących, które są na terenie nieruchomości w czasie montażu. Jednym ze sposobów zabezpieczenia są siatki osłonowe, a także taśmy ostrzegawcze i bezpośredni dozór. Ustawodawca w tym właśnie zakresie uwzględnił konieczność rozwinięcia zagadnienia z zakresu planu bezpieczeństwa robót budowlanych. Plan bezpieczeństwa dla prac montażowych w zakresie urządzeń typu płaskie kolektory słoneczne jest niezbędny i konieczny. Nowe zgłoszenia będą różniły się tym od poprzednich, że będą podlegały ostemplowaniu po upływie ustawowego terminu 30 dni, liczonych od daty zgłoszenia. Ustawodawca zaznaczył jednak, że termin ten liczy się od dnia wysłania 4 egz. projektów do właściwego organu z placówki pocztowej. Wyeliminowano niegodziwą praktykę, gdy organ administracyjny przetrzymywał zgłoszenie z załącznikami nawet kilka tygodni, a później wysyłał wezwanie do uzupełnienia braków formalnych w terminie 7 dni, powodując uchybienia w 80% zgłoszeń. Obecnie, zgodnie z zapisem art. 30 ust 6a, wyraźnie interpretuje się, że datą rozpoczęcia biegu terminu zgłoszenia jest data stempla pocztowego zgodnie z zapisem art. 3 pkt. 13 ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe. Należy pamiętać, że budowa domu jednorodzinnego odbywać się będzie na bazie zgłoszenia wraz z sieciami i przyłączami: l Art. 29 ust. 19a - sieci: a) elektroenergetyczna, obejmująca napięcie znamionowe nie wyższe niż 1 kV; b) wodociągowa; c) kanalizacyjna; d) cieplna; e) telekomunikacyjna. Jednakże sieć gazowa nadal będzie podlegać wydaniu pozwolenia na budowę wraz z uzgodnieniami techniczwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

nymi. Polepszeniem tej sytuacji jest zapis art. 32 ust. 2, gdzie to organ administracyjny będzie musiał je wydać w terminie 14 dni, pod rygorem uznania uzgodnień po tym terminie jako „brak zastrzeżeń”. Jest to o tyle ważne, że Wydziały Architektury i Budownictwa, Wydziały Drogowe i Komunikacji potrafiły miesiącami uzgadniać warunki techniczne itp. Te złe nawyki mają być wyeliminowane z mocy ustawy. Można odnieść wrażenie, że zostanie wyeliminowany zapis art. 64 ust. 2 kpa, który nagminnie był stosowany przez wszystkie urzędy na terenie całej Polski. Ponoć były to działania „w trosce o petenta”, a tak naprawdę były to działania pozoranckie, mające na celu obronę jedynie stanowiska urzędnika. Art. 32 ust. 2 ma ten stan zmienić. Rzeczywistość pokaże, czy pomysły ustawodawcy sprawdziły się w praktyce, czy też pomysłowi Polacy znajdą również sposób na proponowane rozwiązania. Mówiąc szczerze, już poprzednia zmiana w przepisach budowlanych, wraz z nałożeniem kar za nieterminowe wydanie decyzji budowlanej (vide art. 3 ust. 6 PB) miała być „straszakiem” na urzędników. Szybko jednak poradzili oni sobie z tym zapisem, wprowadzając właśnie zapis art. 64 ust. 2 kpa, tj. uzupełnienie braków formalnych wraz z uzgodnieniami w terminie 7 dni. Obecnie za uzgodnienia nie ponosi odpowiedzialności wnioskodawca. Tak ma być w teorii.

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Kolejną czytelną przesłanką wynikającą z częstych sporów jest zapis odnoszący się do tzw. istotnych odstępstw od projektu. Tego typu sformułowanie niejednego instalatora, czy też właściciela firmy doprowadziło do zawału serca. Urzędnik bowiem sam dokonywał interpretacji w zakresie terminologii „istotne odstąpienie od projektu”. Często wystarczyło zmienić nazwę pieca gazowego albo producenta rur, a już można było być posądzonym o istotne odstępstwa. Obecnie ten stan nie tylko nie uległ poprawie, ale wręcz odwrotnie - wymaga się w takim wypadku uzyskania nowej decyzji budowlanej! O tym wyraźnie mówi zapis art. 36a ust. 1a. Mam przeświadczenie, że właśnie ten artykuł będzie najczęściej nadużywany. W art. 36 ust. 5 projektant będzie miał możliwość wskazania na „nieistotne odstępstwa od projektu”, ale uwzględniając zapis punktu 7 ww. przepisu za każdym razem będziemy musieli odnosić się do miejscowego planu zagospodarowania wraz z pełną zgodnością. W zapisie art. 29 ust. 2 pkt 16 dodano do „wolnostojących kolektorów słonecznych” zapis o pompach ciepła, urządzeniach fotowoltaicznych (bez precyzowania, o jakie urządzenia chodzi, a także gdzie są zlokalizowane), wskazując jedynie ich maksymalną moc elektryczną > 40 kW. Taki drobny chochlik w zapisie daje możliwość instalowania setek ogniw PV na dachu lub jako baterii ogniw PV, ale nie

większej mocy niż 40 kW. W praktyce oznacza to, że ok. 180 paneli możemy montować na dachu bez żadnych uzgodnień, zaś kilka kolektorów cieczowych zlokalizowanych na dachu będzie już wymagało zgłoszenia. Myślę, że komuś zabrakło wyobraźni, a błąd popełniony kilka lat temu, zamiast być zniwelowany, działa dalej. To samo jest w przypadku np. pomp ciepła powietrze-powietrze. Ich liczba nie jest ograniczona. Praktycznie można cały budynek kilkunastopiętrowy „obwiesić pompami ciepła”. Takim przykładem jest budynek Universalu w bezpośrednim sąsiedztwie Rotundy w Warszawie. Na takie działanie w myśl zapisu ustawodawcy nie jest potrzebne żadne pozwolenie na budowę, ani też żadne zgłoszenie. Uważam, że w tym wypadku może dojść do nieszczęścia. Inne problemy występują przy montażu pompy ciepła na 11 piętrze, a inne problemy występują przy montażu w domku jednorodzinnym. Połączenie instalacji solarnej z instalacją grzewczą opartą na gazie jest również w tym zakresie wymagane jako „Zgłoszenie” lub pozwolenie na budowę - „Decyzja budowlana”. Układy biwalentne, mające powiązanie z instalacją gazową, będą musiały odnosić się do „starej” zasady postępowania wraz z koniecznością występowania o „pozwolenie na budowę”. Warto pamiętać, że budowa instalacji gazowej jako sieci i przyłącza została zwolniona z pozwoleń budow-

miesięcznik informacyjno-techniczny

lanych tak jak to było w art. 29 ust 1 pkt 20. Jednakże budowa czy przebudowa sieci wymaga co najmniej „Zgłoszenia”. Czy zainstalowanie kurka głównego na sieci i przeniesienie go na zewnątrz budynku jest przebudową sieci? Oczywiście, że tak! Kurek z reduktorem jest umieszczany wówczas z szafką na zewnątrz budynku. Taka zmiana wymaga nie tylko zgłoszenia, ale też obsługi geodezyjnej i zainwentaryzowania szafki na zewnątrz budynku na mapie zasadniczej. Zgodnie z zapisem art. 71 ust. 5: „Właściwy organ wnosi sprzeciw…” uważam, że wprowadzając tak daleko idące zmiany, znowu ktoś przespał najważniejsze zagadnienia z zakresu uproszczenia kompleksowego procesu budowy z pozyskiwaniem właściwej dokumentacji. Śmiało możemy stawiać tezę, że większość wznoszonych budynków jednorodzinnych w Polsce jest zaprojektowana w taki sposób, aby wykorzystywać w obiekcie kocioł gazowy dwufunkcyjny lub podobne rozwiązanie. Wykorzystywany gaz determinuje projektanta do takiego opracowania technicznego, gdzie poza projektem muszą być obliczenia hydrauliczne, a także uzgodnienia techniczne, tzw. branżowe, po uzyskaniu których będzie można wystąpić o pozwolenie na budowę. Jedyna różnica w takim działaniu polegać będzie na możliwości wzniesienia całego budynku, a później uzyskiwania pozwolenia na budowę instalacji gazowej albo instalacji biwalentnej z wykorzystaniem instalacji gazowej. Co ciekawsze, zgodnie z zapisem art. 30 ust. 3 projekt budowy instalacji gazowej musi obejmować plan zagospodarowania działki wraz z uzgodnieniami p.poż. na mapie zasadniczej.

Konsekwencje naruszenia prawa Przepisy w zakresie tzw. odpowiedzialności karnej nie zmieniły się znacząco, ale wprowadzono w rozdziale 11 art. 103 ust. 2 zapis wskazujący, że: „Przepisu art. 48 nie stosuje się do obiektów, których budowa została zakończona przed dniem wejścia w życie ustawy lub w stosunku do których przed tym dniem zostało wszczęte

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

postępowanie administracyjne. Do takich obiektów stosuje się przepisy dotychczasowe”. Na takim etapie postępowania warunkiem sine qua non będzie rodzaj inwestycji i prawo do terenu. Uważam jednak, że nowe przepisy szybciej pozwolą postawić bryłę budynku, ale na pewno bez instalacji gazowej. Art. 48 Prawa Budowlanego generalnie odnosi się do nakazu rozbiórki obiektu budowlanego lub urządzenia wybudowanego bez wymaganego pozwolenia na budowę. Warto zatem poczekać do końca lipca 2015 r. i kontynuować prowadzenie prac w myśl zapisów nowej ustawy. Wówczas mamy do czynienia z zapisem art. 103 ust.1, który mówi: „Do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, a niezakończonych decyzją ostateczną, stosuje się przepisy ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2” - tj. ww. W mojej ocenie szczególnie ważną kwestą stał się zapis art. 33 (pozwolenie na budowę) ust. 6: „W przypadku wezwania do usunięcia braków innych niż braki, o których mowa w art. 35 ust. 1 (tj. zgodność projektu z miejscowym planem zagospodarowania) stosuje się art. 64 §2 kpa, z tym że wezwanie wnoszącego do usunięcia braków nie powinno nastąpić później niż po upływie 14 dni od dnia wpływu wniosku”. Zapis ten odnosi się do nadużywanego nagminnie działania urzędów, które wyznaczały termin prekluzyjny zawity, wskazując 7 dni. Można rzec, że 80% spraw administracyjnych kończyła się niepowodzeniem z powodu narzucania nierealnego terminu 7-dniowego. Ten zapis nie jest nowy, bowiem ustawa „Kodeks postępowania administracyjnego” pochodzi z 14 czerwca 1960 r., zatem mija 55 lat od jej wprowadzenia. Nikt nie zwracał uwagi na fakt, że 7-dniowy termin można było wyznaczać jedynie do zmian adresowych lub personalnych, ewentualnie do złożenia podpisu pod dokumentem, który zapomniało się podpisać. Niemniej jednak może teraz ten oczywisty fakt dotrze do wielu urzędników szczebla podstawowego, którzy przy wydawaniu potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia albo wydania decyzji budowlanej narzucali właśnie termin 7-dniowy, mając świadomość obciążania wnioskodawcy nierealnym terminem.

Zwykłe prace izolacyjne i odwodnieniowe z terenu przydomowego stały się utrapieniem współwłaściciela nieruchomości. Obecnie wniesienie skargi do sądu administracyjnego może wiązać się ze złożeniem przez skarżącego „kaucji”. Wielkość kwotowa kaucji ma być odniesiona do zapisów „Kodeksu postępowania cywilnego” z zakresu „zabezpieczenia roszczeń” (głównie art. 12, 21, 24 kpc). Warto zatem mieć na uwadze, nawet w przypadku najdrobniejszych prac, uregulowany stan prawny i właściwe działania z odniesieniem do utrzymania stanu technicznego obiektu budowlanego. Osobiście też zalecam zakładanie „Ksiąg obiektu” i korzystanie z istniejących dokumentacji, gdzie nie tylko właściwie możemy dokonać opisania, np. awarii instalacji, dokumentacji wykonawczej, ale też wprowadzenia szeregu istotnych informacji dotyczących stron postępowania, odpowiedzialności prawnej i kosztów, a także gwarancji. Warto zaznaczyć, że aby dokonać działań inwestycyjnych, np. w zakresie budowy sieci gazowej, nadal podstawowym kryterium tych działań jest „Oświadczenie inwestora” o posiadanym prawie do terenu. W tym wypadku nie ma znaczenia, czy układamy sieć wodociągową, czy też budujemy budynek. W tym miejscu jednak należy zaznaczyć, że wielkość ewidencji urządzeń (podziemnych i nadziemnych) jest zaewidencjonowana w prawidłowy sposób jedynie w odniesieniu do niespełna 3% urządzeń na terenie kraju. System ewidencyjny nazywa się GESUT - geodezyjna ewidencja sieci i urządzeń technicznych. Na koniec zapraszam do zbierania informacji z obszaru całego kraju, aby już w sierpniu zacząć analizować rzeczywiste zachowania różnych organów budowlanych. Na szczególną uwagę zasługują instalacje gazowe i kolektory cieczowe instalowane na budynkach (w różnych częściach obiektu: tarasy, balkony, elewacje itp.). Jestem przekonany, że trzeba lansować uproszczone działania, jednakże z dużą dozą zachowania bezpieczeństwa na stanowisku pracy, z wyeliminowaniem zagrożenia dla osób trzecich. dr inż. Zbigniew Grzegorzewski www.instalator.pl

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Wodne miedziane ogrzewanie płaszczyznowe w pomieszczeniach o dużych powierzchniach

Oszczędna miedź Wodne ogrzewanie płaszczyznowe (podłogowe i ścienne) należy do typu ogrzewania niskotemperaturowego, w którym temperatura czynnika grzewczego jest dużo niższa w porównaniu z tradycyjnym ogrzewaniem grzejnikowym. Rezultatem są duże oszczędności energii. Korzyści z tego typu ogrzewania to wysoki komfort cieplny, równomierny rozkład temperatury, zbliżony do idealnego. Dzięki niskiej temperaturze wody grzewczej istnieje możliwość wykorzystania alternatywnych źródeł ciepła, takich jak pompy ciepła, kotły kondensacyjne, kolektory lub absorbery energii słonecznej. W ogrzewaniu powierzchniowym jako element grzewczy stosuje się rury miedziane, które mają doskonałe własności i zalety, takie jak doskonałe przewodnictwo ciepła, odporność na starzenie, nierdzewność, gazoszczelność (brak dyfuzji). Rura miedziana przez swoją wysoką plastyczność jest łatwa do gięcia (najmniejszy promień zgięcia 15 cm - gięcie ręczne; 6,5 cm - przy użyciu giętarki) oraz jest odporna na napięcia powstałe przy gięciu. Do łączenia elementów instalacji stosujemy bezproblemowe, pewne i powszechnie znane przez instalatorów techniki łączenia. Ogrzewanie płaszczyznowe z miedzi można wykonywać, stosując trzy metody układania: suchą, w której rury przykrywane są różnymi rodzajami płyt (np. rigips, płyty OSB), mokrą (płynny jastrych cementowy lub antracytowy) oraz przez zastosowanie lanego asfaltu bitumicznego. W metodzie suchej stosujemy rury gołe lub w osłonie z tworzywa sztucznego, która praktycznie nie ogranicza przewodzenia ciepła, a jednocześnie chroni rurę miedzianą przed uszkodzeniami mechanicznymi, zewnętrznymi strony sponsorowane

czynnikami chemicznymi, umożliwia niezakłócone wydłużanie się rdzeniowej rury miedzianej oraz odbiera na łukach część wydłużenia termicznego. W mokrej używa się tylko rur w osłonie, zaś w metodzie lanego asfaltu bitumicznego - rury gołe. Do wykonywania instalacji ogrzewania powierzchniowego stosuje się rury instalacyjne miękkie wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057 gołe lub w osłonie z tworzywa sztucznego. Rura miękka w kręgach

stosowana do tego ogrzewania jest dostępna w zakresie średnic od 622 mm. Minimalna grubość ścianki rury wynosi 0,6 mm dla rury o średnicy 6 mm. Poza rurą instalacyjną stosuje się rurę systemową, która może być stosowana tylko do wykonywania ogrzewania powierzchniowego i jest produkowana w wymiarach, które najczęściej wykorzystywane są w ogrzewaniu powierzchniowym: 12 x 0,7; 14 x 0,8; 15 x 0,8; 18 x 0,8. Dzięki specjalnym procesom produkcyjnym rury w postaci zwiniętego kręgu (najczęściej o dł. 50 m) odznaczają się wyjątkową plastycznością, można je bez wysiłku i nakładu sił odwijać i układać.

W ostatnim okresie do ogrzewania powierzchniowego stosuje się kompozytową rurę cienkościenną z miedzi. Jest to rura miedziana o cienkiej ściance z trwale zespoloną otuliną. Rura ta jest ok. 50% lżejsza i 40% tańsza od klasycznej rury stosowanej w ogrzewaniu powierzchniowym, zachowując przy tym pozostałe zalety, takie jak odporność na uszkodzenia mechaniczne, 100% antydyfuzyjność, odporność na korozję i nieograniczoną żywotność. Najczęściej stosowanymi wymiarami w tego typu ogrzewaniu są: 14 x 2 i 18 x 2 (grubość ścianki miedzianej 0,35 mm). System ogrzewania powierzchniowego z miedzi to system kompletny, który występuje na rynku, co bardzo oszczędza czas i ułatwia zakup. System ogrzewania powierzchniowego z miedzi to nie tylko komfort i bezpieczeństwo dla użytkownika ogrzewania, ale także łatwość i prostota montażu dla wykonawcy. W przeciwieństwie do rur z tworzyw sztucznych montaż rury miedzianej można wykonywać przy niskich temperaturach w obiekcie, gdyż przy ułożeniu pętli rura nie sprężynuje. O niezawodności systemu może świadczyć fakt, że został on zamontowany w tak prestiżowych obiektach jak Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Collegium Maius, Sala Posiedzeń Klasztoru na Jasnej Górze, Terminal przylotów - Port Lotniczy Balice. Więcej informacji na: www.akademiamiedzi.pl www.copperalliance.pl. l Kazimierz Zakrzewski

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Optymalne sterowanie pampami ciepła

Odpowiedzialny regulator Automatyka ma duże znaczenie dla uzyskania maksymalnej efektywności pracy pompy ciepła i komfortu użytkowników. Nie tylko pod względem potrzebnej mocy grzewczej i chłodniczej, ale i dla zapewnienia różnego poziomu temperatur w instalacji. Kontroluje również pracę innych źródeł energii, aby maksymalnie wykorzystać je na własne potrzeby. Program produkcji pomp ciepła firmy Viessmann pozwala wybrać odpowiednie rozwiązanie do każdego budynku i instalacji grzewczej. Pompy VITOCAL typoszeregu 300 wykorzystują ciepło z wody lub z gruntu, oferowane są jako urządzenia jednostopniowe i dwustopniowe (składające się z dwóch jednostek -modułów).

powietrzne pompy ciepła, np. VITOCAL 200-S typu Split. Łącząc do 5 pomp ciepła, uzyskamy zakres mocy grzewczej od 3 do 61 kW (dla A2/W35). Każda pompa ciepła pracująca w kaska-

Dwustopniowy układ W układ dwustopniowy pompy ciepła można połączyć jednostki VITOCAL 300-G o tej samej mocy grzewczej, np. 10 kW + 10 kW, lub o różnej mocy, np.: 12,9 kW + 17 kW. Można również połączyć pompy ciepła o różnej temperaturze zasilania wodą grzewczą, np. VITOCAL 300-G o temperaturze zasilania do 65°C i VITOCAL 350-G o temperaturze zasilania wodą grzewczą do 72°C. Przykładowo, jeśli w obiekcie równocześnie występuje zapotrzebowanie na ciepłą wodę użytkową oraz zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania budynku, wysokotemperaturowa pompa ciepła (do 72°C) może podgrzać zbiornik c.w.u. do temperatury np. 60°C, a w tym samym czasie drugi moduł może efektywnie pokrywać zapotrzebowanie na ciepło grzewcze o niższym poziomie temperatury, np. dla ogrzewania podłogowego. Większe moce uzyskuje się, łącząc pompy w kaskadę (do 5 pomp ciepła).

Kaskada na pięć Dla obiektów o większym zapotrzebowaniu na ciepło można wykorzystać

dzie może w tym samym czasie dostarczać ciepło do c.o. i do ogrzewania c.w.u. lub jednocześnie dostarczać chłód i ogrzewać wodę użytkową. Specjalny algorytm sterowania poszczególnymi pompami ciepła pozwala uzyskać najwyższy roczny współczynnik efektywności SCOP pracy instalacji. W zależności od aktualnej

temperatury powietrza i wody na zasilaniu ogrzewania optymalne COP jest obliczane przez regulator każdej pompy ciepła pracującej w kaskadzie, a regulator wiodącej pompy ciepła odpowiednio steruje dołączaniem i odłączaniem poszczególnych pomp w ka-

skadzie. Optymalizuje również moc, z jaką pracują poszczególne pompy ciepła. Uzyskuje się w ten sposób maksymalną efektywność w każdych warunkach pracy kaskady.

Wykorzystanie prądu solarnego Viessmann oferuje innowacyjną koncepcję instalacji z fotowoltaiką i pompami ciepła. Efektywnie i trwale redukuje koszty energii, maksymalnie wykorzystując prąd solarny i ciepło z gruntu, wody lub powietrza. Pompy ciepła VITOCAL wyposażone są w regulator Vitotronic 200 typ WO1C, który dba o możliwie wysoki stopień wykorzystania prądu solarnego dla własnych potrzeb. Jeśli w danej chwili nie ma zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną można magazynować w postaci ciepłej wody w zasobniku. W ten sposób prąd słoneczny jest skutecznie wykorzystywany również do ogrzewania budynku, nawet w nocy. Jeszcze większe oszczędności można uzyskać, jeśli w letnie dni pompa ciepła zasilana prądem słonecznym chłodzi pomieszczenia. Dodatkowe oszczędności uzyskamy, gdy do pompy ciepła podłączymy rekuperator Vitovent 300-F, który również będzie korzystał z darmowego prądu i z ciepła dostarczanego przez pompę ciepła - do dogrzewania powietrza nawiewanego do pomieszczeń w budynku. Za to wszystko odpowiedzialny jest regulator Vitotronic 200 typ WO1C, stosowany w pompach ciepła VITOCAL typu: solanka-woda, woda-woda oraz powietrze-woda. l

Krzysztof Gnyra

www.viessmann.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Aplikacje mobilne HERZ

Dobór z tabletu Firma Herz bezpłatnie udostępnia cztery aplikacje mobilne przeznaczone na smartfony i tablety: HERZ TS, HERZ FBH, HERZ STRÖMAX-R i HERZ PICV. Aplikacje HERZ zostały napisane jako nowoczesne narzędzie do wspomagania projektowania i doboru produktów firmy, w którym dla łatwiejszej obsługi można zmieniać jednostki wielkości fizycznych wykorzystywanych w trakcie doboru oraz język. Wszystkie aplikacje można bezpłatnie pozyskać ze sklepu Play dostępnego na wszystkich urządzeniach wyposażonych w aplikację Google Play. Aby pobrać aplikację, należy wybrać na smartfonie (tablecie) sklep Play, kliknąć zakładkę Aplikacje, w wyszukiwarce wpisać „Herz” i poczekać, aż pojawią się aplikacje związane z tym hasłem. Następnie należy wybrać i zainstalować żądaną aplikację. Aplikacje firmy HERZ w wersji na smartfony i tablety firmy Apple (iPhone, iPad, iPod) dostępne są w sklepie App Store. l HERZ TS Głównym zadaniem tej aplikacji jest poręczne i błyskawiczne przeprowadzanie obliczeń dla wprowadzonych danych eksperymentalnych. Obliczenia są testowane i zatwierdzone według oficjalnej dokumentacji produktu Herz Armaturen. Aplikacja Herz TS umożliwia dobór produktu oraz obliczenie nastawy na podstawie wartości kv. Aplikacja służąca do doboru zaworów „Spadek ciśnienia oraz przepływ” umożliwia wybór zaworu z listy produktów zgodnie z wprowadzonymi danymi. Użytkownik ma możliwość zmiany jednostek w menu. Program zapewnia szybką zmianę zaworów z natychmiastowym przeliczeniem nastaw. Aplikacja posiada wbudowany kalkulator nastawy dla zaworów grzejnikowych Herz. Użytkownik wprowadza przepływ medium i spadek ciśnienia na zaworze. Program oblicza kv, a następnie strony sponsorowane

wyświetla zawory, które posiadają odpowiednie kv. Głównym zadaniem tej funkcji programu jest eliminacja zaworów, które mają niewłaściwe kv. l HERZ FBH Aplikacja przeznaczona jest do obliczania parametrów systemu ogrzewania podłogowego zgodnie z normą PN-EN-1264. Optymalne wymiarowanie, sprawdzone urządzenia i elementy instalacji ogrzewania podłogowego to słowa kluczowe dla doskonale funkcjonalnych systemów ogrzewania podłogowego. System musi być za pro jek to wa ny, zarządzany i wykonany według ściśle określonych standardów. Aplikacja HERZ FBH wykonuje obliczenia na podstawie wprowadzonych informacji, takich jak: - całkowita powierzchnia ogrzewania podłogowego, - rodzaj wykończenia podłogi, - rozstaw rur, - wymagana temperatura pomieszczenia, - temperatura czynnika grzewczego. Aplikacja HERZ FBH oblicza i przedstawia graficznie następujące wyniki: - maksymalna powierzchnia grzejnika podłogowego z jedną pętlą (długość rur do 100 m), - łączna długość rur systemu ogrzewania podłogowego, - liczba obiegów grzewczych. Najważniejsze i najbardziej użyteczne informacje to: - sumaryczny przepływ czynnika grzewczego, - moc grzewcza systemu ogrzewania podłogowego,

- spadek ciśnienia (do zwymiarowania pompy cyrkulacyjnej). Wszystkie parametry wejściowe mogą być zmieniane. Program automatycznie oblicza nowe wartości wyjściowe. Obliczenia są wykonywane w funkcji temperatury podłogi, której wartość nie wpływa negatywnie na zdrowie człowieka. l HERZ STRÖMAX R Aplikacja HERZ STRÖMAX-R to narzędzie przeznaczone do szybkiego doboru zaworów równoważących. Do łatwego i szybkiego wyboru potrzebne są tylko najbardziej istotne dane. Wymagane dane: obciążenie cieplne, spadek ciśnienia, różnica temperatur. Dla medium z dodatkiem glikolu podaje się również jego ilość w procentach. Użytkownik może wybrać z szerokiej gamy zaworów równoważących te, które będą brane pod uwagę przy obliczaniu. W obliczeniach mogą być uwzględniane albo wybrane, albo wszystkie zawory. l HERZ PICV HERZ PICV to aplikacja, która zapewnia optymalny dobór regulatorów przepływu w zależności od przepływu. Po wprowadzeniu parametrów wejściowych, przepływu i średnicy zaworu pojawia się lista z zaworami. Wszystkie zawory z listy spełniają kryteria ogólne, natomiast zawory oznaczone kolorem zielonym są dla optymalnego wyboru. Zawór jest wyświetlany z obliczonym minimalnym spadkiem ciśnienia i nastawą. Nastawa odpowiada stopniu otwarcia zaworu. www.herz.com.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Pomiary w kanalizacji (1)

Ściekomierze w kolektorze W artykułach chcielibyśmy przedstawić warunki techniczne, wykonania i odbioru układów pomiarowych z urządzeniami do mierzenia przepływu ścieków (przepływomierze - ściekomierze) w kanałach grawitacyjnych oraz rurociągach tłocznych. Ścieki to specyficzne i bardzo różnorodne medium, które wymaga indywidualnego podejścia do problemu pomiaru. Każde miejsce pomiarowe jest inne, a wybór metody pomiarowej zależy od zdefiniowania celu i żądanej dokładności pomiaru. Opomiarowanie ilości odprowadzanych ścieków doprowadziło do zmian w zachowaniu zakładów przemysłowych, w których powstają, oraz do wzrostu świadomości ekologicznej wśród pracowników odpowiedzialnych za ich bilans ilościowy i jakościowy w odpływie. Dzisiaj już nikt nie kwestionuje potrzeby mierzenia ich ilości w kanałach oraz rurociągach tłocznych usytuowanych na odpływie z danego zakładu. Przepływy szacowane na podstawie ilości pobieranej wody nie są zbyt dokładne i powodują zwiększone koszty ponoszone na ten cel przez zakład. Sposób wykonania pomiaru i klasa dokładności urządzeń pomiarowych nie są jednoznacznie określone w uregulowaniach prawnych. Przyczyną tego jest między innymi stopień skomplikowania pomiaru od strony technicznej i hydraulicznej. Podczas gdy pomiar przepływu wody dokonywany jest najczęściej w rurociągach ciśnieniowych (zamkniętych, całkowicie wypełnionych wodą), warunki hydrauliczne w kanałach ściekowych są bardzo zmienne. Ścieki to medium o bardzo złożonym sposobie zachowania się, które wymaga indywidualnego podejścia do problemu pomiaru. Każde miejsce pomiarowe jest inne, a wybór tego miejsca i metody pomiarowej zależy od przyjętego układu technologicznego (skład jakościowy ścieków) oraz hydraulicznego rurociągu (kanału) transportującego ścieki (układ grawitacyjny lub ciśnieniowy), jak rów-

nież o żądanej dokładności pomiaru. Bardzo ważne są warunki hydrauliczne w miejscu pomiaru przepływu oraz dobór urządzenia pomiarowego (przepływomierza - ściekomierza), a także prawidłowe jego usytuowanie. Przedstawione poniżej dane wynikają z doświadczenia eksploatacyjnego urządzeń pomiarowych zamontowanych na sieci kanalizacyjnej i będących w eksploatacji stałej.

Cel pomiarów Podstawą pomiaru ilości ścieków są wymagania prawne, ekonomiczne oraz inżynierskie. W świetle obowiązujących przepisów prawnych każdy obiekt gospodarki ściekowej (oczyszczalnia ścieków, przepompownia, syfon, przelew itp.) zobligowany jest do rozliczenia się z ilości odprowadzanych ścieków (Rozporządzenia: Ministra Środowiska z 24.07.2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, oraz Ministra Budownictwa z 14.07.2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych). Z ekonomicznego oraz inżynierskiego punktu widzenia informacje o ilości ścieków odprowadzanych do sieci kanalizacji miejskiej i transportowanych tą kanalizacją to podstawowe dane umożliwiające prawidłowe rozliczenie się pomiędzy producentem a odbiorcą ścieków, jak również prawidłowe zaprojektowanie gospodarki ściekowej, prawidłowy dobór urządzeń i obiektów

usytuowanych na sieciach kanalizacyjnych, ich prawidłowa eksploatacja oraz prawidłowe bilansowanie ilościowe. Obecnie wiedza o wielkości i natężeniu przepływów w systemie kanalizacji, jest niezbędna do racjonalnego zarządzania tą siecią i obiektami kanalizacyjnymi na niej wybudowanymi.

Dobór miejsca pomiarowego Pomiar przepływu w kanalizacji zawsze niesie ze sobą utrudnienia. Niesione przez ścieki zanieczyszczenia powodują tworzenie się osadów na dnie kanału/kolektora oraz filmów na ściankach kanałów i powierzchni zwierciadła ścieków, a także w urządzeniach pomiarowych. Występująca na powierzchni transportowanych ścieków piana również może prowadzić do błędów w pomiarach. Wybór miejsca pomiaru przepływu jest kluczowy dla jakości uzyskanych wyników pomiarowych. Podstawowa metoda pomiaru przepływu to metoda bazująca na pomiarze wypełnienia kanału ściekami i wyznaczeniu ich średniej prędkości. Podstawowym problemem, szczególnie w kanałach grawitacyjnych, jest wyznaczenie prędkości rzeczywistej - obliczeniowej. Ze względu na lepkość ścieków i szorstkość ścianek kanału (rurociągu) w różnych miejscach przepływowego przekroju występują różne prędkości spowodowane między innymi: - zmianami średnicy i kierunku osi kanału lub rurociągu tłocznego, -szorstkością rurociągu, - występującymi w kanale wypełnień ściekami. Ze względu na sytuację budowlaną wykonanej kanalizacji, np. łuki, kolana, boczne dopływy, zmiany średnicy i spadki kanału/kolektora czy uskoki jego niwelety (dna), pojawiają się zakłócenia hydrauliczne przepływu, tj. strumień ścieków jest przyspieszony lub hamowany, pojawiają się prądy wtórne, co www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wpływa na prędkość przepływu, a przez to na miarodajny (rzeczywisty) pomiar ilości transportowanych ścieków. Miejsce pomiaru musi być dobrane tak, aby profil prędkości był w pełni rozwinięty i niezakłócony. l Minimalna długość odcinków prostych uspakajających przepływ ścieków (np. za łukiem, kolanem) wynosi: - dla pomiarów w rurociągach (kanałach/kolektorach) całkowicie wypełnionych ściekami (ciśnieniowych) lub grawitacyjnych zasyfonowanych: a) L ≥ 5 dn => od strony dopływu ścieków do urządzenia pomiarowego, b) L ≥ 3 dn => od strony odpływu ścieków z urządzenia pomiarowego, - dla pomiarów w kanałach (rurociągach) grawitacyjnych częściowo wypełnionych ściekami: a) L ≥ 20 dn => od strony dopływu ścieków do urządzenia pomiarowego, b) L ≥ 15 dn => od strony odpływu ścieków z urządzenia pomiarowego, gdzie: dn - średnica wewnętrzna kanału/kolektora lub rurociągu tłocznego. l Minimalne spadki niwelety i prędkości przepływu ścieków w kanałach i rurociągach tłocznych: Utrzymanie odpowiedniej jakości pomiarów wymaga wolnego od zsedymentowanych osadów przekroju przepływowego i czystych elektrod. Przy przepływach o niskich prędkościach w miarę szybko wytrącają się osady. l Minimalne spadki, jakie należy zastosować: - dla kanału grawitacyjnego: i ≥ 1/ dn [‰] => celem zachowania prędkości samooczyszczania, - dla rurociągu ciśnieniowego, tj. przekroju przepływowego całkowicie wypełnionego ściekami: i ≥ 0,50 [‰] => zgodnie z kierunkiem przepływu ścieków -> celem odpowietrzenia rurociągu.

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Uwaga! Układanie przewodu w poziomie (i = 0 ‰) nie jest wskazane, gdyż utrudnia odpowietrzenie rurociągu. l Minimalne prędkości przepływu ścieków, jakie należy zapewnić: - dla ścieków bytowych, gospodarczych i technologicznych: V ≥ 0,80 m/s, - dla ścieków deszczowych: V ≥ 0,60 m/s, - dla wody: V ≥ 0,50 m/s. l Minimalny poziom wypełnienia kanału/kolektora ściekami przy niskich wypełnieniach oraz dla uspokojenia przepływu przy przepływie turbulentnym. Powyższe wymaga obliczenia prędkości przepływu ścieków V [m/s] przy zastosowaniu współczynników sprawności przekroju kołowego odniesionych do: - napełnienia kanału ściekami (hn /dn), - powierzchni przepływu (P [m2]), - wydatku [m3/s], - prędkości [m/s].

Metody pomiaru Znając takie parametry jak: spadek niwelety kanału/kolektora - rurociągu, współczynnik szorstkości ścianek kanału, jego geometria, poziom płynącego strumienia ścieków, można obliczyć (pomierzyć) natężenie przepływu. Ze względu na trudności w praktyce dokładnego określenia rzeczywistego spadku niwelety kanału i szorstkości odcinka pomiarowego oraz możliwości wystąpienia podpiętrzeń zastosowanie metody pomiarowej opartej na czujnikach ultradźwiękowych (przepływomierze ultradźwiękowe) lub hydrostatycznych powinno być bardzo dokładnie przemyślane i należy tę metodę ograniczyć do mniejszych wymagań co do dokładności.

Za le ca ną do sto so wa nia jest obecnie metoda oparta na indukcji ma gne tycz nej sto so wa nej w tzw. elektromagnetykach - przepływomierz elek tro ma gne tycz ny. Ww. przepływomierze wymagają całkowitego wypełnienia ściekami rurociągu, natomiast mierzą prędkość uśrednioną w polu przekroju przepływu. W przepływomierzach elektromagnetycznych obliczana jest tzw. prędkość średnia wynikająca z pomierzonych wielu lokalnych prędkości w różnych miejscach obwodu zwilżonego i przekroju przepływowego. Z uwagi na fakt, że przepływomierze elektromagnetyczne wymagają układu syfonowego (rurociągu całkowicie wypełnionego ściekami) urządzenia te są bardzo dokładne oraz można je stosować w przypadkach dużych wahań przepływów, podpiętrzeń w rurociągach i występowania cofki. W następnym odcinku omówimy zakres odbioru technicznego. Roman Ćwiertnia Tomasz Ćwiertnia Literatura: * Renata Woźniak Coneco BCE Sp. z o.o., Gdynia, „Dobór stanowisk pomiaru przepływu w kanalizacji”. * Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18.11.2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. * Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14.07.2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych. * mgr inż. Roman Ćwiertnia, mgr inż. Tomasz Ćwiertnia, „Praktyczny Poradnik eksploatacji sieci kanalizacyjnej”, Poznań 2012.

Wy ni ki in ter ne to wej son dy: kwiecień (głosowanie na najpopularniejszy wśród internautów tekst ringowy zamieszczony w „Magazynie Instalatora“ IV/2015) Jeśli nie walczysz sam na ringu, pomóż zwyciężyć innym. Wejdź na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Recykling w kanalizacji (3)

Opłacalna instalacja dualna Stosowanie instalacji dualnych wodociągowo-kanalizacyjnych ma za zadnie zmniejszyć opłaty za pobór i odprowadzanie ścieków. Woda szara zamiast być odprowadzana do sieci kanalizacyjnej jest oczyszczana, a następnie używana do spłukiwania misek ustępowych, podlewania ogrodów czy też mycia powierzchni użytkowych. Stosowanie instalacji dualnych wodociągowo-kanalizacyjnych to recykling wody, który na pewno obniża koszty eksploatacyjne. Pod uwagę należy wziąć również, że oszczędzamy nie tylko na poborze wody, ale również na odprowadzanych ściekach, gdyż jest ich mniej.

Duże zużycie - duży zysk W obiektach sportowych, basenowych, dużych centrach handlowych i hotelach zużywane są spore ilości wody. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. nr 8, poz. 70), przedstawiające przeciętne normy zużycia wody w Polsce, mówi, że hotel kategorii lux zużywa aż 200 dm3 na miejsce noclegowe w ciągu doby. W związku z tak dużym zapotrzebowaniem na wodę należy gruntownie rozważać zastosowanie instalacji dualnej. Instalacje dualne stosuje się na świecie od dawna, lecz należy pamiętać o większym koszcie wody, np. w krajach Europy Zachodniej niż w Polsce. Również uzasadnione jest stosowanie instalacji dualnych w krajach z ograniczonym dostępem do wody pitnej (np. Australia). W Polsce koszt wody jest relatywnie niski w stosunku do innych państw, dlatego zwrot inwestycji jest relatywnie długi. Pomimo tego w obiektach sportowych należy rozważyć budowę instalacji dualnej. Ze względu na różnorodność obiektów sportowych trudno oszacować wspólną charakterystykę zużycia wody. Możemy mieć do czynienia z klubem golfowym w krajach egzotycznych, gdzie najwięcej wody zużywa się

na pielęgnację terenów. Jednak możemy szacować, że w obiekcie sportowym typu hala i basen ok. 25% zużycia wody to spłukiwanie misek ustępowych, nawadnianie terenów zielonych oraz mycie obiektu (Gabarró i in., 2013). Po pewnym czasie instalacja dualna przyniesie spore oszczędności. W skali roku zmniejszy się koszt poboru wody oraz koszt odprowadzania ścieków. Biorąc pod uwagę tendencję wzrostu ceny wody, w przyszłości instalacja ta może generować o wiele większe oszczędności. Głównym kosztem instalacji dualnej będzie zasobnik wody szarej, filtry lub bardziej nowoczesny bioreaktor membranowy, którego zastosowanie będzie bardziej uzasadnione. Niedużym stosunkowo kosztem będzie dodatkowy pion kanalizacyjny, który będzie separował ścieki czarne od szarych.

porządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody - pobór wody dla pływalni (160 dm3/1 korzystający x doba) oraz hali sportowej (66 dm3/1 korzystający x doba) możemy obliczyć, że w ciągu 24 h obiekt zużyje średnio: l dla pływalni 120 000 dm3 wody, l dla hali sportowej 19 800 dm3. Następnie w celu obliczenia, ile średnio możemy odzyskać wody szarej, posłużymy się wykresem obrazującym strukturę zużycia wody w obiekcie sportowym, który został sporządzony w sposób analityczny.

Zużycie wody w obiekcie sportowym

Woda szara pochodzi ze zlewów, umywalek, natrysków. Mnożąc zużycie wody przez dany procent, otrzymamy orientacyjną ilość szarej wody, która posłuży do recyklingu. Odzysk wody dla poszczególnych przyborów w ciągu doby: l Basen: - zlew 2 568 dm3, - umywalka 18 468 dm3, Czas zwrotu inwestycji - natrysk 39 708 dm3. l Sala gimnastyczna: Aby wyliczyć czas zwrotu inwesty- zlew 423,72 dm3, cji, możemy skupić się na dużym - umywalka 3047,22 dm3, obiekcie sportowym, składającym się - natrysk 6551,92 dm3. z basenu, siłowni, sali gimnastycznej, Suma daje nam około 70 m3 wody gdzie zużycie wody jest ogromne. Za- na dobę. Biorąc pod uwagę, że więkłóżmy, że z basenu dziennie korzysta szość wody pochodzi z natrysków, a średnio 750 osób, natomiast z sali obecnie stosuje się różnego typu gimnastycznej oraz siłowni 300 osób ograniczniki wypływu wody, np. czadziennie. Przyjmując - zgodnie z Roz- sowe, oraz że trudno będzie wyko-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Podsumowanie

rzystać całą szarą wodę, nasz wynik pomniejszmy nawet o 50%, co da nam 35 m3 wody na dobę. Koszt modernizacji istniejącego obiektu sportowego (zakładając wdrożenie systemu recyklingu wody zaopatrzonego w bioreaktor membranowy) wyniesie od około 450 000 do 600 000 zł. Należy zauważyć, że koszt samego systemu to jakieś 50% całej inwestycji. Zakładając, że prowadzimy modernizację obiektu, dochodzą jeszcze dodatkowe koszty, takie jak np. kucie ścian. Zdecydowanie mniejszy koszt całego system uzyskamy, wprowadzając go już na etapie projektowania. Koszt energii przeznaczonej na pracę systemu oraz serwisów, które w praktyce sprowadzają się do czyszczenia filtra raz w roku w przeciągu

10 lat, to około 10 000 zł. Stawka za m3 wody w Warszawie wynosi 4,54 zł, a za m3 ścieków 6,93 zł. Cennik obowiązuje do 29.06.2015 r., podane ceny są cenami brutto. Oszczędności, jakie można uzyskać w skali roku, to: 365 x 35 m3 x (6,93 zł + 4,54 zł) = 150 715,8 zł. Oznacza to, że nasz system może zwrócić się nawet po około 4 latach. Uważam, że mimo niskich cen za wodę jest to i tak bardzo szybki czas zwrotu inwestycji. Badanie ekonomiczne pokazuje, że warto szukać innowacyjnych rozwiązań recyklingu wody. Należy jednak pamiętać, że są to obliczenia czysto analityczne, w celu określenia bardziej szczegółowych analiz ekonomicznych należy przeprowadzić badania na danym obiekcie.

Niewątpliwe większość osób decydujących się na zastosowanie instalacji dualnej będzie miała na celu względy finansowe. Przedstawiona uproszczona kalkulacja ukazuje, że taki system jest w stanie przynieść realne korzyści pieniężne. Nie należy jednak zapominać, że ogromnym atutem instalacji dualnej jest element ekologiczny. Marnotrawstwo tak dużych ilości wody pitnej nie jest niczym uzasadnione. W krajach o ograniczonych zasobach wody pitnej ten argument może okazać się nie tyle pobocznym, co głównym, jednak w Polsce przyszłych inwestorów muszą jednoznacznie przekonać liczby. Zakładając ciągły skok cen za wodę, bardzo rozsądnym rozwiązaniem będzie zostawienie dodatkowego pionu kanalizacyjnego na szarą wodę. Zabieg ten spowoduje, że w momencie podjęcia decyzji o wdrożeniu instalacji dualnej zmniejszą się koszty i czas takowej modernizacji. Łukasz Hećman

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Uwaga! Jesteś w ukrytej kamerze, czyli kwiatki instalacyjne

Rodzynek z zaworem Na naszych łamach staramy się, aby zamieszczane materiały przyczyniały się do podnoszenia Państwa kwalifikacji. Tym razem przedstawiamy przykłady wykonanych instalacji, może w innej konwencji niż zwykle są one pokazywane - chodzi mianowicie o instalacje źle wykonane lub tzw. przekombinowane. Mamy nadzieję, że opatrzone fachowym komentarzem przyczynią się do pogłębienia wiedzy. Wszystkie osoby, które miałyby w swoich zbiorach fotografie z takimi „ciekawymi” rozwiązaniami prosimy o nadsyłanie ich do redakcji: redakcja-mi@instalator.pl

rezentowane w niniejszym numerze „Magazynu Instalatora” zdjęcia zostały wykonane w kotłowniach budynków jednorodzinnych, pochodzą z własnego zbioru, a dotyczą zabezpieczenia instalacji ogrzewczej przed wzrostem ciśnienia za pomocą zaworów bezpieczeństwa. Na początku chciałbym przypomnieć czym jest zawór bezpieczeństwa i do czego służy. Zgodnie z PN-EN ISO -4126-1:2013-12(U), zawór bezpieczeństwa jest urządzeniem, które samoczynnie, bez energii innej niż energia czynnika, odprowadza określoną ilość tego czynnika, zapobiegając w ten sposób przekroczeniu uprzednio ustalonego bezpiecznego ciśnienia, winien być tak zaprojektowany, by ponownie się zamknął i uniemożliwił dalszy wypływ czynnika po przywróceniu normalnego stanu ciśnienia roboczego. W uproszczeniu - zawór bezpieczeństwa zabezpie1

cza przed przekroczeniem maksymalnego ciśnienia roboczego. Zgodnie z PN-EN1828+A1:201405(U) zawór bezpieczeństwa winien spełniać kilka warunków, m.in. powinien być zamontowany tak, by straty ciśnienia w rurociągu łączącym z instalacją nie przekraczały 3%, a straty w rurociągu spustowym 10% ciśnienia nastawianego na zaworze. Powinien także być dostępnym w bliskim sąsiedztwie przewodu wylotowego źródła ciepła. Pomiędzy źródłem ciepła a zaworem bezpieczeństwa zabroniony jest montaż jakiejkolwiek armatury odcinającej. Gdy stosuje się więcej niż jeden zawór bezpieczeństwa, przepustowość najmniejszego nie może przekraczać 40% przepływu całkowitego. Wycofana w 2011 roku norma PN-B-02415:1991 zalecała, by długość rury odprowadzajacej wodę z urządzenia upustowego nie przekraczała 2 m oraz by jej średnica wewnętrzna była co najmniej równa wewnętrznej średnicy króćca dopływowego urządzenia upu2

stowego. Natomiast w PN-B-02414:1999, dodatkowo, zakazuje się na przewodzie łączącym przestrzeń wodną źródła ciepła z króćcem odpływowym zaworu bezpieczeństwa zmniejszenia powierzchni przekroju wewnętrznego. Tyle teoria, a oto praktyka? Zdjęcie nr 1 przedstawia fragment instalacji technologicznej kotłowni. Widać tu zamontowane dwa zawory bezpieczeństwa, każdy z nich z przedłużeniem wylotu, a obydwa zespolone ze sobą w miłosnym splocie. Dlaczego dwa? Myślę, że po prostu, jeden zbyt często pracował, a dwa lepiej zabezpieczają użytkownika przed niezbyt pożądaną kałużą wody w kotłowni. Średnica rur stanowiących przedłużenie wylotów obu zaworów jest mniejsza niż średnica wylotów, ale nic to w porównaniu do ich wspólnego połączenia czy też samego punktu włączenia. Autor nie wiedział, a może zapomniał w ferforze walki, iż nie dopuszcza się łączenia wylotów zaworów bezpieczeństwa, gdyż w przypadku ograniczenia upustu wspólnego o odpływu nie zadziała żaden z zaworów. Ponadto, widoczny tu sposób połączenia w całość zawsze będzie preferował jeden z zaworów. Różne straty ciśnienia na odpływie, choć zawory bezpieczeństwa identyczne, spowodują lepsze, (o ile można w tym przypadku mówić o jakimś „lepszym”), zadziałanie tego, któremu będzie „łatwiej”, czyli temu, który będzie miał mniejsze straty na odpływie. Dla te3

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

go rodzaju montażu niemożliwy jest dozór zaworów, bo jak sprawdzić, który z nich uległ np. uszkodzeniu, który z nich jest nieszczelny etc. Tak stworzoną z artyzmem „grupę bezpieczeństwa” zamontowano, co prawda, dość blisko źródła ciepła, ale odcinek pomiędzy kotłem a punktem jej włączenia został zwężony, jak rozumiem, z powodu ograniczeń w zaopatrzeniu. Rurociąg, np. stalowy czarny czy też miedziany, zastąpiono elegancko złożonym wywijasem składającym się z łatwych w montażu, a zapewne „będących pod ręką”, kształtek ocynkowanych. W tym miejscu przypominam, za artykułem p. J. Drążkiewicza („Magazyn Instalatora” nr 1(53) styczeń 2003 r.): „warstwa cynku zaczyna tracić przyczepność już przy temperaturze 55°, a w temperaturach 60÷70°C zmienia się biegunowość Zn-Fe i >>ocynk<< zaczyna być po prostu warstwą szkodliwą dla rury, powodując jej przyśpieszoną korozję”. Inną niebezpieczną rzeczą jest kompletny brak zabezpieczeń dla dwóch odcinków instalacji: jednego, „hipotetycznego” i rozwojowego mogącego zaistnieć na przedłużeniu trójnika za kotłem, i drugiego, odchodzącego w górę, a nie posiadającego żadnych zabezpieczeń przed wzrostem ciśnienia. Zdjęcie nr 2 to kolejny hit, może nie sezonu, (nie przesadzajmy, na pewno go ktoś „przebije”), ale małe uznanie się należy, na pewno, za myślenie ponad przeciętność przekazu instrukcji montażu i nierutynowe działanie wobec zbyt częstego otwierania się zaworu bezpieczeństwa. Według użytkownika, zawór bezpieczeństwa zbyt często pracował, co objawiało się ciągłym ubytkiem wody w instalacji ogrzewczej. Wezwany na miejsce „magik” znalazł bez zbędnego wysiłku rozwiązanie ciekawe i niedrogie - rurę wyrzutową przedłużył, lekko wywinął w bok, co by nikomu z twarzy 4

www.instalator.pl

skórka nie zeszła, gdyby w bezpośredniej bliskości się znalazł (taki rodzaj ostrzeżenia - obserwator się zastanawia co za obiekt zacz, pojmuje i się zapobiegliwie odsuwa na bezpieczną odległość). Instalator zamontował kolanko tworzywowe, na pewno niewytrzymałe na temperatury mogące zaistnieć w instalacji grzewczej, ale przecież tak samo w kuchni jest i wszyscy żyją, gdy gospodarz odcedza makaron nad zlewem. Szkoda tylko, że wezwanemu „na pomoc” hydraulikowi nie starczyło wyobraźni, by sprawdzić naczynie wzbiorcze, stan jego membrany, ciśnienie etc. Oczywiście, „tradycyjnie”, kształtki ocynkowane „na topie”, a przynajmniej, przed i za wymiennikiem. Teraz zdjęcie nr 3. Tu zastosowano innowację podobną jak na zdjęciu nr 2, czyli „skok w bok”, zmniejszając przy „okazji” średnicę wypływu zaworu bezpieczeństwa. I znów kształtki ocynkowane górą (pewnie dołem też). Zdjęcie nr 4 to niejako „summa summarum” uwag ze zdjęć poprzednich - czyli zwężenie średnicy wewnętrznej rury wypływowej zaworu bezpieczeństwa, wielość kształtek zwiększająca straty na tymże odcinku, kształtki ocynkowane na instalacji ogrzewczej i brak jakiegokolwiek zabezpieczenia na odgałęzieniu instalacji pomiędzy kotłem a zaworem bezpieczenstwa, a także materiał, z którego wykonano „przedłużkę” czyli polipropylen do zimnej wody. Ciekawe jest również „zabezpieczenie zabezpieczenia”, czyli ochlapanie tynkiem zaworu

bezpieczeństwa, a może to nie tynk tylko efekt wycieku na źle wykonanych połączeniach? Ale to nie ma znaczenia, najważniejsze, że nic nie wycieka, przecież. I zdjęcie nr 5 - rodzyneczek z zaworem grzejnikowym powrotnym na odpływie - sam miód - także pod względem urody. Odpływ z zaworu bezpieczeństwa zwężony, z armaturą odcinającą, w typie „odcięty, nie kapie i w twarz nie chlapie”. „Oczywiście”, instalacja materiałowo urozmaicona kształtkami ocynkowanymi, a zawór bezpieczeństwa „zabezpiecza” wyłącznie jedną gałąź instalacji ogrzewczej. Prócz zaworów bezpieczeństwa ze zdjęcia nr 1, wszystkie mają wyloty skierowane w przestrzeń, jeśli nie kosmiczną to w kierunku, co najmniej bliżej nieokreślonym, zapominając o obowiązkowym sprowadzeniu wylotów jak najbliżej odpływów kanalizacji kotłowni, a stamtąd do, np. studzienki schładzającej. Znając możliwości twórcze różnych „pomysłowych dobromirów” (nie obrażając właścicieli tegoż imienia), należy mniemać, że wybrane wyżej wymienione i pokazane instalacje nie wyczerpują znamion braku zdrowego rozsądku i na pewno zaskoczą jeszcze czymś bardziej wyszukanym i wykwintnym. Ponoć w Polsce brak innowacyjności, a wystarczy przebieżka po osiedlu domków jednorodzinnych, a przy okazji chlebem i piwem (bezalkoholowym), po staropolsku, gościnnie się uraczyć. Maciej Sławuta

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Przydomowe i domowe przepompownie ścieków

Ciśnienie w górę! Przydomowe przepompownie ścieków służą w większości do transportu ścieków sanitarnych z gospodarstw domowych wszędzie tam, gdzie niemożliwe jest grawitacyjne sprowadzenie ich do wspólnego systemu kanalizacji, a ze względu na niewielkie ilości ścieków wymagana jest mała wydajność pompowni oraz retencja samego zbiornika. Niektórzy producenci przydomowych przepompowni ścieków wytwarzają konstrukcje do odprowadzania ścieków komunalnych, sanitarnych, wód drenażowych, opadowych, odwodnieniowych i zbliżonych mediów na większe odległości. Możliwe jest również podnoszenie na dużo wyższy poziom. Kompletna przepompownia dostarczana jest do odbiorcy wraz z pełnym wyposażeniem, które zapewnia jej pracę w trybie automatycznym (bezobsługowym).

Kiedy stosować? Instalacje ciśnieniowe kanalizacji wewnętrznej stosuje się najczęściej w miejscach, gdzie nie można odprowadzić ścieków w sposób grawitacyjny. Odpływ z pionów kanalizacyjnych przez przyłącze powinien znajdować się zawsze powyżej najwyższego poziomu ścieków w miejscu ich odbioru (kanalizacja, lokalna oczyszczalnia). Często warunek ten nie może być spełniony przez cała instalację kanalizacyjną, a tylko przez jej część. Do takich miejsc należą pomieszczenia położone niżej niż przykanalik grawitacyjnie odprowadzający ścieki do przewodu zewnętrznej sieci kanalizacyjnej, np. piwnice, sutereny, itp. lub pomieszczenia, w których pierwotnie nie były przewidziane urządzenia sanitarne. Taka sytuacja może mieć miejsce np. w przy-

padku adaptacji pomieszczeń mieszkalnych na pomieszczenia higieniczno-sanitarne, w których brakuje przewodów kanalizacyjnych. W przypadku znacznych różnic terenu lub położenia budynku w dużej odległości od miejskiej czy osiedlowej sieci kanalizacyjnej występuje konieczność przepompowania całej ilości ścieków. Wtedy w pobliżu budynku lub zespołu budynków lokalizuje się centralną pompownię, wyposażoną w pompy z urządzeniami rozdrabniającymi. Do głównych elementów ciśnieniowych instalacji kanalizacyjnych należą przepompownie ścieków i przewody tłoczne. Do przepompowni zlokalizowanej wewnątrz budynku dopływają grawitacyjnie ścieki z przyborów sanitarnych. Po osiągnięciu poziomu maksymalnego w zbiorniku retencyjnym przepompowni ścieki są automatycznie przetłaczane do punktu odbioru ścieków, którym jest najczęściej przewód lub studzienka kanalizacyjna instalacji grawitacyjnej. Szczegółowe informacje o projektowaniu, wymaganiach przy montażu i eksploatacji instalacji ciśnieniowych znajdują się w

normie PN-EN 12056-4:2002. Wymagania i badania dla przepompowni ścieków instalowanych wewnątrz budynków i w ich otoczeniu zawiera norma PN-EN 12050:2002.

Z rozdrabnianiem Urządzenia do rozdrabniania i przepompowywania ścieków mogą być dostosowane do odprowadzania ścieków z jednego lub z kilku przyborów. Ich zasada działania, niezależnie od firmy produkującej, jest podobna, różnią się jedynie rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Urządzenie składa się ze zbiornika, pompy wyposażonej w wirnik z elementem rozdrabniającym oraz zespołu sterującego. Ścieki spływają grawitacyjnie do zbiornika, automatycznie następuje włączenie zespołu rozdrabniająco-przepompowującego i przepompowanie ścieków do kanalizacji. Stopień rozdrobnienia zależy od rodzaju zastosowanego w pompie wirnika, którego charakterystyczną cechą jest wolny przelot. Ścieki z miski ustępowej odprowadzane są przewodem o średnicy 100 mm, z innych przyborów 50 mm, (może być kilka). Rozdrobnione części stałe mogą być przepompowywane przez rurę o bardzo małej średnicy. Najczęściej są to przewody o średnicach 22, 32, 40 mm. Zespół rozdrabniająco-przepompowujący może być umieszczony bezpośrednio w misce ustępowej, wtedy określa się go jako urządzenie typu compact. Czas przepompowywania jest bardzo krótki i wynosi najczęściej od kilku do kilkunastu sekund. Zależy od mocy zainstalowanej pompy oraz odległości i wysokości, na jaką przepompowywane są ścieki. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Bez rozdrabniania Ścieki niezawierające zanieczyszczeń stałych (fekaliów) powinny być przepompowywane przez instalacje, które nie posiadają rozdrabniarki. Urządzenia większe, przeznaczone do odprowadzania ścieków z całych budynków lub osiedli, wyposażone są w duży zbiornik z tworzywa sztucznego oraz więcej niż jedną pompę. Duże przepompownie ścieków zlokalizowane najczęściej poza obiektem i wykonuje się je najczęściej w zbiornikach żelbetowych. Urządzenia duże przeznaczone do odprowadzania ścieków z całych budynków lub osiedli lokalizuje się poniżej najniższej kondygnacji lub poza budynkiem. Mogą to być zbiorniki wykonane z tworzyw sztucznych zbrojonych włóknem szklanym, żelbetowe prefabrykowane lub betonowe wylewane na miejscu. Najważniejszym elementem w takim rozwiązaniu jest zespół pompowy oraz automatyczne sterowanie. Pompy przeznaczone do przepompowywania ścieków zawierających substancje stałe mają specjalnie skonstruowany wirnik, który pozwala na przelot substancji stałych bez zablokowania wirnika. W przypadku konieczności zapewnienia wymaganej prędkości przepływu (0,8 m/s), co powoduje konieczność stosowania małych średnic przewodu tłocznego (DN 32, 40), należy stosować pompy z urządzeniem tnącym. Pompy do ścieków wykonywane są z materiałów bardzo odpornych na korozję, o dużej odporności mechanicznej - najczęściej ze stali nierdzewnej i tworzywa.

Elementy ciśnieniowe Instalacje wyposażone w elementy ciśnieniowe kanalizacji wewnętrznej stosuje się najczęściej w sytuacji, gdy niemożliwe jest odprowadzenie ścieków w sposób grawitacyjny. Odpływ z pionów kanalizacyjnych przez przyłącze kanalizacyjne powinien być usytuowany zawsze powyżej najwyższego poziomu ścieków, w miejscu ich odbioru. Instalacja kanalizacyjna w większości pracuje jako grawitacyjna, a czasami tylko jej część pracuje w sposób ciśnieniowy. W chwili obecnej wszelkie nietypowe rozwiązania hydrauliczne są możliwe dzięki specjalnym urządzeniom rozdrabniającowww.instalator.pl

-przepompowującym. Do usuwania ścieków z urządzeń sanitarnych służą najczęściej rozdrabniacze, które jednocześnie przepompowują ścieki do kanalizacji. Tłoczą one rozdrobnione ścieki na taką wysokość i do takiego miejsca, aby mogły one swobodnie spłynąć do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej w sposób grawitacyjny.

Domowe urządzenia przepompowujące ścieki Małe urządzenia do rozdrabniania i przepompowywania ścieków powinny być lokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie przyborów, z których odprowadzają ścieki, najlepiej w tym samym pomieszczeniu. Specjalistyczne urządzenia do przepompowywania i rozdrabniania ścieków przystosowane są do usuwania fekaliów z kilku lub jednego przyboru sanitarnego. Budowa konstrukcyjna tych urządzeń, oraz ich zasada działania jest bardzo podobna u większości producentów. Różnią się one między poszczególnymi producentami rozwiązaniami techniczno-konstrukcyjnymi. Urządzenie przepompowujące ścieki zbudowane jest ze zbiornika ( najczęściej z tworzywa sztucznego), pompy w której zastosowany jest wirnik z elementem rozdrabniającym jak również z zespołu sterującego. Dopływ ścieków do zbiornika odbywa się w sposób grawitacyjny. Fekalia zgromadzone w zbiorniku powodują automatyczne uruchomienie elementów rozdrabniająco – przepompowujących a następnie przepompowanie ścieków do przewodów kanalizacyjnych usytuowanych wyżej. Wielkość rozdrobnienia fekaliów, papieru toaletowego jest zależna od zainstalowanego w urządzeniu przepompowującym wirnika. Urządzenie takie można zastosować nawet na sześć metrów niżej, niż znajduje się kanalizacja uliczna. Ścieki przepływają wówczas przewodem o niewielkiej średnicy, który nie musi być ułożony ze spadkiem. Urządzenie podłącza się bezpośrednio do

instalacji wodnej oraz elektrycznej, a spłukiwanie następuje po naciśnięciu przycisku umieszczonego na obudowie. Czas przepompowania fekaliów zależny jest od mocy silnika zainstalowanego w urządzeniu oraz wysokości i odległości, na jaką musimy przetransportować ścieki. Może on wynosić od kilku do kilkunastu sekund. Agregaty przepompowujące są w stanie przepompować ścieki na odległość do 150 m lub na wysokość do 15 m. Należy je dobierać, biorąc pod uwagę przybory lub urządzenia, z jakich odprowadzane mają być ścieki. Inny jest rodzaj oraz ilość ścieków napływających z domowej zmywarki do naczyń w porównaniu z kwaśnymi skroplinami pochodzącymi np. z pieca kondensacyjnego. W sprzedaży znajdują się następujące rozwiązania konstrukcyjne dostosowane do odprowadzania zużytej wody z przyborów: l z miski ustępowej, zainstalowane oddzielnie od przyboru sanitarnego, l z miski ustępowej, zintegrowane we wnętrzu ceramiki, l z miski ustępowej (również zamontowanej na stelażu), zlewozmywaka, wanny, brodzika, umywalki, pralki automatycznej, zmywarki, l z umywalki, zlewozmywaka, wanny oraz brodzika. Zużyta woda nieposiadająca w swym składzie zanieczyszczeń stałych powinna być transportowana przez instalację niezawierającą urządzenia rozdrabniającego. Aby rozwiązać problem odprowadzenia ścieków z umywalki, wanny, brodzik, dobiera się urządzenie działające podobnie jak urządzenie kompaktowe, które obsługuje jedynie miskę ustępową. Specjalny zbiornik niewielkich rozmiarów powinien być dobrany w zależności od urządzeń, jakie ma obsłużyć. Urządzenie montuje się tuż za miską ustępową i podłącza się do niego pozostałe przybory sanitarne usytuowane w pomieszczeniu. Przetłaczanie zużytej wody odbywa się w sposób automatyczny. Proszę pamiętać, że w przypadku brodzika jego podstawa powinna być co najmniej 20 cm wyżej aniżeli podłoga, na której ustawione jest urządzenie przepompowujące. Urządzeń rozdrabniających nie należy mocować do ściany, przy której są postawione. Wibracje spowodowane pracą urządzenia mogą przyczynić się do

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

ciśnieniem i zastosowanie do budowy instalacji rur kanalizacyjnych łączonych kielichowo i uszczelnionych poprzez uszczelki wargowe może spowodować wyciek ścieków w miejscu połączenia poszczególnych odcinków przewodów.

Na jachty i łodzie

powstania nieprzyjemnych dźwięków. Najkorzystniej jest zamocować rozdrabniacz na sztywno do posadzki. Zalecana odległość urządzenia od ściany to 5 cm.

Skutki zaniku napięcia w sieci Z pojedynczych urządzeń przepompowujących nie można korzystać w przypadku awarii zasilania w energię elektryczna. Jeśli użytkownikowi zależy na korzystaniu z sanitariatów bez ograniczeń w rejonach, gdzie często dochodzi do wyłączeń prądu, to najlepiej będzie zainstalować małą przepompownię ścieków w podłodze piwnicy. Taki zbiornik może gromadzić i przepompowywać ścieki nawet z całego domu. W takim przypadku podczas braku zasilania czy awarii pompy nie grozi nam zalanie pomieszczenia. Taka przepompownia zbudowana jest z hermetycznego zbiornika o poj. 130 do 170 l, w którym zamontowana jest specjalna pompa, włączająca się, gdy poziom

ścieków w zbiorniku osiągnie określony poziom. Duże przepompownie wykonuje się najczęściej w zbiornikach żelbetowych. Urządzenia przeznaczone do odprowadzania ścieków z całych budynków lub osiedli umieszcza się poniżej najniższej kondygnacji lub poza budynkiem. Ich zbiorniki mogą być wykonane z tworzyw sztucznych zbrojonych włóknem szklanym, mogą być też żelbetowe prefabrykowane lub betonowe wylewane na miejscu. Podstawowymi elementami będzie tu zespół pompowy i automatyczne sterowanie.

Montaż urządzeń przepompowujących Montaż urządzeń przepompowujących nie nastręcza wielu problemów instalatorowi. Należy jednak bezwzględnie przestrzegać zasady, aby przewód tłoczny wychodzący z urządzenia, którym przepompowywane będą ścieki, był wykonany w technologii klejonej lub zgrzewanej. Ścieki w takiej instalacji płyną pod

Jeden z producentów tego typu urządzeń produkuje konstrukcje pomporozdrabniaczy zasilanych napięciem 12 lub 24 V z przeznaczeniem do montażu na jednostkach pływających. Umożliwia to bardzo łatwy montaż urządzenia oraz na usytuowanie zbiornika na fekalia w dowolnie wybranym miejscu na łodzi (nawet powyżej lustra wody). Pozwala to na łatwe opróżnianie zbiornika z nieczystości po zacumowaniu jednostki pływającej. Zużycie prądu z akumulatora przez urządzenie podczas normalnej eksploatacji jest niewielkie i pozwala na długi okres eksploatacji pomiędzy ładowaniami.

Podsumowanie Urządzenia przepompowująco-rozdrabniające pozwalają na pełną swobodę aranżacji pomieszczeń. Bardzo sprawdzają się przy wszelkiego rodzaju przebudowach, dobudowach, podziałach mieszkań na dwa oddzielne. Adaptację pomieszczeń przeprowadza się wówczas bez kosztownych i pracochłonnych prac remontowo-budowlanych. Urządzenia przepompowujące mogą być stosowane nie tylko w budownictwie mieszkaniowym, ale także w hotelach, pensjonatach lub ośrodkach wypoczynkowych i jednostkach pływających. Trzeba pamiętać, że urządzenia te mogą przetłaczać jedynie ścieki bytowe. Nie nadają się one do tłoczenia ścieków przemysłowych. Zintegrowane przepompownie pozwalają również wygospodarować więcej miejsca w niewielkich łazienkach w starym budownictwie lub zaaranżować WC w miejscach, gdzie istnieje dostęp tylko do rury kanalizacyjnej o średnicy mniejszej od 100 mm. Andrzej Świerszcz Fot. z archiwum SFA.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Wymiennik do odzysku ciepła z wody

Zysk pod prysznicem Odzyskiwanie ciepła z zużytej wody to sposób na oszczędzenie i znaczne wydłużenie naszych kąpieli pod prysznicem. Rekuperator do wody to bardzo efektywne i niedrogie urządzenie, które pozwala na bierne, ekologiczne odzyskiwanie energii wody, a co za tym idzie - znacznie wydłuża nam możliwość korzystania z tej samej ilości ciepłej wody. Podczas korzystania z natrysku zimna i gorąca woda mieszane są w mieszalniku czy baterii, dając prawidłową temperaturę wody. Na rynku dostępne są specjalne urządzenia, których celem jest wykorzystanie ciepła z wody (ścieków) przed jej odpłynięciem do kanalizacji i przekazanie znacznej części tego ciepła wodzie zimnej, która zmierza do punktu poboru. Rekuperator taki jest w stanie odzyskać od 35% do 45% ciepła z wody, co daje nam od 10 do 16°C, które jest przekazywane zimnej wodzie. Dzięki temu możemy zmniejszyć pobór ciepłej wody, uzyskując tę samą temperaturę na prysznicu czy innym punkcie poboru. Używając rekuperatora, korzystamy dwojako. Po pierwsze, zużywamy mniej ciepłej wody, a po drugie znacznie zmniejszamy ilość energii, którą potrzebujemy do dogrzewania ubywającej ciepłej wody w zasobniku. Rekuperator skonstruowany jest tak, aby można go było zamontować pod brodzikiem, w wylewce, jak i pod stropem. Sam wymiennik ułożony jest już z odpowiednim spadem i zalany został w najsolidniejszej obudowie z materiału ABS. Odporny jest na wstrząsy i uderzenia. Rekuperator w zależności od modelu musi posiadać certyfikację zgodną z dyrektywą europejską EN1717 pozwalającą na zastosowanie w miejscach użyteczności publicznej. W takim przypadku podwójna zwojnica wymiennika uzyskana jest przez dociśnięcie do siebie dwóch miedzianych rur. Tworzy to bardzo zwartą i wytrzymałą konstrukcję, w której kontakt pomiędzy rurami nie zależy od ciśnienia wody, a jego budowa nie zawiera żadnych martwych przestrzeni przy www.instalator.pl

jednoczesnym wysokim stopniu przepływu. Istotne jest, aby konstrukcja rekuperatora była zgodna z dyrektywą o zapobieganiu skażeń i rozprzestrzenianiu się bakterii Legionella. Stosując rekuperator w obiegu ciepłej wody, możliwe jest osiągnięcie do

40% oszczędności przy ogrzewaniu wody w systemach gazowych, olejowych, elektrycznych, sieciowych (mniej pobierania wody ciepłej podczas brania prysznica). Rekuperatory mogą być (i powinny) kompatybilne z systemami solarnymi. Dla czteroosobowej rodziny można uzyskać w ciągu roku następujące oszczędności: l do 1000 zł; l 1240 kWh energii elektrycznej. Rekuperatory odzysku ciepła w instalacji ciepłej wody użytkowej znaj-

dują zastosowanie w mieszkaniach i domach jednorodzinnych, pensjonatach, hotelach, szpitalach, na basenach czy w fitness klubach. Montaż rekuperatora jest kompletnie bezproblemowy pod brodzikiem i pod wanną, gdyż zwykle wystarcza umieszczenie go pod syfonem, wypoziomowanie na regulowanych nóżkach i przykręcenie go do podłogi. W przypadku odpływów liniowych wystarczające będzie na etapie układania instalacji hydraulicznych zabezpieczenie miejsca, w którym zamontowany będzie rekuperator, prostym szalunkiem lub styropianem tylko po to, aby pozostało miejsce do ułożenia urządzenia. W ekstremalnych przypadkach, gdy rekuperatora do wody nie przewidziano na etapie układania instalacji c.o i nie chcemy kuć oraz zrywać glazury, zawsze można go podwiesić pod sufitem pomieszczenia znajdującego się poniżej, gdyż gwinty na śruby dają możliwość wkręcania z obu kierunków. Podłączenie rekuperatora jest bardzo proste. Zimną wodę tak samo wprowadzamy do baterii/mieszalnika, ale z rekuperatora. Rekuperator ma wejście 1/2 cala i takie też wyjście. Zanim więc wprowadzimy wodę do baterii, najpierw wpinamy ją do urządzenia, a następnie podpinamy do baterii. Dzięki takiemu podłączeniu wodę zimną w baterii dostajemy już wstępnie ogrzaną, cieplejszą, co przekłada się na mniejsze zużycie energii do dogrzewania ubywającej wody, jak i dłuższe korzystanie z ciepłej wody z zasobnika. Rekuperator nie wymaga skomplikowanych konserwacji. Wszystko, co jest konieczne, to wpuszczenie raz na 12 miesięcy tzw. bioudrażaniacza i to tylko po to, aby odtłuścić i podmydlić ścianki wymiennika, dzięki czemu przywrócimy jego 100% sprawność. Daniel Wysocki Fot. z archiwum firmy Ecomax.

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Od profesjonalistów dla profesjonalistów - pomporozdrabniacze i pompy do ścieków czarnych i szarych

Nowatorskie rozwiązania Francuska firma SFA - światowy lider w produkcji pomporozdrabniaczy oraz pomp do ścieków szarych i czarnych - już od ponad 55 lat dostarcza kompleksowych rozwiązań zarówno do zastosowań domowych, jak i komercyjnych. SFA w swojej ofercie posiada ponad 50 produktów różniących się między sobą konstrukcją, parametrami technicznymi i zastosowaniem. Tak szeroka gama produktowa pozwala na dobranie optymalnego rozwiązania dla klienta. l Dlaczego warto wybrać produkty SFA? Wśród wielu producentów pomporozdrabniaczy i pomp do ścieków SFA posiada najszerszą ofertę produktową. Firma SFA od lat pracuje nad nowymi konstrukcjami mającymi na celu zapewnienie optymalnych rozwiązań dla inwestorów oraz możliwość ich doboru pod konkretną aplikację. Stworzenie nowej łazienki, WC, pralni i kuchni jest teraz bardzo proste, bez kosztownych i pracochłonnych prac adaptacyjnych. l Najnowsze rozwiązania SANIACCESS W szerokiej gamie produktowej SFA występują urządzenia z serii SANIACCESS. Urządzenia, oprócz podstawowych funkcjonalności, tj. rozdrabniania i przetłaczania ścieków czarnych i szarych, posiadają nowatorskie rozwiązania ułatwiające użytkownikom „łatwy dostęp” do części rozdrabniającej i sterującej bez konieczności odłączania go od przyborów łazienkowych. Takie rozwiązanie pozwala na bardzo szybkie usunięcie ewentualnego zatoru (zablokowanie noża tnącego) w przypadku dostania się do WC ciała obcego. Element rozdrabniający znajduje się z lewej strony urządzenia.

Po drugiej stronie znajduje się system sterowania Presotube (elektro-mechaniczny). Odkręcenie dwóch śrub z każdej strony daje nam dostęp do najważniejszych elementów pomporozdrabniacza. Tego typu

konstrukcja jest unikalna na rynku. Dzięki niej użytkownik może sam usunąć zator (przed wcześniejszym odłączeniem urządzenia od zasilania), bez konieczności wzywania serwisu i narażania się na dodatkowe koszty. Inne położenie dostępu do urządzenia, np. na środku, powodowałoby konieczność odłączenia miski WC, gdyż blokowany byłby on przez zbiornik na wodę. l Rodzaje urządzeń SANIACCESS W tej kategorii występują 4 urządzenia: - Saniaccess 1 - umożliwia podłączenie miski WC bez dodatkowych przyborów łazienkowych. - Saniaccess 2 - pozwala na współpracę z miską WC oraz umywalką. Króćce dolotowe z umywalki znajdują się w jego górnej części po obu stronach. - Saniaccess 3 - pozwala na stworzenie kompletnej łazienki i podłą-

czenie WC, umywalki, bidetu, prysznica. - Saniaccess 4 Pump - to pompa do ścieków szarych. Może być stosowana do umywalek, bidetów, prysznica, wanny, pralki czy zmywarki. Jest to idealne urządzenie do stworzenia wyspy kuchennej w domu lub mieszkaniu. Istotne jest to, że ścieki przetłaczane są cienką rurką DN 22/28/32 mm, co pozwala w łatwy sposób

ukryć ją w posadzce, przy listwie przypodłogowej czy pod sufitem podwieszanym. Wszystkie urządzenia z tej serii przetłaczają ścieki na 5 m w pionie lub na 100 m w poziomie do oddalonych instalacji kanalizacyjnych. Wszystkie urządzenia produkowane są w fabrykach we Francji zgodnie z ISO 9001 AFAQ i objęte są dwuletnią gwarancją. Nad prawidłowym funkcjonowaniem produktów SFA czuwa sieć 55 autoryzowanych serwisantów rozmieszczonych na terenie całego kraju. To, co najważniejsze - naprawa i konserwacja odbywają się w miejscu zamontowania pomporozdrabniaczy. Serwisanci dojeżdżają bezpośrednio do klienta końcowego. l

Przemysław Kapczuk

www.sfapoland.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

AWADUKT PP BLUE - nowe rozwiązania w sieciach kanalizacyjnych

Rury na niebiesko Często przy budowie sieci kanalizacyjnych występuje sytuacja, w której jest konieczność wykonania połączenia między istniejącą a nowo budowaną siecią kanalizacyjną. Ponadto wielokrotnie spotykamy się z koniecznością wykonania połączenia miedzy siecią kanalizacji deszczowej a sanitarnej. Przy aktualnym stanie normatywów łączenie tych dwóch rodzajów kanalizacji jest niewskazane. Firma REHAU, wychodząc naprzeciw ww. problemom, wprowadza na rynek w Polsce nowy innowacyjny system kanalizacji deszczowej z polipropylenu AWADUKT PP BLUE w kolorze niebieskim. System ten jest specjalnie dedykowany do budowy kanalizacji deszczowej.

Zalety Główne zalety nowego systemu AWADUKT PP BLUE: l niebieskie rury stosowane dla lepszego odróżnienia kanałów deszczowych w systemie kanalizacji rozdzielczej, dzięki czemu można uniknąć błędnych podłączeń, l niebieskie rury dające lepszy kontrast przy inspekcji kamerą TV, l w trakcie przejścia kamerą od strony przykanalika kolektor główny może być jednoznacznie zidentyfikowany jako deszczowy po niebieskim kolorze.

Parametry System AWADUKT PP BLUE charakteryzuje się następującymi parametrami technicznymi: l rura i kształtki wykonane są z jednorodnego polipropylenu bez wypełniaczy w kolorze niebieskim, spełnia wszystkie rygorystyczne wymagania normy PN-EN 1852-1, l dostępność elementów w klasie sztywności obwodowej SN 10 i SN 16 oraz w zakresie średnic DN 160-630, l gwarancja szczelności do 2,5 bara potwierdzona laboratoryjnie, strony sponsorowane

l kształtki

posiadają potwierdzoną laboratoryjnie sztywność obwodową SN 16, l system jest szczelny na 8 m słupa wody gruntowej, co pozwala na zastosowanie w bardzo trudnych warun-

kach. Szczelność ta została również potwierdzona laboratoryjnie.

Kompetencja Nowy system kanalizacji wysokoodpornej z polipropylenu uzupełnia bogatą ofertę firmy REHAU jako kompleksowego i solidnego dostawcy rozwiązań infrastrukturalnych do budowy kanalizacji. Ze swoim bogatym asortymentem z obszaru strategicznego Budownictwo należy REHAU do wiodących w Europie dostawców rozwiązań bazujących na polimerach dla działów: systemy okienne i fasadowe, technika grzewcza i sanitarna oraz infrastruktura i inżynieria środowiska. Dzięki posiadanym możliwościom technicznym oraz kompetencjom Akademii REHAU oferujemy bogaty program szkoleń technicznych, sprzedażowych i menedżerskich. Naszym nadrzędnym celem jest rozwijanie inteligentnych rozwiązań systemowych, które spełniają kryteria ekologii, efektywności energetycznej, ekonomii, wzornictwa i funkcjonalności, bezpieczeństwa oraz komfortu. Dzięki temu tworzymy synergię i wartości dodane. Nasze obszerne usługi serwisowe, począwszy od projektowania, poprzez planowanie, aż do realizacji, uzupełniają pakiet ofertowy. Dzisiaj na sukces i rozwój firmy REHAU pracuje na całym świecie ponad 19 000 osób. W ponad 170 siedzibach na pięciu kontynentach chcemy być zawsze blisko rynku i klienta. l

Jakub Koczorowski

www.rehau.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Zanim zaczniemy remont...

Prostowanie ścian Wiemy już, jak trzeba wysezonować podłoże, jaki grunt zastosować, a więc pozostaje nam zgłębić temat wyrównania podłoża, często prostowania ścian i podłóg. Do tego celu może nam służyć wiele zapraw, jednak nie wszystkie wszędzie będą się nadawać. Aby najprościej to opisać, posłużę się kilkoma przykładami.

Wyrównanie całej powierzchni ściany Jeśli nasz remont zaczyna się od skucia wszystkiego, aż do „gołej cegły”, to nie pozostaje nam nic innego, jak położyć warstwę wyrównującą. Można to wykonać na dwa sposoby - wykorzystać odpowiednie zaprawy wyrównawcze lub tynk. Jeżeli ostatecznym wykończeniem ściany będą duże formaty płytek, to lepiej wykorzystać zaprawy wyrównawcze, gdyż mają one zdecydowanie większe wytrzymałości mechaniczne niż podstawowe tynki wewnętrzne. Kolejnym ich atutem jest zakres stosowania, często możemy spotkać zaprawy od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Jak wspomniałem, inną opcją wyrównania jest zastosowanie tynku. Tu możemy wybrać wyroby na bazie cementu, jak i gipsu. Na pewno opcja cementowa będzie najtańsza, także w porównaniu z zaprawami wyrównującymi. Niestety - coś za coś. Typowe tynki ręczne nie są najmocniejsze, przez co mogą nie nadawać się do ciężkich płytek. Tynk to też ograniczenia grubości, często ta minimalna to 8, czasem 5 mm, a maksymalna nie przekracza 25-30 mm. Plusem tynków cementowych w porównaniu z gipsowymi jest na pewno wodoodporność, czasem mrozoodporność. Tynk gipsowy nie jest niestety wodoodporny, ale jest zdecydowanie bardziej odporny na ewentualny skurcz od niefachowego przygotowania podłoża (zagruntowanie), po prostu tynki takie raczej nie pękają. Obróbka każdego rodzaju tyn-

ku może nastręczać trochę problemów - wymagają one pewnych umiejętności wykonawczych. Pamiętać należy, że każdy tynk, który ma być podłożem pod płytki, nie może być zatarty na gładko, zafilcowany. Inna opcja wykończenia surowej ściany to położenie płyty g-k. Płyty można zarówno przykleić, jak i zamontować na stelażu. W przypadku pomieszczeń mokrych najlepszą opcją jest zastosowanie płyty tzw. zielonej, czyli o polepszonej wodoodporności. Zanim jednak zaczniemy prace wyrównawcze, nie należy zapomnieć o zastosowaniu odpowiednich gruntów.

Uzupełnianie Kolejnym przypadkiem jest uzupełnienie ubytków w tynkach i podkładach podłogowych. To łatwiejsze zadanie. Jeśli są to duże wyrwy, najlepiej uzupełnić je zaprawami wyrównawczymi cementowymi w przypadku tynków cementowo-wpaiennych lub podobnymi - najczęściej tynkami ręcznymi gipsowymi w przypadku tynków gipsowych. No tak, ale jak rozpoznać, który jest cementowy, a który gipsowy - dla fachowca to nic trudnego, ale dla laika to już niestety problem. Najłatwiej to ocenić po kolorze, tynki gipsowe są białe, kremowe lub żółtawe, tynki cementowe czy cementowo-wapienne - siwe, szare. W przypadku głębokich bruzd po wykuciach pod instalacje wodne, sanitarne stosujemy te same zaprawy co wymienione wyżej, chyba że są to bruzdy pod kable. Tu możemy zastosować gips szpachlowy, będzie go zdecydowanie łatwiej wyrównać, wygładzić do poziomu gładkości pozostałej części ściany, będzie go można ewentualnie przeszlifować, choć jest to trudne ze względu na je-

go twardość. Bardziej miękkie są typowe gładzie, jednak ich nie można zastosować w warstwie większej niż 35 mm w zależności od rodzaju wyrobu i producenta. Grubsza warstwa nałożonej gładzi może w trakcie wysychania pękać, dlatego przy stosowaniu tego typu wyrobów czynność tę warto podzielić na dwa lub trzy razy. Podobnie będą zachowywać się gładzie gotowe, które są typowymi wyrobami wykończeniowymi dla powierzchni ściany i nie da rady nałożyć ich w grubszej warstwie niż 2 mm. Prostszym przypadkiem są powierzchnie podłóg, dziury, wyrwy w jastrychach - zwykle można je wypełnić zaprawami wyrównującymi, ewentualnie gotowymi mieszankami jastrychów, wylewek cementowych, których bardzo wiele na rynku. Stosowanie w tych miejscach jastrychów niesie za sobą tylko jedno ograniczenie - w grubości minimalnej warstwy, która wynosi przy wylewkach związanych z podłożem 25 mm, w niektórych przypadkach jest mniejsza, ale należy dokładnie sprawdzić to u producenta, bo minimalna grubość może być związana ze specjalnym przygotowaniem podłoża, np. wykonania specjalnej warstwy kontaktowej, wylewania mokrego na mokre itp.

Wyrównanie powierzchni tynku Właściwie jest to przypadek, który jest kombinacją dwóch wcześniejszych. Tu na pewną będą mieć zastosowanie zaprawy wyrównujące czy gipsy szpachlowe, tynki gipsowe ręczne. Tu też trzeba dostosować rodzaj zaprawy do tynku, czyli wyroby na bazie cementu do cementowych, na bazie gipsu do gipsowych. Gips i cement to nie najlepsze połączenie i często powoduje pęknięcia, aby temu przeciwdziałać należy zastosować specjalne grunty, które mają właściwości odcinające, najlepsze do tego celu są grunty na podłowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

ża betonowe, gładkie. Są gęste, dzięki temu nanoszone one są w grubszej warstwie. Nie nadają się do tego celu zwykłe grunty wodne. W niektórych przypadkach możliwe jest podrównanie powierzchnie tynku klejem do płytek. W tym rozwiązaniu należy pamiętać, że większość klejów to wyroby cienkowarstwowe do grubości maksymalnej nieprzekraczającej 5 czy 10 mm, a to powoduje, że nie są najbardziej uniwersalne. Dodatkowo na pewno będzie to droższe rozwiązanie w porównaniu z zaprawami wyrównawczymi. Ekonomicznie nieuzasadnione jest stosowanie do tego celu drogich zapraw elastycznych. Ciekawą opcją mogą być zaprawy klejąco-wyrównujące, które są połączeniem obu typów wyrobów. Dzięki temu możemy jednym produktem wykonać dwie czynności osobno lub też kleić i wyrównywać jednocześnie, czyli stosując grubszą warstwę kleju, nakładając go pacą zębatą na podłoże i kielnią na płytkę. Taka metoda wymaga pewnej umiejętności wykonawczej, jednak umożliwia przyspieszenie prac. W przypadku stosowania tego typu zaprawy należy dokładnie przeczytać, do jakich prac, płytek czy podłoży dokładnie się ona nadaje.

Wyrównanie powierzchni podłogi W przypadku powierzchni podłogowych - po uprzednim wyrównaniu podłoża specjalnymi zaprawami naprawczymi (o tym powyżej) stosujemy najczęściej wylewki samopoziomujące. Pozwalają one zniwelować nierówności podkładu podłogowego oraz gwarantują równą i gładką powierzchnię. Do dyspozycji mamy wiele rodzajów wylewek

www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

różniących się zakresem stosowania, wytrzymałością oraz spoiwem (może być cement lub anhydryt, gips). Przygotowaną masę wylewa się ręcznie na zagruntowane i ewentualnie naprawione podłoże. Przy prowadzeniu prac warto zwrócić uwagę na kilka kwestii wykonawczych. Prace zaleca się rozpoczynać przy ścianie najbardziej oddalonej od wejścia do pomieszczenia i prowadzić pasami o szerokości ok. 40 cm. Po wylaniu masę rozprowadza się za pomocą stalowej pacy, a następnie odpowietrza, na przykład przy użyciu wałka kolczastego. Prace należy prowadzić bez przerwy, aż do pokrycia całej powierzchni podłogi w pomieszczeniu. Jeśli przerwie się prace, często połączenie jest widoczne lub może wyjść pęknięcie. Świeżo ułożoną masę należy chronić przed przedwczesnym wysychaniem poprzez ograniczenie ogrzewania, zabezpieczenie przed bezpośrednim nasłonecznieniem, przeciągami, zbyt niską wilgotnością powietrza. Warunki takie należy zachować także w trakcie prowadzenia prac. Wylewki samopoziomujące to produkty, gdzie popełnia się najwięcej błędów. Największy problem to przelanie wody zarobowej. Wylewka samopoziomująca to podkład wyrównawczy, upłynniony. Nie oznacza to jednak, że rozlewa się jak woda. W znakomitej większości przypadków konsystencja wylewki w przybliżeniu przypomina gęstą śmietanę. Przy przelaniu wody wylewka bardzo ładnie „płynie” na podkładzie cementowym, ale niestety zmniejsza swoją wytrzymałość, często pęka, a w skrajnych warunkach nie schnie. To samo zjawisko następuje w jastrychach cementowych, większa ilość wody ułatwia jego wykonywanie, jednakże powoduje

osłabienie wytrzymałości. Wierzchnia warstwa zaczyna się łuszczyć, wycierać. W przypadku stosowania wylewek anhydrytowych należy pamiętać, że jej wierzchnia warstwa po wyschnięciu musi być zeszlifowana. Warstwa ta jest pylasta, słaba i nienośna, pod nią jest mocna warstwa wylewki.

Wylewka na płytkach Ciekawym problemem jest ewentualne wykonywanie wylewki na podkładzie podłogowym z wykonanymi wcześniej płytkami. Płytki są nienasiąkliwe, ich powierzchnia jest trudno przyczepna, stąd konieczność zastosowania specjalnych środków do przygotowania podłoża. Jedną z opcji jest wykonanie mostka kontaktowego z gruntu z kruszywem kwarcowym, co zwiększa przyczepność wylewki. Alternatywą jest wykonanie przeszpachlowania takiej powierzchni płytek elastyczną zaprawą klejącą lub też zaprawą uszczelniającą na bazie cementu. W przypadku zastosowania zaprawy uszczelniającej, oprócz mostka szczepnego uzyskujemy także dodatkowe uszczelnienie podłoża.

Wylewka na drewnie Kolejnym trudnym podłożem podłogowym do wykonania na nim wylewki samopoziomującej jest podłoże drewniane, drewnopochodne. Wymaga ono specjalnego typu wylewki, bardzo elastycznej i wysoce przyczepnej, zwykłe do tego celu się nie nadają, dlatego odpowiedni zakres stosowania należy dokładnie sprawdzić. Bartosz Polaczyk

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Systemy odprowadzania spalin w instalacjach ogrzewczych na paliwa gazowe

Wysoki komin W artykule tym przedstawiono najważniejsze elementy związane z bezpieczeństwem eksploatacji systemów kominowych do ogrzewania paliwami gazowymi dużych obiektów budowlanych. Jednym z najważniejszych zagadnień związanych z ochroną powietrza w dużych aglomeracjach miejskich naszego kraju jest wykorzystywanie ekologicznych nośników energii, do których zaliczane są paliwa gazowe. Polska jest krajem dobrze zgazyfikowanym, dotyczy to też takich obszarów, w których emisje zanieczyszczeń powietrza przekraczają wszelkie dopuszczalne normy. Przykładem mogą być takie aglomeracje jak Górny i Dolny Śląsk, Małopolska, a także Gdańsk i Warszawa. Wprowadzenie obowiązku wykorzystywania paliw gazowych w obiektach użyteczności publicznej (szkoły, szpitale, urzędy) mogłoby wpłynąć na poprawę stanu środowiska i jakości powietrza poprzez Fot. 1. Przykład kominów dobudowanych do ściany budynku.

szerokie wprowadzenie kotłowni na paliwa gazowe. Zmiana nośników energii z paliw stałych na paliwa gazowe wymaga jednak nie tylko zmiany urządzeń grzewczych. W Polsce dostępne są wszystkie rodzaje paliw gazowych od gazu ziemnego wysokometanowego (94,0% metanu), gazu ziemnego zaazotowanego (powyżej 72% metanu) oraz gazów płynnych węglowodorowych (propan, butan i ich mieszaniny). Najbardziej powszechnie stosowanym paliwem jest w Polsce gaz ziemny wysokometanowy, rozprowadzany wspólną siecią. Gaz ziemny w kontakcie z tlenem ulega procesowi spalania zgodnie z reakcją: Metan: CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O, Q = 11,17 kWh (dane PGNiG). Warto zwrócić uwagę, że podczas procesu spalania z 1 m3 gazu (metan CH4) powstaje duża ilość pary wodnej (H2O), tj. blisko 2 m3. Para wodna w spalinach kondensuje intensywnie w przewodach kominowych i ma bardzo destruktywny wpływ na materiały konstrukcyjne kominów.

tły gazowe typu B pracują przy ciągu naturalnym i pobierają powietrze z pomieszczenia kotłowni, w której są zainstalowane. Natomiast kotły typu C pracują w nadciśnieniu i wyposażone są w wentylator, który służy do odprowadzania powietrza do komory spalania i odprowadzania spalin do przewodów powietrzno-spalinowych zwanych przewodami typu SPS lub przewodami LAS. Kotły te, w odróżnieniu od kotłów z otwartą komorą spalania, charakteryzują się wysoką sprawnością energetyczną i zaliczane są do bardzo bezpiecznych urządzeń grzewczych. Na rys. 1 przedstawiono schemat kotła z otwartą komora spalania, a na rys. 2 schemat kotła z zamkniętą komorą spalania.

Klasyfikacja Norma PN EN 1443:2001 „Kominy. Wymagania ogólne.” definiuje komin Fot. 2. Przykład kominów wolnostojących.

Kotłownie gazowe Oddzielnym zagadnieniem są wymagania bezpieczeństwa dla kotłowni gazowych, które są uregulowane w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75 poz. 690 z 2002 r. z późniejszymi zmianami). Wymagania te odnoszą się do różnych rodzajów kotłów grzewczych, w tym kotłów gazowych z otwartą komorą spalania typu B oraz kotłów z zamkniętą komorą spalania typu C. Ko-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

w sposób jednoznaczny, który nie pozostawia miejsca na dowolną interpretację. Zatem komin jest to droga przenoszenia spalin z urządzenia grzewczego do otoczenia. Kominy przeznaczone do kotłowni gazowych są elementem budynków oraz budowli i muszą spełniać wymagania podstawowe określone w Ustawie Prawo Budowlane z dnia 07. 07. 1994 r. (Dz. U. 1994 Nr 89 poz. 414), do których zaliczamy: l bezpieczeństwo konstrukcji, l bezpieczeństwo pożarowe, l bezpieczeństwo użytkowania, l odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz ochrona środowiska, l ochrona przed hałasem i drganiami, l oszczędność energii i odpowiednią izolacyjność cieplną przegród. Dodatkowe wymagania z zakresu bezpieczeństwa eksploatacji i użytkowania dla kominów przeznaczonych do kotłowni gazowych są określone w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75 poz. 690 z 2002 r. z późniejszymi zmianami). W § 140.4 postawiono wymagania materiałowe dotyczące powierzchni przewodów kominowych odprowadzających spaliny mokre, zgodnie z którym powierzchnie tych przewodów powinny być odporne na destruktywne działanie spalin. Kolejnym bardzo istotnym elementem określonym w § 266 jest wymaganie, że materiały na kominy i systemy kominowe powinny być wykonane z materiałów niepalnych i spełniać wymagania odporności ogniowej zawarte w normie PN-B-02870:1993 „Badania ogniowe. Małe kominy. Badania w podwyższonych temperaturach”. Najważniejszym jednak etapem w projektowaniu kotłowni gazowych jest odpowiednie zaprojektowanie systemu kominowego opartego o obliczenia oporów przepływu z uwzględnieniem temperatury spalin i wysokości komina. Przy projektowaniu należy uwzględnić rodzaj urządzenia gazowego (typu B, typu C) i za pomocą odpowiednich programów obliczeniowych lub diagramów dobrać odpowiednią średnicę i wysokość komina ponad dach.

Materiały konstrukcyjne l Kominy

stalowe Najbardziej powszechne zastosowanie znalazły kominy wykonane ze stali austenicznej gatunku 1.4404. Jest to stal stopowa o zawartości chromu, niklu i molibdenu. Stale austeniczne, dzięki dodatkom stopowym, charakteryzują się wysoką wytrzymałością mechaniczną i dużą odpornością na korozję, szczególnie na korozję powodowaną kwaśnymi odczynami znajdującymi się w produktach spalania. W związku z tym kominy ze stali 1.4404 znalazły szerokie zastosowanie do odprowadzania spalin z urządzeń opalanych gazem. Zaletą kominów stalowych jest szybkie nagrzewanie i w związku z tym praca komina we właściwej temperaturze zbliżonej do temperatury spalin, dzięki czemu minimalizuje się zjawisko wykraplania kondensatu ze spalin i uzyskuje się dużą efektywność energetyczną przewodu spalinowego, przy równoczesnym zabezpieczeniu powierzchni komina przed destruktywnym działaniem kondensatu na elementy budynku. www.instalator.pl kaen.indd 1

2015-03-16 1

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

przeznaczonych do kotłowni gazowych.

Konstrukcje kominów

l Kominy

szamotowe Elementy kominów szamotowych otrzymuje się z materiałów ceramicznych przez zmielenie i spieczenie wypalonej gliny ogniotrwałej. Elementy kominów są odpowiednio formowane, a następnie wypalane w wysokiej temperaturze (1300°C). Cechują się dużą odpornością na szybkie zmiany temperatury i działanie wilgoci. Szczególnie zalecane są do urządzeń opalanych paliwami stałymi, takimi jak drewno, węgiel, koks, o wysokiej temperaturze spalin i dużej mocy cieplnej urządzeń.

Dobór kominów W zależności od rodzaju urządzeń i parametrów spalin przy doborze kominów należy uwzględnić: l Klasę temperaturową - prawidłowość doboru materiału konstrukcyjnego komina zależna jest od rodzaju zastosowanych kotłów gazowych. Klasy temperaturowe kominów są określone w wymaganiach normy PN-EN 1443:2005, klasa T80 T140 - klasy niskotemperaturowe, klasa T160-T400 - klasa średnio-

temperaturowa i T450-T600 - klasa wysokotemperaturowa. l Klasę ciśnieniową W zależności od charakteru pracy wyróżnia się kominy pracujące: - w podciśnieniu w klasie N - kominy pracujące przy ciągu naturalnym i odprowadzające spaliny z urządzeń z otwartą komorą spalania - urządzenia grzewcze typu „B”; - kominy pracujące w nadciśnieniu - klasa P - kominy pracujące w nadciśnieniu, urządzenia grzewcze z zamknięta komorą spalania typu „TURBO” lub urządzenia kondensacyjne wyposażone w wentylator. l Odporność na działanie kondensatu - kominy pracujące w stanie mokrym (gdy jest możliwe występowanie kondensacji w przewodzie kominowym; dotyczy szczególnie kominów w klasie T80-T160) oraz kominy pracujące w suchym trybie pracy (klasy temperaturowe T200-T600). l Odporność na pożar sadzy - kominy odporne na pożar sadzy oznaczone są klasą G (temperatura pożaru sadzy powyżej 1000°C) i kominy nieodporne na pożar sadzy oznaczone klasą O. W tabeli podano wymagania materiałów konstrukcyjnych kominów

W zależności od rodzaju zabudowy kominy dzielimy na: l kominy zabudowane w strukturze budynku, l kominy dobudowane do budynku, l kominy wolnostojące. Na fot. 1 i 2 przedstawiono przykłady kominów przeznaczonych dla kotłowni gazowych.

Podsumowanie Przedstawiona w artykule problematyka dotycząca doboru systemów kominowych do ogrzewania paliwami gazowymi dużych obiektów budowlanych, jak się okazuje, znacznie przekracza możliwość omówienia tych zagadnień w jednej publikacji. W związku z tym przedstawiono najważniejsze elementy związane z bezpieczeństwem eksploatacji wynikające z przepisów prawnych i nie poruszono praktycznych zagadnień doboru konkretnych systemów kominowych pod względem obliczeniowym, konstrukcyjnym i eksploatacyjnym. Należy podkreślić, że kotłownie gazowe przeznaczone do dużych obiektów są jedną z istotnych alternatyw dla poprawy jakości powierza, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich. Zbigniew A. Tałach Stowarzyszenie „Kominy Polskie” Fot. z arch. Komin-Flex. Literatura: * Zbigniew A. Tałach, „Dobór materiałów konstrukcyjnych kominów na etapie projektowania obiektu budowlanego - cz. I”, „Inżynier Budownictwa”, styczeń 2012, Warszawa. * Zbigniew A. Tałach, Piotr Cembala, „Metalowe systemy kominowe przeznaczone do odprowadzania spalin z urządzeń opalanych gazem”, praca zbiorowa pod redakcją Damiana Bębna i Krzysztofa Drożdżola, wydawca: Wojewódzki Cech Kominiarzy w Opolu, Opole 2014. * Andrzej Strugała, Grzegorz Czerski, Zbigniew A. Tałach, „Koncentryczne Systemy Powietrzno-Spalinowe - perspektywy rozwoju w budownictwie mieszkaniowym”, „Instal Reporter” 16-21 (1) 2011. * Zbigniew A. Tałach, Andrzej Rozwadowski, „Gazowe urządzenia kondensacyjne - zagadnienia kondensatów ze spalin”, „Wiadomości Naftowe i Gazownicze” nr 12 (188) grudzień 2013.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Kominek doskonały (1)

Naturalnie i ciepło... Kominek może nie tylko spełniać funkcje dekoracyjne i tworzące nastrój, ale dostarczać całkiem poważnych ilości ciepła do ogrzania pomieszczeń mieszkalnych. Aby to osiągnąć, muszą być jednak spełnione określone warunki. Od zarania dziejów ogień towarzyszył człowiekowi. Na początku było to ognisko, dające ciepło, poczucie bezpieczeństwa, podgrzaną strawę i światło. Jednak ognisko, mimo swoich niezaprzeczalnych zalet, w momencie braku kontroli niosło zagrożenie pożaru. Z tych względów, w miarę rozwoju ludzkości i przenoszenia siedzib z jaskiń do budowli wykonanych ręką człowieka, starano się ujarzmić ogień, aby stał się bardziej bezpieczny. Zaczęto obudowywać ognisko, a tym samym ograniczać jego zasięg działania do kierunków pożądanych przez użytkownika. Były to paleniska zaopatrzone w kanał odprowadzający spaliny na zewnątrz budynku. Przekształceniem ówczesnych palenisk jest w dzisiejszych czasach kominek z paleniskiem otwartym. Spełnia on wszystkie zalety poprzednich rozwiązań, jednak wymaga dalej ciągłej kontroli z uwagi na niebezpieczeństwo zaprószenia ognia. W miarę rozwoju technologii wytwarzania różnych materiałów zamknięto palenisko szybą żaroodporną, co wyeliminowało możliwość wzniecenia pożaru. Kominek ze względu na wcześniej wymienione zalety jest obecnie powszechnie stosowany w budownictwie indywidualnym jako źródło przyjemnego ciepła oraz nastroju sprzyjającego spotkaniom w szerszym gronie. Wiele osób z różnych względów wymienia tylko takie funkcje tego urządzenia. Uważam, że kominek może nie tylko spełniać funkcje dekoracyjne i tworzące nastrój, ale dostarczać całkiem poważnych ilości ciepła do ogrzania pomieszczeń mieszkalnych. Przeprowadziłem sondaż wśród znajomych posiadających kowww.instalator.pl

minki użytkowane od paru lat. Na pytanie: „czy korzystałeś często z kominka w ostatnim roku?” padają następujące odpowiedzi: l „Zapaliłem może dwa razy. Skusiłem się na wykonanie kominka, bo taka była moda. Nie palę, bo nie chcę mieć kotłowni w pokoju, bardzo kopci”. l „Nie zapalam, ponieważ przy częstym paleniu musiałem malować pokój co dwa lata”. l „Nie ogrzewam kominkiem, ponieważ w nocy muszę dokładać, a jeśli nie zrobię tego, to do rana wygasa i w domu jest zimno”. To tylko przykładowe odpowiedzi, ale tych negatywnych jest więcej. Mając na względzie znaczny koszt ogrzewania, myślę, że kominek może być znakomitym i tanim dodatkowym źródłem ciepła, a jednocześnie sprawiać przyjemność, jednak pod pewnymi warunkami: l Właściwy dobór wkładu kominkowego do potrzeb użytkownika. l Właściwe wyposażenie urządzenia w podzespoły zapewniające prawidło-

we działanie, zgodne z wymogami producenta. l Niezbędna wiedza wykonawcy w zakresie prawidłowego działania. l Solidne wykonanie zgodne z posiadaną wiedzą i sztuką wykonawczą. l Pra wi dło wa eks plo ata cja przez użytkownika. Najczęściej jest tak, że jeden (lub więcej) z tych punktów jest niespełniony i wtedy pojawiają się kłopoty, ponieważ wymarzony kominek, na który inwestor wydał niemało pieniędzy (10 000-15 000 PLN, a czasem więcej), staje się utrapieniem. Godzi się z tym, że inwestycja jednak mu nie wyszła, sprawę zamyka, nie szukając przyczyny. W dalszym etapie powielamy opinię - to urządzenie obarczone wieloma wadami. Pozwolę nie zgodzić się z takim poglądem. Uważam kominek za całkiem niezłe źródło ciepła, dające dużo zadowolenia użytkownikom, ponieważ posiada zalety nieporównywalne z pozostałymi źródłami ciepła. Człowiek przebywający w pomieszczeniu ogrzewanym przez kominek odczuwa bezpośredni wpływ naturalnego ciepła i nastrojowego światła, co wyzwala w nim poczucie bezpieczeństwa. Takiego odczucia nie da się porównać z niczym innym. Aby udowodnić moją tezę, postaram się rozwinąć wyżej wymienione punkty w sposób szczegółowy w kolejnych artykułach. Nie zamierzam prowadzić dysput na temat teorii spalania paliw, ponieważ tym zajmują się producenci wkładów kominkowych. Pragnę zwrócić uwagę na aspekt praktyczny zagadnienia i wykazać, że każde urządzenie, jeśli będzie wykonane perfekcyjnie, da użytkownikowi satysfakcję. January Daniłoś

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

podgrzewacz pojemnościowy, regulator, pompa ciepła, aplikacja mobilna, akumulatory

Nowości w „Magazynie Instalatora” Podgrzewacz wody idealny Elektryczny podgrzewacz pojemnościowy Velis Plus Ariston jest nowoczesnym urządzeniem zapewniającym komfort ciepłej wody w krótkim czasie. Dzięki systemowi shower-ready po niespełna godzinie osiągamy optymalną ilość wody na co najmniej jedną kąpiel pod prysznicem (40 litrów wody o temperaturze 40°C). W efekcie czas potrzebny do przygotowania wody na jeden prysznic, w porównaniu do tradycyjnych podgrzewaczy, został skrócony aż o 60%. Korzystanie z urządzenia ułatwia także funkcja ECO, która odpowiada za zapamiętanie czasu największego zapotrzebowania na ciepłą wodę, uwzględniając ilość i temperaturę. Ponadto efektywna izolacja z pianki poliuretanowej minimalizuje straty ciepła. Urządzenie, oprócz innych praktycznych funkcji, posiada też ABS, czyli zestaw zabezpieczeń i rozwiązań gwarantujących pełne bezpieczeństwo. Dodatkowo wyposażone jest w system antyprzegrzewowy, przeciwzamrożeniowy, zabezpieczenie przed uruchomieniem „na sucho” oraz funkcję aktywnej ochrony elektrycznej, która sprawia, że po zakończeniu

procesu podgrzewania grzałka zostaje całkowicie odłączona od zasilania elektrycznego, aby zagwarantować maksymalne bezpieczeństwo. Zestaw funkcji, w które wyposażony jest podgrzewacz Velis Plus Ariston wzbogaca samokontrolujący się system diagnostyczny. Warto dodać, że ustawienie funkcji i obsługę urządzenia ułatwia dotykowy wyświetlacz LED. Velis Plus umożliwia ustawienie temperatury z dokładnością do 1°C. Dziś można sprawdzić, jak podgrzewacz wody będzie prezentował się we wnętrzu naszej kuchni bądź łazienki bez konieczności montażu. Jest to możliwe dzięki aplikacji mobilnej „Velis Plus” udostępnionej przez producenta.

PC do zadań specjalnych Danfoss oferuje nową generację pomp ciepła, które automatycznie dostosowują się do bieżącego zapotrzebowania na ciepło. DHP-M to gruntowa pompa ciepła przeznaczona do zastosowań w budownictwie komercyjnym i użyteczności publicznej. Posiada sprężarkę inwerterową o mocy do 84 kW i charakteryzuje się najwyższym współczynnikiem rocznej efektywności (SPF) na rynku. Dzięki możliwości kaskadowego połączenia szesnastu jednostek DHP-M można osiągnąć całkowitą moc systemu na poziomie nawet 1344 kW. Inwerterowa technologia stosowana w pompie ciepła DHP-M daje wyjątkową elastyczność

dla zmiennych warunków pracy, co umożliwia wszechstronne wykorzystanie pompy ciepła w dowolnych typach budynków. Dodatkowo moc pompy jest precyzyjnie dostosowywana do zapotrzebowania na ciepło i chłód. Nowa pompa ciepła DHP-M zapewnia ogrzewanie, chłodzenie oraz ciepłą wodę użytkową i jako jedyna na rynku potrafi jednocześnie grzać lub chłodzić. Wymiennik gorącego gazu, jako standard stosowany w pompach ciepła Danfoss, wykorzystuje pompę do wytwarzania większej ilości gorącej wody o temperaturze co najmniej 60°C, zachowując wysoką efektywność (COP) i dodatkowo obniża koszty jej produkcji. Obie technologie inwerterowa oraz gorącego gazu umożliwiają obniżenie kosztów instalacji, jak również zapewniają wyjątkowo niskie koszty eksploatacji, nawet do 30% niższe koszty za energię.

Wydajny pomiar Lepsza wydajność, wysoka dokładność i wygoda pomiaru: Testo z powodzeniem zaspokaja wciąż rosnące wymagania rynku i po raz kolejny podnosi poprzeczkę dla profesjonalnych przyrządów pomiarowych zaprojekto-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wanych dla chłodnictwa. Punktem kulminacyjnym był kwiecień 2015 roku, kiedy to Testo zaprezentowało aplikację do bezprzewodowej integracji urządzeń mobilnych z nowymi oprawami testo 550 i testo 557. Aplikacja udostępnia użytkownikowi nowe możliwości szczegółowej analizy i archiwizacji danych z wykonanych pomiarów, a dodatkowo bezprzewodowa transmisja danych w znacznym stopniu ułatwia użytkownikowi pracę w trudno dostępnych miejscach i dużych zakładach przemysłowych. Aplikacja pozwala użytkownikowi na połączenie nowych opraw zaworowych testo 550 i 557 z urządzeniami mobilnymi poprzez Bluetooth. Za pomocą smartfona (Android 4.3/4.4) możliwy jest wygodny odczyt mierzonych wartości, aktualizacja listy 60 czynników chłodniczych zapisanych w urządzeniu czy też przygotowanie raportu z badania - wszystko to w miejscu pomiaru. Co więcej, gotowy raport może być błyskawicznie wygenerowany i wysłany do adresata poprzez smartfon, na którym jest zainstalowana aplikacja. Nowa mobilna aplikacja jest jednym z wielu rozwiązań, którymi Testo po raz kolejny ugruntowuje swoją pozycję lidera na rynku przenośnych urządzeń pomiarowych. By wyjść naprzeciw oczekiwaniom klientów, nowa generacja opraw zaworowych charakteryzuje się starannie dopracowaną konstrukcją, dzięki czemu nowe testo 550 i testo 557 są teraz bardziej wytrzymałe niż kiedykolwiek. l Więcej na www.instlator.pl

Nowa odsłona sterowników Firma TMK z Wrześni jest jednym z czołowych krajowych producentów sterowników, prekursorem produkcji sterowników na rynku polskim. Znana ze swych wyrobów nie tylko w Polsce, ale także poza jej granicami. Obecnie firma TMK wprowadziła na rynek swoją nową, wielce oczekiwaną serię sterowników Joker (Z3P do za-

www.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

woru i 3 pomp; D2P do dmuchawy i 2 pomp; D4P do dmuchawy i 4 pomp). Dzięki swojemu ciekawemu designowi i funkcjonalności połączonej z łatwością obsługi seria ta znacząco odbiega od sterowników dotychczas oferowanych na rynku. Zachowuje ona jednocześnie to, co charakterystyczne w każdym wyrobie ze znakiem TMK i co wyróżnia wyroby tej firmy spośród innych, tzn. wysoką jakość i niezawodność. TMK udowadnia, iż potrafi produkować wyroby nie tylko niezawodne, ale także ładne, nieodbiegające pod względem nowoczesnego designu od najbardziej renomowanych firm europejskich, a nawet je przewyższające. Po zapoznaniu się z wyglądem i możliwościami Jokera nie można oprzeć się wrażeniu, że każdy jego element został szczegółowo przeanalizowany i opracowany. Rozwiązania techniczne opracowane i zastosowane przez firmę TMK inspirowane były w dużej mierze także tym, czego oczekuje rynek. Jest to kolejny przykład na to, że uwagi i sugestie klientów nie są przez tę firmę lekceważone, a wręcz przeciwnie - są uwzględnianie przy opracowywaniu nowości oraz modyfikowaniu i udoskonalaniu wcześniejszych modeli. Przyczyniły się one także do powstania tej niezwykle udanej serii.

Regulator ogrzewania DeltaTherm® HC może przejąć sterowanie obiegiem grzewczym (w zależności od warunków atmosferycznych), nagrzewaniem oraz żądaniem dogrzewania wody użytkowej. Podłączenie maksymalnie pięciu dodatkowych modułów rozszerzających pozwala na sterowanie kolejnymi obiegami grzewczymi, funkcjami dodatkowymi nagrzewania wody użytkowej (przykładowo: cyrkulacja lub funkcja dezynfekcji termicznej) oraz na efek-

tywne podłączenie kolejnych, dodatkowych źródeł ciepła. Dzięki elastycznym możliwościom zastosowania oraz rozbudowy regulator ten jest idealny również dla większych obiektów, takich jak domy wielorodzinne, akademiki lub obiekty przemysłowe.

Wydajne akumulatory Profesjonalni użytkownicy narzędzi akumulatorowych 10,8 V potrzebują małych akumulatorów, które jednocześnie zapewnią im długi czas pracy. Bosch oferuje teraz urządzenia o pojemności 2,5 Ah zapewniające najdłuższy czas pracy ze wszystkich akumulatorów 10,8 V dostępnych na rynku. Nowe akumulatory charakteryzują się także najwyższą gęstością energii. Dla profesjonalnych użytkowników preferujących poręczne i lekkie narzędzia 10,8 V, korzystanie z nowych akumulatorów 2,5 Ah oznacza wyraźny wzrost wydajności pracy. Wkrętarka akumulatorowa GSR 10,8 V-EC TE Professional z nowym akumulatorem wkręci do 1200 wkrętów o wymiarach 3,5 x 35 mm w miękkim drewnie, podczas gdy przy zastosowaniu akumulatora 2,0 Ah - najwyżej 1000 wkrętów. Użytkownicy, którzy potrzebują jeszcze większej wydajności, mogą sięgnąć po akumulatory 4,0 Ah, które także można stosować do narzędzi 10,8 V. Kupując akumulator firmy Bosch użytkownik może być pewien, że będzie on pasował do wszystkich narzędzi i ładowarek w obrębie jednej klasy napięcia. Kompatybilność gwarantuje system Flexible Power. Tak samo jest w przypadku akumulatora 2,5 Ah dla narzędzi klasy 10,8 V. Od czasu wprowadzenia w 2005 roku pierwszej na świecie wkrętarki litowo-jonowej Bosch systematycznie rozszerza ofertę narzędzi 10,8 V. Obecnie obejmuje ona 26 produktów i będzie dalej rozbudowywana. Do narzędzi tych dostępne są akumulatory o pojemnościach 1,5, 2,0, 2,5 i 4,0 Ah.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Świeże, świeższe i najświeższe (a także prosto z... konserwy) informacje z instalacyjnego rynku

Co tam Panie w „polityce“? Roadshow firmy Viega Co cztery lata, kilka tygodni po światowych targach ISH firma Viega wyrusza w trasę z wielką objazdową imprezą Roadshow. „Viega Experience” to już niemal tradycja w branży sanitarno-grzewczej. Tegoroczna inauguracja miała miejsce w Lipsku, a finał w Kolonii. Na drugą imprezę z cyklu, w Monachium zaproszono grupę polskich dziennikarzy, reprezentujących krajowe media branżowe. Impreza ta odbyła się na terenie Międzynarodowych Targów Monachijskich. Na Roadshow w Monachium pojawiło się ponad 2000 gości. Ogromną sceną zawładnęli artyści z międzynarodowej grupy „Mayumana”. Zaprezentowali show, który przykuł uwagę publiczności swoim rozmachem. Część artystyczną, prezenterzy Christiane Stein i Christoph Brüske w lekki, satyryczny sposób łączyli z wystąpieniami uznanych ekspertów i prezentacją rozwiązań systemowych firmy Viega. Można też było zobaczyć na żywo nowości produktowe zaprezentowane niedawno podczas targów ISH we Frankfurcie. Dzięki innowacjom pokazanym najpierw na targach ISH, a teraz podczas imprez z cyklu

Roadshow, firma Viega potwierdziła swoje kompetencje w zakresie techniki instalacyjnej. Najważniejsze punkty programu to pierwszy na rynku system zaprasowywany do łączenia rur ze stali grubościennej Megapress, asystent higieny z funkcją czuwania oraz rozwiązania do łazienek bez barier, zgodne z najnowszymi trendami. Grupa Viega zatrudnia aktualnie ponad 3500 pracowników na całym świecie, co czyni ją jednym z liderów branży produktów techniki instalacyjnej. Produkcja odbywa się w czterech głównych zakładach w Niemczech, a specjalne rozwiązania na rynek Ameryki Północnej wytwarzane są w McPherson w USA. Fabryka w Wuxi w Chinach odpowiada za produkcję na rynki azjatyckie. Najważniejszą część oferty firmy stanowi technika instalacyjna. Obok systemów rurowych ważną rolę odgrywają także systemy podtynkowe i odpływowe. Asortyment Viega obejmuje ok. 17 000 produktów, które znajdują zastosowanie w instalacjach domowych, jak również w instalacjach przemysłowych i przemyśle okrętowym. Rodzinna firma Viega została założona w Attendorn w Niemczech w 1899 r. W latach 60. stała się przedsiębiorstwem działającym na skalę międzynarodową.

Obecnie produkty Viega są stosowane na całym świecie. Za ich dystrybucję odpowiadają struktury handlowe i marketingowe w poszczególnych krajach. Roadshow firmy Viega to innowacyjne rozwiązania i wiedza techniczna w rozrywkowej formule. l Więcej na www.instlator.pl

Wyniki Grupy Bosch Podczas dorocznej konferencji prasowej Grupa Bosch przedstawiła informacje dotyczące sytuacji ekonomicznej firmy za rok 2014. Grupa osiągnęła w Polsce w 2014 roku obrót w wysokości ponad 2,6 mld złotych, co oznacza wzrost obrotów o 6,4% w porównaniu do roku poprzedniego. W 2015 roku Bosch przewiduje dalszy rozwój i umocnienie pozycji w Polsce, bazując na innowacyjnej ofercie, a także dobrej koniunkturze gospodarczej w kraju. W Polsce wszystkie działy handlowe Bosch odnotowały w 2014 roku wzrost obrotów powyżej rynku. Znaczący dwucyfrowy wzrost odnotował dział Elektronarzędzi, należący do działu branżowego Bosch Consumer Goods (czyli Dóbr Użytkowych). Prawie 35% sprzedaży działu Elektronarzędzi w Polsce stanowią nowości produktowe, co oznacza, że w roku 2014 dział wprowadził na rynek ponad 300 nowych produktów. W bieżącym roku ten trend zostanie utrzymany, a w sprzedaży pojawiają się takie przełomowe rozwiązania jak system Bosch Wireless Charging, który pozwala na indukcyjne ładowanie akumulatorów do elektronarzędzi. Grupa Bosch aktywnie wspiera w Polsce działania mające na celu promowanie nowoczesnej edukacji technicznej. Od pięciu lat realizuje program edukacyjny dla gimnazjalistów „Akademia Wynalazców im. Roberta Boscha”, którego celem jest popularyzacja kierunków technicznych jako dalszej ścieżki kształcenia. W programie dotychczas wzięło udział prawie 6000 www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

uczniów z Warszawy i Wrocławia. Ponadto Bosch wspiera merytoryczną dyskusję pomiędzy Ministerstwem Edukacji Narodowej a dyrektorami szkół średnich o możliwościach poprawy szkolnictwa zawodowego w Polsce. Od roku 2012 zakład w Mirkowie realizuje program dualnego systemu nauczania, którym objętych jest 25 uczniów. l Więcej na www.instlator.pl

VIII Forum EP VIII Forum Energetyki Prosumenckiej odbyło się w Warszawie w dniach 12-13 maja 2015 r. w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW). Konferencja jest kontynuacją tradycji spotkań branży OZE, które w trakcie ośmiu dotychczasowych edycji zgromadziły setki przedstawicieli wielu organizacji i przedsiębiorstw. W wydarzeniu wzięło udział ponad 200 osób reprezentujących przemysł, samorządy, krajowych producentów urządzeń, sektor innowacji, sektor zielonego ciepła i indywidualnych inwestorów, a także przedstawicieli administracji państwowej i samorządowej różnych szczebli. Dwudniowy, obszerny program Forum został podzielony na 4 sesje merytoryczne oraz 2 panele dyskusyjne. W programie dominowały zagadnienia dotyczące rynku energetyki prosumenckiej z perspektywy odbiorców i użytkowników mikroinstalacji oraz dostawców rozwiązań technologicznych. l Więcej na www.instlator.pl

Inwestycje w przyszłość Dbałość o wysokie standardy usług wykonywanych przez polskie rzemiosło, kompetencja, solidność i dokładność stają się dziś cechami marki, elementem wyróżniającym firmę Viessmann. Firma odebrała statuetkę Ministerstwa Gospodarki „Uhonorowanie przedsiębiorstw, instytucji i osób najbardziej zaangażowanych w promowanie kształcenia zawodowego, efektywną współpracę z przedsiębiorstwami i wdrażanie wśród uczniów ducha przedsiębiorczości”. Dzięki specjalnym szkoleniom firma Viessmann daje szerokie możliwości zastosowania umiejętności w praktyce. Poza kompleksową ofertą szkoleń branżowych i produktowych Akademia Viessmann poświęca uwagę i kształci młodych luwww.instalator.pl

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

dzi do pracy w zawodzie. Firma bardzo liczy na młode pokolenie. Dalej będzie ich wspierać, zapewniając praktyki i staże zawodowe. Z tą myślą od 2003 oferuje kompleksową formę kształcenia w Szkole Nowoczesnych Technik Grzewczych Akademii Viessmann.

„Laury prosumenta 2015” rozdane W historycznym momencie wprowadzenia po raz pierwszy w Polsce ustawą o odnawialnych źródłach energii - taryf gwarantowanych na energię z domowych mikroelektrowni oraz powszechnego poczucia dokonanego przełomu w energetyce odnawialnej po raz pierwszy wyróżnione zostały osoby szczególnie zasłużone dla rozwoju energetyki obywatelskiej w formie specjalnego tytułu - „Laur prosumenta 2015”. Nagroda została utworzona z inicjatywy Instytutu Energetyki Odnawialnej, a wyróżnienia zostały przyznane podczas VIII Forum Energetyki Prosumenckiej, które odbyło się w dniach 12-13 maja w Warszawie. „Laur prosumenta” w kategorii „Całokształt dokonań - autorytet” trafił na ręce najbardziej uznanego polskiego ekologa, naukowca i działacza społecznego, autora wielu publikacji i książek poświęconych tematyce ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, prof. Macieja Nowickiego. „Laur prosumenta” w kategorii „Dziennikarz” przyznano redaktor Ewie Podolskiej za działania na rzecz promocji energetyki prosumenckiej oraz za wkład w upowszechnieniu idei energetyki obywatelskiej. Prowadziła ona cykl autorskich audycji wyjaśniających znaczenie wprowadzenia tzw. poprawki prosumenckiej - taryf gwarantowanych - do dostawy o odnawialnych źródłach energii. „Laur prosumenta” w kluczowej kategorii „Polityk” otrzymał poseł Artur Bramora za urzeczywistnienie idei energetyki obywatelskiej i przełomowy wkład w tworzenie prawa dla wszystkich obywateli, firm i organizacji pragnących zostać prosumentami i producentami energii w mikroinstalacjach odnawialnych źródeł energii. W badaniach opinii konsumentów, realizowanych w ramach projektu Konsu-

mencki Lider Jakości, marka Junkers uzyskała najlepsze wyniki w kategoriach: „urządzenia i systemy grzewcze” oraz „pompy ciepła”. Jako lider w branży, Junkers otrzymał prawo do bezterminowego posługiwania się złotym godłem „Konsumencki Lider Jakości 2015”.

Wyróżnienie dla marki Junkers Badanie realizowane w ramach projektu Konsumencki Lider Jakości ma na celu wyłonienie liderów jakości w obszarze usług i produktów dostępnych na polskim rynku. Wynikiem badania jest raport pokazujący ranking produktów i usług, ustalany na podstawie opinii konsumentów. W udzielanych odpowiedziach konsumenci wskazywali przede wszystkim na wysoką jakość produktów marki Junkers i ich niezawodność. Podkreślana była też duża rozpoznawalność marki, jej długoletnia tradycja i ogólnodostępność. „Ta marka nigdy mnie jeszcze nie zawiodła” - takie opinie znaleźć można wśród wypowiedzi uczestników badania. Tradycja, solidność, niezawodność i doskonałość to skojarzenia, jakie budzi Junkers.

Conlift do wymiany Firma Grundfos wydała ostrzeżenie w sprawie bezpieczeństwa użytkowania modelu agregatów Conlift wyprodukowanych przed lub w 47 tygodniu w 2007 roku. Urządzenia wyprodukowane w tym okresie, w określonych sytuacjach mogą stwarzać zagrożenie samozapaleniem. Na podstawie własnych badań Grundfos stwierdził, że silniki modeli wyprodukowanych przed lub w 47 tygodniu w 2007 roku zasilane z instalacji elektrycznej z bezpiecznikami powyżej 10 A mogą ulegać przegrzaniu i stanowić przyczynę zapalenia się pompy. Wszystkie modele agregatów Conlift wyprodukowane od 48 tygodnia 2007 nie stwarzają żadnego zagrożenia, gdyż różnią się konstrukcyjnie od wcześniejszego modelu. W przypadku stwierdzenia użytkowania modelu Conlift wyprodukowanego przed lub w 47 tygodniu 2007 roku, Grundfos prosi klientów do natychmiastowego kontaktu z najbliższym Autoryzowanym Serwisem Grundfos lub z uprawnionym instalatorem w celu demontażu urządzenia.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

Zimna krew wymiaru sprawiedliwości

Sędzia z inwerterem Chciałbym przybliżyć Państwu jedną z moich realizacji, dotyczącą remontu budynku sądu. Niewątpliwie praca ludzi w tej instytucji jest bardzo ważna i odpowiedzialna. W celu zapewnienia im komfortu pracy zaprojektowano instalację wentylacji i klimatyzacji, która została podzielona na trzy części. Każdy z nas musi pracować i ma jakiś zawód. Każda wykonywana przez nas specjalność jest potrzebna społeczeństwu i gospodarce kraju - zarówno kasjer, instalator, księgowa, jak i inżynier czy sędzia. Człowiek ma swoją wydajność pracy - jedni mają większą, drudzy mniejszą. Pracodawca zawsze chce, aby była ona jak największa. Na wydajność pracownika ma wpływ środowisko miejsca, w którym pracuje. Urządzeniami, które mogą zagwarantować odpowiednie warunki do pracy są urządzenia klimatyzacyjne. Utrzymują one parametry powietrza takie jak: wilgotność, ciśnienie, temperatura, czystość czy stan fizykochemiczny według ustalonych norm. Niewątpliwie praca ludzi w instytucji jaką jest sąd jest bardzo ważna i odpowiedzialna. W celu zapewnienia im komfortu pracy w ramach remontu budynku zaprojektowano instalację wentylacji i klimatyzacji, która została podzielona na trzy części. Budynek to podpiwniczona czterokondygnacyjna budowla. Pierwsza część instalacji klimatyzacji jest odpowiedzialna za komfort cieplny na parterze, I, II i III piętrze. Według zamówienia inwestora klimatyzowane będą: sale konferencyjne, sale rozpraw, pokój prezesa i sekretariaty. Założenia projektowe realizowane są poprzez klimakonwektory kasetonowe dwuprzewodowe, czerpiące powietrze z pomieszczenia, w którym się znajdują i zasilane są z instalacji wody lodowej, wytwarzanej

przez wytwornicę wody lodowej umieszczonej na dachu budynku. Klimakonwektory sterowane są sterownikami zamontowanymi na ścianie w obsługiwanym pomieszczeniu. Ponadto wszystkie klimakonwektory są podłączone do systemu BMS (Building Management System). Budynek wyposażony w system BMS to sieć czujników i detektorów podłączonych do zintegrowanego inteligentnego systemu zarządzającego wszystkimi instalacjami znajdującymi się w

budynku. Instalacja wody lodowej pracuje na 30% wodnym roztworze glikolu etylowego, którego zład wynosi około trzy tony. Izolacja instalacji wody lodowej została wykonana z syntetycznych otulin kauczukowych. Na jednym z pięter znajduje się po-

mieszczenie serwerowni, które wymaga odrębnej instalacji klimatyzacji. Realizowana jest ona poprzez dwa klimatyzatory freonowe typu inwerter 14 kW każdy i przeznaczone są do pracy całorocznej. W pomieszczeniach zlokalizowanych w piwnicy znajdować się będą archiwa sądu. Archiwa wymagają dodatkowego reżimu wilgotności powietrza (wilgotność powietrza na poziomie 40-50%, temperatura 20-23°C). Powietrze w tych pomieszczeniach będzie schładzane i osuszane poprzez instalację wentylacji i klimatyzacji. Zainstalowano pięć oddzielnych central wentylacyjnych wyposażonych w wymienniki obrotowe, nagrzewnice i chłodnice zasilane wodą lodową z wytwornicy wody lodowej. Instalacja ma za zadanie osuszanie, nawilżanie, grzanie i chłodzenie w zależności od potrzeb. Obrotowe wymienniki ciepła mają na celu obniżenie kosztów eksploatacji poprzez odzysk ciepła z usuwanego powietrza o dużej temperaturze. Każdego podatnika ciekawi, czy ta inwestycja była potrzebna? Moim zdaniem modernizacja budynku zapewniła mu przeskok z epoki PRL do XXI wieku. Do tej pory budynek szpecił centrum miasta. Jako podatnik mam nadzieję, że przyspieszy i zwiększy efektywność pracowników sądu. Pod względem ekonomicznym budynek nie będzie tańszy w eksploatacji, ale będzie bardziej komfortowy dla użytkowników. W przybliżeniu koszt wykonania instalacji wentylacji i klimatyzacji wraz z instalacją wody lodowej opiewa na kwotę miliona trzystu pięćdziesięciu tysięcy złotych. Adrian Witek www.instalator.pl

l DODATEK OGŁOSZENIOWY „MAGAZYNU INSTAL ATORA“

6-7.

5 201

miesięcznik informacyjno-techniczny 6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

III

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

MI czerw.-lipiec__Layout 1 15-06-10 09:45 Page 74

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (202-203), czerwiec/lipiec 2015

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

Next-Gen

System Napędu Hybrydowego • Wentylator i podajnik wewnętrzny zintegrowane w jednym napędzie! • W pełni kontrolowany przez czujnik Halla • Pełna synchronizacja paliwa i powietrza • Energooszczędny – niski pobór mocy • Wysoka bezwładność wirnika – zmniejsza możliwość przegrzania • Niska emisja spalin – 5 klasa! • Najwyższa sprawność spalania – do 99%

palniki na pellet

Rotacyjna komora spalania • Wysoka stabilność procesu spalania • Stałe samooczyszczanie z popiołów • Zgodny z kwalifikowanym agropelletem • Dłuższa trwałość łożysk wirnika i ich szybka wymiana System rury pływającej • Brak blokad i zacięć spowodowanych naprężeniami termicznymi

LIDER PALNIKÓW NA PELLET

System łopatek powietrza • Precyzyjne dostarczanie powietrza do komory spalania • Dłuższa trwałość komory spalania • Zredukowany współczynnik powietrza do paliwa System Spalania Nadciśnieniowego • Powietrze dostarczane centralnie do komory spalania • Zwiększone wirowanie płomienia • Zredukowana możliwość cofnięcia płomienia

Producent: PellasX Sp. z o.o. Sp. k. 64-920 Piła, ul. Szybowników 39 tel.: +48 67 214 71 32, e-mail: info-pl@pellasx.eu

www.PellasX.pl

System Szybkiego Rozpalania • Zapalarka – element PTC zatopiony w ceramice • Energooszczędny element grzewczy • Automatyczne uruchomienie po zaniku napięcia