Magazyn Instalatora 3/2017 by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

01 3. 2

miesięcznik informacyjno-techniczny

l Ring „MI”:

systemy rurowe

l Wydajność cieplna ogrzewanie ścienne

l PC na basenie l Wyginanie rur l Przyłącza gazowe l Tynk na ścianę

nr 3 (223), marzec 2017

ISSN 1505 - 8336

AF-Anuncio VITAQ POLONIA- 207x293.pdf

CMY

20/2/17

11:01

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Różnorodność systemów rurowych do instalacji wewnętrznych oferowanych na naszym rynku jest przeogromna. W niepamięć odeszły czasy jedynego i słusznego materiału - stali. Producenci i dystrybutorzy proponują wykonawcom, projektantom, inwestorom (czyli Państwu, naszym czytelnikom) systemy z miedzi, tworzyw sztucznych i różnych gatunków stali (nierdzewnej, czarnej, a także z tzw. ocynku). Każdy z tych materiałów ma swoje wady i zalety. Niekiedy występują ograniczenia co do zastosowania (a na etapie projektu trzeba o tych ograniczeniach pamiętać, gdyż naprawa, np. uszkodzonej instalacji ciepłej wody użytkowej, zwykle do łatwych nie należy). Każdą rurę prędzej czy później należy połączyć z drugą rurą albo elementem armatury. Do tego służą różnego rodzaju złączki. Do dyspozycji instalatorzy mają ogromny wybór: zaprasowywane, skręcane, klejone, lutowane... Oczywiście obowiązują tu bardzo restrykcyjne zasady dotyczące tego, co z czym można łączyć, jakich narzędzi używać itp. Warto zatem dokładnie znać zasady, którymi należy się kierować, stosując system danego producenta, jego wady, a przede wszystkim zalety. Na przykład: „Technologia zaprasowywania posiada oczywiste atuty. Należy do nich brak ryzyka pożaru, konieczności zapewnienia środków ochrony przeciwpożarowej oraz brak nieestetycznych śladów przypalenia lub lutowania. Na dodatek technika zaprasowywania jest nie tylko znacznie łatwiejsza w montażu, lecz dzięki cylindrycznemu prowadzeniu rury oraz opatentowanemu profilowi (...) również bezwzględnie bezpieczna”. Jak pisze autor artykułu pt. „Pewne podłączenie”: „Konstrukcje bezpiecznych elastycznych przewodów gazowych umożliwiają łatwy montaż urządzeń gazowych: kotłów centralnego ogrzewania, grzejników wody przepływowej, kuchni i kuchenek gazowych, szczególnie w nowoczesnej zabudowie mebli kuchennych. Zastosowanie metalowych elastycznych przewodów przyłączeniowych do instalacji gazowych znacznie skraca i ułatwia prace instalacyjno-montażowe urządzeń, powoduje zmniejszenie kosztów wykonania instalacji gazowych, poprawiając jednocześnie bezpieczeństwo ich użytkowania”. Więcej informacji na temat rodzajów przewodów znajdziecie Państwo na s. 66-68. Instalacja c.w.u, a także urządzenia, które są na niej zainstalowane, mogą być narażone na przykład na osadzanie się kamienia, tworzenie się biofilmu. Jak można temu zapobiegać? Zapraszam do lektury artykułów na s. 46-47 i 48-49. Sławomir Bibulski

Na okładce: © auremar/123RF.com

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych s. 6-17

l Armatura ze znakiem jakości (strony sponsorowane firmy Valvulas ARCO) s. 18 l Woda uzdatniona (strona sponsorowana firmy Herz) s. 20 l Obejmij mnie (strona sponsorowana firmy Gebo) s. 21 l Basen z funkcją „eco” s. 22 l Grzanie bez hałasu (Równoważenie instalacji) s. 24 l Ochrona przeciwporażeniowa s. 26 l Ochrona przed piorunem s. 29 l Wzrost sprawności (Ewolucja pomp ciepła) s. 32 l Naczynia przeponowe s. 34 l Odpowiadam, bo wypada... s. 36 l Instalacje a uzbrojenie terenu s. 38 l Rynek instalacyjno-grzewczy w IV kwartale 2016 r. s. 40 l Ścienne grzejniki płaszczyznowe o suchej konstrukcji s. 42 l Regulacja „podłogówki” s. 44

Zakamieniona instalacja s. 46

l Walka z kamieniem (Wewnętrzne instalacje wodociągowe) s. 46 l Zapobieganie zakamienieniu instalacji c.w.u. s. 48 l Stabilność w rurociągu (Jakość transportowanej wody a trwałość instalacji) s. 50 l Zaginanie rury (Tworzywa sztuczne w instalacjach) s. 52 l Nowości w „Magazynie Instalatora” s. 54 l Przyłącza wodociągowe do budynków s. 56 l Tynki a ogrzewanie ścienne (Chemia budowlana) s. 58

Dyrektywa ErP i konieczność wymiany kotła s. 60

ISSN 1505 - 8336

l Turbo na kondensat s. 60 l Co tam Panie w „polityce”? s. 62 l Pompy ciepła i chłodzenie s. 64 l Metalowe elastyczne przyłacza gazowe s. 66

3 . 2

01 7

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W kwietniu na ringu: kanalizacja wewnętrzna...

Ring „Magazynu Instalatora”: instalacje rurowe w budynku rura, złączka, system, tworzywowe, stalowe

KAN-therm Jak w kilku słowach można opisać bogatą ofertę systemu KAN-therm? Postaram się to zrobić w poniższym artykule ringowym, przedstawiając jednocześnie te cechy, które świadczą o jego wyjatkowości. System KAN-therm to: rury tworzywowe, w tym jednorodne oraz kompozytowe, rury stalowe cienkościenne, kształtki i złączki z tworzywa sztucznego oraz mosiądzu i stali. To też sprawdzone w szerokim spektrum zastosowań, różne i niezawodne techniki łączenia. System posiada szeroki zakres średnic od 8 nawet do 168 mm. Znajduje zastosowanie w standardowych instalacjach wody użytkowej, grzewczych i chłodzących oraz specjalistycznych instalacjach przemysłowych, technologicznych i gaśniczych. Nadaje się do wykorzystania wewnątrz budynków oraz w instalacjach zewnętrznych. Predysponowany jest dla budownictwa jedno- i wielorodzinnego, użyteczności publicznej, a nawet w rolnictwie… A wszystko to objęte nawet 15-letnią gwarancją jednego producenta! l Nowoczesne tworzywa w instalacjach System KAN-therm Push to jeden z pierwszych i chyba najbardziej rozpowszechniony na rynku, tworzywowy system instalacyjny dostępny w ofercie firmy KAN. Największą zaletą tego rozwiązania technicznego jest bezoringowy system łączenia rury z kształtką (połączenia samouszczelniające się). Taka

konstrukcja połączenia jest znacznie mniej podatna na tzw. błędy montażowe i trudne warunki panujące na budowie oraz umożliwia prowadzenie instalacji w szlichcie podłogowej lub pod tynkiem. W skład systemu wchodzą tworzywowe rury PE-Xc i PE-RT z osłoną antydyfuzyjną EVOH oraz kształtki wykonane z wytrzymałego

tworzywa PPSU lub wysokogatunkowego mosiądzu. Rury i kształtki dostępne są w zakresie średnic 12 - 32 mm i tu także doszukać się można kolejnych zalet systemu KAN-therm Push. Mowa o małych średnicach 12x2 lub 14x2 wykorzystywanych zarówno w instalacjach grzewczych jak i wody użytkowej. Stale rosnąca izolacyjność przegród budowlanych, a tym samym zmniejszające się zapotrzebowanie budynków na ciepło, przesuwają popu-

larność stosowanych rur ku mniejszym średnicom, a to automatycznie powoduje znaczne oszczędności na materiałach takich jak kształtki, izolacje termiczne, armatura czy chociażby grubość wylewki betonowej. Dostępność małych średnic umożliwia także zoptymalizowanie instalacji wody użytkowej już na etapie projektowania. Mniejsze średnice to mniejsza pojemność przewodów nieobjętych cyrkulacją i większa prędkość wody w rurach, dzięki czemu możemy zrezygnować z wykonywania tzw. odcinków cyrkulacyjnych przy jednoczesnym zachowaniu energooszczędności i wysokiego komfortu użytkowania instalacji. Dużo młodszym bratem bliźniakiem Systemu KAN-therm Push jest wprowadzony do oferty, stosunkowo niedawno, System KAN-therm Push Platinum. Wykorzystuje on te same kształtki, pierścienie nasuwane oraz tę samą technikę montażu. Nowością w tym systemie są tworzywowe rury kompozytowe PE-Xc/Al/PE-HD Platinum, z zewnętrzną warstwą aluminium. Taka konstrukcja rury pozbawia ją tzw. pamięci kształtu i nadaje jej właściwości Pytanie do... Który z producentów oferuje kompleksowo produkt, umożliwiający hydrauliczne zoptymalizowanie instalacji pod kątem zastosowania małych (12 mm) jak i dużych („GIGA”, 168 mm) średnic instalacyjnych? www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

plastycznych, a to oznacza, że można ją dowolnie formować. Rura nabiera właściwości rur wielowarstwowych, dzięki czemu zrezygnować można z konieczności stosowania niektórych kształtek. Rury Systemu KAN-therm Push Platinum dostępne są w zakresie średnic 14 - 32 mm. Technika montażu Systemu KAN-therm Push i KAN-therm Push Platinum zapewnia także uzyskanie minimalnego przewężenia średnicy w miejscu połączenia rury z kształtką, co znacznie wpływa na zminimalizowanie miejscowych strat ciśnienia. Oba powyższe systemy instalacyjne tj. KANtherm Push oraz KAN-therm Push Platinum mogą być stosowane w wewnętrznych instalacjach grzewczych oraz wody użytkowej, głównie jako przewody rozprowadzające w budownictwie wielorodzinnym i użyteczności publicznej lub jako kompletne systemy w budownictwie jednorodzinnym. System KAN-therm Press LBP to kolejne kompletne rozwiązanie techniczne z rodziny tworzywowych technologii Systemu KAN-therm. W jego skład wchodzą, bardzo popularne na rynku, rury wielowarstwowe PE-RT/Al/PERT oraz PEX/Al/PEX oraz kształtki mosiężne lub tworzywowe PPSU w zakresie średnic 16 - 63 mm. System wykorzystuje połączenia typu „Press” polegające na zaprasowaniu stalowego pierścienia na rurze i złączce wyposażonej w uszczelnienia o-ringowe. Połączenia tego typu także mogą być chowane w posadzkach podłóg i ścianach. Nowoczesna konstrukcja kształtek

KAN-therm Press LBP dostarcza wiele dodatkowych funkcji, które znacznie poprawiają bezpieczeństwo i wygodę montażu. Przykładem jest funkcja LBP, która zabezpiecza przed zalaniem w betonie połączeń niezaprasowanych - przeciek na kształtce/połączeniu uwidacznia się już podczas napełniania instalacji wodą (bez konieczności wytwarzania ciśnienia). Konstrukcja kształtek Press LBP to także uniwersalność stosowania szczęk zaciskowych - w tym przypadku www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

wykonawcy do montażu połączeń mogą wykorzystywać szczęki, o dwóch najbardziej popularnych na rynku, profilach zacisku „U” lub „TH”. System KANtherm Press LBP to rozwiązanie uniwersalne, które może być wykorzystywane do budowy instalacji grzewczych jak i wody użytkowej - zarówno rozprowadzeń lokalowych jak i głównych pionów i poziomów instalacyjnych. Kolejnym systemem instalacyjnym, zamykającym grupę rozwiązań tworzywowych, jest znany i stosowany od lat polipropylenowy System KAN-therm PP. Łączenie rur ze złączkami odbywa się poprzez zgrzewanie mufowe przy użyciu zgrzewarek elektrycznych. Do wyboru jest aż siedem rodzajów rur KAN therm PP, które różnią się grubością ścianek, a także konstrukcją: rury jednorodne PN10 (SDR11), PN16 (SDR7,4), PN20 (SDR6) oraz rury zespolone PN16 Stabi Al, PN20 Stabi Al i PN16 Glass, PN20 Glass. Na szczególną uwagę zasługują rury kompozytowe KAN-therm PP, zbrojone włóknem szklanym. Ta środkowa warstwa rur decyduje o ich wysokiej wytrzymałości i małej liniowej rozszerzalności cieplnej. Technika montażu rur PP Glass, w odróżnieniu od konstrukcji zbrojonej warstwą aluminium (Stabi Al), nie wymaga wykonywania uciążliwej, dodatkowej obróbki mechanicznej przed zgrzewaniem (nie używa się zdzieraków do usuwania warstwy Al). Z tego też względu taki rodzaj rur jest najbardziej popularny wśród samych wykonawców. Kształtki KAN-therm PP występują także w dwóch konstrukcjach: jednorodne oraz z mosiężnymi wtopkami (kształtki z gwintami). Dla produkcji tych drugich wykorzystuje się wysokiej jakości mosiądz. W odróżnieniu od wielu tanich, niskiej jakości systemów polipropylenowych, elementy mosiężne w kształtkach KAN-therm PP produkowane są ze stopów wolnych od metali ciężkich oraz pozbawione są dodatkowych warstw niklowych, bardzo szkodliwych dla zdrowia ludzkiego przy kon-

takcie z wodą pitną. Rury i kształtki Systemu KAN-therm PP dostępne są w zakresie średnic 16 - 110 mm i stosowane mogą być w instalacjach wewnętrznych w budownictwie, zwłaszcza w instalacjach wodociągowych. l Nowoczesna stal w instalacjach Stalowe Systemy KAN-therm to połączenie zalet tradycyjnych instalacji metalowych z nowoczesną techniką połączeń zaciskowych. Podstawową zaletą tych systemów instalacyjnych jest szybka i niezawodna technika łączenia „Press” (zaciskanie kształtki z uszczelnieniem o-ringowym na rurze) oraz wysoka odporność na ciśnienie i temperaturę. Zastosowane uszczelnienia z funkcją LBP, pozwalają na pracę systemów w temperaturach od 35°C do 200°C (krótkotrwale nawet do 235°C) i ciśnieniu do 16 barów (przy zastosowaniu szczęk prasujących typu „HP” nawet do 25 barów). System KAN-therm Steel to cienkościenne, precyzyjne rury oraz złączki produkowane z wysokiej jakości stali węglowej, pokrytej z zewnątrz antykorozyjną warstwą cynku. Elementy dostępne są w zakresie średnic 12 - 108 mm przy grubości ścianek od 1,2 do 2,0 mm. Z uwagi na materiał, z którego wykonane są elementy, System KANtherm Steel stosowany jest w wewnętrznych, zamkniętych ciśnieniowo instalacjach grzewczych oraz wody lodowej i sprężonego powietrza. System KAN-therm Inox to rury i kształtki wykonane ze stali nierdzewnej 1.4404 oraz 1.4521. W przypadku tego

pierwszego materiału, rury i kształtki występują w bardzo dużym zakresie średnic od 12 mm aż do 168 mm, przy grubości ścianek od 1,0 do 2,0 mm w przypadku największej średnicy. Zastosowany materiał rur i złączek pozwala na budowanie instalacji grzewczych, transportujących zarówno zimną i c.w.u. oraz media technologiczne w przemyśle (w tym instalacje pary wodnej). Mariusz Choroszucha

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych rura, złączka, miedź, tworzywo, o-ring

Comap Wyróżniającym się na rynku produktem firmy Comap, posiadającym wyjątkowe cechy, godne zaprezentowania na ringu „Magazynu Instalatora”, jest SKINSystem. Firma Comap posiada w swojej ofercie wysokiej jakości systemy rurowe stosowane do instalacji ciepłej i zimnej wody użytkowej oraz instalacji c.o. Jednym z argumentów przemawiających za stosowaniem produktów marki Comap jest fakt posiadania bardzo bogatej oferty złączek do wykonywania instalacji z.w., c.w. i c.o. z rur miedzianych (w różnych technologiach: lutowanej, skręcanej lub zaprasowywanej) oraz z rur wielowarstwowych lub PE-X łączonych w technologii zaprasowywanej lub skręcanej. Jednym z wyróżniających się produktów, posiadających wyjątkowe cechy, godne zaprezentowania na ringu „Magazynu Instalatora”, jest SKINSystem.

Kompleksowe podejście SKINSystem jest to kompleksowe rozwiązanie, które zawiera złączki zaprasowywane SKINPress (mosiądz cynowany), SKINPress PPSU oraz rury wielowarstwowe MultiSKIN, BetaSKIN i rury PE-X BetaPEX. Szeroka gama produktów oraz szeroki zakres średnic rur i złączek (od 14 do 63 mm) pozwalają na wykonanie instalacji w większości obecnie budowanych budynków. Podstawowe parametry techniczne systemu:

l możliwe zastosowanie w instala-

cjach wody użytkowej, centralnego ogrzewania, w tym ogrzewania podłogowego l maksymalna temperatura pracy: 95°C, l maksymalne ciśnienie pracy: 10 barów. W przypadku innych czynników grzewczych niż woda wodociągowa lub specyficznych parametrów technicznych należy kontaktować się z producentem.

Pierścień VisuControl W złączkach zaprasowywanych, oferowanych w SKINSystem, zastosowano pierścień VisuControl pozwalający na łatwą i szybką ocenę, czy dokonano zaprasowania. W przypadku złączki mosiężnej, jak i wykonanej z PPSU, zastosowano specjalną ochronę o-ringu, która minimalizuje ryzyko uszkodzenia elementu uszczelniającego w czasie wprowadzania rury w złączkę. Kolejnym bardzo ważnym atutem złączki jest korpus wykonany z cynowanego mosią-

dzu. Cynowanie zabezpiecza korpus złączki przed korozją, która mogłaby pojawić się przy kontakcie mosiądzu z np. betonem. Innym elementem złączki, doskonale zabezpieczonym przed niekorzystnym wpływem środowiska, jest pierścień zaprasowywany, który został wykonany ze stali nierdzewnej.

Narzędzia w komplecie Dobry system rurowy to system, który można łatwo i szybko wykonać. Na pewno SKINSystem do takich należy - jest systemem opartym na złączkach zaprasowywanych, a zaprasowanie można wykonać sprawnie i szybko z zastosowaniem zaciskarek. Posiadamy Pytanie do... Jakie są zalety stosowania technologii pierścienia VisuControl? w ofercie urządzenia akumulatorowe, kablowe oraz ręczne. Wszyscy instalatorzy współpracujący z Partnerami Handlowymi Comap mają możliwość zakupu narzędzi do zaprasowywania na bardzo korzystnych warunkach.

Rodzaje rur Do systemu przystosowane są następujące rodzaje rur: l wielowarstwowe MultiSKIN4 (PEXc/Al/PE-Xc) - oferowane średnice 14, 16, 18, 20, 26 i 32 mm w zwojach oraz 40, 50 i 63 w sztangach, l wielowarstwowe BetaSKIN (PERT/Al/PE-RT) - oferowane średnice 14, 16, 18, 20, 26 i 32 mm w zwojach, l BetaPEX PEXb z warstwą antydyfuzyjną EVOH - oferowane średnice 16, 18, 20 mm w zwojach. Wszystkie rury z oferty Comap spełniają surowe normy europejskie oraz posiadają niezbędne certyfikaty upoważniające do sprzedaży i stosowania w naszym kraju oraz zapewniające o wysokiej jakości wykonania

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

i bezpieczeństwie użytkowania (szczególnie istotne przy stosowaniu do instalacji wody użytkowej). W związku z tym, że SKINSystem składa się z wysokiej jakości złączek i rur oferowanych przez Comap, producent udziela 10 lat gwarancji na cały system. Jest to bardzo mocny argument w rozmowach z klientem, tym bardziej że na naszym rynku oferowanych jest wiele produktów, których jakość pozostawia wiele do życzenia. Co bardzo ważne - firma Comap posiada ubezpieczenie produktowe, które w razie nieprzewidzia-

nej sytuacji jest w stanie pokryć roszczenia użytkowników/klientów.

Złączka do każdej instalacji Comap posiada w swojej ofercie m.in. gamę złączek miedzianych zaprasowywanych przeznaczonych do instalacji wodnych centralnego ogrzewania i wody użytkowej, instalacji solarnych oraz instalacji gazowych. Parametry pracy instalacji (temperatura i ciśnienie) oraz rodzaj

3 (223), marzec 2017

medium przesyłanego danym typem instalacji to podstawowe czynniki mające wpływ na wybór materiału o-ringu stosowanego w procesie produkcji złączek. Konstrukcja złączki oparta jest w każdym z trzech wymienionych przypadków na tym samym korpusie, natomiast materiał uszczelnienia jest dla każdego rozwiązania inny i odpowiedni dla krańcowych parametrów pracy lub - w przypadku złączek gazowych - rodzaju czynnika. Każdy typ złączek posiada cechowanie na korpusie, które ułatwia

„odczytanie” przeznaczenia złączki, a dodatkowym elementem ułatwiającym identyfikację określonego typu złączki jest kolor o-ringu. W przypadku dwóch pierwszych typów złączek można rozważać możliwość zastosowania złączki solarnej zamiast złączki do instalacji c.o., bo część zakresu parametrów pracy instalacji solarnej pokrywa się z zakresem parametrów pracy instalacji grzewczej. Dodatkowo mamy do czynienia z tym samym medium, czyli nie mamy destrukcyjnego działania czynnika grzewczego na materiał uszczelnienia. Ale gdybyśmy mieli do czynienia z instalacją c.w.u., to takiej zamiany nie można już zastosować, gdyż złączki solarne (z racji swojego podstawowego przezna-

czenia) nie posiadają atestu higienicznego zezwalającego na stosowanie w instalacjach wody użytkowej. Oczywiście, im wyższe, bardziej restrykcyjne parametry pracy, tym wyższym wymaganiom musi odpowiadać materiał stosowany do wykonania uszczelnienia (oringu). To ma natomiast bezpo-

średnie przełożenie na cenę materiału, z którego jest wykonany. W związku z tym producenci mogą zadawać sobie pytanie, czy rynek jest gotowy na stosowanie droższego materiału, np. dla złączek do instalacji c.o., po to, by w razie potrzeby móc zastosować je np. do wykonania instalacji solarnej? Moim zdaniem chyba jeszcze nie, tym bardziej że ilość wykonywanych obecnie instalacji grzewczych i wody użytkowej jest wielokrotnie wyższa niż instalacji solarnych. Dodatkowym elementem pozwalającym na rozróżnienie przeznaczenia złączek jest kolor pierścienia Visu-Control znajdującego się na korpusie złączki. Pierścień ten dla złączek do wody ma kolor zielony, dla złączek solarnych - biały, a dla gazowych - żółty. Pierścień Visu-Control pełni istotną rolę w czasie wykonywania prac instalacyjnych, gdyż pozwala na zidentyfikowanie w łatwy (wizualny) sposób połączenia niezaprasowanego. Zdarzało się, że instalator, mając do wykonania wiele zaprasowań, mógł przeoczyć jakieś połączenie i pozostawić je niezaprasowane. Przy wykonywaniu połączenia za pomocą złączki z pierścieniem VisuControl w czasie zaprasowywania szczęka zaciskająca obejmuje także pierścień Visu-Control i miażdży go, na skutek czego pierścień po zwolnieniu szczęki zaciskającej odpada od złączki. W ten sposób instalator nie ma wątpliwości, które połączenie zostało zaprasowane, a które nie. Artur Grabowski

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych miedź, rura, złączka, legionella, c.w.u., c.o., gaz

Europejski Instytut Miedzi Miedź to materiał o doskonałych własnościach fizycznych. Powszechnie stosuje się ją do wykonywania instalacji zimnej i ciepłej wody oraz instalacji grzewczych i gazowych w budynkach mieszkalnych. Miedź swoją popularność zawdzięcza trwałości, niezawodności, odporności na wysoką temperaturę oraz korozję. Metal ten jest materiałem niepalnym i w odróżnieniu od tworzyw sztucznych nie wydziela szkodliwych gazów podczas pożaru. Miedź ma własności bakteriostatyczne i zapobiega rozwojowi bakterii legionelli w instalacjach wodnych. Ponadto jest łatwa w montażu i można ją łączyć za pomocą różnych technik - lutowania kapilarnego, zaciskania, zaprasowywania oraz połączenia skręcanego. To, co odróżnia rury miedziane od tych ze stali czy tworzywa, to małe przekroje i grubości ścianek. Jednak aby instalacje wykonane z rur miedzianych były trwałe i bezawaryjne, spełnionych musi być kilka warunków.

Instalacje zimnej i ciepłej wody Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi mamy trzy kryteria, które powinna spełniać woda płynąca przez instalacje z rur miedzianych wykonanych zgodnie z normą PN-EN 1057. Są to: l odczyn pH > 7, l zawartość jonów azotanowych powinna być mniejsza od 30 mg/l, l stosunek zasadowości ogólnej do jonów siarczanowych ma być większy od 2. Pytanie do... Jak prawidłowo powinna być oznaczona rura miedziana wykonana zgodnie z normą PN-EN 1057?

Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się też ze spełnieniem kilku warunków. Po pierwsze: nie zaleca się stosowania kolanek (tylko łuki). Związane jest to z prędkościami przepływu wody, które są ograniczone do 1 m/s w poziomach i 2 m/s w podłączeniach punktów czerpalnych. Większe prędkości wywołują w miedzi korozję erozyjną. W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tlenkowej warstwy ochronnej obowiązkowo należy instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. Po drugie: minimalna grubość ścianki rury miedzianej nie może być mniejsza niż 1 mm. Po trzecie: poszczególne odcinki instalacji łączy się tylko za pomocą lutowania miękkiego, gdy średnica rury jest mniejsza niż 28 mm, a dla średnic większych stosuje się lutowanie miękkie lub twarde. Alternatywną metodą łączenia jest zaprasowywanie. Po czwarte: woda do picia z instalacji miedzianych nie powinna zawierać więcej niż 2 mg/l jonów Cu2+. Takie stężenie jonów miedzi w instalacji wody pitnej może nastąpić, gdy woda w instalacji jest w długiej stagnacji, która w trakcie codziennego użytkowania instalacji jest niemożliwa. Warto też pamiętać, że przy łączeniu instalacji z miedzi i stali rury stalowe należy stosować tylko przed rurami miedzianymi, patrząc w kierunku przepływu wody. Dla rur, łączników oraz lutów, które stykają się z wodą przeznaczoną do spożycia przez ludzi, wymagany jest Atest Higieniczny wydany przez Państwowy Zakład Higieny.

Instalacje grzewcze Instalacje grzewcze grzejnikowe wykonywane są najczęściej z rury twardej zgodnej z normą PN-EN 1057. Aby system grzewczy był bezawaryjny, warto przy instalowaniu zwrócić uwagę na kilka czynników. Z uwagi na rozszerzalność cieplną miedzi odcinki o długości powyżej 5 m powinny posiadać kompensację termiczną przez odpowiednie prowadzenie przewodów (kompensacja naturalna) lub przez stosowanie elementów kompensujących w instalacji. Przy zastosowaniu kompensatora osiowego mieszkowego należy przestrzegać zasady niezamykania dostępu do urządzenia. Przy przejściu rury przez ścianę należy instalację umieścić w rurze z PCV. W przypadku ogrzewania podłogowego można stosować rury miedziane w stanie miękkim, wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057. Rura w stanie miękkim w kręgach produkowana jest do wymiaru 22 mm, jednak do ogrzewania podłogowego stosuje się rury o średnicy do 18 mm (6, 8, 10, 12, 15, 18 mm). Warto pamiętać, że gołych rur miedzianych nie wolno zalewać betonem. Na rynku dostępne są rury miedziane do ogrzewania

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

podłogowego w osłonie. Poza rurą instalacyjną (PN-EN 1057) stosuje się również rurę systemową, która może być stosowana tylko do wykonywania ogrzewania powierzchniowego i jest produkowana w wymiarach, które najczęściej wykorzystywane są w ogrzewaniu powierzchniowym: 12 x 0,7, 14 x 0,8, 15 x 0,8, 18 x 0,8. Dzięki specjalnym procesom produkcyjnym rury w postaci zwiniętego kręgu (najczęściej o długości 50 m) odznaczają się wyjątkową plastycznością i można je bez wysiłku odwijać oraz układać. Rura ta występuje zarówno w otulinie, jak i bez. Konieczne jest jednak, aby poszczególne elementy instalacji powierzchniowej łączyć ze sobą za pomocą lutowania twardego. Do ogrzewania powierzchniowego opracowano także innowacyjną rurę dwuwarstwową o cienkościennym rdzeniu miedzianym z trwale zespoloną osłoną z tworzywa sztucznego PERT. Rura ta jest ok. 50 procent lżejsza i 40 procent tańsza od klasycznej rury stosowanej w ogrzewaniu powierzchniowym. Zachowuje przy tym jednak pozostałe zalety, takie jak odporność na uszkodzenia mechaniczne, 100-procentowa antydyfuzyjność, odporność na korozję i nieograniczoną żywotność. W ogrzewaniu powierzchniowym najczęściej stosuje się rury o wymiarach: 14 x 2 i 18 x 2 (grubość ścianki miedzianej 0,35 mm). Poszczególne elementy instalacji łączy się przez zaprasowywanie. Do łączenia mogą być stosowane złączki producentów rury cienkościennej, jak również złączki innych

3 (223), marzec 2017

producentów systemów rurowych.Rurę cienkościenną można stosować

także do instalacji wodnych oraz ogrzewania tradycyjnego.

Instalacje gazowe W instalacjach gazowych na paliwa gazowe oprócz rur ze stali węglowej powszechnie stosuje się także miedź z uwagi na jej doskonałe własności fizyczne i mechaniczne oraz mniejsze przekroje rurociągów w porównaniu z instalacjami wykonanymi ze stali węglowej. Rury miedziane stosowane w instalacjach gazowych charakteryzują się bardzo dobrą jakością gwarantującą trwałość i niezawodność instalacji, a także łatwość i prostotę montażu. Do wykonywania instalacji można stosować rurę miedzianą w stanie twardym (R290) wykonaną zgodnie z normą PN-EN 1057 o grubości ścianki powyżej 1 mm. Elementy instalacji można łączyć lutowaniem twardym lub poprzez zaprasowanie specjalnego łącznika do gazu o żółtym o-ringu). Przy wykonywaniu instalacji gazowej należy pamiętać, że rur miedzianych nie można zakrywać i nie wolno ich montować na ścianach zewnętrznych budynku.

Instalacje gazowe podlegają procedurze sprawdzania. Reguluje ją Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. (Dz. U. nr 74 poz. 836 z 1999 z późniejszymi zmianami). Obok opisu przeprowadzenia próby szczelności instalacji gazowej (rodzaju próby głównej, ciśnień sprawdzających, opisu przyrządów pomiarowych) w cytowanym rozporządzeniu czytamy: „Z przeprowadzenia głównej próby szczelności sporządza się protokół, który powinien być podpisany przez właściciela budynku oraz wykonawcę instalacji gazowej”. W rozporządzeniu nie ma mowy o konieczności udziału strony dostawcy gazu w procedurze kontroli poprawności wykonania i szczelności układu gazowego. Można zatem stworzyć zarys schematu działania i odpowiedzialności w procesie budowy i uruchomienia instalacji gazowej. Wymienione niżej kolejno pary „proces - osoba odpowiedzialna” mogą przedstawiać się następująco: projekt instalacji gazowej - projektant, wykonanie instalacji gazowej - instalator, sprawdzenie zgodności wykonania z projektem i zmianami w trakcie budowy - kierownik budowy, zgodność wpisów w dzienniku budowy, zgodność z obowiązującymi wymaganiami, kontrola jakości wykonania i użytych materiałów - inspektor nadzoru/ kierownik budowy, próba ciśnieniowa -uprawniony instalator, protokół próby ciśnieniowej - uprawniony instalator, właściciel budynku (administrator), dostawa gazu, opomiarowanie - dostawca paliwa gazowego. W zależności od rodzaju i wielkości budowy przywołane funkcje w procesie budowlanym mogą być wymienne lub nie wymagane. Na fotografii 1 pokazano przykład oznaczenia rury miedzianej wykonanej zgodnie z PN-EN 1057: - numer normy wg której jest wykonana rura PN-EN 1057, - gatunek miedzi: Cu-DHP, - wymiary: średnica zewnętrzna x grubość ścianki, - stan twardości: stan twardy R 290, - nazwa producenta, - znaki jakości RAL i DVGW, - znak CE i numer aprobaty technicznej, - kraj pochodzenia, - data produkcji: miesiąc (1-12) i rok (00-99). Kazimierz Zakrzewski

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych rura, złączki, zaprasowywane, zaciskowe, rozłączne

Herz Herz to jeden z największych europejskich koncernów produkujących kompletne systemy do wewnętrznych instalacji sanitarnych. Mocną pozycję w ofercie firmy zajmuje system rur wielowarstwowych ze złączkami zaprasowanymi i zaciskowymi Herz PipeFix. W skład systemu Herz PipeFix wchodzi najwyższej jakości rura wielowarstwowa Herz PE-RT/Al/PE-HD łączona przy pomocy systemu złączek zaprasowywanych i zaciskowych. Rury wielowarstwowe firmy Herz przeznaczone są do instalacji grzewczych, chłodzących i wody pitnej. Znajdują także zastosowanie w instalacjach ogrzewania i chłodzenia powierzchniowego (podłogowe, ścienne, sufitowe), a także w instalacjach sprężonego powietrza i w innych pokrewnych instalacjach z nieagresywnymi mediami. System Herz jest ekonomiczny w użyciu, cechuje się wysoką jakością, niezawodnością i długą żywotnością. Ponadto zastosowane w nim materiały mogą być w całości poddane recyklingowi. Wielowarstwowe rury Herz produkowane są przy użyciu najnowocześniejszych technologii i w oparciu o wieloletnie doświadczenie i wiedzę. Rura Herz składa się z rury podstawowej z polietylenu, na którą nałożony jest płaszcz aluminiowy łączony wzdłużnie (doczołowo). Warstwa zewnętrzna tworzy tzw. rurę ochronną. Dzięki połączeniu materiałów o różnych właściwościach gotowy produkt łączy w sobie doskonałe właściwości tworzywa sztucznego ze sprawdzonymi zaletami aluminium. Stosowany proces produkcji pozwala uzyskać idealnie okrągły przekrój rury, który gwarantuje dokładne dopasowanie rur, niezależnie od sposobu ich łączenia. Do produkcji rur wielowarstwowych Herz stosuje się wyłącznie polietylen (PE). Polietylen PE jest tworzywem sztucznym o bardzo szerokiej gamie zastosowań, które po zużyciu może zostać pod-

dane recyklingowi. Po oddzieleniu od aluminium polietylen wykorzystywany jest np. zamiast oleju w spalarniach śmieci. Rury wielowarstwowe Herz z tworzywa sztucznego i aluminium składają się z 5 warstw, ponieważ należy jeszcze uwzględnić spoiwo pomiędzy poszczególnymi warstwami. Środkowa warstwa wykonana z aluminium zapewnia stabilność i 100% szczelność tlenową. W przypadku stosowania rur szczelnych na dyfuzję (tlenu i pary wodnej) nie ma konieczności rozdzielania systemu za pomocą wymienników ciepła. Rury dostarczane w sztangach lub w zwojach nadają się do łączenia za pomocą złączek zaprasowywanych lub skręcanych Herz. Połączenie rury Herz za pomocą złączki Herz zostało zbadane pod kątem zgodności z obowiązującymi normami i dopuszczone przez uznane zewnętrzne laboratoria badawcze w wielu krajach. System ten jest zarejestrowany pod nazwą Herz PipeFix. Dzięki warstwie aluminium rury zespolone Herz posiadają bardzo dobrą przewodność elektryczną w „kierunku wzdłużnym“. W „kierunku poprzecznym“ do osi rury warstwa polietylenowa pełni funkcję izolatora elektrycznego do napięcia ok. 35 000 V. Rury wielowarstwowe Herz z tworzywa sztucznego i aluminium stosuje się przede wszystkim w instalacjach ogrzewania podłogowego, ściennego, sufitowego i grzejnikowego. Rury Herz Pytanie do... Przy jakiej maksymalnej temperaturze czynnika grzewczego rury wielowarstwowe PE-RT/Al/PE-HD wykazują trwałość co najmniej 50 lat?

posiadają atest PZH, dlatego mogą być stosowane w instalacjach wody pitnej zarówno zimnej, jak i ciepłej wody użytkowej. Dzięki doskonałej odporności systemu rurowego Herz na środki przeciw zamarzaniu na bazie glikolu (np. etylenowego lub propylenowego) rury Herz znajdują szerokie zastosowanie w systemach chłodniczych „wody lodowej”, do schładzania ściennego, sufitowego, do zasilania fancoili. Rury Herz wykorzystywane są także do specjalnych zastosowań, m.in. w systemach ogrzewania murawy boisk czy w sufitach chło-

dzących, grzewczych lub chłodzącogrzewczych z wykorzystaniem płyt Fermacell. W płytach ogrzewania i chłodzenia ściennego montuje się rury Herz o wymiarach 10 x 1,3 mm. W niektórych państwach Europy Zachodniej rury Herz posiadają dopuszczenia do stosowania w instalacjach gazowych w budynkach. W systemach ogrzewania lub chłodzenia powierzchniowego znajduje zastosowanie rura wielowarstwowa Herz-FH z tworzywa sztucznego i aluminium z cieńszą warstwą aluminiową do łatwiejszego montażu.

Parametry pracy Wytrzymałość czasowa systemu rurowego określa, jakie jest dopuszczalne maksymalne naprężenie ścianki rury (ciśnienie wewnątrz rury) przy stałej temperaturze roboczej, które pozwala osiągnąć określony czas eksploatacji. Dzięki www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

dużej grubości przekładki aluminiowej rury Herz wykazują wysoką wytrzymałość na ciśnienie wewnętrzne, przez co są długowieczne. Wytrzymałość czasowa rur Herz w temperaturach obliczeniowych dla instalacji grzewczych oraz instalacji wody pitnej jest bardzo wysoka. Rura Herz składa się z kilku warstw, z różnych materiałów, których poszczególne współczynniki wytrzymałości sumują się na wytrzymałość całej rury. Zgodnie z obowiązującymi europejskimi normami żywotność rur wynosi ok. 50 lat. Właściwości polietylenu zastosowanego w rurach Herz zapewniają odporność rury wielowarstwowej na związki chemiczne zawarte w wodzie pitnej. Czynnik przepływający przez rury nie ma kontaktu z rurą aluminiową. Do zalet zastosowanego polietylenu należą neutralność smakowa i zapachowa, trwałość oraz duża obciążalność. Ponadto materiał ten jest bezpieczny w kontakcie z żywnością i może być poddany recyklingowi. W przypadku montażu rur w pomieszczeniach o wysokim stężeniu gazów agresywnych lub dużej wilgotności (stajnie, kuchnie, zakłady przemysłowe etc.) należy zabezpieczyć tylko metalowe elementy złączne. Odporność na promieniowanie UV zapewnia rura aluminiowa. Ze względu na brak dostępu promieni UV nie jest możliwy rozwój alg. Zewnętrzna rura ochronna z polietylenu o dużej gęstości posiada stabilność wystarczającą do montażu rur wielowarstwowych bez rur osłonowych w budynkach, bez konieczności stosowania dodatkowych zabezpieczeń. Dopuszcza się stosowanie elektrycznych taśm grzewczych chroniących rury wielowarstwowe Herz przed mrozem. Dla lepszego rozprowadzenia ciepła taśmy te mogą być przyklejane folią samoprzylepną.

Trwałe połączenia O trwałości systemu rurowego decyduje jakość zastosowanych rur oraz rodzaj i pewność połączeń. Złączki zaprasowywane Herz można szybko i cał-

3 (223), marzec 2017

kowicie bezpiecznie łączyć z rurami wielowarstwowymi Herz. Firma Herz, bazując na wieloletnim doświadczeniu w produkcji złączy rurowych, produkuje według własnych, opatentowanych rozwiązań wysokiej jakości radialne złączki zaprasowywane z mosiądzu odpornego na wypłukiwanie cynku z tuleją ze stali szlachetnej. Złączki te są niemal we wszystkich kształtach i rozmiarach dopuszczone do łączenia rur z tworzywa sztucznego w prawie wszystkich instalacjach w budynkach - analogicznie jak rury. Doświadczenie firmy Herz oraz 10-letnia gwarancja zapewniają bezpieczne użytkowanie systemu Herz PipeFix. Elementy przyłączeniowe do rur z tworzywa sztucznego Herz wykonywane są również jako złącza rozłączne. Do łączenia z rurami stosuje się także adaptery i śrubunki Herz. Przyłącze do rur z tworzywa sztucznego stanowi niezawodne połączenie rury z korpusem zaworu. W razie potrzeby połączenie takie można w każdej chwili rozłączyć. Złączy rozłącznych (skręcanych) nie można umieszczać pod tynkiem. Warunkiem za-

chowania idealnej szczelności złącza jest prawidłowy montaż przeprowadzony zgodnie z instrukcją montażu Herz. l Złącza nierozłączne: - złączki zaprasowywane do instalacji grzewczych można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) lub w podłodze, - złączki zaprasowywane do instalacji sanitarnych można umieszczać w ścianie (pod tynkiem), w podłodze, - złączek zaprasowywanych przeznaczonych do instalacji doprowadzających ciepło bezpośrednio z niskopa-

rametrycznej ciepłowni lokalnej, węzła osiedlowego nie można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) ani w podłodze. l Złącza rozłączne muszą być zawsze dostępne i widoczne, by można było zauważyć ewentualne nieszczelności. Herz posiada w swojej ofercie system składający się z uniwersalnych rur wielowarstwowych, złączek zaciskowych i zaprasowywanych w bardzo szerokim zakresie średnic, dzięki czemu w ramach jednego systemu można realizować różne instalacje w dużym zakresie średnic od DN 10 do DN 75. Z myślą o instalacjach sanitarnych złączki Herz wytwarzane są z mosiądzu, z którego nie wypłukują się związki cynku. Złączki systemu zaprasowanego Herz należy zaprasowywać za pomocą szczęk TH. W systemie łączenia wykorzystywane są dwa o-ringi, jeden z nich do uzyskania szczelności dla obciążeń dynamicznych, drugi dla obciążeń statycznych. Podwójne uszczelnienie z o-ringami stanowi 200% zabezpieczenie przed przeciekiem. W systemie zaprasowywanym Herz wykorzystywany jest specjalny kalibrator, którego konstrukcja także jest opatentowana. Nowa konstrukcja kalibratora pozwala dodatkowo na uzyskanie szczelności połączeń dopiero po zaprasowaniu. Po zmontowaniu połączenia, przed zaprasowaniem, połączenie wykazuje kontrolowany przeciek. Powyższe rozwiązanie ma chronić system przed pozorną szczelnością po jego montażu, w trakcie której połączenia niezaprasowane pozytywnie przechodzą próbę szczelności. Dzięki kontrolowanemu przeciekowi niezaprasowane połączenia wykazują przeciek. Tylko instalacja z połączeniami wykonanymi na 100% wykazuje szczelność. Szybki i łatwy montaż oraz przemyślana i zróżnicowana oferta programowa gwarantują pełną satysfakcję użytkownika, a 5 lat gwarancji potwierdza najwyższą jakość systemu. Aby zapewnić najwyższą jakość wykonawstwa, firma Herz uruchomiła w 2001 roku ogólnopolski program partnerski Klub Dobrego Fachowca Herz KDF. W programie KDF Herz potwierdza wydłużoną do 10 lat gwarancję, którą firma obejmuje wszystkie swoje produkty zastosowane w instalacjach. Grzegorz Ojczyk

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych system zaciskowy, rury, stal szlachetna

SANHA Firma SANHA od wielu lat zapewnia niezmiennie wysoką jakość w obszarze kompletnych systemów instalacyjnych. Nasze rury i złączki są znakomicie rozpoznawalne na rynku i cieszą się sporym uznaniem wśród firm instalacyjnych w całym kraju. Teraz, aby jeszcze bardziej ułatwić wybór instalatorom, nasza oferta została wzbogacona o dwa kolejne systemy instalacyjne - NiroTherm® i NiroTherm® Industry. Z reguły w zamkniętych systemach grzewczych mają zastosowanie rury i złączki ze stali węglowej ocynkowanej. Jeśli zapewniona jest prawidłowa eksploatacja instalacji, tj. brak dostępu tlenu, wymagana jakość wody, prawidło-

we prowadzenie i izolacja przewodów, nie powinno dojść do uszkodzeń i przerw w pracy instalacji. Bywa jednak tak, że warunki, w jakich pracują przewody instalacji, mogą spowodować ich uszkodzenia. Jeśli np. dojdzie do uszkodzenia czy zawilgocenia izolacji, bądź instalacja prowadzona jest bez zabezpieczenia w agresywnym środowisku, nie trzeba długo czekać na pierwsze usterki. W przypadku stosowania systemów ze stali węglowej w obszarach zagrożonych wilgocią, jak na przykład w jastrychu, może dojść do korozji zewnętrznej.

Dlatego zgodnie z normami krajowymi, zasadami sztuki instalatorskiej oraz wytycznymi SAHNA odnośnie izolacji rurociągów - należy zawsze zapewnić ochronę rur przed kontaktem z wilgocią. Nie jest to jednak sprawa prosta. Ochrona taka jest bowiem często kosztowna, czaso- i pracochłonna, lecz także - w natłoku prowadzonych prac budowlanych - narażona na uszkodzenie. Dlatego też alternatywą może być tu nasz nowy system ze stali szlachetnej NiroTherm®. Rury i złączki wykonane są tu ze sprawdzonego materiału, jakim jest stal nr 1.4301 wg PN-EN 1008 (AISI 304). Jest to stal nierdzewna chromowo-niklowa X5CrNi18-10 o wysokiej odporności na korozję w środowisku atmosferycznym wody i pary wodnej, roztworów alkaicznych oraz niektórych kwasów organicznych i nieorganicznych. Dzięki temu nowy system nadaje się do zastosowania szczególnie w obszarach zagrożonych wilgocią. Zapewnia pewne i bezpieczne połączenie bez ryzyka wystąpienia korozji zewnętrznej oraz z wyraźnie mniejszym nakładem na wykonanie izolacji przewodów. Seria 91 000 NiroTherm® to optymalne rozwiązanie dla instalacji grzewczych, chłodzących oraz sprężonego poPytanie do... Jakie są walory zastosowania stali szlachetnej 1.4301 w instalacjach rurowych wewnętrznych?

wietrza. Seria złączek wyposażonych w o-ring z EPDM nadaje się także do łączenia z szerokim asortymentem pozostałych rur systemowych z naszej oferty - NiroSan®, NiroSan®-ECO, NiroSan®-F i NiroTherm®. Seria 98 000 NiroTherm® Industry z o-ringiem z FKM i czerwonym oznakowaniem „HT” sprawdza się w zastosowaniach przemysłowych i w instalacjach transportujących media o wysokiej temperaturze. Obszary zastosowań: l otwarte i zamknięte instalacje grzewcze i chłodzące; l instalacje sprężonego powietrza do 25 mg oleju w m3 powietrza - seria 91 000; l instalacje sprężonego powietrza bez ograniczenia olejowej klasy czystości powietrza - seria 98 000; l instalacje przemysłowe;

Stosowana przez SAHNA stal szlachetna 1.4301 zapewnia najwyższą ochronę przed korozją zewnętrzną i wewnętrzną. Nie bez znaczenia jest również fakt, że cena tego materiału niewiele odbiega od cen rur i łączników ze stali ocynkowanej. Dzięki temu nakłady na prace izolacyjne są znacznie mniejsze niż w przypadku systemów ze stali węglowej. Redukuje to zatem czas i koszty pracy. Wychodząc naprzeciw nowym technologiom, wszystkie złączki serii Niro-Therm są dostępne jako pliki *.dwg 2D/3D oraz jako gotowe obiekty 3D w środowisku BIM. Jarosław Czapliński www.instalator.pl

TEMPOFLUX 2

SPŁUKIWANIE BEZPOŚREDNIE Z PODWÓJNYM PRZYCISKIEM

Spłukiwanie zawsze dostępne Podwójny przycisk 3 l/6 l z możliwością regulacji do 2 l/4 l Delikatne uruchamianie Niski poziom hałasu zgodny z normą Odporność na intensywne używanie Do kompletowania z miską ustępową z Inoxu

Prosta konserwacja

Więcej informacji na delabie.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych złączka, rura, tworzywo, stal, miedź, z.w., c.w.u., c.o., gaz

Viega Viega oferuje szereg systemów złączek zaprasowywanych z wielu materiałów, umożliwiając dobór do każdego zastosowania - do wody użytkowej, gazu, ogrzewania oraz innych zastosowań w budynkach i obiektach przemysłowych. Systemy gwarantują najwyższe bezpieczeństwo, spełniają odpowiednie normy i oferują jakość „made in Germany”, która nie uznaje najmniejszych kompromisów. W asortymencie firmy Viega znajdują się systemy zaprasowywane z miedzi, stali nierdzewnej, stali czarnej oraz z tworzywa sztucznego. Technologia zaprasowywania posiada oczywiste atuty. Należy do nich brak ryzyka pożaru, konieczności zapewnienia środków ochrony przeciwpożarowej oraz brak nieestetycznych śladów przypalenia lub lutowania. Na dodatek technika zaprasowywania jest nie tylko znacznie łatwiejsza w montażu, lecz dzięki cylindrycznemu prowadzeniu rury oraz opatentowanemu profilowi SC-Contur również bezwzględnie bezpieczna. Technikę zaprasowywania bez problemów może stosować każdy instalator. Zaprasowywanie na zimno znacznie przewyższa inne metody pracy również pod względem czasu wykonania instalacji. W zależności od systemu można zaoszczędzić nawet do 80% czasu. W praktyce umożliwia to niezwykle efektywną pracę oraz realizację większej liczby zleceń w tym samym czasie. W efekcie każda instalacja to prawdziwy zysk i oszczędność. Technika zaprasowywania firmy Viega opiera się na metodzie podwójnego zaprasowania. Złączka jest zaprasowywana przed oraz za karbem (profil V), co zapewnia trwałe połączenie, odporne na skręcanie i siły wzdłużne. Największym autem techniki zaprasowywania pod względem bezpieczeństwa jest opatentowany przez fir-

mę Viega profil SC-Contur. Niezaprasowane przez przeoczenie złączki są w 100% nieszczelne, łatwo je zatem wykryć podczas próby szczelności. Każda złączka zaprasowywana Viega posiada czytelne oznaczenie. Kolory oznaczenia są uzależnione od poszczególnych obszarów zastosowania. Złączki do wody użytkowej oznaczone są kolorem zielonym, złączki do gazu kolorem żółtym, białym do instalacji solarnych, ciepłowniczych i niskociśnieniowych instalacji pary, niebieskim - złączki odtłuszczone, a czerwonym i czarnym złączki do instalacji grzewczych. Również przy doborze właściwego materiału uszczelniającego w firmie Viega liczy się najwyższa jakość. Tylko użycie wysokiej klasy elementów uszczelniających umożliwia bezawaryjną eksploatację instalacji przez cały cykl życia budynku. Zaledwie trzy różne elementy uszczelniające zapewniają właściwe rozwiązania do każdego zastosowania: EPDM stosuje się głównie do instalacji wody użytkowej i instalacji grzewczych, HNBR do instalacji gazowych, oleju opałowego i oleju napędowego, a FKM do zastosowań specjalnych w wyższym zakresie temperatur. Pytanie do... Jaki element złączki zapewnia wykrycie niezaprasowanych połączeń oraz całkowite bezpieczeństwo w budowanych instalacjach?

Miedź l Profipress to system łączenia rur mie-

dzianych nadający się do niemal wszystkich obszarów zastosowań: od wody użytkowej, ogrzewania i innych instalacji wewnętrznych, po systemy w obiektach przemysłowych. Złączki systemu Profipress wykonane są z miedzi i brązu. Oba materiały umożliwiają wykonanie higienicznej instalacji wody pitnej, oferując jednocześnie maksymalną niezawodność pod względem jakości materiałów, bezwzględną stabilność kształtu oraz długą trwałość. Ponadto wszystkie złączki wyposażone są w wysokiej klasy element

uszczelniający z EPDM. Szeroki asortyment, różne elementy i rozwiązania do każdego zastosowania są dostępne w średnicach od 12 do 108 mm. l Profipress G - system nadaje się do układania przewodów gazowych i posiada dopuszczenia do niemal wszystkich instalacji z mediami łatwopalnymi, zgodnie z wysokimi wymaganiami norm niemieckich i europejskich. System Profipress G obejmuje średnice od 12 do 54 mm. Złączki wyposażone są w żółty element uszczelniający HNBR - spełniający wymagania podwyższonej obciążalności cieplnej. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny l Profipress S - system złączek zapra-

sowywanych do zastosowań specjalnych. Profipress S gwarantuje bezpieczne połączenia przy wyższych temperaturach, np. w instalacjach solarnych lub niskociśnieniowych instalacjach pary. Złączki posiadają dopuszczenie do zastosowania w niskociśnieniowych instalacjach pary do temperatury 120˚C i przy ciśnieniu o wartości 1 bara. W przypadku sieci ciepłowniczych maksymalna temperatura robocza wynosi 140˚C, a maksymalne ciśnienie robocze 16 barów. System jest wyposażony w element uszczelniający FKM. Dostępny jest w średnicach od 12 do 35 mm z elementem uszczelniającym FKM zamontowanym fabrycznie. Przy średnicach od 42 do 108 mm złączki Profipress mogą być wyposażone w element uszczelniający z FKM.

3 (223), marzec 2017

Sanpress gwarantuje w ten sposób trwałe bezpieczeństwo pod względem zachowania jakości wody w instalacjach wody użytkowej i instalacjach przemysłowych. System składa się z niezwykle wytrzymałych i trwałych złączek z brązu oraz ekonomicznych rur ze stali nierdzewnej 1.4521 i 1.4401. Poszczególne elementy są dostępne w średnicach od 12 do 108 m.

Stal czarna l

rdzewnej do instalacji wody użytkowej najwyższej klasy. Rury z materiałów 1.4521 i 1.4401 łączy się w systemie Inox ze złączkami zaprasowywanymi ze stali nierdzewnej. System Sanpress

System Megapress umożliwia rezygnację z uciążliwego spawania, bowiem w końcu można bezpiecznie i ekonomicznie zaprasowywać również grubościenne rury stalowe. Jest to metoda nie tylko szybsza od spawania, ale także w 100% bezpieczna dzięki profilowi SC-Contur. System Megapress stosuje się do czarnych, ocynkowanych, lakierowanych przemysłowo lub powlekanych żywicą epoksydową rur stalowych. Dzięki systemowi Megapress nie są już konieczne czasochłonne przejścia gwintowane czy uciążliwe spawanie nowych i remontowanych instalacji grzewczych. Złączki Megapress są wykonane ze stali 1.0308, posiadają wysokiej

Inox spełnia najwyższe wymagania w zakresie zachowania jakości wody użytkowej oraz trwałości. Złączki zaprasowywane ze stali nierdzewnej wyposażone są w element uszczelniający z EPDM. System ten jest dostępny w średnicach od 15 do 108 mm i składa się z licznych łuków, kolanek, muf, złączek gwintowanych i armatury, dzięki czemu oferuje rozwiązanie do każdego zastosowania. l Sanpress to ekonomiczne rozwiązanie do wszystkich rodzajów instalacji wody użytkowej. Wszystkie elementy systemu są sprawdzone i atestowane.

klasy powłokę cynkowo-niklową oraz profilowy element uszczelniający z EPDM. Gwarantuje to maksymalne bezpieczeństwo, wytrzymałość i trwałość każdej instalacji. System Megapress jest dostępny w średnicach od 3/8 do 2". Złączki są oznaczone czarnym prostokątem: „Nie nadaje się do wody użytkowej“. l System Prestabo. Niezawodny i bezpieczny - to cechy systemów Viega szczególnie cenione przez fachowców. System połączeń zaprasowywanych Prestabo stanowi ekonomiczną alternatywę do instalacji grzewczych

Stal nierdzewna l Sanpress Inox - system ze stali nie-

www.instalator.pl

zamkniętych, zamkniętych obiegów chłodzących i instalacji sprężonego powietrza. System Prestabo jest wykonany ze stali ocynkowanej i łączy ten sprawdzony materiał z zaletami techniki zaprasowywania na zimno. Wersja ocynkowana zewnętrznie nadaje się do instalacji grzewczych i instalacji przemysłowych. Z dodatkowym płaszczem z tworzywa sztucznego nadaje się idealnie do instalacji natynkowych. Wersja ocynkowana zewnętrznie i wewnętrznie zapewnia dodatkowo optymalną ochronę przed korozją w instalacjach tryskaczowych i sprężonego powietrza. Szeroki wybór produktów Prestabo obejmuje złączki zaprasowywane i rury o średnicy od 12 do 108 mm. Zarówno złączki, jak i rury oznaczone są czerwonym symbolem: „Nie nadaje się do wody użytkowej“.

Tworzywo sztuczne l Pexfit Pro to bezpieczny system do

każdej instalacji wody użytkowej i instalacji grzewczej. Rury Pexfit Pro Fosta wykonane są z polietylenu siecio-

wanego z powłoką aluminiową stanowiącą barierę tlenową. Złączki systemu Pexfit Pro wykonane są z wysokiej klasy tworzywa PPSU oraz brązu, w połączeniu z tuleją zaciskową ze stali nierdzewnej zapewniają bezpieczne i trwałe połączenia w instalacjach. Złączki zaprasowywane i rury Pexfit Pro dostępne są w średnicach od 16 do 63 mm. Rury są sprzedawane w odcinkach, a przy średnicy do 32 mm również w krążkach w różnych wersjach, z rurą ochronną lub otuliną. Łukasz Szypowski

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Innowacje w instalacjach sanitarnych, gazowych i grzewczych firmy ARCO

Armatura ze znakiem jakości Firma Válvulas ARCO od rozpoczęcia swojej działalności, tj. od 1973 roku, postawiła na jakość, profesjonalną obsługę klienta i innowacje, dostarczając nowoczesne rozwiązania prawdziwych problemów użytkowników. Zakup mieszkania czy domu stanowi prawdopodobnie najwyższy koszt, z jakim wielu inwestorów musi zmierzyć się w ciągu całego swojego życia. Systemy dystrybucji substancji niestałych w mieszkaniu (zimna i ciepła woda, ogrzewanie i gaz) stanowią niewielki procent całkowitej wartości nieruchomości mieszkalnej i często są niewidoczne lub prawie niewidoczne, co mogłoby skłonić do stawiania mniejszych wymagań tego typu instalacjom. Podobnie jednak jak wszystkie inne elementy, które składają się na gospodarstwo domowe, powinny funkcjonować poprawnie i spełniać oczekiwania użytkownika końcowego. Nasza firma - Válvulas ARCO - od rozpoczęcia swojej działalności, tj. od 1973 roku, postawiła na jakość, profesjonalną obsługę klienta i innowacje, dostarczając nowoczesne rozwiązania prawdziwych problemów użytkowników. Przykładem może tu być zawór A·80 Twin posiadający jeden wlot oraz dwa wyloty, które otwiera się i zamyka niezależnie lub jednocześnie przy pomocy jednego uchwytu, w zależności od potrzeb użytkownika. Zastosowania zaworu A·80 Twin mogą być bardzo różne, np. sterowanie ujęciem wody w przypadku podwójnych umywalek lub w przypadku zlewu z systemem fil-

trującym. Dzięki wprowadzeniu na rynek tego produktu, ARCO ułatwia pracę instalatorom i zapewnia większy komfort użytkowania zaworu, gdyż ze względu na bardziej kompaktowe wymiary, zajmuje on mniej miejsca. Jedną z największych innowacji wprowadzonych na rynek przez firmę ARCO w ostatnich latach jest system VITAQ, który wychodzi naprzeciw dwóm podstawowym problemom w instalacjach: gromadzeniu się kamienia kotłowego będącego efektem twardej wody i/lub temperatury oraz rzadkiemu używaniu zamontowanych zaworów - co również powoduje osadzanie się minerałów wapiennych i trudności w operowaniu uchwytem oraz zmniejszenie przepływu wody. Nowy system VITAQ firmy ARCO zapobiega tego rodzaju niedogodnościom i przedłuża działanie zaworu. System polega na zastosowaniu trzpienia i kuli, produkowanych jako jeden element z polimeru zapobiegającego osadzaniu się kamienia. Dlatego ułatwia działanie zaworów i zapewnia 100% szczelność i niewielką utratę ciśnienia. System VITAQ - zastosowany do tej pory w ponad 155 produktach, takich jak: COMBI, Lavadora, MINI z filtrem, NANO, TAJO antykamienne, itd. - doskonale sprawdza się także na polskim rynku, gdzie kamień stanowi bardzo duże zagrożenie dla instalacji.

Dział badań i rozwoju firmy ARCO pracuje nad ciągłym udoskonalaniem produktów, mając na celu oferowanie klientom wyrobów coraz wyższej jakości, bezpieczeństwa ich użytkowania oraz dodatkowej gwarancji poza tą wymaganą prawem. Firma Válvulas ARCO udziela 25-letniej gwarancji na produkty serii VITAQ, a na pozostałe produkty gwarancji 10-letniej. ARCO jest firmą działającą na całym świecie i znaną ze swoich zaworów kulowych z serii A·80 otwieranych na ¼ obrotu - rozwiązania opatentowanego w 1982 roku. Ze względu na zapotrzebowanie naszych klientów na zawory z trzpieniem, które umożliwiają regulację przepływu, w 2016 r. firma ARCO wprowadziła na rynek nową linię zaworów regulacyjnych REGULA charakteryzujących się następującymi parametrami technicznymi: l ciśnienie nominalne: 16 barów; l próby ciśnieniowe: 25 barów; l zakres temperatur: zimna woda, ciepła woda do 95°C. Zawory te zaprojektowano tak, aby zminimalizować utratę ciśnienia przy wzroście przepływu w punkcie odbioru, zapewniając jednocześnie ich ciche funkcjonowanie. Innym innowacyjnym produktem wprowadzonym ostatnio na rynek przez firmę ARCO jest zawór ConeKta stosowany w wewnętrznych instalacjach sanitarnych. Służy on do odcinania dopływu wody do dwóch odbiorników, takich jak: umywalka, pralka, zmywarka, itp., bez konieczności montażu dodatkowej instalacji. W zaworze

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

zastosowano system VITAQ, który zapewnia ochronę przed osadzaniem się kamienia i umożliwia lekkie uruchamianie nawet po dłuższym czasie. ConeKta przeznaczona jest do instalacji z

wodą pitną, zimną oraz ciepłą do 95°C, a jej ciśnienie nominalne wynosi do 16 barów. Główny korpus zaworu stanowi jeden element, co zapobiega przeciekom. Zawór produkowany jest w pro-

3 (223), marzec 2017

cesie kucia na gorąco, w 100% w Hiszpanii, z mosiądzu europejskiego CW617N, co gwarantuje wysoką jakość. Jego kształt umożliwia ustawienie go w dowolnym kierunku (360°) względem punktu zasilania, a nachylone wyjście ułatwia połączenie do odbiornika i manewrowanie zaworem. Osiągnięcie maksymalnej efektywności energetycznej jest jednym z najważniejszych celów każdego gospodarstwa domowego, szczególnie zimą. Spadek temperatury powietrza niesie ze sobą znaczne wydatki związane ze wzmożonym użytkowaniem centralnego ogrzewania, co zmotywowało ARCO do wprowadzenia innowacji mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej. Aby rozwiązać ten problem oraz ze względu na zaangażowanie firmy w ochronę środowiska, ARCO opracowało nową wersję serii zaworów grzejni-

kowych TEIDE Plus i TEIDE TERMO Plus. Te ręczne oraz termostatyczne zawory umożliwiają regulację zużycia ciepła w kaloryferach i w całych instalacjach grzewczych. Jedną z głównych zmian, jakie firma ARCO wprowadziła w tych seriach zaworów, jest zmniejszenie utraty ciśnienia o 40% względem poprzedniej wersji, osiągnięte dzięki większej regulacji przepływu. Nowe głowice termostatyczne mają ponadto większy zakres regulacji temperatury: od 12°C do 28°C, w tym także pozycję antyzamarzającą instalacji: 6°C oraz całkowite zamknięcie zaworu. Chcąc wprowadzić bardziej nowoczesne wzornictwo, ARCO przeprojektowało całkowicie także zewnętrzną część zaworów. W tym celu zastosowano ergonomiczne uchwyty z ukrytym systemem mocowania, dzięki czemu mają one czyste w formie zaokrąglone powierzchnie oraz elementy chromowane, które zapewniają większą trwałość i estetyczny wygląd. Inwestując każdego roku blisko pół miliona euro w innowacje, ARCO sukcesywnie wprowadza na rynek coraz więcej nowości z zakresu instalacji sanitarnych, gazowych i grzejnikowych. 200 patentów, 50 wzorów użytkowych oraz ponad 3000 pozycji produktowych to efekt ponad 40-letniego doświadczenia w przemyśle instalacyjnym. Innowacyjność to jedna z najistotniejszych cech firmy ARCO, która zawsze stanowiła dla niej motywację do podejmowania wyzwań, o czym świadczy ponad 40 wciąż aktualnych patentów. Innowacyjne produkty, takie jak ConeKta, TAJO PRO, A·80 Twin, rozdzielacze modułowe czy blokady zaworów gazowych, to przykłady produktów opatentowanych w ostatnich 5 latach. Jakość produktów ARCO potwierdzają liczne certyfikaty i aprobaty techniczne uzyskane w różnych krajach. Fakt, iż produkty ARCO spełniają różne wymogi w poszczególnych krajach świadczy o tym, że są uniwersalne i gwarantują odbiorcy końcowemu większą niezawodność. l

Joanna Kargul

www.valvulasarco.com

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Zespół do napełniania i uzupełniania instalacji Herz serii I 0321, I 0322

Woda uzdatniona Firma Herz wprowadziła na rynek zespół napełniania i uzdatniania instalacji c.o. serii 0321, 0322 przeznaczony do małych instalacji c.o. Parametry jakościowe oraz ilościowe wody wodociągowej określają przepisy oraz normy PN-92/B01706 (PN-B-01706:1992/Az1:1999). Analogiczna sytuacja była w przypadku parametrów technicznych wody do zasilania instalacji c.o. Norma PN-C-04607:1993 określała parametry dla wody do napełniania i uzupełniania instalacji centralnego ogrzewania oraz wody instalacyjnej. Norma przeznaczona była do projektowania i modernizacji instalacji c.o. Bazowała na podstawowych wskaźnikach charakteryzujących wodę, określała wymagania oraz systematykę badań. Niestety została ona wycofana 7.10.2015 r., bez pozostawienia normy, która by ją zastępowała. Na dzień dzisiejszy brakuje krajowej normy w tym zakresie i należy się posiłkować normami zagranicznymi lub wytycznymi producentów urządzeń, takich jak np. kotły lub/i komponenty instalacji c.o. Proces uzdatniania wody wodociągowej do wymagań instalacji c.o. nie jest prosty i zależy od wielu czynników. Podstawowymi są wymagania urządzeń i elementów instalacji oraz parametry techniczne wody z danej instalacji wody pitnej (tzw. wody świeżej). O ile wymagania instalacyjne można z pewnym przybliżeniem ujednolicić, to jakość wody wodociągowej jest sprawą indywidualną danej instalacji wodociągowej i zależy od źródła wody. Dlatego podstawą do doboru stacji do uzdatniania wody jest analiza fizyczno-chemiczna świeżej wody oraz przewidywana wydajność jej poboru. W praktyce dla małych instalacji c.o. stosuje się uproszczone rozwią-

zanie polegające na zastosowaniu zunifikowanych zespołów do napełniania instalacji zawierających - oprócz zaworu antyskażeniowego - złoże do uzdatniania wody wodociągowej na cele grzewcze. Należy zastrzec, że uzdatnianie wody wodociągowej z wykorzystaniem zunifikowanego złoża nie zawsze jest wystarczające. Dotyczy to sytuacji, gdy woda pobierana jest ze studni lub wodociągu i zawiera nietypowe składniki mineralne lub ich specyficzną kombinację. Firma Herz wprowadziła na rynek zespół napełniania i uzdatniania in-

stalacji c.o. serii 0321, 0322 przeznaczony do małych instalacji c.o. (rys.). Zespół napełniania i uzdatniania instalacji c.o. składa się z dwóch podstawowych elementów, tj. zespołu przyłączeniowego oraz złoża do uzdatniania. Zespół przyłączeniowy zawiera armaturę odcinającą po stronie wejścia i wyjścia wody, zawór antyskażeniowy klasy BA, reduktor ciśnienia z manometrem oraz wodomierz. Armaturę odcinającą tworzą zawory kulowe do odcięcia zespołu napełniania po stronie wejścia i wyjścia w celach serwisowych. Re-

duktor ciśnienia służy do zadania minimalnego ciśnienia w zasilanej instalacji. Zawór antyskażeniowy służy do skutecznej separacji zasilanej instalacji centralnego ogrzewania od instalacji wodociągowej oraz do ukierunkowania przepływu. Wodomierz ma za zadanie kontrolę ilości wprowadzanej wody do instalacji oraz do weryfikację poziomu zużycia złoża uzdatniającego. Złoże do uzdatniania wody znajduje się w pionowych walcowych pojemnikach (kartridżach). Kartridże są wymienne i dostarczane są w dwóch wielkościach. Mniejszy o nr katalogowym I 0321 10 do pracy ciągłej oraz większy o nr katalogowym I 0322 00 do pierwszego napełnienia instalacji. W wymiennych kartridżach znajduje się mieszanka jonowowymienna złóż żywicy oraz stabilizator pH. W trakcie przepływu wody wodociągowej przez złoże następuje jej uzdatnienie. Kartridże do napełniania są jednostkami demineralizacji w systemach uzupełniania wody grzewczej zgodnie z VDI 2035. Kartridż do pierwszego napełniania zawiera mieszankę żywic jonowymiennych oraz stabilizator pH, głównie demineralizuje wodę oraz jednocześnie alkalizuje ją do pH pomiędzy 8,2 a 8,7, w wyniku czego jej twardość jest redukowana do mniej niż 0,5° z resztkowym przewodnictwem poniżej 100 μS/cm. Jony powodujące korozję, takie jak chlorek oraz siarczan, są również usuwane, zapewniona jest trwała ochrona przed korozją bez udziału inhibitorów chemicznych. l

Grzegorz Ojczyk

www.herz.com.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Szybka naprawa uszkodzonych rurociągów wg Gebo

Obejmij mnie! Na obecną chwilę nadal duża część istniejących w naszym kraju instalacji, budowana jest w sposób tradycyjny, ze stalowych rur ocynkowanych. Oprócz szeregu zalet tych instalacji ich niewątpliwą wadą jest niska odporność na korozję, duże przewodnictwo cieplne oraz czasochłonność prac związanych z montażem. W przypadku uszkodzenia takiej instalacji dostęp do uszkodzonej rury może niekiedy przysporzyć instalatorowi nie lada trudności, a bezinwazyjna jej naprawa czasem jest wręcz niemożliwa. Czynności związane z naprawą, oprócz dodatkowych kosztów, wymagają poświęcenia dużej ilości czasu, a bywa, że nagwintowanie rury w trudno dostępnym miejscu może okazać się przeszkodą nie do pokonania. Dzięki produktowi firmy Gebo wykonanie naprawy uszkodzonego odcinka rury bez gwintowania, cięcia, lutowania i spawania nie jest problemem. Obejmy remontowe i remontowo-naprawcze Gebo Clamps (ANB, DSK) marki Gebo od ponad 20 lat pomagają instalatorom w codziennej pracy. Konstrukcja obejm Gebo Clamps zapewnia szybką i sprawną naprawę rur stalowych, nawet w najbardziej niedostępnych miejscach, a ich zastosowanie to oszczędność czasu i kosztów naprawy. Obejmę DSK montuje się na uszkodzonym odcinku rury w zaledwie kilka minut, na ogół bez potrzeby zamykania dopływu medium w rurze. W ten sposób instalator unika dodatkowych kosztów, pojawiających się w

strony sponsorowane

związku z ewentualną wymianą całej instalacji. Obejmy DSK posiadają szeroki zakres zastosowań: za ich pomocą sprawnie uszczelnimy otwory, spękania spowodowane przez korozję, również wzdłużną, uszkodzenia mechaniczne na instalacjach wodnych lub tymczasowo uszczelnimy instalacje sprężonego powietrza. Idealnie sprawdzają się również w uszczelnieniu dziur, pęknięć oraz wszystkich nieszczelności powstałych wskutek mrozu. Dopuszczalne ciśnienie pracy dla obejm to PN16 (woda), natomiast w przypadku zastosowania w instalacji sprężonego powietrza dopuszczalne ciśnienie pracy to PN10. Dodatkowo

DSK wyróżnia szeroka dostępność rozmiarów (zakres średnic: 3/8-4"), a materiał, z jakiego są wykonane (żeliwo ciągliwe), gwarantuje wieloletnią odporność i trwałość. W przypadku rozbudowy już istniejącej instalacji najbardziej optymalnym rozwiązaniem dla instalatora jest zastosowanie obejmy remontowo-naprawczej typu ANB. Wykonując dodatkowe odejście na rurach stalowych, instalator nie jest już zmuszony do korzystania z tradycyjnych metod, m.in. bez konieczności gwintowania, rozkręcania i przecinania rur, ponieważ

konstrukcja tych obejm wyposażona jest w dodatkowe boczne odgałęzienie z gwintem wewnętrznym. Dostępna jest również długa wersja obejmy, typ DS. Obejmę ANB z sukcesem zastosujemy, tworząc dodatkowe odgałęzienia w istniejącej instalacji wodnej lub przy budowie dodatkowych odprowadzeń w instalacjach sprężonego powietrza. Uszczelka zastosowana w obejmach Gebo Clamps wykonana jest z gumy EPDM. Produkty posiadają dopuszczenie do zastosowania w instalacjach wody, przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Atest Higieniczny wydany przez Państwowy Zakład Higieny). Użyte materiały: l górna część obejmy naprawczej: żeliwo ciągliwe (ANB, DSK) lub sferoidalne (DS) zgodnie z DIN EN 1563; l dolna część obejmy naprawczej: żeliwo ciągliwe (ANB, DSK) lub sferoidalne (DS) zgodnie z DIN EN 1563; l śruby: stal ocynkowana DIN 912, wytrzymałość 8.8; l tuleja uszczelniająca: guma EPDM, dopuszczenie do stosowania tworzyw sztucznych w systemach wody pitnej; l cynkowanie: powłoka galwaniczna zgodna z DIN 50961; l gwint: zgodnie z ISO 7/1 i/lub DIN EN 10226/1; Dokumentacja techniczna: l Aprobata techniczna: AT-158495/2016; l Atest higieniczny: HK/W/0890/01/2014; Wszelkich dodatkowych informacji na temat wspomnianych produktów udzieli Państwu Dział Obsługi Klienta firmy Gebo Technika International Sp. z o.o. www.gebo.com.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Podstawowe elementy układu hydraulicznego z pompą ciepła

Basen z funkcją „eco” W ostatnim już artykule z tej serii chciałbym omówić aspekty podłączenia ogrzewania basenu kąpielowego do systemu z pompą ciepła. Instalacje, w których spotykam się z ogrzewaniem basenów przez pompy ciepła, są stosunkowo nieliczne, niemniej jednak zdarzają się coraz częściej.

Dwie grupy Takie instalacje można podzielić na dwie grupy. Pierwsza to taka, kiedy basen jest jednym z odbiorników ciepła i jest grzany niejako „przy okazji”; gdzie pompa ciepła często jest jedynym źródłem ciepła centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej oraz ogrzewa basen. Drugi typ instalacji to układy dedykowane, gdzie pompa lub pompy ciepła są wykorzystywane tylko do ogrzewania basenów. Z taką sytuacją mamy najczęściej do czynienia w obiektach komercyjnych lub podczas stosowania urządzeń kompaktowych (stricte basenowych) do ogrzewania basenów przydomowych. Odwołując się do omawianego w tej serii rozwiązania hydraulicznego pokazanego na schemacie, widzimy, iż jest on podłączony bezpośrednio na wyjściu z pompy ciepła. Z uwagi na efektywność pracy pompy ciepła każdy z głównych odbiorników ciepła powinien być grzany jako osobny priorytet. Priorytety powinny być zdefiniowane przez producenta lub możliwe do ustawienia przez instalatora/serwis.

ników. Znacznie lepiej jest zastosować układ priorytetów, gdzie pompa ciepła przełącza się w czasie tylko na jeden odbiornik ciepła. Wówczas pompa ciepła będzie pracowała ekonomicznie przez większość czasu na niskich parametrach pracy, a tylko czasowo przełączy się na odbiorniki wymagające wyższej temperatury zasilania.

Dobór elementów W sytuacji, kiedy ciepła woda użytkowa i centralne ogrzewanie wygrzane są do zadanych parametrów, pompa ciepła wyłącza wszystkie pompy obiegowe centralnego ogrzewania/ciepłej wody użytkowej i załącza pompę obiegową ogrzewania basenu (M19) i cała energia zostaje przekazana do wymiennika basenu (WT). Pompa M19 musi zostać tak dobrana, aby zapewnić wymagany, minimalny przepływ wody grzewczej przez skraplacz pompy ciepła. W urządzeniach kilkusprężarkowych możliwe jest progra-

mowanie ilości sprężarek pracujących na ogrzewanie basenu. Do tego należy zagwarantować, aby zarówno pompa M19, jak i wymiennik WT zostały dobrane tak, aby aktualna moc grzewcza pompy ciepła została odebrana, przy jak najniższej temperaturze zasilania. Powinniśmy dążyć do temperatur zasilania na poziomie 35-40°C. Za pompą M19 znajduje się zawór zwrotny KR. Wymiennik WT oddziela system grzewczy od wody basenowej, a po jego drugiej stronie znajdują się podzespoły hydraulicznej instalacji basenowej. PSB - pompa basenowa, KR zawór zwrotny, GTB - pomiar temperatury, SMF - zespół filtracyjny. Automatyka sterująca pompą ciepła powinna być w odpowiedni sposób skorelowana ze sterowaniem basenowym. Powinna ona otrzymać sygnał zapotrzebowania na ogrzewanie w momencie, kiedy należy ogrzewać basen, a jednocześnie pracuje pompa basenowa (PSB).

Zasilanie wentylacji Przy ogrzewaniu basenu często pojawia się również konieczność zasila-

Rys. Ogrzewanie budynku, przygotowanie ciepłej wody użytkowej i ogrzewanie basenu przy pomocy pompy ciepła powietrze/woda typu monoblok.

Prioryterty Hierarchia pracy może wyglądać następująco: I - ciepła woda użytkowa, II - centralne ogrzewanie, III - basen. Nie zaleca się układów stałotemperaturowych, gdzie pompa ciepła ogrzewa jeden bufor grzewczy do stałej temperatury, a następnie ciepło jest przekazywane do poszczególnych odbior-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Schemat hydrauliczny pompy ciepła typu solanka/woda. Dwa obiegi grzewczo-chłodzące oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej i grzanie basenu. nia w ciepło centrali wentylacyjnych, w których wymagana temperatura zasilania oscyluje w granicach 40-50°C to również jest możliwe do zrealizowania, natomiast zalecane jest obniżenie tej temperatury do minimum. W sytuacji przełączenia pompy ciepła w tryb ogrzewania ciepłej wody użytkowej może wystąpić ryzyko zamrożenia wymiennika centrali w przypadku ujemnych temperatur zewnętrznych, do czego należy nie dopuścić przez zapewnienie ciągłego przepływu.

sokiego poziom izolacji termicznej niecki basenowej, zastosowanie przykrycia o wysokim poziomie izolacyjności oraz izolacja przewodów rurowych pomiędzy pompą ciepła a wymiennikiem basenowym. Należy zdać sobie sprawę, iż wydatek energetyczny przy ogrzewaniu wody w basenie stanowi wysoki koszt w bilansie energetycznym budynku i o ile wykonanie samego basenu zaliczamy do dóbr luksusowych, to również jego ogrzewanie dosyć często jest kolejnym luksusem. Aby koszty eksploatacji basenu były jak najniższe, niezbędny jest wysoki standard izolacji termicznej.

Temperatura zasilania

Dobór dolnego źródła

Bardzo duże znaczenie zawsze w przypadku wykorzystania pomp ciepła ma maksymalna temperatura zasilania systemu grzewczego. Nie inaczej jest w przypadku podgrzewania wody basenowej. Już na etapie projektu i wykonania niecki basenowej konieczne jest zapewnienie wy-

Bardzo ważnym elementem w instalacji gruntowych pomp ciepła jest prawidłowy dobór dolnego źródła ciepła, czyli ilości odwiertów lub kolektora płaskiego. W systemie z basenem dol-

ne źródło musi mieć znacznie większą wydajność z uwagi na czas pracy pompy ciepła. Zazwyczaj w instalacji monowalentnej pompa ciepła pracuje na poziomie 2000 godzin rocznie i do tego czasu pracy realizowany jest dobór dolnego źródła. W przypadku, kiedy w systemie znajdzie się basen, czas pracy pompy ciepła oraz wykorzystanie dolnego źródła znacznie rośnie. Konieczny jest dobór nie tylko mocy grzewczej pompy ciepła do uwzględnienia zapotrzebowanie na grzanie basenu, ale również zwiększenie wydajności dolnego źródła ciepła. W zależności od zapotrzebowania basenu wielkość dolnego źródła ciepła może być większa nawet o 50% w stosunku do porównywalnego obiektu bez basenu. Zwiększenie wydajności źródła ciepła wynika z faktu, iż baseny użytkowane są również w okresie letnim, kiedy w instalacji stricte grzewczej następuje regeneracja dolnego źródła. Istnieją na rynku systemy rewersyjnych pompa ciepła, które w trybie chłodzenia wykorzystują ciepła odpadowe zgromadzone w obiekcie do podgrzewania ciepłej wody użytkowej oraz basenu. Przy takich rozwiązaniach następuje kompensacja energii pozyskanej z obiektu do podgrzewania basenu, a co za tym idzie - „oszczędzanie” dolnego źródła ciepła. W przypadku obiektów komercyjnych stosuje się również wykorzystanie ciepła z wody „szarej”, czyli z pryszniców oraz popłuczyn basenowych. Układy takie są coraz częściej spotykane, wykorzystują one pompy ciepła typu grunt/woda, których dolnym źródłem jest energia zgromadzona w wodzie „szarej”, odzyskiwana poprzez rurowe wymienniki ciepła. Przemysław Radzikiewicz

3 .

Tych z Państwa, którzy jeszcze tego nie zrobili, prosimy o odnowienie „Prenumeraty - Gwarantowanej dostawy Magazynu Instalatora na 2017 rok”. 5-

ISS

d 11

nakła

833

d 11

150

015

c 201

rze

kła

1),

3 (21

miesię

cznik

inform

acyjno

11. 2015

-techn

iczny

czn

hni

tec

nr 11

no-

cyj

rma

(207),

listopa

d 2015

info

czn

się

mie

ISSN

1505

- 8336

Szczegóły na www.instalator.pl w zakładce „Prenumerata”.

w kó

: ie MI” śc g „ zanie Rin ad ka iki nn ła auli e mie ciep hydr zow a nie Wy sk G odzy ytko za g ad aże ch p łąc cz ow cja o y K G Przy ójcz ówn tala ie G Zab ne r ins raw G Cen dź w w p G Mie ny G Zmia

G prow d o

www.instalator.pl

G Ri

ng „M I”: og płaszc rzewa zyzno nie we lka z za

G Wa

ustaw

dym a G Fo to „antysmog ieniem G Aw woltaika owa” G Po arie wo G Łą wietrze domierz y G Ko czenie rui rury G Po miny pr r mpa

zy uszc belce zeln iona

Bądź pewien, że co miesiąc listonosz dostarczy „Magazyn Instalatora”! 23

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Równoważenie instalacji grzewczych w domach jednorodzinnych

Grzanie bez hałasu Celem równoważenia hydraulicznego jest zapewnienie optymalnego przepływu wody grzewczej w poszczególnych obiegach grzejnikowych. Optymalnego, czyli pozwalającego utrzymać komfort cieplny w pomieszczeniu.

obiegach grzejnikowych - system wskazuje optymalną nastawę wstępną na każdym grzejniku lub pętli grzewczej ogrzewania podłogowego. Pod względem sprzętowym system składa się z pompy, urządzenia Optymalne działanie instalacji tycznych lub zmieniamy średnicę mobilnego typu smartfon z zainstagrzewczej zależy od wielu czynni- kryz grzejnikowych. Metoda ta jest lowaną aplikacją oraz modułu koków. Prawidłowy dobór urządzeń, dość czasochłonna i nie gwarantuje munikacyjnego (fot.). Moduł koprojekt i wykonawstwo to elemen- optymalnego zrównoważenia. munikacyjny montowany jest bezty mające wpływ na jakość i efekDrugi sposób regulacji polega na pośrednio na pompie, a jego zadatywność instalacji. Ważnym ele- wykorzystaniu tabel doborowych niem jest przekazywanie paramementem mającym bardzo znaczący oferowanych przez producentów trów pracy pompy (wydajność, różwpływ na pracę instalacji jest regu- grzejników. Dla określonej wielko- nica ciśnień) z pompy do urządzelacja, a w szczególności równowa- ści grzejnika podawana jest wielkość nia mobilnego za pomocą technolożenie hydrauliczne. Celem równo- nastawy wstępnej na zaworze ter- gii bezprzewodowej Bluetooth. ważenia hydraulicznego jest za- mostatycznym. Wadą tej metody System, o którym piszę, składa się pewnienie optymalnego przepływu jest nieuwzględnianie strat ciśnienia z dwóch modułów funkcyjnych. Mowody grzewczej w poszczególnych w przewodach doprowadzających duł wykonawczy służy do bezpoobiegach grzejnikowych. Optymal- czynnik grzewczy, czyli nie uwzględ- średniego równoważenia instalacji. nego, czyli pozwalającego utrzymać niamy położenia grzejnika w sto- Natomiast moduł „projektowy” pokomfort cieplny w pomieszczeniu. sunku do pompy obiegowej. W efek- zwala na przybliżone wyznaczenie Równoważenie dokonuje się po- cie również musimy dokonać koń- przepływów nominalnych w poprzez nastawy wstępne na zaworach cowej regulacji „na wyczucie”. szczególnych grzejnikach. Jest to termostatycznych, a w przypadku Kolejną ciekawą metodę równo- szczególnie przydatne w przypadku starych instalacji za pomocą kryz dła- ważenia zaproponowała jedna z firm. równoważenia starszych instalacji, wiących w śrubunkach grzejniko- System ten znalazł zastosowanie w dla których nie posiadamy danych wych. Jeśli chodzi o duże instalacje instalacjach dwururowych wyposa- dotyczących zapotrzebowania na w domach wielorodzinnych czy bu- żonych w zawory termostatyczne z ciepło i parametrów grzejników. dynkach komercyjnych, wytyczne nastawą wstępną, grzejnikowych, System, o którym piszę, składa się pozwalające zrównoważyć hydrau- jak również w ogrzewaniu podłogo- z dwóch modułów funkcyjnych. Molicznie instalacje zawarte są w pro- wym. Metoda ta wykorzystuje moż- duł wykonawczy służy do bezpojektach. Nieco inaczej wygląda sy- liwości pompy elektronicznej po- średniego równoważenia instalacji. tuacja przy budynkach jednoro- zwalającej na kalkulacje przepływu Proces równoważenia podzielony dzinnych. Często zdarza się, że in- i strat ciśnienia w obiegu grzewczym. został na dwa etapy. Pierwszy etap stalacje wykonywane są bez szcze- Dzięki algorytmowi obliczeniowemu polega na wykonaniu pomiarów przegółowych projektów pozwalających zawartemu w aplikacji mobilnej oraz pływu i strat ciśnienia na każdym na optymalną regulację. W takiej sy- na podstawie pomiarów przepływu obiegu grzejnikowym. W praktyce tuacji, uruchamiając instalację, i strat ciśnienia w poszczególnych polega to na zamknięciu wszystmamy do wyboru trzy sposoby. kich obiegów za wyjątkiem jednego, w którym przeproTrzy sposoby wadzany jest pomiar. Po wykonaniu pomiarów na wszystPierwszy to „ na wyczukich obiegach przechodzimy cie”. Oceniamy pracę podo samego procesu równoszczególnych grzejników „na ważenia, czyli drugiego etapu. dotyk” i w zależności od tej Równoważenie przeprowaoceny zwiększamy lub dzane jest według zasady obozmniejszamy nastawy wstępwiązującej w pierwszym etane na zaworach termostapie. Polega na ustawieniu naFot. System do równoważenia hydraulicznego.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

stawy wstępnej w dowolnym położeniu, a system na ekranie naszego urządzenia mobilnego pokaże, czy nastawa jest prawidłowa, czy też należy dokonać korekty, zwiększając lub zmniejszając nastawę. Czynność tę powtarzamy do momentu, kiedy na ekranie ukaże się komunikat o poprawnym zrównoważeRys. Efety zrównoważenia hydraulicznego niu obiegu. Moduł „projektowy „natomiast pozwala na przybliżone wyznaczenie przeCzy są korzyści? pływów nominalnych w poszczególnych grzejnikach. Jest to szczePozostaje oczywiście pytanie, jakie gólnie przydatne w przypadku rów- korzyści otrzymuje użytkownik domu noważenia starszych instalacji, dla w wyniku przeprowadzenia równoktórych nie posiadamy danych do- ważenia instalacji grzewczej. Najtyczących zapotrzebowania na ciepło ważniejszą korzyścią jest oczywiście i parametrów grzejników. komfort cieplny we wszystkich użytSystem w oparciu o przyjęte jed- kowanych pomieszczeniach (rysunostkowe straty ciepła bunek). Ale to nie wszystko. Brak dynku i powierzchnie zrównoważenia hydraulicznego, pomieszczenia oblicza czego efektem może zapotrzebowanie na być niedogrzewanie ciepło. Po wybraniu z pewnych pomieszczeń proponowanej listy w budynku, skutkuje typu grzejnika, wprowadzeniu często wymianą pompy jego wymiarów oraz temperatury obiegowej na większą w wody grzewczej i wymaganej myśl dość powszechnej zasady, że za niedogrzetemperatury wewnętrznej alwanie odpowiada zbyt gorytm oblicza nominalny wymała lub wadliwie pramagany przepływ przez grzejnik. cująca pompa. Taka wyTak obliczone dane są podstawą miana może zaowocować podo przeprowadzenia optymalnej prawą komfortu cieplnego w niedoregulacji instalacji.

3 (223), marzec 2017

grzewanych pomieszczeniach przy jednoczesnym przegrzewaniu innych pomieszczeń. W efekcie użytkownik ponosi koszty wymiany pompy i dodatkowo wyższe koszty eksploatacyjne związane z większą mocą pompy obiegowej. Zrównoważenie instalacji pozwala więc na zastosowanie optymalnej wielkości pompy i wybór optymalnych parametrów pracy. Zrównoważona instalacja to również optymalne zużycie energii cieplnej, której nie marnujemy na przegrzewanie niektórych pomieszczeń.

Brak zrównoważenia Efektem niezrównoważenia instalacji bywa też nadmierny hałas w instalacji generowany przez zawory termostatyczne. Zawory termostatyczne pracują poprawnie w określonym przedziale ciśnień. Poza tym zakresem spada efektywność regulacji, mogą być również generowane uciążliwe dla użytkownika hałasy. Sądzę, że z opisanych powyżej powodów równoważenie instalacji, nawet w stosunkowo niewielkich obiektach jak domy jednorodzinne, ma sens i z pewnością podniesie komfort ogrzewania. Ryszard Gawronek

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Elektryka dla nieelektryków

Ochrona przeciwporażeniowa Porażenie prądem elektrycznym jest podstawowym zagrożeniem, na które narażeni są użytkownicy urządzeń i instalacji zasilanych z sieci elektroenergetycznej. Dlatego ważne jest zachowanie bezpieczeństwa jej użytkowania poprzez zastosowanie środków ochrony przeciwporażeniowej. Ochronę przeciwporażeniową można zdefiniować jako „zespół środków technicznych, które mają na celu zapobiec przepływowi prądu elektrycznego przez organizm lub ograniczyć jego wartość i czas przepływu do wartości nieszkodliwych dla życia”. Przepływ prądu elektrycznego przez ciało człowieka powoduje powstanie w organizmie zmian szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych dla życia. Zjawisko to nazywa się porażeniem elektrycznym. Stosunkowo małe zagrożenie występuje przy urządzeniach zasilanych z baterii lub akumulatorów (sprzęt przenośny), co nie znaczy, że w urządzeniu nie może występować napięcie niebezpieczne dla życia (np. w starych przenośnych telewizorach występuje napięcie ok. 25000 V). Ocenia się, że prąd rażeniowy o wartości do 0,5 mA (miliampera) nie jest odczuwalny i nie wywołuje ujemnych skutków, nawet przy długotrwałym przepływie. Prądy o natężeniu 10-15 mA powodują odczuwalne oddziaływanie, ale wywołują odruch samouwolnienia, czyli jest to zakres, w którym prąd rzeczywiście „kopie”, powodując mimowolny skurcz mięśni i gwałtowny ruch prowadzący przeważnie do uwolnienia od oddziaływania prądu. Górna wartość prądu przemiennego, niewywołująca zatrzymania pracy serca, wynosi ok. 30 mA. Oczywiście podane wartości są wartościami przybliżonymi i zależą od indywidualnych uwarunkowań oraz od drogi przepływu prądu przez ciało człowieka. Szczególnie niebezpieczna sytuacja występuje, gdy na drodze przepływu znajduje się serce. Wte-

dy nawet prądy o mniejszej wartości mogą wywołać jego zatrzymanie.

Rodzaje ochrony W instalacjach niskiego napięcia wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje ochrony przeciwporażeniowej: l Ochrona podstawowa, przed dotykiem bezpośrednim - zapewniana przez odpowiednią izolację podstawową i obudowy lub barierki uniemożliwiające zetknięcie się z częściami czynnymi będącymi pod napięciem w warunkach normalnej pracy. l Ochrona przy uszkodzeniu, przed dotykiem pośrednim, której zadaniem jest zapewnienie dodatkowej ochrony użytkownika w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej i możliwości pojawienia się napięcia na elementach przewodzących urządzeń elektrycznych. l Ochrona przez zastosowanie bardzo niskiego napięcia - urządzenia zasilane napięciami do 12 V. l Ochrona uzupełniająca - jej zadaniem jest ochrona ludzi i zwierząt przed porażeniem prądem elektrycznym w przypadku uszkodzenia środków ochrony podstawowej i/lub ochrony przy uszkodzeniach. Prawidłowo zaprojektowana ochrona przeciwporażeniowa powinna składać się z odpowiedniej kombinacji dwóch elementów - środka ochrony podstawowej oraz dodatkowego środka ochrony przy uszkodzeniu jako drugiej linii ochrony w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej - roboczej. Podstawowym środkiem ochrony przed dotykiem bezpośrednim jest

izolowanie części pod napięciem poprzez użycie odpowiednich materiałów izolacyjnych odpornych na długotrwałe narażenia związane z temperaturą, starzeniem się i wstrząsami występującymi w czasie eksploatacji urządzeń. Drugim z podstawowych środków są różnego rodzaju osłony lub obudowy. Obudowy pełnią ważną rolę w ochronie przeciwporażeniowej i dlatego nie należy lekceważyć znajdujących się na nich ostrzeżeń nakazujących odłączenie urządzenia od zasilania przed zdjęciem obudowy. W przypadku, gdy niemożliwe jest użycie wspomnianych wyżej środków, urządzenie elektryczne umieszcza się poza zasięgiem bezpośredniego dotyku oraz zabezpiecza się dostęp do niego za pomocą odpowiednich przegród lub przesłony. Dwie części uważa się za jednocześnie dostępne, jeśli znajdują się one w odległości od siebie nie większej niż 2,5 m. Ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym przy uszkodzeniu (tzw. ochrona przed dotykiem pośrednim) uzyskujemy między innymi poprzez zastosowanie urządzeń powodujących samoczynne, szybkie wyłączenie zasilania urządzenia w przypadku, gdy na obudowie lub dowolnej dostępnej części tego urządzenia pojawi się niebezpieczne napięcie dotykowe, które mogłoby spowodować, w przypadku dotknięcia przez człowieka, przepływ prądu rażeniowego wywołującego niebezpieczne skutki. Dla przykładu czas wyłączenia urządzenia o napięciu znamionowym 230 V, w przypadku pojawienia się na jego obudowie napięcia zmiennego 50 V, powinien być nie dłuższy niż 0,4 s. Urządzeniami tymi są - w zależności od układu sieci elektrycznej - bezpieczniki, wyłączniki nadmiarowo-prądowe lub też wyłączniki różnicowoprądowe. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

By urządzenia zabezpieczające prawidłowo zadziałało - tzn. by obwód został natychmiast wyłączony, w momencie, gdy na przewodzących elementach obudowy pojawi się napięcie - przewodząca obudowa urządzenia połączona jest dodatkowym przewodem uziemiającym ze stykiem ochronnym znajdującym się we wtyczce urządzenia lub też w przypadku urządzeń stacjonarnych połączona jest przewodem z siecią uziemiającą. Styk ochronny w gniazdku, w przypadku starszych instalacji elektrycznych opartych o wykorzystanie dwóch przewodów (układ typu TN-C), połączony jest z przewodem neutralnym, który w tym przypadku pełni również rolę przewodu ochronnego. W momencie uszkodzenia izolacji urządzenia i pojawienia się na jego obudowie niebezpiecznego napięcia obwód zamyka się poprzez uziemienie/przewód ochronno-neutralny i w obwodzie płynie prąd zwarciowy. Prąd ten powoduje zadziałanie bezpiecznika (przepalenie wkładki lub zadziałanie elektromagnesu rygla) i w efekcie odłączenie napięcia od uszkodzonego odbiornika. W przypadku obecnie stosowanych instalacji elektrycznych opartych o trzy przewody (układ typu TN-C-S) styk ochronny, a poprzez niego obudowa urządzenia, połączona jest z uziemionym przewodem ochronnym. Takie rozwiązanie umożliwia zastosowanie w chronionym obwodzie wyłączników różnicowoprądowych. Do rozwiązań określanych jako ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym przy uszkodzeniu zaliczane jest również zastosowanie podwójnej izolacji urządzeń. W tym przypadku oprócz izolacji podstawowej w urządzeniu stosuje się izolację dodatkową, zazwyczaj w postaci obudowy urządzenia wykonanej z materiału izolacyjnego. W przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej urządzenia rozwiązanie to eliminuje możliwość pojawienia się na jego obudowie niebezpiecznego napięcia. Urządzenia tak chronione łatwo można poznać po wtyczkach zasilających bez styków ochronnych oraz po specjalnym symbolu na obudowie urządzenia: dwóch kwadratów www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

(mniejszego i większego) umieszczonych jeden w drugim. Kolejnym sposobem ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym przy uszkodzeniu jest zastosowanie separacji elektrycznej. Urządzenia zasilane są wtedy przez specjalne, zazwyczaj przenośne, transformatory separacyjne o wzmocnionej izolacji między uzwojeniami, z tymże jeden transformator może zasilać tylko jedno urządzenie. W takim przypadku przy wystąpieniu zwarcia do obudowy chronionego urządzenia - w razie dotknięcia go przez człowieka - przez jego ciało popłynie jedynie niewielki prąd rażeniowy. Jest to spowodowane tym, że obwód elektryczny w tym przypadku zamyka się tylko przez pojemność przewodów oraz ich rezystancję. Aby rozwiązanie to było skuteczne, łączna długość przewodów zasilanych z jednego transformatora nie powinna być większa niż 500 m. Jest to rozwiązanie stosowane dość rzadko w Polsce, za wyjątkiem stoczni, natomiast powszechne stosowane jest na budowach, np. w UK, gdzie dodatkowo jeszcze stosuje się transformatory obniżające napięcie z 230 V do 110 V oraz specjalnie przystosowane do napięcia 110 V narzędzia elektryczne. Zadaniem ochrony uzupełniającej przed porażeniem prądem elektrycznym jest ochrona ludzi i zwierząt przed porażeniem prądem elektrycznym w przypadku uszkodzenia środków ochrony podstawowej i/lub ochrony przy uszkodzeniach oraz w przypadku nieostrożności użytkowników instalacji. Najczęściej w tym celu stosuje się wspomniane wyłączniki różnicowoprądowe o znamionowym prądzie różnicowoprądowym nieprzekraczającym 30 mA, a także - poprzez wykonanie dodatkowych połączeń - wyrównawcze ochronne pomiędzy przewodzącymi elementami wyposażenia pomieszczeń. Zaletą wykonania dodatko-

wych połączeń wyrównawczych jest fakt, że po pojawieniu się napięcia na jednym z urządzeń (w wyniku uszkodzenia izolacji) nie dojdzie do porażenia użytkownika, ponieważ dzięki metalicznemu połączeniu wszystkich elementów przewodzących pojawi się na nich takie same napięcie, czyli nie będzie spełnionego warunku różnicy potencjałów niezbędnych, aby przez ciało człowieka przepłynął prąd elektryczny.

Jak to działa? W uproszczeniu można powiedzieć, że działanie wyłącznika różnicowoprądowego polega na porównaniu ilości prądu „wpływającego” przewodem fazowym do zabezpieczanego obwodu zasilającego z ilością „wypływającego” przewodem neutralnym. W momencie gdy różnica między tymi wartościami ma ustaloną wartość, wyłącznik automatycznie odłącza zasilanie zabezpieczanego obwodu. Różnica w wartości przepływającego prądu świadczy o tym, że albo w obwodzie nastąpiło uszkodzenie izolacji i zwarcie pomiędzy przewodem fazowym i uziemiającym, albo też wystąpiło zwarcie przewodu fazowego poprzez przewodzące elementy z ziemią lub innymi uziemionymi elementami. W niektórych przypadkach część prądu wpływającego przewodem fazowym do obwodu może znaleźć sobie „ujście” poprzez rezystancję ciała człowieka, który nieopatrznie dotknął obudowy uszkodzonego urządzenia elektrycznego zasilanego z zabezpieczonego obwodu. Wartość różnicy prądu wywołującego zadziałanie wyłącznika różnicowoprądowego nazywana jest prądem różnicowym, a jego wartość, przy której zadziała wyłącznik i rozłączy obwód, zależy od zadań, jakie ma wypełniać. Jeśli wyłącznik różnicowoprądowy ma mieć zastosowanie jako element przeciwporażeniowy, różnicowy prąd zadziałania nie może być wyższy niż 30 mA, czyli maksymalna

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

zadziałać, identyfikując chwilowy prąd ładujący kondensator w urządzeniu jako prąd rażeniowy. Dlatego należy zwrócić uwagę, aby w zależności od potrzeb dobrać wyłącznik różnicowoprądowy o pożądanej charakterystyce. Z uwagi na kształt przebiegu prądu różnicowego, na który reagują wyłączniki różnicowoprądowe, ich konstrukcje można podzielić na 3 rodzaje: l wyłączniki różnicowoprądowe o wyzwalaniu typu AC przystosowane do działania wyłącznie przy prądzie przemiennym sinusoidalnym (na ogół 50/60 Hz), l wyłączniki różnicowoprądowe o wyzwalaniu typu A przystosowane do działania przy prądzie przemiennym sinusoidalnym (na ogół 50/60 Hz), jak również przy prądzie pulsującym stałym ze składową stałą nieprzekraczającą 6 mA, l wyłączniki różnicowoprądowe o wyzwalaniu typu B, których działanie jest zapewnione zarówno przy prądzie przemiennym sinusoidalnym (na ogół 50/60 Hz), jak i przy prądzie pulsującym stałym ze składową stałą nieprzekraczającą 6 mA oraz przy prądzie stałym o niewielkim tętnieniu niezależnie od biegunowości (uniwersalny). wartość prądu rażeniowego bezpiecznego dla człowieka. Wyłączniki różnicowoprądowe o prądzie różnicowym 500 mA stosowane są również w instalacjach elektrycznych w zastosowaniach zabezpieczających obiekty przed pożarem w przypadku zwarcia w obwodach. Z czasem na skutek starzenia się izolacji elektrycznej lub jej uszkodzenia w instalacji zaczyna przepływać prąd, którego wartość jest jeszcze zbyt mała, aby spowodować zadziałanie zabezpieczenia nadmiarowo-prądowego, lecz jest on na tyle duży, że może doprowadzić do lokalnego przegrzania przewodów, a w efekcie może być przyczyną powstania pożaru. O ile wyłącznik różnicowoprądowy dla zastosowań przeciwpożarowych stosuje się zazwyczaj jeden i ma on za zadanie zabezpieczyć wszystkie obwody wychodzące z rozdzielnicy, to w przypadku wyłączników różnicowoprądowych wykorzystywanych jako przeciwporażeniowe, o prądzie różnicowym zadziałania < 30 mA, zabezpieczały indywidualnie poszczególne obwody, tak aby zadziałanie jednego z

nich nie powodowało wyłączenia zasilania we wszystkich obwodach naraz. Ze względu na możliwość wyłączania prądów zwarciowych konstrukcje wyłączników różnicowoprądowych można podzielić na dwie grupy: l wyłączniki różnicowoprądowe bez wyzwalaczy nadprądowych - ich styki robocze nie są przystosowane do wyłączania prądów zwarciowych o dużych wartościach i wymagają one z reguły dobezpieczenia bezpiecznikiem lub wyłącznikiem nadmiarowo-prądowym. l wyłączniki różnicowoprądowe z wyzwalaczami nadprądowymi - są wyposażone, podobnie jak wyłączniki instalacyjne, w wyzwalacze nadprądowe (przeciążeniowe zwarciowe) o charakterystykach typu „B” lub „C”. Często stosowane są one w rozwiązaniach, gdy obwód zasila tylko jedno urządzenie, np. dla zabezpieczenia gniazdka pralki. Takie rozwiązanie oszczędza również miejsce w rozdzielnicy elektrycznej. Coraz szersze stosowanie urządzeń elektronicznych wyposażanych w kondensatory o dużych pojemnościach powoduje, że zwykłe wyłączniki różnicowoprądowe mogą niepotrzebnie

Układ testujący Każdy z wyłączników różnicowych wyposażony jest w układ pozwalający sprawdzić jego sprawność techniczną. Z uwagi na istotną role przeciwporażeniową, jaką pełni wyłącznik różnicowoprądowy w instalacji elektrycznej, jego działanie powinno być regularnie kontrolowane. Do sprawdzenia jego zdolności wyłączalnej służy układ kontrolny, modelujący uszkodzenie obwodu, składający się z przycisku kontrolnego oraz odpowiedniego rezystora wbudowanego w jego obudowę. Poprzez naciśnięcie przycisku kontrolnego wywołujemy powstanie prądu różnicowego o wartościach nieznacznie przekraczających wartość prądu pobudzenia wyłącznika. Niezwłoczne zadziałanie wyłącznika potwierdza jego sprawność mechaniczną. Większość producentów wyłączników różnicowoprądowych zaleca regularne, comiesięczne sprawdzanie poprawności działania wyłącznika różnicowoprądowego. Jarosław Pomirski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Przestrzeń na dachu chroniona przed piorunem

Zwody ochronne W artykule chciałbym przedstawić zasady wyznaczania przestrzeni chronionych przed uderzeniem pioruna dla nadbudówek i elementów instalacji umieszczonych na dachach budynków. Współczesne budynki, w celu powiększenia powierzchni użytkowej wewnątrz, wyprowadzają na dach rozbudowane systemy instalacyjne. Systemy te posiadają często wiele podzespołów elektrycznych lub elektronicznych. Dlatego podczas projektowania ochrony odgromowej dla nowoczesnych budynków wymagana jest ścisła współpraca pomiędzy projektantem elektrykiem a projektantem innych instalacji rozmieszczonych na dachu budynku. Wzajemne konsultacje winny dotyczyć m.in. pomieszczeń z urządzeniami na poziomie dachu, np. pomieszczeń: silników dźwigowych, urządzeń wentylacji, ogrzewania i klimatyzacji oraz zbiorników wodnych i innych wystających elementów. Pozwala to na realizację ochrony nadbudówek oraz znajdujących się na dachu instalacji lub urządzeń przed bezpośrednim oddziaływaniem prądu piorunowego w sposób zoptymalizowany technicznie i finansowo. W normach z lat 80. XX wieku dotyczących ochrony odgromowej można było znaleźć zapis, że wszystkie metalowe części budynku, znajdujące się na powierzchni dachu (kominy, wyciągi, bariery itp.), powinny być połączone z najbliższym zwodem lub przeFot. 1. Bezpośrednie połączenie nadbudówek dachowych z siatką zwodów poziomych na dachu budynku.

wodem odprowadzającym. Stąd też do tej pory na dachu widzimy często takie przypadki (fot. 1).

Zagrożenia od pioruna Instalacje przewodzące, takie jak przewody elektryczne lub metalowe rury, które przebiegają od urządzeń dachowych do wnętrza budynku, mogą przenosić tam znaczną część prądu pioruna, co w przypadku bezpośredniego wyładowania systemu zwodów na dachu obiektu może prowadzić do: l uszkodzenia lub zniszczenia samego urządzenia oraz przyłączonych do niego instalacji, l zniszczenia instalacji i urządzeń wewnątrz obiektu budowlanego, l możliwości porażenia osób przebywających na dachu lub nawet wewnątrz obiektu w przypadku braku wyrównania potencjałów instalacji dochodzących do wnętrza budynku. W sytuacji przedstawionej na rysunku 1 przepływ prądu piorunowego w połączonych wewnętrznych częściach przewodzących może spowodować uszkodzenie obiektu lub jego zawartości. Może również wystąpić zagrożenie porażenia osób wewnątrz obiektu napięciem dotykowym. Przykładowo wbudowane w połać dachu klapy oddymiające powinny być chronione przed bezpośrednim wyładowaniem pioruna poprzez zwody pionowe z zachowaniem bezpiecznego odstępu separacyjnego „s” między zwodami pionowymi a urządzeniami dachowymi (zgodnie z normą PN-EN 62305-3).

nad dach urządzeń powinny mieć taką wysokość, aby poddawane ochronie urządzenie znajdowało się w całości w przestrzeni ochronnej zwodu pionowego, wyznaczonej metodą kąta ochronnego lub metodą toczącej się kuli. Należy pamiętać, że wartość kąta ochronnego dla zwodu pionowego maleje wraz z jego wysokością i uzależniona jest od przyjętej klasy urządzenia piorunochronnego (rys. 3). Metoda kąta osłonowego może być stosowana w przypadku prostych obiektów lub niewielkich części większych obiektów. Metoda ta nie jest odpowiednia dla obiektów wyższych niż promień toczącej się kuli, określony dla wybranego poziomu ochrony LPS. Norma wyraźnie mówi, że ochronie przed bezpośrednim wyładowaniem piorunowym podlegają nie tylko nadbudówki i urządzenia zawierające wyposażenie elektryczne, ale także płasko osadzone lub wystających urządzenia dachowe bez instalacji przewodzących. Zwody pionowe do ochrony płasko osadzonych lub wystających nad dach urządzeń powinny mieć taką wysokość, aby poddawane ochronie urządzenie znajdowało się w całości w wyznaczonej przez toczącą się kulę przestrzeni ochronnej zwodu pionowego lub w stożku o kącie ochronnym (rys. 5). W przypadku świetlików, lekkich kopuł czy też otworów wylotowych zamkniętych klapami projekt ochrony taFot. 2. Ochrona nadbudówek i instalacji dachowych za pomocą zwodów pionowych.

Dobór ochrony Zwody pionowe stosowane do ochrony płasko osadzonych lub wystających www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Rys. 1. Przykład zagrożenia instalacji wewnątrz budynku spowodowany przepływem części prądu piorunowego. kich klap powinien być przedyskutowany z nabywcą/właścicielem budynku w celu podjęcia decyzji, czy ich ochrona powinna być zapewniona w pozycji otwartej, zamkniętej i we wszystkich pośrednich pozycjach. Metalowe nadbudówki dachowe, które nie znajdują się w strefie osłonowej zwodów pionowych, nie wymagają dodatkowej ochrony, jeżeli ich wymiary nie przekraczają następujących wartości: l wysokość od poziomu dachu 0,3 m; l całkowita powierzchnia nadbudówki 1,0 m2; l długość nadbudówki 2,0 m. W przypadku niemetalowych nadbudówek dachowych, które nie znajdują się w przestrzeni ochronnej zwodów pionowych, dodatkowa nie jest wymagana, w przypadku gdy wysokość nadbudówki ponad powierzchnię dachu nie przekracza 0,5 m.

Ochrona komina Kominy wykonane z materiału izolacyjnego, gdy nie znajdują się w prze-

3 (223), marzec 2017

strzeni ochronnej układu zwodów, powinny być chronione z wykorzystaniem zwodów pionowych lub pierścieniowych na powierzchni szczytowej komina. Zgodnie z zaleceniami zapisanymi w załączniku A (normatywnym) trzeciego arkusza normy PN-EN 62305-3 - wysokość zwodu pionowego na kominie powinna być taka, by cały komin znalazł się w przestrzeni ochronnej zwodu. Jak wynika z analiz literaturowych, trafienie wyładowania piorunowego w komin z materiału nieprzewodzącego, który znajduje się poza strefą chronioną przez układ zwodów, jest możliwe z uwagi na to, że

Rys. 2. Przykład ochrony urządzenia na dachu budynku za pomocą zwodu pionowego. Chronione urządzenie znajduje się całkowicie wewnątrz przestrzeni chronionej a między zwodem pionowym a urządzeniem zachowano bezpieczny odstęp separacyjny s. wadzone elementy przewodzące (metalowe rury ze stali nierdzewnej) w celu zapewnienia wymaganego odstępu izolacyjnego pomiędzy zwodem a rurami, zastosowano zwód pionowy przymocowany do komina za pomocą wsporników izolacyjnych.

Małe nadbudówki

Rys. 4. Ochrona komina z materiału nieprzewodzącego z pomocą zwodu pionowego (zalecany odstęp e = 0,2 m). wewnętrzna powierzchnia komina pokryta jest warstwą przewodzącej sadzy. Na rysunku 4 pokazano konstrukcję zwodu pionowego na kominie murowanym z cegły. W przypadku kominów murowanych, do których zostały wpro-

Ochrona małych nadbudówek dachowych i innych urządzeń wymagających ochrony może być zrealizowana za pomocą różnego rodzaju zwodów pionowych, np. zwody o wysokości do ok. 1 m mocowane bezpośrednio na elementach konstrukcji dachu i połączone z urządzeniem piorunochronnym. W taki sposób można chronić np. kolektory słoneczne lub panele fotowoltaiczne na dachu spadzistym. Na dachach płaskich najczęściej stosujemy wolnostojące zwody pionowe o wysokości od ok. 1 do 3 m mocowane do betonowych podstaw. Przykład ochrony klimatyzatora za pomocą zwodu pionowego pokazano na rysunku 2. Ochrona wyższych urządzeń może być realizowana za pomocą zwodów izolowanych zamocowanych bezpośrednio do chronionych urządzeń (z wykorzystaniem elementów dystansujących z materiałów izolacyjnych). Niekiedy stosuje się także wolnostojące zwody o wysokości od kilku do kilkunastu metrów na specjalnej podstawie konstrukcyjnej (trójnóg z obciążnikami), które można ustawiać na dachach o pochyleniu do 10°.

Gdy dach jest metalowy...

Rys. 3. Maksymalne wartości kąta ochronnego odpowiadające klasom LPS.

Obiekty z metalowym dachem wymagają dodatkowej analizy pod kątem wykorzystywania przewowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

dzącej powierzchni darównież znajdować się w chu, jako elementów naprzestrzeni ochronnej ukłaturalnych wykorzystywadu zwodów. W tym przynych do budowy urządzeń padku przewody zwodów piorunochronnych LPS powinny być połączone nie (ang. Lightning Protectylko z układem zwodów, tion System). W praktyce ale - jeżeli to możliwe - bezistnieją trzy możliwości: pośrednio z konstrukcją sta1. Metalowy dach wylową. Gdy są one połączone korzystany jako element z konstrukcją, to nie wymagają przestrzegania odurządzenia piorunochronstępów izolacyjnych. nego (producent dachu Przykład ochrony nadmusi potwierdzić możlibudówek dachowych oraz wość takiego wykorzystaelementów instalacyjnych nia dachu, gdyż w niektóna dachach z metalowym rych przypadkach, pomiRys. 5. Zewnętrzna ochrona odgromowa dla urządzeń pokryciem pokazano na fot. mo odpowiedniej grubości na dachu obiektu przemysłowego. 2. Zastosowane w tym przyblach pokrycia zapisanych w punkcie 3, producent wymaga 3. Metalowy dach spełnia wymogi padku zaciski umożliwiające połączewykonania klasycznej instalacji od- minimalnej grubości t zapisanej w ta- nie stojaka zwodu z pokryciem (rangromowej w celu zachowania gwa- beli 3 normy PN-EN 62305-3. W przy- tem) dachu muszą posiadać odporancji na swój wyrób). padku blachy stalowej lub ocynkowa- wiednio dużą powierzchnię styku, tak 2 Powierzchnia dachu chroniona za nej, by zapobiec przebiciu tej warstwy, aby nie występowało zagrożenie punktowego przegrzania w miejscu styku. pomocą zwodów (blacha zbyt cienka, minimalna grubość wynosi 4 mm. brak galwanicznej ciągłości połączeń poW przypadku urządzeń dachowych Krzysztof Wincencik między różnymi częściami dachu itd.). na obiektach stalowych powinny one

Viega Profipress

Nr 1 wśród profesjonalistów

viega.pl/Profipress

Połączenia zaprasowywane – ekonomiczne i bezpieczne Profipress to uniwersalny system kształtek zaprasowywanych z miedzi. Może być stosowany niemal do każdego rodzaju instalacji. Nowoczesna technologia gwarantuje krótszy czas montażu, a profil SC-Contur – maksimum bezpieczeństwa. Wszechstronność, profesjonalizm i ochrona – dzięki temu Profipress to zawsze doskonały wybór. Viega. Connected in quality.

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Pompy ciepła - ewolucja technologiczna

Wzrost sprawności Co czyni technologię pomp ciepła tak wyjątkową na tle innych źródeł ciepła? Przede wszystkim nieustający rozwój tej branży i zmiany technologiczne, które obserwujemy od „zarania dziejów” pomp ciepła, które aktualnie osiągają najwyższe klasy energetyczne wśród urządzeń grzewczych i zostały uznane za najlepszą dostępną technikę (BAT) przez Międzynarodową Agencję Energetyczną (MAE, z ang. International Energy Agency - IEA). Z roku na rok są to coraz bardziej precyzyjne, efektywne i inteligentne urządzenia. 15 lat temu współczynnik sprawności COP osiągany przez gruntowe pompy ciepła osiągał średnio wartość 4,2, 10 lat temu 4,5, a aktualnie 5,0. Najwyższy sezonowy współczynnik efektywności SCOP o wartości aż 5,7 (pompa ciepła F1255) wśród przetestowanych pomp ciepła wielu producentów, wskazuje niezależna instytucja, jaką jest Duńska Agencja Energetyczna*. Jeszcze 10 lat temu większość dostępnych w Polsce pomp ciepła to były urządzenia on/off o stałej mocy grzewczej. Ponadto pompy obiegowe stosowane w tych urządzeniach nie wykazywały najwyższej klasy efektywności i pracowały z ustawioną stałą wydajnością. Aktualnym trendem w rozwoju gruntowych pomp ciepła jest zastosowanie technologii inwerterowych sprężarek, co sprawia, że pompy ciepła osiągają bardzo wysoki średnioroczny współczynnik sprawności SCOP. Dzięki temu gruntowe pompy ciepła mają najwyższą klasę energetyczną A++ (w zestawie ze sterownikiem A+++ wg ErP), a rachunki za ogrzewanie domu pompą ciepła są najniższe z możliwych. Zastosowanie „inwerterowych sprężarek” oznacza nie tylko dostosowanie parametrów pracy do aktualnego zapotrzebowania na ciepło i co się z tym wiąże mniejsze zużycie energii, ale również brak konieczności stosowania dużego zbiornika buforowego, skrócenie czasu rozruchu systemu, dłuższą żywotność, osiągnięcie optymalnej

temperatury w krótszym czasie oraz cichą pracę na poziomie 20-30 dB(A). 15 lat temu większość pomp ciepła wyposażona była w sprężarki tłokowe. Aktualnie najczęściej wykorzystuje się sprężarki spiralne (scroll), które pracują zdecydowanie ciszej i charakteryzują się dłuższą żywotnością. Coraz częściej spotykamy się też z indywidualnymi opatentowanymi rozwiązaniami zastosowanymi u danego producenta, jak np. uszczelnienie w kierunku osiowym spirali (tzw. tip seal technology) w pompach wyposażonych w sprężarkę spiralną. Obecnie obserwuje się też rozwój pomp tzw. wysokotemperaturowych, w których stosowane są coraz nowsze czynniki chłodnicze. Pompy tego typu mogą osiągać do 75°C na zasilaniu systemu grzewczego, przy wyłącznym udziale sprężarki. Automatyka gruntowych pomp ciepła również przeszła niemałą rewolucję w kierunku „inteligentnych systemów grzewczych”. Urządzenie potrafi na bieżąco sterować wydajnością pomp obiegowych, utrzymując optymalną dla komfortu cieplnego i zużycia energii różnicę temperatur pomiędzy wejściem i wyjściem czynnika dolnego i górnego źródła, w zależności od trybu pracy (ogrzewanie, c.w.u, basen), aktualnych warunków panujących na zewnątrz i wewnątrz budynku oraz strefy klimatycznej. Powoduje to podwyższenie sprawności pomp ciepła, polepszenie komfortu w zakresie ciepłej wody użytkowej (o 11-15% więcej c.w.u.), a także uproszczenie procesu rozruchu, podczas którego instalator nie musi wykonywać optymalizacji i regulacji pracy pompy. Rozwój pomp ciepła podąża również w kierunku zdalnego sterowania i dostosowania do współpracy z inteligentnymi sieciami elektroenergetycznymi. Dlatego też sterowniki pomp ciepła wyposażane są w coraz to nowsze funkcje, takie jak: możliwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Wykres 1. Porównanie współczynnika sprawności SCOP inwerterowej pompy ciepła i standardowych pomp ciepła, w instalacjach niskotemperaturowych (35°C) w klimacie zimnym. wość sterowania i monitoringu przez internet, zdalne sterowanie przez sieć GSM czy system inteligentnego zarządzania budynkiem oraz opcja SMART GRID i PRICE ADJUST, które w przyszłości dostosują pracę pompy ciepła do bieżących zmian cen energii elektrycznej.

Powietrzne pompy ciepła Producenci pomp ciepła ciągle pracują nad ich udoskonaleniem. Jest to szczególnie widoczne w segmencie pomp ciepła typu powietrze/woda. W ciągu ostatnich siedmiu lat zmieniał się zarówno współczynnik sprawności, jak i graniczna dolna temperatura pracy pomp ciepła oraz poziom hałasu, tak istotny w pompach powietrznych ze względu na występujący w nich wentylator. Cofając się wstecz o 15 lat, powietrzne pompy ciepła mogły pracować tylko do -10°C, 10 lat temu do -15°C, a 5 lat temu już do -20°C. Aktualnie w rozwoju powietrznych pomp ciepła dąży się do zachowania nominalnej wydajności i wysokiej temperatury zasilania systemu grzewczego, np. 63°C, nawet przy temperaturze powietrza zewnętrznego -25°C, przy jednocześnie cichej pracy wentylatora. Opanowanie konstrukcji sprężarek typu scroll z możliwością „wtrysku międzystopniowego” umożliwiło wyposażenie modułów chłodniczych pomp ciepła w dodatkowy wymiennik ciepła, zwany potocznie ekonomizewww.instalator.pl

rem, co w efekcie pozwoliło na uzyskanie efektu sprężania dwustopniowego przy zastosowaniu pojedynczej sprężarki. Umożliwia to niezawodną pracę pompy ciepła w temperaturze równej, a nawet niższej niż -20°C. Robiąc przegląd pomp ciepła oferowanych przez największych producentów w Polsce, można zauważyć, że większość powietrznych pomp ciepła wyposażonych jest w inwerterową sprężarkę oraz technologię zoptymalizowanego wtrysku pary EVI (z ang. Enchanced Vapour Injection) i pracuje do -25°C. Rozwiązaniem standardowym wśród powietrznych pomp ciepła stały się pompy rewersyjne, które z po-

wodzeniem podnoszą komfort cieplny w obiekcie również latem, zapewniając chłodzenie. Co więcej, nowoczesne, indywidualnie produkowane wentylatory ma możliwość dostosowania wydajności w zależności od zapotrzebowania na ciepło budynku, czego efektem jest obniżenie głośności pracy powietrznych pomp ciepła poniżej war-

tości 40 dB (A). Najwyższy odnotowany sezonowy współczynnik sprawności SCOP pompy ciepła typu powietrze/woda wynosi 5,05 (pompa ciepła F2120), co oznacza, że najlepsze powietrzne pompy ciepła, dostępne dzisiaj na polskim rynku, są w stanie zapewnić taki sam poziom oszczędności jak pompy gruntowe. Odpowiednio dobrana moc grzewcza tak zaawansowanej technologicznie pompy ciepła umożliwia zastosowanie jej również w systemie monowalentnym (jako jedyne źródło ciepła w budynku). W pompach ciepła zasilanych powietrzem zewnętrznym, pracujących w funkcji produkcji ciepła na potrzeby c.o., najczęściej stosowane są: R404A, R407C, R410A. Nowym rozwiązaniem, tzw. hybrydowym, promowanym jako idealne do termomodernizacji budynków, jest pompa ciepła powietrze/woda z jednostką wewnętrzną, z wbudowanym gazowym kotłem kondensacyjnym, pełniącym rolę szczytowego źródła ciepła. Rozwiązanie umożliwia obniżenie zarówno kosztów inwestycyjnych, jak i eksploatacyjnych w wyniku doboru pompy ciepła o mniejszej mocy grzewczej, pracującej z większą wydajnością w zakresie wyższych temperatur powietrza zewnętrznego.

Rynek pomp ciepła w Polsce Badania rynku pomp ciepła w Polsce prowadzone są przez PORT PC. W ciągu ostatnich sześciu lat rynek sprężarkowych, elektrycznych pomp ciepła wzrósł niemal trzykrotnie (wykres 2). W Polsce wciąż jeszcze jesteśmy w początkowej fazie rozwoju rynku pomp ciepła, jednak pomimo braku wsparcia dla tej technologii sprzedaż tych urządzeń z roku na rok jest coraz większa. Warto zwrócić uwagę na to, że największe zmiany w technologii pomp ciepła na przestrzeni ostatnich 15 lat zaszły w segmencie pomp powietrznych, co znajduje odzwierciedlenie w odnotowanym w zeszłym roku 70% wzroście rynku powietrznych pomp ciepła. dr inż. Małgorzata Smuczyńska * http://sparenergi.dk/forbruger/varme/varmepumper

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Kompensacja różnicy objętości cieczy w instalacji

Naczynia przeponowe Naczynie przeponowe jest urządzeniem niezbędnym w każdej instalacji grzewczej, chłodniczej, solarnej oraz wody użytkowej. We współpracy z innymi urządzeniami pełni kilka bardzo ważnych funkcji i odpowiada za bezpieczeństwo systemu oraz stabilizację ciśnienia. Naczynie przeponowe składa się ze stalowego zbiornika, który z jednej strony posiada przyłącze do instalacji a z drugiej strony zawór do napełniania lub upuszczania gazu. Fabrycznie naczynia napełniane są azotem do określonego ciśnienia wstępnego. Jest ono zależne od przeznaczenia, i tak dla c.o. jest to zazwyczaj 1,5 bara, dla cwu 3,5 bara, a w naczyniach solarnych 2,5 bara. Wewnątrz zbiornika znajduje się membrana oddzielająca część gazową od medium znajdującego się w instalacji. Zbiorniki do układów grzewczych przeważnie posiadają membranę z gumy SBR (kauczuk butadienowo-styrenowy) o odporności na temperatury do 100°C. Naczynia do wody użytkowej posiadają membranę z EPDM (kauczuk etylenowo-propylenowy) z dopuszczeniem do kontaktu z wodą przeznaczoną do spożycia i wytrzymałością na temperatury do 100°C. Do systemów solarnych przeznaczone są zbiorniki z membraną EPDM HT (kauczuk etylenowo-propylenowy) z podwyższoną odpornością na temperatury do 140°C i z możliwością zastosowania mieszanki wody i glikolu w stężeniu do 50%. Naczynia przeponowe posiadają różny system montażu membrany. Najlepszym rozwiązaniem jest membrana o konstrukcji workowej, która całkowicie separuje czynnik znajdujący się w instalacji od ścianek naczynia. Bardzo często membranę tego typu można wymienić bez konieczności wymiany całego naczynia. Drugim stosowanym rozwiązaniem jest membrana na stałe wprasowana w naczynie, dzieląca je na dwie części. Minusem tego rozwiązania jest to, że czynnik znajdujący się w instalacji posiada stały kontakt z wykonanymi ze

stali, niezabezpieczonymi antykorozyjnie, ściankami zbiornika.

Zadanie dla naczynia Głównym zadaniem naczynia przeponowego jest kompensacja różnicy objętości cieczy powstałej wskutek zmian temperatury i stabilizacja ciśnienia. Wyobraźmy sobie instalację c.o. z naczyniem przeponowym. Objętość cieczy znajdującej się w tej instalacji będzie ulegać zmianie wraz ze wzrostem lub spadkiem temperatury. W sytuacji, kiedy instalacja nie pracuje i czynnik grzewczy jest zimny (posiada najmniejszą objętość), poduszka gazowa wypycha z naczynia czynnik grzewczy. W trakcie normalnej pracy instalacji naczynie częściowo się napełnia (ciecz zwiększa swoją objętość). W momencie awarii (nagły wzrost temperatury w instalacji) następuje praktycznie całkowite wypełnienie naczynia (nagły

Fot. 1. Szybkozłącze do naczynia przeponowego umożliwiające serwis bez konieczności demontażu naczynia (źródło: Ottone).

wzrost objętości cieczy) i jeżeli to nie wystarczy, otwiera się współpracujący ze zbiornikiem zawór bezpieczeństwa. W przypadku braku naczynia lub nieprawidłowej pracy, do czego wrócę później, w instalacji następowałyby nagłe skoki ciśnienia wraz z każdą zmianą temperatury lub niewielkim ubytkiem medium w instalacji.

Dobór Jak zatem prawidłowo dobrać, zamontować i ustawić naczynie przeponowe aby pracowało poprawnie i spełniało swoją funkcję? Przede wszystkim należy odpowiednio dobrać objętość naczynia do danej instalacji. Tę czynność wykonuje projektant według ściśle określonych wzorów. Do zadań instalatora należy prawidłowy montaż naczynia oraz odpowiednie ustawienie ciśnienia wstępnego.

Instalacje solarne Zacznijmy może od instalacji solarnych, których w ostatnim czasie przybywa coraz więcej. Naczynie w tego typu systemie ma za zadanie przejąć objętość płynu znajdującego się w panelach solarnych w przypadku wystąpienia tzw. stagnacji. Płyn zostaje z nich wtedy wypierany przez parę wodną i gromadzi się w naczyniu przeponowym. Bardzo ważne jest, aby naczynie było przygotowane na taką ewentualność, czyli posiadało wystarczająco dużo wolnej przestrzeni. Co to znaczy? Przy zimnym systemie ciśnienie wstępne w naczyniu powinno być o 0,3 bara niższe niż ciśnienie w instalacji. Wtedy przy normalnej pracy zbiornik częściowo wypełni się płynem i pozostanie rezerwa na przejęcie glikolu w przypadku nagłego wzrostu temperatury w układzie (stagnacji). Ważne, aby naczynie wzbiorcze zamontowane było po stronie zimnej, najlepiej króćcem do góry www.instalator.pl

miesiÄ&#x2122;cznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Â&#x;rĂłdÂło ciepÂła zasilanie instalacji grzewczej

powrĂłt z instalacji grzewczej naczynie przeponowe

filtr zawĂłr pompa zawĂłr odpowietrznik zawĂłr manometr zwrotny automatyczny bezpieczeĂąstwa skoÂ&#x153;ny odcinajÂšcy

Rys. 1. PrzykĹ&#x201A;adowy schemat podĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenia naczynia do c.o. (rys. 2) i przy pomocy specjalnej zĹ&#x201A;Ä&#x2026;czki (fot. 1) umoĹźliwiajÄ&#x2026;cej serwis, bez koniecznoĹ&#x203A;ci wypuszczania pĹ&#x201A;ynu solarnego z instalacji.

Systemy c.o. W przypadku systemĂłw centralnego ogrzewania sytuacja jest podobna. CiĹ&#x203A;nienie wstÄ&#x2122;pne ustawiamy o 0,3 bara niĹźej niĹź ciĹ&#x203A;nienie zimnej instalacji. W miarÄ&#x2122; wzrostu temperatury, a co za tym idzie - objÄ&#x2122;toĹ&#x203A;ci czynnika grzewczego, membrana wypeĹ&#x201A;nia siÄ&#x2122; wodÄ&#x2026;, a poduszka gazowa chroni przed nagĹ&#x201A;ymi skokami ciĹ&#x203A;nienia. Naczynie w instalacji c.o. montujemy na powrocie krĂłÄ&#x2021;cem do gĂłry lub do doĹ&#x201A;u (rys. 1), rĂłwnieĹź przy pomocy specjalnych zĹ&#x201A;Ä&#x2026;czek, ktĂłre umoĹźliwiajÄ&#x2026; serwis bez wypuszczania czynnika grzewczego z obiegu.

Instalacje c.w.u. Zbiorniki przeponowe dedykowane instalacji ciepĹ&#x201A;ej wody uĹźytkowej naleĹźy ustawiÄ&#x2021; nieco inaczej. Tutaj waĹźny jest sposĂłb dostarczania wody do

obiektu. JeĹźeli zasilanie jest z sieci wodociÄ&#x2026;gowej i zamontowany jest reduktor, wtedy ciĹ&#x203A;nienie wstÄ&#x2122;pne powinno mieÄ&#x2021; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; o 0,2 bara niĹźszÄ&#x2026; niĹź nastawa reduktora. W przypadku instalacji bez reduktora lub instalacji hydroforowej ciĹ&#x203A;nienie wstÄ&#x2122;pne powinno byÄ&#x2021; niĹźsze o 0,5 bara od minimalnego moĹźliwego ciĹ&#x203A;nienia w instalacji. Naczynie w tego typu systemach montujemy na zasilaniu wody zimnej do zasobnika c.w.u. krĂłÄ&#x2021;cem do gĂłry lub do doĹ&#x201A;u (rys. 2). W przypadku duĹźych naczyĹ&#x201E; dobrze jest zastosowaÄ&#x2021; zĹ&#x201A;Ä&#x2026;czkÄ&#x2122; ze spustem uĹ&#x201A;atwiajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; serwis i ewentualnÄ&#x2026; wymianÄ&#x2122;.

BĹ&#x201A;Ä&#x2122;dy CzÄ&#x2122;stym bĹ&#x201A;Ä&#x2122;dem popeĹ&#x201A;nianym w przypadku naczyĹ&#x201E; jest niedostosowanie ciĹ&#x203A;nienia wstÄ&#x2122;pnego do warunkĂłw w instalacji. Niekiedy instalatorzy zadajÄ&#x2026; pytanie, czy nie stracÄ&#x2026; gwarancji na urzÄ&#x2026;dzenie, w ktĂłrym zmieniÄ&#x2026; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; fabrycznego ciĹ&#x203A;nienia wstÄ&#x2122;pnego. Wszyscy producenci naczyĹ&#x201E; w instrukcjach obsĹ&#x201A;ugi wyraĹşnie informujÄ&#x2026;, Ĺźe ciĹ&#x203A;nienie wstÄ&#x2122;pne naleĹźy dosto-

sowaÄ&#x2021; do parametrĂłw instalacji i dodatkowo przynajmniej raz w roku je kontrolowaÄ&#x2021;. Nie wolno natomiast przekraczaÄ&#x2021; dozwolonych wartoĹ&#x203A;ci podanych na tabliczce znamionowej. Czym grozi lub czym siÄ&#x2122; objawia bĹ&#x201A;Ä&#x2122;dne ustawienie tego ciĹ&#x203A;nienia? JeĹźeli jest ono wyĹźsze niĹź ciĹ&#x203A;nienie pracy instalacji, wtedy naczynie jest niewidoczne dla systemu, a caĹ&#x201A;y ukĹ&#x201A;ad zachowuje siÄ&#x2122; tak, jakby go w ogĂłle nie byĹ&#x201A;o. NastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026; nagĹ&#x201A;e skoki i spadki ciĹ&#x203A;nienia, nawet przy niewielkich zmianach temperatury lub ubytkach cieczy. WinÄ&#x2026; obarczany jest z reguĹ&#x201A;y producent i zgĹ&#x201A;aszana jest reklamacja, Ĺźe naczynie nie dziaĹ&#x201A;a poprawnie. Kolejnym bĹ&#x201A;Ä&#x2122;dem jest montaĹź zwykĹ&#x201A;ych zaworĂłw odcinajÄ&#x2026;cych na przewodzie Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czÄ&#x2026;cym naczynie z instalacjÄ&#x2026;. NieĹ&#x203A;wiadomy uĹźytkownik przez przypadek moĹźe zamknÄ&#x2026;Ä&#x2021; taki zawĂłr i odciÄ&#x2026;Ä&#x2021; naczynie od instalacji wraz z caĹ&#x201A;Ä&#x2026; armaturÄ&#x2026; zabezpieczajÄ&#x2026;cÄ&#x2026;. Skutki moĹźna sobie wyobraziÄ&#x2021;. CzÄ&#x2122;stym bĹ&#x201A;Ä&#x2122;dem jest takĹźe instalacja zbiornikĂłw przeponowych w instalacjach c.o. i solarnych â&#x20AC;&#x17E;na ostroâ&#x20AC;?, czyli bez specjalnej szybkozĹ&#x201A;Ä&#x2026;czki umoĹźliwiajÄ&#x2026;cej chociaĹźby coroczne sprawdzenie ciĹ&#x203A;nienia wstÄ&#x2122;pnego. Prowadzi to do fali kolejnych bĹ&#x201A;Ä&#x2122;dĂłw, a mianowicie kontroli tego ciĹ&#x203A;nienia na pracujÄ&#x2026;cej instalacji bez demontaĹźu naczynia lub poprzez wypuszczanie z ukĹ&#x201A;adu caĹ&#x201A;ego zĹ&#x201A;adu. W przypadku pierwszym otrzymujemy oczywiĹ&#x203A;cie bĹ&#x201A;Ä&#x2122;dny odczyt niemajÄ&#x2026;cy nic wspĂłlnego z prawdÄ&#x2026;. Drugi przypadek daje nam wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciwÄ&#x2026; informacjÄ&#x2122;, ale niestety poprzez wymianÄ&#x2122; czynnika w ukĹ&#x201A;adzie dostarczamy do systemu Ĺ&#x203A;wieĹźÄ&#x2026; partiÄ&#x2122; powietrza przyczyniajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; siÄ&#x2122; do korozji i negatywnego dziaĹ&#x201A;ania na wszystkie podzespoĹ&#x201A;y. Ten temat opisywany byĹ&#x201A; przeze mnie w jednym z wczeĹ&#x203A;niejszych artykuĹ&#x201A;Ăłw.

Podsumowanie

Rys. 2.PrzykĹ&#x201A;adowy schemat podĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenia naczynia solarnego. www.instalator.pl

Z pozoru proste urzÄ&#x2026;dzenie, jakim jest naczynie przeponowe, poprzez niewĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciwy montaĹź i eksploatacjÄ&#x2122; moĹźe bardzo Ĺ&#x201A;atwo staÄ&#x2021; siÄ&#x2122; zupeĹ&#x201A;nie bezuĹźyteczne dla instalacji i prowadziÄ&#x2021; do licznych awarii oraz problemĂłw. Warto zatem postÄ&#x2122;powaÄ&#x2021; zgodnie z ogĂłlnie przyjÄ&#x2122;tymi zasadami i instrukcjami montaĹźu. Ĺ ukasz Biernacki

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Zapytano mnie - mogą zapytać i Ciebie. Można skorzystać!

Odpowiadam, bo wypada... Szanowna Redakcjo! Pracodawca, u którego jestem zatrudniony, będzie realizował projekt modernizacji urządzeń centralnego ogrzewania budynku. Czy pracodawca powinien przeszkolić pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed rozpoczęciem prac montażowych urządzeń centralnego ogrzewania, czy wystarczy ogólne przeszkolenie bhp, jakie przechodziliśmy na początku zatrudnienia? Czy pracodawca powinien nam zapewnić środki ochrony indywidualnej, czy mamy sami dokonać ich zakupu? Imię i nazwisko do wiadomości redakcji Szanowny Panie! Planując prace montażowe urządzeń centralnego ogrzewania, pracownicy je wykonujący powinni mieć aktualne szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Przewidują to przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (dalej w skrócie kp.) dotyczące szkoleń bhp. W przypadku prac montażowych grzejników główne zagrożenia, jakie mogą wystąpić w związku z ich montażem, to: zranienia, skaleczenia, stłuczenia czy poparzenia. Stąd zachowanie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ich montażu pozwala chronić życie i zdrowie pracownika oraz pozwala wywiązać się z obowiązku szkoleniowego przez pracodawcę. l Obligatoryjne przeszkolenie z bhp Zgodnie z art. 2373 kp. nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. l Kiedy szkolenie nie jest wymagane? Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Należy wspomnieć, że obowiązek szkolenia w dziedzinie bhp ciąży ponadto na samym pracodawcy. Jest on obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy szkolenia pracownicze w dziedzinie bhp odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. l Przed przystąpieniem do robót Przed przystąpieniem do robót budowlanych pracownicy powinni posiadać aktualne szkolenia wstępne i okresowe w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz badania lekarskie. Bezpośrednie szkolenie przed montażem nie jest konieczne. Jednak zgodnie z art. 2071 kp. pracodawca jest zobowiązany przekazywać pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w miejscu montażu, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach. Informacje te obejmują zasady postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników. Pracodawca powinien ponadto podejmować działania ochronne i zapobiegawcze w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń.

l Montaż grzejników - zgodnie z in-

strukcją montażu W ramach aktualnego szkolenia bhp pracownicy powinni być przeszkoleni w zakresie obsługi urządzeń, maszyn i narzędzi, które będą wykorzystywali podczas prac montażowych, a także poinstruowani w zakresie sposobu realizacji robót, ze szczególnym uwzględnieniem robót, przy których mogą wystąpić zagrożenie zdrowia lub życia. Należy pamiętać, że montaż grzejników powinien odbywać się zgodnie z instrukcją montażu. Do montażu grzejników wykorzystywane są najczęściej ogólnodostępne narzędzia: wiertarka z udarem, młotek, wkrętaki płaskie lub krzyżowe oraz klucze nasadowe, ewentualnie płaskie. Jeśli pojawia się konieczność użycia klucza imbusowego, zwykle jest on dołączany do zestawu mocowań. Bardzo często w zestawie mocowań są obecne także śruby i kołki montażowe. Zwykle są to kołki do ścian betonowych. Jeśli ściana, na której montowany jest grzejnik, wykonana jest z innego materiału, należy bezwzględnie użyć systemu mocowań odpowiedniego dla tego rodzaju ściany. Bardzo ważna jest także nośność ściany. Konstrukcje oparte na płycie gipsowokartonowej wymagają dodatkowego wzmocnienia. Taka modyfikacja powinna zostać wprowadzona już na etapie konstruowania ściany z uwzględnieniem wielkości oraz punktów mocowania grzejnika. Należy pamiętać, aby nie modyfikować mocowań we własnym zakresie. Wszelkie osłabianie konstrukcji poprzez rozcinanie mocowania, zmiany położenia mocowań czy użycie ich w mniejszej ilości, niż przewidział producent, nie powinny mieć miejsca. l Zapoznanie pracowników z planem robót Sposób i kolejność wykonywania robót powinien określać plan realiwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

zacji robót, z którym wszyscy pracownicy powinni być zapoznani przed rozpoczęciem pracy. Wszystkie roboty montażowe powinny być wykonywane pod nadzorem osoby posiadającej uprawnienia budowlane do kierowania robotami budowlanymi w specjalności instalacyjnej w zakresie instalacji oraz sieci i urządzeń cieplnych. l Organizacja montażu Za organizację montażu grzejników odpowiedzialny jest kierownik projektu. Jest on zobowiązany zorganizować warunki pracy zapewniające bezpieczeństwo wykonywania robót, w szczególności: - polecić i dopilnować rozmieszczenia w odpowiednich miejscach tablic zabraniających osobom trzecim wstępu na teren robót, - sprawdzić, czy sprzęt montażowy jest sprawny, - zapoznać pracowników z przebiegiem montażu, przepisami bhp, ustaleniami co do sposobu porozumiewania się i sygnalizacji podczas pracy sprzętu wykorzystywanego do montażu, - dopilnować używania środków ochrony osobistej, w tym m.in. kasków oraz rękawic ochronnych, - zapewnić prawidłowe oświetlenie stanowisk pracy w czasie prowadzenia prac przy świetle sztucznym, - zapewnić używanie materiałów dopuszczonych do stosowania w budownictwie, tj. oznakowanych znakiem CE lub znakiem budowlanym, zgodnie z ustawą z dnia 16.04.2006 r. o wyrobach budowlanych, Dz. U. nr 92, poz. 881 z 2004 r. ze zm., - prowadzić bieżącą kontrolę pod względem bhp w miejscu realizacji robót i eliminować ewentualne zagrożenia. l Środki ochrony indywidualnej Należy pamiętać, że pracownicy realizujący prace montażowe powinni posiadać podstawowy sprzęt ochronny w postaci kasków ochronnych, rękawic oraz ubioru ochronnego. W czasie przerw w pracy oraz po zakończeniu pracy urządzenia trzeba zabezpieczyć przed ich przypadkowym uruchomieniem bądź uszkodzeniem. W trakcie wykonywania montażu grzejników należy zwrócić uwagę na mogące wystąpić skaleczenia czy zranienia podczas prac montażowych. Stąd w trakcie wykonywania robót buwww.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

dowlanych pracownicy powinni posiadać w pobliżu apteczkę. l Obowiązek oceny ryzyka zawodowego Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 19 stycznia 2011 r. sygn. akt. II OSK 58/10 LEX 786596 pracodawca ma obowiązek ocenić ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Oznacza to obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego występującego przy montażu instalacji centralnego ogrzewania zarówno dla stanowisk pracy, jak i miejsc, w których praca jest wykonywana. Realizacja ww. obowiązku ułatwia to zidentyfikowanie mogących pojawić się zagrożeń przy pracach monterskich. l Odpowiedź na postawione pytanie W odpowiedzi na postawione we wstępie pytanie wyjaśniam, że pracownicy przystępujący do montażu urządzeń centralnego ogrzewania powinni posiadać aktualne wstępne i okresowe przeszkolenia w dziedzinie bhp wynikające z art. 2373 kp. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Odnośnie do dostarczenia środków ochrony indywidualnej, zgodnie z art. 2376 kp., pracodawca jest obowiązany dostarczyć je pracownikowi nieodpłatnie oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Dostarczone środki powinny zabezpieczać pracowników przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy. Anna Słowińska Podstawa prawna: [1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2016, poz. 1666). [2] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. z 2016, poz. 290). [3] Skomorowski R., „Mocowanie grzejników”, www.instalator.pl

Szanowna Redakcjo! W artykule pt. „Elementy instalacji gazowej. Szafka na gaz” („Magazyn Instalatora” 5/2015 - przyp. red.) autor pisał na temat zakresu własności PGNiG instalacji gazowej. Mam pytanie, czy w budynkach wielolokalowych (wspólnoty mieszkaniowe) reduktory gazu znajdujące się pomiędzy kurkiem głównym a gazomierzem należą do gazowni czy do wspólnoty mieszkaniowej. Jakie przepisy to regulują? Będę wdzięczna za informację. Bogumiła Winecka

Szanowna Pani! Stan prawny jest uregulowany w Mazowieckiej Spółce Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą w Białymstoku. Do sieci zalicza się gazociąg (w tym wypadku) średniego ciśnienia, kurek gazowy, reduktor, gazomierz. Nie wiem, jaki jest rozbiór gazu - czy do 40 m3/h, czy do 10 m3/h (wówczas R-10). Do majątku MSG zalicza się sieć, kurek gazowy, reduktor i gazomierz oraz szafkę gazową. PGNiG jest dostawcą gazu, a nie właścicielem sieci. Sprawę przepisów niestety mamy niedopracowaną, bowiem ma tutaj zastosowanie zapis art. 49 kc mówiący o sieci po nagazowaniu. Nie wspomina się o artykule 158 kc, czyli o konieczności sporządzenia aktu w zakresie przeniesienia własności w chwili przebudowy. W obiektach, dla których rozbiór jest większy niż 40 m3/h, sieć kończy się na tzw. punkcie redukcyjnym gazu. Z mojej wiedzy wynika jednoznacznie, że odbiorca odpowiada za instalację wewnętrzną po zredukowaniu ciśnienia, czyli po reduktorze i gazomierzu. Wspólnota mieszkaniowa nie może zatem ponosić kosztów wymiany reduktora ciśnienia gazu itp. Tak samo jest z gazomierzem. Pozdrawiam, Zbigniew Grzegorzewski

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Kwestia instalacji a przygotowanie uzbrojenia terenu do zabudowy

Kolektory między drzewami Od wielu lat trwa spór o ochronę obszarów zielonych, w tym lasów, przed skutkami niepożądanej zabudowy i sprzedaży gruntów leśnych na inne cele niż gospodarcze wykorzystanie lasu. Czy można zgodzić się z takim poglądem? Od tysięcy lat ludzie karczowali lasy, zamieniali puszcze na obszary rolne, a z biegiem lat właśnie grunty rolne zamieniały się na obszary budowlane. Czy jednak gospodarka rabunkowa, jaką jest niszczenie lasu, ma rację bytu? Zdecydowanie należy walczyć z taką postawą i takim poglądem. Każdy obszar leśny zasługuje na szczególną ochronę oraz konieczność niesienia opieki dla takiego obszaru. Znamienny jest jednak fakt, że nikt specjalnie nie zadaje sobie trudu, aby odpowiedzieć na proste pytanie: ile trzeba godzin pracy, aby utrzymać 1000 m2 działkę w należytym stanie? Szacunkowo można przyjąć, że na obszarze leśnym na 0,1 ha działce istnieje średnio ok. 55 drzew, a ilość godzin pracy wynosi min. 500 h/rok.

Samowolka wycinania Ostatnie informacje na temat wycinki drzew faktycznie wskazują na mało sprecyzowane działania odnoszące się do bliżej nieokreślonych zachowań „właścicieli nieruchomości”. Ustawa o ochronie przyrody z 16.12.2016 r. (Dz. U. 2016 poz. 2249), obowiązująca od dnia 01.01.2017 r., doprowadziła do przejścia ze znacznej kontroli do całkowitej „samowolki”. Zasadniczy problem polega na interpretowaniu zapisu art. 83f pkt 3 i 3a. W pierwszym punkcie wskazuje się na możliwość wycinki drzew o obwodzie do 100 cm mierzonych na wysokości 130 cm nad poziomem gruntu. Dotyczy to m.in. klo-

nu wąskolistnego, ale za to można wyciąć brzozę do 50 cm w obwodzie. Co ciekawe, to samo dotyczy olchy, drzewa pospolitego o krótkiej żywotności i bardzo narażonego na gnicie wewnętrzne. Ważną kwestią jest również fakt, że o pozwolenie na wycinkę nie musi się starać osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Przykłady z terenu Warszawy pokazały, że nawet reprezentacyjne miejsca, jak plac przed wejściem do Urzędu Dzielnicy Warszawa Śródmieście, nie oparł się pokusie deweloperów, którzy wycięli „w pień” wszystkie drzewa, a nawet szpaler żywopłotu. Pokotem leżą powalane od wielu lat drzewa pod budowę pasów drogowych i infrastruktury - nikt specjalnie nie kwestionował takich działań, poza nielicznymi akcjami, jak blokada organizacji Green Peace w Dolinie Rozpudy. Interwencja ówczesnego ministra Jana Szyszko przyniosła pozytywny rezultat. Obecnie roztacza się olbrzymia fala złości na pana ministra, który wskazuje na błędne działania po-

szczególnych osób, a także brak właściwego doradztwa i kontroli urzędników szczebla podstawowego.

Instalacje na działce Aby działka mogła funkcjonować jako obszar przeznaczony do zabudowy, nie potrzeba wycinać całego drzewostanu. Nie musimy niszczyć całej roślinności, aby dokonać zabudowy. Trzeba jednakże uwzględnić powierzchnię zabudowy, która nie powinna być większa niż 10-15% całej powierzchni działki z uwzględnieniem istnienia podstawowych instalacji: l przyłącza elektroenergetycznego, l przyłącza wodociągowego lub studni własnej, l przyłączą kanalizacyjnego lub szamba. Ideałem jest również możliwość zastosowania na takiej działce rozbudowy sieci gazowej, która w połączeniu z urządzeniami do pozyskania energii odnawialnej daje możliwość zaplanowania niskich kosztów eksploatacji. Również zaplanowana zabudowa nie musi uwzględniać dużych wielkości wyłączonego gruntu pod budynek oraz projektowaną infrastrukturę. Warto pamiętać, że możemy rozpoczynać swoje plany od wykorzystania takich urządzeń jak: l ogniwa fotowoltaiczne - PV, l kolektory słoneczne - cieczowe. Zdecydowanie najważniejszą kwestią na tzw. placu budowy jest prąd i woda. Jednakże przed rozpoczęciem takich prac trzeba pamiętać o ochronie prawnej i rzeczywistej posiadanej nieruchomości, sprowadzającej się do budowy ogrodzenia w obwodzie posiadanej działki. Warto pamiętać, że na obszarze leśnym trzeba takie prace wykonywać etapowo, aby przyzwyczajać zwierzęta leśne www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

do swoistego kontaktu z ludźmi, bez stwarzania dla nich zagrożenia. Kopiąc studnie, nie wolno zostawiać głębokich dołów bez zabezpieczenia na otwartej działce. Sama działka powinna być zabudowywana w pierwszej kolejności samymi słupami drewnianymi, a następnie tworzonymi z desek przęsłami, by kolejno można było wykonać ogrodzenie z siatki czy też przęseł drucianych. Ważne jest, aby takie ogrodzenie było widoczne dla zwierzyny leśnej, która dość szybko potrafi się przemieszczać w obrębie naszej przestrzeni. Układana sieć elektroenergetyczna powinna zdecydowanie przyjmować układ sieci kablowej, podziemnej, budowanej w systemie jednodniowym. Wytyczone trasy wykopów wąskoprzestrzennych powinny być budowane wzdłuż ogrodzenia.

Instalacja w... lesie Warto jednakże pamiętać, że w lasach poza siecią elektroenergetyczną szalenie ważna jest sieć wodociągowa i to ta, która może być wykorzystywana w okresie lata jako zabezpieczenie przeciwpożarowe. Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, jak poważne zagrożenie powstaje właśnie na terenach zurbanizowanych, szczególnie na obrzeżach miast, gdzie wiele osób spaceruje, ale też pali papierosy, rzucając niedopałki, lub też rozrzuca butelki szklane, które mogą stanowić źródło ognia. Przygotowanie instalacji rozpoczyna się tak naprawdę od analiz planów przestrzennych, którymi operuje Państwowa Straż Pożarna, wskazująca punkty lokalizacji hydrantów czynnych w bezpośrednim sąsiedztwie pasów drogowych. Drogi ziemne lub nieutwardzone stanowią również zabezpieczenie tzw. przecinki leśnej. Instalacje muszą być jednak tak dobierane, aby średnica rur pozwalała na użycie hydrantów pod właściwym ciśnieniem oraz z uwzględnieniem rzeczywistego wypływu. Taką ocenę dokonuje bezpośrednio Wydział Kontrolno-Rozpoznawczy Państwowej Straży Pożarnej, mogą to również www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

wykonać wyspecjalizowani rzeczoznawcy ds. p.poż.

Droga droga W zakresie lokalizacji na etapie wstępnym ważnym punktem odniesienia jest nie tylko ogrodzenie inwestora, ale też obrys drogi lub planowanej jezdni. Można przyjąć, że planowana zabudowa nie powinna wpływać negatywnie na otoczenie, przyjmując pozostawienie obszaru biologicznie czynnego na poziomie ca 85-90% całego terenu. Obszar wydzielonego pasa drogowego wraz z zaplanowanym na poboczu, ogrodzeniem jest idealnym terenem do rozpoczęcia inwestycji i uzbrojenia terenu. Czy na takim obszarze musi się pojawić pierwszy instalator, a nie architekt lub budowlaniec? Zdecydowanie życie pokazało, że właśnie na nieuzbrojonym i nieprzygotowanym terenie należy rozpoczynać prace i to od ułożenia najgłębiej posadowionych instalacji, do jakich należy sieć kanalizacyjna, a następnie sieć wodociągowa i sieć elektroenergetyczna

Usytuowany fragment drogi ziemnej jest najlepszym rozwiązaniem do przeprowadzenia budowy sieci infrastrukturalnej. Należy jednakże pamiętać, że po zmianie przepisów Prawa budowlanego od dnia 28.06.2015 r. nie wszyscy jeszcze wiedzą, w jaki sposób i w jakiej formie mogą być prowadzone prace przy budowie ogrodzenia, a także przy budowie sieci (z wykluczeniem sieci gazowej podlegającej szczególnej formie). Zdjęcie przedstawia tzw. ortofoto mapę, która pozwala na lokalizację istotnych elementów sieci, do których należą: l przepompownia ścieków w przypadku sieci kanalizacyjnej,

l ujęcie miejskie wody w przypadku wodociągu, l stacja redukcyjna gazu - przy wysokim i średnim ciśnieniu. Warto też pamiętać, że obecnie zalesione obszary, przed II wojną światową często też stanowiły zwykłe obszary zabudowane domostwami wiejskimi, które po zniszczeniach wojennych nie były odbudowywane. Przykładem wspaniałej zabudowy w otulinie Warszawy są: l Narodowy Park Kampinoski, l Mazowiecki i Chojnowski Park Krajobrazowy, l Las Kabacki, l i inne. Plany zabudowy, a szczególnie plany przestrzenne, muszą uwzględniać dokładny obszar zainwentaryzowanego drzewostanu wraz z określeniem taksacji i bonitacji roślinnej. W przypadku odniesienia do konkretnego obszaru zachodzi także potrzeba odniesienia do wykazania zgodności założeń inwestycyjnych z miejscowym planem zagospodarowania. Mając na uwadze możliwości ochrony środowiska, pamiętajmy o tym, że my jedynie jesteśmy jego czasowymi użytkownikami. Kolejne pokolenia muszą dbać o jego funkcjonowanie, ale też z uwzględnieniem możliwości jego rzeczywistego wykorzystania. Jako ciekawostkę warto dodać, że dzikie zwierzęta - takie jak sarny, dziki, zające - nauczyły się korzystać z sąsiedztwa ludzi, gdzie w okresie zimy bardzo chętnie przychodzą na tzw. dożywianie. Wybudowane zaś drogi z widoczną przestrzenią pozwalają im na swobodne przemieszczanie. Jedynym śladem odciśniętej pracy człowieka pozostaje ogrodzony teren z umieszczonymi w ogrodzeniu szafkami na urządzenia. Odpowiednie ukształtowanie zabudowy działek pozwala na stworzenie istnej strefy ochronnej dla zwierząt, a zainstalowanie hydrantów umożliwia skuteczne wyeliminowanie permanentnie czającego się zagrożenia pożarowego. Warto zatem myśleć o leśnej zabudowie z pożytkiem dla otoczenia, zwierząt i własnego dobra.

dr inż. Zbigniew Tomasz Grzegorzewski

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Rynek instalacyjno-grzewczy w IV kwartale 2016 r.

Wzrosty w branży Potwierdziło się, że czwarty kwartał 2016 roku, jak i cały rok 2016, w branży instalacyjno-grzewczej był generalnie dobry. Według ocen praktycznie wszystkich opinii, które do nas dotarły na temat rozwoju tego rynku, nastąpiły wzrosty, czasami nawet wysokie, oceniane jak zwykle na różnym poziomie, ale panował ogólny optymizm. IV kwartał i cały rok 2016 w branży instalacyjno-grzewczej jest oceniany pozytywnie praktycznie przez wszystkich respondentów. Oczywiście stopień wzrostów był zróżnicowany dla poszczególnych grup towarowych. W niektórych z nich zanotowano także stagnację lub spadki, ale jest to raczej efekt trwającej od dłuższego czasu tendencji i zmian w stosowanych technologiach oraz na przykład - w wypadku kolektorów słonecznych - zbyt wczesnego wstrzymania wsparcia, nim ustabilizował się rynek na te produkty. Jak kształtowała się sytuacja w wybranych grupach produktowych? l Pompy ciepła Wyniki IV kwartału 2016 roku wskazują na utrwalenie się tendencji osłabiania dynamiki wzrostów rynkowych w tej grupie produktowej. Przeważały opinie na temat stagnacji, ewentualnie lekkich wzrostów. Nieco większe wzrosty dotyczyły pomp powietrze-woda. Opinie wzrostowe wskazują w większości na wzrosty rzędu 0-5%, choć dla pomp powietrznych ten wzrost był wskazywany na poziomie 15%. Należy pamiętać, że dotyczy to w dalszym ciągu stosunkowo niskiej jeszcze bazy wyjściowej. Niemniej jednak powodzenie tego rodzaju pomp bezpośrednio przekładało się na opinie na temat generalnego wzrostu tego rynku. Tymczasem w innych grupach pomp ciepła dały się zaznaczyć nawet dwucyfrowe spadki, czego nie rekompensował w pełni wzrost w grupie pomp powietrznych. W rezultacie, po uwzględnieniu całego wolumenu sprzedaży pomp ciepła w Pol-

sce, daje to pewną stagnację lub nawet lekki spadek sprzedaży tych urządzeń w całym 2016 roku na poziomie 5%. Nie zmienia to postaci rzeczy, że nadal istnieje wzrost zainteresowania tymi urządzeniami, szczególnie do przygotowania ciepłej wody użytkowej, co jest substytutem w miejsce instalacji kolektorów słonecznych, ale głównym beneficjentem tego zainteresowania są producenci urządzeń w niskim segmencie, co może przełożyć się w przyszłości na negatywne postrzeganie funkcjonalności tych urządzeń. l Kolektory słoneczne W tej grupie towarowej, podobnie jak w poprzednich kwartałach br., utrzymała się ogólnie tendencja dużego spadku sprzedaży na poziomie do nawet 50-60%, co jest spowodowane ustaniem dotacji dla instalacji budowanych przez klientów indywidualnych oraz ustawaniem wsparcia dla inwestycji publicznych w tym zakresie. Po bardzo dynamicznych przyrostach tego typu instalacji w ostatnich latach w Polsce nastąpiło pewne okresowe nasycenie, które przy braku wiedzy inwestorów na temat alternatywnych możliwości stosowania tych instalacji doprowadziło do znacznych spadków sprzedaży. W Polsce praktycznie nie stosuje się szerzej rozwiązań hybrydowych, gdzie kolektory słoneczne są podstawowym elementem skutecznie podwyższającym efektywność energetyczną instalacji grzewczej, do której są włączone. SPIUG jest obecnie jedyną organizacją w Polsce, która przejęła opiekę nad tym segmentem rynku. Obecnie SPIUG podjął inicja-

tywę stworzenia transparentnych wymogów technicznych, które przy dobrej woli rządzących mogą być solidną podstawą dla stworzenia stabilnego systemu wsparcia dla instalacji kolektorów słonecznych. Projekt został już przekazany do instytucji rządowych oraz dalej do ESTIF z propozycją implementacji tych założeń na terenie UE. Następnym krokiem jest uwzględnienie kolektorów słonecznych w etykietowaniu oraz zaproponowanie nowego programu wsparcia dla tej technologii. Na razie spadki sprzedaży w grupie kolektorów słonecznych można oszacować na poziomie ok. 60% w IV kwartale 2016 r. oraz ok. 55% w skali całego roku 2016. l Kotły gazowe wiszące Sytuacja w tej grupie produktowej była zdominowana przez obowiązujące od ponad roku regulacje prawne. Dał się zaznaczyć bardzo duży spadek sprzedaży konwencjonalnych z otwartą komorą spalania w stosunku do roku poprzedniego, co raczej nie powinno dziwić. Można zaobserwować mniejsze zainteresowanie nowymi kotłami z otwartą komorą na nowe inwestycje co wynikać może z większej świadomości zagrożeń wynikających z montażu tych urządzeń. W dłuższej perspektywie (1-2 lata) można założyć całkowite zmarginalizowanie lub zniknięcie tego typu kotłów z rynku. Z drugiej strony widać bardzo duży wzrost sprzedaży kotłów kondensacyjnych sięgający 50-150% w zależności od dystrybutora i rynku. Natomiast ilościowo nadal kotły kondensacyjne nie są w stanie zrekompensować 1:1 ilości sprzedawanych w roku ubiegłym. Można przyjąć, że w IV kwartale 2016 roku ogólna sprzedaż gazowych kotłów wiszących spadła o ok. 10-12% przy równoczesnym wzroście sprzedaży gazowych kondensacyjnych kotłów wiszących na poziomie 60-70%, licząc www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

rok do roku. W skali roku spadek w grupie kotłów wiszących można przyjąć na poziomie ok. 5% przy równoczesnym ponad 60% wzroście sprzedaży wiszących kotłów kondensacyjnych. W dalszym ciągu na rynku są zauważalne kotły semikondensacyjne i z tzw. przystawką, które z reguły są znacznie tańsze niż klasyczne kotły kondensacyjne. l Przepływowe podgrzewacze do wody W tej grupie produktowej widoczna jest kontynuacja trwającej już dłuższego czasu wyraźnej tendencji spadkowej, która co prawda wyhamowała w I kwartale, dzięki czemu rok do roku sprzedaż utrzymała się na podobnym, jednie 1-2% niższym poziomie, ale w IV kwartale 2016 roku spadek rynku można oceniać już znowu na poziomie ok. 15% w stosunku do IV kwartału 2015 roku. W skali całego roku spadek sprzedaży przepływowych podgrzewaczy do c.w.u. można przyjąć na poziomie 7%. Panuje duża niepewność, co do przyszłości tego rynku w kontekście prowadzania zapisów dyrektywy ErP w przyszłych latach. Producenci mają już przygotowane urządzenia kondensacyjne lub semikondensacyjne, żeby spełnić wymagania unijne, niemniej jednak cena tych urządzeń będzie z pewnością wyższa. Biorąc pod uwagę, że jest to rynek wymian, a klienci nie są osobami zamożnymi, może to wygenerować problem dla rynku i dla użytkowników, jeżeli nie będą przygotowane przez władze programy osłonowe, ponieważ podłączenie do sieci c.w.u. nie wszędzie jest możliwe. l Gazowe i olejowe kotły stojące Sytuacja w grupie kotłów stojących gazowych i olejowych wygląda podobnie jak w wypadku kotłów wiszących. W kotłach gazowych praktycznie poza pojedynczymi sprzedażami ze starych zapasów magazynowych ustała sprzedaż kotłów konwencjonalnych. Ponad 17% wzrost sprzedaży kotłów kondensacyjnych był w stanie zrównoważyć spadki w kotłach konwencjonalnych, co daje wynik wzrostowy rzędu 6% dla kotłów gazowych w IV kwartale rok do roku oraz w skali całego 2016 roku spadek na poziomie prawie 8% przy prawie 35% wzroście sprzedaży kotłów kondensacyjnych. W dalszym ciągu daje się także zauważyć poszukiwanie sprawdzowww.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

nych urządzeń, głównie w celu modernizacji istniejących kotłowni. Nieco inaczej wygląda sytuacja w wypadku kotłów olejowych. Taniejąca ropa spowodowała większe zainteresowanie kotłami na olej opałowy, co przełożyło się na niewielkie wzrosty w ogólnej liczbie 1-2% w skali rok do roku w IV kwartale 2016 r., ale już znacznym wzrostem na poziomie 8% w skali całego 2016 roku. Wynik wzrostu ok. 77% od początku roku i ponad 69% tylko w IV kwartale 2016 w wypadku stojących olejowych kotłów kondensacyjnych nie wymaga komentarza. l Grzejniki Według zebranych ocen w grupie produktowej grzejników stalowych IV kwartał 2016 r. był nieco gorszy niż w 2015 roku. W wypadku grzejników stalowych może to dotyczyć spadku na poziomie 5%, o czym może świadczyć walka cenowa i pogłębienie rabatów w tej grupie produktowej pomimo zapowiadanych

wzrostów cen. Brak wytaczającej ilości miarodajnych danych dla grzejników w IV kwartale 2016 nie pozwalają na głębszą ocenę tego rynku w tym kwartale. Dodatkowe informacje, które spłynęły, potwierdziły tylko znaczne spadki dla grzejników aluminiowych. Można przyjąć, że sprzedaż grzejników stalowych była stabilna ze wskazaniem na lekki wzrost rzędu do 5%, co przy większej ilości oddawanych mieszkań, może być związane ze wzrastającym zainteresowaniem ogrzewaniem podłogowym i płaszczyznowym, którego wzrost jest szacowany na ok. 10%. l Inne produkty W grupie pozostałych materiałów instalacyjno-grzewczych zanotowano także wzrosty. Jak zwykle w wypadku dość szerokiej reprezentacji pozostałych grup produktowych rozbieżności w ocenach są dosyć duże, jednak większość praktycznie sygnalizowała wzrosty na poziomie 5-10%.

W grupie kotłów na paliwa stałe sytuacja jest stabilna, wykazuje coroczną tendencję silnego wzrostu w 3 kwartale. W porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku poziom sprzedaży nie uległ widocznej zmianie, odchylenia były na poziomie ok. 1%. Szczyt sprzedaży kotłów na paliwa stałe przypadł na okres jesienny wrzesień-październik. W IV kwartale sprzedaż spadła w stosunku do III kwartału o ok. 8%, co jest typowe dla tej grupy produktowej. Rozwija się dalej sprzedaż kotłów bardziej zaawansowanych zasilanych automatycznie. W IV kwartale wzrost wyniósł ponad 29% w stosunku do IV kwartału 2015 i aż 36% w stosunku do IV kwartału 2014. Maleje również zainteresowanie tradycyjnymi kotłami zasypowymi, których udział w IV kwartale w dalszym ciągu był największy i wyniósł ok. 59%. Rok wcześniej ten udział wynosił 66%. W ciągu całego 2016 roku można było zaobserwować stały wzrost udziału kotłów automatycznych (40% w porównaniu do 34% w 2015 roku). Jest to związane ze wzrastającą świadomością społeczeństwa co do konieczności działań proekologicznych - ograniczenia emisji spalin i pyłów. W grupie paliw stałych poważnie dyskutuje się o wprowadzeniu wymogu posiadania przez kotły tzw. V klasy czystości, co niestety nie będzie mogło być skonsumowane, jeżeli za tym nie pójdą odpowiednie regulacje odnośnie do jakości paliw. Także coraz większa jest świadomość wśród czołowych producentów kotłów na paliwa stałe o odejściu w niedalekiej perspektywie czasowej od węgla na rzecz biomasy - głównie peletu. Daje się także zauważyć coraz większe zainteresowanie rekuperacją, chociaż w tym wypadku należy szczególną uwagę zwracać na jakość wykonania instalacji. Z rynku docierają także coraz częstsze sygnały o większym zapotrzebowaniem na przewody powietrzno-spalinowe z tworzyw sztucznych, które są w Europie - obok przewodów ze stali nierdzewnej - standardowym rozwiązaniem dla kotłów kondensacyjnych. Janusz Starościk, SPIUG

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Ścienne grzejniki płaszczyznowe o suchej konstrukcji (3)

Wydajność cieplna Czy ścienne grzejniki płaszczyznowe mogą być porównywalne pod względem wydajności cieplnej w stosunku do innych typów ogrzewania płaszczyznowego, w tym podłogowego? Tak jak zapowiedziałem w artykule pt. „Ciepła ściana” („Magazyn Instalatora” 2/2017 - przyp. red.), dziś zajmę się tematyką wydajności cieplnej ściennych, „suchych” grzejników płaszczyznowych.

Charakterystyka wydajności Ruch powietrza jest niezbędnym walorem utrzymania zdrowego klimatu w pomieszczeniu, jako że powoduje on przemieszczanie się zanieczyszczeń oraz wilgotności, jednak z drugiej strony jest najbardziej nieodpowiednim środkiem do przemieszczania ciepła ze względu na niskie zdolności grzewcze. Kanały wentylacyjne transportujące ogrzane powietrze muszą mieć większe rozmiary niż stosowane w systemach wodnych i w związku z tym potrzebują więcej miejsca i konieczności stosowania systemów zabudowy co wiąże się też z wyższymi kosztami inwestycyjnymi. Dodatkowo musimy się liczyć ze znacznymi kosztami utrzymania, czyszczenia, obsługi wentylatora itp. (Rhee K-N., Kim K. W., 2015). Poza tym ochrona środowiska i efekt globalnego ocieplenia ma wpływ na bezpieczne życie ludzi, a więc temat efektywnego wykorzystania energii staje się bardzo istotny. Okazuje się, że około 40% zużycia energii z całkowitego zapotrzebowania na świecie dotyczy budynków (Koca A. i in., 2014). Głównym tego powodem jest zwiększające się zużycie energii zarówno do celów grzewczych, wentylacyjnych, jak i chłodniczych. Wszelkie badania zmierzające do zmniejszenia zużycia energii poprzez wprowadzanie nowych technologii i rozwiązań materiałowych są bardzo cenne i potrzebne. Jeśli więc lekki grzejnik płaszczyznowy

zbadany na Politechnice Białostockiej w układzie poziomym, podłogowym posiada tak ważne zalety warto wykorzystać je w układzie pionowym - na ścianie. Zdarza się w praktyce, że zabudowa podłogi lub też wybrana posadzka nie pozwalają na montaż systemu ogrzewania podłogowego na takiej powierzchni aby zapewnić komfort cieplny pomieszczeń. W takiej sytuacji pozostają do wykorzystania ściany lub sufity. Badania nad zastosowaniem ogrzewania płaszczyznowego przeprowadziło wielu naukowców. Można wymienić tutaj eksperymenty dla lekkich układów grzewczych opisanych w (Koca A. i in., 2014; Rhee KN.,Kim K. W., 2015). Zamontowane w tych badaniach systemy grzejne z różnymi układami zarówno w warunkach laboratoryjnych jak i rzeczywistych potwierdzają zalety już wymienione w artykule. Dodatkowo wskazuje się, że duże powierzchnie grzejne dobrze jest też wykorzystać do układów chłodzenia szczególnie, że tego typu grzejniki przekazują ciepło i chód w większym zakresie poprzez efektywne promieniowanie. Badania opisane w (Koca A. i in., 2014) przeprowadzono w specjalnej komorze badawczej, gdzie zbudowano pomieszczenie do badań wewnątrz

tej komory przedstawionej na rysunku i umieszczono tam lekki system grzejny, płaszczyznowy. Wydajność cieplna grzejników jest charakteryzowana przez współczynnik przenikania ciepła. Mamy współczynnik przenikania ciepła przez promieniowanie Up i konwekcję Uk. Sumaryczny współczynnik przenikania ciepła Uc [W/m2 * K] podawany w normie wynosi: - 10,8 dla ogrzewania podłogowego i chłodzenia sufitowego, - 8 dla ogrzewania i chłodzenia ściennego, - 6,5 dla chłodzenia podłogowego i ogrzewania sufitowego. Z tego Up kształtuje się na poziomie 5,5 [W/(m2 * K)], a Uk jest zmienny w granicach od 0,3-6,5 [W/(m2 * K)] i zależny od miejsca zamontowania systemu grzejnego lub chłodzonego. W przybliżeniu potwierdza to (Kim K., i Olesen B. 2015), że przy zdolności chłodzenia sufitowego na poziomie do 100 W/m2 jego zdolność grzewcza mieści się w granicach 40-50 W/m2, natomiast przy pojemności ogrzewania podłogowego do 100 W/m2 zdolności chłodzenia wynoszą tylko 40 W/m2. Wyniki te potwierdzają też inni naukowcy (Causone F. i in., 2009) i (Todorovic B., 2004). Te badania i normy sugerują, że współczynniki przenikania ciepła płaszczyznowego ogrzewania ściennego są niższe od podłogowego i wyższe niż sufitowe. Tabela 1 przedstawia te wyniki. Inni naukowcy, w tym (Acikogoz O., 2015), czy (Cholewa T. i in., 2013), zajmują trochę inne stanowisko. Prowadzone przez nich badania teoretyczne i eksperymentalne potwierdzają wartość średniego współczynnika przez promieniowanie na poziomie ok. 5,5 [W/(m2 * K)] i procentowy udział w promieniowaniu na poziomie ok. 65%, natomiast całkowity współczynnik promieniowania wyniósł u nich znacznie więcej, niż pokazuje to norma i www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

inne badania, a mianowicie w granicach 10,2- 10,8 [W/(m2 * K)]. Ci naukowcy rozbieżności w wynikach badań argumentują tym, że własne kalkulacje i prace badawcze oparli o wyniki ciepła emitowanego bezpośrednio z grzejników płaszczyznowych, a nie tak jak inni poprzez ciepło pochodzące z ich zasilania. Jest to o tyle istotne, że zaniżone lub zawyżone rezultaty wydajności cieplnej mają wpływ na projektowanie systemów grzejnych i chłodniczych, a to ma przełożenie na oszczędności inwestycyjne i komfort użytkowania. Jak można zauważyć, według nich wartość całkowita współczynnika przenikania przy ogrzewaniu ściennym, płaszczyznowym wynosi ok. 10,5 [W/(m2 * K)], czyli jest w przybliżeniu

3 (223), marzec 2017

systemu ogrzewania konwektorami, gdy brak jest izolacji termicznej lub jest ona nieznaczna. Jeśli wiec decydujemy się na wykonanie na większej powierzchni ogrzewania powierzchniowego na podłodze czy ścianie, to warto zainwestować w montaż dobrej jakości izolacji termicznej na poziomie co najmniej domu energooszczędnego lub pasywnego, aby korzystać z komfortu grzejników płaszczyznowych, a jednocześnie cieszyć się niskimi rachunkami za zużycie energii cieplnej.

Podsumowanie Rynek sprzedaży ściennych systemów ogrzewania płaszczyznowego jest wyposażony w wiele rozwiązań tego

Tabela 1. Porównanie wyników współczynnika przenikania ciepła wybranych badań z literatury dla lekkiego, powierzchniowego grzejnika ściennego. takie same jak dla ogrzewania podłogowego, co podważa zapisy normowe i dowodzi zbliżonej efektywności termicznej zarówno montowanego grzejnika powierzchniowego na podłodze, jak i na ścianie (tab. 2). Odnosząc te założenia do chłodzenia, tak samo będzie ono miało wyższą efektywność chłodniczą niż ta podana w normach. Ciekawe też są wyniki badań naukowców dotyczące stosowania izolacji termicznej w budynkach i jej wpływu na zastosowany rodzaj systemu grzejnego. Okazuje się, że w budynkach ze słabymi parametrami izolacyjnymi efektywniejsze jest stosowanie grzejników konwekcyjnych zamiast płaszczyznowych (powierzchniowych). Powodem tego są straty przy ogrzewaniu, które - jak zbadano - są mniejsze dla

typu. Większość z nich jest opisana w tym artykule. Producenci, nie mając gotowych norm do projektowania tego rodzaju lekkich grzejników ściennych, bazują na doświadczeniach własnych, badaniach naukowych lub wykorzystując częściowo istniejące normy z dostosowaniem ich do własnych produktów. Artykuł dowodzi potrzeby badania tego rodzaju grzejników ściennych ze względu na rozbieżności wyników przy prowadzonych eksperymentach przez naukowców. Są one potrzebne ze względu na tendencję wzrostową stosowania ogrzewania płaszczyznowego, szczególnie na podłogach, a artykuł pokazuje, że również powierzchniowe ogrzewanie ścienne może posiadać podobne, a nawet lepsze wartości wydajności cieplnej. Poza tym ogrzewania/chło-

dzenia płaszczyznowe są idealnymi modelami, aby stosować je w OZE (odnawialne źródła energii) jako te, który przynoszą wysoką efektywność termiczną ze względu na wykorzystywanie niskich temperatur pozyskiwanej energii cieplnej z różnych naturalnych źródeł, jak woda, grunt, słońce czy też możliwości jej odzyskiwania w przemyśle lub przy codziennym użytkowaniu w domach mieszkalnych. Dodatkową zaletą tego typu grzejników jest możliwość ich wykorzystania jako wydajnych wielkopowierzchniowych elementów chłodzących zamiast stosowania tradycyjnych klimatyzatorów pochłaniających znaczne zasoby energii, co też wpływa na wysokie koszty eksploatacji. Warty uwagi staję się montaż izolacji termicznej, szczególnie w domach, gdzie montujemy system ogrzewania/chłodzenia powierzchniowego na podłogach, ścianach czy sufitach. Koszty inwestycyjne będą wyższe, lecz zwrócą się szybko przy wydajnym ogrzewaniu płaszczyznowym. Należy stwierdzić, że konieczne są dalsze badania, szczególnie nad wciąż mało popularnymi i niedocenianymi lekkimi systemami ogrzewania płaszczyznowego zarówno na ścianach, jak i podłogach oraz sufitach, aby ukazane rozbieżności wyników dotychczasowych badań usystematyzować normowo, rozszerzając o nowe technologie i nowe układy warstw. Jednocześnie należy ukazać widoczne zalety nie tylko dobrej wydajności cieplnej, lecz też opłacalności ekonomicznej i oszczędności energii, co daje przełożenie pozytywnego wpływu na ekologię ze względu na zaostrzające się w Unii Europejskiej standardy dotyczące parametrów izolacji termicznej i bezpieczeństwo energetyczne. Jednym z wielu tematów badawczych może stać się na przykład system lekkiego ogrzewania ściennego i podłogowego (Karpiesiuk J., 2016) przy zastosowaniu posadzek z naturalnych lub sztucznych okładzin kamiennych i przy bezpośrednim ich ułożeniu na izolacjach termicznych z metalowymi dyfuzorami ciepła w postaci lameli, z uwzględnieniem szczególnych aspektów ekonomicznych i wytrzymałości mechanicznej. Jacek Karpiesiuk

Tabela 2. Uśrednione współczynniki przenikania ciepła dla ogrzewania płaszczyznowego ściennego z podanej w artykule literatury. www.instalator.pl

Cytowana literatura została zamieszczona w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl.

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Ogrzewania płaszczyznowe od A do Z

Zadanie dla projektanta W przypadku konkretnej instalacji ogrzewania płaszczyznowego, gdy już wybrano system redukcji temperatury czynnika grzewczego (o ile jest to konieczne), należy zdecydować, jakie powinny być parametry techniczne komponentów układu. Sprawa nie jest trywialna i o ich doborze decyduje projektant instalacji sanitarnych. W poprzednim artykule poświęconym ogrzewaniu płaszczyznowemu opisano jeden z najprostszych systemów redukcji temperatury czynnika grzewczego, oparty o głowicę termostatyczną z czujnikiem przylgowym, zawór trójdrogowy mieszający, wyłącznik zabezpieczający, pompę obiegową oraz zawór zwrotny. Należy nadmienić, że system redukcji temperatury czynnika grzewczego stosujemy, gdy parametr czynnika grzewczego ze źródła ciepła może przekroczyć maksymalną temperaturę pracy instalacji ogrzewania płaszczyznowego. W szczególności dotyczy to źródeł ciepła wysokotemperaturowych, takich jak kotły stałopalne, gazowe, olejowe lub wymiennikowe węzły cieplne. W przypadku źródeł ciepła niskotemperaturowych, jak pompa ciepła, taka potrzeba może nie zachodzić. Jeżeli kocioł kondensacyjny gazowy lub olejowy będzie pracował z niską temperaturą dla pozostałych odbiorników ciepła, to także może nie zachodzić potrzeba redukcji temperatury czynnika grzewczego dla ogrzewania powierzchniowego. Wszystko zależy od przyjętych parametrów pracy wszystkich odbiorników ciepła.

Parametry komponentów W przypadku konkretnej instalacji ogrzewania płaszczyznowego, gdy już wybrano system redukcji temperatury czynnika grzewczego (o ile jest to konieczne), należy zdecydować, jakie powinny być parametry

techniczne komponentów układu. Sprawa nie jest trywialna i o ich doborze decyduje projektant instalacji sanitarnych. Można wszakże wskazać pewne zależności pomiędzy np. powierzchnią ogrzewania podłogowego a przepustowością komponentów termostatycznego systemu regulacji temperatury z zaworem trójdrogowym mieszającym (2). Nie wnikając

Fot. Głowica termostatyczna z czujnikiem zewnętrznym i kapilarą [2]. głęboko w szczegóły systemu ogrzewania powierzchniowego, można z dużą dozą prawdopodobieństwa na podstawie ogólnej znajomości zagadnienia oraz doświadczenia wskazać pozostałe parametry. W szczególności dotyczy to spodziewanej maksymalnej temperatury i ciśnienia pracy instalacji. Zgodnie z obowiązującym prawem budowlanym oraz rozporządzeniem Dz. U. 75, poz. 690 wraz z nowelizacjami [1], które stanowią jego emanację, maksymalna temperatura czynnika grzewczego źródła ciepła nie może przekraczać 90°C zgodnie z § 135. Punkt 5. „W pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi zabrania się stosowania ogrzewania parowego oraz

wodnych instalacji ogrzewczych o temperaturze czynnika grzejnego przekraczającego 90°C”. Ciśnienie w instalacji nie może przekraczać 6 barów, przez analogię z § 134. Punkt 1 „Ciśnienie wody w instalacji wodociągowej w budynku, poza hydrantami przeciwpożarowymi, powinno wynosić przed każdym punktem czerpalnym nie mniej niż 0,05 MPa (0,5 bara) i nie więcej niż 0,6 MPa (6 barów)”. W praktyce ciśnienia maksymalne są niższe i decydują o nich nastawy zaworów bezpieczeństwa. Niejednokrotnie przy kotłach wiszących nie przekraczają 2,5-3 barów. Do rzadkości należą maksymalne temperatury sięgające 90°C, w praktyce instalacyjnej są niższe. Przy kotłach stałopalnych prostych bez automatyki, kominkach, kotłach gazowych lub olejowych starej generacji temperatura zasilania może okresowo zbliżać się do 90°C. Przy kotłach stałopalnych z automatyką lub kotłach gazowych wiszących zazwyczaj temperatura zasilania jest poniżej 80°C. Maksymalna temperatura zasilania w obiegu ogrzewania płaszczyznowego zwykle mieści się w granicach 35-50°C. Wyższe lub niższe temperatury obliczeniowe zasilania obiegów ogrzewania powierzchniowego należą do rzadkości. Ciśnienie dyspozycyjne pompy obiegowej (4) zależy od oporów miejscowych oraz spadku ciśnienia na odcinkach prostych rur i oblicza się go z wykorzystaniem oprogramowania inżynierskiego. W typowych przypadkach, gdy długość pętli ogrzewania płaszczyznowego nie jest zbyt duża (l < 80 m), zazwyczaj mieści się ona w granicach 20-30 kPa. Duża rozbieżność w zakresie parametrów technicznych armatury termostatycznej systemu regulacji temperatury z zaworem trójdrogowym mieszającym (2) dotyczy przepustowości, ponieważ związane jest to ze www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Rys. Termostatyczny system regulacji temperatury z zaworem trójdrogowym na zasilaniu: 1 - głowica termostatyczna z czujnikiem przylgowym, 2 - zawór trójdrogowy mieszający, 3 - wyłącznik zabezpieczający, 4 - pompa obiegowa, 5 - zawór zwrotny strumieniem przepływającego czynnika grzewczego. Strumień czynnika grzewczego zależy zaś od zapotrzebowania na strumień ciepła. Dla budynków projektowanych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa budowlanego w zakresie izolacyjności cieplnej można teoretycznie i doświadczalnie wyznaczyć przepustowość w systemie redukcji temperatury armatur. Na tej podstawie można skompletować zestawy odpowiednie do ogólnej powierzchni ogrzewanej. Oczywiście należy nadmienić, że są to dobory poglądowe i każdorazowo rekomenduje się ich sprawdzenie i przeliczenia przez uprawnionego projek-

tanta instalacji sanitarnych. Parametry przykładowych zestawów, które można spotkać w sprzedaży, zaprezentowano w tabeli 1.

było kompatybilne z przyłączem zaworu trójdrogowego. W przypadku zestawów redukcji temperatury z zaworami termostatycznymi o dużej przepustowości zaworów (kVS > 2 m3/h) należy sprawdzić, przy jakiej różnicy ciśnienia głowica jest w stanie szczelnie zamknąć zawór termostatyczny. Różnica ciśnienia, przy którym głowica termostatyczna jest w stanie zamknąć zawór termostatyczny przelotowy jednego z producentów, dla: l kVS = 1 m3/h wynosi ok. 60 kPa, l kVS = 2 m3/h wynosi ok. 40 kPa, l kVS = 5 m3/h wynosi ok. 20 kPa. Przykładowe parametry techniczne zawieradeł termostatycznych zaworów trójdrogowych mieszających pokazano w tabeli 2. Przykładowe parametry techniczne termostatycznych za-

Ważna różnica ciśnienia W każdym z wymienionych w tabeli 1 zestawów może to być ta sama głowica termostatyczna z czujnikiem zewnętrznym i kapilarą o zakresie regulacji 20-50°C lub zbliżonym (fot.). Analogicznie w każdym zestawie może być ten sam wyłącznik zabezpieczający bimetaliczny ze stykiem przełącznym o zakresie regulacji 10-90°C lub zbliżonym. W przypadku głowicy termostatycznej ważne jest, aby przyłącze

worów trójdrogowych rozdzielających prezentują sie następująco: l maksymalna temperatura robocza: 120°C, l maksymalne ciśnienie robocze: 16 barów. Maksymalna różnica ciśnień przy pracy termostatycznej jak niżej: l DN 10 kvs 0,4 - 0,5 bara, l DN 10 kvs 0,63 - 0,6 bara, l DN 10 kvs 1,0 oraz 1,6 - 0,8 bara, l DN 15 kvs 2,5 - 0,6 bara, l DN 15 kvs 4,0 - 0,8 bara, l DN 20 kvs 4,0 - 0,5 bara. Jakość wody grzewczej musi być zgodna z ÖNORM H 5195 lub wytyczną VDI 2035 i PN-93/C-04607. Pozostałe komponenty zestawu regulacji temperatury muszą być indywidualnie dobierane w oparciu o parametry techniczne grzejników powierzchniowych. Grzegorz Ojczyk Literatura: [1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dziennik Ustaw Nr 75, Poz. 690, wraz z nowelizacjami). [2] Materiały firmowe HERZ Armatura i Systemy Grzewcze Spółka z o.o. (www.herz.com.pl).

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Wewnętrzne instalacje wodociągowe i ogrzewcze

Walka z kamieniem Kamień kotłowy powstaje w wodzie o dużej twardości, tzn. zawartości wodorowęglanów oraz jonów wapnia i magnezu. Występowanie tych związków, w połączeniu z podwyższoną temperaturą, stwarza idealne warunki do reakcji, w których wytrącają się nierozpuszczalne osady związków wymienionych powyżej. Największą uciążliwością w wewnętrznych instalacjach wodociągowych i ogrzewczych jest wytrącanie się kamienia na wewnętrznych ściankach przewodów wodociągowych i ogrzewczych. Problem ten dotyczy przede wszystkim instalacji starych, wykonanych z rur stalowych, w których znajduje się woda ciepła z wysoką zawartością związków wapnia i magnezu. Grzałki elektryczne, zbiorniki na wodę, wewnętrzne powierzchnie wymienników oraz armatura są również doskonałym miejscem do wytrącania się kamienia kotłowego. Kamień osadzający się na rurach jest idealnym miejscem do rozwoju bakterii chorobotwórczych, w tym w szczególności bakterii legionella i pałeczki ropy błękitnej (perlatory). Kamień kotłowy jest to osad, który powstaje z nierozpuszczalnych związków wapnia i magnezu. Osadza się on w szczególności na metalowych elementach urządzeń wodnych i znacznie przyspiesza ich zużycie. Kamień kotłowy składa się z następujących związków: l węglanów wapnia i magnezu; l siarczanów wapnia i magnezu; l fosforanów wapnia i magnezu; l krzemianów wapnia i magnezu; l wodorotlenku magnezu. Kamień kotłowy powstaje w wodzie o dużej twardości, tzn. zawartości wodorowęglanów oraz jonów wapnia i magnezu. Występowanie tych związków, w połączeniu z podwyższoną temperaturą, stwarza idealne warunki do reakcji, w których wytrącają się nierozpuszczalne osady związków wymienionych powyżej. Kamień osadza się przede

wszystkim na elementach metalowych o chropowatej i nierównej powierzchni. Doskonałym miejscem do jego wytrącania są: bojlery, grzałki, zasobniki wody, wężownice, pralki automatyczne, zmywarki do naczyń, grzejniki, kotły itp. Na jego osadzanie się najbardziej podatne są stare skorodowane rury wykonane ze stali (w szczególności stali nieocynkowanej - czarnej). Osady kamienne najczęściej odkładają się na powierzchniach, na których występują duże nierówności. Wewnętrzna chropowata powierzchnia rur jest doskonałym podłożem do odkładania się związków wapnia i magnezu. Najmniej podatne na osadzanie się kamienia są instalacje wykonane z rur z tworzyw sztucznych oraz z miedzi. Gładkie powierzchnie tych materiałów nie sprzyjają wytrącaniu się osadów. Osadzające się cząsteczki kamienia działają jak

magnes i przyciągają do siebie kolejne cząsteczki, które po dłuższym czasie użytkowania powodują zatory w instalacji. Wytworzona już warstewka kamienia kotłowego bardzo ułatwia jego dalsze odkładanie się. Szczególnie można to zauważyć w miejscach połączeń rurociągów ze złączkami i armaturą. Za odkładanie się kamienia w urządzeniach: czajnikach, pralkach, zmywarkach podczas gotowania wody odpowiedzialna jest twardość wody, czyli zawartość sumaryczna w wodzie jonów wapnia i magnezu. Przekształcanie się wodorowęglanów wapnia i magnezu w węglany i osadzanie się ich w naszych urządzeniach w postaci białego osadu zwane jest potocznie „kamieniem”. Uciążliwy kamień to nic innego jak osad mineralny pochodzący z wody, w której rozpuszczone są sole wapnia i magnezu. Woda z wytrąconym się osadem jest całkowicie bezpieczna, a sam proces wytrącania to zjawisko naturalne. Według przeprowadzonych badań nie ma żadnych udokumentowanych dowodów, że twardość wody powoduje niekorzystne skutki zdrowotne u ludzi. Dla prawidłowego funkcjonowania nasz organizm po-

Fot. Rura stalowa o średnicy 2" zarośnięta kamieniem kotłowym w przeciągu 4 lat eksploatacji w węźle cieplnym. Trójnik 3/4" z redukcją, zarośnięty kamieniem w instalacji wody ciepłej po 10 latach eksploatacji.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

trzebuje mikroskładników i makroskładników, wśród których jest między innymi wapń i magnez znajdujące się w wodzie wodociągowej. Określony rozporządzeniem ministra zdrowia zakres twardości dla wody wynosi 60-500 mg/l CaCO3. Bardzo miękka woda jest idealna przy pracy urządzeń, lecz dla naszego organizmu jest bezużyteczna, gdyż zawiera bardzo małe ilości minerałów lub jest ich wręcz pozbawiona i może stanowić większe zagrożenie dla naszego organizmu niż woda twarda.

Jak pozbyć się kamienia Do chwili obecnej najskuteczniejszym sposobem pozbycia się problemu osadu kamiennego w rurach i na powierzchni wewnętrznej armatury była kosztowana technologia odwróconej osmozy oraz uzdatnianie wody w drogich stacjach uzdatniania wody. Woda, przy użyciu specjalnych środków chemicznych i soli, najpierw podlega wyjałowieniu ze wszystkiego, co jest w niej zawarte, a następnie ponownie jest mineralizowana poprzez instalowanie mineralizatorów. Jakość wody reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 roku (Dz. U. z 2007 r. nr 61, poz. 417) z późniejszymi zmianami zawartymi w rozporządzeniu z 20 kwietnia 2010 roku. Żaden odbiorca wody nie chce korzystać z płynu, który brzydko pachnie, ma nienaturalny kolor lub smak (gliniasty lub mineralny). Ilość minerałów zawartych w wodzie wpływa na poziom jej twardości skutkujący mętnym osadem w herbacie, warstwą kamienia na grzałce w czajniku, jeśli poziom minerałów jest zbyt wysoki. Jeśli zupełnie pozbawimy wodę składników mineralnych, może to się odbić niekorzystnie na naszym zdrowiu. Szacuje się, że przez spożywanie wody dostarczamy organizmowi ok. 3% magnezu, ok. 20% wapnia. Niedobór tych pierwiastków można uzupełniać suplementami diety. Co należy zrobić, by zachować pierwiastki niezbędne do życia w trakcie uzdatniania wody, a jednocześnie nie dopuścić do zakamienienia rur, czajników i grzałek? Naukowcy z Niemiec już ponad 30 lat temu wpadli na pomysł rozbicia struktury skrystalizowanego wapnia i www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

magnezu. Opatentowali oni specjalną technologię impulsową wykorzystującą naturalny proces elektroforezy. W efekcie tego procesu kryształy przybierają kształt pręcików i stają się bardziej gładkie, nie mogą się także ze sobą łączyć. Im więcej kryształów (monokryształów), tym mniej twardego kamienia zaślepiającego rury.

Jak przebiega ten proces? Wodorowęglan wapnia zostaje potraktowany impulsem o wysokiej częstotliwości, który rozkrusza się na monokryształ wapnia, dwutlenek węgla oraz cząsteczkę wody. Powstają w ten sposób korzystne dla zdrowia i nieszkodliwe dla rur i armatury monokryształy. Proces jest procesem dwufazowym. Zanim powstanie dwutlenek węgla i woda jako osobne cząsteczki, uzyskujemy słaby kwas węglanowy. Moc tego kwasu wystarcza do rozpuszczania już wytrąconego kamienia. W przypadku czystych rur powstaje węglanowa warstwa ochronna. Dodatkową korzyścią z tego procesu jest fakt, że w jego trakcie rozpuszcza się istniejący już kamień, co skutkuje stopniowym oczyszczaniem się instalacji. Proces nie przebiega tak szybko jak przy użyciu środków chemicznych, jednak jest równie skuteczny. Związki wapnia i magnezu niszczące dotychczas instalację przestają być groźne, przybierając postać łatwego do usunięcia pyłu. Jest to technologia, która uwalnia nas od szkodliwego kamienia, a przede wszystkim pozostawia w wodzie niezbędne dla człowieka minerały i zabezpiecza również istniejącą instalację. Zalety technologii impulsowej w uzdatnianiu wody: l widoczna redukcja osadu, l brak kamienia na urządzeniach grzewczych (czajniki, bojlery, grzałki, gazowe podgrzewacze wody), l czysta armatura kuchenna i łazienkowa (baterie, rączki natryskowe, dysze w panelach…); l zachowane minerały niezbędne do życia, l mniejsze zużycie środków piorących (o 20%) - lepsza ich rozpuszczalność w wodzie, l brak zarastania rur, l brak spadków ciśnienia w instalacjach,

technologia ekologiczna.

Inne metody usuwania kamienia Możliwe jest też zmiękczenie wody metodami chemicznymi, przede wszystkim za pomocą pochodnych kwasu ortofosforowego (np. fosforanu sodu) oraz substancji opartych na kwasach organicznych. Odczynniki do usuwania kamienia kotłowego na bazie ortofosforanów są jednakże dość kosztowne. Dlatego znaczną popularnością cieszą się metody fizyczne oparte na magnetyzmie.

Magnetyzer - co to jest? Magnetyzery to urządzenia, których konstrukcja pozwala na zainstalowanie ich w instalacji domowej w dowolnym momencie. Są to odcinki rur wyposażone w tzw. stos magnetyczny, czyli układ magnesów stałych, i zakończone kołnierzem lub gwintem. W sprzedaży są również magnetyzery nakładkowe, które montuje się na powierzchni rur (tylko z tworzywa sztucznego). Magnetyzer wytwarza stałe pole magnetyczne, które oddziałuje na cząsteczki przepływającej wody - pod jego wpływem tworzą one skupiska (aglomeraty) naładowane elektrycznie. Siły elektrostatyczne takiego skupiska są silniejsze niż siły utrzymujące cząsteczki wapnia i magnezu w złogach kamienia kotłowego. Dzięki temu wapń i magnez są nie tylko przyciągane do aglomeratów wodnych (nie mogą się osadzać i tworzyć kamienia), ale też wyrywane z już istniejących złóż (usuwanie kamienia). Magnetyzer wykonany jest z odpowiedniej odmiany stali, zabezpieczonej odpowiednią powłoką cynkową przed skutkami korozji. Jego skuteczność działania określa się na wiele lat. Jednak po upływie określonego przez producenta terminu należy go wymienić na nowy. Magnetyzer powinien być wpięty do instalacji poprzez złączki niemagnetyczne, np. śrubunki mosiężne, aby wiązka pola magnetycznego nie uległa rozproszeniu na stalowy przewód wodociągowy. Minimalna odległość magnetyzera od wodomierza typu suchego (sprzęgło magnetyczne) to 5 cm. Bolesław Bąk

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Zapobieganie zakamienieniu instalacji c.w.u.

Czysta armatura Instalacja ciepłej wody użytkowej i urządzenia na niej zainstalowane narażone są na wiele zagrożeń, takich jak osadzanie się kamienia, tworzenie się biofilmu i tym samym rozmnażanie i rozprzestrzenianie się bakterii. Biofilm jest naturalnie występującym zjawiskiem w armaturze sanitarnej i kanalizacji. Jest kolonią mikroorganizmów (bakterii, glonów, grzybów), które wykazują zdolności adhezyjne do powierzchni z reguły w kontakcie z wodą oraz do siebie nawzajem. Cechą wyróżniającą dla biofilmu jest formowanie się matrycy pełniącej funkcję przywiązującą i ochronną. Liczne badania wykazały, że biofilm tworzy się systematycznie w okresie kilku tygodni lub po paru miesiącach, bez względu na rodzaj użytego tworzywa (miedź, C-PVC, Inox, polipropylen). Osady wapienne tworzą nisze bakteryjne i sprzyjają rozwojowi biofilmu i bakterii, które mogą rozprzestrzenić się w instalacji. Dodatkowo z biegiem czasu osady mogą zapychać rury i ograniczać przepływ wody. Innymi skutkami zakamienionej instalacji są: blokowanie instalacji wodnej, utrata ciśnienia wody spowodowana zmniejszeniem średnicy rur, częste naprawy ze względu na złe funkcjonowanie urządzeń lub ich wymiana, wymiana instalacji wodnej, utrata energii w obiegu wody ciepłej i wysokie koszty podgrzania, wysokie koszty produkcji ciepłej wody wynikające z konserwacji, przerwy w produkcji ciepłej wody związane z konserwacją i czyszczeniem, mniejsza wydajność. Osad wapienny może się osadzać już w zbiorniku produkcji ciepłej wody użytkowej, w instalacji, zainstalowanych urządzeniach i armaturze czerpalnej oraz na jej końco-

wych elementach. Oczywiście zaleca się stosowanie różnego rodzaju zmiękczaczy wody, aby uchronić instalację przed negatywnym działaniem kamienia na właściwie każdy jej element. Jednak nie jest to jedyne działanie, jakie można wykonać.

można ustawić spłukiwanie co 12 godzin po ostatnim użyciu. W przypadku dłuższej przerwy w użytkowaniu armatura uruchomi się samoczynnie np. raz na 24 godziny i opróżni instalację z wody w stagnacji. Armatura elektro-

Spłukiwanie okresowe Dodatkowo można wdrożyć okresowe, regularne opróżnianie instalacji, aby uniknąć stagnacji wody. Jest to szczególnie ważne zwłaszcza w budynkach użyteczności publicznej, gdyż zdarza się, że takie obiekty jak szkoły lub sale sportowe mogą być nieczynne przez kilka miesięcy (np. w wakacje). W tym czasie w instalacji, na wewnętrznych ściankach rur tworzą się osady. Aby zapobiec stagnacji, można zastosować armaturę elektroniczną na punktach czerpalnych z automatycznym spłukiwaniem okresowym przez 60 sekund co 24 godziny po ostatnim użyciu. Taką armaturę można regulować, a jeśli istnieje taka konieczność -

niczna do umywalki nastawiona na 3 litry na minutę pozwoli nam na całkowite odnowienie wody we wszystkich częściach wewnętrznych armatury i instalacji w ciągu 60 sekund. 3 litry wody to 15 metrów rur o średnicy ½ cala. W przypadku natrysków możemy opróżnić instalację z 6 litrów wody. Jest to optymalne rozwiązanie gwarantujące niskie zużycie wody.

Mniejsze średnice rur Kolejnym przykładem dbania o czystość i brak osadów w instalacji jest preferowanie mniejszych średnic rur. Urządzenia sanitarne, które możemy zakupić na polskim rynku, są przystosowane do minimalnych wypływów. W dobie oszczędności wody coraz więcej producentów proponuje różne rozwiązania, które pozwalają na uzyskanie najwyższej punktacji w ekologicznych certyfikatach budynków typu LEED, BREEAM, HQE itp. Dzięki nowoczesnym i oszczędnym rozwiązaniom urządzeń w punktach czerpalnych możewww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

my również projektować instalacje o mniejszych średnicach. Dzięki temu zwiększamy prędkość wody w instalacji, co pozwala zerwać biofilm i osady z wewnętrznych ścianek rur. Dodatkowo w punkcie czerpalnym można stosować baterie o korpusach z małymi rurkami wewnątrz, mogącymi pomieścić ograniczoną ilość wody i pozwalającymi zwiększyć prędkość wody w korpusie samego urządzenia.

Gładkie wnętrza Niektórzy producenci proponują wszystkie wewnętrzne elementy wybranych modeli armatury całkowicie gładkie wewnątrz i bez chropowatości, co ogranicza przywieranie biofilmu, bakterii, kamienia i ułatwia ich usuwanie. Badania przeprowadzone w czerwcu 2010 roku w laboratorium BioPI i na Wydziale Biologii na Uniwersytecie Jules Verne w Amiens wykazały, że w statycznych warunkach skażenie armatury z gładkim korpusem przez bakterię Pseudomonas Aeruginosa jest 14 razy mniejsze niż armatury z chropowatym wnętrzem. Możemy w ten sposób zagwarantować czyste wnętrza zainstalowanych urządzeń.

Odpowiednie tworzywa Na rynku możemy znaleźć różnego rodzaju tworzywa, z których produkowane są rury, zbiorniki, złączki, wnętrza armatury, głowice, sitka wypływowe, itp. W zależności od doboru tworzywa osady wapienne będą się osadzały szybciej lub wolniej. We www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

wnętrzach urządzeń, np. w głowicach czasowych, możemy zobaczyć tworzywa antyosadowe typu Hostaform®, które są twarde i gładkie, dzięki czemu kamień osadza się 10 razy wolniej. To znacznie ogranicza konserwację urządzeń. Jeśli dodamy do tego możliwość samooczyszczenia się głowicy podczas użycia, to maksymalnie ograniczamy ilość interwencji na danym urządzeniu i zwiększamy czas użytkowania nawet do 500 tysięcy uruchomień. Widocznym dla użytkownika miejscem, gdzie może dostrzec osady z kamienia, jest często sitko wypływowe armatury czerpalnej. W instalacji domowej zazwyczaj bardziej starannie dbamy o zainstalowane urządzenia, natomiast w miejscach publicznych ciężko jest zadbać o każdy mały element instalacji. Rozwiązaniem jest wyjście armatury z wolnym wypływem bez sitka i jego ścianek w kontakcie z wodą. Unikamy w ten sposób stagnacji wody w elementach wewnętrznych sitka i osadzania się kamienia. Tego typu rozwiązania również produkowane są z tworzywa antyosadowego, co gwarantuje dłuższe użytkowanie bez konieczności czasochłonnego czyszczenia.

W niektórych przypadkach nie tylko sitko wypływowe jest zakamienione, ale i cała wylewka wewnątrz, co ogranicza przepływ wody. Bardzo ciężko jest wyczyścić wnętrze wylewki, zwłaszcza, że baterie posiadają dzisiaj różne kształty. Armatura z zatrzaskową wylewką idealnie wpisuje się w rozwiązanie tego problemu. Jedna wylewka ze stali nierdzewnej, która jest gładka wewnątrz, może zostać zdjęta i włożona do roztworu odkamieniającego. W tym czasie, aby nie przerywać pracy punktu czerpalnego, można założyć jedno-

razową wylewkę z Hostaformu®. Dzięki takiemu rozwiązaniu mamy gwarancję pozbycia się kamienia z końcowych elementów armatury.

Kamień w zbiornikach w.c. Urządzeniami, które najbardziej kojarzą nam się z zakamienioną instalacją, są zbiorniki WC do misek ustępowych. Woda w nich przez większość czasu pozostaje w stagnacji. Osady wapienne osiadają na dnie zbiornika oraz na uszczelkach, które w szybszym czasie się zużywają i powodują niechciane przecieki. Są one jedną z głównych przyczyn marnotrawienia wody w instalacji. Alternatywą dla zbiorników były automaty spłukujące typu Tajfun. Jednak nikt ich nie wspomina zbyt ciepło ze względu na hałas i uderzenia hydrauliczne. W dzisiejszych czasach producenci udoskonalili to rozwiązanie i istnieją zawory do spłukiwania bezpośredniego, które korzystają z ciśnienia wody z instalacji do opłukania miski ustępowej. Uderzenia hydrauliczne nie są już problemem, dzięki zastosowaniu powolnego, czasowego zamknięcia. Urządzenia nie wymagają tak częstej konserwacji, jak w przypadku zbiorników, gdyż woda nie pozostaje w stagnacji, a strumień wody jest silny i zrywa ewentualne osady. W zależności od regionu jakość wody oraz zawartość soli wapnia i magnezu może być inna. Powinna jednak odpowiadać parametrom i wymaganiom określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Niestety w niektórych miejscach osady wapienne potrafią być zmorą każdej instalacji. W takiej sytuacji należy przewidzieć różne rozwiązania, aby ochronić instalację i urządzenia na niej zainstalowane. Na pewno taka inwestycja szybko się zwróci. Natomiast my zyskujemy ograniczoną do niezbędnego minimum konserwację, wydłużony czas użytkowania, brak konieczności wymiany sprzętu oraz czystą wodę bez chorobotwórczych mikroorganizmów. Katarzyna Dziedziulo Fot. z arch. Delabie.

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Jakość transportowanej wody a trwałość instalacji wodociągowych (2)

Stabilność w rurociągu W artykułach przedstawię podstawowe informacje dotyczące jakości wody, istotne z punktu widzenia jej zachowań w czasie transportu i magazynowania, a następnie spróbuję odnieść się do poszczególnych zastosowań. Tak jak zapowiedziałem w poprzednim artykule pt. „Agresja w rurociągu” („Magazyn Instalatora” 1/2017 - przyp. red.) dziś przyjrzymy się parametrom wpływającym na jakość wody w wodociągowych sieciach dystrybucyjnych, w systemach chłodniczych, grzewczych...

Wodociągowe sieci dystrybucyjne Z licznych obserwacji wynika, że indeks Larsona poprawnie charakteryzuje własności korozyjne wód wodociągowych w stosunku do stalowych i żeliwnych sieci wodociągowych [2, 4]. Korozja sieci dystrybucyjnych oprócz generowania zmian jakości wody u odbiorcy uruchamia również mechanizmy tworzenia się na wewnętrznych powierzchniach rur osadów charakteryzujących się najczęściej budową warstwową i zbudowanych zazwyczaj

z krystalicznych (hydroksy) tlenków żelaza na drugim i trzecim stopniu utlenienia [4]. Ich skład i struktura zależą od składu chemicznego wody, jej temperatury i prędkości przepływu, rodzaju materiału, a także aktywności mikrobiologicznej. Dostępne publikacje wskazują m.in. na konieczność starannej obserwacji wpływu zmian jakości wody wprowadzanej do sieci na jakość wody u odbiorców, co ma szczególne znaczenie w przypadku wód o niskiej zasadowości i wartościach indeksów Langeliera i Ryznera klasyfikujących je do wód silnie korozyjnych [5]. W warunkach zmian jakości transportowanej wody zmienia się bowiem także struktura i skład utworzonej w poprzednich warunkach specyficznej antykorozyjnej warstwy przyściennej [5]. Na uwagę zasługuje również niekorzystny wpływ okresów stagnacji, np. w rejonie końcówek sieci, na jakość dystrybuowanej wody (zanik tlenu rozpuszczonego, wzrost mętności i zawartości żelaza) [4]. Krótkie omówienie problematyki dotyczącej wodociągowych sieci dystrybucyjnych pozwala jedynie zasygnalizować jej złożoność i z całą pewnością nie wyczerpuje całości zagadnienia, szczególnie w obszarze zastosowania środków zapobiegających lub minimalizujących niekorzystny wpływ jakości wody na korozję rurociągów.

Systemy chłodnicze Wymagania w stosunku do wody przeznaczonej dla celów chłodniczych oparte są na ocenie jej stabil-

ności chemicznej, korozyjności, termostabilności i stabilności biologicznej. Stabilność chemiczną wody ocenia się, stosując omówione powyżej kryteria oceny stanu równowagi węglanowo-wapniowej przy pomocy indeksu Langeliera (JL) oraz indeksu Ryznera (JR). Do oceny korozyjności wód chłodzących stosuje się opisane w niniejszym artykule obliczenia zmodyfikowanego indeksu Larsona [IL], jednak z uwagi na to, że odnosi się do wód o podwyższonej temperaturze, interpretacja wyników różni się od opisanych poprzednio i przedstawia się następująco: l JL < 0,2 - jony chlorkowe i siarczanowe nie mają tendencji do oddziaływania na naturalnie utworzoną warstewkę ochronną węglanu wapnia, l 0,2 < JL < 0,6 - w układzie może mieć miejsce korozja, gdyż jony chlorkowe i siarczanowe mogą negatywnie wpływać na naturalną warstewkę ochronną węglanu wapnia, l JL > 0,6 - woda wykazuje tendencje do wyraźnej lokalnej korozji zwiększającej się wraz ze wzrostem indeksu [2]. Termostabilność wody ocenia się w oparciu o oznaczenie twardości węglanowej i przedstawia się następująco: - wody uważa się za termostabilne, jeśli ich twardość węglanowa jest 2,86 mval/l, a ponadto zawierają koloidalną materię organiczną utrudniającą wytrącanie się węglanu wapnia (CaCO3) nawet po dwukrotnym ich zagęszczeniu, - wody o ograniczonej termostabilności charakteryzują się twardością węglanową w zakresie 2,86 5,71 mval/l, - wody charakteryzujące się twardością węglanową większą niż 5,71 mval/l ocenia się jako nietermostabilne [6]. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Masowemu rozwojowi mikroorganizmów tworzących obrosty na elementach systemów chłodniczych sprzyja obecność organizmów żywych oraz związków biogennych: fosforanów i azotanów, a także żelaza odpowiedzialnego za rozwój bakterii żelazistych [6]. Oprócz bakterii mikroorganizmami powodującymi obrosty hydrobiologiczne są grzyby, wodorosty i glony. Czytelników zainteresowanych problematyką uzdatniania wód przeznaczonych do chłodzenia odsyłam do artykułu zamieszczonego w „Magazynie Instalatora” nr 6-7, 2016 [7].

Obiegi ciepłownicze Jakość wody obiegowej w sposób bezpośredni zależy od jakości wody dodatkowej kierowanej do uzupełniania strat w tych obiegach. Zapobieganie procesom korozyjnym powinno być realizowane głównie poprzez podniesienie pH wody kierowanej do poszczególnych układów, dobre jej odgazowanie i związane z tym usunięcie tlenu. Z kolei procesy osadotwórcze powinny być ograniczone głównie poprzez utrzymywanie praktycznie zerowej twardości wody oraz ograniczenie jej zasadowości ogólnej do poniżej 1,0 mval/l. Wodę spełniającą te warunki można uzyskać, stosując dekarbonizację wody wapnem i zmiękczanie przy pomocy wymienników sodowych. Do dekarbonizacji wody można też stosować słabo kwaśne wymienniki jonitowe, jednak w tym przypadku wymagane jest również zastosowanie desorberów CO2 oraz precyzyjnej korekty pH. W każdym przypadku konieczne jest zastosowanie procesu odgazowania wody celem pozbycia się możliwie dużej ilości tlenu zawartego w wodzie dodatkowej.

3 (223), marzec 2017

W przypadku wody stosowanej w instalacjach ogrzewania wodnego niskotemperaturowego przy eksploatacji instalacji centralnego ogrzewania wodnego dopuszcza się stosowanie wody o twardości ogólnej niższej niż 4 mval/l oraz w celu obniżenia korozyjności ogranicza zawartość sumy chlorków i siarczanów do 150 mg/l [8]. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na szkodliwość nieuzasadnionego opróżniania instalacji centralnego ogrzewania. Działanie takie dopuszczalne jest jedynie w sytuacjach awaryjnych lub przy wykonywaniu remontu [9].

Instalacje miedziane Czynnikami stymulującymi korozję instalacji miedzianych są: niski odczyn pH i niska zasadowość wody oraz obecność wolnego dwutlenku węgla. Również obecność chloru wolnego w stężeniach rzędu 0,2 mg/l może stymulować korozję instalacji miedzianych i efekt ten jest zwiększany niskim odczynem pH wody. Przy zawartości chloru wolnego przekraczającej 2,0 mg/l korozja powoduje wyraźne podwyższanie zawartości miedzi w transportowanej wodzie powodowane intensywną korozją, jednak w polskich warunkach nie spotyka się tak wysokich stężeń chloru w wodzie wodociągowej. Nie zaobserwowano natomiast, aby wysokie stężenia tlenu rozpuszczonego stymulowały korozję instalacji miedzianych. Z kolei zbyt niskie stężenie chloru wolnego w wodzie zwiększa jej podatność na generowanie korozji mikrobiologicznej. Opisano szereg przypadków podwyższenia stężenia miedzi w transportowanej wodzie wywołanego obecnością kolonii bakte-

Wyniki internetowej sondy: styczeń

rii na powierzchni metalu, przy czym dotyczyło to głównie budynków użyteczności publicznej (np. szpitali). Czynnikami zwiększającymi podatność na korozję mikrobiologiczną instalacji miedzianych są: niskie stężenie chloru wolnego lub jego brak, niski odczyn pH wody i towarzysząca mu niska twardość i zasadowość wody, wysoka zawartość materii organicznej, a także krótsze lub dłuższe okresy stagnacji wody i jej podwyższona temperatura [10]. dr Sławomir Biłozor Literatura: 1. Nawrocki J., Biłozor S. (red.): „Uzdatnianie wody. Procesy chemiczne i biologiczne”. Wyd. Naukowe PWN WarszawaPoznań 2000. 2. Nawrocki J. (red.): „Uzdatnianie wody, Procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne”. Wyd. Naukowe PWN Warszawa-Poznań 2010. 3 Norma PN-EN 72/C-04609, Woda i ścieki. Wstępna jakościowa ocena korozyjnego działania zimnych wód naturalnych na przewody z żeliwa, stali zwykłej i ocynkowanej, PKN, Warszawa. 4. Laskowski T., Świetlik J., Raczyk-Stanisławiak U., Piszora P., Nawrocki J.: „Korozja żeliwa w sytemach dystrybucji wody”, mat. konferencji „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód”, Poznań 2012, s. 107. 5. Szuster Janiaczyk A., Jeż-Walkowiak J., Dymaczewski Z., Sozański M. M.: „Wpływ zmian jakości wody zasilającej stem dystrybucji wody na jakość wody u odbiorców”, mat. konferencji „Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód”, Poznań 2012, s. 189. 6. A. L. Kowal, M. Świderska-Bróż: „Oczyszczanie wody”, wyd. Naukowe PWN Warszawa-Wrocław 1997. 7. Biłozor S.: „Woda w systemach chłodzenia”, „Magazyn Instalatora” nr 6-7 (2016), s. 30. 8. Biłozor S.: „Woda kotłowa i w obiegach ciepłowniczych”, „Magazyn Instalatora” nr 5 (2015) s. 30. 9. Skomorowski R.: „Woda w instalacjach centralnego ogrzewania”, „Magazyn Instalatora” nr 11 (2012), s. 27. 10. Biłozor S.: „Miedź w instalacjach wodociągowych”, „Magazyn Instalatora” nr 5 (2012), s. 54.

!∀#∃%&

(głosowanie na najpopularniejszy wśród internautów tekst ringowy zamieszczony w „Magazynie Instalatora“ I/2017) Jeśli nie walczysz sam na ringu, pomóż zwyciężyć innym. Wejdź na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Tworzywa sztuczne w instalacjach

Zaginanie rury W ostatniej części artykułów poświęconych tematyce materiałów używanych w rurowych instalacjach wewnętrznych przedstawię porównanie właściwości fizykochemicznych, mechanicznych i eksploatacyjnych poszczególnych rodzajów materiałów. Od przewodów wodociągowych wymaga się długoletniej wytrzymałości. W czasie eksploatacji powinny być wolne od korozji, wytrzymałe na ściskanie oraz odporne chemicznie i termicznie. Dlatego też, projektując i wykonując instalację wodociągową, należy zawsze uwzględnić różnorodne cechy materiału instalacyjnego. Wszystkie używane rury i kształtki muszą odpowiadać normom i posiadać atest. Dla każdego rodzaju instalacji istnieją wiążące przepisy, których winien przestrzegać zarówno projektant, jak i instalator. Zawierają one ustalenia, jak dany materiał instalacyjny można stosować. Dlatego rury i kształtki zawsze powinny być w sposób widoczny oznaczone za pomocą znaku jakości i numeru kontrolnego. Istotnym czynnikiem wpływającym na właściwości techniczne rur jest racjonalny sposób ich obróbki i montażu. Rodzaj materiału wpływa na techniki łączenia przewodów.

Materiał na rury

powiedniej pracy instalacji wodociągowych. Oznaczają odporność materiału na zniszczenie więzi strukturalnych wywołanych oddziaływaniem czynników zewnętrznych, skutkiem których może być nawet

destrukcja w postaci trwałego naruszenia spoistości materiału. W przypadku instalacji wodociągowych tymi czynnikami są ciśnienie wewnętrzne, temperatura wody, a także charakter ich oddziaływania na materiał i czas eksploatacji. Z punktu widzenia montażu instalacji najistotniejsza wydaje się wytrzymałość na zginanie. Duża wytrzymałość na zginanie umożliwia

stosowanie większych odstępów w rozmieszczaniu podpór. Duża wytrzymałość stanowi także pewny mankament - ogranicza bowiem wykonywanie łukowych zmian kierunku rury. Z uwagi na wytrzymałość na zginanie omawiane materiały można ułożyć w następujący szereg: PB < PP < PVC < CPVC < PEX /Al /PEX < miedź < stal W zależności od potrzeb konstrukcyjnych brane są pod uwagę również inne cechy wytrzymałościowe, takie jak udarność, twardość, moduł sprężystości w funkcji temperatury. Omawiane materiały wykazują także różnice z punktu widzenia własności fizykochemicznych. Podstawowe własności fizykochemiczne omawianych materiałów przedstawia tabela 2. Żywotność instalacji zależy od jej jakości, poprawności montażu i warunków eksploatacji (parametrów wody, ciśnienia, temperatury). Orientacyjną trwałość instalacji przedstawia tabela 3. W tabeli 4 podano możliwości wykonania różnych systemów instalacji z prezentowanych materiałów.

Zapobieganie kontaminacji Poniżej opiszę działania mogące zapobiegać kontaminacji (mieszania) wody w instalacjach wewnętrznych.

Opisane w tabeli 1 materiały ze względu na rodzaj użytego do ich produkcji surowca i zastosowaną technologię produkcji znacznie się od siebie różnią. Różnice występują we właściwościach mechaniczno-wytrzymałościowych, fizykochemicznych, użytkowych oraz w żywotności. Właściwości mechaniczno-wytrzymałościowe są istotne dla od-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

wody w budynku to największe zagrożenia wpływające na jakość wody w instalacjach wodociągowych. Filtr higieniczny zapewnia, iż woda użyta do prób ciśnieniowych w nowych instalacjach będzie odpowiednio czysta. Urządzenie do spłukiwania higienicznego zapobiega przestojom wody w instalacjach, a tym samym rozmnażaniu się bakterii. Nieregularne użytkowanie instalacji wodociągowej może spowodować zbyt długą stagnację wody, a co za tym idzie - rozmnażanie się niebezpiecznych dla zdrowia bakterii w instalacjach wody pitnej. Nowoczesna technologia sterująca i aplikacja mobilna na smartfona sprawi, że zapewnienie prawidłowego obiegu wody pitnej w instalacjach będzie jeszcze prostsze.

Projektowanie: l materiały odpowiedniej jakości, l zapewnienie odpowiednich temperatur pod kątem rozwoju bakterii: c.w.u. > 55°C (regulacja instalacji, izolacja rurociągów), zw < 20°C (izolacja rurociągów). Wykonawstwo: l materiały odpowiedniej jakości, l płukanie instalacji i wykonanie próby ciśnieniowej wodą odpowiedniej jakości. Uruchomienie instalacji: l napełnienie instalacji wodą odpowiedniej jakości, l uruchomienie instalacji bezpośrednio po wykonaniu wodnej próby ciśnieniowej. Eksploatacja: l zapewniony rozbiór wody zapobiegający stagnacji, l odpowiedzialność za wyroby pod względem wymogów higienicznych, l w ramach kompleksowych działań mających na celu zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych instalacji wody do spożycia ścisła współpraca i prowadzenie szkoleń w zakresie projektowym, wykonawczym i eksploatacyjnym.

Zapobieganie stagnacji Najnowsza technologia sterująca sprawia, że wybranie i dopasowanie ustawień urządzania do spłukiwania

higienicznego przez instalatora staje się proste. Nawiązanie połączenia między smartfonem i urządzeniem następuje przez Bluetooth. Ustawienia wybiera się poprzez aplikację mobilną, dostępną dla systemów Android oraz iOS. Złącza cyfrowe

Higienicznie czysta woda Długie przestoje wody czy zanieczyszczenia mogące dostać się do

I/O i złącze RS485 umożliwiają połączenie z systemem zarządzania budynkiem

Podsumowanie Należy podkreślić, że na rynku występuje duża różnorodność materiałów i bardzo wiele systemów do wykonania instalacji wodociągowych, co pozwala na wybór dla każdego konkretnego rozwiązania tych instalacji. Każdy z systemów przeznaczony do wykonania instalacji spełnia wymagania prawne w kraju, ale wymagana jest także wiedza o jego możliwościach i ograniczeniach, jakie podaje konkretny producent. Najważniejszy dla niezawodnej eksploatacji jest prawidłowy montaż instalacji zgodnie z warunkami oraz prawidłowe przeprowadzanie wymaganych prób i badań na tym etapie. Należy zauważyć, że każdy z systemów instalacyjnych oprócz zalet

ma pewne wady, które uwzględnione na etapach projektowania i wykonania pozwalają na niezawodną eksploatację instalacji wodociągowych w budynkach. dr inż. Florian G. Piechurski

3 .

Tych z Państwa, którzy jeszcze tego nie zrobili, prosimy o odnowienie „Prenumeraty - Gwarantowanej dostawy Magazynu Instalatora na 2017 rok”. N ISS

kła na

d 11

5 01 nr

1), 3 (21

rze ma

c 201

150

833

nakła

miesię

się mie

ik czn

nocyj rma info

d 11

015

y czn hni tec

cznik

inform

acyjno

-techn

11. 2015

iczny nr 11

(207),

listopa

d 2015 ISSN

1505

- 8336

Szczegóły na www.instalator.pl w zakładce „Prenumerata”.

w kó

: ie MI” śc g „ zanie Rin ad ka iki G prow nn ła auli e od mie ciep hydr zow a nie Wy sk G odzy ytko za g ad aże ch p c cz ow cja Ko łą y G Przy ójcz ówn tala ie r s G Zab ne in raw G Cen dź w w p G Mie ny G Zmia G

www.instalator.pl

G Ri G Wa

ng „M I”: og płaszc rzewa zyzno nie we lka z za

ustaw

dym a G Fo to „antysmog ieniem G Aw woltaika owa” G Po arie wo G Łą wietrze domierz y G Ko czenie rui rury G Po miny pr r mpa

zy uszc belce zeln iona

Bądź pewien, że co miesiąc listonosz dostarczy „Magazyn Instalatora”! 53

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

wiertarko-wkrętarka, zestawy grzewcze, prysznic, zawór regulująco-odcinający

Nowości w „Magazynie Instalatora” FlexiClick w wersji 12 V Nowością oferowaną przez markę Bosch jest najmniejsza w swojej klasie wiertarko-wkrętarka oznaczona GSR 12V-15 FC Professional. Współpracuje ona z czterema wymiennymi uchwytami. W jego skład wchodzą: uchwyt z blokadą do końcówek wkręcających, uchwyt wiertarski, uchwyt do wkręcania blisko krawędzi i uchwyt kątowy. Bosch jest jedynym producentem, który umożliwia połączenie uchwytu kątowego z każdym z trzech pozostałych - dzięki temu użytkownicy, którzy pracują w miejscach trudno dostępnych, zyskują większą elastyczność działania. Użytkownik może wkręcać nawet w odległości 12 mm od krawędzi. Uchwyt posiada 16 pozycji roboczych i w celu ich wyregulowania nie trzeba go demontować. Wymienny uchwyt kątowy GFA 12-W Professional o długości 61 mm to najkrótsze tego typu rozwiązanie na rynku. Dzięki niemu użytkownik może wygodnie i precyzyjnie wkręcać wkręty także tam, gdzie jest mało miejsca. Uchwyt umożliwia wkręcanie pod kątem i można go szybko i łatwo zablokować w jednej z 16 pozycji. l Więcej na www.instalator.pl

Rozkosz zmysłów z AquaSymphony W czasach pełnych pośpiechu i stresu poszukiwanie luksusu nabiera nowego znaczenia. Dziś nawet krótkie chwile przyjemności i zapomnienia stają się najcenniejsze. Idealną odpowiedzią na potrzeby klientów jest nowość w ofercie marki GROHE luksusowy system AquaSymphony stworzony z najwyższą precyzją w Lahr (Niemcy), dzięki któremu domowa łazienka zyskuje wyjątkową atmosferę ukojenia, godną najlepszych salonów SPA. Od teraz możemy komponować własną wodną sym-

fonię, którą wiernie odegra system GROHE AquaSymphony. Otwiera on wiele możliwości - aby czerpać jeszcze większą przyjemność z codziennej kąpieli, zależnie od nastroju, możemy wybierać w palecie strumieni od delikatnej morskiej bryzy, aż po potężny, ożywczy wodospad. System AquaSymphony stworzono tak, by rozpieszczać zmysły w każdy możliwy sposób. Czy można wyobrazić sobie doskonalszy sposób na relaks po ciężkim dniu? GROHE AquaSymphony to znacznie więcej niż zwykły prysznic. To niepowtarzalny spektakl wody, światła i dźwięku, służący najwyższemu odprężeniu. By sprostać nawet najwyższym wymaganiom użytkowników, imponująca bateria o wymiarach 1016 mm x 762 mm otwiera wiele możliwości relaksu, pozwalając na kompozycję unikatowej symfonii aż 6 różnych strumieni - Rain, AquaCurtain, Waterfall XL, Drizzle, Bokoma oraz Pure. Ten imponujący wybór, od strumieni imitujących krople ciepłego deszczu po ujścia górskich strumyków, uzupełniany jest także wyjątkową kompozycją kolorów i dzięków, by zapewnić ucztę dla wszystkich zmysłów. Poranny, orzeźwiający prysznic? Zacznijmy dzień od odżywczego strumienia krystalicznie czystej wody rodem z wodospadu, połączmy to z energetyzującym, zielonym światłem i muzyką, która nada tempo całemu dniu. AquaSymphony oferuje jednak znacznie więcej niż chwila relaksu - wyjątkowa moc kąpieli parowej pozytywnie wpływa na organizm,

otwierając pory, oczyszczając organizm i nawilżając skórę. Czas odkryć zupełnie inny wymiar przyjemności pod prysznicem. AquaSymphony to system prysznicowy inny niż wszystkie. To najwyższy poziom luksusu zamknięty w minimalistycznej, subtelnej formie. Dla wszystkich ceniących sobie codzienne rytuały marka GROHE przygotowała dodatkową funkcję. Dzięki wyjątkowej aplikacji sterującej działaniem systemu bez trudu można zapisać swoje ulubione kompozycje. Jedna aplikacja pozwala dyrygować doskonałym zespołem funkcji. Jednostka bazowa F-digital Deluxe oraz urządzenie mobilne z systemem Apple lub Android, na którym zainstalowano aplikację GROHE SPA App, umożliwiają doskonałe sterowanie światłem, dźwiękiem i parą, a także poszczególnymi modułami. l Więcej na www.instalator.pl

Zawór regulująco-odcinający Równoważenie hydrauliczne to jedna z głównych kompetencji firmy Taconova. Szwajcarski producent oferuje optymalne rozwiązania do każdej sytuacji projektowej, niezależnie od wielkości przepływu wody. Zawory regulująco-odcinające TacoSetter Bypass Kołnierz przeznaczone są do dużych instalacji, na przykład w obiektach przemysłowych, hotelach, marketach czy w galeriach handlowych. Model o średnicy 100 DN możemy zastosować nawet przy przepływie 650 l/min.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

W hydraulicznych systemach grzewczych i chłodzących nośnik energii transportowany jest przez odcinki przewodów o różnej długości. Na drodze od źródła ciepła do odbiornika odcinki rur i łuki, odgałęzienia oraz zawory i wymienniki ciepła tworzą pojedyncze opory, których konstrukcja i chropowatość powierzchni ograniczają przepływ. Rozwiązaniem tego problemu jest zastosowanie zaworów równoważących. Dzięki nim natężenie przepływu zostaje wyregulowane tak, że wszystkie urządzenia odbiorcze w budynku zasilane są zgodnie z zapotrzebowaniem. Tym sposobem ciepło jest rozdzielane równomiernie, a mniejsza aktywność kotła daje oszczędność energii. Współdziałanie hydraulicznie zrównoważonej instalacji i zgodnego z zapotrzebowaniem doboru urządzeń odbiorczych umożliwia ekonomiczną pracę źródła ciepła. TacoSetter Bypass Kołnierz to optymalny wybór do dużych instalacji. W zależności od wersji nadaje się on do przepływów od 60 do nawet 650 l/min, a jego waga wynosi od 13,9 do 19,7 kg. Korpus wykonany jest z żeliwa szarego, część pomiarowa z mosiądzu, a szybka wziernika z żaroodpornego tworzywa, odpornego na uderzenia. Gwarantuje to trwałość i bezawaryjną eksploatację przez wiele lat. Ważną zaletą tego zaworu jest doskonały stosunek ceny do wielkości przepływu, przy którym może on pracować. TacoSetter Bypass Kołnierz to również świetne rozwiązanie z punktu widzenia instalatora. Pomimo tego, że przeznaczony jest do dużych instalacji, do jego montażu nie potrzebujemy żadnych specjalistycznych narzędzi. Zawory te mogą być montowane w pozycji pionowej, poziomej lub pod kątem. Należy tylko zwrócić uwagę na kierunek przepływu oznaczony strzałką na korpusie zaworu. Pomiar przepływu opiera się na zasadzie pływaka i sprężyny kontrującej. Element pomiarowy przymocowany jest do boku korpusu. Dwa zawory odcinające oddzielają element pomiarowy w normalnym trybie pracy od korpusu zaworu równoważąco-pomiarowego. Pomiar jest możliwy dopiero po otwarciu obu zaworów odcinających. Ustawiona wartość nie ulega zmianie po ponownym zamknięciu zaworów i przejściu w tryb pracy normalnej. l Więcej na www.instalator.pl www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

Ładowanie przez akumulator W każdej chwili i w każdym miejscu profesjonalista posiadający ładowarkę GAA 18V-24 Professional z USB może skorzystać z energii akumulatora do elektronarzędzi i doładować smartfon czy tablet. W ten sposób Bosch wspiera mobilność profesjonalistów - z GAA 18V-24 są zawsze dostępni dla swoich klientów i współpracowników. Ładowarkę wyposażono w dwa porty USB, co umożliwia jednoczesne ładowanie aż dwóch urządzeń. Jeśli

używany jest jeden port, prąd ładowania wynosi 2,4 A, jeśli oba - 1,2 A. GAA 18V-24 posiada także praktyczną metalową sprzączkę ułatwiającą przechowanie i transport oraz przycisk włącz/wyłącz, który zapobiega głębokiemu rozładowaniu i uszkodzeniu akumulatora. l Więcej na www.instalator.pl

Samodzielne ogrzewanie MARAX Import-Export wprowadziła do obrotu unikalne samodzielne zestawy grzewcze XARAM Energy o mocy 20-116 kW składające się z elementów: nagrzewnica olejowa z termostatem XARAM Energy + przenośny agregat prądotwórczy Firman (inwerterowy, wygłuszany 59 dB, z AVR+Ecotronic). Rozszerzeniem zestawu jest niepalny lub antystatyczny przewód elastyczny XARAM Energy zakładany do nagrzewnic z zamkniętą komorą spalania.

Samodzielny zestaw grzewczy nie potrzebuje dostępności prądu i może być wykorzystywany w każdych warunkach polowych. Zestaw może służyć do ogrzewania lub wentylowania pomieszczeń, hal, namiotów. Natomiast sam agregat prądotwórczy jest najlepszym gwarantem podtrzymania zasilania elektrycznego w biurze, sklepie czy w domu. MARAX ImportExport z Krakowa jest producentem systemu grzewczego XARAM Energy. l Więcej na www.instalator.pl

Instalacja zrównoważona HeatBloC MC-DN 25 firmy PAW można bezproblemowo integrować z istniejącymi systemami grzewczymi. Zapewnia równowagę systemu w każdym jego punkcie pracy. Posiada autonomiczny system sterowania: moduły HeatBloC MCom sterują obrotami pompy, regulacja kotła włącza i wyłącza pompy oraz reguluje temperaturę zasilania. Wśród zalet systemu można wymienić: l zapewnia, zgodnie z dyrektywą EnEV, utrzymanie równowagi hydraulicznej na rozdzielaczu, l gwarantuje zrównoważoną pracę poszczególnych obiegów grzewczych, l zachowanie pełnego komfortu użytkowania systemu grzewczego, l bezproblemowe uruchamianie systemu, l inteligentny monitoring systemu dzięki bezpłatnemu oprogramowaniu App, l kontrola kosztów za pomocą aplikacji App. Bezpłatna i szybka instalacja aplikacji App w systemie Android i Apple pozwala na szybką konfigurację obiegów grzewczych. Inteligentny monitoring systemu to natychmiastowy podgląd wszystkich obiegów grzewczych! Łatwa obsługa dzięki przejrzystej wizualizacji całego systemu grzewczego na wyświetlaczu telefonu. l Więcej na www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Przyłącza wodociągowe do budynków (1)

Pobór z obejmą Przyłącze wodociągowe jest to odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją w nieruchomości odbiorcy znajdującą się w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. Dokonując wyboru materiału, z którego będzie wykonane przyłącze wodociągowe do budynku, należy wziąć pod uwagę aspekty eksploatacyjne przewodów wodociągowych (wpływ na wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, szybkość wymiany poszczególnych części składowych rurociągu, możliwość wykonania renowacji przewodów), wytrzymałość konstrukcyjną, podatność na obciążenia gruntem, wytrzymałość na uszkodzenia, szybkość i łatwość montażu (ciężar rur, ilość czasu potrzebnego do wykonania poszczególnych połączeń oraz konieczne narzędzia), koszt rur oraz złączek, a także wielkość asortymentu złączek i przewodów. Przyłącze wodociągowe jest to odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją w nieruchomości odbiorcy znajdującą się w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. Co należy zrobić, aby uzyskać zgodę na wykonanie przyłącza? Decyzję o warunkach przyłączenia sieci wodno-kanalizacyjnej wydaje przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne. Na początku musimy uzyskać warunki budowy przyłącza wodno-kanalizacyjnego. Do wniosku należy dołączyć następujące dokumenty: l Dokument stwierdzający prawo do dysponowania gruntem na cele budowlane. Powinien to być akt notarialny danego terenu lub akt własności. l Mapę danego obszaru do celów projektowych (w dwóch egzemplarzach) z naniesionymi na dokumencie przyłączami wody. l Dane dotyczące orientacyjnego zużycia wody, liczby mieszkańców oraz ilości punktów odbioru wody.

Dokumenty określone odrębnymi przepisami przez dostawcę mediów. Zakład wodociągowo-kanalizacyjny zarządzający siecią pokrywa wydatki związane z jej rozbudową. Budowa przyłączy będzie musiała się odbyć na warunkach określonych przez dostawcę mediów. Koszty wykonania przyłącza wodociągowego do budynku pokrywa inwestor. Sieć kanalizacyjna i wodociągowa są z reguły własnością gminy. Za projekt techniczny przyłącza wodociągowo-kanalizacyjnego odpowiada inwestor. Dokument należy dostarczyć do dostawcy mediów. Niezbędne jest również zatwierdzenie dokumentacji przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne oraz zespół uzgadniania dokumentacji projektowej. Po zaakceptowania projektu mamy 3 lata na wykonanie przyłączy.

Materiały do budowy przyłączy Trwałość rur jest ściśle związana z ich odpornością na korozję. Najbardziej odpornym na korozję materiałem są rury z tworzyw sztucznych (PVC,

PE). Przewody wodociągowe z żeliwa i stalowe zabezpieczone są przed korozją specjalnymi powłokami umieszczonymi wewnątrz i na zewnątrz przewodu. Wewnętrzna powłoka zabezpieczająca najczęściej wykonana jest z cementu. Dzięki temu rurociągi mają małą chropowatość. Materiał zabezpieczający nie wpływa negatywnie na transportowaną wodą i nie jest niebezpieczny dla człowieka. Zewnętrzna powłoka antykorozyjna zabezpiecza rurę metalową przed działaniem korozyjnym ziemi, w której ułożony jest przewód, wód gruntowych, a także prądów błądzących (np. pod torowiskami tramwajowymi). Niezwykle istotną cechą jest wytrzymałość rur. Informuje ona o tym, czy rury wykonane z danego materiału mogą zostać zastosowane w specyficznych warunkach gruntowych. Spośród wszystkich materiałów największą wytrzymałość mają rurociągi wodociągowe wykonane z żeliwa sferoidalnego i stali. Najmniejszą wytrzymałość mechaniczną posiadają tworzywa sztuczne. Tempo prac podczas wykonywania przyłącza zależy w dużej mierze od rodzaju złączy, długości odcinków, ciężaru elementów, przygotowania podłoża do posadowienia rurociągu. Połączenia kielichowe z gumowym pierścieniem uszczelniającym są wykonywane dość szybko. Dużo wolniej przebiega proces zgrzewania rur PE. Najbardziej pracochłonnym połączeniem są połączenia spawane. Rury tworzywowe i stalowe sprzedawane są w dość długich odcinkach, co sprzyja szybkiemu montażowi. Duże znaczenie ma też niewielki ciężar rur z tworzywa sztucznego, który bardzo ułatwia transport. Rurociągi wykonane z żeliwa sferoidalnego i stali mają mniejsze wymagania co do podłoża, w którym są układane. Większe wymagania mają przewody z tworzyw sztucznych. Jednym z częstych powodów uszkodzeń rur wodociągowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

wych są uderzenia hydrauliczne spowodowane pracą pomp i dużą prędkością przepływu. Szybkość rozchodzenia się tego zjawiska w przewodach zależy od materiału, z którego wykonany jest przewód wodociągowy, i grubości ścianki. Przewody z tworzyw sztucznych tłumią to zjawisko.

Układanie przewodów Przewody przeznaczone do przesyłu zimnej wody wodociągowej mogą być układane: l pod powierzchnią terenu, w wykopie o odpowiedniej głębokości, l nad powierzchnią terenu, w nasypie, na podporach lub podwieszane wraz z izolacją termiczną. Przewody mogą być prowadzone: l bezpośrednio w ziemi, l w gruncie w odpowiednich rurach osłonowych, l w kanałach zbiorczych. Dla potrzeb budowy przyłączy wodociągowych w ulicach metodą tradycyjną należy przewidzieć –zgodnie z Wytycznymi projektowania ulic, których autorem jest Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych (GDDP, Warszawa 1992 r.), następujące szerokości pasa terenu: l 1,5 m dla średnic przewodu 100-200 mm, l 1,7 m dla średnic przewodu 300-400 mm, l 1,9 m dla średnic przewodu 500-700 mm, l 2,3 m dla średnic przewodu 8001000 mm. Są to wielkości orientacyjne przy uwzględnieniu przeciętnych warunków gruntowych i mogą się zmieniać w zależności od technologii wykonawstwa i rodzaju gruntu [1]. Przy większych średnicach szerokość pasa terenu powinna być obliczona indywidualnie w dokumentacji projektowej. Przewody są z zasady montowane na powierzchni terenu i dopiero później opuszczane na dno wykopu. Bardzo istotnym aspektem prawidłowego ułożenia przewodu jest wykonanie odpowiedniej obsypki. Chodzi o zapewnienie równego i stabilnego podparcia przewodu na całej jego długości oraz prawidłowego umiejscowienia w celu uniknięcia niepożądanych miejscowych naprężeń wywołujących w przyszłości uszkodzenia przewodów. Do wykonania obsypki należy wykorzystać materiał www.instalator.pl

gruntowy o podobnych własnościach co podłoże. Obsypka powinna sięgać ok. 0,30 m ponad wierzch rury po zageszczeniu, a jej wykonanie nie może powodować przemieszczenia przewodu. Po wykonaniu obsypki można dopiero wypełniać (zasypywać) wykop. Do zasypki wykopu można wykorzystać grunt rodzimy, zagęszczając go warstwami. Stopień zagęszczenia zasypki powinien być określony w dokumentacji technicznej. Temat dotyczący przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych uregulowany jest w Ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, która opisuje zasady i warunki zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, w tym między innymi zasady działalności przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. nr 123, poz. 858 ze zm.) Połączenie wodociągowe jest instalacją zapewniającą doprowadzenie wody z przewodu rozdzielczego miejskiej (osiedlowej) sieci wodociągowej do budynku lub na teren nieruchomości. Zakończenie połączenia wodociągowego stanowi zestaw wodomierzowy wraz z zaworem głównym.

Wykonanie przyłącza Przyłącza wodociągowe służą do dostarczania wody z głównego przewodu rozdzielczego sieci wodociągowej do budynku. Przyłącze wodociągowe można wykonać w następujący sposób: l montując trójnik, l za pomocą opaski. Montaż na przyłączu trójnika wymaga zamknięcia dopływu wody w przewodzie, do którego dokonujemy wcinki (co skutkuje wyłączeniem go z eksploatacji i spuszczeniem wody). Wykonanie wcinki za pomocą specjalnej opaski można wykonać w trak-

cie normalnego użytkowania sieci (pod ciśnieniem bez konieczności opróżniania przewodu z wody). Bardzo bogaty asortyment dostępny na rynku umożliwia wykonanie przyłączy wodociągowych w praktycznie każdym materiale, z którego wykonany jest wodociąg. Na przewodzie magistralnym montuje się opaskę z gwintowaną końcówką, wraz ze specjalną kształtką z kołnierzową lub gwintowaną końcówką przyłączeniową. Specjalną, dedykowaną uszczelkę wchodzącą w skład kompletu przyłączeniowego umieszcza się pomiędzy kształtką a rurociągiem magistralnym. Całość przyłącza opaskowego uszczelnia się poprzez dokręcenie śrub na opasce. Na kształtce umieszcza się specjalną zasuwę lub kurek (w pozycji otwartej podczas nawiercania), a następnie dźwignię z frezem nawiercającym. Po wykonaniu otworu wycofuje się frez i zamyka zasuwę lub kurek, a następnie montuje się przewód przyłącza. Pokazana na zdjęciu 1 nawiertka z obejmąsłuży do wykonania przyłącza na wodociągu z rury PE lub PVC przez nawiercenie otworu pod ciśnieniem. Daje możliwość wykonania przyłącza na istniejącym ciągu pod ciśnieniem. Na zdjęciu numer 2 widoczna jest obejma z wzmocnieniem, podobnie jak na fot. 1. Służy do wykonania przyłącza na wodociągu z rury PE lub PVC przez nawiercenie otworu. Różnica w stosunku do poprzedniego rozwiązania polega na tym, że nie można tego zrobić pod ciśnieniem. Należy wcześniej zamknąć dopływ wody. Obejma przyłączeniowa z wzmocnieniem, zwana też przyłączem siodłowym z pierścieniem wzmacniającym wykorzystujemy do zbudowania odejścia od głównej nitki rurociągu bez konieczności przecinania rury. Obejma siodłowa jest skręcana za pomocą śrub (ilość w zależności od średnicy). Łączy dwie instalacje z wykorzystaniem kształtki przejściowej z gwintem zewnętrznym. Andrzej Świerszcz Literatura: [1] Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Rurociągów z Tworzyw Sztucznych wraz z aneksem. Autorzy: dr inż. Lucjan Furtak, dr hab. inż. Stanisław Rabiej, mgr inż. Jakub Wild; PKTSSSiK, Warszawa 1996 r. Fot. z arch. Unidelta.

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Chemia budowlana

Tynki a ogrzewanie ścienne System ogrzewania ściennego to właściwie przeniesienie ogrzewania podłogowego na powierzchnię pionową, czyli ścianę. Po prostu rurki ogrzewania muszą być w czymś zatopione, na ścianie może być to tynk, w przypadku podłogi - odpowiednia wylewka. Ogrzewanie ścienne to ciągle nowość. Technologia ta ma wiele zalet, np. ciepło przekazywane jest do otoczenia dużą powierzchnią ściany poprzez promieniowanie, dzięki czemu temperatura jest równomiernie rozłożona na całej wysokości pomieszczenia. Ogrzewanie takie sprawdzi się nie tylko w domu, ale także w miejscach, takich jak warsztaty, niewielkie pomieszczenia przemysłowe, gdzie nie ma miejsca na grzejniki czy też na podłogówkę. Niewątpliwie jest to uzupełnienie systemów ogrzewania. Jego montaż nie sprawi problemu instalatorowi, jednak już otynkowanie może nieść wiele wątpliwości wykonawczych, np. pojawia się pytanie, jakie dobrać produkty.

Podłogówka na ścianie System ogrzewania ściennego to właściwie przeniesienie ogrzewania podłogowego na powierzchnię pionową, czyli ścianę. Po prostu rurki ogrzewania muszą być w czymś zatopione, na ścianie może być to tynk, w przypadku podłogi - odpowiednia wylewka. Z podłogą nie ma problemu; wylewkę, podkład podłogowy należy ułożyć w odpowiedniej minimalnej grubości warstwy nad rurką. Grubość takiej warstwy to ok. 3,5 cm nad rurką, co razem daje ok. 4,5 cm wylewki. Dzięki temu z tak wykonaną podłogą nic się nie dzieje. Przeniesie wszelkie naprężenia związane z nierównomiernym schnięciem i wiązaniem (różnica grubości między powierzchniami między rurkami i nad rurkami) oraz z wstępnym wygrzewaniem wylewki.

Co do ścian - 3,5 cm to zdecydowanie za dużo. Problematyczne jest nałożenie samego tynku w takiej grubości. Może on spływać. Dodatkowo właściwie wszystkie dostępne tynki na rynku polskim nie są polecane do takiej maksymalnej grubości. Nałożenie tynku na bazie cementu w warstwie > 3 cm będzie grozić pęknięciami związanymi ze skurczem zaprawy tynkarskiej. Nikt nie chce mieć spękanej ściany, trudno ją też naprawić. Grubość tynku nad rurkami powinna wynosić ok. 1-1,5 cm. W przypadku tynków gipsowych jest trochę inaczej, mają one mniejszy skurcz, jednakże nakładanie ich w grubej warstwie może grozić jego spłynięciem, dlatego powinno się je narzucać też w warstwie do 1,5 cm. To jaki tynk zastosować? Problemu tego nie rozwiążą wytyczne montażu ogrzewania, możemy polegać na doświadczeniu producentów tynków. Właściwie każdy dostępny na rynku będzie się nadawać. Specjalistycznych tynków przeznaczonych na ogrzewanie ścienne raczej nie znajdziemy, są za to produkty uniwersalne, tradycyjne. Te ostatnie także się do tego celu nadają, trzeba je tylko odpowiednio dobrać. Jeśli chodzi o wybór tynku, należy wziąć pod uwagę kilka czynników. Najlepiej, aby był to tynk o dobrej przewodności cieplnej, czyli im większy współczynnik przewodzenia ciepła l, tym lepiej - dzięki temu dodatkowo obniżymy bezwładność cieplną ściany. Większości tynków nie sprawdza się laboratoryjnie pod kątem przewodzenia ciepła, wartości te są dobierane na podstawie gęstości produktu po jego związaniu i wysuszeniu. Zwykle tynki ce-

mentowo-wapienne mają l od ok. 0,4 do 0,7. Mniejsze wartości mają tynki gipsowe i jest bardzo mała różnica między tynkami gipsowymi ciężkimi a lekkimi (oba mają wartości < 0,3). Tynki bardzo lekkie, czy też termoizolacyjne, raczej nie są wskazane ze względu na niskie współczynniki przewodzenia ciepła i w praktyce mogą zachowywać się jak styropian. Oczywiście bezspornym faktem jest to że grubość warstwy tynku jest niewielka i nie będzie stanowić dużego oporu ciepła, ale zauważmy, że czynnik grzewczy ma niską temperaturą i o wydajność ogrzewania ściennego należy zadbać, mając na uwadze wszystkie wpływające na to czynniki. Dodatkowo tynki o wysokim współczynniku ciepła będą po części magazynami ciepła, może efekt ten nie będzie specjalnie wielki, ale warto wziąć to pod uwagę.

Uziarnienie Ważne jest też uziarnienie, ale tylko w przypadku tynków cementowowapiennych. Lepsze do takich zastosowań są tynki gruboziarniste (ziarno > 1 mm), ponieważ można je aplikować w grubszej warstwie w jednym cyklu roboczym, a przecież sumaryczna grubość tynku w systemie ogrzewania ściennego może sięgać nawet 30-35 mm (w kartach technicznych tynków najczęściej znajdziemy maksymalną grubość aplikacji 15 do 30 mm, a większą warstwę tynku wykonuje się w dwóch cyklach roboczych). Grubsze ziarno to lepszy szkielet, który przeniesie naprężenia skurczowe. Ale nie tylko grubość ziarna ma znaczenie, także krzywa ziarnowa, czyli równomierne rozłożenie frakcji kruszywa - jeżeli będą skoki, nie będzie ciągłe, tynk może spękać. Niestety na krzywą uziarnienia nie mamy wpływu jako konsumenci, tu trzeba zaufać producentowi. Grubość ziarna nie ma tak duwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

żego znaczenia w przypadku stosowania tynków gipsowych, te raczej nie mają skurczu i nie pękają (choć czasem zdarzają się takie przypadki, o czym wspomnę dalej). W przypadku stosowania tynków cementowo-wapiennych obligatoryjnie należy stosować siatki wzmacniające tynk, może być to np. tynkarska z włókna szklanego (z tym że minimalna wielkość oczek musi wynosić 7 x 7 mm, dlatego też nie można stosować powszechnie występujących siatek zbrojących wykorzystywanych w systemach ociepleń, które to mają mniejsze oczka i mogą działać na tynk nie wzmacniająco, a wręcz ścinająco). Siatkę zaleca się wtapiać w drugą, wierzchnią warstwę tynku.

Przygotowanie podłoża Przed tynkowaniem należy oczywiście odpowiednio przygotować podłoże, jest to bardzo ważna czynność, będzie decydować o wytrzymałości tynku. Podłoże powinno być czyste, stabilne i wysezonowane. Co do sezonowania - to bardzo ważne, aby przystąpić do prac tynkarskich po okresie osiadania i skurczu murów. Osiadająca ściana może „pociągnąć za sobą” rurki ogrzewania, a to spowoduje pęknięcia na warstwie tynkarskiej. Mają one wtedy regularny charakter, wzdłuż rurek. Oczywiście na podłożu nie może być śladów środków antyadhezyjnych, takich jak oleje, tłuszcze, farby czy też ślady agresji biologicznej itp. Jeżeli takie znajdują się, należy je usunąć przy pomocy odpowiednich preparatów. W przypadku prowadzenia prac na bloczkach gazobetonowych zaleca się je zagruntować odpowiednim środkiem zmniejszającym chłonność. Inne podłoża należy zagruntować odpowiednimi środkami dostosowanymi do rodzaju masy tynkarskiej. Dobre grunty to te zawierające kruszywo kwarcowe. Zwiększą one przyczepność tynku do podłoża. Grunty takie będą miały zdecydowanie lepszą przyczepność do rurek niż sama masa tynkarska. W przypadku tynków gipsowych bardzo istotne, aby zabezpieczyć wszystkie stalowe elementy, ponieważ wystąpi korozja. Na powierzchni tynku zauważymy po pewnym czasie rdzawe wykwity, których nie da się usunąć podczas prac wykończeniowych. www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

Tynkowanie Postępowanie przy tynkowaniu mieszankami cementowo-wapiennymi jest następujące: po przygotowaniu podłoża należy nałożyć warstwę tynku pokrywającą rurki ogrzewania, nie można go zacierać. W celu poprawienia przyczepności można warstwę tę ponacinać kielnią (trzeba tę czynność wykonywać ostrożnie, aby nie uszkodzić ogrzewania). Zwykle prace tynkarskie prowadzi się dwuetapowo i po związaniu pierwszej warstwy tynku (ok. 3 dni) wykonuje się warstwę wierzchnią o grubości minimalnej 1 cm. Mniejsza grubość może powodować pękanie tynku nad rurkami grzewczymi. W warstwę tę można wtopić siatkę wzmacniającą w ok. połowie jej grubości, co polepszy odporność na ewentualne pęknięcia skurczowe. W przypadku tynkowania mieszankami gipsowymi możliwe jest wykonanie tynku w jednym cyklu roboczym. Obróbka końcowa tynków na ogrzewaniu ściennym jest identyczna jak obróbka tynków na ścianach tradycyjnych. Nie należy dopuszczać do zbyt szybkiego wysychania tynków, mogą one wtedy spękać. Dlatego na początku nie zaleca się wietrzenia pomieszczeń, czynność tę należy wykonać, poczynając od drugiej doby. W przypadku tynków cementowo-wapiennych zaleca się także skropić je wodą, gdy temperatura jest za wysoka. Są to podstawowe czynności pielęgnacyjne.

Dylatacje Istotna sprawa to dylatacje. W przypadku zwykłego ogrzewania temperatura tynku w ciągu roku jest na prawie tym samym poziomie, jednakże w przypadku ogrzewania ściennego temperatura może się zdecydowanie różnić, stąd wpływ rozszerzalności termicznej na zachowanie się masy tynkarskiej. Przyjmuje się, że dylatacje należy wykonać co ok. 10 m.b ściany i oczywiście po obwodzie ściany. Do wykonania dylatacji najlepiej użyć specjalnych profili tynkarskich.

Uruchomienie Ostatnia sprawa to uruchomienie ogrzewania ściennego. Ogrzewanie można włączyć dopiero po związaniu

i wyschnięciu tynku. W przypadku zastosowania tynków gipsowych będzie to min. 14 dni, w przypadku cementowo-wapiennych - 28 dni. Zaleca się, aby stopniowo podwyższać temperaturę czynnika grzewczego o ok. 2-3 stopnie w ciągu doby, do osiągnięcia temperatury maksymalnej. Po tym czasie ogrzewanie należy stopniowo schładzać. Ogrzewania nie można uruchamiać z już maksymalną temperaturą, może to spowodować pęknięcia na tynku zarówno gipsowym, jak i cementowo-wapiennym. Ważne, aby przed uruchomieniem ogrzewania tynk był wizualnie suchy na całej powierzchni. Nierównomierne wysychanie także może spowodować pęknięcia. Pęknięcia najczęściej odzwierciedlają układ rurek systemu ogrzewania, rzadziej będą to pęknięcia skurczowe (wyglądają jak pajęcza sieć).

Jak naprawić pęknięcia Pęknięcia tynków cementowo-wapiennych zdarzają się często, przy gipsowych to rzadkość, jednak w każdym przypadku wymagają naprawy. Sposób naprawy zależy od szerokości rys. Jeśli są one widoczne po zagruntowaniu (skropieniu ściany wodą), wystarczy tak naprawdę dobrej jakości farba, np. lateksowa. Można też zastosować najzwyklejszą gładź gipsową, która często i tak jest stosowana, żeby wygładzić powierzchnie ściany. W przypadku większych pęknięć, które często są widoczne gołym okiem, ale nie są szersze niż włos (takie występują na tynkach cementowo-wapiennych), można zastosować gładź gotową (akrylową), która będzie bardziej elastyczna niż gipsowa, ewentualnie gładź gipsową z włóknem (te do szpachlowania płyt gk bez użycia taśmy). Gdy rysy są głębsze i szersze, najlepiej wypełnić je gładzią o rzadkiej konsystencji, a po jej wyschnięciu zasadniczą warstwą gładzi. W przypadku niektórych rys zaleca się je poszerzyć szpachelką. Do napraw spękanych tynków można też zastosować specjalistyczne elastyczne farby mostkujące rysy skurczowe. Przy ich wykorzystaniu ważne jest, aby podłoże było suche. Wysoka elastyczność to często ograniczona paroprzepuszczalność i farba może po prostu odparzyć się. Bartosz Polaczyk

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Dyrektywa ErP i konieczność wymiany kotła

Turbo na kondensat Planując zastosowanie kotłów kondensacyjnych w miejsce istniejących kotłów turbo, nie uciekniemy od zagadnienia związanego z odpornością przewodu spalinowego na substancje wilgotne. Do odprowadzania spalin z kotłów turbo stosowano przede wszystkim ceramikę plastyczną odporną na spaliny wilgotne. We wrześniu 2015 r. weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. (zwana również dyrektywą ErP - Energy related Products) obejmująca swym zakresem kotły, pojemnościowe podgrzewacze ciepłej wody użytkowej o mocy do 400 kW oraz zasobniki ciepłej wody użytkowej o pojemności do 2000 l. Zasadniczym celem wspomnianego dokumentu jest poprawa efektywności energetycznej urządzeń oraz minimalizacja ich wpływu na środowisko. Realizacja tego celu wyraża się w programie 20/20/20, który to zakłada, że do roku 2020 zwiększenie efektywności energetycznej, a także całkowity udział energii odnawialnej w UE, powinien osiągnąć poziom 20%. Kolejnym elementem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, w tym redukcji CO2, również o 20%. Wy-

Rys. 1. Schemat rozdzielnia strumienia spalin i powietrza w systemie koncentrycznym.

znacznikiem stosowania się producentów do wymagań Dyrektywy ErP jest etykieta z oznakowaniem energetycznym, którą producent jest zobowiązany umieścić na urządzeniu grzewczym o mocy nie większej niż 70 kW i zasobniku o pojemności do 500 l. Etykiety takie znamy już na przykład ze sprzętu AGD i RTV. Dzięki graficznej prezentacji informacji konsument w sposób łatwy i skuteczny jest w stanie zweryfikować poziom zużycia energii przez konkretne urządzenie. Etykiety znacznie ułatwiają też porównywanie parametrów różnych urządzeń. Jednym z widocznych efektów realizacji Dyrektywy ErP jest wycofanie z rynku niekondensacyjnych gazowych kotłów z zamkniętą komorą spalania, zwanych powszechnie kotłami turbo. I nie ma w tym właściwie nic zaskakującego, bo takiej sytuacji można się było spodziewać z powodu zbyt niskiego współczynnika efektywności tych urządzeń. Dla obecnego użytkownika kotła turbo temat niedostępności tych urządzeń praktycznie nie istnieje. Problem pojawi się jednak w momencie, gdy wspomniany użytkownik stanie przed koniecznością wymiany urządzenia, np. z powodu jego awarii, czy też po prostu zechce wymienić urządzenie na nowsze i efektywniejsze. Zamienniki nie są już w tej chwili dostępne na rynku, więc użytkownik siłą rzeczy musi wziąć pod uwagę zakup kotła kondensacyjnego. Czy podłączenie nowego urządzenia do istniejącego komina jest rozwiązaniem prawidłowym? Czy właściwości istniejącego ko-

mina pozwalają na jego eksploatację we współpracy z kotłem kondensacyjnym? Czy wymiana jedynie części urządzeń podłączonych do wspólnego przewodu nie zakłóci prawidłowości działania całego układu odprowadzania spalin? Na te i podobne pytania z pewnością nie uda się jednoznacznie odpowiedzieć w poniższym artykule, gdyż wszystko będzie zależało od uwarunkowań konkretnego przypadku, a każdy przypadek należy traktować indywidualnie. Próba rozwiania powyższych wątpliwości jest na dodatek o tyle trudna, że nie istnieją żadne oficjalne wytyczne w tym zakresie. Należy kierować się przede wszystkim zdrowym rozsądkiem i starać się posiłkować doświadczeniem producentów urządzeń grzewczych i systemów odprowadzania spalin. W przypadku zbiorczych systemów spalinowych jest jednak kilka obszarów, na które w kontekście planowanej zmiany urządzeń należy zwrócić szczególną uwagę.

Odporność systemu Planując zastosowanie kotłów kondensacyjnych w miejsce istniejących kotłów turbo nie uciekniemy od zagadnienia związanego z odpornością przewodu spalinowego na substancje wilgotne. Ceramika stosowana do odprowadzania spalin z kotłów turbo posiadała właściwości, które w zupełności odpowiadały wymaganiom tych urządzeń. Trudno jednak z całkowitą pewnością określić jak istniejący wkład poradzi sobie z nowymi warunkami pracy w perspektywie kolejnych sezonów grzewczych. Nie można wykluczyć sytuacji, w której zastosowanie znajdzie wkład stalowy. Warto jednak najpierw podjąć takie działania, które pozwolą na wykorzystanie istniejącego przewodu. Dokonując wymiany kotłów, najlepiej stosować urządzenia o parawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

metrach pracy zbliżonych do istniejących urządzeń grzewczych, lecz jak już wiemy - w tym przypadku nie jest to możliwe. Najefektywniejsze kotły kondensacyjne są w stanie generować spaliny o temperaturze znacznie poniżej 40°C, jednak są i takie, które nawet przy mocy częściowej wytwarzają spaliny o temperaturze przekraczającej wyraźnie 50°C. Warto więc poszukiwać takich kotłów, w których deklarowana przez producenta temperatura spalin będzie możliwie najwyższa. Parametr ten nie jest bez znaczenia, bo ma ścisły związek z ilością kondensatu pojawiającego się w kominie.

Podejście kompleksowe Do wymiany urządzeń w odniesieniu do zbiorczego komina powietrzno-spalinowego należy podejść kompleksowo. Wymianie powinny podlegać wszystkie kotły w danym układzie (podłączone do wspólnego przewodu) i powinny być to kotły tego samego typu. Taki sam sposób postępowania przyjmowano w momencie projektowania istniejącego układu odprowadzania spalin. Wymiana jedynie części urządzeń lub wymiana na kotły różnych typów może skutkować nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odprowadzania spalin. Przed podjęciem jakichkolwiek działań związanych z wymianą warto skontaktować się chociażby z producentem istniejącego systemu kominowego czy z producentem kotła po to, by skonsultować prawidłowość działania takiego układu w oparciu o parametry nowych urządzeń oraz dane techniczne dotyczące istniejącego komina.

Kontrola elementów Podejmując temat adaptacji istniejącego komina do nowych warunków pracy, koniecznie należy sprawdzić wybrane elementy funkcjonalne komina. W pierwszej kolejności należy skontrolować, czy odpływ kondensatu jest drożny. Z uwagi na ilości kondensatu, zdecydowanie większe niż w przypadku kotłów turbo, musi on być www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

na bieżąco odprowadzany z komina. W przypadku zatkania odpływu czy przewężenia jego średnicy może dojść do przelania kondensatu przez otwór wyczystkowy lub otwór wyrównujący ciśnienie. Kolejnym elementem, który powinien być poddany weryfikacji, jest średnica uszczelek powietrznych i spalinowych w przyłączu komina. Z reguły łącznik koncentryczny między urządzeniem grzewczym a kominem ma średnicę 80/125 mm lub 60/100 mm. Może się zatem zdarzyć, że po demontażu starego łącznika otwór w uszczelce przyłącza okaże się po prostu za duży dla nowego elementu podłączeniowego. W takiej sytuacji nie ma innego wyjścia - uszczelki należy usunąć, a w ich miejsce umieścić (wkleić) nowe, uprzednio docinając je do wymaganej średnicy. Zabieg taki może się również okazać konieczny, gdy stan gumowych uszczelek, z racji ich wieku, będzie tego wymagał. Dokonując przeglądu zbiorczego komina powietrzno-spalinowego, warto się również przyjrzeć obecności otworu wyrównującego ciśnienie, a konkretnie odległości między nim a najniżej usytuowanym kotłem. Odległość taką wskazuje producent systemu kominowego i warto ją zweryfiko-

wać przed podłączeniem nowych urządzeń. Niezachowanie wytycznych może bowiem skutkować np. wyłączaniem się kotłów. Na koniec warto pamiętać, że po zainstalowaniu nowych kotłów do zbiorczego przewodu spalinowego powinien być on odebrany przez Rejonowego Mistrza Kominiarskiego.

Uwaga na ograniczenia Dokonując adaptacji istniejącego komina do nowych warunków eksploatacyjnych, siłą rzeczy napotkamy

Rys. 2. Przyładowy wzór etykiety energetycznej kotła gazowego lub olejowego (źródło: www.grantuk.com). szereg ograniczeń. Można je oczywiście pominąć, lecz tym samym zwiększy się ryzyko nieprawidłowego funkcjonowania układu odprowadzania spalin. Dopasowanie istniejącego zbiorczego komina do warunków, jakie będą generowały kotły kondensacyjne, z pewnością nie jest łatwe, szczególnie, że nie istnieją żadne procedury i wytyczne w tym obszarze. Zakres działań musi być dopiero wypracowany, a zebrane doświadczenia z pewnością ułatwią realizację takich tematów w przyszłości. Gdy nowe kotły będą już funkcjonowały, warto systematycznie kontrolować skuteczność działania ścieku kondensatu i obserwować, czy nie dochodzi do przenikania wilgoci. Należy bowiem mieć świadomość, że w niektórych przypadkach istniejący komin ceramiczny będzie trzeba wyposażyć we wkład stalowy. Jest to jednak rozwiązanie, moim zdaniem, ostateczne i warto na wstępie podjąć wszelkie działania, które pozwolą na adaptację i wykorzystanie istniejącej instalacji odprowadzania spalin. Łukasz Chęciński

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Świeże, świeższe i najświeższe (a także prosto z... konserwy) informacje z instalacyjnego rynku

Co tam Panie w „polityce”? Viega na ISH 2017 Podczas najważniejszej tegorocznej imprezy branżowej, która odbyła się w dniach 14-18 marca we Frankfurcie nad Menem, firma Viega zaprezentowała swoje kompetencje z obszaru techniki instalacyjnej i nowoczesnego wzornictwa. Wśród licznych nowości i aktualizacji warto zwrócić uwagę zwłaszcza na nowe elementy w systemie do rur ze stali grubościennej Megapress. Złączki XL o średnicach 2½, 3 i 4" doskonale nadają się do dużych projektów instalacyjnych. Viega pokazała również nowe płytki uruchamiające, które zostały już nagrodzone tytułem „Design Plus powered by ISH 2017”. Na stoisku zwiedzający mogli zobaczyć także wiele innych nowości produktowych związanych między innymi z utrzymaniem jakości wody pitnej, ochroną przeciwpożarową i systemami zabudowy podtynkowej. System Megapress firmy Viega był pierwszym na rynku rozwiązaniem umożliwiającym zaprasowywanie rur ze stali grubościennej o średnicach od 3/8 do 2”. Nowe złączki o wymiarach 2½, 3 i 4” pozwalają na wykorzystanie go również w dużych instalacjach chłodniczych, grzewczych, tryskaczowych lub sprężonego powietrza. Przy tego typu zastosowaniach korzyści ekonomiczne, jakie zapewnia technologia zaprasowywania na zimo, są szczególnie widoczne. W zależności od rozmiarów złączek podczas montażu zaoszczędzimy nawet do 80% czasu w porównaniu ze spawaniem. Technologia ta

jest również znacznie bezpieczniejsza, ponieważ nie pracujemy z otwartym ogniem. Montaż złączek Megapress XL odbywa się przy pomocy dowolnych maszyn zaciskowych Viega (od modelu Typ-2 do Pressgun 5) z dopasowanymi do systemu szczękami. Dzięki temu nawet kształtki o największych średnicach zostają zaprasowane w ciągu kilku sekund. Przeciwieństwem masywnych, stalowych elementów Megapress są nowe płytki uruchamiające, wyróżniające się subtelnym, eleganckim wzornictwem: Visign for More 105 oraz działające bezdotykowo modele Visign for More 105 sensitive i Visign for Style sensitive. To doskonały przykład pełnej integracji nowoczesnej technologii z purystycznym designem najwyższej klasy. Produkty te zyskały już uznanie ekspertów z jury konkursu „Design Plus powered by ISH”, którzy nagrodzili Visign for More 105 i Visign for Style sensitive jedną z najbardziej prestiżowych nagród w dziedzinie wzornictwa. Razem z ponad 60 nowymi elementami Megapress XL o średnicach 2½, 3 i 4" - Viega zaprezentuje nową głowicę do maszyn zaciskowych. Pozwala ona niezwykle szybko, łatwo i bezpiecznie zaprasowywać złączki, nawet gdy montujemy instalację znajdującą się nad głową. Połączenie minimalistycznego designu z najwyższym poziomem funkcjonalności: nowe płytki Visign for More 105 i Visign for Style sensitive zdobyły już prestiżową nagrodę „Design Plus powered by ISH“. l Więcej na www.instalator.pl

Dom na wodzie Dom na wodzie to rozwiązanie umożliwiające mieszkanie blisko natury, jego budowa wymaga jednak zmierzenia się z kilkoma wyzwaniami. Jak w takim miejscu zadbać o efektywne wykorzystanie energii i zapew-

nić sobie najwyższy komfort cieplny? Odpowiedź na to pytanie daje technika grzewcza marki Buderus. Właściciel łodzi w Hamburgu zdecydował się wykorzystać rozwiązanie, które łączy w sobie wydajność energetyczną, elastyczność oraz ekologię. Do ogrzewania domu na wodzie o powierzchni

użytkowej 116 m2 zastosowano pompę ciepła typu solanka/woda Logatherm WPS marki Buderus. Jako źródło ciepła wykorzystano wodę z rzeki - za pomocą wężownic rurowych umieszczonych pod pontonem. Dlatego wykonanie odwiertów nie było konieczne, a mieszkańcy tego wyjątkowego domu mają zapewniony komfort termiczny. Nowatorskie mieszkania wymagają indywidualnych rozwiązań w zakresie dystrybucji ciepła w pomieszczeniu. Na łodzi zastosowano więc ogrzewanie podłogowe. Instalacja ogrzewania podłogowego bardzo efektywnie współpracuje z pompą, ponieważ rozprowadza ciepło bardziej równomiernie niż tradycyjne grzejniki i - przy użyciu niższych temperatur - w sposób optymalny ogrzewa pomieszczenia. l Więcej na www.instalator.pl

Zehnder nagrodzony Nowa generacja central wentylacyjnych Zehnder ComfoAir Q otrzymała nagrodę iF DESIGN AWARD 2017. Jest to rozpoznawalne na całym świecie wyróżnienie nadawane przez niezależną organizację wzornictwa iF International Forum Design GmbH. Jury konkursowe, składające się z międzynarodowej grupy niezależnych www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

ekspertów, doceniło wyjątkowy, innowacyjny design centrali wentylacyjnej Zehndera. Warto przypomnieć, że Zehnder ComfoAir Q 350 uhonorowane zostało w ubiegłym roku Złotym Medalem Międzynarodowych Targów Poznańskich, jak również nagrodą Lider Instalacji 2016. Seria domowych central wentylacyjnych Zehnder ComfoAir Q charakteryzuje się najwyższym na rynku

stopniem sprawności energetycznej. Zaawansowana technologia umożliwia komfortowe i ciche sterowanie klimatem wnętrz, a rozbudowany system sterowania pozwala na dokładne ustawienie parametrów pracy zgodnie z upodobaniami użytkowników. Nowa, opatentowana koncepcja filtra zapewnia najwyższy poziom higieny w urządzeniu i całym systemie dystrybucji powietrza. Szereg dopasowanych systemowo komponentów, jak wymienniki gruntowe, systemy dystrybucji powietrza i paleta różnych typów filtrów, w zestawieniu z wyważoną ceną rynkową czyni z tych urządzeń atrakcyjną ofertę na polskim rynku. l Więcej na www.instalator.pl

Raport Honeywell Nowe badanie przeprowadzone na zlecenie Honeywell ujawniło, że wielu Polaków zdecydowanie przedkłada

www.instalator.pl

3 (223), marzec 2017

komfort rodziny nad niskie rachunki za ogrzewanie. Mimo to w ponad jednej trzeciej gospodarstw domowych (34%) nie stosuje się najlepszych praktyk w zakresie bardziej skutecznego zarządzania domowymi systemami grzewczymi - w efekcie gospodarstwa te ponoszą zbędne koszty. Raport Honeywell Home Heating Habits, dotyczący nawyków w ogrzewaniu mieszkań, na potrzeby którego przebadano ponad 800 właścicieli domów i mieszkań z całej Polski, wykazał, że pomimo powszechnie występujących wysokich kosztów ogrzewania oraz niskiej znajomości najlepszych praktyk w tej dziedzinie - dla większości Polaków (70%) komfort rodzinny jest ważniejszy niż niskie rachunki. Badanie dowiodło, że w wielu gospodarstwach na pierwszym miejscu stawia się wygodę rodziny. Mimo że znaczny odsetek gospodarstw domowych dąży do zwiększenia efektywności energetycznej, znacząca część z nich nie przestrzega najlepszych praktyk umożliwiających bardziej wydajne zarządzanie swoimi nawykami ogrzewania domów. W związku z niepełnym zrozumieniem tych praktyk oraz używaniem przestarzałych technologii grzewczych wiele gospodarstw zmaga się z problemem utrzymania komfortowej temperatury w domu, ponosząc niepotrzebne koszty. l Więcej na www.instalator.pl

Certyfikat dla Grupy Saint-Gobain Saint-Gobain otrzymała prestiżowe wyróżnienie „Top Employer Global” nadawane przez Instytut Top Employers, międzynarodową instytucję badającą najlepsze praktyki w dziedzinie zarządzania zasobami ludzkimi. Grupa znalazła się w gronie 10 firm z całego świata, które otrzymały ten zaszczytny tytuł. Saint-Gobain wyróżniono między innymi za tworzenie wyjątkowych warunków pracy i dobrze przemyślany system zarządzania wynikami. Grupa ponownie znalazła się wśród najlepszych pracodawców w Europie, Ameryce Północnej i rejonie Azji i Pacyfiku, otrzymując tytuły „Top Employer Europe”, „Top Employer North America” i „Top Employer Asia-Pacific”. Top Employers Institute przyznaje wyróżnienia „Top Employer Global” firmom, które otrzymały certyfikaty w

przynajmniej 20 państwach na kilku kontynentach. Na potrzeby tegorocznych nagród eksperci instytutu zweryfikowali sześćset aspektów praktycznych związanych z warunkami pracy oraz wskaźników w każdym z 28 państw, które obejmował certyfikat, czyli w: Australii, Austrii, Belgii, Brazylii, Kanadzie, Chinach, Kolumbii, Czechach, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Niemczech, Włoszech, Japonii, Malezji, Meksyku, Holandii, Polsce, Rumunii, Republice Południowej Afryki, Korei Południowej, Hiszpanii, Szwecji, Tajlandii, Wielkiej Brytanii, a także w Stanach Zjednoczonych. Na przyznanie wyróżnienia SaintGobain miały wpływ następujące czynniki: strategia rozwoju talentów, planowanie zatrudnienia, wdrażanie nowych pracowników (on-boarding), szkolenia i rozwój, zarządzanie wynikami, rozwijanie umiejętności przywódczych, rozwój kariery i planowanie sukcesji, wynagrodzenia i świadczenia, a także kultura pracy. l Więcej na www.instalator.pl

Nagrodzeni za innowacyjność CDP, najsilniejszy napęd łańcuchowy na rynku, otrzymał wyróżnienie w konkursie organizowanym przez Stolarka VIP. Kapituła doceniła nie tylko parametry techniczne siłownika, ale także innowacyjność oferowanego przez D+H rozwiązania. Wręczenie dyplomów miało miejsce 22 lutego 2017 r. podczas XVI Konwentu Stolarki w Gniewie. Napęd CDP został zaprojektowany z myślą o dużych, ciężkich oknach będących częścią systemu oddymiania lub naturalnej wentylacji. Efektownym przykładem zastosowania CDP do naturalnej wentylacji jest patio na Lotnisku Chopina w Warszawie. Kompaktowa budowa i montaż równoległy do profilu okna sprawiają, że siłowniki nie odznaczają się na tle świetlika. Imponujące parametry idą tu w parze z estetyką. Właśnie takich produktów poszukiwali organizatorzy Konkursu „Innowacyjne Rozwiązania Branży Stolarki”. Wyniki ogłoszono podczas uroczystej gali w czasie trwania XVI Konwentu Stolarki w Gniewie. Wśród laureatów znalazła się firma D+H Polska. Dyplom odebrał dyrektor generalny Mariusz Ziemecki.

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Domowe instalacje z pompą ciepła

Chłodzenie w cenie Jedną z częstych motywacji do zakupu pompy ciepła jest możliwość wykorzystania jej w układach chłodzenia. Czy kupując pompę ciepła, musimy ponieść dużo większe nakłady finansowe, chcąc ją wykorzystać również do chłodzenia? Poniżej chcę przedstawić kilka rozwiązań dla domowych instalacji związanych z chłodzeniem.

Temperatura wody w chłodnicy zwykle oscyluje w granicach 7-10°C, więc temperatura wody jest niższa niż w przypadku chłodzenia płaszczyznowego - podnosi to koszty uzyskania odpowiedniej ilości chłodu. Minusem jest też jednakowe schładzanie wszystkich pomieszczeń w domu z brakiem możliwości regulacji.

Chłodzenie płaszczyznowe przez wodować efekt mokrych poużytkowników odczuwane jest jako wierzchni. Oprócz dyskomfortu Z klimakonwektorami najbardziej komfortowe, a zarazem użytkowania może być to przyczyna specyfikę (temperatura wody na powstawania grzybów, pleśni i chłodzącej jest wyższa niż w innych degradacji konstrukcji budynku. W domach, gdzie alternatywą są systemach - obniża to koszty przygrzejniki do współpracy z pompą Z wentylacją mechaniczną ciepła, bardziej rozbudowaną altergotowania wody lodowej). Poprzez niższą temperaturę przegrody (np. natywą są klimakonwektory. Mogą ścian) uczucie komfortu jest zaJest to jedno z najczęściej wyko- być one nośnikiem zarówno ciepewnione w optymalny sposób. Naj- rzystywanych rozwiązań, jeśli w bu- pła, jak i chłodu. Bardzo ułatwiają częściej jako płaszczyznę do chło- dynku zastosowana została wenty- instalację - z jednej strony nie mudzenia wykorzystuje się ściany lub lacja mechaniczna. Koszty inwesty- simy myśleć o punkcie wykroplenia sufity. Niestety najbardziej popu- cyjne w tym przypadku wzrastają się pary wodnej z powietrza, polarna instalacja podłogowa do celów nieznacznie jedynie o chłodnicę nieważ są wyposażone w odpływ chłodniczych jest mało przydatna i wodną zamontowaną na wlocie po- kondensatu, z drugiej strony pojeśli zależy nam na komforcie (osią- wietrza do pomieszczeń. Minusem wierzchnia, którą zajmują, jest stognięciu odpowiedniej temperatury tego rozwiązania jest konieczność sunkowo mała dzięki wymuszonemu w pomieszczeniu), to instalacja po- ustawienia wysokich przepływów przepływowi powietrza. Usadowiewinna być wyprowadzona również powietrza, co dla niektórych osób nie osobno klimakonwektorów w na ściany lub sufit. Minusem tego może nie być do zaakceptowania. poszczególnych pomieszczeniach rozwiązania jest kodaje możliwość Fot. Klimakonwektory są najprostsze w przypadku rozbudowy instalanieczność jego również łatwego cji o chłodzenie. Mogą być używane do efektywnego grzania i chłoprzeprowadzenia w sterowania każdym dzenia. Niektórym może jednak przeszkadzać duży przepływ powieczasie budowy pomieszczeniem trza (podobny jak w klimatyzatorze). domu lub wiąże się według własnych z poważnym reupodobań. Minumontem. Już w sem pracy klimaczasie eksploatacji konwektorów jest należy zwrócić niższa temperatura uwagę na tzw. wody lodowej (wyżpunkt rosy. Jest to sze koszty niż w zależność wilgotchłodzeniu płaszności względnej czyznowym) oraz znaczny przepływ powietrza oraz jego powietrza (podobtemperatury, w janie jak w przypadku kiej zacznie wykraklimatyzatorów). plać się para wodna Do prawidłowej z powietrza - zbytpracy potrzebują nie obniżenie temrównież zasilania peratury wody zaelektrycznego. silającej może spo-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Układ hydrauliczny Wszystko zależy od wybranego modelu rozprowadzenia chłodu. Jeśli chłodzenie będzie przeprowadzane za pomocą rurociągów w ścianach czy sufitach przy zastosowaniu odpowiedniego zładu wody bufor w niektórych przypadkach będzie mógł być pominięty (np. pompa ciepła ze sprężarką inwerterową z odpowiednią automatyką sterującą). W przypadku układów z małym zładem wody lodowej - jak klimakonwektory czy chłodnica wentylacyjna raczej praktykowane będzie włączenie w układ buforowy. Podstawowymi wymaganiami dla bufora będzie zamknięta komórkowo izolacja takiego zbiornika z każdej jego strony (również od spodu), tak aby uniknąć wykroplenia się rosy z powietrza.

Wymóg przyszłości? Wg analityków zajmujących się wymogami budownictwa jednorodzinnego coraz więcej inwestorów zainteresowanych jest technologią chłodzenia. Im dom lepiej docieplony i szczelny, tym większe procentowo zapotrzebowanie domu na chłodzenie (m.in. zyski wewnętrzne z gotowania, pracy urządzeń elektrycznych). Chłodzenie w motoryzacji stało się już praktycznie standardem, choć zdecydowana większość użytkowników w swoim samochodzie spędza średnio kilkakrotnie mniej czasu niż we własnym domu. Odpowiednio zbudowa-

www.instalator.pl

Rys. Chłodzenie płaszczyznowe jest najbardziej ekonomiczne i przyjemne dla użytkownika. Wadą są wysokie koszty inwestycyjne. na instalacja grzewczo-chłodząca może dać wymagane warunki komfortu niewiele wyższym kosztem inwestycyjnym i praktycznie najlepszymi dostępnymi późniejszymi kosztami eksploatacji systemu.

Koszt chłodzenia budynku pompą ciepła Współczynnik efektywności pompy ciepła w trybie chłodzenia zawsze będzie mniejszy niż w trybie grzania. W przejściowych okresach grzewczych możemy liczyć na COP na poziomie nawet 4-5, a w chłodzeniu aktywnym (czyli z użyciem sprężarki pompy ciepła) współczynnik efektywności dla chłodzenia EER będzie zwykle oscylował w granicach 2-3. Wynika to z tego, że w czasie pracy urządzenia sprężarka wytwarza ciepło. W przypadku grzania wykorzystujemy je do ogrzewania wody, w przypadku chłodzenia

natomiast wyrzucamy je na zewnątrz traktując jako stratę. Dla pompy ciepła wykorzystującej ciepło z gruntu w przypadku chłodzenia pasywnego możemy mówić nawet o COP dochodzącym do 15-20. Wynika to z braku pracy sprężarki i wykorzystaniu niższej temperatury gruntu. Jednak chłodzenie pasywne nie zawsze wystarcza - w cieplejszych okresach konieczne będzie włączenie pompy ciepła w tryb aktywny, aby dostarczyć niższą temperaturę do instalacji. Same więc koszty będą zależne od rodzaju budynku oraz sposobu przekazania chłodu (płaszczyznowo, klimakonwektorem czy chłodnicą) - im niższa temperatura zasilania instalacji w tym przypadku koszty uzyskania chłodu rosną.

Podsumowanie Jeśli w tym momencie jesteśmy na etapie rozpoczynającej się budowy domu jednorodzinnego to warto przemyśleć kwestie związane nie tylko z jego ogrzewaniem, ale również z chłodzeniem. Wymogi dotyczące komfortu wśród inwestorów stale rosną i podejrzewam, że za kilka-kilkanaście lat chłodzenie w budownictwie jednorodzinnym, tak jak jest to już przyjęte w budownictwie publicznym powoli stanie się standardem. Pompa ciepła jako jedyne z dostępnych na rynku urządzeń jest w stanie zapewnić nam ekonomiczne ogrzewanie i chłodzenie. Szymon Piwowarczyk

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Metalowe elastyczne przewody przyłączeniowe do instalacji gazowych

Pewne podłączenie Elastyczne metalowe przyłącza gazowe znalazły zastosowanie w Europie Zachodniej w latach 70. XX wieku. W Polsce znajdują one ostatnio coraz szersze zastosowanie, co wynika głównie z powodu nowych rozwiązań zabudowy mebli kuchennych i łazienkowych, a także możliwości znacznego uproszczenia podłączenia urządzeń gazowych. Zapewnienie szczelności instalacji gazowych to jedno z najważniejszych zagadnień bezpieczeństwa przy ich eksploatacji. W historii krajowego gazownictwa znane są przypadki, gdy brak szczelności instalacji lub sieci gazowej doprowadził do wielu nieszczęśliwych wypadków. Warto tu przypomnieć wybuch gazu w warszawskiej Rotundzie 15 lutego 1979 roku, w którym zginęło 49 osób czy też wybuch gazu w bloku wielokondygnacyjnym w Gdańsku 17 kwietnia 1995 roku, w którym zginęły 22 osoby, a także ostatni tragiczny wybuch gazu w katowickiej kamienicy w roku 2014, w którym zginęła rodzina znanych dziennikarzy. Było to powodem, że do Prawa Budowlanego w art. 62 ust. 1 pkt 1 wprowadzono przepis dotyczący obowiązkowego corocznego przeglądu szczelności instalacji gazowej w bu-

Rys. 1 a. Typowa głowica szybkozłącza gazowego wykonana zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 14800; rys. 1 b. Wymiary gwintów przyłącza z szybkozłącza gazowego zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 14800 oraz normy PN-EN 10226-1.

dynkach mieszkalnych. Dzięki temu w ostatnich latach liczba nieszczęśliwych wypadków spowodowanych nieszczelnościami gazu zmalała w sposób znaczący. Wiadomo również, że przyłączone na sztywno odbiorniki gazu wszelkiego typu, a przede wszystkim kuchnie gazowe, nie mogą być przestawiane ani też przesunięte. Jest to bardzo istotne, gdyż każda próba przemieszczenia urządzenia gazowego może doprowadzić do rozszczelnienia instalacji, co w konsekwencji może prowadzić do niekontrolowanego wypływu gazu z instalacji. W niektórych przypadkach na skutek występowania zjawiska dylatacji cieplnej instalacji gazowych może dochodzić do rozszczelnienia złączy gazowych, szczególnie w miejscach przyłączenia instalacji do odbiorników gazu. Dobrym rozwiązaniem tych problemów jest zastosowanie elastycznych metalowych przyłączy gazowych. Przyłącza tego typu znalazły zastosowanie w Europie Zachodniej w latach 70. ubiegłego wieku. Natomiast w Polsce w ostatnim okresie znajdują one coraz szersze zastosowanie, co wynika głównie z powodu nowych rozwiązań za-

budowy mebli kuchennych i łazienkowych, a także możliwości znacznego uproszczenia podłączenia urządzeń gazowych dzięki zastosowaniu elastycznych metalowych przyłączy.

Rozwiązania konstrukcyjne Z początkiem lat 90. dopuszczono do sprzedaży w Polsce systemy połączeń instalacji z urządzeniami gazowymi w formie metalowych elastycznych przyłączy gazowych w celu poprawy bezpieczeństwa eksploatacji instalacji gazowych i wyeliminowania ewentualnego występowania powstających nieszczelności. Ze względu na swą konstrukcję metalowe elastyczne przyłącza gazowe można podzielić na konstrukcje: l szybkozłączy gazowych wyposażonych w zawór zamykający, l elastycznych przewodów metalowych z końcówkami przyłączeniowymi, l elastycznych rozciągliwych przewodów gazowych z końcówkami przyłączeniowymi.

Szybkozłącza z zaworem zamykającym Kompletne szybkozłącze gazowe składa się z przyłącza instalacyjnego (głowicy), w którego konstrukcję wbudowany jest najczęściej kurek kulowy kątowy, oraz metalowego przewodu elastycznego w oplocie i zabezpieczonego osłoną higieniczną z PVC. Szybkozłącze gazowe musi

Rys. 2. Konstrukcja elastycznych przyłączy gazowych (Katalog firmy AYVAZ): 1-część wewnętrzna, 2-osłona, 3-wąż elastyczny przewodu, 4-oplot pierścieniowy, 5-opaska zaciskowa, 6-nakrętka przyłącza, 7-nypel. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

spełniać wymagania zawarte w zharmonizowanej normie przedmiotowej PN-EN 14800:2010 „Bezpieczne elastyczne metalowe przewody z rur falistych do przyłączania domowych urządzeń zasilanych paliwami gazowymi”. Ze względu na wysokie wymagania bezpieczeństwa stawiane elementom instalacji gazowych określonych w normie PN-EN 14800:2010, która jest normą zharmonizowaną z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 305/2011, podlegają one ocenie zgodności w systemie 1 oraz muszą być oznakowane znakiem CE. Do szybkozłączy gazowych produkowane są specjalne przewody elastyczne zakończone z jednej strony końcówką przeznaczoną do łączenia z głowicą szybkozłącza (rys. 1a). Druga końcówka zakończona gwintem ruro-

3 (223), marzec 2017 l gaz ziemny zaazotowany Ls (daw-

niej GZ:35), l gaz ziemny zaazotowany Lw (dawniej GZ:41.5). oraz w instalacjach skroplonego gazu węglowodorowego rodziny 3: l propan (C3), oznaczenie techniczne C - oznaczenie P, l propan butan (C4/C3), oznaczenie techniczne B - oznaczenie B/P Szybkozłącza gazowe znajdują szerokie zastosowanie w nowoczesnych kuchniach, w zwartej zabudowie oraz do podłączenia urządzeń grzewczych małej mocy nieprzekraczającej 15 kW. Szczególne zastosowanie szybkozłączy można wykorzystywać w przypadku zabezpieczenia urządzeń gazowych przed niezamierzonym otwarciem przez dzieci i osoby starsze. Również zaletą szybkozłączy jest zapewnienie łatwego dostępu do urządzeń gazowych w

nie z normą PN-EN 14800. Tego rodzaju elastyczne przewody spełniają podobną rolę jak szybkozłącza gazowe, mają jednak pewne ograniczenie techniczne, gdyż dodatkowo do instalacji gazowej należy zamontować oddzielny zawór zamykający. Elastyczne przewody metalowe z końcówkami przyłączeniowymi produkowane są w dwóch wielkościach średnic nominalnych DN 8 oraz DN 12. W tabeli 2 podano minimalny strumień przepływu powietrza dla gazów innych niż gazy palne grupy E. Na rys. 2 przedstawiono typową konstrukcję elastycznego węża przyłączeniowego spełniającego wymagania normy PN-EN 14800. W tabeli 3 przedstawiono charakterystykę techniczną elastycznych przewodów gazowych.

Przewody rozciągliwe

Tabela 1. Przykłady zastosowania szybkozłączy gazowych do zasilania różnego typu urządzeń gazowych (opracowanie autorskie). wym Rp 1/2 przeznaczona jest do połączenia z instalacją gazową (rys. 1b). Na rynku krajowym dostępne długości elastycznych węży do szybkozłączy gazowych wynoszą L 0,5 m, 0,75 m, 1,0 m, 1,25 m, 1,5 m i 2,0 m. W tabeli 1 podano możliwość zastosowania szybkozłączy gazowych do zasilania różnego typu urządzeń gazowych. Oznaczenia paliw gazowych zastosowanych w tabeli 1: l gaz ziemny wysokomentanowy E,

celu utrzymania właściwych warunków sanitarno-higienicznych. W tym przypadku urządzenie można bezpiecznie odłączyć od instalacji bez konieczności udziału uprawnionego instalatora.

Z końcówkami przyłączeniowymi W miarę postępu techniki wprowadzono do instalacji gazowych elastyczne przewody metalowe z końcówkami przyłączeniowymi zgod-

Tabela 2. Minimalne wartości strumienia przepływu powietrza dla gazów innych niż gazy palne grupy E (wg normy PN-EN 14800). www.instalator.pl

Elastyczne i rozciągliwe węże gazowe wykonane są w formie konstrukcji z rur falistych ze stali stopowej austenitycznej gatunku 1.4404 o oznaczeniu według PN-EN 10088:2007 0H17N12M3. Elastyczny wąż gazowy składa się z elastycznego przewodu metalowego, końcówek do połączeń wraz z podkładką uszczelniającą oraz dodatkowej osłony zabezpieczającej koloru żółtego. Konstrukcja węża zaliczona jest do konstrukcji rozciągliwych w granicach od 75% do 100%, co ma znaczenie w praktycznym zastosowaniu w instalacjach gazowych. Każdy wąż zakończony jest specjalnymi złączami gwintowymi, z jednej strony gwintem wewnętrznym, z drugiej zaś strony gwintem zewnętrznym o wymiarach zależnych od średnicy węża: 1/2" x 1/2"; 1/2" x 3/4"; 3/4" x 3/4"; 1" x 1". Końcówki węża są spawane lub lutowane lutem twardym do falistego węża dla zapewnienia szczelności połączeń i bezpieczeństwa montażu. Producenci oferują węże o długości L od 90 mm do 420 mm. Węże elastyczne przeznaczone są do elastycznego podłączania instalacji gazowych wszelkiego typu urządzeń gazowych (kotły centralnego ogrzewania, grzejniki wody przepływowej, kuchnie i kuchenki gazowe oraz gazowo-elektryczne,

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

Tabela 3. Charakterystyka techniczna elastycznych przewodów gazowych (wg normy PN-EN 14800). ogrzewacze pomieszczeń itp.). Oferowane elastyczne węże gazowe przeznaczone są do instalacji gazu ziemnego wysokometanowego, gazu płynnego propanu-butanu oraz gazu miejskiego. Każdy wąż opakowany jest w zabezpieczające opakowanie jednostkowe zabezpieczające przed uszkodzeniem i posiada etykietę informacyjną zawierającą następujące dane: l nazwa produktu: elastyczny i rozciągliwy wąż gazowy 15-220/420-UNI 11353, l nazwa producenta: XXXX, l numer normy: UNI 11353:2010, l numer Deklaracji Zgodności, l wymiary węża wraz z przyłączami. Dodatkowo na złączkach w widocznym miejscu w sposób trwały naniesiony jest znak fabryczny produ-

centa, średnica DN produktu oraz rok i miesiąc produkcji. W tabeli 4 podano możliwość zastosowania elastycznych węży gazowych do zasilania różnego typu urządzeń gazowych.

Podsumowanie Zastosowanie w instalacjach gazowych elastycznych bezpiecznych, stalowych przewodów przyłączeniowych daje gwarancję zapewnienia szczelności i eliminuje ryzyko niekontrolowanego wypływu gazu, który mógłby stanowić poważne zagrożenie w budownictwie mieszkaniowym. Konstrukcje bezpiecznych elastycznych przewodów gazowych umożliwiają łatwy montaż urządzeń gazowych: kotłów centralnego ogrzewania, grzejników wody przepływo-

wej, kuchni i kuchenek gazowych, szczególnie w nowoczesnej zabudowie mebli kuchennych. Zastosowanie metalowych elastycznych przewodów przyłączeniowych do instalacji gazowych znacznie skraca i ułatwia prace instalacyjno-montażowe urządzeń, powoduje zmniejszenie kosztów wykonania instalacji gazowych, poprawiając jednocześnie bezpieczeństwo ich użytkowania. Elastyczne metalowe przewody gazowe mają harmonijkową budowę, przez to likwidują zarówno kompensację drgań pochodzącą od pracy urządzeń grzewczych, jak naprężenia liniowe powstające w trakcie normalnej eksploatacji instalacji gazowych, a także eliminują zjawisko dylatacji pionów i przyłączy gazowych. Elastyczne metalowe przyłącza powinny również znaleźć szerokie zastosowanie w instalacjach zimnej i ciepłej wody w budownictwie komunalnym, zastępując powszechnie stosowane do dzisiaj przyłącza gumowe w oplocie aluminiowym. Warto podkreślić, że w czasie normalnej eksploatacji następuje naturalne starzenie gumy i może dochodzić do niekontrolowanego wypływu wody, co zdarza się bardzo często pod nieobecność mieszkańców. Zjawisko niekontrolowanego wypływu wody nie stwarza co prawda bezpośredniego zagrożenia dla życia, ale może powodować wielkie straty materialne, szczególnie w obecnym okresie stosowania nowoczesnych materiałów wykończeniowych w budownictwie mieszkaniowym. Zbigniew A. Tałach rzeczoznawca-weryfikator, SNT IiTPNiG Literatura:

Tabela 4. Przykłady zastosowania elastycznych węży gazowych do zasilania różnego typu urządzeń gazowych (opracowanie autorskie).

1. Zbigniew A. Tałach, „Nowe technologie w instalacjach gazowych. Elastyczne, bezpieczne, stalowe przewody przyłączeniowe”, „Gaz, Woda i Technika Sanitarna”, sierpień 2013 r. - artykuł recenzowany. 2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. 3. PN-EN 14800:2010 „Bezpieczne metalowe przewody przyłączeniowe faliście giętkie do przyłączania urządzeń domowych zasilanych paliwami gazowymi”. 4. UNI 11353:2010 „Przewody giętkie ze stali nierdzewnej o ścianie ciągłej do podłączania urządzeń gazowych użytku domowego i podobnych. Zasady bezpieczeństwa”. www.instalator.pl

l DODATEK OGŁOSZENIOWY „MAGAZYNU INSTAL ATORA“

3. 2

017

miesięcznik informacyjno-techniczny 3 (223), marzec 2017

miesiÄ&#x2122;cznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

l DODATEK OGĹ OSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

ĹšRĂ&#x201C;DĹ O OGRZEWANIA KLASY PREMIUM

PRODUKT POLSKI ND Plus sp. z o.o. S.K.A.

Ç&#x2019;Ĺ&#x2022;Ć?Ćť?Ä&#x2C6;ÄĹ&#x201E;Ĺ˛ĹĽĹ˛ÇŠÂ&#x2021;ĆťĹźÇšĂˇĆťĹ&#x2022;Ĺ˛Ĺ&#x2019;ĆťÇ&#x152;ÇšÄ?ĆťĂŤĆťĹźÄĄĹ&#x192;ÇšĹŞĹŞĆť Ĺ&#x201E;Â&#x2021;Ĺ&#x;ÇŻĆŠĆžĹ˛Ĺ&#x2019; ĆžÄ&#x2C6;Ĺ&#x2022;Ć?ĂśĆťĆ&#x201D;ĆťÄ¨Ä?ĆťÄĄÇ&#x192;Ä¨ĆťÄĄÇšÇšĆťÄ?ĹŞĹź ĆžÄ&#x2C6;Ĺ&#x2022;Ć?ĆşÄ&#x;Â&#x2021;ÇŽĂśĆťĆ&#x201D;Ä¨Ä?ĆťÄ?ÄĄĆťĆąÄ¨Ç&#x192;ĆťÄĄĆśĆťÄ¨Çš ĹĽĂźĆ&#x160;Ĺ&#x2022;Ç&#x2019;ĆŠĂ ĹĽĂźĆ&#x160;Ĺ&#x2022;Ç&#x2019;ĆŠĆ?Ć&#x160;Ĺ&#x2022;Ăˇ www.ndplus.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

III

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

Najtańsza reklama w branży! Koszt dotarcia od 0,01 pln. Zamów: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

3 (223), marzec 2017

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: uprzejmie prosimy o wpłatę 11 PLN/miesiąc (lub - 33 na kwartał, 66 na pół roku, 121 na cały rok)

„Magazyn Instalatora” - dobra, polska firma!

nakład 11

015

15 12. 20 miesięcznik

informacyjno

-techniczny nr 12 (208),

grudzień

2015 ISSN 1505

nakład 11

G Ring

miesięcznik

- 8336

065

„MI”: ins talacje w

łazience

6 8. 201

informacyjno

-techniczny nr 8 (216),

sierpień

2016 ISSN 1505

G Ring

- 8336

„MI”:

moderni

zacja ins talac

G Zawó

nakład 11

miesięcznik

r z prze lotem ogrzewa G Odwi nie płaszczyznowe er G Wodo t z wypełnienie miary i pomiary m G System z pompą G Cenn e G Such ocieplenie a G ErP w szczapka wentyla cji

015

15 11. 20

informacyjno

-techniczny nr 11 (207),

listopad

2015 ISSN 1505

G Ring

- 8336

„MI”: og rzewanie

płaszczyz

G Walka ustawa

nowe

z zadym ie

niem

G Fotowo ntysmogowa” G Awar ltaika ie wodo mierzy G Powi et G Łączenrze i rury G Kominy ie rur G Pompa przy belce „a

uszczelni

ona

nakład 11

015

16 10. 20 miesięcznik

informacyjno

-techniczny nr 10 (218),

październik

2016 ISSN 1505

- 8336

Uwaga - ważne! W celu łatwiejszej iden tyfikacji osoby/firmy wpłacającej prosimy o podanie w treści przelewu numeru identyfikacyjnego znajdującego się z lewej strony etykiety adresowej albo adresu, na który wysyłamy „Magazyn Instalatora”.

Jeśli chcieliby Państwo otrzymać fakturę VAT prosimy o dołączenie Państwa adresu e-mail w treści przelewu. Na wskazany adres e-mail zostanie przesłana faktura w formie pliku pdf.

G Ring

„MI”:

ogrzewa

G Bufor

nie płaszc zyz

instalac

do c.o.

w salon ie

W przypadku pytań prosimy o kontakt: tel. 58 306 29 75 e-mail: info@instalator.pl

nowe

G Wentyla z pompą ciepła G Woda cja komforto wa sz G Kocioł ara G Higien z klasą a G Jastry w instalacji ch po ziomy G Koza

Reklama_Prasowa_PL_Produkcja_207x293_Q.pdf

CMY

08.03.2017

10:51