Magazyn Instalatora 6-7/2016 by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

. 6-7

miesięcznik informacyjno-techniczny

nr 6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

20 1

ISSN 1505 - 8336

l Ring „MI”:

systemy rurowe

l W parze cieplej

współpraca źródeł ciepła

l Zaprawa na „oczko” l Rekuperacja l Dobór komina l Glikol ma pH l Renowacja sieci l Autorytet zaworu

Nowoczesne źródło

ciepła

www.kospel.pl

Kocioł elektryczny zapewnia komfortowe i bezpieczne ogrzewanie. Jego instalacja jest niedroga, nie wymaga przyłącza gazowego ani komina. Najnowszy model EKCO.M2.WiFi jest wyposażony w sterowanie pogodowe i moduł internetowy. Umożliwia energooszczędną eksploatację, bezobsługową pracę i możliwość zdalnej regulacji przy użyciu smartfona lub komputera. Infolinia: 801 011 225, 94 317 05 15, e-mail: info@kospel.pl, www.kospel.pl

"W związku z reklamą Kospel S.A. w Koszalinie, która ukazała się w numerze 9 i 10 „MAGAZYNU INSTALATORA” z września 2014 r. i października 2014 r., oświadczamy, iż strony w toku postępowania sądowego doszły do porozumienia, w wyniku którego Kospel S.A. w Koszalinie oświadcza, że użyte w reklamie sformułowanie „KOPIA” w stosunku do produktu Galmet jest nadużyciem, a Kospel zobowiązuje się do zaniechania tego typu praktyk w przyszłości. Zarząd Kospel S.A."

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Na pierwszy rzut oka sprawa wydaje się prosta. Trzeba wykonać instalację rurową, która ma rozprowadzać po budynku: zimną wodę, ciepłą wodę, ogrzewanie, gaz. Ale na co się zdecydować? Miedź, stal czy tworzywo? Jeden z autorów przekonuje: „To, co odróżnia rury miedziane od tych ze stali czy tworzywa, to małe przekroje i grubości ścianek”. Na ripostę nie trzeba długo czekać: „Rura (...) składa się z rury podstawowej z polietylenu, na którą nałożony jest płaszcz aluminiowy łączony wzdłużnie (doczołowo). Warstwa zewnętrzna tworzy tzw. rurę ochronną. Dzięki połączeniu materiałów o różnych właściwościach gotowy produkt łączy w sobie doskonałe właściwości tworzywa sztucznego ze sprawdzonymi zaletami aluminium. Stosowany proces produkcji pozwala uzyskać idealnie okrągły przekrój rury, który gwarantuje dokładne dopasowanie rur niezależnie od sposobu ich łączenia”. A może pozostać przy stali? Są rozwiązania znacznie ułatwiające prace z tym materiałem: „Kształtki zaprasowywane – przeznaczone dla grubościennych rur czarnych - wyposażone są w ceniony przez wykonawców system (...), który pozwala wykryć niezaprasowane połączenia. Ceniona jest także szybkość montażu w porównaniu z połączeniami spawanymi oraz brak niebezpieczeństwa zaprószenia ognia”. Decyzja, jak sami Państwo przyznacie, nie jest taka oczywista... Aby czuć się komfortowo w pomieszczeniu, w którym przebywamy, musimy „wietrzyć”. Jak pisze autor artykułu pt. „Oszczędności na wentylacji” (s. 68-70): „Obecnie straty ciepła przez wentylację mogą stanowić nawet 50% całkowitego udziału w ogrzewaniu budynku. Jeszcze kilka lat temu mogło to być mniej niż 25% całkowitego udziału ogrzewania budynku. Mimo że ilościowo było to nawet więcej kilowatogodzin niż obecnie”. Ale jak „wietrzyć”, aby nie odczuwać kosztów? Zapraszam do lektury artykułu. W ostatnich latach przybyło na dachach (i nie tylko) instalacji solarnych. Zdarza się, że od czasu, jak zostały zamontowane, nikt do nich nie zaglądał. Czy faktycznie są „samoobsługowe”? Czy jednak, jak sugeruje autor artykułu pt. „Glikol ma pH” (s. 50-51), „instalacje solarne należy poddawać regularnym przeglądom i konserwacjom, tak jak na przykład urządzenia gazowe czy pompy ciepła”? Mam nadzieję, że artykuł rozwieje te wątpliwości. Często, kiedy instalacje ogrzewcze są wielo- i różnoobiegowe, termostat kotła to za mało i konieczne jest zastosowanie regulatorów o większych możliwościach. Jakich? Sięgnijcie Państwo do Poradnika ABC „Magazynu Instalatora”, a w razie dodatkowych pytań dzwońcie i piszcie do ekspertów! Sławomir Bibulski

Na okładce: © Gennadiy Poznyakov/123RF.com

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych s. 6-18

l Przepustowość po renowacji (Technologie bezwykopowe) s. 19 l Rozdrabnianie i tłoczenie (Urządzenia przepompowujące ścieki) s. 20 l (Z)gięta rura (Instalacje wewnętrzne w praktyce) s. 22 l Co tam Panie w „polityce”? s. 24 l Trzysta galonów (Jak to dawniej o czystość dbano...) s. 26 l Dobijanie w kielichu (Uszczelnienia rur żeliwnych) s. 27 l Sieć rozproszona (Sprawność infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej) s. 28 l Stabilny obieg (Woda w systemach chłodzenia) s. 30 l Nowości w „Magazynie Instalatora” s. 32 l Szczelne oczko (Chemia budowlana w... ogródku) s. 34 l Zawory z pasją (strona sponsorowana Calido) s. 36 l Pompy do zadań specjalnych (strona sponsorowana SFA) s. 37 l

Kocioł z niską emisją s. 41

l Armatura z autorytetem (Zawory równoważąco-regulacyjne) s. 38 l Ustalona emisja (Wymagania dotyczące kotłów na paliwa stałe od 2020 r.) s. 41 l Żar w palniku (Kotły peletowe - sterowanie) s. 44 l Układ rozwiązany (Powietrzne pompy ciepła) s. 46 l Ogrzewanie kominkiem i kotłem kondensacyjnym s. 48 l Glikol ma pH (Konserwacja instalacji solarnej) s. 50 l Ustawa o efektywności energetycznej - 1 s. 52 l Raport z rynku instalacyjno-grzewczego s. 54 l Uniwersalne sterowanie (Ogrzewanie płaszczyznowe) s. 56 l Dobór mocy grzejników s. 58 l Optymalna regulacja (strona sponsorowana Danfoss) s. 59 l Systemy wentylacyjne (strona sponsorowana Wolf) s. 60 l Jubileusz, nagroda i nowości... (strona sponsorowana HERZ) s. 61 l

Opłacalna wentylacja s. 68

ISSN 1505 - 8336

l Wentylacja grawitacyjna s. 62 l Odciąg z zyskiem s. 64 l Materiały na kominy s. 66 l Oszczędności na wentylacji s. 68 . 2 0 6-7

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W sierpniu na ringu: modernizacja instalacji (kotły, grzejniki, armatura, pompy ciepła, zasobniki, bufory, pompy obiegowe i cyrkulacyjne...)

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych miedź, rura, złączka, lutowanie

Europejski Instytut Miedzi Miedź to materiał o doskonałych własnościach fizycznych. Metal ten jest materiałem niepalnym i w odróżnieniu od tworzyw sztucznych nie wydziela szkodliwych gazów podczas pożaru. Miedź ma własności bakteriostatyczne i zapobiega rozwojowi bakterii Legionella w instalacjach wodnych. Ponadto jest łatwa w montażu i można ją łączyć za pomocą różnych technik - lutowania kapilarnego, zaciskania, zaprasowywania oraz połączenia skręcanego. To, co odróżnia rury miedziane od tych ze stali czy tworzywa, to małe przekroje i grubości ścianek. Powszechnie stosuje się ją do wykonywania instalacji zimnej i ciepłej wody oraz instalacji grzewczych i gazowych w budynkach mieszkalnych. Miedź swoją popularność zawdzięcza trwa-

łości, niezawodności, odporności na wysoką temperaturę oraz korozję. Do wykonywania tych instalacji powszechnie stosuje się rury miedziane wykonane zgodnie z normą EN 1057. Jednak aby instalacje wykonane z rur miedzianych były trwałe i bezawaryjne, musi być spełnionych kilka warunków.

Instalacje zimnej i ciepłej wody Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi mamy trzy kryteria, które powinna spełniać woda płynąca przez in-

stalacje z rur miedzianych wykonanych zgodnie z normą PN EN 1057. Są to: l odczyn pH > 7, l zawartość jonów azotanowych powinna być mniejsza od 30 mg/l, l stosunek zasadowości ogólnej do jonów siarczanowych ma być większy od 2. Pytanie do... Jakie są zalety instalacji miedzianych w stosunku do innych materiałów wykorzystywanych w systemach rurowych instalacji wewnętrznych? Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się też ze spełnieniem kilku warunków. Po pierwsze: nie można stosować kolanek, tylko łuki. Związane jest to z prędkościami przepływu wody, które są ograniczone do 1 m/s w poziomach i 2 m/s w podłączeniach punktów czerpalnych. Większe prędkości wywołują w miedzi korozję erozyjną. W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tlenkowej warstwy ochronnej obowiązkowo należy instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. Po drugie: minimalna grubość ścianki rury miedzianej nie może być mniejsza niż 1 mm. Po trzecie: poszczególne odcinki instalacji łączy się za pomocą lutowania miękkiego, gdy średnica rury jest mniejsza niż 28 mm, a dla średnic większych stosuje się lutowanie twarde. Alternatywną metodą łączenia jest zaprawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

sowywanie. Po czwarte: woda do picia z instalacji miedzianych nie powinna zawierać więcej niż 2 mg Cu2+/dm3. Warto też pamiętać, że przy łączeniu instalacji z miedzi i stali, rury stalowe należy stosować tylko przed rurami miedzianymi, patrząc w kierunku przepływu wody.

Instalacje grzewcze Instalacje grzewcze grzejnikowe wykonywane są najczęściej z rury twardej zgodnej z normą PN EN 1057. Aby system grzewczy był bezawaryjny, warto przy instalowaniu zwrócić uwagę na kilka czynników. Z uwagi na rozszerzalność cieplną miedzi odcinki o długości powyżej 5 m powinny posiadać kompensację termiczną przez odpo-

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

wiednie prowadzenie przewodów (kompensacja naturalna) lub przez stosowanie elementów kompensujących w instalacji. Przy zastosowaniu kompensatora osiowego mieszkowego należy przestrzegać zasady niezamykania dostępu do urządzenia. Przy przejściu rury przez ścianę należy instalacje umieścić w rurze z PCV. W przypadku ogrzewania podłogowego można stosować rury miedziane w stanie miękkim wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057. Rura w stanie miękkim w kręgach produkowana jest do wymiaru 22 mm, jednak do ogrzewania podłogowego stosuje się rury o średnicy do 18 mm (6, 8, 10, 12, 15, 18 mm). Warto pamiętać, że gołych rur miedzianych nie wolno zalewać betonem. Na rynku dostępne są systemo-

we rury miedziane do ogrzewania podłogowego w osłonie. Poza rurą instalacyjną (PN EN 1057) stosuje się również rurę systemową, która może być montowana tylko do wykonywania ogrzewania powierzchniowego i jest produkowana w wymiarach, które najczęściej wykorzystywane są w ogrzewaniu powierzchniowym: 12 x 0,7, 14 x 0,8, 15 x 0,8, 18 x 0,8. Dzięki specjalnym procesom produkcyjnym rury w postaci zwiniętego kręgu (najczęściej o długości 50 m) odznaczają się wyjątkową plastycznością i można je bez wysiłku i nakładu sił odwijać oraz układać. Rura ta występuje zarówno w otulinie, jak i bez. Konieczne jest jednak, aby poszczególne elementy instalacji powierzchniowej łączyły się ze sobą za pomocą lutowania twardego. Wśród instalatorów ostatnio na popularności zyskuje kompozytowa rura cienkościenna z miedzi. Ma ona cienką ścianę trwale zespoloną z otuliną z tworzywa PE-RT. Rura ta jest ok. 50% lżejsza i 40% tańsza od klasycznej rury stosowanej w ogrzewaniu powierzchniowym. Zachowuje przy tym jednak pozostałe zalety, takie jak odporność na uszkodzenia mechaniczne, 100-procentowa antydyfuzyjność, odporność na korozję i nieograniczoną żywotność. W ogrzewaniu powierzchniowym najczęściej stosuje się rury o wymiarach: 14 x 2 i 18 x 2 (grubość ścianki miedzianej 0,35 mm). Poszczególne elementy instalacji łączy się przez zaprasowywanie. Rurę cienkościenną można stosować także do instalacji wodnych oraz ogrzewania tradycyjnego.

Instalacje gazowe W budynkach mieszkalnych stosuje się miedzianą rurę twardą o grubości ścianki powyżej 1 mm. Elementy instalacji można łączyć lutowaniem twardym lub poprzez zaprasowanie specjalnego łącznika (o żółtym o-ringu) do tego typu instalacji. Przy wykonywaniu instalacji gazowej należy pamiętać, że rur gazowych nie można zakrywać i nie wolno ich montować na ścianach zewnętrznych budynku. Kazimierz Zakrzewski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach rura, tworzywo, o-ring, złączka, miedź, zaprasowywana

Comap Jednym z wyróżniających się produktów firmy Comap, posiadających wyjątkowe cechy, godne zaprezentowania na ringu „Magazynu Instalatora”, jest SKINSystem. Comap posiada w swojej ofercie wysokiej jakości systemy rurowe stosowane do instalacji ciepłej i zimnej wody użytkowej oraz instalacji c.o. Jednym z argumentów przemawiających za stosowaniem produktów marki Comap jest fakt posiadania bardzo bogatej oferty złączek do wykonywania instalacji z.w., c.w. i c.o. z rur miedzianych (w różnych technologiach: lutowanej, skręcanej lub zaprasowywanej) oraz z rur wielowarstwowych lub PE-X łączonych w technologii zaprasowywanej lub skręcanej. Jednym z wyróżniających się produktów, posiadających wyjątkowe cechy, godne zaprezentowania na ringu „Magazynu Instalatora”, jest SKINSystem.

Do każdej instalacji SKINSystem jest to kompleksowe rozwiązanie, które zawiera złączki zaprasowywane SKINPress (mosiądz cynowany), SKINPress PPSU oraz rury wielowarstwowe MultiSKIN, BetaSKIN i rury PE-X BetaPEX. Szeroka gama produktów oraz szeroki zakres średnic rur i złączek (od 14 do 63 mm) pozwalają na wykonanie instalacji w większości obecnie budowanych budynków. Podstawowe parametry techniczne systemu: l możliwe zastosowanie w instalacjach wody użytkowej, centralnego ogrzewania w tym ogrzewania podłogowego

Narzędzia od ręki!

l maksymalna temperatura pracy: 95°C, l maksymalne ciśnienie pracy: 10 barów. W przypadku innych czynników grzewczych niż woda wodociągowa lub specyficznych parametrów technicznych należy kontaktować się z producentem.

Dobry system rurowy to system, który można łatwo i szybko wykonać. Na pewno SKINSystem do takich należy - jest systemem opartym na złączkach zaprasowywanych, a zaprasowanie można wykonać sprawnie i szybko z zastosowaniem zaciskarek. Posiadamy w ofercie urządzenia akumulatorowe, kablowe oraz ręczne. Wszyscy instalatorzy współpracujący z Partnerami Handlowymi Comap mają możliwość zakupu narzędzi do zaprasowywania na bardzo korzystnych warunkach.

Pierścień do oceny

Rodzaje rur

W złączkach zaprasowywanych, oferowanych w SKINSystem, zastosowano pierścień VisuControl pozwalający na łatwą i szybką ocenę, czy dokonano zaprasowania. W przypadku złączki mosiężnej, jak i wykonanej z PPSU, zastosowano specjalną ochronę o-ringu, która minimalizuje ryzyko uszkodzenia elementu uszczelniającego w czasie wprowadzania rury w złączkę. Kolejnym bardzo ważnym atutem złączki jest korpus wykonany z cynowanego mosiądzu. Cynowanie zabezpiecza korpus złączki przed korozją, która mogłaby pojawić się przy kontakcie mosiądzu np. z betonem. Innym elementem złączki, doskonale zabezpieczonym przed niekorzystnym wpływem środowiska, jest pierścień zaprasowywany, który został wykonany ze stali nierdzewnej.

Do systemu przystosowane są następujące rodzaje rur: l wielowarstwowe MultiSKIN4 (PE-Xc/Al/PEXc) - oferowane średnice 14, 16, 18, 20, 26 i 32 mm w zwojach oraz 40, 50 i 63 w sztangach, l wielowarstwowe BetaSKIN (PERT/Al/PE-RT) - oferowane średnice 14, 16, 18, 20, 26 i 32 mm w zwojach, l BetaPEX PEXb z warstwą antydyfuzyjną EVOH - oferowane średnice 16, 18, 20 mm w zwojach. Wszystkie rury z oferty Comap spełniają surowe normy europejskie oraz posiadają niezbędne certyfikaty upoważniające do sprzedaży i stosowania w naszym kraju oraz zapewniające o wysokiej jakości wykonania i bezpieczeństwie użytkowania (szczególnie istotne przy stosowaniu do instalacji wody użytkowej). W związku z tym, że SKINSystem składa się z wysokiej jakości złączek i rur oferowanych przez Comap - producent udziela 10 lat gwarancji na cały sys-

Pytanie do... Jakie są zalety stosowania technologii pierścienia Visu-Control?

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

tem. Jest to bardzo mocny argument w rozmowach z klientem, tym bardziej, że na naszym rynku oferowanych jest wiele produktów, których jakość pozostawia wiele do życzenia. Co bardzo ważne, firma Comap posiada ubezpieczenie produktowe, które w razie nieprzewidzianej sytuacji jest w stanie pokryć roszczenia użytkowników/klientów.

Bogactwo złączek Comap posiada w swojej ofercie m.in. gamę złączek miedzianych zaprasowywanych przeznaczonych do instalacji wodnych centralnego ogrzewania i wody użytkowej, instalacji solarnych oraz instalacji gazowych. Parametry pracy instalacji (temperatura i ciśnienie) oraz rodzaj medium przesyłanego danym typem instalacji to podstawowe czynniki mające wpływ na wybór materiału o-ringu stosowanego w procesie produkcji złączek. Konstrukcja złączki oparta jest w każdym z trzech wymienionych przypadków na tym samym korpusie, natomiast materiał uszczelnienia jest dla każdego rozwiązania inny i odpowiedni dla krańcowych parametrów pracy lub, w przypadku złączek gazowych, rodzaju czynnika. Każdy typ złączek posiada cechowanie na korpusie, które ułatwia „odczytanie” przeznaczenia złączki, a

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

dodatkowym elementem ułatwiającym identyfikację określonego typu złączki jest kolor o-ringu. W przypadku dwóch pierwszych typów złączek można rozważać możliwość zastosowania złączki solarnej zamiast złączki do instalacji c.o., bo część zakresu parametrów pracy instalacji solarnej pokrywa się z zakresem parametrów pracy instalacji grzewczej. Dodatkowo mamy do czynienia z tym samym medium, czyli nie mamy destrukcyjnego działania czynnika grzewczego na materiał uszczelnienia. Ale gdybyśmy mieli do czynienia z instalacją c.w.u., to takiej zamiany nie można już zastosować, gdyż złączki solarne (z racji swojego podstawowego przeznaczenia) nie posiadają atestu higienicznego zezwalającego na stosowanie w instalacjach wody użytkowej. Oczywiście, im wyższe, bardziej restrykcyjne parametry pracy, tym wyższym wymaganiom musi odpowiadać materiał stosowany do wykonania uszczelnienia (o-ringu). To ma natomiast bezpośrednie przełożenie na cenę materiału, z którego jest wykonany. W związku z tym producenci mogą zadawać sobie pytanie, czy rynek jest gotowy na stosowanie droższego materiału, np. dla złączek do instalacji c.o.,

po to, by w razie potrzeby móc zastosować je np. do wykonania instalacji solarnej? Moim zdaniem chyba jeszcze nie, tym bardziej że ilość wykonywanych obecnie instalacji grzewczych i wody użytkowej jest wielokrotnie wyższa niż instalacji solarnych. Dodatkowym elementem pozwalającym na rozróżnienie przeznaczenia złączek jest kolor pierścienia Visu-Control znajdującego się na korpusie złączki. Pierścień ten dla złączek do wody ma kolor zielony, dla złączek solarnych - biały, a dla gazowych - żółty. Pierścień Visu-Control pełni istotną rolę w czasie wykonywania prac instalacyjnych, gdyż pozwala na zidentyfikowanie w łatwy (wizualny) sposób połączenia niezaprasowanego. Zdarzało się, że instalator, mając do wykonania wiele zaprasowań, mógł przeoczyć jakieś połączenie i pozostawić je niezaprasowane. Przy wykonywaniu połączenia za pomocą złączki z pierścieniem VisuControl w czasie zaprasowywania szczęka zaciskająca obejmuje także pierścień Visu-Control i miażdży go, na skutek czego pierścień po zwolnieniu szczęki zaciskającej odpada od złączki. W ten sposób instalator nie ma wątpliwości, które połączenie zostało zaprasowane, a które nie. Artur Grabowski

Tekst sponsorowany - ale jak pasuje do tematu! Nieprawdaż?

Prasa promieniowa REMS Mini - Press 22 V ACC Firma REMS producent maszyn i narzędzi do obróbki rur ma obecnie w swojej ofercie całkiem nową mini zaciskarkę. REMS Mini-Press 22 V ACC Li-Ion to uniwersalna prasa promieniowa do zakresu Ø40 mm posiadająca bardzo lekką i poręczną konstrukcję o wadze łącznie z akumulatorem 2,5 kg i długości 31 cm ze szczękami zaciskowymi. Prasa promieniowa Mini-Press 22 V ACC Li-Ion posiada szerokie zastosowanie z wolnej ręki w ciasnych stanowiskach. Optymalny rozkład masy i ergonomiczna obudowa umożliwia obsługę jedną ręką. Cęgi zaciskowe mocowane są pewnie dzięki automatycznemu ryglowaniu. Obrotowa przekładnia 360° z zamocowanymi cęgami, umożliwia pracę w trudno dostępnych miejscach. Mini-Press ACC Li-Ion posiada automatyczny ruch powrotny po całkowitym przebiegu procesu zaciskania. Zasilawww.instalator.pl

nie prasy to akumulator 21,6 V, 1,5 Ah Li-Ion wystarczający na wykonanie wielu zacisków. Akumulator zabezpieczony jest przed głębokim rozładowaniem i przeładowaniem, szybka ładowarka umożliwia krótki czas ładowania akumulatora, brak efektu pamięci zapewnia maksymalną wydajność. Do zaciskarki Mini Press ACC 22 V Li-Ion firma REMS oferuje kompletny asortyment cęgów zaciskowych dla wszystkich powszechnie używanych systemów zaprasowywanych. Cęgi zaciskowe wykonane są z kutej i odpowiednio obrabianej stali specjalnej. Kontury zaciskowe cęgów są specyficzne dla każdego systemu i odpowiadają konturom poszczególnych systemów zaciskowych. Zapewnia to bezproblemową zgodność i pewne zaciskanie. www.rems.de

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych rura, wielowarstwowa, złączka, zaprasowywana

Duro Duro SYSTEM to kompleksowa oferta systemu do ogrzewania tradycyjnego i płaszczyznowego obejmująca wysokiej jakości: rury wielowarstwowe, złączki zaprasowywane, rozdzielacze ze stali nierdzewnej wraz z układami pompowymi, szafki podtynkowe i natynkowe oraz automatykę. Produkcja rur wielowarstwowych Duro odbywa się na liniach szwajcarskiej firmy NOKIA-MAILLEFFER. Do ich produkcji fabryka w obydwu warstwach wykorzystuje polietylen sieciowany PE-Xb z wkładką aluminiową spawaną doczołowo. Obustronne sieciowanie zapewnia w systemie Duro bezpieczne połączenie kształt-

spada drastycznie. Z punktu widzenia zastosowań w ogrzewnictwie najważniejsza informacja to ta, że dzięki sieciowaniu polietylen przestaje być termoplastem i jest odporny na przegrzewy do 110°C. Rura utrzymuje grubość ścianki pod zaciskiem złączki i połączenie pozostaje bezpieczne. Bardzo ważne jest, żeby obie warstwy rury były wykonane z polietylenu sieciowanego (PE-X), ponieważ złączka zaciska jednocześnie warstwę wewnętrzną i zewnętrzną rury wielowarstwowej. Na bazie rur PE-Xb/Al/PE-Xb produkowane są rury DN 16 i DN 20 w izolacji 6 mm, w kręgach 50 m i 100 m, w kolorach niebieskim i czerwonym. Rury są certyfikowane przez Instytut AENOR w Hiszpanii.

Armatura Rozdzielacze Duro wykonane są ze stali kwasoodpornej 304/1.4301 o grubości ścianki 1,6 mm. Wszystkie są testowane na szczelność ciśnieniem 8 barów. Ich wyposażenie zawiera: metalowe, obrotowe zawory spustowe; odpowietrzniki; wskaźniki przepływu Taconova; zawory regulacyjne Jurgen Schlösser oraz solidne uchwyty z gumowymi wkładkami tłumiącymi. Do kompletu oferowane są dokładnie dopasowane układy pompowe z przyłączami zasilania i powrotu od spodu, wy-

Połączenia Złączka zaprasowywana Duro SYSTEM. ki i rury w zakresie temperatur do 110°C i przy ciśnieniu do 10 barów. Brak obustronnego sieciowania w innych stosowanych w ciepłownictwie systemach powoduje zmianę konsystencji tworzywa i zagraża wysunięciem się rury z zacisku kształtki. W zakresach interesujących nas w ogrzewnictwie temperatur 80-110°C polietylen zmienia konsystencję na półstałą. W takich warunkach siła zacisku, a więc siła połączenia „rura-złączka”, Pytanie do... Ile wynosi okres gwarancji na system?

Złączki zaprasowywane (profile szczęk: H, U, TH) do rur wielowarstwowych są produkowane w kooperacji z włoskim producentem ICMA. Są one wykonane z europejskiego mosiądzu o podwyższonej odporności mechanicznej i na korozję. Podwójne oringi wykonane z EPDM sieciowanego zapewniają ich wytrzymałość na przegrzewy do 150°C oraz odporność na starzenie i pękanie. Tuleje złączek są wykonane ze stali kwasoodpornej AISI304, która jest odporna na związki żrące zawarte w cementach. Wszystkie materiały złączek są dopuszczone do kontaktu z wodą przeznaczoną do celów spożywczych. Okres gwarancji na Duro SYSTEM wynosi 15 lat.

Rozdzielacz z układem pompowym Duro SYSTEM posażone w: termostatyczne zawory mieszające ESBE (zakres temperatur 20-43°C), pompy Circula lub Wilo oraz termostaty przylgowe. Solidne szafki wykonane są z blachy stalowej ocynkowanej, lakierowane są proszkowo w kolorze białym RAL9010. Proponowane są w trzech rodzajach: natynkowe i natynkowe niskie, obydwie z regulacją wysokości oraz podtynkowe z regulacją głębokości. Wszystkie szafki posiadają odejmowane drzwiczki oraz standardowo są wyposażone w zamek z przecięciem lub typu „YALE”. Produkty te objęte są 5-letnią gwarancją. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Rury Duro PE-Xb/Al/PE-Xb w izolacji.

Automatyka Proponujemy automatykę europejskiego lidera w zakresie efektywnych rozwiązań sterowania parametrami pracy instalacji. Nasza oferta obejmu-

oraz siłowników termicznych. Przedstawione siłowniki TS+ nowej generacji posiadają wiele cech i funkcji, dzięki którym bardzo często sięgają po nie instalatorzy. Są odporne na wodę i kurz - zgodnie z klasą ochrony IP54. Posiadają możliwość montażu w dowolnej pozycji, nawet do góry nogami. Mają standardowe podłączenia M30 x 1,5. Można je otwierać i zamykać ręcznie, co sprawdza się podczas oddawania do eksploatacji oraz w trakcie czynności serwisowych. Dostępne są w wersji 230 i 24 V.

pchnięciu go z korpusu na skutek nagłego wzrostu ciśnienia w instalacji. Dla zwiększenia bezpieczeństwa pracy trzpienie zaworów wyposażono w podwójne uszczelnienie: na górze zastosowano tradycyjną dławicę umożliwiającą doszczelnienie przy pomocy nakrętki, natomiast na dole trzpienia zastosowano nowoczesne uszczelnienie dynamiczne, w którym siła doszczelnienia zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia między kulą a korpusem. Maksymalna temperatura pracy zaworów wynosi 150°C, a ciśnienia nominalnego 30 barów. Zawory posiadają europejski certyfikat CE. Wszystkim dystrybutorom systemu Duro firma zapewnia doradztwo

Osprzęt Pokojowy termostat programowalny Duro SYSTEM. je automatykę w technologii przewodowej lub w technologii radiowej, która zawiera szeroką gamę termostatów pokojowych, listew przyłączeniowych

www.instalator.pl

Bardzo istotny przy każdym rozdzielaczu jest osprzęt w postaci zaworów kulowych. W naszej ofercie znajdują się zaprojektowane przez nas zawory nowej generacji CALIDO seria S30. Posiadają one system bezpieczeństwa, w którym konstrukcja i montaż trzpienia zapobiegają wy-

Zawór kątowy do rozdzielacza CALIDO seria S30. techniczne oraz profesjonalne szkolenia dla instalatorów. Jakub Gronek

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach rura, wielowarstwowa, złączka, zaprasowywana

HERZ Firma HERZ to jeden z największych europejskich koncernów produkujących kompletne systemy do wewnętrznych instalacji sanitarnych. Mocną pozycję w ofercie firmy zajmuje system rur wielowarstwowych ze złączkami zaprasowanymi i zaciskowymi HERZ PipeFix. W skład systemu wchodzi najwyższej jakości rura wielowarstwowa HERZ PE-RT/Al/PE-HD, łączona przy pomocy systemu złączek zaprasowywanych i zaciskowych. Rury wielowarstwowe firmy HERZ przeznaczone są do instalacji grzewczych, chłodzących i wody pitnej. Znajdują także zastosowanie w instalacjach ogrzewania i chłodzenia powierzchniowego (podłogowe, ścienne, sufitowe), a także w instalacjach sprężonego powietrza i innych pokrewnych instalacjach z nieagresywnymi mediami. System HERZ jest ekonomiczny w użyciu, cechuje się wysoką jakością, niezawodnością i długą żywotnością. Ponadto zastosowane w nim materiały mogą być w całości poddane recyklingowi. Wielowarstwowe rury HERZ produkowane są przy użyciu najnowocześniejszych technologii i w oparciu o wieloletnie doświadczenie i wiedzę. Rura HERZ składa się z rury podstawowej z polietylenu, na którą nałożony jest płaszcz aluminiowy łączony wzdłużnie (doczołowo). Warstwa zewnętrzna tworzy tzw. rurę ochronną. Dzięki połączeniu materiałów o różnych właściwościach gotowy produkt łączy w sobie doskonałe właściwości tworzywa sztucznego ze sprawdzonymi zaletami aluminium. Stosowany proces produkcji pozwala uzyskać idealnie okrągły przekrój rury, który gwarantuje dokładne doPytanie do... Przy jakiej maksymalnie temperaturze czynnika grzewczego rury wielowarstwowe PE-RT/Al/PE-HD wykazują trwałość co najmniej 50 lat?

pasowanie rur niezależnie od sposobu ich łączenia. Do produkcji rur wielowarstwowych HERZ stosuje się wyłącznie polietylen (PE).

Stabilna rura Polietylen PE jest tworzywem sztucznym o bardzo szerokiej gamie zastosowań, które po zużyciu może zostać poddany recyklingowi. Po oddzieleniu od aluminium polietylen wykorzystywany jest na przykład zamiast oleju w spalarniach śmieci. Rury wielowarstwowe HERZ z tworzywa sztucznego i aluminium składają się z 5 warstw, ponieważ należy jeszcze uwzględnić spoiwo pomiędzy poszczególnymi warstwami. Środkowa warstwa wykonana z aluminium zapewnia stabilność i 100-procentową szczelność tlenową. W przypadku stosowania rur szczelnych na dyfuzję (tlenu i pary wodnej) nie ma konieczności rozdzielania systemu za pomocą wymienników ciepła. Rury dostarczane w sztangach lub w zwojach nadają się do łączenia za pomocą złączek zaprasowywanych lub skręcanych HERZ. Połączenie rury HERZ za pomocą złączki HERZ zostało zbadane pod kątem zgodności z obowiązującymi normami i dopuszczone przez uznane zewnętrzne laboratoria badawcze w wielu krajach. System ten jest zarejestrowany pod nazwą HERZ PipeFix. Dzięki warstwie aluminium rury zespolone HERZ posiadają bardzo dobrą przewodność elektryczną w „kierunku wzdłużnym”. W „kierunku poprzecznym” do osi rury warstwa polietyleno-

wa pełni funkcję izolatora elektrycznego do napięcia ok. 35 000 V.

Pełne zastosowanie Rury wielowarstwowe HERZ z tworzywa sztucznego i aluminium stosuje się przede wszystkim w instalacjach ogrzewania podłogowego, ściennego, sufitowego i grzejnikowego. Rury HERZ posiadają atest PZH, dlatego mogą być stosowane w instalacjach wody pitnej, zarówno zimnej, jak i ciepłej wody użytkowej. Dzięki doskonałej odporności systemu rurowego HERZ na środki przeciw zamarzaniu na bazie glikolu (np. etylenowego lub propylenowego) rury HERZ znajdują szerokie zastosowanie w systemach chłodniczych „wody lodowej”, do schładzania ściennego, sufitowego, do zasilania fancoili. Rury HERZ wykorzystywane są także do specjalnych zastosowań, m.in. w systemach ogrzewania murawy boisk czy w sufitach chłodzących, grzewczych lub chłodząco-grzewczych z wykorzystaniem płyt Fermacell. W płytach ogrzewania i chłodzenia ściennego montuje się rury HERZ o wymiarach 10 x 1,3 mm. W niektórych państwach Europy Zachodniej rury HERZ posiadają dopuszczenia do stosowania w instalacjach gazowych w budynkach. W systemach ogrzewania lub chłodzenia powierzchniowego znajduje zastosowanie rura wielowarstwowa HERZ-FH z tworzywa sztucznego i aluminium z cieńszą warstwą aluminiową do łatwiejszego montażu.

Trwałe i wytrzymałe Wytrzymałość czasowa systemu rurowego określa, jakie jest dopuszczalne maksymalne naprężenie ścianki rury (ciśnienie wewnątrz rury) przy stałej temperaturze roboczej, które powww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

zwala osiągnąć określony czas eksplo- wadzenia ciepła taśmy te mogą być atacji. Dzięki dużej grubości prze- przyklejane folią samoprzylepną. kładki aluminiowej, rury HERZ wyPewność połączeń kazują wysoką wytrzymałość na ciśnienie wewnętrzne, przez co są długowieczne. Wytrzymałość czasowa rur O trwałości sytemu rurowego decyduje HERZ w temperaturach obliczenio- jakość zastosowanych rur oraz rodzaj i wych dla instalacji grzewczych oraz in- pewność połączeń. Złączki zaprasowystalacji wody pitnej jest bardzo wyso- wane HERZ można szybko i całkowicie ka. Rura HERZ składa się z kilku bezpiecznie łączyć z rurami wielowarwarstw z różnych materiałów, których stwowymi HERZ. Firma HERZ, bazując poszczególne współczynniki wytrzy- na wieloletnim doświadczeniu w promałości sumują się na wytrzymałość ca- dukcji złączy rurowych, produkuje wełej rury. Zgodnie z obowiązującymi dług własnych, opatentowanych rozwiąeuropejskimi normami żywotność rur zań wysokiej jakości radialne złączki zawynosi ok. 50 lat. Właściwości poli- prasowywane z mosiądzu odpornego na etylenu zastosowanego w rurach HERZ zapewniają odporność rury wielowarstwowej na związki chemiczne zawarte w wodzie pitnej. Czynnik przepływający przez rury nie ma kontaktu z rurą aluminiową. Do zalet zastosowanego polietylenu należą neutralność smakowa i zapachowa, trwałość oraz duża obciążalność. Ponadto materiał ten jest bezpieczny w kontakcie z żywnością i może być poddany recyklingowi. W przypadku mon- Rys. Opatentowane połączenie złączki z rurą tażu rur w pomieszczeniach o systemu HERZ PipeFix. wysokim stężeniu gazów agresywnych lub dużej wilgotności (stajnie, wypłukiwanie cynku z tuleją ze stali szlakuchnie, zakłady przemysłowe, etc.) chetnej. Złączki te są niemal we wszystnależy zabezpieczyć tylko metalowe kich kształtach i rozmiarach dopuszelementy złączne. Odporność na pro- czone do łączenia rur z tworzywa sztuczmieniowanie UV zapewnia rura alu- nego w prawie wszystkich instalacjach w miniowa. Ze względu na brak dostępu budynkach, analogicznie jak rury. promieni UV nie jest możliwy rozwój Gwarancja alg. Zewnętrzna rura ochronna z polietylenu o dużej gęstości posiada staDoświadczenie firmy HERZ oraz 10bilność wystarczającą do montażu rur wielowarstwowych bez rur osłono- letnia gwarancja zapewniają bezpieczne wych w budynkach, bez konieczności użytkowanie systemu HERZ PipeFix. stosowania dodatkowych zabezpie- Elementy przyłączeniowe do rur z czeń. Dopuszcza się stosowanie elek- tworzywa sztucznego HERZ wykotrycznych taśm grzewczych chronią- nywane są również jako złącza rozcych rury wielowarstwowe HERZ łączne. Do łączenia z rurami stosuje się przed mrozem. Dla lepszego rozpro- także adaptery i śrubunki HERZ.

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Przyłącze do rur z tworzywa sztucznego stanowi niezawodne połączenie rury z korpusem zaworu. W razie potrzeby połączenie takie można w każdej chwili rozłączyć. Złączy rozłącznych (skręcanych) nie można umieszczać pod tynkiem. Warunkiem zachowania idealnej szczelności złącza jest prawidłowy montaż przeprowadzony zgodnie z instrukcją montażu HERZ. l Złącza nierozłączne: - złączki zaprasowywane do instalacji grzewczych można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) lub w podłodze. - złączki zaprasowywane do instalacji sanitarnych można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) i w podłodze. - złączek zaprasowywanych przeznaczonych do instalacji doprowadzających ciepło bezpośrednio z niskoparametrycznej ciepłowni lokalnej, węzła osiedlowego nie można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) ani w podłodze. l Złącza rozłączne muszą być zawsze dostępne i widoczne, by można było zauważyć ewentualne nieszczelności. HERZ posiada w swojej ofercie system składający się z uniwersalnych rur wielowarstwowych, złączek zaciskowych i zaprasowywanych w bardzo szerokim zakresie średnic, dzięki czemu można w ramach jednego systemu realizować różne instalacje w zakresie średnic od DN 10 do DN 75. Z myślą o instalacjach sanitarnych złączki HERZ wytwarzane są z mosiądzu, z którego nie wypłukują się związki cynku. Złączki systemu zaprasowanego HERZ należy zaprasowywać za pomocą szczęk TH. W systemie łączenia wykorzystywane są dwa o-ringi, jeden z nich do uzyskania szczelności dla obciążeń dynamicznych, drugi dla obciążeń statycznych. Podwójne uszczelnienie z oringami stanowi 100% zabezpieczenie przed przeciekiem. W systemie zaprasowywanym HERZ wykorzystywany jest specjalny kalibrator, którego konstrukcja jest także opatentowana. Nowa konstrukcja kalibratora pozwala dodatkowo na uzyskanie szczelności połączeń dopiero po zaprasowaniu. Po zmontowaniu połączenia, przed zaprasowaniem połączenie wykazuje kontrolowany przeciek. Grzegorz Ojczyk

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach zaprasowywane, złączki, o-ring, pierścień, uszczelka

KAN Polska firma KAN zaprezentuje trzecią już generację złączek zaprasowywanych dla rur wielowarstwowych KAN-therm Press LBP. Nowe rozwiązanie KAN oznacza skrócenie czasu montażu instalacji i minimalizację możliwości popełnienia błędu. System KAN-therm Press LBP to kolejna generacja sprawdzonego systemu instalacyjnego składającego się z rur polietylenowych wielowarstwowych oraz kształtek z nowoczesnego tworzywa PPSU lub z mosiądzu o średnicach 1663 mm. Technika łączenia Press polega na zaprasowaniu stalowego pierścienia na rurze osadzonej na króćcu złączki lub łącznika. Króciec wyposażony jest w uszczelnienia o-ringowe EPDM, które zapewnia szczelność połączenia i bezawaryjną pracę instalacji. System przeznaczony jest dla wewnętrznych instalacji wodociągowych

(ciepłej i zimnej wody użytkowej), instalacji centralnego ogrzewania (również chłodzenia), ciepła technologicznego i instalacji przemysłowych (np. sprężonego powietrza) we wszystkich rodzajach budownictwa. Złączki zaprasowywane KAN-therm Press wy-

stępują obecnie, w zależności od średnicy, w dwóch odmianach konstrukcyjnych - złączki nowej generacji KANtherm Press LBP (16-32 mm) oraz złączki KAN-therm Press (40-63 mm). Różnią się wyglądem zewnętrznym, sposobem montażu oraz niektórymi funkcjami. Wprowadzenie istotnych zmian konstrukcyjnych, w porównaniu z dotychczasowymi rozwiązaniami, znacznie zwiększyło funkcjonalność i bezpieczeństwo nowych złączek.

5 nowych funkcji Złączki KAN-therm Press LBP skupiły w sobie aż 5 zupełnie nowych funkcji, co stawia je w czołówce nowoczesnych rozwiązań w zakresie połączeń zaprasowywanych rur tworzywowych. l Sygnalizacja niezaprasowanych połączeń. Angielska nazwa tej funkcji dała nazwę nowemu systemowi - LBP - „Leak Before Press”, czyli wyciek przed zaprasowaniem. Omyłkowo niezaprasowane połączenie sygnalizowane jest widocznym wyciekiem wody już podczas bezciśnieniowego napełnienia instalacji, jeszcze przed właściwą próbą ciśnieniową. Funkcja ta jest zgodna z zaleceniami DVGW („kontrolowany przeciek”). l Jedna złączka - dwie szczęki. Nowa konstrukcja złączki umożliwia użycie do połączenia szczęk różnych typów. Do zaprasowywania można stosować zamien-

nie szczęki o popularnych profilach „U” lub „TH”. Czyni to złączkę KAN-therm Press LBP bardziej uniwersalną i rozszerza krąg instalatorów dysponujących przecież różnymi typami narzędzi. l Funkcja ochrony o-ringów przed uszkodzeniem. To jedna z podstawowych cech nowych złączek. Dzięki specjalnej konstrukcji króćca złączki uszczelnienia o-ringowe, wrażliwe na błędy montażowe, nie są narażone podczas wsuwania rury na uszkodzenie. Pracochłonne kalibrowanie i fazowanie wewnętrznej krawędzi rury nie jest więc wymagane (pod warunkiem prawidłowego przecięcia rury - prostopadle do osi, bez zniekształcenia przekroju). l Szczęki zawsze na swoim miejscu. Funkcja ta oznacza precyzyjne pozycjonowanie szczęk zaciskarki na złączce i jest kluczową, jeśli chodzi o prawidłowość wykonania zaprasowania. Konstrukcja złączki uniemożliwia niekon-

trolowane przesunięcie szczęk zaciskarki podczas procesu zaprasowywania. l Identyfikacja średnic kolorem. Każda złączka posiada pierścień z tworzywa, którego kolor zależy od średnicy przyłączanej rury. Usprawnia to pracę zarówno w magazynie, jak i na budowie,

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

gdzie warunki (np. brak pełnego oświetlenia) nie ułatwiają szybkiej identyfikacji średnic złączek. Kolor plastikowych pierścieni umożliwi również szybką inwentaryzację wykonanej już instalacji. W pierścieniach znajdują się 4 otwory kontrolne, które sygnalizują właściwą głębokość wsunięcia rury w złączkę. Tworzywowe pierścienie spełniają jeszcze jedną ważną funkcję z punktu widzenia trwałości i bezpieczeństwa instalacji. Element ten, jako dielektryk, nie dopuszcza do styku warstwy aluminium rury z mosiężnym korpusem złączki, co całkowicie eliminuje możliwość wystąpienia korozji bimetalicznej.

Technika połączeń uproszczona Technikę wykonywania połączeń KAN-therm Press LBP można krótko opisać: „utnij - wsuń - zaprasuj”. Oznacza to, że połączenie wykonuje się szybciej niż w przypadku tradycyjnego procesu zaprasowywania rur ze względu na możliwość pominięcia etapu fazowania wewnętrznej krawędzi rury. Po prawidłowym (prostopadle do osi) przecięciu rurę należy po prostu... wsunąć do oporu w złączkę. Fazowanie krawędzi rury nie jest wymagane. Dla większych średnic (25 i powyżej), by ułatwić nasunięcie rury na króciec złączki, zaleca się użycie kalibratora. Należy tylko sprawdzić głębokość wsunięcia - krawędź rury musi być widoczna w otworach kontrolnych stalowego pierścienia. Następnie szczękę zaciskarki umieszcza się dokładnie na stalowym pierścieniu między tworzywowym pierścieniem dystansowym a kołnierzem stalowego pierścienia, prostopadle do osi króćca złączki (szczęka typu „U”). W przypadku profilu „TH” szczękę należy pozycjonować na tworzywowym pierścieniu dystansowym (pierścień musi być objęty zewnętrzPytanie do... Jakie systemy rur tworzywowych zaprasowywanych oferują złączki mogące się wykazać jednocześnie następującymi cechami: funkcja ochrony o-ringów, 2 zamienne profile szczęk, precyzyjne pozycjonowanie szczęk, sygnalizacja niezaprasowanych połączeń, kolorowe pierścienie identyfikacyjne? nym rowkiem szczęki). W obydwu przypadkach konstrukcja złączki uniemożliwia niekontrolowane przesunięcie szczęk zaciskarki podczas procesu zaprasowywania. Teraz możemy uruchomić napęd praski i wykonać połączenie. Proces zaprasowywania trwa do chwili całkowitego zwarcia szczęk. Zaprasowanie pierścienia na rurze można wykonać tylko jeden raz. Po wykonaniu połączenia należy rozewrzeć szczęki i zdjąć narzędzie z zaciśniętego pierścienia. Połączenie jest gotowe do próby ciśnieniowej. Faktyczny czas wykonania połączenia, np. rury 16 mm (cięcie - wsunięcie - zaprasowanie), trwa znacznie krócej niż czas przeczytania powyższej, krótkiej przecież, „instrukcji”! Piotr Bertram www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych stal, miedź, tworzywo, rura, złączka

Viega Firma Viega wprowadziła na rynek system kształtek zaprasowywanych Megapress przeznaczonych dla grubościennych rur czarnych. Kształtki są wyposażone w ceniony przez wykonawców system SC Contur, który pozwala wykryć niezaprasowane połączenia. Ceniona jest także szybkość montażu w porównaniu z połączeniami spawanymi oraz - w przypadku remontów - brak niebezpieczeństwa zaprószenia ognia. W poniższym tekście przedstawimy uwarunkowania stosowania poszczególnych materiałów w instalacji wody pitnej i centralnego ogrzewania.

Instalacja wody pitnej l

Stal ocynkowana Stal ocynkowana jest jeszcze stosowana w instalacji wody pitnej ze względu na stare nawyki zarówno wykonawców, jak i projektantów. Trwałość takiej instalacji pomoże nam oszacować norma PN-EN 12502-3. Dowiadujemy się z niej, że korozja wżerowa rozpoczyna się od temperatury 35°C niezależnie od składu wody wodociągowej, a z kolei wartości chlorków, siarczanów, azotanów i zasadowości ogólnej decydują o intensywności procesów korozyjnych. Korozja wżerowa stali ocynkowanej nie oznacza koniecznie perforacji rury. Chodzi o stopniowe pozbywanie się warstwy cynku i odsłanianie tym samym rury czarnej. Analizując informacje zawarte w powyższej normie i porównując je ze składem wody wodociągowej, możemy dojść do wniosku, że są rejony kraju, gdzie materiał ten nie może być stosowany w instalacji wody zimnej. Chodzi tu na przykład o rejony Warszawy zasilane wodą z Wisły, a także o Inowrocław, Nową Sól i wszystkie inne miejsca, gdzie wodociągi korzystają ze studni głębinowych znajdujących się w sąsiedztwie pokładów soli. W instalacji ciepłej wody użytkowej materiał ten nigdzie nie powinien być stosowany.

Miedź Zgodnie z wytycznymi COBRTI mamy trzy kryteria stosowalności miedzi odnośnie do składu wody pitnej. Odczyn ma być wyższy od 7, azotanów ma być mniej niż 30 mg/l, a stosunek zasadowości ogólnej do siarczanów ma być większy od 2. Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się także ze spełnieniem pewnych warunków: - Nie można stosować kolanek, tylko łuki. Łączy się to z prędkościami przepływu. Drobinki zawarte w wodzie zarysowują kolanka, zdzierając ochronną warstwą tlenkową. Warstwa odbudowuje się, biorąc tlen z wody i miedź z przewodu. Kolejne zarysowania prowadzą do perforacji. - Prędkości przepływu ograniczone do 1 m/s w poziomach i pionach oraz do 2 m/s - punkty czerpalne. Tymczasem nowa norma PN EN 806 sugeruje podniesienie prędkości przepływu ze względów higienicznych do odpowiednio 2 i 4 m/s. - W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tlenkowej warstwy ochronnej obowiązkowo należy instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. Pytanie do... Czy zamierzacie Państwo wprowadzić system kształtek zaprasowywanych do rur grubościennych?

- Lutowanie lutem twardym (powyżej Ø28 mm) często prowadzi do przegrzania materiału, co skutkuje wzmożoną emisją jonów miedzi do wody, powodując przekroczenie dopuszczalnego ich stężenia w wodzie pitnej. Stosowanie złączek zaprasowywanych Profipress likwiduje ten problem. l Stal odporna na korozję Alternatywą dla miedzi jest stal odporna na korozję 1.4521. Nie wymaga filtra czy niskich prędkości przepływu (zalecenia PN-EN 806-3), ma niższą rozszerzalność cieplną. Spośród systemów metalowych właśnie ten materiał budzi coraz większe zainteresowanie ze względu na jego

trwałość i walory higieniczne. Firma Viega jest przygotowana na spełnienie tych oczekiwań. Oferujemy dwa rodzaje rur (ferrytyczne i austenityczne) oraz dwa systemy kształtek zaprasowywanych - Sanpress (brąz) oraz Sanpress Inox (stal odporna na korozję). Wszystkie oferowane przez nas wyroby są przygotowane do transportu wód łagodnych i agresywnych korozyjnie. Zgodnie z normą PN EN 12502-4 odporność na korozję stali ferrytycznych i austenitycznych zwiększa się wraz z obecnością molibdenu. Obecność tego pierwiastka w materiale rury jest wymagana, gdy zawartość chlorków przekracza 200 mg/l w instalacji wody zimnej i 50 mg/l w instalacji wody ciepłej. Obie nasze stale spełniają ten warunek. Przy czym www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

stal ferrytyczna ma znacznie niższy współczynnik rozszerzalności cieplnej od stali austenitycznej. Właściwość ta zmniejsza niebezpieczeństwo powstania awarii związanych z rozszerzalnością cieplną materiałów. l Tworzywa sztuczne Instalacja c.w.u. ze względów eksploatacyjnych jest najtrudniejszą instalacją dla rur z tworzywa, gdyż poddana jest oddziaływaniu temperatury przez cały rok 24 godziny na dobę (dotyczy części podlegającej cyrkulacji), a właśnie temperatura jest czynnikiem degradującym ten materiał. Ponadto instalacja musi być odporna na przegrzew (70ºC w każdym punkcie czerpalnym), co oznacza, że przewody bliższe źródła ciepła będą pracowały w odpowiednio wyższej temperaturze, tym wyższej, im bardziej rozległa jest cała instalacja. Norma PN EN ISO 21003-1 podaje maksymalną temperaturę pracy w instalacji c.w.u. 80ºC, ale czas oddziaływania nie może przekroczyć jednego roku przez całe życie instalacji. Kolejną złą wiadomość dla instalacji c.w.u. niesie ze sobą norma PN EN 806-2, która formułuje wymóg, by

w każdym punkcie czerpalnym, 30 sekund po pełnym otwarciu zaworu, temperatura wypływającej wody wynosiła minimum 60ºC. Oznacza to, że przygotowujemy się do podniesienia pracy instalacji o kolejne 5°C. W związku z tym ta sama norma wprowadza dwie klasy rur z tworzywa. Klasa pierwsza ma temp. projektową 60°C, klasa druga ma temperaturę projektową 70°C. Firma Viega już teraz produkuje tylko rury klasy drugiej - Pexfit Pro Fosta - w wersji 10 barów (norma PN EN ISO 21003-1 dopuszcza 4, 6, 8, 10 barów). Najmniej formalnych ograniczeń do stosowania rur z tworzyw dotyczy instalacji wody zimnej. Jeżeli nie przekraczamy ciśnienia roboczego powyżej 10 barów, to właściwie każde rozwiąwww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

zanie z technicznego punktu widzenia jest właściwe. Jedynie norma PN EN 806-2 mówi nam, że 30 sekund po pełnym otwarciu zaworu czerpalnego temperatura wypływającej wody nie może być wyższa niż 25ºC. Chodzi w tym przypadku o bakterie Pseudomonas, które jeszcze nie doczekały się tylu uregulowań co Legionella.

Instalacja centralnego ogrzewania l

Stal czarna Zgodnie z PN-93 C-04607 woda do napełniania instalacji c.o. wykonanych ze stali czarnej nie może zawierać więcej niż 150 mg/l chlorków i siarczanów, w tym chlorków nie więcej niż 100 mg/l. Zwracamy na ten fakt uwagę, gdyż norma powyższa jest przywołana w Rozporządzeniu, a praktyka jest taka, że instalacje są napełniane wodą wodociągową bez sprawdzenia jej składu. Ze względu na coraz mniejszą liczbę spawaczy firma Viega wprowadziła na rynek system kształtek zaprasowywanych Megapress przeznaczonych dla grubościennych rur czarnych. Kształtki są wyposażone w ceniony przez wykonawców system SC Contur, który pozwala wykryć niezaprasowane połączenia. Ceniona jest także szybkość montażu w porównaniu z połączeniami spawanymi oraz - w przypadku remontów - brak niebezpieczeństwa zaprószenia ognia. Wszystkie powyższe cechy posiada także nasz system Prestabo przeznaczony dla rur cienkościennych. l Miedź Zgodnie z PN-93 C-04607 w instalacjach mieszanych stal/miedź (np. przewody miedziane, grzejniki stalowe) zawartość jonów agresywnych chlorków i siarczanów nie może przekraczać 50 mg/l, z czego chlorków nie może być więcej niż 30 mg/l. Woda o takim składzie rzadko jest dostępna w sieci wodociągowej. Montując taką instalację, należy stosować inhibitory korozji. Nie można jej napełniać wodą z sieci cieplnej. Do montażu zalecamy nasz system Profipress. l Tworzywa sztuczne Wpływ temperatury w tej instalacji jest mniej szkodliwy niż w instalacji c.w.u. ze względu na krótszy czas oddziaływania (tylko sezon grzewczy). W związku z tym norma PN EN

ISO 21003 (i pokrewne) dopuszcza wyższą maksymalną temperaturę pracy, a mianowicie 90ºC. Jednak czas pracy w tej temperaturze jest ograniczony do jednego roku. W temperaturze 80°C - 10 lat, 60°C - 25 lat, 20°C - 14 lat. Stosowanie temperatury zasilania 80°C uważamy za ryzykowne, gdyż nawet niewielkie jej przekroczenie, na przykład na skutek błędów w eksploatacji, spowoduje gwałtowny spadek trwałości przewodów z tworzywa. Także w tym przypadku warto stosować przewody wyższej klasy, by zachować szansę na przetrwanie instalacji w przypadku awarii. Polecamy Pexfit Pro Fosta - zgodnie z PN EN ISO 21003-1 - klasa 5 - 10 barów. Jaromir Pawłowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach rura, złączka, RE-RT, PPSU, zaprasowywany

Purmo Systemy rurowe, będące nieodłączną częścią instalacji każdego budynku, powinny być przede wszystkim trwałe, szczelne, niezawodne i uniwersalne, a ponadto nie powinny sprawiać kłopotów w trakcie montażu. W odpowiedzi na powyższe wymagania marka Purmo stworzyła zaprasowywany system rurowy CLEVERFIT. System CLEVERFIT doskonale sprawdza się w instalacjach grzewczych, chłodniczych, a także wody użytkowej, w tym wody pitnej, co jest potwierdzone niemieckim certyfikatem DVGW oraz atestem higienicznym PZH. Szeroki zakres średnic pozwala stosować go zarówno w budownictwie jednorodzinnym, jak i w większych obiektach użytkowo-usługowych, mieszkalnych, a także w obiektach specjalnych i przemysłowych. W Purmo CLEVERFIT występują dwa typy rur: PERT/Al/PE-RT w średnicach 16-32 mm oraz PE-X/Al/PE-X o zakresie średnic 40-63 mm. Łączą one w sobie zalety rur z tworzyw sztucznych oraz metalowych. Rury są elastyczne i zachowują nadany kształt, co zmniejsza zużycie złączek, natomiast spawana doczołowo wkładka aluminiowa wewnątrz rury zapewnia stuprocentową barierę antydyfuzyjną. Zastosowanie PE-RT typu II oraz specjalnego stopu aluminium powoduje, że właściwości i parametry pracy rur PERT/Al/ PE-RT (Tmax = 95°C, dla 10 barów, T = 70°C) nie odbiegają od rur z polietylenu usieciowanego PEX/Al/PE-X (T = 95°C dla 10 barów), dlatego trwałość obu rodzajów rur w typowych warunkach pracy wynosi co najmniej 50 lat. Możemy być tego pewni dzięki szeregowi restrykcyj-

nych testów zgodnych z normą PNEN 21003, którym poddawany jest cały system CLEVERFIT.

Kolejnym elementem Purmo CLEVERFIT są kształtki. Wykonane są z dwóch rodzajów materiałów: z mosiądzu oraz polifenylosulfonu (PPSU). Kształtki mosiężne występują w za-

kresie średnic 16-63 mm. Istotną ich cechą jest funkcja Leak Before Press. Dzięki niej już przy ciśnieniu 1 bara przy niezaprasowanym połączeniu występuję kontrolowany wyciek. Pytanie do... Na czy polega uniwersalność systemu rurowego Purmo CLEVERFIT?

Chroni to instalację przed ewentualnym błędem i kosztownymi konsekwencjami. Kształtki z tworzywa PPSU oferowane są w średnicach 1632 mm. Materiał ten jest odporny na działanie wysokich temperatur oraz wytrzymały na naprężenia. Ze względu na brak korozji i odkładania osadów złączki PPSU doskonale sprawdzają się przy niekorzystnych parametrach fizykochemicznych wody. Ponadto dzięki zastosowaniu PPSU w procesie produkcji złączki te charakteryzują się wysoce atrakcyjną ceną przy bardzo dobrej jakości produktu. Niezależnie od rodzaju oraz średnicy złączek połączenia zaprasowywane wykonuje się przy użyciu szczęk o profilu TH. Ostatnim składnikiem zaprasowywanego systemu CLEVERFIT są profesjonalne narzędzia. Najważniejsze z nich to zaciskarki. Jedną z nich jest zaciskarka akumulatorowa Mini. Dostarczana jest ze szczękami o profilu TH o średnicy 16-32 mm. Mini jest przede wszystkim bardzo lekka. Wyposażona jest w obrotową głowicę oraz diodę doświetlającą LED. Narzędzie posiada wbudowany mikroprocesor monitorujący pracę, który mierzy siłę zacisku i sygnalizuję konieczność oddania do serwisu. Wysoka jakość oraz restrykcyjne próby i testy, jakim poddawane są wszystkie nasze produkty, pozwalają firmie Rettig Heating na udzielenie 10-letniej gwarancji. Jeżeli pomimo właściwej obsługi i prawidłowego wykonania instalacji system ulegnie awarii, to firma Rettig Heating zapewnia odszkodowanie aż do 1 000 000 euro, które pokryje wszystkie koszty związane z wymianą wadliwych elementów instalacji oraz likwidacją zniszczeń powstałych na skutek defektu produktu. Łukasz Wichowski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Technologie bezwykopowe w renowacji sieci wodociągowych i kanalizacyjnych (6)

Przepustowość po renowacji Celem kończącego się cyklu artykułów było przedstawienie ogólnych informacji na temat bezwykopowych technologii odnowy sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Zagadnienie renowacji sieci wodociągowych i kanalizacyjnych metodami bezwykopowymi jest rozwiązaniem coraz bardziej popularnym i docenianym przez eksploatatorów tych sieci i zlokalizowanych na nich obiektów, szczególnie w terenach miejskich i mocno zurbanizowanych, w których nie bez znaczenia pozostaje aspekt społeczny, mający na celu minimalizację utrudnień dla mieszkańców podczas prowadzonych robót. Metody bezwykopowych napraw rurociągów umożliwiają przywrócenie sprawności, szczelności, drożności oraz nośności tych rurociągów, przy stosunkowo niewielkiej ingerencji w otaczające środowisko. Celem całego cyklu artykułów było przedstawienie ogólnych informacji na temat bezwykopowych technologii odnowy sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Przedstawiony w artykułach podział metod był wyborem subiektywnym, mającym za zadanie pomóc w uporządkowaniu wiadomości na temat sposobów renowacji wodno-kanalizacyjnej infrastruktury podziemnej. Czego dotyczył cykl? Omówiono w nim naprawy z wykorzystaniem tzw. pakerów, które umożliwiają wykonanie lokalnych napraw rurociągu w sytuacji ich punktowego uszkodzenia lub rozszczelnienia. Kolejnym tematem, który poruszono, było uszczelnianie i naprawa powłokami sztywnymi, a następnie uszczelnianie złączy opaskami (manszetami) gumowymi. Później przeszliśmy do przedstawienia Państwu naprawy kanałów z zastosowaniem robotów, renowacji i naprawy www.instalator.pl

przyłączy kanalizacyjnych z zastosowaniem profili kapeluszowych oraz bezwykopowych metod napraw punktowych kanałów przełazowych. Zajęliśmy się też technologiami natryskowymi oraz technologiami z zastosowaniem powłok PEHD wzmacnianych iniektem. Ostatnim tematem były technologie z zastosowaniem „rękawów” (CIPP). Zbiorczą tabelę przedstawiającą porównanie tych technologii zamieszczono w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl. Na sam koniec chcielibyśmy zwrócić Państwa uwagę na przepustowość rurociągu po renowacji. Jako przykład

przedstawiono magistralę wodociągową o średnicy DN 400 mm, która została poddana renowacji w technologii utwardzonej powłoki żywicznej o grubości 6,5 mm, ściśle przylegającej do ścian odnawianego przewodu. Obliczenia wykonano z zastosowaniem wzoru Hazena-Williamsa:

Q = 1,318 * c * R0,63 * i0,54 * A [m3/s]. Założono: c = 140 - dla powłoki żywicznej po renowacji, c = 80 - przewód przed renowacją, i = 0,005 [m/m] - spadek przewodu, d w1 = 400 mm - średnica wewnętrzna przewodu przed renowacją, d w2 = 387 mm - średnica wewnętrzna przewodu po renowacji, Otrzymano: Qprzed renowacją = 0,178 m3/s Qpo renowacji = 0,285 m3/s co daje zmianę przepustowości przewodu: n = 0,285/0,178 * 100% = 160%. Powyższy przykład dowodzi, że zainstalowanie wewnątrz skorodowanego przewodu gładkiej i cienkiej powłoki renowacyjnej może prowadzić do zwiększenia przepustowości rurociągu po renowacji. Spowodowane jest to redukcją oporów hydraulicznych. Trzeba jednak pamiętać, że przy sprawdzaniu wydajności hydraulicznej rurociągu należy uwzględnić tzw. chropowatość eksploatacyjną. Jednolita chropowatość dla rur nowych, podawana przez ich producenta i wynosząca k = 0,1 mm, nie uwzględnia warunków eksploatacyjnych, takich jak: l chropowatość wewnętrzna powierzchni ścian rurociągu pokrytych błoną biologiczną (filmem), l niedokładność ułożenia rur podczas ich montażu, l nierówności na połączeniach rur, l kształtki na przyłączach, l studzienki i komory kanalizacyjne, l zmniejszenie wymiarów w stosunku do wymiarów nominalnych. Roman Ćwiertnia Tomasz Ćwiertnia

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Urządzenia przepompowujące ścieki

Rozdrabnianie i tłoczenie Inwestor, budując dom, zakłada, ile osób będzie w nim mieszkać. Jednak po kilku latach od zamieszkania rodzina bardzo często powiększa się. Szuka wówczas w domu dodatkowych pomieszczeń, które można adoptować, np. na łazienkę, pralnię, kuchnię lub toaletę. Najczęściej są to pomieszczenia usytuowane w piwnicy. Przeważająca większość właścicieli nieruchomości traktuje piwnicę jako pomieszczenie do przechowywania rzeczy, które „mogą się kiedyś przydać”. Jednak dzięki niewielkiemu nakładowi pracy i środków finansowych pomieszczenia w piwnicy mogą zostać adoptowane na pomieszczenia mieszkalne o wysokim standardzie. Dokonując adaptacji pomieszczeń w piwnicy, pojawia się bardzo często podstawowy problem - przyłącze kanalizacyjne do budynku umieszczone jest wyżej niż posadzka w piwnicy. W jaki sposób odprowadzić ścieki z przyborów sanitarnych do kanalizacji, jeśli znajduje się ona zdecydowanie wyżej niż nasza piwnica? Do szybkiego odprowadzenia ścieków z poziomu piwnicy, z której nie są one w stanie spływać grawitacyjnie ze względu na położenie poniżej kolektora, służą niewielkie urządzenia rozdrabniająco-przepompowujące. Przetłaczają one ścieki na duże odległości i na taką wysokość, by dalej mogły one płynąć grawitacyjnie do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej. Urządzenia do rozdrabniania i przepompowywania ścieków mogą być przystosowane do odprowadzania ścieków z tylko jednego lub kilku przyborów sanitarnych. Sposób działania tych urządzeń, niezależnie od firmy, która je produkuje jest bardzo podobny, ich budowa różni się jedynie rozwiązaniami kon-

strukcyjnymi. Wynalazcą tych urządzeń była francuska firma SFA. To ona dostarczyła 55 lat temu pierwsze tego typu urządzenia na rynek. Urządzenie przepompowujące składa się ze zbiornika, pompy wyposażonej w wirnik z elementem rozdrabniającym oraz z zespołu sterującego. Ścieki spływają grawitacyjnie do zbiornika w urządzeniu, po uzyskaniu odpowiedniego poziomu następuje automatyczne włączenie zespołu rozdrabniająco-przepompowującego i przepompowanie ścieków do kanalizacji. Stopień rozdrobnienia ścieków zależy od rodzaju zainstalowanego w pompie typu wirnika. Jego charakterystyczną cechą jest wolny przelot. Ścieki z miski ustępowej doprowadzane są do urządzenia rurą o średnicy 100 mm. Natomiast z innych przyborów - rurą o średnicy 50 mm (może być ich kil-

ka). Rozdrobnione w urządzeniu przepompowującym części stałe mogą być przepompowywane przez przewód o bardzo niewielkiej średnicy. Do tego celu wykorzystuje się najczęściej przewody wodociągowe z rur PVC (łączone za pomocą kleju) lub przewody z rur polietylenowych (wodociągowych) łączonych za pomocą złączek zaciskowych skręcanych z PP. W żadnym wypadku nie wolno

używać rur kanalizacyjnych łączonych kielichowo jako przewodów tłocznych. Zespół rozdrabniająco-przepompowujący może być usytuowany bezpośrednio w misce ustępowej (na dole w tylnej części). Jest to wówczas urządzenie określane jako „compact”. Czas przepompowywania jest niewielki i wynosi od kilku do kilkunastu sekund. Zależy on przede wszystkim od mocy zainstalowanej pompy oraz odległości i wysokości, na jaką przepompowywane są ścieki. Ścieki bytowe niezawierające w swoim składzie zanieczyszczeń stałych (fekaliów) powinny być przepompowywane przez instalację nieposiadającą rozdrabniarki. Małe urządzenia do przepompowywania ścieków powinny być usytuowane w możliwie niewielkiej odległości od przyborów, z których odprowadzają ścieki. Najlepiej zainstalować te urządzenia w pomieszczeniu, w którym znajdują się przybory saniwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

tarne podłączone do nich. Pompy przeznaczone do przepompowywania ścieków zawierających części stałe (papier, chusteczki, resztki jedzenia itp.) posiadają specjalną konstrukcję wirnika, która pozwala na przelot substancji stałych bez zablokowania pracy wirnika. W przypadku konieczności zapewnienia wymaganej prędkości przepływu, która wynosi 0,8 m/s (co powoduje konieczność stosowania niewielkich średnic przewodu tłocznego - 32, 40 mm), zaleca się stosować pompy wyposażone w urządzenie tnące. Konstrukcje urządzeń przepompowujących wykonywane są z materiałów odpornych na korozję i o dużej wytrzymałości mechanicznej. Dzięki temu urządzenia te pracują bezawaryjnie przez wiele lat. Wolny prześwit w przepompowni ścieków w każdym punkcie pomiędzy wlotem fekaliów do przepompowni i urządzeniem przepompowującym powinien być nie mniejszy niż 40 m. Przewody tłoczne w przepompowniach ścieków, niewyposażone w urządzenie rozdrabniające, nie powinny być mniejsze niż DN80. Przelot w zaworze zwrotnym usytuowanym na przewodzie tłocznym nie powinien być mniejszy niż 60 mm. Tam, gdzie jest to wymagane, przyłącze na odpływie nie powinno być mniejsze niż DN 50, a przelot w zaworze zwrotnym nie powinien być mniejszy niż 50 mm. Wszelkie połączenia, przewód odpływowy i zawory zwrotne w przepompowniach fekaliów z urządzeniem rozdrabniającym nie powinny być mniejsze niż 32 mm. Przewód odprowadzający ścieki nie musi być układany ze spadkiem w kierunku przepływu.

Dobór urządzenia przepompowującego Odpowiednie urządzenie dobieramy ze względu na (czynniki mające wpływ):

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016 l Miejsce użytkowania (publiczne: ho-

tel, zakład pracy, rzemieślniczy, pub) lub prywatne (mieszkanie dacza, domek, strych, piwnica, pralnia). Wiąże się z tym sposób (typ) rozdrabniania. Urządzenia na rynek publiczny są głośniejsze, pobierają większą moc, są większe gabarytowo, posiadają „odporniejszy na zablokowanie” system rozdrabniania. l Typ urządzenia: pompa (ścieki bez fekaliów) czy sanirozdrabniacz (pomporozdrabniacz) - do ścieków z fekaliami; tam, gdzie chcemy podłączyć WC + inne przybory sanitarne. l Wysokość podnoszenia (pompowania) słupa ścieków i jednocześnie odległość ich tłoczenia. Jedna z firm podaje zawartości maksymalne, np. 5 i 100 m - trzeba zauważyć, że maksymalna odległość tłoczenia podawana jest przy 1 m podnoszenia w górę.

ny system pozwala za pomocą pilota regulować wysokość przyboru aż o 37 cm. Brodziki z wbudowaną pompą i rampami najazdowymi umożliwiają przystosowanie dowolnego pomieszczenia na łazienkę bez barier (niezależnie od usytuowania pionów kanalizacyjnych).

Na łodzi... Bardzo ciekawa seria pomp i toalet przepompowujących przeznaczona jest do zastosowania na jachtach i statkach. Urządzenia posiadają wbudowany pomporozdrabniacz. Zasilane są napięciem 12 lub 24 V. Wszystkie urządzenia wyposażone są w automatykę sterującą i czujniki poziomu ścieków. Produkowane są również pompy do wody słodkiej i morskiej.

Kondensat i skropliny

l Wartość planowanego przepływu w litrach na jednostkę czasu istotne głównie w instalacjach przemysłowych, pompkach do skroplin itp. l Przybory łazienkowe, które chcemy podłączyć do sanirozdrabniacza, np. WC, umywalka, prysznic, wanna, pralka, zmywarka, zlewozmywak, kocioł kondensacyjny, klimatyzator itp.

Dla seniorów Na rynku dostępne są też specjalne grupy urządzeń przepompowujących, które umożliwiają adaptację łazienki i toalety dla seniorów i osób niepełnosprawnych. Specjal-

Do grupy urządzeń przepompowujących zaliczyć możemy również: l Pompki do kondensatu Są to urządzenia współpracujące z kotłami kondensacyjnymi. Pozwalają na przetłoczenie kondensatu z kotła do oddalonych pionów kanalizacyjnych na wysokość 4,5 metra i odległość 50 metrów. Wyposażone są w silniki o mocy 35 lub 60 W. W ofercie producenta dostępne są również pompki z neutralizatorem skroplin oraz grawitacyjne neutralizatory skroplin. l Pompki do skroplin Są to małe pompki do zastosowań w klimatyzatorach typu split. Pozwalają one na transport skroplin na wysokość do 6 metrów, a ich niewielkie rozmiary pozwalają na zainstalowanie ich bezpośrednio w klimatyzatorze. Bolesław Bąk Ilustracje z archiwum firmy SFA.

Otrzymałeś „Magazyn Instalatora”? Prosimy wyślij e-mail o treści „Otrzymałem” na adres: info@instalator.pl (*)

(*) Tylko „Gwarantowana dostawa” zapewni comięsięczny dostęp do "Magazynu Instalatora". Szczegóły na www.instalator.pl

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Instalacje wewnętrzne w praktyce

(Z)gięta rura… W niniejszym artykule chciałbym przybliżyć najważniejsze zasady gięcia rur, których zachowanie może uchronić przed „skutkami ubocznymi” gięcia i które należy wziąć pod uwage, gdyż mogą mieć one decydujący wpływ na efekt końcowy pracy. Gięcie rur to czynność dobrze znana i od lat z powodzeniem wykorzystywana przy budowie instalacji wodnych, grzewczych i przemysłowych. Z pozoru proste i niewymagające wysokoch kwalifikacji czynności mogą czasem sprawić niemałe trudności, a efekt końcowy nie będzie spełniał naszych oczekiwań. Jak zatem wykonać prawidłowe gięcie rur, aby uniknąć uszkodzeń giętych przewodów oraz zapewnić prawidłową pracę instalacji? Przed przystąpieniem do procesu gięcia rur, należy dokładnie określić rodzaj materiału przewodów, jakie mają być poddane gięciu, ich średnicę, typ zastosowanej technologii gięcia oraz promień i kąt wygiecia. Należy pamiętać, że popularne materiały instalacyjne, takie jak aluminium, stal, stal szlachetna, miedź czy polietylen, poddane zginaniu mogą reagować w odmienny sposób. Podczas gięcia każdego z tych materiałów pojawiają się niekorzystne zjawiska, takie jak sprężynowanie materiału, odkształcenie przekroju, pofałdowania i zmiana długości rur. Sprężynowaniu materiału po gięciu, które jest silniejsze w przypadku materiałów elastycznych, zapobiegamy poprzez niewielkie zwiększenie stopnia ugięcia, poprzez gięcie na promień mniejszy od żądanego. Powstaje wtedy żądany kąt ugięcia

rury. Ograniczane jest również pofałdowanie wewnątrz rury wskutek ściskania materiału. To zjawisko występujące niezależnie od technologii gięcia, zwłaszcza w przypadku rur cienkościennych, może zostać wyeliminowane specjalną metodą wygładzania fałd podczas gięcia rur.

Gięcie rur miedzianych Dzięki dużej podatności miedzi na kształtowanie czynności gięcia rur są łatwe do wykonania. Zalecane jest

zwłaszcza wykorzystanie podatności na gięcie rur w stanie miękkim (R220) o średnicach do DN 22, używanych szczególnie często do wykonywania instalacji ogrzewania podłogowego w budynkach. Częste zmiany kierunku układania przewodów, wymagające użycia dużej ilości łączników, bardziej ekonomicznie uzy-

skuje się przez gięcie rury miękkiej. Można to osiagnąć bez obróbki i bez użycia giętarki. Rury w stanie twardym, nawet małych średnic, wymagają użycia giętarki mechanicznej. Czynności gięcia powinny być wykonane tak, aby zapewniały gładkość wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni rury w obszarze gięcia, przy minimalnej deformacji przekroju kołowego rury i jak najmniejszej zmianie grubości ścianek. Można to osiągnąć, stosując się do zaleceń zawartych w tabeli 1. Ręczne gięcie na zimno, bez użycia giętarki, przebiega szybko, zaś powtarzalność można osiągnąć przez użycie prostego szablonu. Czasami zachodzi konieczność wyżarzenia miedzi do stanu zmiękczenia, szczególnie przy średnicach powyżej DN 18. Kolejność czynności podczas gięcia rur miedzianych na gorąco przebiega następująco: l wyznaczanie obszaru gięcia i grzania, l wypełnienie rury suchym, drobnoziarnistym piaskiem, l zamknięcie rury drewnianym korkiem, l wstępne podgrzanie do zmatowienia powierzchni, l grzanie właściwe równomiernie na całej wyznaczonej długości do ciemnoczerwonego koloru (ok. 650°C), l gięcie wolne, ok. 10° poza żądany kąt, następnie cofnięcie, sprawdzenie i skorygowanie wielkości kąta do właściwej wartości, l staranne usunięcie piasku i swobodne ochładzanie rury. Rury miedziane w instalacjach wody pitnej nie mogą być gięte na gorąco do wymiarów 28 mm (włącznie). www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Gięcie rur stalowych Rury ze stali nierdzewnej oraz stali węglowej mogą być gięte na zimno w pewnych granicach z wykorzystaniem odpowiednich narzędzi gnących. Należy przy tym pamiętać o promieniu gięcia mierzonym w neutralnej osi

łuku. Dla rur wykonanych ze stali nierdzewnej i ze stali węglowej minimalny promień gięcia wynosi zwykle r = 3,5 x dz. Należy również zagwarantować, aby po wygięciu pozostał wystarczająco długi, cylindryczny odcinek rury przeznaczony do dalszej obróbki. W zależności od zaleceń producentów rury stalowe mogą być gięte na zimno do wymiaru 28 mm. Gięcie na ciepło rur ze stali szlachetnej i rur ze stali węglowej nie jest dopuszczalne.

Gięcie rur wielowarstwowych PE Rury wielowarstwowe typu PEX i PE-RT można giąć za pomocą ręcznych giętarek. Jest to proces dość prosty i szybki do wykonania, co jest niewatpliwą zaletą tych rur używanych powszechnie do układania pętli ogrzewania podłogowego. W zależności od zastosowanego procesu gięcia nie można przekraczać minimalnego promienia gięcia. W tym przypadku wynosi on: l dla gietarek mechanicznych r = 2 * d l dla giętarek ręcznych r = 5 * d. Zawsze należy zapewnić odcinek prosty na długości co najmniej 1 x d (średnica zewnętrzna), za miejscem wygięcia. Dopuszczalne promienie gięcia dla rur wielowarstwych przedstawia tabela 2.

Giętarki Oferta rynkowa tego typu narzędzi jest bardzo bogata. Przy wyborze odpowiedniej giętarki należy kierować się nie tylko atrakcyjną ceną, ale również wziąć pod uwagę parametry www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

techniczne. Każdy z producentów precyzyjnie określa zakres pracy i zastosowania swoich narzędzi. Najmniejszą giętarką ręczną jest giętarka służąca do gięcia miękkich rur miedzianych o średnicach od DN 6 do DN 12. Najczęściej spotykaną giętarką ręczną jest narzędzie o przykładowej konstrukcji przedstawionej na fotografii 1. Wytwarzane przez różnych producentów giętarki różnią się szczegółami i dostosowane są do gięcia rur o średnicy od DN 6 do DN 22 i kątach od 0 do 180°. Elementem wymiennym, zależnie od średnicy giętej rury, jest tylko foremnik, tzw. kamień. W niektórych konstrukcjach giętarek zamiast rolki dociskowej stosowane są ślizgowe klocki płaskie lub profilowe, odrębne dla każdej średnicy rury, wykonane z poliamidu o składzie zapewniajacym małe tarcie. Korzystną cechą konstrukcji powyższych giętarek jest ich łatwy montaż i demontaż. Giętarki prefabrykacyjne z ręcznym lub mechanicznym napędem stosowane są na ogół tylko przy dużych budowach lub w zakładach prefabrykacji. Produkowane są najczęściej z wyposażeniem przeznaczonym do gięcia od 0 do 180° rur miedzianych DN 12 do DN 54. Występują także giętarki prefabrykacyjne z tzw. wleczonym rdzeniem kulowym, zabezpieczajęcym przed owalizacją rury w obszarze gięcia. Napęd giętarki jest ręczny - poprzez dźwignię obrotu foremnika (kamienia). Produkowane są najczęściej w dwóch wielkościach: jako jedno- i dwumetrowe. Oznacza

to, że możliwe jest wykonanie na nich łuków w różnych płaszczyznach na odcinku od 1,0 do 2,0 m. Przy zamawianiu wyposażenia do tych giętarek niezbędne jest precyzyjne określenie średnic zewnętrznych i grubości ścianek obrabianych rur. Producent dobiera wówczas właściwe foremniki zewnętrzne i wewnętrzne oraz średnicę wleczonego rdzenia. Do bardzo dokładnego gięcia rur, w szczególności rur stalowych, można wykorzystać profesjonalne giętarki mechaniczne, trójrolkowe. W tym przypadku mamy zagwarantowaną regulację gięcia za pomocą rolki górnej i dokładną skalę milimetrową do kontroli górnej rolki. Giętarki takie są zwykle wyposażone w wymienne walce do gięcia: walce hartowane do rur stalowych i walce w powłoce teflonowej do rur ze stali nierdzewnej. Jak widać, gięcie rur to czynność szeroko stosowana, ale też dość wymagająca, a w pewnych zakresach nieco ograniczona i nie zawsze uzasadniona. W przypadku, kiedy nie ma możliwości dopasowania przewodów do potrzeb instalacji poprzez ich wygięcie, producenci łaczników instalacyjnych przygotowali szeroką gamę swoich produktów. Można z niej skorzystać szczególnie w przypadkach zachowania jak najmniejszych odległości montażowych, powtarzalności elementów i czasu montażu. Jarosław Czapliński Literatura: * PCPM „Instalacje wodociągowe, gazowe, ogrzewcze z miedzi. Poradnik”, Wrocław 2005. * Poradnik techniczny SANHA. Fot. z archiwum REMS.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Świeże, świeższe i najświeższe (a także prosto z... konserwy) informacje z instalacyjnego rynku

Co tam Panie w „polityce”? Junkers szkoli W drugiej edycji programu edukacyjnego „Junkers szkoli” nagrodę główną zdobyło 11 uczniów. Uroczyste wręczenie dyplomów i nagród odbyło się 20 maja w siedzibie firmy Bosch w Warszawie. Celem programu „Junkers szkoli” jest poszerzanie wiedzy uczniów w zakresie nowoczesnych urządzeń i systemów grzewczych. Uczestnicy zyskują przydatną na rynku pracy wiedzę ekspercką oraz biznesową. Program ma także na celu promocję zawodu instalatora techniki grzewczej. „Junkers szkoli” to program edukacyjny prowadzony przez markę Junkers we współpracy ze szkołami ponadgimnazjalnymi kształcącymi na kierunkach: technik gazownictwa, technik urządzeń sanitarnych i pokrewnych. W ramach programu w szkołach organizowane są zajęcia dodatkowe z trzech obszarów tematycznych: kotły kondensacyjne, technika solarna i pompy ciepła. Zajęcia prowadzą nauczyciele ze szkół we współpracy z doświadczonymi trenerami marki Junkers. Junkers zapewnia szkolenia dla nauczycieli i materiały dydaktyczne. Oprócz uczestnictwa w zajęciach uczniowie biorący udział w

programie rozwiązują testy wiedzy. Najlepsi zdobywają nagrody: m.in. elektronarzędzia marki Bosch. Nagrodą główną jest kurs i egzamin na uprawnienia gazowe i elektryczne w zakresie eksploatacji. W ramach programu oferowane jest także szkolenie z przedsiębiorczości, które powala uzupełnić wiedzę praktyczną uczniów o kompetencje biznesowe. W drugiej edycji programu, organizowanej w roku szkolnym 2015/2016, wzięło udział 11 szkół. Lista zwycięzców II edycji programu „Junkers szkoli” znajduje się na www.instalator.pl. Zwycięzcy otrzymali od marki Junkers m.in. voucher na kurs i egzamin na uprawnienia gazowe oraz elektryczne w zakresie eksploatacji. Zdobycie tych uprawnień ułatwi im start na rynku pracy i znalezienie pracy w zawodzie, np. w charakterze Autoryzowanego Przedstawiciela marki Junkers.

Konferencja OSA W dniach 20-21 kwietnia 2016 r. na Wydziale Inżynierii Środowiska Politechniki Krakowskiej odbyła się II Ogólnopolska Konferencja Naukowa OSA - Odpady, Środowisko, Atmosfera, organizowana przez Studenckie Koło Naukowe Wentylacji, Klimatyzacji i Ogrzewnictwa „Equilibrium” oraz Studenckie Koło Naukowe Gospodarki Odpadami. W konferencji udział wzięło 42 prelegentów z 12 ośrodków naukowych całej Polski, w tym z Katowic, Opola, Poznania, Warszawy oraz ze wszystkich trzech krakowskich uczelni technicznych. Obrady podzielono na cztery sekcje tematyczne. l Więcej na www.instalator.pl

Wysokie obroty Bosch Bosch utrzymuje w naszym kraju silną pozycję, co potwierdził, osiągając w 2015 roku obrót w wysokości 4,6 mld złotych. Przejęcie całości udziałów w

dużej i dynamicznie rosnącej organizacji BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego z pięcioma zakładami produkcyjnymi i pozycją lidera na rynku sprzętu AGD znacznie zwiększyło skalę działalności koncernu i spowodowało rekordowy, 73-procentowy wzrost obrotów. Pomijając efekt konsolidacji, Bosch zanotował wzrost na poziomie 5,3%. Po konsolidacji z BSH Bosch dołączył do największych spółek w naszym kraju pod względem obrotów oraz

liczby pracowników. Bosch zatrudnia obecnie 4600 osób i jest jednym z najbardziej cenionych pracodawców w naszym kraju, co potwierdza przyznany już po raz trzeci certyfikat Top Employers Polska, który otrzymują przedsiębiorstwa o najwyższych standardach w zakresie kultury organizacyjnej, warunków pracy oraz możliwości rozwoju zawodowego. Wszystkie działy handlowe firmy Robert Bosch w Polsce odnotowały w 2015 roku wzrost obrotów powyżej rynku. Sprzedaż działu Elektronarzędzi, należącego do sektora Consumer Goods, rosła dynamicznie w różnorodnych kanałach dystrybucji, między innymi dzięki nowoczesnym i wygodnym rozwiązaniom eCommerce. Co roku wprowadzanych jest ok. 100 nowości, co stanowi 35% oferty działu. Dział Termotechniki powiększył z kolei w 2015 roku udziały rynkowe w najważniejszym segmencie, czyli w wiszących kotłach gazowych, oraz rozwijał nowy segment rozwiązań grzewczych dla dużych inwestycji komercyjnych. l Więcej na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Branżowa dyskusja o miedzi Szerokie spektrum zastosowania miedzi w różnorodnych instalacjach i jej wyjątkowe właściwości były tematem konferencji zorganizowanej przez Europejski Instytut Miedzi podczas targów Instalacje 2016. W spotkaniu wzięło udział kilkudziesięciu przedstawicieli firm z branży instalacyjnej, ale również projektantów i instalatorów. Popularność miedzi opiera się na wyjątkowej kombinacji jej właściwości: jest trwała, niezawodna i odporna na wysoką temperaturę oraz korozję, a także zapobiega rozwojowi bakterii chorobotwórczych. O tych właśnie aspektach oraz szerokich zastosowaniach instalacji z rur miedzianych, m.in. w budownictwie, chłodnictwie i służbie zdrowia, rozmawiali uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Europejski Instytut Miedzi. Omówiono także aspekt zdrowotny stosowania miedzi i jej wpływ na zapobieganie rozwojowi bakterii legionelli w instalacjach wody pitnej i ciepłej. Wzięło w niej udział ponad ponad 50 osób, głównie przedstawiciele firm handlowych branży instalacyjnej, projektanci, instalatorzy, ale również dziennikarze prasy branżowej. W trakcie każdej z sześciu prezentacji pod wspólnym hasłem „Instalacje z miedzi - zastosowania uniwersalne z gwarancją niezawodności i trwałości” prelegenci przedstawiali różne rozwiązania oraz odpowiadali na liczne pytania zadawane z sali. Na zakończenie konferencji organizatorzy wyróżnili okolicznościowymi statuetkami dziesięć firm za długoletnią współpracę z Europejskim Instytutem Miedzi. l Więcej na www.instalator.pl

Szkolenie w Sanea W piątek 13 maja 2016 r. w siedzibie firmy Sanea w Lublinie przy ul. Nałęczowskiej 33A odbyło się szkolenie techniczne dotyczące nowoczesnych oczyszczalni ścieków, a także studni wodomierzowych, szamb, separatorów tłuszczu firmy Wobet-Hydret.

Wykład poprowadził Sebastian Bilski - przedstawiciel producenta. W dalszej części spotkania instalatorzy zadawali liczne pytania, dzielili się doświadczeniami i opiniami.

25 lat Stiebel Eltron Ćwierćwiecze sukcesów firmy Stiebel Eltron na polskim rynku to odpowiedni czas na podsumowania. 19 listopada 1991 roku zarejestrowano spółkę Stiebel Eltron Polska Sp. z o.o., spółkę-córkę prężnie rozwijającego się niemieckiego koncernu z samodzielnym przedstawicielstwem w Polsce. Głównym celem powstania firmy była dystrybucja urządzeń grzewczych. Pojawienie się firmy na terenie kraju na początku lat 90. zaowocowało wieloma przełomowymi krokami, które zmieniły wygląd ówczesnego, raczkującego rynku pomp ciepła. Koncern od niemalże 100 lat specjalizuje się w produkcji ogrzewaczy wody oraz pomieszczeń. To właśnie te nowoczesne urządzenia pojawiły się w Polsce z rozpoczęciem działalności firmy Stiebel Eltron. Początkowe portfolio zawierało również kotły grzewcze Hydrotherm, urządzenia wentylacyjne oraz klimatyzacyjne. Pompy ciepła, czyli sztandarowy produkt marki Stiebel Eltron, pojawiły

się w Polsce wraz z nadejściem nowego tysiąclecia. Pompy ciepła Stiebel Eltron to najbardziej wyspecjalizowane technologicznie urządzenia dostępne na światowych rynkach, które stanowią wzór połączenia efektywności wraz z ekologią. Na fali nieustającego rozwoju oferta spółki została wzbogacona o kolektory słoneczne oraz ogniwa fotowoltaiczne. l Więcej na www.instalator.pl

Półfinał Akademii Danfoss 12 maja br. na Politechnikach Warszawskiej i Gdańskiej odbył się półfinał szóstej edycji Akademii Danfoss. Studenci z województwa mazowieckiego i pomorskiego zaprezentowali swoje pomysły na rozwiązanie zadanego studium przypadku. Komisja wyłoniła sześciu kandydatów, którzy zmierzą się teraz z zadaniem finałowym. W tego-

rocznej edycji programu, zadaniem kandydatów o profilu technicznym było przygotowanie analizy ryzyka montażu elektrycznych węzłów cieplnych zgodnie z metodyką FMEA oraz optymalizacja kontroli. Z kolei studenci kierunków humanistycznych musieli zaprezentować pomysły na strategię efektywności energetycznej dla gminy, która chce stać się zieloną wyspą energetyczną w kraju. Na zaprezentowanie pomysłu mieli 15 minut, a po tej części nastąpiła 10 minutowa sesja pytań od komisji konkursowej. Prezentacje półfinalistów były oceniane pod kątem kreatywności zaproponowanego rozwiązania, realności jego wdrożenia oraz poziomu wizualnej prezentacji, w tym umiejętności przedstawienia zagadnienia w ciekawy sposób. l Więcej na www.instalator.pl

Otrzymałeś „Magazyn Instalatora”? Prosimy wyślij e-mail o treści „Otrzymałem” na adres: info@instalator.pl (*)

(*) Tylko „Gwarantowana dostawa” zapewni comięsięczny dostęp do "Magazynu Instalatora". Szczegóły na www.instalator.pl

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Jak to dawniej o czystość dbano...

Trzysta galonów Zgodnie z zapowiedzią w tym artykule mieliśmy przyjrzeć się technologicznym innowacjom, które pozwoliły uczynić z rzymskich łaźni publicznych przybytki zaspokajające najbardziej wyrafinowane gusty. W starszych domach łaziebnych, głównie tych z okresu Republiki, woda pochodziła z cystern, studni i źródeł, ale już w 100 r. p.n.e. dziewięć akweduktów zapewniało każdemu mieszkańcowi stolicy imperium 300 galonów wody dziennie, co ważne, biorąc pod uwagę, że termy stanowiły jeden z najbardziej wymagających i uprzywilejowanych jej użytkowników. Zaopatrywane były przez sieć wodociągów i rur połączonych z dnem zbiornika, gdzie woda przepływała z największą siłą. Z głównego rezerwuaru biegła ona systemem pomp i ołowianych rur do ogrzewającego ją paleniska, a stamtąd - do poszczególnych pomieszczeń łaźni. Warto pamiętać, że stolicę Imperium zaopatrywała w wodę sieć akweduktów licząca w II w. n.e. 420 km, z czego 47 km przebiegało nad powierzchnią ziemi. Niespełna dwieście lat później sieć ta wydłużyła się o kolejne 250 km. Nieprzypadkowo jednym z symboli rzymskiej cywilizacji stał się monumentalny akwedukt. Baseny i sale w łaźniach ogrzewano dzięki kolejnej innowacji - systemowi centralnego ogrzewania, zwanego hypocaustum. Stworzony w schyłku II wieku napełniał wytwarzanym przez piec gorącym powietrzem pustą przestrzeń pod podłogami i między ścianami. Ogrzewana w ten sposób posadzka, wykonana z płyt kamiennych, cegieł bądź kafli, stawała się czasem tak gorąca, że użytkownicy term musieli chodzić w sandałach, aby chronić stopy. Pomieszczenia o najwyższej temperaturze znajdowały się bezpośrednio nad piecem, natomiast pomieszczenia zimne i szatnie umieszczano najdalej od niego.

Wczesne łaźnie wznoszono z kamiennych bloków - do czasu wynalezienia rzymskiego betonu, stanowiącego mieszankę odłamków cegieł i kamieni w zaprawie z wapna, piasku i pyłu wulkanicznego. Wynaleziono go w I w. p.n.e.; umożliwił on wznoszenie ogromnych i bardziej wystawnych budowli. Ważne stało się zwłaszcza pojawienie się betonowych sklepień, co zaowocowało powstawaniem ogromnych, przestronnych pomieszczeń, umożliwiając przemianę skromnych domów łaziebnych w wystawne termy epoki cesarstwa.

Te wspaniałe przybytki były dla Rzymian tym, czym obecnie są restauracje, place miejskie, siłownie, uzdrowiska i ośrodki rekreacyjne. Nawet sami cesarze, choć do dyspozycji mieli pałacowe łaźnie, korzystali często z term publicznych. Szczególnie ważne były one jednak dla obywateli mieszkających na co dzień w ciasnych, klaustrofobicznych czynszówkach, pozbawionych wody i toalet. Wizyta w łaźni była dla nich naprawdę wspaniałym przeżyciem. Wielkie, przepełnione światłem sale dawały im posmak luksusu i namacalnie ukazywały wielkość cesarstwa.

Zmierzch term wiąże się z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. Mniejszy dostęp do kąpieli wynikał bardziej z agonii imperium, ale też wiązał się z pojawieniem i upowszechnieniem nowej religii - chrześcijaństwa. Pierwsi wyznawcy Chrystusa żyli pod rządami Rzymian, a termy przedstawiały dla nich poważny dylemat. Rzymskie zwyczaje kąpielowe kojarzyły się z hedonizmem, a w wielu wypadkach również z grzechem i jawnym rozpasaniem. Były jednak tak naturalnym elementem codziennego życia, że wyrzeczenie się ich wydawało się po prostu niemożliwością. Jeden z teologów w II w. n.e. udowadniał nieszkodliwość wyznawców nowego kultu, dowodząc, że tak jak forum i cyrku nie unikają także publicznych łaźni. Trzeba pamiętać, że w pierwszych wiekach swego istnienia chrześcijaństwo współistniało z rzymską tradycją. Zdecydowana większość władz kościelnych nie zabraniała wiernym kąpieli w towarzystwie przedstawicieli własnej płci, o ile odbywała się z właściwych pobudek. Stosunek doktryny chrześcijańskiej do ciała był ambiwalentny: z jednej strony uznawano je za świątynię Boga, z drugiej - za źródło zepsucia poprzez podatność na pokusy. Ten drugi aspekt z czasem przeważył. Skrajni asceci nie uznawali kąpieli w jakiejkolwiek formie. Znalazła się ona na cenzurowanym głównie jako źródło rozbudzenia w kobiecie, istocie słabej, zainteresowania własnym wyglądem, skąd już tylko jeden krok do grzechu. Popularne było twierdzenie, że „czyste ciało i suknia kryją nieczystą duszę”. W IV i V w. brud stał się wręcz chrześcijańskim atrybutem świętości. Jedyną formą oczyszczenia miał być chrzest, który jako „kąpiel odnowy” przeciwstawiano normalnej toalecie. Do tematu powrócimy w kolejnym artykule z tego cyklu. Aleksandra Trzeciecka www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Uszczelnianie połączeń w rurach żeliwnych

Dobijanie w kielichu W artykule chciałbym przedstawić dawne metody uszczelniania połączeń kielichowych żeliwnych rur wodociągowych i kanalizacyjnych, które często można jeszcze spotkać w funkcjonujących instalacjach.

odlewu para nie spowodowała eksplozji formy. Po wylaniu ołowiu należało po kilku minutach glinianą formę usunąć, nadmiar ołowiu odciąć dłutem i ewentualnie pozostawiony ołów dobić i Uszczelnianie rur wodociągowych sinterit wyglądał zupełnie tak samo jak wygładzić dobijakiem. odbywało się w sposób następujący: odlany pierścień żeliwny. Poza sinteFormę glinianą przygotowywało się szczeliwo w formie sznura nakładało się ritem znajdowały się w handlu roz- tak, że najpierw wlot do kielicha zana cały obwód rury i przy pomocy maite namiastki, których sposoby uży- słaniało się grubym sznurem, a potem uszczelniacza wbijało się je mocno i po- cia podawane były na opakowaniach. oblepiało dokładnie gliną. Gdy glina woli do wnętrza kielicha rury. W ten Najlepszym zabezpieczeniem szcze- trochę przeschła, sznur wyciągało się sposób zapełnia się połowę do dwóch liwa w połączeniu kielichowym było i w ten sposób po sznurze pozostawatrzecich głębokości kielicha. (mimo wprowadzanych nowości w ła wolna przestrzeń bezpośrednio poDo osłonięcia szczeliwa w kielichu owym czasie) zwyczajne zalanie oło- łączona z wnętrzem kielicha uszczelsłużyła wełna aluminiowa lub ołowia- wiem. Szczeliwo wprowadzało się do nianej rury. Do tej przestrzeni wlewana. Jakość wełny wypróbowywało się kielicha w sposób opisany powyżej, po ło się ołów lub inną szybko zasychajątak, że warkocz z wełny kładło się na czym jeśli rurociąg był pionowy, wy- cą masę, po czym wylanie wykańczakowadle i skuwało się młotkiem, przy starczyło po prostu do pozostawionej ło się w sposób opisany wyżej. czym pomiędzy jednym a drugim wolnej przestrzeni wlać odpowiedDo uszczelniania połączeń użyuderzeniem obracało się go jak zwykłe nią ilość roztopionego ołowiu. Gdy ru- wano sznurów konopnych białych i żelazo podczas kucia. Warkocz powi- rociąg był pochyły lub poziomy, mu- czarnych. Sznurem nazywamy wyronien był gęstnieć i poby skręcane lub plecione szczególne jego części nie z nitek przędzy konopnej, powinny odpadać. Wełna jutowej lub bawełnianej. aluminiowa mogła być tylko Do najlepszych włókien tam użyta, gdzie nie zakonopnych nadających się chodziła obawa, że uszczelna sznury należały włóknienie będzie pozostawać na z konopi europejskich, pod działaniem wody, np. w Rys. 1. Narzędzia do uszczelniania połączeń kielichowych a wśród nich i polskich. mokrych rowach. Gdy za- oraz sposób uszczelniania kielicha za ich pomocą. Grubość sznura konopchodziła taka obawa, nego używanego do uszczelnienie należało wykonać tak, siano najpierw wokół kielicha przy- uszczelniania złączy rur kielichojak to pokazano na rys. 1. gotować z gliny formę, która umożli- wych wahała się od 28 do 35 mm. Wełnę aluminiową przygotowywało wia zalanie ołowiem. Glina użyta do Sznur konopny przeznaczony do się w ten sposób, że kosmyk prostych wykonania formy musi być dobrze uszczelnień kielichów musiał być włosów aluminiowych skręcało się ,,wyrobiona” i nie mogła być zbyt suchy, nie przegniły, czysty, bez najpierw w warkocz, względnie sznur, wilgotna, aby wytwarzająca się podczas zdrewniałej słomy (paździerzy). o średnicy równej szerokości wolnej Stwierdzono w praktyce, że podczas przestrzeni w kielichu, przy czym dobijania sznura z paździerzami, krusznur ten wypychało się do kielicha szą się one (paździerze), a proszek uszczelniaczem (tak samo jak zwykłe wytworzony z tego materiału organicznego podlega procesowi gnicia. W szczeliwo) i wreszcie po osiągnięciu żącelu zapewnienia długotrwałości i danej grubości dobijało się mocno doodporności na gnicie biały sznur kobijaczem. Analogicznie postępowało nopny zanurzało się w gorącej kąpiesię z wełną ołowianą. Przed wojną w Rys. 2. Uszczelnianie kielicha przy li ze smoły, najlepiej drzewnej. Po naNiemczech rozpowszechniony był użyciu wełny aluminiowej: 1. oznasyceniu sznur należało rozwiesić, aby sinterit, który miał za zadanie zastą- cza sznur napojony bituminem, 2. pić wełnę aluminiową lub ołowianą. szczeliwo naoliwione, 3. warstwę ok. nadmiar smoły mógł ociec. Było to żeliwo o strukturze porowatej 10 mm wełny aluminiowej, 4. smołę Andrzej Świerszcz nasycone bitumem. Dobrze wbity bitumiczną około 5 mm. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Zachowanie sprawności infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej

Sieć rozproszona Polskie wodociągi i kanalizacje funkcjonują na ogół w obrębie poszczególnych gmin, większe struktury są stosunkowo rzadkie. Problem rozproszenia ma szczególne znaczenie zarówno w fazie przygotowania inwestycji, jak i jej realizacji oraz późniejszej eksploatacji. W ostatnich 20 latach mieliśmy w Polsce do czynienia z wyjątkowym rozwojem inwestycji infrastrukturalnych, w tym powiązanych z koncentracją wydatków ze środków samorządowych. Wprawdzie szeroko wykorzystywano różne środki pomocowe, jednak również udział własny gmin był odpowiednio wysoki. Znaczna część infrastruktury powstała na terenach wiejskich, czego efektem są relatywnie niskie obciążenia hydrauliczne, które generują kolejne problemy, w tym koszty. Ogólnie warunki nie zawsze sprzyjały racjonalności działań, przykładowo w skrajnym przypadku koszt projektowanej budowy kanalizacji w jednej z gmin przekroczył wielokrotnie - nie mniej niż 910 razy - jej zdolność kredytową.

Wysokie ceny W warunkach obligatoryjnej komercjalizacji publicznych wodociągów i kanalizacji [1] musi to skutkować odpowiednio wysokimi cenami usług i ostatecznie np. cena kalkulowana [2] wody dochodzi do 37,94 zł/m3, cena ścieków do 24,32 zł/m3, a łączna do 51,58 zł/m3. Nie oznacza to oczywiście, że taryfa dla mieszkańców odpowiada kalkulacyjnej, jednak gmina, dopłacając nawet ¾ opłaty, musi skądś pozyskać odpowiednie środki. Z drugiej strony próbuje się sztucznie ograniczyć ceny poprzez pomijanie w kalkulacjach amortyzacji od części majątku powstałej przy wykorzystaniu bezzwrotnej pomocy. Może być to rozwiązanie pozornie bardzo atrakcyjne, ale ostatecznie został wytworzony określony majątek, który będzie musiał być eksploatowany. Będzie on wymagał remontów oraz odtworzeń, a bez środków pochodzących z opłat konieczne będą kolejne kredyty, a więc dalszy wzrost zadłużenia.

Projekt Zachowanie sprawności przez infrastrukturę w bardzo dużym stopniu zależy od prawidłowego przebiegu procesu budowlanego. Jest on zdominowany przez kilka czynników, wynikających przede wszystkim z dość powszechnej słabości rozdrobnionego inwestora. Same projekty przygotowywane są pospiesznie i bez przemyślanych analiz, przede wszystkim pod wpływem terminów ich składania. Można mieć bardzo wiele zastrzeżeń w stosunku do wycen prac projektowych i kryterium najniższej ceny, jednak z analiz dokumentacji, szczególnie odnoszącej się do mniej typowych robót, wynika dość jednoznacznie brak umiejętności bezpiecznego formułowania warunków przystąpienia do przetargu, pozwalających eliminować przypadkowych oferentów. Ostatnie regulacje [3] wprowadziły tu istotne zmiany, jednak konsekwencje wcześniejszej praktyki będą długo widoczne. Wprawdzie wcześniejsze regulacje formalnie nie narzucały kierowania kryterium najniższej ceny, jednak takie postępowanie w znacznym stopniu narzucała praktyka licznych kontroli.

Rola inspektora Z dotychczasowych obserwacji wynika, że do szczególnie słabych uczestników procesu inwestycyjnego należą inspektorzy nadzoru inwestorskiego. Ze względu na napięte terminy procedury odbiorowe są traktowane bardzo formalnie (zresztą brak w tym zakresie jednoznacznych uregulowań prawnych), a bieżąca działalność inspektora nadzoru inwestorskiego stanowi jedyną możliwość skutecznej kontroli robót zanika-

jących. To ostatnie w znacznym stopniu odnosi się również do jakości prac betoniarskich na obiektach typu oczyszczalnia ścieków, gdzie dość łatwo jest zacierać ślady różnych niedoróbek.

Wiarygodność dokumentacji Ujawnił się problem wiarygodności dokumentacji powykonawczej, stanowiącej główną bazę dla późniejszej eksploatacji. O ile dokumentacja sporządzana przez uprawnionych geodetów nie wywołuje poważniejszych zastrzeżeń, to wykonywana przez poszczególnych kierowników budów jest bardzo różna. W sytuacjach skrajnych może to być po prostu kopia dokumentacji przetargowej zawierająca m.in. wariantowe rozwiązania materiałowe. Brak jest natomiast informacji, co ostatecznie użyto i jakie jest rozmieszczenie przewodów czy też szczegółów konstrukcji budowlanej.

Komplikacja eksploatacji Wszystkie braki procesu budowlanego komplikują przyszłą eksploatację. Intensywność procesów inwestycyjnych doprowadziła do poważnego zadłużenia inwestorów, czego konsekwencją są trudności z pozyskaniem środków na potrzeby eksploatacji. Wprawdzie współczesne wyposażenie techniczne pozwala prowadzić eksploatację również w trudnych warunkach, jednak koszty jego zakupu i utrzymania są odpowiednio wysokie i trudno jest dla nich znaleźć uzasadnienie w realiach małego systemu. Równocześnie szereg projektantów postępuje tak, jakby takie rozwiązania były powszechnie dostępne.

Problemy z eksploatacją Eksploatacja w Polsce jest realizowana w dużym stopniu przez rozproszone struktury na poziomie gminy, a tu pojawia się problem niechęci samorządów do właściwego określania opłat. Tego rodzaju www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

działania są po prostu niepopularne. Do podstawowych problemów związanych z eksploatacją należy zaliczyć: l brak dostatecznej znajomości składników posiadanego majątku, w tym również inwentaryzacji, l brak standardów w zakresie eksploatacji sieci i urządzeń; wcześniej istniejące nie odpowiadają obecnym realiom [4], l dość powszechny brak instrukcji obsługi dla nowo powstających obiektów; zastępowane są mniej lub bardziej kompletnymi zbiorami DTR (dokumentacja techniczno-ruchowa) poszczególnych maszyn i urządzeń. Oddzielnym zagadnieniem pozostają fachowe zewnętrzne usługi eksploatacyjne na odpowiednim poziomie. Problemem staje się to, że w okresie pięcioletnim (objętym pewną ochroną) panuje praktyczna dowolność w podejmowanych działaniach. W ostatecznym efekcie mamy do czynienia z utratą gwarancji, a obiekty teoretycznie nowe mogą być w bardzo złym stanie technicznym. Z kolei obiekty starsze są często po prostu zaniedbane.

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Podsumowanie Każda decyzja podejmowana na poziomie samorządowym, szczególnie powodująca konsekwencje finansowe i opłaty, będzie mieć charakter polityczny. Problemem jest możliwość uzyskania kompromisu pomiędzy czynnikiem politycznym i technicznym. W efekcie konieczne są działania z pozycji władz centralnych, które narzucają określone standardy. Ze względu na wpływ na efektywność działań konieczne staje się podniesienie znaczenia elementu projektowania oraz odpowiedzialności projektanta za podejmowane decyzje. Bezwzględnie konieczne jest określenie minimalnych standardów w zakresie eksploatacji i utrzymania obiektów. Równocześnie niezbędne jest wprowadzenie minimalnych standardów w zakresie dokumentacji eksploatacyjnej obiektów. Uwzględniając stan prawny, konieczne jest wprowadzanie zmian aktem prawnym - rozporządzeniem właściwego ministra w oparciu o zapis ustawowy. Równocześnie wydaje się

Nasi instalatorzy w programie „Dom Marzeń”

Oglądaj nas w każdą sobotę o godzinie 20.00 na antenie

TVN od 25.06 do 31.08

www.kan-therm.com

być nieunikniona konsolidacja eksploatacji na rozsądnych zasadach. Nie chodzi tu o fizyczne łączenie systemów, jednak możliwości dużego operatora o dokładnie sprecyzowanych obowiązkach są nieporównywalnie większe niż lokalnego, który nie dysponuje odpowiednimi warunkami, również kadrowymi. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski Literatura: [1] W konsekwencji Ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dziennik Ustaw 72/2001 z późniejszymi zmianami (tekst jednolity na stronach internetowych Kancelarii Sejmu z dnia 02.04.2013 r.). Jednoznacznie obowiązuje przy tym zasada alokacji kosztów oraz finansowania skrośnego. [2] http://cena-wody.pl/ (z dnia 31.03.2016 r.). [3] Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 listopada 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo zamówień publicznych. Dziennik Ustaw 2015, poz. 2164 (ogłoszony 22 grudnia 2015 r.). [4] Por. np. „Wodociągi i kanalizacja. Poradnik”, red. M. Chudzicki. Arkady, Warszawa 1971.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Woda w systemach chłodzenia

Stabilny obieg Różnorodność zastosowań układów chłodzących skutkuje zróżnicowaniem mediów wykorzystywanych do tego celu. Najpowszechniej stosowanym medium chłodzącym w większości systemów chłodzenia jest jednak woda. Ilościowe zapotrzebowanie na wodę chłodzącą zależy od rodzaju obiegu: najbardziej wodochłonne są obiegi otwarte, w których czynnik chłodzący jest wykorzystywany tylko jednokrotnie - rozwiązania takie stosowane są rzadko gdyż są mało ekonomiczne, z uwagi na spore zapotrzebowanie na wodę. W praktyce w większości przypadków mamy do czynienia z obiegami zamkniętymi, w których woda ogrzewa się w wyniku bezpośredniego, a częściej pośredniego kontaktu z medium chłodzonym, a następnie jest schładzana i ponownie wykorzystywana do chłodzenia. Taki sposób wykorzystania wody powoduje, że w wyniku kolejnych cykli ogrzewania i schładzania jej skład chemiczny ulega zmianom spowodowanym stratami wskutek parowania i wzrostu stężenia soli rozpuszczonych w wodzie pozostającej w obiegu. W większości przypadków stosowane są systemy chłodzenia przeponowego, w których woda chłodząca nie pozostaje w bezpośrednim kontakcie z medium chłodzonym, dzięki czemu eliminuje się możliwość jej zanieczyszczenia tym medium, ale pozostaje problem zmian jej składu chemicznego w wyniku wspomnianego powyżej wzrostu stężenia soli rozpuszczonych, prowadzącego - w razie przekroczenia iloczynu rozpuszczalności - do wytrącania się osadów, a także tworzenia się produktów korozji lub powstawania obrostów biologicznych. Do powstawania osadów może przyczyniać się także obecność zanieczyszczeń koloidalnych, które w warunkach pracy układów chłodzenia ulegają koagulacji, zwiększając zawartość zawiesin. Jednak główną przyczyną wytrącania się osa-

dów jest nadmierne zasolenie wody, a przede wszystkim twardość węglanowa, której dominujący składnik, wodorowęglan wapniowy, ulega rozkładowi zgodnie z reakcją: Ca(HCO3)2 → CaCO3↓ + CO2 +H2O, w wyniku której powstaje nierozpuszczalny w wodzie węglan wapnia. Przesunięciu się równowagi reakcji w prawo, tj. w kierunku wytrącania się węglanu wapnia, sprzyja wzrost temperatury wody chłodzącej prowadzący do zmniejszenia stężenia tzw. przynależnego dwutlenku węgla, niezbędnego dla utrzymania w roztworze wodorowęglanu wapnia. W przypadku tej części twardości węglanowej, która powodowana jest obecnością wodorowęglanu magnezowego, podobna do powyższej reakcja prowadzi do tworzenia się dobrze rozpuszczalnego w wodzie węglanu magnezowego (MgCO3), a więc nie skutkuje tworzeniem się osadów. Wymagania jakościowe stawiane wodzie przeznaczonej dla celów chłodniczych charakteryzuje się w oparciu o ocenę jej stabilności chemicznej, korozyjności, termostabilności i stabilności biologicznej. Stabilność chemiczna wody definiowana jest jako cecha określająca stan równowagi węglanowo-wapniowej, tj. zdolności wody do rozpuszczania lub wytrącania węglanu wapnia (CaCO3) tworzącego warstwę ochronną na powierzchni materiału pozostającego w kontakcie z wodą. Miarą stabilności wody jest indeks Langeliera IL nazywany też indeksem stabilności [1], obliczany z równania: IL = pH - pHS , w którym: pH - rzeczywista wartość pH wody,

pHS - wartość pH wody w stanie nasycenia węglanem wapnia. Parametrami wyjściowymi do obliczania pHS są: temperatura, twardość wapniowa i zasadowość wody. Czytelników zainteresowanych sposobem obliczania wartości pHS w oparciu o wybrane parametry fizykochemiczne wody odsyłam do artykułu na temat oceny równowagi węglanowowapniowej zamieszczonego w „MI” z roku 2008 [2]. Interpretacja obliczonego w ten sposób indeksu jest następująca: IL < 0 - woda jest nienasycona w stosunku do CaCO3 i ma własności agresywne, IL = 0 - woda jest stabilna, tj. nie ma ani charakteru agresywnego, ani skłonności do wytrącania CaCO3, IL > 0 - woda ma skłonności do wytrącania CaCO3. Stabilność chemiczną wody ocenia się również w oparciu o indeks Ryznera IR wyznaczany wzorem: IR = 2 pHS - pH. W zasadzie tylko wody o indeksie Ryznera w granicach 6,25-6,75 uznaje się za w pełni stabilne. Agresywności wody nie należy utożsamiać z jej korozyjnością. Wody agresywne są zawsze korozyjne, ale wody nieagresywne również mogą być korozyjne, gdyż nawet w warunkach równowagi węglanowo-wapniowej przyczyną korozyjności wody może być obecność jonów chlorkowych i/lub siarczanowych. Ocena korozyjności wody oparta jest więc na obliczeniach zmodyfikowanego indeksu Larsona (JL) uwzględniającego relacje pomiędzy zasadowością wody a zawartością jonów siarczanowych i chlorkowych, obliczanego z równania [3]: JL = {2[SO42-] + [Cl-]}/[HCO3-], w którym: [SO42-] - stężenie jonów siarczanowych [mmol/l]; [Cl-] - stężenie jonów chlorkowych [mmol/l]; www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

[HCO3-] - stężenie jonów wodorowęglanowych [mmol/l]. Z powyższego równania wynika, że własności korozyjne wody rosną wraz ze wzrostem zawartości jonów siarczanowych i chlorkowych, a maleją ze wzrostem zasadowości wody wyrażanej stężeniem jonów wodorowęglanowych (HCO3-). Ocena korozyjności wód chłodniczych o podwyższonej temperaturze w oparciu o kryterium indeksu Larsona przedstawia się następująco: l JL < 0,2 - jony chlorkowe i siarczanowe nie mają tendencji do oddziaływania na naturalnie utworzoną warstewkę ochronną węglanu wapnia, l 0,2 < JL < 0,6 - w układzie może mieć miejsce korozja, gdyż jony chlorkowe i siarczanowe mogą negatywnie wpływać na naturalną warstewkę ochronną węglanu wapnia, l JL > 0,6 - woda wykazuje tendencje do wyraźnej lokalnej korozji zwiększającej się wraz ze wzrostem indeksu [3]. Termostabilność wody ocenia się w oparciu o wskaźniki termostabilności I1 i wytrącania I2 [4]. Wskaźniki te wyliczane są z wzorów: I1 = mo/m, I2 = (mo - m) 50 (mg CaCO3/l), w których: mo - zasadowość wody surowej wobec metyloranżu, m - zasadowość wobec metyloranżu wody poddawanej wytrącaniu nadmiarem CaCO3. Wskaźniki powyższe stanowią informację do jakiego poziomu należy uzdatnić wodę, aby przy granicznej temperaturze ogrzania w urządzeniach chłodniczych były one zgodne z wymaganiami[4]. W przypadku wód naturalnych ocena termostabilności w oparciu o oznaczenie twardości węglanowej przedstawia się następująco: - wody uważa się za termostabilne, jeśli ich twardość węglanowa jest 2,86 mval/l, a ponadto jeśli zawierają koloidalną materię organiczną utrudniającą wytrącanie się węglanu wapnia (CaCO3) nawet po dwukrotnym ich zagęszczeniu, - wody o ograniczonej termostabilności charakteryzują się twardością węglanową w zakresie 2,86-5,71 mval/l, - wody charakteryzujące się twardością węglanową większą niż 5,71 mval/l ocenia się jako nietermostabilne [4]. Masowemu rozwojowi mikroorganizmów tworzących obrosty na elewww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

mentach systemów chłodniczych sprzyja obecność organizmów żywych oraz związków biogennych: fosforanów i azotanów, a także żelaza odpowiedzialnego za rozwój bakterii żelazistych [4]. Oprócz bakterii mikroorganizmami powodującymi obrosty hydrobiologiczne są grzyby, wodorosty i glony. Uzdatnianie wód przeznaczonych do chłodzenia jest niezbędne, jeśli wskazuje na to ocena ich jakości oparta na powyższych kryteriach. Zapewnienie stabilności chemicznej, a także termostabilności, wymaga obniżenia twardości węglanowej. Można to osiągnąć, stosując [4]: - szczepienie kwasem polegające na dodawaniu do wody mocnego kwasu mineralnego (solnego lub siarkowego), prowadzące do zamiany twardości węglanowej na równoważną, nieszkodliwą twardość niewęglanową zgodnie z reakcjami: Ca(HCO3)2 + 2 HCl → CaCl2 + 2CO2 +2H2O Mg(HCO3)2 + 2HCl → MgCl2 + 2CO2 + 2H2O CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + CO2 +H2O Ca(HCO3)2 + H2SO4 → CaSO4 + 2CO2 + 2H2O Mg(HCO3)2 + H2SO4 → MgSO4 + 2CO2 + 2H2O lub - dekarbonizację wapnem w postaci mleka lub wody wapiennej polegającą na wytrącaniu trudno rozpuszczalnych związków wapnia zgodnie z reakcjami: Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3↓ + H2O Ca(HCO 3 ) 2 + Ca(OH) 2 → 2CaCO3↓ + 2H2O Chlorki lub siarczany wapnia i magnezu powstające w wyniku szczepienia wody kwasem podwyższają korozyjny charakter wody. Wyboru rodzaju kwasu dokonuje się w oparciu o jakość wody oraz krotność zagęszczania wody obiegowej. W przypadku stosowania kwasu siarkowego zwiększanie krotności zagęszczania może skutkować wytrącaniem siarczanu wapniowego (gipsu) w postaci twardego kamienia [4]. Przed wprowadzeniem do układu chłodniczego wodę pozbawia się rozpuszczonego dwutlenku węgla w desorberach CO2. Z uwagi na koszt kwasów szczepienie stosuje się przy twardości węglanowej mniejszej niż 2,1 mval/l [4]. Jeśli twardość węglanowa

jest wyższa, prowadzi się wstępne zmiękczenie wody za pomocą dekarbonizacji wapnem. Dekarbonizacja wapnem jest najtańszą metodą zmiękczania, a polega ona - jak widać z powyższych reakcji na wytrącaniu trudno rozpuszczalnych związków wapnia, przy czym dawkowany do wody wodorotlenek wapnia reaguje najpierw z rozpuszczonym dwutlenkiem węgla, a następnie z wodorowęglanem wapniowym. Proces przebiega prawidłowo w zakresie pH = 9,09,5, a realizuje się go głównie w przypadku dużych instalacji w specjalnie do tego celu zaprojektowanych reaktorach. Zmiękczania z użyciem nadmiaru wapnia (pH > 10,5) należy unikać, gdyż może prowadzić do niepożądanych reakcji miedzy wodorotlenkiem wapniowym i solami powodującymi twardość magnezową wody [4]. Obecność w zmiękczanej wodzie organicznych związków wielkocząsteczkowych lub koloidów organicznych może hamująco działać na przebieg procesu. Mimo najstaranniej przeprowadzanych zabiegów uzdatniających wody obiegowe i dodatkowe nie do końca udaje się zabezpieczyć obiegi chłodnicze przed niekorzystnymi zjawiskami związanymi z dużą krotnością ich zagęszczania. Dlatego istotnym elementem składowym przygotowania wód chłodniczych jest zastosowanie inhibitorów, które powinny zapobiegać krystalizacji wytrącających się osadów, ewentualnej korozji, a także rozwojowi mikroorganizmów. Do inhibitorów zabezpieczających przed korozją, a jednocześnie wytrącaniem się osadów węglanu wapnia można zaliczyć mieszaninę krzemianu, heksametafosforanu i siarczynu sodowego, a także substancje kompleksujące kationy: sole sodowe kwasu wersenowego i polifosforany sodowe. Stosuje się również polimery organiczne adsorbujące się na powierzchni kryształków wytrącających się soli, zmniejszając w ten sposób ich przyczepność do elementów układu chłodzenia [4]. Zapobieganie obrostom biologicznym polega na niszczeniu mikroorganizmów za pomocą środków do dezynfekcji, wśród których wymienić należy przede wszystkim dwutlenek chloru[1]. dr Sławomir Biłozor Literatura: Spis cytowanej literatury zamieszczono w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

kocioł kondensacyjny, zawory równoważące, elektronarzędzia, grzejnik

Nowości w „Magazynie Instalatora” Kondensacja z toroidalnym wymiennikiem Firma De Dietrich w połowie maja br. wprowadziła do sprzedaży nowy kompaktowy kocioł - MCR Home. To idealny następca klasycznych kotłów gazowych z zamkniętą komorą spalania. Dla kotła MCR Home zaprojektowano nowy, toroidalny wymiennik ciepła ze stali nierdzewnej, na który producent daje 5-letnią gwarancję. Nowa konstrukcja palnika cylindrycznego zapewnia większą kulturę pracy i zmniejszony hałas. Pokrywa palnika, zaprojektowana zgodnie z koncepcją „zimnych drzwi”, dzięki której temperatura pokrywy nie przekracza 30°C, pozwala na zmniejszenie strat promieniowania aż o 75%. Sprawia, że straty są mniejsze zarówno w trybie czuwania, jak i podczas pracy pod pełnym obciążeniem. Kocioł jest ekologiczny i ekonomiczny. Stabilny płomień zapewnia zmniejszenie emisji NOx (< 38/40 mg/kWh) i CO do atmosfery. MCR Home posiada klasę energetyczną A dla c.o. oraz c.w.u. Przy 30% obciążenia osiąga sprawność do 108,6%, a przy pełnym obciążeniu do 97,8%. Urządzenie posiada naczynie wzbiorcze o pojemności 7 litrów z dostępnym z zewnątrz zaworem do uzupełniania gazu oraz pompę o wysokiej sprawności. Kocioł MCR Home to nie jedyna nowość, która zo-

stanie zaprezentowana w 2016 roku. W ofercie znajdą się też urządzenia wykorzystujące OZE, jak hybrydy, pompa ciepła czy kolektory słoneczne. De Dietrich posiada w ofercie jedyny na rynku klasyczny kocioł olejowy spełniający wymagania ErP - NeOvo EcoNox.

Ładowanie narzędzi podczas transportu Bosch konsekwentnie rozwija system bezprzewodowego ładowania narzędzi akumulatorowych Wireless Charging. Do rozwiązania stacjonarnego oraz ładowarki samochodowej dołącza właśnie mobilna stacja ładowania Wireless Charging L-BOXX Bay. Umożliwia ona równoczesne ładowanie dwóch akumulatorów w walizce z gwarancją pracy bez przerw. To idealna propozycja dla specjalistów, którzy potrzebują mobilnego rozwiązania do wymagających zastosowań. Mobilna stacja ładowania Wireless Charging LBOXX Bay pozwala na naładowanie akumulatora o pojemności 2,0 Ah do 80% w zaledwie 35 minut, a do pełna - w 45 minut. Akumulator o pojemności 4,0 Ah można naładować do 80% w 65 minut oraz do pełna w 85 minut. Nowością w systemie Wireless Charging jest także akumulator litowo-jonowy GBA 18 V 4,0 Ah MW-C Professional. Jest on częścią systemu Flexible Power firmy Bosch, co sprawia, że jest kompatybilny ze wszystkimi narzędziami akumulatorowymi tej samej klasy napięcia (z nielicznymi wyjątkami uwarunkowanymi konstrukcją narzędzia).

Ciepła i wygodna kuchnia W przypadku, gdy inwestor może pozwolić sobie na instalację grzejnika w kuchni, bardzo praktycznym wyborem jest grzejnik łazienkowy, np. Apia marki Purmo. Model wyróżnia się symetryczną formą, a dzięki wysokiej mocy grzewczej i drabinkowej konstrukcji doskonale sprawdzi się jako suszarka na ręczniki i ściereczki. Apia nie zajmuje wiele miejsca na ścianie, dostępna jest w czterech długościach (500, 600, 750 i 900 mm) oraz dwóch wysokościach (1134 i 1764 mm), a dodatkowe akcesoria w postaci wieszaków podnoszą jej funkcjonalność. Grzejnik może również podkreślić styl aranżacji kuchennego wnętrza i stać się oryginalną dekoracją. Z popularną ostatnio stylistyką rustykalną doskonale komponuje się m.in. Delta Twin M marki Purmo. Model odznacza się harmonijnym designem z pionowymi kolumnami i wyposażony jest w drążek do suszenia ręczników. Ponieważ powstał w oparciu o innowacyjną technologię spawania laserowego, jest wyjątkowo wytrzymały i odporny na korozję. Delta Twin M dostępny jest w dwóch długościach (500 i 600 mm) oraz czterech wysokościach (1000, 1200, 1500, 1800 i 2000 mm).

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Efektywna i ekonomiczna instalacja l

Zawory równoważące TacoSetter Inline Zawory równoważące TacoSetter Inline firmy Taconova umożliwiają bezpośrednie wyregulowanie, odczyt i odcięcie przepływu w rozdzielaczach obiegów grzewczych, instalacjach sanitarnych, obiegach chłodzących, pompach ciepła i instalacjach solarnych. Zawór równoważąco-pomiarowy TacoSetter Inline umożliwia proste i dokładne nastawienie wymaganego natężenia przepływu w systemach grzewczych, klimatyzacyjnych, geotermalnych i sanitarnych. Hydrauliczne wyrównanie natężeń w instalacji gwarantuje optymalny rozdział przepływającego czynnika i tym samym ekonomiczne użytkowanie ukła-

du. Za pomocą TacoSetter Inline instalator może w prosty i szybki sposób ustawić dokładny przepływ, bez konieczności korzystania z dodatkowych przyrządów pomiarowych lub usług firm zewnętrznych. Korpus zaworu wykonany jest z mosiądzu odpornego na odcynkowanie, uszczelki z EPDM, a element pomiarowy z tworzywa odpornego na podwyższone temperatury i uderzenia. l Zawór równoważący TacoSetter Hyline Główną zaletą zaworów równoważących z serii TacoSetter, opracowanych w celu ograniczania przepływu objętościowego, jest połączenie tych trzech funkcji w jednym elemencie armatury: odcinania, regulacji i łatwej kontroli przepływu. W porównaniu z dotychczasowymi zaworami równoważącymi TacoSetter - model TacoSetter Hyline jako pierwszy posiada wbudowane za-

www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

wory ze skośnym siedziskiem. Przesuwana górna część umożliwia łatwe i dokładne nastawianie wartości przepływu. Podstawowym zakresem zastosowań przewidzianym przez firmę Taconova jest statyczne równoważenie hydrauliczne obiegów solarnych. W tym przypadku dodatkowy atut tego rozwiązania to dowolna pozycja zabudowy oraz odporność materiału na glikol (dla mieszanin o zawartości glikolu do 50%). Zawory TacoSetter Hyline są obecnie dostępne w popularnych rozmiarach DN 25 i DN 32, z pięcioma zakresami przepływu od 10 aż do 80 l/min.

Ciepło na medal Wysoka sprawność, niskie koszty eksploatacji i atrakcyjny design, a do tego możliwość sterowania za pomocą smartphonu - takie możliwości oferuje użytkownikom nowoczesny kondensacyjny kocioł gazowy FGB. Atuty nowego produktu firmy Wolf doceniają nie tylko inwestorzy, ale również eksperci. Urządzenie zdobyło Złoty Medal MTP Międzynarodowych Targów Instalacyjnych. Nowoczesny kondensacyjny kocioł grzewczy FGB to kompaktowe urządzenie, spełniające regulacje nowej dyrektywy unijnej ErP. Przeznaczone jest do pracy na gaz ziemny i propan. W zależności od potrzeb inwestorzy mogą wybrać kocioł jedno- bądź dwufunkcyjny o nominalnej mocy cieplnej 28 lub 35 kW. Sprawność urządzenia wynosi do 109%, a sprawność sezonowa (średnioroczna) aż do 93%. Prosta konstrukcja monoblokowego wymiennika ciepła umożliwia duże przepływy przez kanały wodne, natomiast pompa i wentylator o wysokiej sprawności wraz z wymiennikiem ciepła o wysokiej przewodności cieplnej pozwala FGB pracować zgodnie z klasą A dyrektywy ErP. W praktyce oznacza to wygodne korzystanie z ciepłej wody użytkowej i optymalny komfort cieplny w domu przy niskich nakładach energii, bez względu na warunki panu-

jące na zewnątrz. Co więcej, wszystkie elementy konstrukcyjne kotła FGB marki Wolf, w tym również zawór bezpieczeństwa, syfon kondensatu i naczynie wzbiorcze, zamknięte są w niewielkiej, stylowej obudowie. Dzięki temu urządzenie może być montowane nawet w niewielkich pomieszczeniach.

Przyłącze w dwie minuty Dzięki systemowi Megapress technikę zaprasowywania można stosować również przy montażu i remontach rur ze stali grubościennej. Najnowszym rozwiązaniem w ramach systemu Megapress jest unikalne na rynku przyłącze zaprasowywane z innowacyjnym elementem pomocniczym do precyzyjnego ustawiania. Stosując przyłącze zaprasowywane Megapress oszczędzamy nawet do 80% czasu w porównaniu z długo wykonywanymi połączeniami spawanymi! Do zainstalowania przyłącza zaprasowywanego Megapress wystarczą zaledwie dwie minuty. Musimy jedynie założyć uchwyt do prowadzenia wrzeciona wiertarskiego, wywiercić otwór, ustawić przyłącze zaprasowywane z idealną dokładnością za pomocą nowego elementu pomocniczego i zaprasowywać. Działa to również w instalacjach wypełnionych wodą i w miejscach o ograniczonej przestrzeni. Przyłącze Megapress jest wykonane ze stali niestopowej pokrytej galwaniczną powłoką cynkowo-niklową i dostępne jest do zastosowania na siedmiu średnicach rur: od 1 1/2 do 6". Po prawidłowym zaprasowaniu złączki powstaje trwałe i szczelne połączenie z rurą. Nowe przyłącze zaprasowywane dostępne jest z gwintem wewnętrznym 3/4". Dodatkowo Viega oferuje złączkę redukcyjną do średnicy 1/2". Dzięki kompaktowej konstrukcji przyłącza Megapress można instalować w niewielkiej odległości obok siebie albo jedno nad drugim. Pozwala to na wykonanie indywidualnego trójnika z odejściami o średnicach 3/4 i/lub 1/2".

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Chemia budowlana w... ogródku

Szczelne oczko Niedługo nadejdzie lato, więc temat będzie bardziej „luźny”, związany z tym, co podobno Polacy lubią najbardziej, a więc z ogródkami i wypoczynkiem.

Skoro jest ciepło, to najlepiej spędzić czas na świeżym powietrzu, wyluzować się na łonie przyrody - np. mały wypad za miasto lub na działkę. Najlepiej jakby działka była przy wodzie, ale popularne ROD zwykle takiej lokalizacji nie posiadają. Dlatego przydomowe sadzawki, oczka wodne i małe fontanny świetnie tę rolę spełniają. Ogrodnik mógłby jeszcze powiedzieć o kilku ważnych funkcjach tych miejsc w przyrodzie i najbliższym otoczeniu, jednak ja nim nie jestem i patrzę na nie raczej z perspektywy wykonawcy żeby było ładnie, trwale i bezpiecznie.

Przygotowanie Do budowy oczka wodnego trzeba mieć przede wszystkim dużo chęci, czas i miejsce. Na początek trzeba wykopać dół i odpowiednio go ukształtować. Przy kopaniu warto odłożyć na bok płaty darni, trawy, które przydadzą nam się do wykończenia górnych powierzchni ścian. Co do kształtu - to ważne, aby był jak najprostszy. Proste krawędzie, odcięcia na pewno ułatwią późniejsze prace. Ważna jest głębokość, dobrze przewidzieć małą półkę (miejsce płytsze, gdzie będziemy mogli wsadzić niektóre gatunki roślin, które nie lubią głębokości). Pozostaje głębokość. Z jednej strony im głębiej, tym większa ilość wody i możliwość zarybienia oczka wodnego, a to na pewno umili spędzanie nad nim czasu. Jeśli zamierzamy mieć ryby, to musimy liczyć się z tym, że będzie trzeba zaopatrzyć się w instalację napowietrzającą i filtrującą wodę. Mając tak prostą pompę, która często przyjmuje kształt fontanny, będziemy mo-

gli cieszyć się dłużej wodą bez czyszczenia, a żyjące w nim ryby mogą nawet przetrwać lekką zimę. Stąd ważna głębokość - im głębiej, tym bezpieczniej dla ryb, ale niekoniecznie dla ludzi. Nawet w oczku wodnym można się utopić. A tu niezastąpiony będzie zdrowy rozsądek. Po wykopaniu i ukształtowaniu przyszłej sadzawki można przystąpić do umocnienia brzegów i uszczelniania. W tej najbardziej prostej formie wystarczy folia, jednak ta często się przerywa i woda niestety ucieka. Dlatego ważne, aby była ona odpowiedniej jakości, a właściwie grubości. Musi to być gruba folia budowlana. Po kilku latach eksploatacji pod wpływem UV może być bardziej krucha i w efekcie może ulec uszkodzeniu, więc czeka nas jej wymiana. To niestety minus. Zdecydowanym plusem są niskie koszty zakupu folii. Drugim minusem jest kłopot z wkomponowaniem jej w otoczenie. Do tego trzeba mieć odpowiedni budulec: duże płaskie kamienie, płaty darni czy też drewno - tarcica, deski, którymi zakamuflujemy to, co dla oka nie musi być najbardziej estetyczne.

Zalewanie oczka Inną opcją jest skorzystanie z gotowych form z różnego rodzaju tworzyw sztucznych - będą one na pewno bardziej trwałe i szybsze w wykonaniu. Wystarczy po prostu wykopać dół o odpowiednim kształcie. Alternatywą dla nich jest wykonanie niecki oczka wodnego z betonu i bloczków betonowych. Takie rozwiązanie będzie na pewno bardziej trwałe i na lata. Łatwo będzie je czyścić, bez ryzyka

uszkodzenia. Na początek należy wykonać dno. Warto tu rozłożyć folię na wyrównany i ubity grunt. Folię można rozłożyć też na przylegające ściany, a dzięki bloczkom da się ją obciąć przy poziomie zero terenu. Na płycie dna dodatkowo warto ułożyć zbrojenie - może to być zwykła siatka druciana czy też gotowe elementy zbrojenia z marketu. Nie polecam układać byle czego, np. drutów aluminiowych, które mogą reagować z przygotowanym betonem. Dzięki zbrojeniu zwiększymy wytrzymałość na zginanie, szczególnie w porach zimowych, gdy grunt przemarza, może zwiększać delikatnie objętość, powodując naprężenia na płytę dna oczka wodnego. Przygotowaną formę dna wraz ze zbrojeniem trzeba czymś zalać. Można wykorzystać własne mieszanki piasku, żwiru z cementem zmieszanym w proporcji 1:4 czy 1:3 (cement : piasek). Tutaj ważne jest, aby stosować kruszywo o grubszym uziarnieniu, które będzie odpowiadać za wytrzymałość. Drobnoziarniste piaski, nawet przy dużej ilości cementu, nie wpłyną na zwiększenie wytrzymałości mechanicznej wykonanego jastrychu. Obecnie najlepiej skorzystać z gotowych mieszanek zwanych jastrychami czy też podkładami podłogowymi, wylewkami, które znajdziemy w każdym składzie budowlanym i markecie. Kosztują one niewiele, nawet od 6 zł za worek w promocji, a mieszanka w środku jest już od razu przygotowana i nie trzeba kupować wywrotki piasku i betoniarki, aby wymieszać składniki. Gotowa mieszanka to kolejny plus - możemy kupić taką ilość produktu, jaka nam jest potrzebna. Produkty te różnią się przede wszystkim wytrzymałością i czasem wiązania. Im większa wytrzymałość mechaniczna takiej wylewki, tym większy koszt zakupu. Optymalna to wytrzymałość 15-20 MPa na ściskanie. Niższe wytrzymawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

łości, rzędu 10 MPa, do tego celu się nie nadają. Nie każdy wie, jak obliczyć potrzebną ilość jastrychu. Z jednego worka (25 kg) otrzymujemy ok. 12-13 dm3 gotowej wylewki (zależy to od użytych surowców). Kwadrat o boku 1 m i grubości 5 cm to 50 dm3, a więc aby wykonać taką podbudowę wystarczy 4-5 worków. Pamiętajmy, każdy dodatkowy 1 cm to niecały worek wylewki (dla powierzchni 1 m2). Jeśli chcemy ok. 2 m2 oczka wodnego i wykonamy 10 cm wylewki, to okaże się, że będzie nam potrzeba 20 worków wylewki. Pozostaje jeszcze jedna kwestia grubości wylewki - absolutne minimum to 5 cm, jednak lepiej wykonać więcej, wpłynie to na pewno na wytrzymałość przy ewentualnych drobnych błędach wykonawczych.

Pielęgnacja Twardniejące wylewki cementowe należy pielęgnować poprzez zraszanie wodą, osłonięcie folią przed promieniowaniem słonecznym. Dzięki temu nabierze ona właściwych wytrzymałości. Słońce i wysoka temperatura powodują szybkie wysychanie, a więc możliwość osłabienia danego elementu. Taka wylewka często łuszczy się, pyli. Oprócz pielęgnacji istotna jest też odpowiednia ilość wody zarobowej. Tę zawsze warto sprawdzić na opakowaniu. Wylewki betonowe, podkłady podłogowe czy też jastrychy raczej nie mają konsystencji upłynnionej, tak jak się to wydaje. Wylewka to nazwa potoczna. Zwykle jest to gęsta masa, której trzeba poświęcić trochę czasu, aby ją odpowiednio ułożyć, wyrównać i zatrzeć. Na koniec najlepiej obrobić jej powierzchnię pacą styropianową, zacierając ją na gładko. Po kilku dniach twardnienia możemy przystąpić do wykonania ścianek oczka. W tym przypadku najlepiej skorzystać z gotowych elementów - z bloczków betonowych, tzw. eMek. Wymurujemy je na zwykłej tradycyjnej zaprawie murarskiej. No, może nie takiej zwykłej, bo ich rodzajów jest wiele i najczęściej różnią się klasą, czyli wytrzymałością mechaniczną. Najlepiej, aby była klasy M10 (10 MPa na ściskanie). www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Murując, należy zwrócić uwagę na zlicowanie spoin murarskich z powierzchnią muru. Dobrze jest to zrobić w trakcie murowania, unikniemy tym samym poprawek później. Po wymurowaniu dobrze jest wykonać tzw. fasetę, a więc wyokrąglenie na połączeniu ścianek oczka i płyty dennej. Dzięki temu stosowana potem zaprawa uszczelniająca nie będzie pękać przy skoku naprężeń. Fasetę wykonuje się z zaprawy murarskiej lub jeszcze lepiej z zaprawy wyrównawczej. Zaprawę tę nanosimy kielnią w narożniki i świeżą modelujemy butelką lub kawałkiem rury PCV. Zaprawą wyrównującą wykonamy też uzupełnienia ewentualnych ubytków w bloczkach betonowych czy zaprawie murarskiej. Po tym można wykonać bezpośrednio uszczelnienie powierzchni z zapraw polimerowo-cementowych, tzw. szlamów uszczelniających.

Izolacja Zanim przystąpimy do wykonania izolacji, dobrze jest przygotować podłoże poprzez odkurzenie i ewentualne

zagruntowanie lub też zwilżenie wodą. Ponieważ zaprawę uszczelniającą będziemy stosować na świeże podłoże, nie będzie prawdopodobnie potrzeby gruntowania. Ewentualnie przed aplikacją warto spryskać izolowaną powierzchnie wodą. Izolację taką należy, jak każdą, wykonać dwuwarstwowo. Pierwsza warstwa ma zamknąć pory w podłożu, druga - dodatkowo doszczelnić. Jedna warstwa nie zawsze musi wystarczyć. Złota zasada: lepiej więcej warstw izolacyjnych mniejszej grubości niż mniej większej grubości. Szlamy te mogą być jedno- i dwuskładnikowe. Te pierwsze są kilkukrotnie tańsze od tych dwuskładnikowych.

Różnica między nimi jest taka, że te drugie są zdecydowanie bardziej elastyczne, przenoszą większe obciążenia wodą, od odkształcającego się podłoża, czy też naprężenie termiczne. Ma to duże znaczenie przy basenach, tarasach czy balkonach, jednak przy konstrukcji oczka wodnego zaprawa jednoskładnikowa w zupełności wystarczy. Nanosi się ją najprostszymi narzędziami, pierwszą warstwę twardą szczotką, przy drugiej można wykorzystać szczotkę lub pacę. Zaprawą tą szczelnie pokrywamy wszystkie powierzchnie mające kontakt z wodą. Nie obawiajmy się, że coś się będzie działo z organizmami żywymi po kontakcie ze związaną zaprawą. Są one bezpieczne w stosowaniu, niektóre z nich mają specjalne atesty na kontakt z wodą pitną. Masy na bazie cementu mają jeszcze jeden atut - są odporne na promieniowanie UV, dlatego niezabezpieczone wytrzymają wiele lat, pod warunkiem że nikt ich nie uszkodzi mechanicznie. Można je też ze spokojem pomalować farbą, jeśli komuś zależy na odpowiednim kolorze dna. Pozostaje jeszcze odporność zaprawy na działanie wody. Dobrze, aby masy te związały i wyschły, optymalny czas to 3 dni. Zamiast pokrywania od razu izolacją możemy wykonać wstępne wyrównania powierzchni ścian zaprawą wyrównawczą i pokrycie ich zaprawami uszczelniającymi. Powierzchnia będzie wtedy bardziej gładka i łatwiej będzie nanieść izolację. Wydłuży nam to jednak czas wykonania oczka wodnego. Do wyrównywania lepiej nie stosować zapraw tynkarskich, mają mniejsze wytrzymałości mechaniczne. Ostatni szlif to wykończenie od góry ścian, można to zrobić klejąc do ich powierzchni kamienie, lub przykrywając je wykopaną wcześniej darnią. Tak wykonana sadzawka gotowa będzie do napełnienia wodą. Pamiętajmy, aby ryby wpuścić po kilku dniach odstania wody. A potem właściciel może już rozłożyć leżak, przygotować napój chłodzący i cieszyć się swoją wodą… Bartosz Polaczyk Fot. © shopartgallerycom/123RF.com

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Innowacyjne rozwiązania Calido

Zawory z pasją Doświadczenie zebrane podczas dwudziestu czterech lat pracy na rynku instalacyjnym skłoniło nas do zaprojektowania kolejnej wersji zaworów czerpanych oraz przyłączy grzejnikowych dolnych zawierających nasze własne, innowacyjne rozwiązania techniczne. Z wielką przyjemnością prezentujemy rozwiązania nowej generacji. OGRÓD BIS to nowatorski mrozoodporny zawór czerpalny z dodatkowym króćcem z szybkozłączką do podłączenia węża ogrodowego.

Zalety zaworu czerpalnego Mrozoodporny zawór czerpalny OGRÓD BIS posiada mosiężny korpus zaworu wykonany z jednolitej, niedzielonej odkuwki, który zapewnia wytrzymałość konstrukcji. Niklowanie korpusu dodatkowo zabezpiecza zawór przed wpływem atmosfery. Solidność tego korpusu oraz unikatowa konstrukcja kuli zamykającej i uszczelnień wewnętrznych powodują, że zawór jest odporny na pękanie spowodowane zamarznięciem wody. Ponieważ zawór jest narażony na czynniki atmosferyczne, jego dźwignia zamykająca oraz nakrętka wykonane są ze stali nierdzewnej. Wylewka zaworu wyposażona jest w kierownicę strumienia, co eliminuje rozbryzgi podczas napełniania naczyń do podlewania.

Fot. 1. Zawór czerpalny OGRÓD BIS.

Nowo zaprojektowane przyłącza grzejnikowe charakteryzują się małymi oporami przepływu, co jak wiadomo przekłada się na niższe zuży-

Armatura grzejnikowa Przyłącza grzejnikowe dolne seria ESKIMOS to zawory, w których możliwa jest wymiana uszczelnień bez konieczności uciążliwego opróżniania instalacji z wody. Udało się to osiągnąć dzięki zastosowaniu dzielonej budowy trzpienia, gdy jego dolna część po zamknięciu zaworu pozostaje w gnieździe, zamykając napływ od strony instalacji, a jednocześnie pozwalając na wysunięcie

Fot. 3. Przyłącze dolne kątowe bez mostka. cie energii przez pompy obiegowe. Budowa przyłączy umożliwia regulacjź oraz odcięcie przepływu kluczem imbusowym 6 mm. Zawory ESKIMOS są dostarczane w komplecie z nyplami 1/2 x 3/4".

Produkt ze świadectwem

Fot. 2. Instrukcja wymiany o-ringów. części górnej i wymianę o-ringów. Przy wyjęciu górnej części trzpienia może wyciec jedynie część wody z grzejnika, która znajduje się nad zaworem. Przyłącza zostały zaprojektowane i wykonane zgodnie z normą PN-M 75016:1992. Ich korpusy są odkuwane z europejskiego mosiądzu CW617N. Na uwagę zasługuje fakt, że przyłącza nie posiadają mostka łączącego obydwa zawory, co umożliwia indywidualną korektę ich ustawienia względem gałązek: zasilającej i powrotnej.

Przedstawione powyżej obydwa rozwiązania posiadają Świadectwo Zgodności z Ciśnieniową Dyrektywą Unijną PED 97/23/WE art. 3 pkt 3. Powyższe konstrukcje posiadają ochronę patentową na terenie Unii Europejskiej: zawory czerpalne zgłoszenie numer P.415040, przyłącza grzejnikowe - zgłoszenie numer P.412855. W celu uzyskania szczegółowych informacji oraz podjęcia współpracy handlowej prosimy o kontakt. l

Jakub Gronek

www.arka-instalacje.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Urządzenia od SFA

Pompy do zadań specjalnych Wiele osób chcących otworzyć własną restaurację, hotel czy zakład fryzjerski staje przed problemem rozmieszczenia na nowo pomieszczeń sanitarnych w istniejącym budynku. Z pomocą przychodzi SFA. Bardzo często zdarza się, że lokalizacja pomieszczenia sanitarnego w żądanym przez inwestora miejscu wydaje się być niemożliwa ze względu na usytuowanie pionów kanalizacyjnych. W takich wypadkach często zagląda nam w oczy widmo kosztownego i czasochłonnego remontu. Jednak na szczęście nie jest to jedyne wyjście. Z pomocą przychodzi SFA i urządzenia do tłoczenia ścieków. To właśnie my ponad 55 lat temu wymyśliliśmy ideę pomporozdrabniaczy. Przez ten czas staliśmy się światowym liderem w branży i zaufały nam miliony klientów na całym świecie. Nasi naukowcy od lat prowadzą badania nad ciągłym ulepszaniem produktów. Wszystkie nasze urządzenia i podzespoły pochodzą z certyfikowanych fabryk z Francji. Cały proces produkcji podlega rygorystycznym normom.

Pompy do ścieków szarych l

Pompa SANICOM 1 przeznaczona jest do odprowadzania wody brud-

strony sponsorowane

nej i wyposażona jest w silnik o mocy 750 W. Pompa zapewnia przepompowywanie ścieków na wysokość 10 m oraz tłoczenie ich na odległość 100 m w poziomie. Dzięki jej wysokiej wydajności ścieki zostają przepompowane bez najmniejszego problemu. l Pompa SANICOM 2 wyposażona jest w dwa silniki o mocy 1500 W każdy. Pozwala ona odprowadzić ścieki na odległość 11 m w pionie i 110 m w poziomie. Urządzenie ma 4 wejścia, 40/50 mm. Wydajność dwóch pomp to ok. 340 l/min; pozwala przepompować ścieki z dużych obiektów gastronomicznych.

Do ścieków czarnych (IP68) l SANICUBIC

1 WP to pomporozdrabniacz do domowego lub publicznego użytku, który pozwala odprowadzić ścieki z całego domu, niezależnie od położenia pionów. Urządzenie wyposażono w silnik o mocy 1500 W, z zaawansowanym systemem rozdrabniania, oraz 4 wejścia o różnych średnicach (100/40 mm). Odprowadza ścieki na wysokość do 11 m i do 110 m w poziomie. l SANICUBIC 2 Classic to przepompownia, która doskonale nadaje się do odprowadzania wszystkich ścieków z całego domu oraz do zastosowań publicznych: w hotelu, restauracji, niezależnie od pionów i spadków. Wyposażona jest w dwa silniki, każdy o mocy 1500 W, z zaawansowanym systemem rozdrabniania, oraz 4 wejścia o różnych średnicach (100/40 mm). Odpro-

wadza ścieki na wysokość do 11 m i do 110 m w poziomie. l SANICUBIC 2 Pro to przepompownia, o parametrach jak Sanicubic 2 Classic, z bezprzewodową czujką alarmową. Wysyła ona informację drogą radiową w przypadku nieprawidłowej pracy urządzenia lub braku prądu. Produkt do zastosowań w miejscach publicznych np. hotelu, restauracji, przychodni lekarskiej. Wyposażona w dwa silniki, każdy o mocy 1500 W, z zaawansowanym systemem rozdrabniania, oraz 4 wejścia o różnych średnicach (100/40 mm). Odprowadza ścieki na wysokość do 11 m (do 110 m w poziomie). l SANICUBIC 2XL jest to bardzo wydajna przepompownia oparta na dwóch pompach typu Vortex o wolnym przelocie 55 mm i pojemności zbiornika 120 l. Moc silników to 2000 W każdy. Urządzenie pozwala na przetłaczanie ścieków szarych i czarnych na wysokość do 10 m lub 110 m w poziomie. Odprowadzenie ścieków odbywa się rurą DN 80 lub DN 100. Wykonany w klasie ochrony IP 68. Wszystkie urządzenia objęte są dwuletnią gwarancją. Ważnym elementem jest bardzo dobrze działająca sieć 55 punktów serwisowych na terenie kraju. Naprawa urządzeń następuje bezpośrednio w miejscu zainstalowania urządzenia. Więcej informacji na temat urządzeń SFA znajdziecie Państwo na stronie internetowej. l

Marcin Wojciechowski

www.sfapoland.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Zawory równoważąco-regulacyjne (2)

Armatura z autorytetem Tak jak zapowiedziałem w poprzednim artykule („Niezależne od ciśnienia” - „Magazyn Instalatora” 3/2016 s. 42-43), dziś przedstawię Państwu rozwiązanie przeznaczone do nowoczesnych instalacji zmiennoprzepływowych. Na rysunku 1 przedstawiono budowę zaworu PIBCV, który zapewnia równoważenie i regulację na najwyższym poziomie. Zawór równoważąco-regulacyjny posiada wbudowany regulator ciśnienia, który utrzymuje charakterystykę zaworu regulacyjnego na stałym poziomie, zapewniając w ten sposób niezmienny autorytet zaworu na poziomie 1. W połączeniu z odpowiednim napędem zawór posiada możliwość zmiany krzywej charakterystyki (nastawa wartości alfa), aby dopasować się do istniejącej nieliniowej charakterystyki wymiennika, a w rezultacie otrzymać liniową charakterystykę regulacji. Liniowość oznacza stabilność i dokładność.

Połączenie z innymi elementami Każdy odrębny obiekt w systemie posiada własną charakterystykę. Prawidłowy dobór odpowiednich elementów układu regulacji, z odpowiednimi nastawami powoduje prawidłową odpowiedź regulatora. Nie tylko prawidłowa odpowiedź regulatora jest atutem, ale też oszczędność energii. Zrozumienie podstaw algorytmu sterowania pomaga zoptymalizować system wody lodowej. Przykładowo zadana temperatura na wyjściu z agregatu powoduje zmniejszenie temperatury w celu zmniejszenia przepływu. Analiza obciążenia agregatów może być stosowana, by określić wartości zadane na wyjściu. W instalacji, w której są np. 4 identyczne agregaty połączone równolegle, trzy agregaty pracują-

ce średnio są obciążone na poziomie 60% każdy. Wartość temperatury zadanej na agregacie może być obniżona, aby zwiększyć obciążenie agregatów, co umożliwi zmniejszenie średniej prędkości przepływu. Na rysunku 2 przedstawiono elastyczną zmianę krzywej regulacji napędu, która może być dopasowana do charakterystyki wymiennika. Większość napędów dostępnych na rynku posiada liniową charakterystykę regulacji oraz logarytmiczną charakterystykę zaworu. Przy różnych temperaturach wody przepływającej przez wymiennik ciepła charakterystyki te mogą być niedopasowane. Zostanie to dokładniej omówione w dalszej części.

Autorytet zaworu regulacyjnego Autorytet zaworu regulacyjnego można obliczyć na podstawie zależności: a = DPz100/DPz0, gdzie: DPz100 - różnica ciśnienia na zaworze całkowicie otwartym, DPz0 - różnica ciśnienia na zaworze całkowicie zamkniętym. Większość producentów wytwarza dwa rodzaje zaworów regulacyjnych z różnymi typami charakterystyk,

przedstawionych na rys. 3. Charakterystyka w kolorze zielonym oznacza najbardziej pożądaną charakterystykę, która nie ma zmian DP, dlatego też nie ma zakłóceń. Stabilna i dokładna regulacja będzie wymagać autorytetu zaworu zbliżonego do 1. Aby bardziej zrozumieć te zależności, posłużmy się pewnym porównaniem. Kiedy autorytet zaworu jest niski, jest to sytuacja podobna do napełniania szklanki wodą za pomocą węża strażackiego. Jeśli zostanie otwarty pod dużym ciśnieniem, szklanka się przepełni. Analogicznie jeżeli autorytet zaworu jest wysoki, możemy porównać to do napełniania szklanki wodą z kranu. Pełny zakres regulacji umożliwia precyzyjne napełnienie szklanki dokładnie taką ilością, jaka jest wymagana.

Autorytet w praktyce Powszechnie stosowane jest dobieranie autorytetu zaworu z tolerancją do minimalnej wartości 0,5. Poniżej mamy typowy przykład: a = DPCV/DPobiegu, a = DPCV/(DPCV + DPCoil) = 30 kPa/ 60 kPa = 0,5, a = DPCV/(DPCV + DPCoil + DPMBV + DPSystem) = 30/(30 + 30 + 5 + 215) = 30 kPa/280 kPa = 0,11. Powyższe równanie nie jest kompletne, ponieważ spadki ciśnienia na połączeniach nie zostały uwzględnione w obliczeniach. W rzeczywistości, w zależności od aplikacji, agregat z pełnym obciążeniem pracuje jedynie w 2%, zaś w 98% czasu pracy na częściowym obciążeniu. Do dalszych rozważań weźmy pod uwagę najgorszy scenariusz w oparciu o odbiornik 4 przedstawiony na schematach na rysunku 4a i 4b. Wyliczony autorytet zaworu a = 0,11 jest nie do zaakceptowania, ponieważ temperatura będzie niestabilna. Zadana temperatura nie zostanie osiągnięta. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

zumieć, że autorytet zaworu nie zależy tylko od ciśnienia, ale również od zdolności napędu do wykonania właściwego ruchu. Parametry wpływające na charakterystykę, takie jak: l pełny skok a ograniczony skok, l ustawienie wartości alfa będą przedmiotem dalszych naszych rozważań.

Niezależny od zmian ciśnienia Zastosujmy teraz w takim samym układzie zawór PIBCV (rys. 5). Wbudowany regulator ciśnienia, DPC, reaguje na zmiany parametrów w instalacji. Niezależnie od zmiennych warunków instalacji utrzymuje stały, dobry autorytet zaworu. Stąd autorytet zaworu może być wyrażony w sposób następujący: a = DPCV/(DPCV + DPCoil + DPMBV + DPSystem), a = 30 kPa/ 30 kPa = 1. Przy autorytecie zaworu a = 1 przepływ będzie taki, jak wymagany dla danych warunków, przez co tem3 peratura będzie bardzo stabilna.

Bliższe spojrzenie Podstawowym zadaniem regulatora DP jest utrzymanie stałego Dp na zaworze regulacyjnym. Gdy ciśnienie wzrasta w P1, dolna część komory regulatora DP wypełnia się cieczą poprzez kanał impulsowy. Podczas napełniania zespół wykonawczy regulatora DP kompensuje ciśnienie P1, powodując w ten sposób wzrost ciśnienia P2. Wspominałem o tym w poprzedniej części cyklu. Regulator DP nie tylko kompensuje zakłócenia hydrauliczne z innych części instalacji, ale nawet jeśli zawór regulacyjny sam się zamyka, regulator DP zneutralizuje wpływ dodatkowego ciśnienia wywieranego na zawór regulacyjny. Tak długo, jak wzrasta P1, regulator DP natychmiast reaguje w celu utrzymania równowagi ciśnienia. Zauważmy, że do komory regulatora DP podłączone są 2 kanały impulsowe, które przekazują zarówno wysokie, jak i niskie ciwww.instalator.pl

śnienie. Na PIBCV oddziałuje również ciśnienie atmosferyczne, dlatego też konieczne jest podłączenie kanału impulsowego po stronie niskiego ciśnienia w celu osiągnięcia równowagi z ciśnieniem atmosferycznym. Nie ma znaczenia, czy regulator DP jest przed lub za zaworem regulacyjnym, pod warunkiem że kanały impulsowe są prawidłowo umieszczone w zaworze.

Wykonanie kompaktowe Nie ma nic lepszego niż połączenie tych dwóch elementów - regulacji i równoważenia. Jednak trzeba zro-

Niedoskonałość pełnego skoku Rozważmy układ przedstawiony na rysunku 6. Przedstawia on sposób regulacji zaworu przy pełnym skoku. Jak widzimy, skok 2 został zmniejszony z 20 mm do 10 mm. Skok 1 (zaworu regulacyjnego) pozostaje w pełnym zakresie 20 mm skoku. Regulacja przy skoku 1 jest wydajna tylko poniżej 50%. Jeśli nastawa przepływu realizowana jest na oddzielnym elemencie, a nie na samym zaworze regulacyjnym, to fakt ten będzie miał wpływ na właściwości regulacyjne zaworu. Spowoduje to zmniejszenie zakresu regulacji oraz autorytetu prawie o połowę, mimo że jest niezależność od zmian ciśnienia. Skok 1 i 2 są w bezpośredniej korelacji. Wykresy przedstawione na rysunku 7 obrazują znaczenie ograniczenia skoku wobec pełnego skoku. Jeśli nastawa przepływu odbywa się w ramach samego zaworu regulacyjnego, to wówczas autorytet zaworu może zostać osiągnięty. Napęd utrzymuje pełny sygnał sterujący 0-10 VDC w zakresie regulacji przepływu 0-100% po wykonaniu autokalibracji.

Dopasowanie charakterystyki wymiennika Wiemy już, że charakterystyki wymienników ciepła różnią się w zależności od rodzaju aplikacji. Następnym krokiem jest określenie charakterystyki wymiennika ciepła i wybranie właściwej wartości a lub charakterystyki regulacyjnej (w zależności od napędu). Wartość ta może być wybrana np. w napędzie (za pomocą specjalnego nastawnika lub przełącznika) bądź w sterowniku systemu HVAC czy też w systemie BMS.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

a = 0,6 * Dt na wymienniku/(tzasilania Eliminacja syndromu twartość). Dla przykładu obliczenia wartoniskiego DT ści a, posłużmy się powszechnie używanymi wymiennikami energii Większość systemów dystrybucji woda-powietrze - chłodnicą po- wody lodowej ma trudność z osiągnięwietrza: ciem temperatury obliczeniowej w poa = 0,6 * 6°C/(6°C - 24°C) = 6 -0,2. W ten sposób otrzymaliśmy wybraną wartość alfa w celu dopasowania do charakterystyki chłodnicy.

Optymalizacja W przypadku ręcznych zaworów równoważących, gdzie nie ma kompensacji ciśnienia, kiedy punkt pracy pompy jest zmienny, największym zagrożeniem, jakie może wystąpić w tej sytuacji, jest niedobór ciśnienia. W przypadku zaworów PIBCV możemy być pewni, że regulator DP sam zrównoważy ciśnienie niezależnie od zmiany punktu pracy pompy. Ta instalacja pozwala na różne prędkości przepływu w układzie proporcjonalnym do ci7 śnienia pompowania. Czujnik DP zainstalowany w pobliżu źródła pompowania nie pozwala na uruchomienie pompy w najbardziej optymalnej prędkości. W przypadku, kiedy czujnik DP umieścimy na najbardziej krytycznym odbiorniku, pozwolimy na zmianę ciśnienia pompowania proporcjonalnie do charakterystyki instalacji, tak jak zmniejsza się natężenie przepływu. W środowiskach technicznych nazywa się to proporcjonalną regulacją pompy. Uzyskujemy w ten sposób oszczędności kosztów pompowania.

mieszczeniach przy częściowym obciążeniu systemu - problem ten jest znany jako „syndrom niskiego DT”.

Ogólnie można stwierdzić, że „syndrom niskiego DT” odnosi się do różnicy temperatury pomiędzy temperaturą medium dostarczanego przez agregat wody lodowej (temperatura na zasilaniu) a temperaturą medium wracającego z instalacji (temperatura na powrocie). To zjawisko może występować również w systemach grzewczych. Syndrom niskiego DT jest przyczyną pogorszenia się charakterystyki regulacyjnej układu (szczególnie przy częściowym obciążeniu odbiorników), co w efekcie skutkuje dużym nadprzepływem na zaworach regulacyjnych. Zjawisko to występuje w szczególności w systemach źle zrównoważonych. Zjawisko nadprzepływu w odbiorniku ma nieznaczny wpływ na wydajność odbiornika. Jednak wystąpienie tego zjawiska ma ogromny wpływ na pojawienie się innego, bardziej szkodliwego zjawiska, które bardzo poważnie zaburza funkcjonalność całego systemu. Wyższe przepływy na odbiornikach mają ogromny wpływ na dystrybucję ciepła/chłodu, co powoduje, że temperatura powrotu nigdy nie osiągnie wartości temperatury projektowej, czyli np. zamiast temperatury projektowej równej 12°C - rzeczywista temperatura powrotu jest znacznie niższa i wynosi 9,3°C. Przy zastosowaniu zaworów PIBCV natężenie przepływu jest zmniejszone bez pogorszenia wydajności chłodzenia, a komfort jest lepszy.

Podsumowanie Przedstawione fakty bezapelacyjnie wskazują na zalety stosowania zaworów PIBCV. Do najważniejszych możemy zaliczyć: l wzrost komfortu, l oszczędność energii, l eliminację dużej ilości zaworów w instalacji, l oszczędność czasu montażu i uruchomienia, l uproszczoną instalację, l wydłużoną żywotność napędu, l wydłużoną żywotność pomp, agregatów, zbiorników, pomp ciepła, l prostsze projektowanie. Derek Foong Ilustracje z archiwum Danfoss. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Wymagania dotyczące kotłów na paliwa stałe od 2020 r.

Ustalona emisja Celem niniejszego artykułu jest rozpowszechnienie informacji o nadchodzących zmianach i skłonienie producentów kotłów grzewczych opalanych paliwami stałymi do modernizacji produkowanych urządzeń oraz do przygotowania wymaganych dokumentów, by sprostać nowym wymaganiom. Kontynuując tematykę rozpoczętą w artykule pt. „Kotły do modernizacji” („Magazyn Instalatora 5/2016 s. 16-17 przyp. red.) dziś chciałbym rozpocząć od przedstawienia czytelnikom wymagań dotyczących informacji o produkcie jakie należy przekazać wraz z kotłem. W rozporządzeniu (patrz artykuł „Kotły do modernizacji”) ustalono, że od dnia 1 stycznia 2020 r. do kotłów na paliwo stałe muszą być załączone następujące dokumenty i informacje: a) w instrukcjach obsługi dla użytkowników i instalatorów oraz na stronach internetowych producentów, ich upoważnionych przedstawicieli i importerów należy podać: 1) parametry techniczne kotła wyszczególnione w tabeli 1 podanej w załączniku II do rozporządzenia, pomierzone i obliczone zgodnie z załącznikiem III do rozporządzenia; 2) środki ostrożności, które należy zachować podczas montażu, instalowania i konserwacji kotła; 3) instrukcje dotyczące prawidłowej eksploatacji kotła oraz wymagania jakościowe dotyczące paliwa zalecanego i dowolnego innego odpowiedniego paliwa; 4) w przypadku źródeł ciepła przeznaczonych dla kotłów na paliwa stałe oraz obudów, w których mają być montowane te źródła ciepła, należy podać ich charakterystyki, wymagania dotyczące montażu, a w odpowiednich przypadkach - wykaz kombinacji zalecanych przez producenta; b) na stronach internetowych producentów, ich upoważnionych przedstawicieli i importerów przeznaczonych dla fachowców należy podać informawww.instalator.pl

cje dotyczące bezpiecznego demontażu, recyklingu lub utylizacji po zakończeniu eksploatacji; c) w dokumentacji technicznej dotyczącej oceny zgodności należy podać: 1) informacje wyszczególnione w punktach a) i b); 2) wykaz wszystkich modeli równoważnych; 3) jeżeli paliwem zalecanym lub innym odpowiednim paliwem jest paliwo inne niż paliwa wyszczególnione w tabeli 1 podanej w załączniku II do rozporządzenia, należy podać opis paliwa wystarczający do jego jednoznacznego określenia oraz normę techniczną lub specyfikację techniczną, w tym zawartość wilgoci i popiołu, a w przypadku paliwa kopalnego również zawartość części lotnych; d) na kotle kogeneracyjnym na paliwo stałe należy oznakować w sposób trwały moc elektryczną.

Pomiary i obliczenia l Ogólne warunki wykonywania pomiarów

Pomiary w celu weryfikacji zgodności parametrów technicznych kotła na paliwo stałe z wymaganiami ustalonymi w rozporządzeniu 2015/1189 należy wykonywać przy użyciu norm zharmonizowanych lub przy użyciu innych wiarygodnych, dokładnych i odtwarzalnych metod. W przypadku kotłów grzewczych na paliwa stałe odpowiednią normą zharmonizowaną jest norma PNEN 303-5:2012. Pomiary należy wykonać z zastosowaniem paliwa zalecanego i dowolnego innego odpowiedniego paliwa wybranych spośród paliw wyszczególnionych w rozporządzeniu w tabeli (zamieszczonej w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl) z wyjątkami wyszczególnionymi w załączniku III do rozporządzenia. Badaniom podlega każde źródło ciepła przeznaczone do kotła na paliwo stałe i każda obudowa, w której ma być zainstalowane to źródło. Podczas pomiarów należy wykonać pomiary sprawności użytkowej ηn przy nominalnej mocy cieplnej i sprawności użytkowej ηp przy obciążeniu częściowym oraz wytworzonego ciepła użytkowego odpowiednio Pn i Pp a dla kotłów kogeneracyjnych na paliwo stałe również sprawność ηel. Należy także wykonać pomiary zużycia energii elektrycznej na potrzeby własne przy nominalnej mocy cieplnej elmax, przy obciążeniu częściowym elmin, oraz zużycia energii w trybie czuwania PSB. l Ustalanie sezonowej efektywności energetycznej ogrzewania pomieszczeń. Sezonową efektywność energetyczną ogrzewania pomieszczeń ηs oblicza się na podstawie sezonowej efektywności energetycznej ogrzewania pomieszczeń w trybie aktywnym ηson z uwzględnieniem poboru energii elektrycznej na potrzeby własne kotła, wg poniższego wzoru:

miesięcznik informacyjno-techniczny

ηs = ηson - F(1) - F(2) + F(3), gdzie: ηson oznacza sezonową efektywność energetyczną ogrzewania pomieszczeń w trybie aktywnym, wyrażaną w %; F(1) odpowiada stracie sezonowej efektywności energetycznej ogrzewania pomieszczeń ze względu na skorygowany udział czynników związanych z regulatorami temperatury; F(1) = 3%; F(2) odpowiada negatywnemu udziałowi zużycia energii na potrzeby własne, wyrażanemu w %; F(3) - pozytywnemu udziałowi sprawności elektrycznej kotłów kogeneracyjnych, wyrażanemu w % i obliczanemu wg wzoru: F(3) = 2,5 * ηel,n. Sezonową efektywność energetyczną ogrzewania pomieszczeń w trybie aktywnym ηson oblicza się wg wzorów: - dla kotłów zasilanych ręcznie paliwem stałym, które można eksploatować przy 50% nominalnej mocy cieplnej w trybie ciągłym i dla kotłów zasilanych paliwem automatycznie: ηson = 0,85 * ηp + 0,15 * ηn - dla kotłów zasilanych ręcznie paliwem stałym, które nie można eksploatować przy nominalnej mocy cieplnej nieprzekraczającej 50% w trybie ciągłym oraz dla kotłów kogeneracyjnych: ηson = ηn. F(2) oblicza się wg wzorów: - dla kotłów zasilanych ręcznie paliwem stałym, które można eksploatować przy 50% nominalnej mocy cieplnej w trybie ciągłym i dla kotłów zasilanych paliwem automatycznie: F(2) = 2,5 * (0,15 * elmax + 0,85 * elmin + 1,3 * PSB)/(0,15 * Pn + 0,85 * Pp).

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

- dla kotłów zasilanych ręcznie paliwem stałym, których nie można eksploatować przy nominalnej mocy cieplnej nieprzekraczającej 50% w trybie ciągłym oraz dla kotłów kogeneracyjnych: F(2) = 2,5 * (0,15 * elmax +1,3 * PSB)/Pn. l Ustalanie emisji dotyczących sezonowego ogrzewania pomieszczeń Emisje wyznacza się jako zawartość substancji szkodliwych w spalinach suchych o zawartości tlenu O2 = 10%, w temperaturze 0°C i przy ciśnieniu 1013 mbarów. Emisje cząstek stałych, organicznych związków gazowych, tlenku węgla i tlenków azotu dotyczące sezonowego ogrzewania pomieszczeń (Es) oblicza się wg wzorów: - dla kotłów zasilanych ręcznie paliwem stałym, które można eksploatować przy 50% nominalnej mocy cieplnej w trybie ciągłym i dla kotłów zasilanych paliwem automatycznie: Es = 0,85 * Es,p + 0,15 * Es,n - dla kotłów zasilanych ręcznie paliwem stałym, które można eksploatować przy nominalnej mocy cieplnej nieprzekraczającej 50% w trybie ciągłym oraz dla kotłów kogeneracyjnych: Es = Es,n, gdzie: E s,p oznacza emisje substancji szkodliwych, mierzone stosownie do przypadku albo przy obciążeniu stanowiącym 30% albo przy 50% nominalnej mocy cieplnej; E s,n oznacza emisje substancji szkodliwych mierzone przy nominalnej mocy cieplnej. Emisje cząstek stałych należy mierzyć metodą grawimetryczną, z wyjątkiem cząstek stałych tworzonych przez organiczne związki ga-

zowe podczas mieszania się spalin z powietrzem atmosferycznym. Emisje tlenków azotu oblicza się jako sumę tlenku azotu i dwutlenku azotu, a sumę wyraża się jako dwutlenek azotu.

Ocena zgodności Ocenę zgodności z wymaganiami rozporządzenia 2015/1189 należy zapewnić albo poprzez wewnętrzną kontrolę projektu, która spełnia ustalenia podaną w załączniku IV do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiającą ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią, albo poprzez wdrożenie systemu zarządzania jakością opisanego w załączniku V do ww dyrektywy.

Nadzór rynku W art. 2 ust. 3 dyrektywy 2009/125/WE ustalono, że państwa członkowskie wyznaczą organy odpowiedzialne za nadzór rynku, które będą uprawnione do: l organizowania odpowiednich kontroli zgodności produktów oraz zobowiązywania producenta do wycofania z rynku produktów niezgodnych z wymaganiami określonymi w załączniku II do rozporządzenia; l żądania przedstawienia przez zainteresowane strony wszelkich niezbędnych informacji; l pobierania próbek produktów i poddawania ich testom zgodności. Badania zgodności należy wykonać tylko na jednym egzemplarzu danego modelu, a badania należy wykonać przy zastosowaniu jednego lub więcej rodzajów paliw o parametrach mieszczących się w zakresie właściwości paliwa/paliw zastosowanych przez producenta. Model kotła ustala się za spełniający wymagania, jeżeli wartości parametrów podanych w dokumentacji technicznej są zgodne z wymaganiami ustalonymi w załączniku II do rozporządzenia, a wyniki badań potwierdzają uzyskanie deklarowanych parametrów. Jeżeli podczas badań nie osiągnięto zgodności parametrów modelu, to uznaje się, że badany model i modele mu równoważne nie spełniają wywww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

magań rozporządzenia. Organ kontrolny wykonuje wówczas badania trzech dodatkowych, wybranych losowo egzemplarzy tego samego modelu. Na podstawie badań tych trzech egzemplarzy ustala się, że model spełnia wymagania, jeżeli badania parametrów wyszczególnionych w tabeli 2, każdego z trzech dodatkowych egzemplarzy, są zgodne z wymaganiami w sposób ustalony w tabeli 2. Odchylenia podane w tabeli 2 odnoszą się wyłącznie do weryfikacji wyników badań trzech dodatkowo wybranych modeli urządzenia i nie mogą być stosowane przez producenta jako dopuszczalne tolerancje deklarowanych wartości parametrów urządzenia. Jeżeli wyniki badań trzech dodatkowo wybranych egzemplarzy urządzenia nie spełniają wymagań podanych w tabeli 2, to uznaje się, że dany model i modele mu równoważne nie spełniają wymagań rozporządzenia. Organy kontrolne przekazują wyniki badań i inne istotne informacje organom kontrolnym pozostałych państw członkowskich w terminie miesiąca od podjęcia decyzji o niezgodności modelu.

Podsumowanie Celem niniejszej publikacji jest poinformowanie z odpowiednim wyprzedzeniem krajowych producentów kotłów na paliwa stałe, a w szczególności producentów kotłów grzewczych na paliwa stałe, o zmianie wymagań dotyczących sezonowej sprawności energetycznej ogrzewania pomieszczeń oraz zmianie wymagań dotyczących dopuszczalnych wartości emisji zanieczyszczeń związanych z ogrzewaniem pomieszczeń. Nowe wymagania są zawarte w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 2015/1189 i będą obowiązywały w krajach stowarzyszonych od dnia 1 stycznia 2020 r. W artykule przytoczono i omówiono najbardziej istotne wymagania ustalone w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 2015/1189 w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu kotłów na paliwa stałe. Wymagania podane w rozporządzeniu dotyczą kotłów na www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

paliwa stałe o mocy cieplnej 500 kW i mniejszej, w tym kotłów wchodzących w skład zestawów składających się z kotła na paliwo stałe, ogrzewaczy dodatkowych, regulatorów temperatury i urządzeń słonecznych. Wymagania ustalone w rozporządzeniu nie dotyczą kotłów wytwarzających energię cieplną wyłącznie na potrzeby zapewnienia ciepłej wody użytkowej, kotłów przeznaczonych do ogrzewania gazowych nośników ciepła, takich jak para lub powietrze, kotłów kogeneracyjnych na paliwa stałe o maksymalnej mocy cieplnej 50 kW lub większej oraz kotłów opalanych biomasą niedrzewną. W artykule omówiono również procedurę dotyczącą oceny zgodności kotłów z wymaganiami zarządzenia oraz procedurę weryfikacji wyrobów do celów nadzoru rynku. Obie procedury omówiono tylko pobieżnie i zainteresowani producenci powinni zapoznać się z oryginalnymi dokumentami przywołanymi w niniejszym artykule. Zwraca się uwagę, że nowe wymagania, szczególnie te dotyczące dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń, są bardzo wysokie i zapewnienie parametrów kotłów grzewczych opalanych paliwami stałymi produkowanych w kraju wymagać będzie zastosowania niekonwencjonalnych środków technicznych. O poziomie trudności technicznych towarzyszących tym działaniom może świadczyć informacja podana w załączniku nr V do rozporządzenia. Stwierdza się tam, że w momencie

wejścia w życie rozporządzenia nie odnotowano żadnego kotła na paliwo stałe, który spełniałby wszystkie ustalone wymagania. We wstępie do rozporządzenia stwierdzono, że nie jest konieczne ustanawianie dalszych wymagań dotyczących kotłów na paliwo stałe, a w szczególności nie uznano za istotne, by ustalać wymagania dotyczące dopuszczalnego poziomu emisji dioksyn i furanów. Wymaganiami nie objęto kotłów opalanych biomasą niedrzewną, ponieważ Komisja nie dysponowała wystarczającymi informacjami w skali całej Europy umożliwiającymi ustanowienie właściwych poziomów wymagań. Celowość ustanawiania wymagań dotyczących takich kotłów będzie ponownie oceniona podczas przeglądu realizacji postanowień niniejszego rozporządzenia. Komisja dokonywać będzie przeglądu realizacji rozporządzenia i w terminie do 1 stycznia 2022 r. przedstawi wyniki przeglądu forum konsultacyjnemu, aby dokonać oceny, czy właściwe jest: l objęcie wymaganiami kotłów na paliwo stałe o nominalnej mocy cieplnej nie większej niż 1000 kW; l objęcie wymaganiami kotłów na biomasę niedrzewną; l ustanowienie bardziej surowych wymagań dotyczących ekoprojektu w perspektywie wykraczającej poza 2020 r.; l zróżnicowanie dopuszczalnych odchyleń na potrzeby weryfikacji. Sławomir Pilarski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Kotły peletowe - sterowanie temperaturą ogrzewanych pomieszczeń

Żar w palniku Kotły spalające pelety pod względem pracy palnika można podzielić na kotły z automatycznym samozapłonem oraz kotły uniemożliwiające samozapłon. Kotły spalające pelety z automatycznym samozapłonem wyposażone są w element grzejny zainstalowany wewnątrz palnika, potocznie nazywany grzałką lub zapalarką, oraz odseparowany układ spalania (palnika), a także układ podawania paliwa z zasobnika. Przykładem separatorów mogą być wszelkiego rodzaju mechaniczne śluzy, stosowanie dwóch odrębnych podajników ślimakowych (podajnika paliwa i podajnika palnika) połączonych topliwą rurą (potocznie nazywaną rurą bezpieczeństwa lub po prostu rurą spiro) i inne. Kotły z typowymi palnikami peletowymi z samozapłonem są zwykle urządzeniami przeznaczonymi głównie do spalania biomasy.

Bez zapalarki Kotły/palniki niewyposażone w zapalarkę nie mają możliwości automatycznego uruchamiania, a także wygaszania palnika w dowolnym momencie pracy kotła. Należą do nich między innymi kotły z palnikiem retortowym lub rynnowym, które umożliwiają spalanie peletu jako dodatkowego paliwa. Najczęściej palniki te przystosowane są jednak do spalania różnych paliw, w tym ekogroszku, groszku węgla brunatnego, peletu oraz agropeletu, podobnych paliw. Zaletą tych kotłów jest możliwość stosowania wielu rodzajów paliw spalanych z określonym rezultatem w zależności od zastosowanego paliwa. Wadą tych konstrukcji jest stale utrzymywane rozpalone w trybie podtrzymania palenisko (palnik). Palnik utrzymuje stan podtrzymania nawet wtedy, gdy nie ma zapotrzebowania na produkcję ciepła.

Podtrzymanie palnika, nazywane również dozorem, przytłumieniem lub uśpieniem, oznacza, iż podczas postoju palnika (braku sygnału do nagrzewania kotła) na palniku utrzymywany jest żar, który w momencie przejście w tryb grzania pełni funkcję zapalarki paliwa. Aby utrzymać żar, należy okresowo doprowadzić niewielką ilość świeżego paliwa oraz wzniecić ogień z wykorzystaniem pracy wentylatora nadmuchowego lub wyciągowego (w zależności od konstrukcji kotła) przez czas kilkunastu sekund pracy. Dodatkowo kotły bez samozapłonu najczęściej utrzymują określoną przez producenta kotła temperaturę wody kotłowej, zwykle powyżej 50°C, a nawet > 60°C. Dzieje się tak nawet wtedy, kiedy w trybie grzana jest tylko i wyłącznie ciepła woda użytkowa, gdy zasobnik ciepła jest naładowany (nagrzany), a przez większość dnia nie ma odbioru podgrzanej w zasobniku wody.

Automatyczne rozpalanie Kotły typowo peletowe, charakteryzujące się specjalnie skonstruowanym palnikiem peletowym, umożliwiają automatyczne rozpalanie oraz wygaszanie palnika w dowolnym momencie. W sezonie palnik taki może uruchamiać się nawet od kilkunastu do kilkudziesięciu razy w ciągu doby. Oznacza to, że palnik np. 20 razy się uruchomi (rozpali) oraz wyłączy (wygasi całkowicie palenisko) w ciągu jednej doby. Nadmienić należy, iż nic w tym złego. W trybie „lato” palnik peletowy rozpali się tylko wtedy, kiedy zaistnieje potrzeba podgrzania/dogrzania ciepłej wody użytkowej w zasobniku. Poza tym okresem ko-

cioł będzie całkowicie wygaszony, a temperatura kotła może obniżyć się do niskich wartości, co jest korzystne tym bardziej w chwili, gdy podgrzew wody realizowany jest tylko w określonych godzinach, strefach czasowych, np. 16:00-24:00. W pozostałym czasie kocioł jest całkowicie wyłączony z eksploatacji. Kocioł peletowy z palnikiem umożliwiającym samozapłon oraz samowygaszanie przypomina w pewnym stopniu pracę kotła gazowego. Dla obu porównywanych kotłów realizowana jest także płynna modulacja mocy palnika. Przy czym kocioł peletowy należy zasilić okresowo, co kilka dni w paliwo oraz co kilka tygodni należy opróżnić popielnik ze zgromadzonego w nim popiołu. Sprawność kotłów typowo peletowych (z palnikami wyposażonymi w samozapłon oraz samowygaszanie paliwa) jest też zwykle wyższa w porównaniu do kotłów retortowych lub rynnowych umożliwiających również spalanie peletu.

Korzyści Możliwości, jakie daje dodatkowo fakt samozapłonu oraz samowygaszania palnika peletowego, powinny być jeszcze bardziej wykorzystane podczas projektowania, montażu oraz eksploatowania instalacji systemu grzewczego wyposażonego w urządzenia regulujące temperaturą odbiorników ciepła. Korzyści szczególnie odczuwalne są podczas eksploatacji kotłów w okresach przejściowych, jak wiosna oraz jesień, a także podczas podgrzewania tylko i wyłącznie wody użytkowej. Praca kotła w okresach przejściowych w ciągu doby dzieli się najczęściej na dwa okresy: okres zapotrzebowania na ciepło (noc), czyli pracę kotła, oraz okres, w którym budynek jest wygrzany, a dodatkowe ciepło generowane przy pracy kotła jest niepotrzebne (dzień). www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Jak sterować? Aby kocioł peletowy regulował temperaturą instalacji grzewczej w zależności od zapotrzebowania na ciepło, zastosować można sterowanie pompą obiegową na zasadzie pracy przerywanej (mało efektywny proces) lub dla uzyskania płynnego, zalecanego, sterowania stosuje się zawór mieszający. W przypadku grzejników stosuje się zawory mieszające czterodrogowe, spełniające dodatkowo funkcję ochrony kotła przed korozją niskotemperaturową. Do regulacji temperaturą obiegu podłogowego najczęściej stosuje się zawór mieszający trójdrożny, który pełni funkcję tylko i wyłącznie regulacji temperatury czynnika grzewczego. Zawory te mogą być sterowane ręcznie lub automatycznie. Stosowanie zaworów mieszających pozwala na utrzymywanie zalecanej, a w wielu przypadkach także wymaganej, minimalnej temperatury pracy kotła przy znacznie niższej temperaturze instalacji grzewczej, czyli czynnika grzewczego wypływającego z zaworu mieszającego. Przykładowo przy zastosowaniu zaworu mieszającego uzyskać można temperaturę kotła 60°C oraz jednocześnie temperaturę czynnika grzewczego instalacji w zakresie 30-60°C w zależności od stopnia ustawienia zaworu mieszającego. Do automatycznej pracy regulacji temperatury instalacji w zależności od wartości zewnętrznej temperatury zalecana jest praca w trybie pogodowym oparta na pomiarze temperatury zewnętrznej oraz doborze odpowiedniej charakterystycznej dla budynku krzywej grzewczej. Do automatycznej zmiany temperatury czynnika wypływającego z zaworu mieszającego stosowany jest napęd elektryczny zaworu mieszającego sterowanego poprzez regulator pracy kotła. Jeżeli regulator pracy kotła nie umożliwia takiej pracy, należy zastosować dodatkowy regulator pracy zaworu mieszającego, który jest wyposażony w czujnik temperatury zewnętrznej oraz tryb pracy pogodowej. Tak skonfigurowany układ, niezależnie od okresu w ciągu roku, pozwala na utrzymanie przybliżonej stałej temperatury panującej w pomieszczeniu. Dla dokładnej regulacji oraz utrzymania zadanej/żądanej www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

przez Użytkownika temperatury panującej wewnątrz budynku można wykorzystać dowolny termostat pomieszczeniowy sterowany z poziomu regulatora pracy kotła. Termostat może być przewodowy lub bezprzewodowy radiowy. Zadaniem termostatu w opisanej instalacji z zaworem mieszającym oraz siłownikiem jest wysyłanie sygnału do kotła w chwili, kiedy temperatura wewnętrzna budynku będzie osiągnięta zgodnie z tym, co ustawił wcześniej użytkownik. W tym momencie zawór mieszający dodatkowo przymyka się, ograniczając temperaturę czynnika grzewczego, która zasila odbiorniki (grzejniki, instalacja podłogowa). Obniżenie temperatury wylotowej poprzez zawór mieszający ma miejsce również przy pracy kotła w trybie pogodowym. Dzięki temu termostat pomieszczeniowy pozwala skorygować temperaturę zasilania odbiorników oraz ogranicza nadmierny wzrostu temperatury wywołany nieumiejętnym doborem krzywej grzewczej, wzrostem temperatury pomieszczenia wskutek promieniowania słonecznego czy obecności kilku dodatkowych osób w pomieszczeniu. Po spadku temperatury wewnątrz budynku termostat pomieszczeniowy wysyła sygnał do kotła o potrzebie grzania, czemu towarzyszy podniesienie temperatury czynnika grzewczego, automatyczne otwarcie zaworu mieszającego oraz dogrzanie budynku. Praca z czujnikiem zewnętrznym w trybie pogodowym oraz zaworem mieszającym z siłownikiem w niektórych regulatorach pracy kotła dodatkowo może być wykorzystana podczas automatycznego wyboru/zmiany trybu pracy, np. tryb Zima (grzanie centralnego ogrzewania oraz zbiornika c.w.u.) oraz tryb Lato (podgrzew tylko c.w.u.). Po przekroczeniu ustawionej na regulatorze pracy kotła temperatury zewnętrznej, np. 16°C, kocioł przełącza

się w tryb grzania tylko c.w.u. Obieg lub obiegi grzewcze zostają wyłączone, a zawory mieszające z siłownikiem automatycznie zamknięte przy jednoczesnym wyłączeniu pracy pomp obiegowych. Kotły peletowe umożliwiające samozapłon oraz samowygaszanie mogą całkowicie wyłączyć się z eksploatacji, a minimalna temperatura kotła nie będzie utrzymywana, co ma miejsce podczas eksploatacji kotłów retortowych lub rynnowych. Kocioł będzie się wychładzał aż do momentu, kiedy zaistnieje sytuacja podgrzewu obiegu ciepłej wody użytkowej lub instalacji grzewczej (grzejniki, podłogówka itp.). Dodatkowo kotły peletowe mogą być wyposażone w regulator pracy kotła z opcją stref czasowych podgrzewu c.w.u. Oznacza to, że w trybie grzania tylko wody użytkowej kocioł będzie pracował w tych okresach czasu, które zostały ustawione przez użytkownika. Jeżeli użytkownik ustawi program czasowy, np. od godz. 17:00 do 21:00, kocioł poza tymi godzinami będzie całkowicie wyłączony z eksploatacji, ponownie uruchomi się kolejnego dnia o ustawionej godzinowo porze, czyli o godz. 17:00. Tak eksploatowany kocioł peletowy z wykorzystaniem zaworów mieszających z siłownikami oraz systemem pogodowym i termostatem pomieszczeniowym (lub kilkoma) pozwala na sezonowe zużycie peletu wraz z ciepłą wodą użytkową w ilości < 3000 kg dla budynku ok. 120 m2. Stosując strefy czasowe ciepłej wody użytkowej w trybie Lato (grzanie tylko c.w.u.), miesięczny koszt podgrzewu wody wynosi 65 zł w instalacji wyposażonej w 100 l zbiornik dla 3 mieszkańców. Stosowanie zaworów mieszających napędzanych automatycznie przez siłowniki oraz praca w systemie pogodowym wyposażonym dodatkowo w termostat pomieszczeniowy zwiększają komfort użytkowania kotła, obniżają zużycie opału oraz pozytywnie wpływają na ochronę środowiska. Przedstawiony system automatyki może być również stosowany w kotłach opalanych peletami lub ekogroszkiem, w tym w kotłach retortowych lub rynnowych (z pominięciem faktu automatycznego zapłonu oraz wygaszania palnika). Marcin Foit

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Powietrzne pompy ciepła - schematy instalacji

Układ rozwiązany W przypadku montażu pomp ciepła jedną z najbardziej istotnych rzeczy jest osiągnięcie możliwie najniższej temperatury zasilania instalacji grzewczej. Niewłaściwe rozwiązanie układu spowoduje znaczny spadek współczynnika efektywności COP. Schematy prezentowane w poniższym artykule postanowiłem podzielić na dwa główne typy - tj. domy niskoenergetyczne, najczęściej nowo budowane z wszystkimi zastrzeżeniami wynikającymi z budownictwa niskotemperaturowego (pompa ciepła jako główne źródło ogrzewania) oraz domy modernizowane, gdzie pompy ciepłą dołączane są do istniejących instalacji w celu obniżenia kosztów ogrzewania (w drugiej części artykułu). W artykule skupiono się wyłącznie na rozwiązaniach ogrzewania budynku - ogrzewanie wody użytkowej zawsze przyjęto, że jest wykonane poprzez zasobnik o wężownicy spełniającej wymagania pompy ze sprężarką inwerterową (min. 0,2 m2 powierzchni wymiany grzewczej na 1 kW znamionowej mocy pompy ciepła) oraz zabezpieczeniem grzałką c.w.u. w zasobniku wody użytkowej. Założono, że dom przystosowany jest do ogrzewania niską temperaturą czynnika grzewczego, z niewielkim obliczeniowym zapotrzebowaniem cieplnym.

Najlepiej jeśli w całym domu ułożona jest gęsto rura ogrzewania podłogowego (bez standardowych grzejników wymagających wyższej temperatury zasilania).

Zasilanie bezpośrednie Bezpośrednie zasilanie ogrzewania podłogowego pokazano na schemacie 1. Zalety: l temperatura wody ogrzanej z pompy ciepła jest równa temperaturze wody grzewczej wpływającej do instalacji (bez żadnego zmieszania) - polepszenie współczynnika COP/kosztów eksploatacji, l brak dodatkowego bufora, dodatkowych pomp obiegów - obniżenie kosztów inwestycyjnych. Wady: l konieczność zgrania przepływów wymaganych dla pompy ciepła i instalacji grzewczej - pompa ciepła wymaga stosunkowo dużego przepływu wody grzewczej przez skraplacz, zwykle dużo większego niż instalacja podłogowa; zwięk-

Rys. 1. Pompa ciepła zasila bezpośrednio instalację ogrzewania podłogowego.

szając przepływ na instalacji podłogowej, musimy zwiększyć wydatek pompy obiegowej, przez co rosną nam również koszty eksploatacji; w niektórych instalacjach w ogóle nie będzie możliwe wyważenie wymaganego przepływu dla pompy ciepła i instalacji grzewczej, l możliwość podpięcia wyłącznie ogrzewania podłogowego - grzejniki podpięte pod powietrzną pompę ciepła byłyby cyklicznie wychładzane poprzez konieczność pobrania ciepła do rozmrożenia parownika pompy ciepła; przy grzejnikach konieczny jest bufor ciepła, l poniżej podana praca zalecana wyłącznie dla pomp ciepła typu inwerterowego, z tzw. modulacją mocy grzewczej, l ciepło na potrzeby rozmrażania parownika pompy ciepła pobierane jest bezpośrednio z obwodu grzewczego (najczęściej instalacji ogrzewania podłogowego, co akurat w tym przypadku ze względu na dużą bezwładność cieplną jest mało zauważalne). Jest to układ zalecany wyłącznie w małym budownictwie, z jednym obwodem grzewczym, gdzie nie ma żadnych dodatkowych urządzeń grzewczych dla ogrzewania c.o. (oprócz przepływowej grzałki) i/lub kominka bez płaszcza wodnego. W tym układzie zakazuje się stosowania termostatów zamykających pętle w poszczególnych pokojach (lub konieczne jest stosowanie dodatkowo zaworu upustoworóżnicowego). Układ powinien być wykonany przez świadomego instalatora, który wyliczył opory instalacji ogrzewania podłogowego i wyrównał je do wymagań przepływu pompy ciepła.

Z buforem Na schemacie 2 pokazano układ rozdzielny (buforowy lub ze sprzęgłem hydraulicznym). Zalety: l jasny podział na obwody zasilające i grzewcze - możliwość ustawienia

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Podstawowe źródło ciepła

Rys. 2. Pompa ciepła wraz z ewentualnymi innymi urządzeniami grzewczymi zasila bufor lub sprzęgło. Rozbiór ciepła ze sprzęgła jest dokonywany za pomocą pomp poszczególnych obiegów grzewczych. przepływów najlepszych dla efektywności każdego z nich, l możliwość podpięcia praktycznie nieograniczonej ilości źródeł ciepła oraz odbiorników ciepła, l magazynowanie ciepła w przypadku buforów - parametr konieczny w przypadku pomp ciepła bez sprężarki inwerterowej, gdzie ogranicza nas minimalny czas pracy sprężarki, l łatwość wykonania pod względem projektowym, l brak wychładzania obwodów grzewczych w czasie cyklu rozmrażania parownika pompy ciepła (ciepło na potrzeby rozmrażania jest pobierane z bufora). Wady: l pompa ciepła, pracując poprzez sprzęgło lub bufor musi pracować z temperaturą średnio wyższą o 2-3 K na

zasilaniu - w sprzęgle lub buforze powrót z obwodów grzewczych miesza się z wyższą temperaturą wyjścia ciepłego czynnika z pompy ciepła średnio współczynnik efektywności spada nawet o ok. 10% w całym okresie rocznej eksploatacji. Ten układ zalecany jest głównie w przypadku, gdy chcemy podpiąć więcej obwodów grzewczych (np. ogrzewanie podłogowe i grzejniki) i/lub dodać jeszcze inne źródła ciepła. Rozwiązanie to z odpowiedniej wielkości buforem jest konieczne w przypadku pomp ciepła typu on/off (bez modulowanej mocy grzewczej). Taka instalacja jest również polecana w przypadku instalatorów bez odpowiedniego doświadczenia w wyliczaniu przepływów i budowie instalacji.

Rys. 3. Pompa ciepła zasila bezpośrednio instalację grzewczą. Strumień w wielkości wynikającej z zapotrzebowania przez pompy obiegów jest podciągany bezpośrednio w instalację bez wejścia w bufor. Naddatek strumienia z pompy ciepła jest kierowany do bufora. Pozwala to na wyregulowanie przepływów najlepszych dla każdego obwodu, zachowując w każdym z nich najlepszą efektywność. Do bufora istnieje możliwość podpięcia dodatkowego źródła grzewczego, które nie będzie kolidowało z pracą pompy ciepła.

Na schemacie 3 pokazano z kolei układ łączący elementy układu bezpośredniego i buforowego. Zalety: l temperatura wody ogrzanej z pompy ciepła jest równa temperaturze wody grzewczej wpływającej do instalacji (bez żadnego zmieszania) - polepszenie współczynnika COP/kosztów eksploatacji, l bufor dobrany do układu może być zdecydowanie mniejszy niż w przypadku typowego układu buforowego, l możliwość podpięcia większej ilości źródeł ciepła, l możliwość podłączenia większej ilości obwodów grzewczych wybierających ciepło z bufora, l zachowanie optymalnych przepływów zarówno dla obwodów grzewczych, jak i pompy ciepła, l możliwość efektywnego spięcia z instalacją solarną na cele ogrzewania budynku - instalacja solarna podnosi temperaturę wody grzewczej, a pompa ciepła dogrzewa ją do żądanej wartości (w takim przypadku powrót z bufora do pompy ciepła powinien być podniesiony do wysokości około połowy bufora). Wady: l w porównaniu do układu bezpośredniego inwestycja jest droższa o przynajmniej jedną pompę obwodu grzewczego (w układzie bezpośrednim pompa skraplacza jest jednocześnie pompą obwodu grzewczego) l pewne ograniczenia i zastrzeżenia techniczne: suma przepływów pomp obiegowych obwodów grzewczych musi być mniejsza niż przepływ generowany w pompie ciepła; rurociąg do bufora (pogrubiony na schemacie) musi być wykonany o jedną średnicę większą niż wynikająca z obliczeń, l dodatkowe źródło ciepła może pracować jedynie w sposób alternatywny (brak możliwości dogrzania czynnika grzewczego np. źródłem o wyższych kosztach eksploatacji w przypadku kotłów automatycznych), Układ ten zalecany jest, w opinii autora, praktycznie we wszystkich możliwych zastosowaniach, gdzie pompa ciepła ma być podstawowym źródłem grzewczym w budynku. Szymon Piwowarczyk Rys. z arch. Hewalex.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Jak kominek z „kondensatem” dom ogrzewały...

Ciepło z płaszcza Decydując się na wybór źródła ciepła do ogrzewania budynku, należy wziąć pod uwagę zarówno nakłady inwestycyjne, jak i sposób eksploatacji budynku. Na etapie budowy instalacji centralnego ogrzewania częstym rozważeniem jest zastosowanie kominka z płaszczem wodnym do ogrzewania budynku. Taka instalacja umożliwia pokrycie 100% zapotrzebowania na energię cieplną dla budynku. Rozpatrując wybór systemu grzewczego z kominkiem z płaszczem wodnym jako jedynego źródła ciepła, trzeba pamiętać, że takie rozwiązanie wiąże się z zapewnieniem ciągłości pracy w trakcie sezonu grzewczego, co wymaga przygotowania składu opału na cały sezon grzewczy. Dodatkowo należy mieć świadomość, że w przypadku wyjazdu użytkowników budynku może dojść do nadmiernego wychłodzenia instalacji grzewczej i ewentualnego uszkodzenia wodnej instalacji grzewczej.

Z kotłem korzystniej Korzystniejszym rozwiązaniem, z punktu widzenia użytkownika, jest zastosowanie kominka jako wspomagania ogrzewania budynku przy użyciu gazowego kotła kondensacyjnego. Na rysunku przedstawiono przykładowy schemat hydrauliczny, w którym zastosowano kominek z płaszczem wodnym współpracujący z kondensacyjnym kotłem gazowym. Pokazany na schemacie kominek z płaszczem wodnym o mocy często przewyższającej aktualne zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania wody użytkowej powinien współpracować z zasobnikiem buforowym wody grzewczej. Kominek wielokrotnie

jest elementem wystroju pomieszczenia, w którym jest zamontowany, a co za tym idzie - sposób eksploatacji różni się od zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania budynku.

Ważny bufor Aby połączyć dwa aspekty stosowania kominka, pojemność zasobnika buforowego nie powinna być mniejsza niż 20-25 dm3 na każdy kW mocy cieplnej kominka. Oznacza to, że dla kominka o mocy cieplnej 17 kW pojemność bufora powinna mieć ok. 340-425 dm3. Kominki z płaszczem wodnym w przypadku przegrzania (braku odbioru ciepła) wygaszają się i tym samym obniżają walory estetyczne zastosowania takiego źródła ciepła. Zasobnik buforowy wody grzewczej umożliwi odbiór i magazynowanie nadmiaru ciepła, a przez to ograniczenie zużycia gazu przez kocioł gazowy, ponieważ ciepło zmagazynowane będzie mogło być wykorzystanie do ogrzewania pomieszczeń w okresie, kiedy kominek będzie wygaszony.

Bezpieczna instalacja Zapewnienie bezpiecznej eksploatacji kominka z płaszczem wodnym lub innego kotła na paliwo stałe wymaga zastosowania specjalnego rozwiązania. Obecnie stosowane rozwiązania konstrukcyjne umożliwiają montaż kominka z płaszczem wodnym w tzw. układzie zamkniętym, zabezpieczonym wężownicą schładzającą. Takie rozwiązanie spowoduje zabezpieczenie źródła ciepła przed przegrzaniem. Poprzez przepływ przez wy-

miennik wody wodociągowej odbierane jest ciepło z płaszcza wodnego i zrzucany jest jego nadmiar bezpośrednio do kanalizacji. Zadziałanie układu zabezpieczającego umożliwia ochronę kominka przed nadmiernym wzrostem temperatury w sytuacji, kiedy nie ma możliwości odbioru nadmiaru ciepła z układu. W tak zabezpieczonej instalacji może jednak dochodzić do dość znacznych skoków ciśnienia, gdy intensywnie palimy w kominku. Dlatego też instalacja powinna być zabezpieczona dodatkowo w przeponowe naczynie wzbiorcze, którego pojemność winna wynosić ok. 10% pojemności zładu, oraz zawór bezpieczeństwa. Jeżeli ciśnienie wody w instalacji wzrośnie do ciśnienia maksymalnego, zawór bezpieczeństwa ma za zadanie obniżyć ciśnienie w układzie poprzez wyrzucenie nadmiaru wody. W trakcie prawidłowej eksploatacji instalacji zawór bezpieczeństwa pozostaje zamknięty.

Istotne elementy Przedstawiony na schemacie bufor wody grzewczej zasilany jest przez kominek z płaszczem wodnym. Ciepło z zasobnika transportowane jest bezpośrednio na belkę rozdzielacza. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe jest podgrzewanie wszystkich obiegów grzewczych bezpośrednio z zasobnika buforowego. Bardzo ważne jest, aby na obiegach ogrzewania w budynku była możliwość regulacji temperatury na zasilaniu, np. poprzez zabudowanie na każdym obiegu zaworu mieszającego, ponieważ woda grzewcza w zasobniku buforowym może przekraczać 60°C, co przekracza maksymalną temperaturę na zasilaniu ogrzewania podłogowego. Dzięki takiemu rozwiązaniu możemy zawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

pewnić bezpieczną pracę instalacji, jak również ograniczyć zużycie gazu, ponieważ zmagazynowane ciepło przez dłuższy okres czasu będzie wykorzystywane jako ciepło zmagazynowane w buforze wody grzewczej podgrzanej przez kominek z płaszczem wodnym. Kocioł gazowy wymaga zastosowania sprzęgła hydraulicznego, które będzie pełniło rolę odseparowania obiegu, a co za tym idzie - woda grzewcza podgrzewana przez kominek z płaszczem wodnym nie będzie podnosiła temperatury w kotle. Dzięki połączeniu króćca zasilającego z zasobnika buforowego wody grzewczej z powrotem do sprzęgła hydraulicznego kocioł grzewczy będzie włączany tylko w momencie, kiedy temperatura na czujniku temperatury sprzęgła hydraulicznego będzie poniżej wartości wymaganej. Temperatura ta jest przyjmowana według najwyższej wymaganej wartości na wszystkich obiegach grzewczych ustalanej według zaprogramowanej krzywej grzewczej niezależnie dla każdego obiegu instalacji centralnego ogrzewania. Współpraca tych urządzeń jest możliwa tylko w przypadku zastosowania dodatkowej automatyki, dzięki której nie będzie dochodziło do włączenia się kotła gazowego podczas wykorzystywania kominka z płaszczem wodnym. Trójdrogowy

zawór przełączy zastosowany na powrocie z instalacji centralnego ogrzewania umożliwi zamknięcie przepływu przez buforowy zasobnik wody grzewczej w przypadku, kiedy temperatura w nim będzie niższa od wartości nastawionej jako wartość graniczna, np. 30°C. W takim przypadku kocioł gazowy przejmie rolę jedynego źródła ciepła na cele centralnego ogrzewania.

Co z c.w.u.?

--2--

--230V---52---20--

-312-

-3120-

-81234

-8120-

-3152-

--xx-50

--2X3--

--31R1--

51 --2X3--

-815235

--KM-Bus--

--2--

--KM-Bus--

Drugim niemniej istotnym celem instalacji grzewczej jest przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Współpraca kotła gazowego z kominkiem z płaszczem wodnym możliwa jest przez zastosowanie zasobnika biwalentnego, który wyposażony jest w dwie niezależne wężownice do podpięcia źródeł ciepła. O ile w okresie sezonu grzewczego jesteśmy w stanie zapewnić podgrzew wody użytkowej podczas pracy kominka, to w okresie letnim konieczność zapalenia w kominku w celu podgrzania ciepłej wody użytkowej może być uciążliwa dla użytkowników budynku. Najczęstszym rozwiązaniem jest podłączenie zasilania z kominka z płaszczem wodnym do dolnej wężownicy, dzięki czemu możemy podgrzać cały zasobnik, który w tym przypadku również powinien wynosić ok. 200-300 dm3, na-

--31S2--

--31S1--

3 --25-1

--KM-Bus--

6 --A2--

--230V--

2 --230V---96--

--5---X3---KM-Bus--

--28--

--R1---S1---S2--

KOMINEK

tomiast kocioł gazowy powinien być podłączony do górnej wężownicy, a w związku z tym możliwe będzie szybsze osiągnięcie wymaganej temperatury wody użytkowej. Innym rozwiązaniem sposobu ładowania podgrzewacza wody użytkowej jest zastosowanie zasobnika monowalentnego, którego ładowanie będzie realizowane bezpośrednio z belki rozdzielacza, a co za tym idzie - wystarczy zastosowanie jednej pompy obiegowej. Oczywiście w takim przypadku podgrzew wody użytkowej będzie realizowany dłużej, ale ograniczymy dzięki temu nakłady inwestycyjne na dodatkowe pompy obiegowe.

Walcz z zabrudzeniem! Dodatkowo należy pamiętać, że każda instalacja przyłączona do źródła ciepła powinna być dodatkowo zabezpieczona przed zabrudzeniami stałymi z instalacji. Takie zabezpieczenie zapewnia, że osady powstające w instalacji centralnego ogrzewania nie będą odkładały się na ścianach źródła, nie będzie więc dochodziło do miejscowego przegrzewania się urządzenia. Zastosowanie kominka z płaszczem wodnym współpracującym z gazowym kotłem kondensacyjnym umożliwia pokrycie zapotrzebowania na energię cieplną budynku zarówno na cele ogrzewania, jak i ciepłej wody użytkowej, w zależności od potrzeb użytkownika zmniejszając przy tym wykorzystanie paliw kopalnych dzięki wykorzystaniu biomasy na cele podgrzewu wody użytkowej, jak również przygotowania ciepła do ogrzewania budynku. Takie rozwiązanie ma uzasadnienie przy częstym wykorzystaniu kominka z płaszczem wodnym jako źródła ciepła dla budynku. Jakub Pawłowicz

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Czy instalacja solarna wymaga konserwacji?

Glikol ma pH... Czy instalacje solarne należy poddawać regularnym przeglądom i konserwacjom, tak jak na przykład urządzenia gazowe czy pompy ciepła? W dzisiejszym materiale postaram się odpowiedzieć na to ważne, dla bezproblemowej pracy instalacji, pytanie. Wspomaganie ogrzewania ciepłej wody użytkowej ze źródeł energii odnawialnej to jedna z wielu dostępnych możliwości na zmniejszanie naszych rachunków. Obecnie najpopularniejszym i najbardziej znanym rozwiązaniem są cieczowoterminczne kolektory słoneczne. Warunki klimatyczne w naszym kraju sprzyjają rozwojowi tej technologii. Świadczy o tym chociażby średnie nasłonecznienie wynoszące około 1000 W/m2 oraz usłonecznienie wynoszące około 1300 godzin rocznie. W związku z tym w Polsce mamy bardzo wiele zainstalowanych i pracujących instalacji solarnych. Czy zatem instalacje solarne należy poddawać regularnym przeglądom i konserwacjom, tak jak na przykład urządzenia gazowe? W dzisiejszym materiale postaram się odpowiedzieć na to pytanie. Warunkiem prawidłowo i sprawnie działającej instalacji solarnej jest nie tylko poprawny montaż i odpowiednie pierwsze uruchomienie. Regularne i coroczne inspekcje instalacji solarnej mają istotny wpływ na jakość pracy oraz znacznie wpływają na ży-

wotność całego układu. Co tak naprawdę należy sprawdzać w instalacji solarnej, jeżeli panuje ogólne przeświadczenie, że poprawnie zamontowana instalacja jest praktycznie bezobsługowa? Tak naprawdę wszystko, ale zacznijmy od początku.

Kontrola glikolu Instalacja solarna pracuje w bardzo szerokim zakresie temperatur oraz ciśnień. Zakres ten jest znacznie szerszy niż w przypadku typowej instalacji centralnego ogrzewania. Praca układu zaczyna się od bardzo niskich temperatur minusowych (-20°C), a kończy na bardzo wysokich temperaturach plusowych (nawet powyżej 200°C) w stanach stagnacji układu. Stany takie nie zagrażają elementom samej instalacji, wpływają natomiast na żywotność czynnika transportującego energię (najczęściej jest to glikol propylenowy), powodując jego zużycie. Częste przegrzewy instalacji powodują rozpad glikolu, ponieważ jest to związek organiczny. W ten sposób tracone są właściwości an-

tykorozyjne oraz antyzamarzeniowe czynnika. Dodatkowo mogą tworzyć się osady, które w skrajnych przypadkach spowodują ograniczenie przepływu lub nawet zatkanie instalacji. Pierwszymi objawami zużycia glikolu jest zmiana jego koloru. Zdjęcie numer 1 przedstawia porównanie glikolu prawidłowego oraz zużytego. Widoczna jest tu zmiana barwy z koloru różowego na ciemnobrązowy. Niemniej jednak podczas inspekcji instalacji glikol należy przebadać nie tylko „optycznie”, ale również wykorzystując do tego sto-

sowne narzędzia. Badanie glikolu polega na sprawdzeniu jego odczynu kwasowości pH. Wartość ta oscyluje pomiędzy 9 a 10,5. Jeżeli pH spada poniżej 7, to glikol należy bezwzględnie wymienić, ponieważ jest to oznaka utraty właściwości antykorozyjnych czynnika. Kolejnym badaniem jest sprawdzenie odporności czynnika na zamarzanie. Badanie polega na sprawdzeniu ilości wody w czynniku, a tym samym określeniu punktu zamarzania. Jeżeli temperatura zamarzania jest wyższa od -28°C, czynnik należy wymienić, ponieważ istnieje ryzyko uszkodzenia instalacji w zimie. Zdjęcie numer 2 przedstawia typowe narzędzia do badania jakości glikolu. Paski lakmusowe do określania pH (po lewej) oraz refraktometr do pomiaru odporności na zamarzanie (po prawej). www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Regulacja ciśnienia Jak już wcześniej wspomniałem, instalacja solarna pracuje również w bardzo szerokim zakresie ciśnieniowym. W związku z tym istotnym elementem wymagającym uwagi podczas przeglądu instalacji jest stan i poprawna regulacja ciśnienia roboczego instalacji oraz ciśnienia wstępnego wzbiorczego naczynia przeponowego układu. Prawidłowo wyregulowane ciśnienie robocze w układzie powinno wynosić 1 bar + 0,1 bara na każdy metr wysokości statycznej układu, natomiast ciśnienie wstępne poduszki powietrznej w naczyniu przeponowym powinno być o 0,3 bara niższe od ciśnienia roboczego układu. Tak ustawione ciśnienia gwarantują dobrą i sprawną pracę instalacji oraz eliminują ryzyko zadziałania zaworu bezpieczeństwa (którego stan należy również sprawdzić podczas inspekcji) ze względu na zbyt wysokie ciśnienie w układzie.

temperatury (czujnika kolektorów słonecznych oraz czujnika temperatury zasobnika). Oporności czujników temperatury mierzymy miernikiem elektrycznym, a same charakterystyki znaleźć możemy w dokumentacji technicznej regulatora. Ostatnimi elementami w kotłowni, które wymagają naszej uwagi, są elementy armatury zabezpieczającej (separator powietrza, zawór bezpieczeństwa, zawór zwrotny grupy solarnej), sprawdzenie stanu połączeń hydraulicznych, kontrola zasobnika oraz anody magnezowej w zasobniku. Zdjęcie numer 6 przedstawia mocno zużytą anodę magnezową zasobnika, która nadaje się jedynie do wymiany.

Zaparowane kolektory? Armatura pod lupą Zatrzymując się w okolicach grupy solarnej, podczas przeglądu należy sprawdzić stan i pracę pompy obiegowej oraz pozostałych elementów armatury hydraulicznej. Istotne jest tutaj sprawdzenie oraz ewentualna regulacja przepływu przez instalację solarną. Przepływ uzależniony jest od rodzaju i ilości kolektorów słonecznych i ustalany jest przez producenta. Prawidłowo wyregulowany przepływ przez instalację gwarantuje sprawną i skuteczną „transmisję” energii z kolektorów do zasobnika. Kolejnym elementem wymagającym naszej uwagi podczas przeglądu jest automatyka solarna. Warto skupić się tutaj na sprawdzeniu poprawności nastaw regulatora oraz na kontroli charakterystyki wskazań czujników www.instalator.pl

Po sprawdzeniu wszystkich elementów w kotłowni pozostaje nam ostatnie bardzo istotne zadanie, a

mianowicie sprawdzenie samych kolektorów słonecznych uchwytów, montażowych, ewentualnej konstrukcji wsporczej oraz instalacji hydraulicznej. W przypadku samej instalacji należy skupić się na sprawdzeniu stanu izolacji przewodów solarnych i uzupełnieniu ewentualnych ubytków. Uszkodzona izolacja lub jej brak znacznie wpływa na sprawność całego układu. Ale skąd ubytki? Jak się okazuje, kauczukowa izolacja jest przysmakiem ptaków! Pozostaje nam ostatni, ale najistotniejszy element naszej instalacji kolektor słoneczny. W przypadku kolektorów płaskich oceniamy ogólny stan kolektora oraz absorbera. Warto tu skupić się na sprawdzeniu drożności otworów odpowietrzających korpus kolektora, których zadaniem jest usuwanie wilgoci z wnętrza kolektora, dzięki czemu zjawisko parowania kolektora ograniczymy do minimum. Zdjęcie 3 przedstawia zaparowane kolektory płaskie, które wymagają kontroli drożności

opisywanych otworów. W przypadku kolektora próżniowego ważną czynnością jest sprawdzenie szczelności poszczególnych rur. W jaki sposób? Każda rura ma specjalny próbnik szczelności w postaci związku chemicznego napylonego na wnętrze rury solarnej. W przypadku rozszczelnienia powietrze, które dostaje się do wnętrza rury, powoduje utlenienie związku i zmianę jego koloru. Zdjęcia 4 i 5 przedstawiają porównanie próbników szczelności. Rura ze srebrnym napyleniem to rura szczelna, natomiast rura z białym osadem to rura, która straciła swoją szczelność i nadaje się do wymiany. Mam nadzieję, że przedstawione informacje pozwolą na długotrwałą i bezproblemową eksploatację instalacji solarnej. Tobiasz Turoń

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ustawa o efektywności energetycznej (1)

Oszczędne paragrafy Polska osiągnęła istotny postęp w realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, tj. uzyskania w 2016 r. oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii z lat 2001-2005. Efektem wzrostu PKB, szybszego od tempa zużycia energii, jest zaobserwowana malejąca energochłonność pierwotna i finalna PKB. Na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne - od 2010 r. realizowana jest „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”. W wyniku wdrażania działań przewidzianych w tym dokumencie nastąpiła znacząca poprawa efektywności energetycznej, a dzięki temu zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego państwa. Stymulowanie inwestycji nowoczesnymi, energooszczędnymi technologiami oraz urządzeniami przyczynia się do wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki. Podjęte działania w zakresie oszczędności energii mają też istotny wpływ na poprawę efektywności ekonomicznej polskiej gospodarki oraz jej konkurencyjność. Tym niemniej jednak wystąpiła konieczność znowelizowania dotychczas obowiązujących przepisów. Dlatego też Sejm na posiedzeniu w dniach 18-20 maja br. przyjął rządowy projekt ustawy o efektywności energetycznej, która ma zwiększyć efektywność energetyczną i konkurencyjność polskiej gospodarki oraz poprawić stan środowiska naturalnego. Projekt ustawy wpłynął do Sejmu w połowie kwietnia br., a ustawa będzie teraz przedmiotem prac Senatu. Nowe przepisy zastępują poprzednią ustawę z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, która miała ograniczony okres obowiązywania. Nowa ustawa wdraża przepisy unijne, głównie ustalenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności ener-

getycznej, oraz spełnia inne wymagania unijne. Dyrektywa zobowiązuje kraje członkowskie do osiągnięcia do końca 2020 r. określonego poziomu oszczędności energii. Za koniecznością opracowania nowej ustawy przemawiała także liczba zmian, które należałoby wprowadzić, wdrażając wskazaną dyrektywę. Z analizy przepisów dyrektywy 2012/27/UE wynikało, że zagadnienia w niej zawarte wymuszają istotną zmianę w obowiązującym systemie świadectw efektywności energetycznej.

Ogólna charakterystyka ustawy Oczekuje się, że znowelizowana ustawa powinna spowodować oszczędne i efektywne korzystanie z energii oraz zwiększyć liczbę inwestycji energooszczędnych. Zwiększeniu ma ulec także skala oszczędności energii uzyskiwanych przez odbiorców końcowych. Dostępne urządzenia energetyczne mają zużywać mniej energii, mniejsze mają też być straty w przesyle i dystrybucji energii elektrycznej, ciepła i gazu. Ustawa przewiduje działania dotyczące zwiększenia oszczędności energii: 1) przez odbiorców końcowych, 2) w zakresie wytwarzania, 3) w przesyłaniu i dystrybucji. Dlatego też jedynie kompleksowy mechanizm wsparcia dla działań mających na celu poprawę efektywności energetycznej gospodarki może doprowadzić do ograniczenia szkodli-

wego oddziaływania sektora energetycznego na środowisko oraz przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa energetycznego kraju. W tym celu ustawa: 1) zobowiązuje określone podmioty do: a) realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej u odbiorcy końcowego, potwierdzonego audytem efektywności energetycznej lub b) uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki świadectwa efektywności energetycznej; 2) wprowadza nowy rozdział, w którym określa zasady przeprowadzania audytu energetycznego przedsiębiorstwa. Ustawa ponadto określa zasady opracowywania krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej. Dokument taki ma powstawać co trzy lata w resorcie energii. Ma zawierać m.in. opis planowanych programów na rzecz poprawy efektywności energetycznej, określenie krajowego celu w tym zakresie, informacje o osiągniętych oszczędnościach oraz strategię wspierania inwestycji w renowację budynków. Pierwszy dokument ma zostać przekazany Komisji Europejskiej do 30 kwietnia 2017 r. W ustawie zostały też sprecyzowane zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej, m.in. organy władzy publicznej, których obszar działania obejmuje cały kraj, będą musiały nabywać efektywne energetycznie produkty lub usługi. Ustawa określa ponadto zasady realizacji obowiązku w zakresie oszczędności energii. Do dokumentu został przeniesiony system świadectw efektywności energetycznej (tzw. białe certyfikaty) mechanizm stymulujący i wspierająwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

cy działania prooszczędnościowe. Ponadto ustawa określa m.in. zasady przeprowadzania audytów energetycznych przedsiębiorstw. Firmy będą musiały o nich pamiętać co 4 lata.

Krajowy plan działań Przepisy rozdziału 2 ustawy zawierają zasady opracowania krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej. Organem odpowiedzialnym za sporządzenie takiego planu jest Minister Energii. Krajowy plan zawiera w szczególności: 1) opis planowanych programów zawierających działania w zakresie poprawy efektywności energetycznej w poszczególnych sektorach gospodarki; 2) określenie krajowego celu w zakresie efektywności energetycznej; 3) informacje o osiągniętej oszczędności energii, w tym w przesyłaniu lub w dystrybucji, w dostarczaniu oraz w końcowym zużyciu energii; 4) strategię wspierania inwestycji w renowację budynków. Krajowy plan będzie przyjmowany w drodze uchwały przez Radę Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw energii, a następnie, w terminie do dnia 30 kwietnia, przekazywany Komisji Europejskiej. W dotychczasowej praktyce krajowy plan został trzykrotnie przygotowany i przekazany Komisji Europejskiej. Przykładowo można przypomnieć, że w pierwszym dokumencie z 2007 r. przedstawiono wyliczenie krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią na 2016 r. Cel ten wyznacza uzyskanie do 2016 r. oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku - tj. 53 452 GWh oszczędności energii finalnej do 2016 r.

Zadania jednostek sektora publicznego W stosunku do poprzedniego stanu prawnego, a zgodnie z wymaganiami dyrektywy, ograniczono obowiązkowe stosowanie przez jednostkę sektora publicznego środków poprawy efektywności, wnosząc, że dotychczasowe sporządzenie audytu energetycznego nie może być nadal traktowane jako zrealizowanie przedsięwzięcia służącego poprawie efekwww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

tywności energetycznej, zapewniającego określoną oszczędność energii finalnej. W zamian za to jako nowy środek poprawy efektywności energetycznej, wprowadzono wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego, postulowanego dyrektywą. Wprowadzono też regulację, zgodnie z którą jednostka sektora publicznego będzie mogła stosować środek poprawy efektywności energetycznej na podstawie umowy o poprawie efektywności energetycznej. Umowa o poprawie efektywności energetycznej określa w szczególności możliwe do uzyskania oszczędności energii w wyniku realizacji przedsięwzięcia z zastosowaniem środka poprawy efektywności energetycznej oraz sposób ustalania wynagrodzenia, którego wysokość jest uzależniona od oszczędności energii uzyskanej w wyniku realizacji tego przedsięwzięcia. Na organy władzy publicznej, których obszar działania obejmuje całe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nałożono obowiązek nabywania efektywnych energetycznie produktów lub zlecania wykonania usług oraz nabywania lub wynajmowania efektywnych energetycznie budynków lub ich części. W użytkowanych budynkach należących do Skarbu Państwa poddawanych przebudowie nałożono obowiązek zapewnienia wypełnienia zaleceń poprawy efektywności energetycznej w zakresie charakterystyki energetycznej budynków. Minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa został zobowiązany do przekazywania ministrowi właściwemu do spraw energii, w terminie do dnia 31 marca każdego roku, informacji o uzyskanych przez organy władzy publicznej oszczędnościach energii pierwotnej w budynkach użytkowanych przez te organy. Na ministra właściwego do spraw energii, ministra właściwego do spraw transportu oraz ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa nałożono szereg obowiązków o charakterze promocyjnym oraz informacyjno-edukacyjnym w zakresie środków poprawy efektywności energetycznej.

Minister właściwy do spraw energii został zobowiązany, w ramach promowania środków poprawy efektywności energetycznej, do prowadzenia działań informacyjno-edukacyjnych o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię oraz o kontroli realizacji programu znakowania urządzeń biurowych.

Zasady oszczędności energii W rozdziale 4 ustawy określono zasady realizacji obowiązku w zakresie oszczędności energii. Przepisy tego rozdziału stanowią wypełnienie postanowień dyrektywy, która wprowadza obowiązek ustanowienia przez każde państwo członkowskie systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej lub do zastosowania alternatywnych środków w celu osiągnięcia określonej docelowej wielkości oszczędności energii wśród odbiorców końcowych. Oszczędności energii, które mają zostać osiągnięte w ramach systemu zobowiązującego do efektywności energetycznej lub dzięki alternatywnym środkom stosowanym zgodnie z dyrektywą, muszą być co najmniej równoważne osiąganiu przez dystrybutorów energii lub przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaż energii, w okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r., oszczędności energii finalnej w wysokości 1,5% rocznego wolumenu sprzedaży tej energii odbiorcom końcowym, uśrednionej w latach 2010-2012. Do ustawy przeniesiono obowiązujący system świadectw efektywności energetycznej, gdyż umożliwia on wykorzystanie istniejącego potencjału oszczędności energii w sposób efektywny i pozwala osiągnąć wymagane przez dyrektywę oszczędności energii finalnej. Niewątpliwą przewagą systemu świadectw nad innymi mechanizmami poprawiającymi efektywność energetyczną jest fakt, iż system ten obejmuje szeroką grupę podmiotów realizujących przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej w różnych obszarach i sektorach gospodarki. W kolejnej części kontynuować będę temat zasad realizacji obowiązku w zakresie oszczędności energii. dr inż. Piotr Kubski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Rynek instalacyjno-grzewczy w I kwartale 2016 r.

W oczekiwaniu na zmiany... Pierwszy kwartał 2016 roku - zdaniem większości respondentów - dla branży instalacyjno-grzewczej był w zasadzie dobry. Różnice w ocenie różniły się praktycznie w dużej części co do wielkości wzrostu, od kilku procent lub stabilizacji w wypadku producentów, do nawet dwucyfrowych wzrostów w wypadku reprezentantów firm dystrybucyjnych działających na rynku instalacyjno-grzewczym. Stosunkowo niezłe w dalszym ciągu wyniki w budownictwie mieszkaniowym przekładają się w dużym stopniu także na pozytywne wyniki w branży instalacyjno-grzewczej. W grupie urządzeń konwencjonalnych widać duży wpływ wprowadzenia po 26.09.2015 r. przepisów dotyczących ekoprojektu i etykietowania. Kotły kondensacyjne stały się standardem i w I kwartale 2016 widać początek dominacji tych urządzeń wśród kotłów gazowych. Pod pewnym znakiem zapytania stoi tempo rozwoju urządzeń OZE. Dynamika wzrostu sprzedaży pomp ciepła zmalała, a w wypadku kolektorów słonecznych wystąpił po raz pierwszy od wielu lat regres. Nie oznacza to, że inwestorzy rezygnują z tego typu rozwiązań. Tego procesu nie da się zatrzymać, można jedynie go nieco opóźnić. Zawirowania po wyborach, jakie mają miejsce w Polsce, powodują, że wielu inwestorów przyjęło pozycję wyczekującą. Także na przykładzie działań wokół ustawy o OZE trudno mieć nadzieję, że obecne władze wykażą się dalekosiężnym myśleniem strategicznym i będą przychylniej patrzyły na wytwarzanie ciepła z OZE. Wykorzystanie węgla w energetyce urosło do sprawy politycznej, nawet za cenę utrwalenia kiepskiej jakości powietrza w Polsce, ponieważ działania podejmowane przez część producentów kotłów na paliwa węglowe na rzecz podwyższenia wymagań czystości tych urządzeń do klasy IV i V jak na razie nie znajdują akceptacji decydentów. De-

weloperzy nadal budują, ale można odnieść wrażenie, że zaczęła przeważać pewna ostrożność, stąd przy bardzo dobrych danych bieżących nastąpiło pewne osłabienie dynamiki w ilości pozwoleń na budowę i rozpoczynanych budów. Pojawiła się także pewna niepewność związana z dostępnością programu Mieszkanie plus. W tym roku inwestorzy indywidualni mają pewne ułatwienia w zakresie uzyskiwania zezwoleń na budowę domów, ale w wielu województwach w dalszym ciągu wojewodowie nie podpisali nowych planów zagospodarowania przestrzennego, które były przygotowane wcześniej. Pojawiły się nowe programy dofinansowania wymiany kotłów węglowych na gazowe, pompy ciepła i instalacje kolektorów słonecznych, ale jeszcze nie widać efektów tych

programów, przy jednoczesnej niepewnej sytuacji dotyczącej programu Prosument prowadzonego przez NFOŚiGW. Nowe przepisy dotyczące F-gazów spowodowały pojawienie się niepewności co do przyszłości rozwoju rynku dla pomp typu split. Do tego dochodzi projekt stałego dozoru pomp ciepła przez UDT, co generowałoby nowe opłaty. Na razie po I kwartale 2016 roku nastroje w branży wydają się umiarkowanie optymistyczne, ale czuć pewną atmosferę wyczekiwania, co przyniesie najbliższa przyszłość. Jak kształtowała się sytuacja w wybranych grupach produktowych? l Pompy ciepła: Większość respondentów wskazuje na wzrosty sprzedaży w tej grupie towarowej. Różnice polegają na ocenie stopy wzrostu, chociaż kilka opinii wskazywało na stagnacje lub nawet lekkie spadki sprzedaży w tej grupie towarowej. Z pewnością wzrost zainteresowania tymi urządzeniami jest spowodowany przez wzrost zainteresowania inwestorów działaniami proekologicznymi i zapewnianiem sobie w coraz większym stopniu niezależności energetycznej.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Także zakończenie przez NFOŚiGW programu wsparcia dla kolektorów słonecznych i łatwiejszy z punktu widzenia instalatora montaż pompy ciepła dla c.w.u powoduje, że instalatorzy chętniej polecają właśnie te urządzenia, szczególnie w przypadku nowych inwestycji. Z tego powodu podkreślano trend wzrostowy dla pomp powietrze-woda. Ogólnie ocena rozwoju rynku była na poziomie od -15 do + 20%. Realnie można przyjąć wzrost sprzedaży dla pomp ciepła na poziomie ok. 2-5%. l Kolektory słoneczne: W tej grupie produktowej po raz pierwszy od kilku lat dał się zauważyć wynik ujemny, jeżeli chodzi o sprzedaż tych urządzeń rok do roku. Od czasu ustania programu wsparcia dla kolektorów słonecznych systematycznie spada sprzedaż tych instalacji dla małych instalacji w domach jednorodzinnych. Duże inwestycje, które w ostatnich kwartałach ciągnęły ten rynek, w I kwartale 2016 roku miały mniej realizacji, co jest raczej tradycyjne w tym okresie czasu. Niemniej jednak należy przypomnieć i podkreślić znaczenie inicjatywy SPIUG dotyczącej podtrzymania i rozwoju rynku kolektorów słonecznych w Polsce, który w dalszym ciągu ma duży, lecz niewykorzystany, potencjał. Główne kierunki tych działań wskazują na konieczność uregulowań formalnych dotyczących charakterystyk technicznych kolektorów, aby baza porównawcza była jednakowa i pozwoliła wyeliminować granie charakterystykami, co w przeszłości prowadziło do nieporozumień. Ponadto ważne są działania edukacyjne na rzecz wskazania możliwości szerokiego zastosowania kolektorów słonecznych, wychodzącego poza tradycyjne zastosowanie koncentrujące się prawie wyłącznie na przygotowaniu c.w.u. i marginalizujące możliwości ich wykorzystania do ogrzewania i wsparcia przygotowania ciepła procesowego w przemyśle. Wydaje się, że istotne jest teraz przygotowanie rozsądnych instrumentów wsparcia dla rozwoju instalacji opartych na kolektory słoneczne. Jest to o tyle ważne, że w Polsce dorobiliśmy się grupy dobrych producentów tych urządzeń na światowym poziomie – i tego dowww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

robku nie wolno zmarnować. Podsumowując I kwartał 2016 roku, można przyjąć spadki sprzedaży tych instalacji na poziomie 20-30%. Te spadki są dużo większe w wypadku kolektorów próżniowych. l Kotły gazowe wiszące: W tej grupie produktowej po wprowadzeniu wymogów ekoprojektu dominują urządzenia kondensacyjne, choć w dalszym ciągu są wyprzedawane zapasy magazynowe kotłów konwencjonalnych stworzone w 2015 roku, przed wejściem w życie wymogów dyrektywy ErP. Do sprzedaży dopuszczone są tylko kotły konwencjonalne o mocy do 30 kW z wysokoefektywną pompą obiegową, stosowane do instalacji ze wspólnym przewodem spalinowym. Zniknęły prawie całkowicie z rynku kotły typu turbo. Można zaobserwować coraz większą dominację kotłów kondensacyjnych, co jest zrozumiałym efektem wprowadzonych regulacji. Pociąga to za sobą walkę cenową w tym segmencie rynku. Producenci kotłów konwencjonalnych skoncentrowali się obecnie na kotłach kondensacyjnych, co jest logiczne, bo należący do kotłów konwencjonalnych potencjał kilkudziesięciu tysięcy sztuk rocznie musi być w jakiś sposób wypełniony. Można zakładać pewien lekki spadek sprzedaży kotłów wiszących o ok. 5% przy jednoczesnym wzroście kotłów wiszących kondensacyjnych o ok. 60%. Spadek sprzedaży ogólnej liczby kotłów wiszących jest spowodowany głównie przez znaczny spadek sprzedaży kotłów konwencjonalnych oraz dużo niższy niż zwykle poziom sprzedaży kotłów na modernizację i wymianę, co jest wynikiem względnie łagodnej zimy na początku 2016 roku. l Przepływowe podgrzewacze do wody: W tej grupie produktowej, która tradycyjnie już od lat przeżywa regres, zanotowano w tym kwartale pewien wzrost na poziomie ok. 20%, co raczej trudno wytłumaczyć w sposób jednoznaczny i należy traktować jako przypadek incydentalny. Przepływowe gazowe podgrzewacze do c.w.u. są urządzeniami tradycyjnie używanymi obecnie w sferze modernizacji. Można także przypuszczać, że w niektórych miastach za-

częto podchodzić poważnie do kwestii czystego powietrza i modernizacja nie obejmuje wymiany tylko starych urządzeń na nowe, ale także wykorzystanie istniejącej infrastruktury gazowej do wymiany starych kotłów węglowych służących do produkcji c.w.u. na czystsze ekologicznie urządzenia gazowe. Niemniej jednak należy trendy dotyczące rozwoju rynku tych urządzeń uważnie obserwować w przyszłych kwartałach. l Gazowe kotły stojące: Rynek gazowych kotłów stojących ma w dalszym ciągu tendencję spadkową rzędu ok. 30%, która pogłębiła się z uwagi na znaczny spadek sprzedaży kotłów konwencjonalnych. Obecnie w I kwartale 2016 roku ok. 90% rynku tych kotłów stanowiły urządzenia kondensacyjne, które zanotowały prawie 30% wzrost w stosunku do I kwartału 2015. l Grzejniki: W tej grupie zanotowano pewne wzrosty, będące wynikiem kończenia inwestycji, głównie deweloperskich w I kwartale 2016 roku. Według respondentów wzrost dotyczył grzejników stalowych i szacuje się go na ok. 25-30% przy równoczesnym spadku sprzedaży grzejników aluminiowych na poziomie ok. 40-50%. l Inne produkty: W grupie kotłów na paliwa stałe sytuacja wydaje się stabilna ze wskazaniem na tendencję lekko wzrostową. Wzrosty sprzedaży w tej grupie produktowej szacowano od +5% do ok. +30%. Uśredniając wyniki, można przyjąć wzrosty na poziomie 10-15%. Spadek sprzedaży na poziomie ok. 40% w porównaniu do IV kwartału 2015 jest zjawiskiem sezonowym, zwykłym w tym okresie czasu. Wzrosty sprzedaży dotyczą głównie bardziej zaawansowanych technologicznie kotłów z zasypem automatycznym, który można przyjąć na poziomie ok. 40% przy wzrostach sprzedaży kotłów tradycyjnych na poziomie 5-10%. Udział kotłów tradycyjnych w dalszym ciągu jest duży i można go szacować na poziomie 60%. W sprzedaży pozostałych artykułów instalacyjnych dystrybutorzy szacują wzrost na poziomie ok. 10%. Janusz Starościk, SPIUG

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ogrzewania płaszczyznowe od A do Z

Uniwersalne sterowanie Niniejszy artykuł będzie traktował o rozwiązaniach typowych i profesjonalnych z zakresu ogrzewania płaszczyznowego. W przypadku stosowania ogrzewania płaszczyznowego można wykorzystywać tradycyjne źródła ciepła, takie jak: kotły gazowe, olejowe, stałopalne, wymiennikowe lub źródła ciepła niskotemperaturowe (kotły kondensacyjne, pompy ciepła, systemy solarne). W każdym jednak przypadku musimy stosować systemy regulacji temperatury, które obniżają temperaturę zasilania czynnika grzewczego na wejściu do grzejników płaszczyznowych. W przypadku, gdy temperatura zasilania źródła ciepła jest odpowiednia do uzyskania wymaganej wydajności zastosowanych grzejników płaszczyznowych, system regulacji nie musi jej obniżać. Jest to jednak przypadek szczególny, rzadko występujący.

Temperatura czynnika Temperatura czynnika grzewczego, zasilającego grzejniki płaszczyznowe, uzależniona jest od zapotrzebowania na strumień ciepła, rozstawu rur oraz oporu cieplnego przenikania ciepła od czynnika grzewczego do powietrza w ogrzewanym pomieszczeniu. Temperatura czynnika grzewczego mieści się zazwyczaj w zakresie temperatur od 35 do 50°C dla typowych grzejników płaszczyznowych. Niższy zakres temperatury czynnika grzewczego występuje często przy zasilaniu grzejników płaszczyznowych, które charakteryzują się dobrą przewodnością cieplną. W przypadku ogrzewania podłogowego są to grzejniki z ceramicznym wykończeniem podłogi. Dobrą przewodnością cieplną charakteryzują się grzejniki ścienne i sufitowe, w których z zasady nie stosuje się pokrycia o niskiej przewodności cieplnej. W przypadku ogrzewania ściennego w systemie suchym lub mokrym ściany pokrywane są najwyżej cienką warstwą gładzi gipsowej, tapetą lub tyn-

kiem. Wyższy zakres temperatury czynnika grzewczego wymagany jest, gdy wykończenie (pokrycie) grzejnika płaszczyznowego charakteryzuje się dużym oporem cieplnym, np. jest to podłoga drewniana, parkiet, panele lub wykładzina dywanowa. Przedstawiony zakres temperatury czynnika grzewczego na zasilaniu nie jest obligatoryjny i może być nieco niższy lub wyższy. W przypadku ogrzewania ściennego temperatura czynnika grzewczego może być niższa niż 35°C. Analogicznie w przypadku ogrzewania podłogowego - przy wykończeniu charakteryzującym się dobrą izolacyjnością cieplną temperatura czynnika grzewczego może być wyższa niż 50°C. Są to jednak przypadki, które nie występują zbyt często. W przypadkach szczególnych należy się liczyć z możliwością występowania problemów np. z rozsychaniem się drewna, wzmożoną emisją zapachów od wykładzin itp. Parametry czynnika grzewczego oraz rozstaw rur w grzejniku muszą być tak dobrane, aby zapewnić warunki komfortu cieplnego zgodnie z wykresem Königa oraz norm przedmiotowych dotyczących ogrzewania podłogowego.

Z zaworem przelotowym Najbardziej popularnym rozwiązaniem służącym do redukcji temperatury czynnika grzewczego zasilającego grzejniki płaszczyznowe tG jest system regulacji temperatury z wykorzystaniem zaworu termostatycznego przelotowego (rys.). Jest to system termostatyczny, ponieważ temperatura wyjściowa tM jest stała, zaś jej wartość zależy od nastawy na głowicy termostatycznej (1): tG = tM, gdzie: tG - temperatura czynnika grzewczego zasilającego grzejnik płaszczyznowy tM - temperatura czynnika grzewczego w węźle mieszania. Zasada działania układu do obniżania temperatury zasilania czynnika grzewczego polega na wykorzystaniu zjawiska mieszania dwóch strumieni czynnika o różnych temperaturach tZ i tP, w wyniku czego uzyskuje się czynnik grzewczy o temperaturze pośredniej tM, takiej że: tP ≤ tM < tZ. Czynnik grzewczy o wysokiej temperaturze tZ przepływa przez zawór termostatyczny (2) - rys. Dławienie przepływu czynnika jest uzależnione od

Rys. Termostatyczny system regulacji temperatury z zaworem przelotowym: 1 - głowica termostatyczna z czujnikiem przylgowym, 2 - zawór termostatyczny przelotowy, 3 - zawór regulacyjny ręczny, 4 - wyłącznik zabezpieczający, 5 - pompa obiegowa, 6 - zawór zwrotny. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wartości nastawy na głowicy termostatycznej (1) i wartości temperatury w punkcie przyłożenia czujnika CZ głowicy termostatycznej. W węźle mieszania WM następuje mieszanie czynnika o wysokiej temperaturze tZ z czynnikiem wychłodzonym, powracającym z grzejnika płaszczyznowego o niskiej temperaturze tP. Następnie czynnik grzewczy o obniżonej temperaturze przepływa przez pompę obiegową (5), zawór zwrotny (6) oraz przez rurę, do której jest przytwierdzony czujnik przylgowy CZ głowicy termostatycznej (1). Gdy temperatura czynnika grzewczego jest zgodna z temperaturą zadaną na pokrętle głowicy termostatycznej, wówczas stopień otwarcia zaworu termostatycznego (2) nie ulega zmianie. W przypadku, gdy temperatura czynnika w punkcie CZ jest wyższa od temperatury zadanej na pokrętle głowicy termostatycznej (1), głowica termostatyczna przymyka zawór (2) aż do osiągnięcia temperatury w punkcie CZ zgodnej z temperaturą zadaną na głowicy termostatycznej. Gdy temperatura czynnika grzewczego w punkcie CZ jest niższa od temperatury zadanej na pokrętle głowicy termostatycznej (1), wówczas głowica termostatyczna otwiera zawór (2) aż do osiągnięcia temperatury w punkcie CZ zgodnej z temperaturą zadaną na głowicy. Temperatura czynnika grzewczego zasilającego grzejnik płaszczyznowy zależy od proporcji mieszania strumieni: im większy jest udział czynnika grzewczego z powrotu grzejnika o niskiej temperaturze tP, tym temperatura wypadkowa (po zmieszaniu strumieni) jest niższa. W granicznym przypadku temperatura czynnika grzewczego w punkcie WM jest równa temperaturze czynnika powracającego z grzejnika płaszczyznowego o niskiej temperaturze tP. Sytuacja taka ma miejsce, gdy zawór termostatyczny (2) zostanie całkowicie zamknięty i cały strumień czynnika grzewczego powracającego z grzejnika jest zawracany przez pompę obiegową (5) na zasilanie. Całkowite zamknięcie zaworu termostatycznego (2) może nastąpić, gdy temperatura źródła tZ jest znacząco wyższa od temperatury zadanej na głowicy termostatycznej (jest to forma ochrony grzejnika przed przegrzaniem). Drugim skrajnym przypadkiem jest sytuacja, gdy zawór termostatyczwww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

ny jest całkowicie otwarty, wówczas temperatura czynnika po zmieszaniu tM jest zbliżona do temperatury zasilania tZ. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy temperatura czynnika grzewczego na zasilaniu jest zbyt niska w stosunku do temperatury zadanej na pokrętle głowicy termostatycznej (1). Jednak nigdy nie może wystąpić taka sytuacja, że temperatura czynnika po zmieszaniu tM zrówna się z temperaturą czynnika na zasilaniu tZ. Nawet przy całkowitym otwarciu zaworu termostatycznego (2) część czynnika grzewczego tP powracającego z grzejnika płaszczyznowego zostanie zassana przez pompę obiegową do węzła mieszania WM i spowoduje obniżenie temperatury tM, tak że tM < tZ. W istniejącym układzie stopień mieszania czynników zależy od stopnia otwarcia zaworu regulacyjnego ręcznego (3): im zawór (3) będzie bardziej otwarty, tym udział czynnika z powrotu grzejnika płaszczyznowego będzie większy, co powoduje obniżenie temperatury tM. Im zawór (3) będzie bardziej przymknięty, tym udział czynnika z powrotu grzejnika w mieszanym strumieniu będzie mniejszy, w konsekwencji temperatura tM będzie wyższa. Zaworu regulacyjnego ręcznego (3) nie możemy zamknąć, ponieważ zakłóciłoby to podstawową funkcję regulacyjną układu redukcji temperatury. Przez odpowiednie ustawienie zaworu regulacyjnego (3) można ustawić maksymalną temperaturę tM (dla maksymalnej temperatury tZ), nawet przy całkowicie otwartym zaworze termostatycznym (2). Jest to forma zabezpieczenia przed przegrzaniem grzejnika płaszczyznowego w przypadku np. uszkodzenia kapilary głowicy termostatycznej (1). W praktyce ustawianie stopnia otwarcia zaworu regulacyjnego (3) należy dokonać metodą prób i błędów na działającej instalacji przy maksymalnej temperaturze źródła ciepła, przy zdjętym (chwilowo) czujniku temperatury CZ z rury „pomiarowej” oraz przy maksymalnej nastawie temperatury na głowicy termostatycznej (1). Maksymalna nastawa i usunięcie czujnika CZ ma na celu zminimalizowanie oporu hydraulicznego zaworu termostatycznego (2). Przy ustawieniach jak wyżej należy powoli otwierać zawór regulacyjny ręczny (3) od pozycji zamkniętej, obserwując przyrost temperatury w punkcie mieszania. Po

osiągnięciu maksymalnej temperatury zasilania grzejnika płaszczyznowego (+5°C) należy nastawę zaworu (3) zablokować lub zdjąć pokrętło zaworu, aby nastawa nie została przypadkiem zmieniona. Po dokonaniu nastawy na zaworze regulacyjnym (3) należy odpowiednio przymocować czujnik CZ na rurze „pomiarowej” oraz ustalić odpowiednią nastawę na głowicy termostatycznej (1), właściwą do temperatury zasilania grzejnika płaszczyznowego. Przeprowadzenie wszystkich czynności regulacyjnych systemu termostatycznego układu regulacji temperatury ogrzewania płaszczyznowego z wykorzystaniem zaworu termostatycznego przelotowego pozwoli na niezawodną pracę grzejników płaszczyznowych. Dodatkowym zabezpieczeniem jest wyłącznik termiczny (4), którego zadaniem jest wyłączenie pompy obiegowej (5), gdy temperatura czynnika grzewczego zasilającego grzejnik powierzchniowy przekroczy w punkcie ZT wartość zadaną na pokrętle wyłącznika termicznego (4). Z tego względu wartość zadana na wyłączniku termicznym (4) winna być o ok. 5°C wyższa od wartości zadanej na głowicy termostatycznej (1). Przekroczenie zadanej temperatury w punkcie ZT może wystąpić gdy np. zanieczyszczenie z instalacji zablokuje grzybek zaworu termostatycznego w stanie otwartym lub gdy ciśnienie w instalacji pokona siłę docisku głowicy termostatycznej. W układzie zabudowany jest zawór zwrotny (6), którego zadaniem jest zapewnienie odpowiedniego kierunku przepływu czynnika w instalacji. Typowa, dostępna na rynku armatura termostatyczna pozwala na regulację termostatyczną temperatury zasilania grzejników płaszczyznowych w zakresie temperatur 20-50°C. Ze względu na ograniczoną przepustowość armatury termostatycznej oraz ograniczoną siłę docisku typowych głowic termostatycznych maksymalna powierzchnia łączna grzejników płaszczyznowych zasilanych z jednego układu mieszającego nie powinna przekraczać 160 m2. Grzegorz Ojczyk Literatura: [1] Materiały firmowe HERZ Armatura i Systemy Grzewcze Spółka z o.o.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Jak określić zapotrzebowanie ciepła oraz wielkość grzejnika?

Dobór mocy Na początku inwestycji należy ustalić zapotrzebowanie ciepła dla pomieszczeń i zgodnie z nim wybrać wielkości grzejników. Najlepiej skorzystać z wyliczonego bilansu cieplnego, który uwzględniając straty ciepła, rozmieszczenie i przeznaczenie pomieszczeń, poda precyzyjne ilości ciepła, jakie należy dostarczyć. Problem pojawia się, kiedy nie ma takiego projektu i nie ma czasu na jego wykonanie. Tak zwane wyczucie poparte wiedzą umożliwia wystarczająco dobre określenie niezbędnej mocy grzejnika. W budynkach remontowanych pomocą są stare pracujące grzejniki. Często spotyka się stalowe lub żeliwne radiatory członowe. W takim wypadku, określając moc jednego członu i mnożąc przez ich ilość, otrzymujemy przybliżoną moc zestawu. Sensowne wydaje się jej urealnienie, a w tym celu przeanalizowanie historii budynku i przeprowadzenie rozmowy z inwestorem. Jeśli stara instalacja wykonana była dawniej i w trakcie zamieszkiwania przeprowadzono termomodernizację domu, to moc oraz wymiary nowych grzejników można obniżyć o około 20-30%. Prześledźmy przykład: do wymiany przeznaczono grzejnik żeliwny o symbolu T-1, wysokości 588 mm i 18 członach. Przy założeniu pracy instalacji w temperaturach 70/55/20°C - otrzymujemy 18 * 78 W/człon = 1404 W. Budynek poddano kompleksowej termomodernizacji, a moc nowego grzejnika można obniżyć o 30%, tj. 1404 * 0,7 = 982 W. Proponowany nowy grzejnik płytowy mógłby mieć wymiary: typ 21 (dwie płyty jeden konwektor) wys. 554 mm, długość 1100 mm, moc 1018 W. Więcej pytań rodzi się, jeśli poza rzutami pomieszczeń lub możliwością wizji lokalnej nie dysponujemy dokładniejszymi informacjami. Najczęściej stosowaną metodą jest zasada obliczania zapotrzebowania na ciepło w oparciu o powierzchnię lub kubaturę potrzebną do ogrzania. W przypadku nowo budowanych obiek-

tów lub tych termomodernizowanych - przyjmuje się wartość około 80 W/m². Warto zauważyć, że w zależności od połączenia lokalu ta wartość może być niższa i wynosić około 60 W/m². Jeszcze lepsze ocieplenie lub zastosowanie odzysku ciepła obniża zapotrzebowanie dodatkowo o około 30%. Wartości podane powyżej odnoszą się do typowej wysokości lokalu, tj. 2,6 m. Jeśli wysokość jest inna lub zmienna, korzystniej operować kubaturą. Współczynnik przyjmowany do obliczeń wynosi 30,8 W/m³. Wśród niektórych osób pozostało przyzwyczajenie do przeliczania powierzchni potrzebnej do ogrzania przez 100 W. Ma to uzasadnienie w przypadku starych niewystarczająco ocieplonych budynków. Porównując to z zapotrzebowaniem występującym obecnie, duży rozrzut przemawia za precyzyjnym określeniem zapotrzebowania ciepła w oparciu o bilans. Na pewno eksploatowanie zbyt dużych grzejników jest niekorzystne. Po pierwsze rośnie koszt inwestycji 30% mocniejszy grzejnik podnosi jego cenę o około 20%. W celu napełnienia instalacji zużywa się więcej wody, a do napędu pompy obiegowej więcej prądu. Przewymiarowane grzejniki wywołują częste i krótkie okresy pracy kotła. Z pewnością zużyje on więcej opału niż w czasie spokojnych dłuższych cykli. Przewymiarowana instalacja jest bardzo trudna do wyregulowania i w konsekwencji uciążliwa dla użytkownika. Spada także poczucie komfortu ze względu na duże wahania

temperatury powietrza oraz emitowanego promieniowania ciepła. W naszym klimacie instalacja grzewcza pracuje przeciętnie około 7-8 miesięcy, z czego przez 5 miesięcy wykorzystuje tylko 30% swojej wydajności. Lepiej nie dokładać przysłowiowych „watów” ponad to, co jest niezbędne. Kolejną niezbędną czynnością jest umiejętne korzystanie z tabel mocy oraz współczynników korekcyjnych. W praktyce występują instalacje gazowe pracujące z założeniem 70/55/20°C, gazowe kondensacyjne 55/45/20°C oraz z pompą ciepła przy 40/30/20°C. Jeżeli nie ma do dyspozycji gotowych tabel mocy, pozostaje do użycia tabela mocy znormalizowanych (75/65/20) oraz wybór odpowiedniego współczynnika korekcyjnego. Obliczenia wykonuje się, korzystając z wzoru: Qi = Q/F, gdzie: Qi = moc cieplna zależna od indywidualnej temperatury systemu, Q = nominalna moc cieplna (DT = 50 K), F = współczynnik korekcyjny. Obliczmy według przykładu: indywidualna temperatura pracy systemu 55/45/20°C Q nominalna moc cieplna grzejnika = 2166 W (DT = 50 K) F = 1,96 Poszukiwana moc cieplna Qi (55/45/20°C) = 2166/1,96 Qi = 1105,1 W Grzejnik płytowy o mocy nominalnej 2166 W, pracując w systemie w zakresie temperatur 55/45/20°C, zapewni 1105 W mocy. Przekształcając wzór do postaci Q = Qi * F, możemy przeliczyć moc przy indywidualnych parametrach systemu do mocy nominalnej, a następnie z tabeli mocy nominalnej dobrać rozmiar grzejnika. Włodzimierz Guzik www.instalator.pl

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Regulator pogodowy ECL Comfort 210, 310 Danfoss

Optymalna regulacja Coraz więcej nowoczesnych instalacji, jak też tych starszych po modernizacji, wyposaża się w układy automatycznej regulacji. O tym, jak bardzo zaawansowaną automatykę wybierzemy, decyduje zwykle zakres oczekiwanych korzyści i zasobność środków przeznaczonych na realizację tego zadania. Najczęściej głównym celem, jaki chcemy osiągnąć, stosując odpowiednią automatyczną regulację, jest większy komfort i mniejsze wydatki poniesione na ogrzewanie. Powszechną techniką do sterowania instalacji ogrzewania jest automatyka pogodowa, której głównym zadaniem jest utrzymanie wybranych wielkości procesu na zadanym poziomie lub zmiana ich według określonego programu. W węzłach cieplnych instalowane są regulatory pogodowe, takie jak np. ECL Comfort 210, 310 Danfoss. Podstawową funkcją regulatora pogodowego jest utrzymanie komfortu cieplnego w ogrzewanych pomieszczeniach poprzez regulację temperatury zasilania instalacji w zależności od zmian temperatury zewnętrznej. Jest to tzw. regulacja nadążna, w której wielkością regulowaną jest temperatura zasilania czynnika grzejnego w instalacji wewnętrznej centralnego ogrzewania, wielkością zadającą jest natomiast zmienna tempe-

ratura zewnętrzna. Zadaniem układu regulacji jest realizacja wykresu regulacji instalacji wewnętrznej, tzw. krzywej grzewczej (wykres poniżej).

Zależność pomiędzy temperaturą zewnętrzną tzew a temperaturą zasilania tz jest dostosowana do wymaganych parametrów instalacji centralnego ogrzewania, rodzaju zastosowanego ogrzewania, rodzaju grzejników itp. Rzeczywiste charakterystyki regulacyjne są

liniami krzywymi, przy czym największe pochylenie występuje przy temperaturze +20°C. Nowoczesne najbardziej zaawansowane regulatory pogodowe poza funkcją podstawową oferują jeszcze wiele funkcji dodatkowych, o których też warto wiedzieć. Używanie ich we właściwy sposób może przynieść użytkownikowi dodatkowe korzyści. Reasumując, regulator pogodowy jest tym urządzeniem, które decyduje o pracy węzła cieplnego, a tym samym - o dostawie ciepła do budynku. Jego ustawienie, a konkretnie wybór krzywej grzewczej, decyduje o tym, jaka będzie temperatura czynnika grzewczego zasilającego wszystkie grzejniki w instalacji centralnego ogrzewania. Jeśli grzejniki zostały poprawnie dobrane, ściany budynku odpowiednio docieplone, instalacja została właściwie zrównoważona, osiągnięcie komfortu cieplnego nie powinno być trudne. Czy potrafisz ustawić optymalną krzywą grzania w regulatorze pogodowym dla swojej instalacji? Myślę, że jeżeli teraz trudno odpowiedzieć na to pytanie, to poprzeczytaniu tego artykułu i zrozumieniu fizyki wpływających zjawisk, będziecie ekspertami. Do lektury poszerzonego artykułu, zawierającego większą ilość cennych wskazówek, zapraszamy na portal www.instalator.pl. W kolejnych artykułach przedstawione zostaną inne dodatkowe funkcje regulatorów pogodowych ECL Comfort 210, 310 Danfoss. l Krzysztof Petykiewicz kierownik produktu Danfoss Poland www.ogrzewanie.danfoss.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Systemy wentylacyjne marki Wolf

Kompleksowe rozwiązanie System wentylacji marki Wolf automatycznie przejmuje zadania pełnej wentylacji w budynku w sposób sprawny i efektywny. Tradycyjna wentylacja to otwarcie okien i drzwi, któremu towarzyszą ogromne straty ciepła. Cenna energia cieplna dostarczana przez system grzewczy tracona jest przy wymianie powietrza „zanieczyszczonego” na powietrze „świeże”. Wprowadzane wówczas powietrze „świeże” może zawierać np. szkodliwe dla przebywających tam osób pyłki, a przy okazji we znaki da nam się niepożądany hałas - odgłosy otoczenia. System wentylacji marki Wolf automatycznie przejmuje zadania pełnej wentylacji w budynku w sposób sprawny i efektywny. Ponadto ciepło z powietrza wywiewanego nie jest utracone, ale wykorzystywane do podgrzewania nawiewanego powietrza zewnętrznego. Oszczędza to energię i pieniądze. Rekuperatory CWL Excellent to wysokiej klasy, innowacyjne urządzenia, które gwarantują najwyższą jakość w zakresie wymiany powietrza i odzysku ciepła, przy jednoczesnym niskim zużyciu energii elektrycznej. Komponenty wykonane z precyzyjnie dobranych materiałów pozwalają na sprawne odzyskiwanie energii cieplnej z powietrza wywiewanego, co znacznie zwiększa efektywność całego procesu. Dzięki energooszczędnym wentylatorom EC produkty linii CWL Excellent gwarantują użytkownikom bezstopniowe dostosowanie poziomów nawiewu do potrzeb pomieszczeń. Ich działanie prowadzi do dostarczenia czystego i ogrzanego powietrza, zgodnie z wymogami dotyczącymi domów energooszczędnych i pasywnych. Rekuperatory CWL Excellent uzyskały certyfikat poświadczający możliwość stoso-

wania tego typu rozwiązań w obiektach mieszkalnych o zapotrzebowaniu energetycznym poniżej 15 kWh/(m² * rok). Poza współczynnikiem komfortu oraz kryterium sprawności na poziomie 95% urządzenia linii CWL Excellent spełniają wymogi w zakresie higieny powietrza w pomieszczeniu. Posiadają również funkcję ustawiania równowagi przepływu powietrza i system ochrony przeciwzamrożeniowej, który pozwala na jego sprawne działanie. Wysoka efektywność systemów wentyla-

cji CWL Excellent pozwala na znaczące obniżenie kosztów eksploatacji obiektów mieszalnych i użytkowych, które w zakresie ogrzewania mogą zmniejszyć się nawet o 25%. Rekuperatory CWL Excellent posiadają w standardzie inteligentny system ogrzewania wstępnego, który chroni wysokosprawny przeciwprądowy wymiennik ciepła przed zaszronieniem. Posiadają także obejście tego wymiennika, tzw. by-pass, który w letnie, chłodniejsze noce omi-

ja wymiennik ciepła, co pozwala na schłodzenie pomieszczeń. Dodatkowe możliwości, takie jak współpraca z wymiennikiem gruntowym czy możliwość podłączenia np. czujników jakości powietrza i wilgotności czynią z rekuperatora CWL urządzenie, które w pełni zaspokoi potrzeby każdego użytkownika. Sterowanie centralą rekuperacyjną odbywa się za pomocą modułu obsługowego BM-2 marki Wolf, który umożliwia ustalenie harmonogramu pracy urządzenia i dopasowania go do indywidualnych potrzeb. Współpraca z modułem do komunikacji internetowej to również duże ułatwienie w przypadku kontroli nad urządzeniem podczas np. urlopowych wyjazdów. Takie rozwiązanie, dzięki precyzyjnej regulacji wydajności wentylacji, pozwala na znaczne zmniejszenie kosztów energii. Ważną zaletą tego produktu jest również wyjątkowo cicha i ekonomiczna praca. Osiągnięto ją dzięki zredukowaniu oporu wewnętrznego w urządzeniu. Nowością w ofercie marki Wolf jest system rozdzielaczy i orurowania do rekuperatorów CWL Excellent. Rozdzielacze występują w trzech wielkościach (8, 16, 24). Charakteryzują się one łatwym montażem i możliwością podłączenia do każdej wielkości jednostki rekuperacyjnej. Dzięki uniwersalnej budowie pozwalają na podłączenie każdego rodzaju przewodów powietrznych - owalnych, okrągłych za pomocą systemowych rozwiązań, takich jak złączki i uszczelki. www.wolf-polska.pl

strony sponsorowane

strony sponsorowane miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

HERZ na MTI INSTALACJE 2016

Jubileusz, nagroda i nowości... Pod koniec kwietnia br. w Poznaniu odbyła się kolejna edycja MTI INSTALACJE 2016. Podobnie jak przed dwoma laty również podczas tej edycji targów HERZ prezentował swoje najciekawsze produkty i rozwiązania. Wszystkim gościom, którzy odwiedzili nasze stoisko, serdecznie dziękujemy. A tych z Państwa, którzy nie mogli być obecni na targach, zapraszamy do przeczytania krótkiej relacji. l HERZ - 120 lat tradycji Hasłem przewodnim tegorocznej ekspozycji targowej był jubileusz 120 lat działalności firmy HERZ. W 1896 roku w Wiedniu Franz Gebauer i Viktor Lehrner założyli zakład produkujący wszelkiego typu armatury. Po 120 latach HERZ należy do grona najbardziej rozponawanych marek w swojej branży, oferując nowoczesną armaturę i systemy instalacyjne, a także wysoko zaawansowane urządzenia z zakresu odnawialnych źródeł energii. Warto zaznaczyć, że wszystkie produkty marki HERZ wytwarzane są wyłącznie w 22 europejskich zakładach produkcyjnych. W przeciwieństwie do większości firm konkurencyjnych - to właśnie z Europy produkty z symbolem serca trafiają do ponad 80 państw świata. l Złoty Medal MTP Wyróżniona Złotym Medalem MTP stacja mieszkaniowa HERZ-KRAKÓW De Luxe przeznaczona jest specjalnie na

strony sponsorowane

rynek polski. To kompaktowe urządzenie wielofunkcyjne przygotowuje c.w.u. oraz zasila instalacje c.o. w mieszkaniu. Konstrukcja stacji umożliwia zabudowę oprzyrządowania do pomiaru zużycia wody oraz ciepła zużytego na cele grzewcze i przygotowania c.w.u. Najważniejsze zalety stacji to duża moc grzewcza, wysoka wydajność w zakresie przygotowania czynnika grzewczego, a przede wszystkim możliwość dokonania przegrzewu wewnętrznej instalacji c.w.u. l Nowości Na targach INSTALACJE firma Herz zaprezentowała po raz pierwszy w Polsce 10 absolutnych nowości rynkowych. Były to zarówno jednostkowe produkty, jak i całkowicie nowe grupy produktowe. - Regulatory przepływu HERZ Kombiventil Proporcjonalne regulatory przepływu bezpośredniego działania w wykonaniu kołnierzowym. Regulatory Herz Kombiventil najczęściej znajdują zastosowanie w obiegach pierwotnych wymiennikowni (lub węzłów ciepłowniczych), instalacjach ciepła technologicznego, nagrzewnicach powietrza central wentylacyjnych, a także w instalacjach wody lodowej. Są one wykorzystywane również w chłodnicach powietrza central klimatyzacyjnych oraz w obiegach grzewczych i chłodzących klimakonwektorów wentylatorowych (fancoili). Rodzinę regulatorów HERZ Kombiventil charakteryzuje duży zakres średnic (od DN 15 do DN 125) oraz szeroki zakres regulowanych przepływów (od 0,15 do 80 m3/h przy zakresie kvs od 2,5 do 180). - Armatura sanitarna Oprócz armatury instalacyjnej, HERZ produkuje również najwyższej jakości armaturę sanitarną. Podczas targów moż-

na było zobaczyć m.in. najnowszą serię baterii HERZ-Infinity, baterie podtynkowe, elektroniczne i termostatyczne. Szczególną uwagą zwiedzających cieszyły się designerskie deszczownice - absolutna nowość w tej grupie produktowej. - Universa - syntetyczne sytemy chłodzenia i ogrzewania płaszczyznowego Założona w 1978 roku firma UNIVERSA specjalizuje się w zakresie produktów syntetycznych dla branży instalacyjnej, medycznej i motoryzacyjnej. Asortyment produktów instalacyjnych marki Universa obejmuje m.in. systemy ogrzewania i chłodzenia powierzchniowego. W najbliższym czasie produkty firmy Universa będą systematycznie poszerzać ofertę rynkową grupy HERZ. l OZE ze znakiem serca Spółka HERZ Energietechnik dostarcza na rynek nowoczesne rozwiązania w zakresie odnawialnych źródeł energii. Wszystkie urządzenia HERZOŹE, które prezentowane były na targach INSTALACJE, miały tutaj swoją polską premierę: - HERZ-Pelletfire - kocioł typu kombi przeznaczony do spalania drewna kawałkowego i peletu drzewnego (20, 30, 40 kW); - HERZ-Pelletstar Eco - kocioł przeznaczony do spalania peletu drzewnego (10, 20, 30, 45, 60 kW); - HERZ-Firestar Eco - kocioł spalający drewno kawałkowe w procesie zgazowania (20 i 30 40 kW). Oprócz kotłów na targach można było poznać zalety nowej pompy ciepła HERZHybrid Tower oraz absolutny hit - instalacje kotłowe BINDER (o mocy znamionowej od 100 kW do 10 MW) służące do spalania tzw. brudnej biomasy. l

Dariusz Odroń

www.herz.com.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Wentylacja grawitacyjna - czy na pewno zmierzch tradycji?

Wymiana na wspomaganiu Warto, zdecydowanie warto, zadbać o prawidłową wymianę powietrza w pomieszczeniach, w których spędzamy dużo czasu. A zapewnienie właściwej wentylacji wydaje się często zaniedbywane jako coś mało istotnego. Przecież nie jest to sprawa konstrukcyjna (zagrożenie katastrofą budowlaną), nie jest to też instalacja gazowa (potencjalny wybuch i pożar), wszak to „tylko” instalacja sanitarna. Oddychać trzeba - wiadomo. A gdy budzimy się rankiem po nocy w zamkniętym i niewentylowanym pokoju - wyjście na przedpokój albo korytarz uderza w nas prawdziwym powietrzem. Dopiero taki przypadkowo wykonany test pokazuje nam, ile tracimy przez braki w tzw. zapewnieniu komfortu higieniczno-sanitarnego w przypadku źle zaprojektowanych lub wybudowanych domów. Jeszcze lepiej to zaobserwujemy w sytuacji odwrotnej - po wejściu rankiem do pokoju, w którym ktoś spał przy zamkniętym oknie mimo braku kanału wentylacyjnego. Kto miał okazję tego doświadczyć choć kilka razy w życiu, ten wie, o czym piszemy. A śpimy przecież po 6-8 godzin, chroniąc nasze dzieci przed zimnem, zamykamy na noc okno w ich sypialni. Dotyka to zresztą również wielu ciepłolubnych dorosłych. Dlatego warto, zdecydowanie warto, zadbać o prawidłową wymianę powietrza w pomieszczeniach, w których spędzamy dużo czasu. A zapewnienie właściwej wentylacji wydaje się często zaniedbywane jako coś mało istotnego. Przecież nie jest to sprawa konstrukcyjna (zagrożenie katastrofą budowlaną), nie jest to też instalacja gazowa (potencjalny wybuch i pożar), wszak to „tylko” instalacja sanitarna. Informacjami o tym, które pomieszczenia powinny być, zgodnie z normatywami, wentylowane oraz jaką wymianę powietrza należy w nich zapewnić, nie będę dziś jednak Czytelników zanudzać. Również fakt, że w pomieszczeniach łączonych (np. pokój z aneksem kuchennym) lub otwartych

na inne (salon z bezpośrednim dostępem od strony korytarza czy klatki schodowej) wentylacja odbywa się niejako przy okazji (bez kanałów zwymiarowanych pod dokładnie wyliczoną kubaturę powietrza „normowego”) jest powszechnie znany.

Zyski i straty Chciałbym jednak wspomnieć o opiniach zajmujących już chyba każde dostępne miejsce w prasie czy królujące na forach budowlanych - opiniach o tym, jak bardzo nieskuteczna i nieekonomiczna jest wentylacja naturalna i jak bardzo prawidłowe jest zastępowanie jej w projektach budowlanych instalacjami mechanicznymi, najlepiej z rekuperacją. Opinie te nie mają jednak, według mnie, zbyt dużego przełożenia ani na rzeczywiste wartości tych potencjalnych wyliczeń ekonomicznych, ani na rzeczywiste korzystanie z zalet rekuperacji w przypadku budowy nowych domów. Ba! W mojej ocenie zaledwie 20% domów z wentylacją mechaniczną posiada tę wentylację z odzyskiem części energii (rekuperacja), a pozostałe domy posiadają wentylację mechaniczną, która co prawda reguluje przepływ zużytego powietrza, ale wyłącznie w części wywiewnej! Jest bowiem wentylacją niskociśnieniową, w której fakt dostarczenia świeżego powietrza wynika wyłącznie z podciśnienia wytworzonego w pomieszczeniach przez wentylatory wyciągowe umieszczone najczęściej na wylocie z kanału, nad połacią dachu. Z uwagi na wymagane podci-

śnienie nie są tą wentylacją objęte kotłownie czy salony z kominkami pobierającymi w salonie powietrze niezbędne do procesu spalania drewna, a także kuchnie, jeżeli zaplanowane jest w nich zastosowanie kuchenki gazowej. W tych pomieszczeniach i tak musi być stosowana wentylacja grawitacyjna. Pisanie w każdym możliwym miejscu, jakie to straty energii przynosi stara wentylacja naturalna, wydaje się o tyle prawdziwe, o ile porównanie tych strat odnosi się do w pełni zautomatyzowanej wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej zrównoważonej lub nadciśnieniowej, z rekuperacją rzecz jasna, gdzie rzeczywiście każdy metr sześcienny nawiewanego powietrza jest skrupulatnie zaplanowany potrzebą domu i jego mieszkańców, a przy okazji jest nieco dogrzany i odpowiada mu równy co do wartości metr sześcienny powietrza wyprowadzonego z domu do atmosfery. To właśnie z TAKIM systemem wentylacyjnym nie może się równać w aspekcie energetycznym wentylacja grawitacyjna, słusznie w takim przypadku uznawana za nieprzystającą do nowoczesnych rozwiązań technologicznych (delikatnie ujmując). Niesprawiedliwie jednak pod to porównanie „podszywa się” opisywana wyżej wentylacja „półmechaniczna” bez rekuperacji i bez mechanicznego zbilansowania nawiewu z wywiewem. Niejako korzysta ona na pozytywnych wynikach porównań swojej młodszej, bardziej zaawansowanej technologicznie siostry, bazując jedynie na „wspólnym nazwisku”.

Standaryzowane obiekty Wystarczy spojrzeć na rekomendacje wydawane przez firmy porównujące zastosowanie różnych systemów wentylacji w zestandaryzowanych obiektach - budynkach jednorodzinnych lub wielorodzinnych, np. rekomenwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

dacje NAPE. Firma ta w odniesieniu do budynków o zawsze tych samych parametrach konstrukcyjno-funkcjonalnych implementuje do tychże budynków odpowiednie systemy wentylacyjne i, stosując standardową metodykę obliczeniową, wyznacza roczne zużycie energii pierwotnej na potrzeby ogrzewania i wentylacji oraz rozpiętość (minimalny - maksymalny) strumienia przepływu powietrza w trakcie sezonu grzewczego. Na podstawie uzyskanych wyników, które są udostępniane do wiadomości publicznej, można z łatwością zauważyć, że w budynkach o tych samych parametrach izolacyjności przegród zewnętrznych, ścian czy okien porównanie strat spowodowanych zastosowaniem wentylacji mechanicznej higrosterowanej do wentylacji hybrydowej (w postaci wentylacji grawitacyjnej z okazjonalnym wspomaganiem mechanicznym) jest bardzo porównywalne. Zużycie energii pierwotnej na potrzeby ogrzewania i wentylacji sięga w obu obserwowanych przez nas przypadkach około 11-12 tys. kWh/rok z niewielkim wskazaniem korzyści na wentylację mechaniczną higrosterowaną. Warto zaznaczyć, że w obu tych przypadkach systemy wentylacyjne mieszczą się w kategorii B1, która oznacza poziom oszczędności energii powyżej 30%.

Istota hybrydy Wyjaśnienia wymaga tu jednak istota wentylacji hybrydowej, gdyż przyznać trzeba, że nie jest to w czystej postaci wentylacja grawita-

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

cyjna, w której obronie stajemy w pierwszej części naszego tekstu. Poddana ocenie NAPE wentylacja hybrydowa jednego z producentów wentylacji istniejących na rynku polskim stanowi układ, w którym przez większość czasu użytkowana jest standardowa wentylacja grawitacyjna (ze swoimi wszelkimi zaletami i wadami) w postaci kanałów wentylacyjnych „uzbrojonych” w zwykłe kratki wywiewne, z grawitacyjnym wylotem zużytego powietrza ponad dach i tradycyjnym nawiewem bez żadnych sterowników, stosowanym najczęściej w postaci nawiewników okiennych. W momentach zwiększonego zapotrzebowania na wymianę powietrza w konkretnym pomieszczeniu domu jednorodzinnego włącza się wspomaganie wentylatorowe, działające tylko czasowo, przez okres tego podwyższonego zapotrzebowania, które związane jest np. z włączeniem światła w „świątyni dumania” lub istotnym wzrostem wilgotności np. w kuchni podczas przygotowywania większego posiłku (uwaga: dotyczy to kuchni z kuchenką elektryczną lub płytą grzewczą). Po wyłączeniu oświetlenia lub usunięciu przez przyśpieszony strumień powietrza wywiewanego z pomieszczenia nadmiaru wilgoci, mechaniczne wspomaganie wentylacji zostaje zatrzymane i wentylacja powraca do trybu grawitacyjnego. Wspomaganie wentylatorowe nie obejmuje oczywiście pomieszczeń, w których zabronione jest stosowanie wentylacji innej niż grawitacyjna. Użycie wspomagania daje co najmniej kilka korzyści za stosunkowo

niewielki wzrost kosztów inwestycyjnych, zdecydowanie odległy od nakładów na wentylację w pełni mechaniczną precyzyjnie sterowaną; unikamy problemów funkcjonalnych, czyli najczęstszych „bolączek” (niskiej sprawności, „cofek” powietrza) opisywanych w każdym tekście negującym sens projektowania grawitacyjnej wentylacji we współczesnych budynkach. Z drugiej strony wspomaganie tej grawitacji wentylatorem w modelowym budynku, jedynie w wąskich porach dnia i krótkim czasie, dawało w obliczeniach bardzo niskie zużycie energii elektrycznej na potrzeby urządzeń mechanicznych. Biorąc pod uwagę te dwa wyżej podane aspekty, wydaje się, że projektowanie wentylacji grawitacyjnej z dodatkowym doinwestowaniem w jej hybrydowe wspomaganie wentylatorowe z powodzeniem może konkurować we współczesnych biurach projektowych z rozwiązaniami opartymi o wentylację mechaniczną. Dotyczy to także opisanego wyżej „tańszego wariantu”, nie w pełni zautomatyzowanego, bez rekuperacji, czyli takim, z jakim mamy jednak najczęściej do czynienia w polskim budownictwie mieszkaniowym. Ewentualne problemy z uzyskaniem odpowiedniego poziomu wskaźnika energii pierwotnej (EP) nowego budynku w kolejnych latach (2017 i 2021 rok), w których wymagania są coraz bardziej rygorystyczne, wcale nie muszą się więc wiązać z całkowitym pominięciem wentylacji grawitacyjnej z projektów. Możliwe okazuje się bowiem zaprojektowanie takiego budynku, w którym część oszczędności finansowej związanej z postawieniem na tradycyjną formę wentylacji można przeznaczyć na poprawienie w niewielkim stopniu izolacyjności przegród zewnętrznych budynku oraz na uzupełnienie kanałów o wentylatory połączone ze sterownikami dającymi w efekcie końcowym wentylację hybrydową opisaną z grubsza nieco wcześniej. Może się finalnie okazać, że „stać” nas na poprawienie komfortu higienicznego również w pomieszczeniach traktowanych w dotychczasowych projektach po macoszemu. Czyli bez wentylacji - jak na początku niniejszego tekstu. Mariusz Kiedos

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Recyrkulacja i rekuperacja w miejscu pracy

Odciąg z zyskiem W poprzednim artykule pisałem o zagrożeniach spowodowanych przez zanieczyszczenia powietrza w miejscach pracy. Jednym z najbardziej skutecznych narzędzi poprawiających warunki mikroklimatyczne i czystości powietrza jest dostosowany do rodzaju pracy system wentylacyjno-klimatyzacyjny. Mimo wprowadzania środków ochrony indywidualnej, organizacji pracy oraz coraz nowszych środków zapobiegawczych ograniczających emisję zanieczyszczeń ciągle to wentylacja pozostaje głównym narzędziem pozwalającym na ograniczenie zapylenia w pomieszczeniu. Ponadto zmieniające się standardy w budownictwie sprawiają, że w zasadzie tylko wentylacja mechaniczna pozwala zapewnić skuteczną wymianę powietrza. Wybór rozwiązania powinien być poprzedzony szczegółową analizą wymagań oraz oceną ryzyka na stanowisku pracy, niemniej najczęściej występujący układ składa się z dwóch podstawowych zładów (rys. 1): l wentylacja ogólna całego pomieszczenia/obiektu, l wentylacja miejscowa dopasowana do rodzaju zanieczyszczeń powstałych na stanowisku pracy. W zależności od stopnia zanieczyszczenia powietrze usuwane można w części recyrkulować lub wykorzystywać poprzez odzysk energii w rekuperatorach, przy czym decyzja w tym przypadku zależy od stopnia i rodzaju zanieczyszczenia, i należy do projektanta.

Wentylacja ogólna Bez względu na rodzaj pracy wentylację należy zapewnić w każdym pomieszczeniu, w którym przebywają ludzie. Głównym kryterium wielkości układu, jeśli nie ma specjalnych wymagań narzuconych przez produkcję, a więc np. w wa-

runkach pracy biurowej, jest kryterium ilości ludzi z uwzględnieniem minimalnej higienicznej ilości powietrza na osobę. W pozostałych przypadkach sposób rozwiązania jest tak skomplikowany, jak różnorodne i skompliko-

l l

zyski od nasłonecznienia, zyski ciepła od technologii. Zyski ciepła od technologii, ze względu na różnorodność produkcji, są najtrudniejsze do określenia, a jednocześnie niezbędne dla sporządzenia pełnego bilansu cieplnego. Ciepło od technologii to nie tylko ciepło bezpośrednio wydzielane podczas niektórych etapów produkcyjnych, ale także ciepło rozgrzanych powierzchni urządzeń i maszyn o różnym ukształtowaniu, a w pewnych sytuacjach także zbiorników wodnych oraz z parą wodną. Przykładowe wartości zysków w pomieszczeniach pracy pokazane są w tabelach 1 i 2.

Organizacja rozdziału powietrza

Rys. 1. Schemat organizacji wentylacji ogólnej i miejscowej w pomieszczeniach produkcyjnych. wane są procesy w miejscach pracy, i wymaga indywidualnego podejścia. Dodatkowo trzeba pamiętać, że systemy wentylacyjno-klimatyzacyjne odpowiedzialne są również za parametry termodynamiczne, dlatego należy określić zyski energetyczne, a więc: l zyski od ludzi, l od oświetlenia elektrycznego, l zyski ciepła od urządzeń,

Tabela 1. Zyski ciepła od urządzeń biurowych.

Istotnym aspektem, na który należy zwrócić uwagę, jest koncepcja organizacji powietrza. Zgodnie z wymogami przepisów system przepływu powietrza przede wszystkim nie powinien stanowić ryzyka zanieczyszczeń, np. rozprowadzać cząstek od źródeł ich powstawania (osób, czynności, maszyn). Ze względu na izolację środowiska produkcyjnego od zewnętrznego oraz filtrację powietrza nawiewanego emisja zanieczyszczeń następuje przeważnie na drodze: l człowiek => produkt (należy chronić produkt), l produkt => człowiek (należy chronić człowieka przed emisją od produktu), l instalacja => człowiek i produkt. Wyróżnić można trzy główne sposoby realizowania wymiany powietrza: l Wentylacja mieszająca - najczęściej stosowana; strumień powietrza charakteryzuje się stosunkowo dużą prędkością, co powoduje zwiększoną indukcję powietrza wewnątrz i tym samym szybkie rozcieńczenie www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

zanieczyszczeń w kubaturze. Nawiew i wywiew zazwyczaj organizowane są w górnej strefie pomieszczenia. l Wyporowa - polega na nawiewaniu powietrza z niewielką prędkością w dolnej strefie pomieszczenia i usuwaniu powietrza w części górnej - podsufitowej. Nawiew realizowany jest przez perforowane nawiewniki o dużej powierzchni wypływu, co powoduje skuteczne przenoszenie zanieczyszczeń do strefy podsufitowej. l Tłokowa - polega na nawiewaniu powietrza przez całą powierzchnię przegrody i usuwaniu przez przegrodę przeciwległą. Odpowiednie dobranie sposobu dystrybucji powietrza pozwoli skutecznie wentylować pomieszczenie, ale też kontrolować przepływ zanieczyszczeń podczas wykonywania pracy. I tak w zależności od organizacji rozdziału powietrza można uzyskać: l ochronę otwartego produktu przed wpływem środowiska zewnętrznego (rys. 2); l ochronę operatora obsługującego urządzenie przed wdychaniem szkodliwych dla zdrowia substancji (rys. 3); l ochronę produktu i operatora (rys. 4). Ponadto wytyczne w przypadku pomieszczeń pracy o wysokich wymaganiach czystości, takich jak np. pomieszczenia czyste w szpitalnictwie, farmacji lub przemyśle elektronicznym, nakazują dodatkowo, aby dopływ filtrowanego powietrza zapewniał nad-

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

sować podciśnienie w obszarze produkcyjnym w stosunku do obszaru otaczającego. Istnieje jednak wówczas ryzyko zanieczyszczenia z pomieszczeń o wyższym ciśnieniu. Dla niektórych procesów konieczne jest oczyszczanie i odkażanie powietrza opuszczającego obszar czysty, gdzie emitują się pyły niebezpieczne dla otoczenia, co wymaga stosowania dodatkowych instalacji odpylających.

ciśnienie w obszarze czystym w stosunku do obszarów otaczających. Natomiast wszędzie tam, gdzie produkt stwarza zagrożenie, tj. w

W każdym przypadku podczas organizacji nawiewu powietrza należy zwrócić uwagę na odpowiedni gradient temperatury powietrza nawiewanego, który jest miarą szybkości zmiany temperatury w pomieszczeniu wraz z wysokością. Jego wielkość zależy od systemu wentylacji oraz rodzaju, ilości, mocy i lokalizacji źródeł ciepła w strefie pracy. Zgodnie z normą PN-EN ISO7730 jego wartość nie powinna przekraczać 3 K zależnie od rodzaju wykonywanej pracy w strefie między 0,1 a 1,1 m nad poziomem podłogi.

Wentylacja miejscowa przypadku substancji chorobotwórczych, silnie toksycznych, radioaktywnych, żywego materiału wirusowego lub bakteryjnego, należy sto-

Tabela 2. Zyski ciepła od oświetlenia dla wybranych miejsc pracy. www.instalator.pl

Gradient temperatury

Szczególnie ważnym elementem wentylacji, zwłaszcza w pomieszczeniach, w których wydziela się miejscowo dużo zanieczyszczeń, są tzw. odciągi miejscowe. Zazwyczaj organizowane są w formie okapów nad źródłem zanieczyszczenia (np. w kuchniach) i wyposażone dodatkowo w filtry tłuszczowe lub posiadają formę specjalnych ruchomych ssawek miejscowych (np. stanowiska spawalnicze), które pozwalają operatorowi na precyzyjne zassanie zanieczyszczenia bezpośrednio u źródła jego powstania (fotografia). Prędkość porywania zanieczyszczeń powinna być dopasowana do warunków wytwarzania, wydobywania lub rozprzestrzeniania z uwzględnieniem warunków otoczenia. Sławomir Mencel

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Materiały konstrukcyjne kominów i systemów kominowych w budownictwie mieszkaniowym (1)

Budujesz? Wymagaj od komina! Okres inwestycyjny rozpoczął się na dobre i obecnie prowadzonych jest wiele inwestycji budowlano-remontowych. Warto zaznaczyć, że przy każdej nowej inwestycji lub niektórych pracach remontowobudowlanych występuje zagadnienie prawidłowego doboru komina. Ze względu na funkcję i przeznaczenie kominy dzieli się na: l dymowe - służą do odprowadzenia spalin z palenisk opalanych paliwem stałym; spaliny zawierają poza spalinami również pyły i sadzę oraz parę wodną, l spalinowe - służą do odprowadzenia spalin z palenisk gazowych i urządzeń grzewczych opalanych paliwem płynnym, l kominy wentylacyjne - służą do wentylacji budynku i odprowadzania zużytego powietrza z pomieszczenia do atmosfery. W niektórych rozwiązaniach kominy wentylacyjne służą także do doprowadzania powietrza. Rozwój techniki grzewczej zmierza w kierunku doskonalenia konstrukcji gazowych urządzeń grzewczych pod kątem poprawy bezpieczeństwa ich użytkowania oraz zwiększenia efektywności energetycznej. W domowych urządzeniach grzewczych duży nacisk kładzie się na poprawę bezpieczeństwa ich użytkowania oraz zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych, szczególnie dotyczy to urządzeń gazowych. W ostatnim okresie powstały nowe rozwiązania techniczne, takie jak: kotły gazowe z zamkniętą komorą spalania, kotły kondensujące, wprowadzono także wielofunkcyjność urządzeń grzewczych. 1

Przykładem takich rozwiązań mogą być kotły gazowe c.o. dwufunkcyjne, które są stosowane w systemach centralnego ogrzewania i równocześnie mogą być wykorzystywane do podgrzewania wody użytkowej. Nowe rozwiązania techniczne domowych urządzeń grzewczych spowodowały konieczność wprowadzenia zmian konstrukcyjnych w technice odprowadzania spalin z tych urządzeń. W wyniku tego powstały nowe rozwiązania dla systemów odprowadzania spalin z urządzeń grzewczych z zamkniętą komorą spalania oraz systemy odprowadzania spalin z kotłów kondensujących. Zmieniła się również funkcja systemów spalinowych, które dotychczas były przeznaczone wyłącznie do odprowadzania spalin do atmosfery. Obecnie systemy te służą równocześnie do odzysku ciepła spalin i podgrzewania powietrza dostarczanego do spalania. Dzięki temu uzyskuje się znaczącą poprawę efektywności energetycznej urządzenia, a także, co jest najważniejsze, poprawę bezpieczeństwa eksploatacji. Urządzenia kondensacyjne mają zamkniętą komorę spalania oddzieloną od pomieszczenia, w którym są zamonto3

wane. Powietrze do spalania pobierane jest z zewnątrz, a spaliny odprowadzane są także na zewnątrz. Jest to szczególnie ważne w nowoczesnym budownictwie, które charakteryzuje się szczelnością stolarki budowlanej oraz nową techniką izolacji termicznej budynków.

Wymagania konstrukcyjne Systemy kominowe są wyrobami budowlanymi i w związku z tym powinny spełniać wymagania zawarte w Ustawie „Prawo Budowlane” z dnia 7 lipca 1994 r. oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. W związku z powyższym każdy system kominowy powinien spełniać podstawowe wymagania dla wyrobów budowlanych, takie jak: l bezpieczeństwo konstrukcji, l bezpieczeństwo pożarowe, l bezpieczeństwo użytkowania, l odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz ochrona środowiska, l ochrona przed hałasem i drganiami, l oszczędność energii i odpowiednia izolacyjność cieplna przegród, l zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych. Szczegółowe wymagania dla kominów i systemów kominowych określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z dnia 12 kwietnia 2002 r. (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami), w którym określono następujące wymagania dla kominów: Rys 1. Urządzenia grzewcze typu „A”. Rys 2. Urządzenia grzewcze typu „B”. Rys 3. Urządzenia typu „C”.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Kominy powinny być wykonane z materiałów niepalnych i posiadać odporność ogniową co najmniej 60 min. - Kominy spalinowe powinny mieć wewnętrzną powierzchnię gładką i odporną na destrukcyjne działanie składników spalin, w tym kondensatu. - Systemy kominowe powinny zapewniać odpowiednią szczelność w zależności od rodzaju pracy komina (kominy pracujące w podciśnieniu klasa N, kominy pracujące w nadciśnieniu - klasa P). - Wszystkie materiały powinny być dopuszczone do stosowania w budownictwie w zakresie sanitarnym, a także parametrów ciśnienia, temperatury, wilgotności i odporności ogniowej, występujących w warunkach eksploatacji komina. - Rozwiązania konstrukcyjne kominów powinny przeciwdziałać zawilgoceniu na całej ich długości. - Przekrój przewodów dymowych i spalinowych powinien być dostosowany do obciążenia cieplnego pochodzącego od urządzeń grzewczych; na całej długości przewodów nie powinno występować zmniejszenie ich przekroju. - Stosowanie zbiorczych przewodów wentylacyjnych, spalinowych i dymowych z przykanalikami jest zabronione. Dopuszcza się jednak stosowanie zbiorczych systemów powietrzno-spalinowych przystosowanych do pracy z urządzeniami z zamkniętą komorą spalania, wyposażonych w zabezpieczenie przed zanikiem ciągu kominowego. - Kominy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby istniał dostęp do okresowego czyszczenia i kontroli w trakcie eksploatacji. - W przypadku zmiany funkcji komina (np. z wentylacyjnego na spalinowy) należy dostosować przekrój komina do nowych warunków i zabezpieczyć przed oddziaływaniem kondensatu ze spalin. - Wnętrze komina powinno być gładkie, tak by straty oporu przepływu powodowane tarciem i osadzaniem się nagaru (sadzy) były jak najmniejsze. - Kominy używane sezonowo powinny mieć wyloty zabezpieczone łatwo demontowaną siatką odporną na korozję, która niedopuści do osadzania się zanieczyszczeń oraz do zakładania gniazd przez ptaki. Dla uzyskania odpowiedniej efektywności energetycznej urządzeń grzewwww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

czych należy dobrać właściwy rodzaj systemu kominowego w zależności od: - rodzaju paliwa (węgiel, olej opałowy, gaz), - rodzaju urządzenia grzewczego, - mocy cieplnej urządzenia. Dobór systemu kominowego zależny jest od: - obliczenia oporów przepływu, - obliczeń cieplnych, - temperatury spalin, - rodzaju materiałów systemu kominowego, - geometrycznych ograniczeń wysokości kominów.

Urządzenia grzewcze Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej przyjęto nową klasyfikację urządzeń grzewczych. Stosuje się podział urządzeń na 3 podstawowe rodzaje (w normach nazywane jako typy, czasem jako grupy) oznaczane „A”, „B” lub „C”, znacznie zróżnicowane pod względem doprowadzenia powietrza do spalania i odprowadzenia spalin. W każdym z tych trzech rodzajów jest jeszcze dalszy dokładniejszy podział w zależności od budowy urządzenia, rodzaju jego wyposażenia i zakresu zastosowania. l Urządzenia typu „A” Urządzenia te pobierają powietrze do spalania z otoczenia lub z atmosfery, jeżeli są użytkowane na wolnej przestrzeni, lub z pomieszczenia, w którym są użytkowane i wydzielają spaliny wprost do otoczenia lub do pomieszczenia, w którym są użytkowane. Są to urządzenia sklasyfikowane jako urządzenia z otwartym paleniskiem. Stosowanie tego typu urządzeń w pomieszczeniu jest możliwe pod warunkiem, że dopuszczają to wymagania sanitarne oraz ochrony środowiska dla tego typu pomieszczenia. Pomieszczenie musi posiadać właściwy układ wentylacji o wydajności zapewniającej dostarczenie odpowiedniej ilości powietrza określonej przepisami dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych pochodzących ze składników spalin. Pomieszczenie musi mieć system wentylacji grawitacyjnej lub odpowiednią wentylację mechaniczną. Takie urządzenia są nazywane urządzeniami „otwartego spalania” i są oznaczone jako urządzenia typu „A” (rys. 1). l Urządzenia typu „B” Urządzenia pobierają powietrze z pomieszczenia, w którym są użytko-

wane i odprowadzają spaliny przewodem kominowym na zewnątrz tego pomieszczenia przewodem kominowym. Urządzenia te mają komorę spalania z wymiennikiem ciepła, za nim na wyjściu spalin z urządzenia jest przerywacz ciągu i rurowy przewód spalinowy od króćca spalinowego na urządzeniu do wlotu do przewodu kominowego. Przy prawidłowej pracy urządzenia niedopuszczalne jest, aby spaliny z układu spalinowego wydostawały się do pomieszczenia, choćby w niewielkiej ilości. W takich urządzeniach stosuje się zabezpieczenia przeciw cofaniu spalin do pomieszczenia. Urządzenia tego typu nazywane są urządzeniami „z odprowadzeniem spalin” i oznaczone są jako urządzenia typu „B” (rys. 2). l Urządzenia typu „C” Urządzenia pobierają powietrze do spalania z zewnątrz pomieszczenia, w którym są użytkowane i wydzielają spaliny na zewnątrz pomieszczenia. Te urządzenia mają komorę spalania i układ przewodów doprowadzających powietrze i odprowadzających spaliny, szczelnie odizolowany od pomieszczenia, w którym są użytkowane. Szczelne zamknięcie układu powietrzno-spalinowego wewnątrz takiego urządzenia względem pomieszczenia całkowicie wyklucza możliwość wydostawania się spalin do pomieszczenia. Takie urządzenia są nazywane urządzeniami „zamkniętego spalania” lub „z zamkniętą komorą spalania” i są oznaczone jako urządzenia typu „C” (rys. 3). Rozwój techniki w gazownictwie wskazuje, że przyszłość urządzeń gazowych będzie należeć do urządzeń typu „C”, gdyż tylko takie mogą skutecznie uchronić od przedostawania się spalin do pomieszczenia i w pełni zapewnić bezpieczeństwo użytkowników przed możliwością zatrucia tlenkiem węgla przy jednoczesnej wysokiej efektywności energetycznej i niskich kosztach eksploatacji. Budownictwo, przede wszystkim mieszkaniowe, będzie też musiało iść z postępem i stosować zamknięte układy powietrzno-spalinowe. Należy również pamiętać, że niezależnie od tego musi istnieć dla każdego mieszkania właściwy układ wentylacyjny służący do prawidłowej wymiany powietrza. Zbigniew A. Tałach Stowarzyszenie „Kominy Polskie”

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Wietrzyć czy nie wietrzyć? Oto jest pytanie...

Oszczędności na wentylacji Nowo budowane domy są coraz mniej energochłonne. Jeszcze niedawno standardem było zapotrzebowanie na energię cieplną rzędu 200 kWh/m2 rocznie. Obecnie może być o połowę mniejsze zapotrzebowanie, czyli ok. 90-100 kWh/m2 rocznie. Budynki, które obecnie są wznoszone, stają się coraz bardziej ocieplone, a więc straty ciepła przez przegrody, czyli ściany, okna i dach, są coraz mniejsze, ale potrzeby wentylacji, czyli doprowadzania świeżego powietrza z zewnątrz, są takie same. Człowiek nadal musi „wietrzyć” pomieszczenie, w którym przebywa, aby czuć się komfortowo... Ponieważ wspomniane „wietrzenie” nie zmniejsza się, ale obniżają się straty cieplne budynku przez przegrody, okazuje się, że w ogólnym bilansie zapotrzebowanie budynku na ciepło stanowi coraz bardziej istotny udział. Obecnie straty ciepła przez wentylację mogą stanowić nawet 50% całkowitego udziału w ogrzewaniu budynku. Jeszcze kilka lat temu mogło to być mniej niż 25% całkowitego udziału ogrzewania budynku. Mimo że ilościowo było to nawet więcej kilowatogodzin niż obecnie. Po prostu nowe budynki są coraz lepiej zaizolowane termicznie.

Komfort i dyskomfort Ktoś powie, że może taniej będzie wcale nie wietrzyć? Taniej na pewno, ale ile czasu wytrzymamy w niewietrzonym pomieszczeniu? Człowiek bez powietrza (dokładnie bez tlenu) wytrzyma średnio 3 minuty. Oczywiście pomińmy tak skrajny przypadek... Człowiek zaczyna odczuwać dyskomfort przebywania w pomieszczeniu, jeśli poziom dwutlenku węgla, czyli związku, który wydychamy, przekroczy 2000 ppm (części na milion).

Stężenie CO2 w powietrzu atmosferycznym może wynosić ok. 350-450 ppm, natomiast maksymalne, dopuszczalne stężenie CO2 w powietrzu, które nie powoduje u człowieka uczucia zmęczenia, bólu głowy itp. wynosi do 1000-1500 ppm. Badania wskazują, że nad ranem w niewietrzonej sypialni stężenie dwutlenku węgla może osiągnąć wartość powyżej 3000 ppm, czyli przekroczyć maksymalne wartości nawet trzykrotnie. Wietrzyć więc trzeba... Oczywiście otwieranie okna w zimie oznacza, że z pomieszczenia wyleci na zewnątrz ciepłe powietrze, a wleci zimne, które będzie musiało ogrzać się np. od grzejnika, podobnie będzie z kratką wentylacyjną.

Jest rozwiązanie Aby zmniejszyć straty ciepła przez wentylację, należałoby zastosować mechaniczną wentylację nawiewnowywiewną z odzyskiem ciepła, nazywaną rekuperacją. W skrócie jest to

kompletny system przewodów doprowadzających świeże powietrze do pomieszczeń oraz system przewodów wyciągających zużyte powietrze z pomieszczeń połączonych do urządzenia (rekuperatora) z wentylatorami oraz specjalnym wymiennikiem ciepła typu powietrzepowietrze, który odzyskuje ciepło od powietrza usuwanego i przekazuje je do powietrza świeżego, czyli ogrzewa powietrze świeże ciepłem odebranym od powietrza usuwanego na zewnątrz. Rekuperatory występują obecnie w ofercie wielu producentów, możemy więc wybrać urządzenie dopasowane do naszych potrzeb pod względem wydajności oraz finansów dostępnych na inwestycję. Ze względu na to, że rekuperator wymaga rozprowadzenia do budynku sieci przewodów nawiewnych i wywiewnych, przewody te powinny być poprowadzone jako pierwsze w obiekcie, czyli na etapie budowy. Przewody kolejnych instalacji (jak kanalizacja, c.o., c.w.u.) rozmieszcza się po rozłożeniu sieci wentylacyjnej. Znacznie trudniejsze jest dołożenie rekuperatora do już istniejącego budynku... Stajemy wtedy przed problemem poprowadzenia rozchodzących się z jednego punktu przewodów wentylacyjnych do prawie wszystkich pomieszczeń w domu. Jeśli jest to budynek parterowy z poddaszem, po którym jest możliwość poprowadzenia przewodów, tak aby nie trzeba było kuć w ścianach, to praca będzie łatwiejsza. Podobnie jeśli udałoby się poprowadzić przewody pod sufitem w piwnicy. Do pokoi lub sypialni alternatywnie dopuszcza się montaż kratek nawiewnych na podłodze - przewody nie będą więc musiały „iść” w ścianie. W kuchni lub łazience lepiej zamontować www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

kratki wyciągowe na ścianie lub suficie. Najtrudniejsza sytuacja będzie w budynku dwu- lub więcej poziomowym, gdzie konieczne będą przewody pionowe oraz prowadzenie przewodów w stropie/podłodze kondygnacji. Jeśli wysokość kondygnacji pozwala, można posiłkować się montażem sufitu podwieszanego, który zamaskuje przewody wentylacyjne warto wiedzieć, że dostępne są nie tylko okrągłe przewody wentylacyjne, ale również spłaszczone.

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

dwóch godzin urządzenie wymieni całe powietrze w domu na świeże. Ze względu chociażby na możliwość szybkiego przewietrzenia budynku, a także większą trwałość wentylatorów oraz mniejszy generowany hałas, lepiej jest dobrać większe urządzenie, które przy minimalnej krotności wymiany powietrza będzie pracowało na mniejszych obrotach, a w razie potrzeby szybkiej wentylacji może uruchomić się na pełnej mocy. W celu ułatwie-

Decentralne rozwiązanie Jeśli mimo wszystko z różnych względów nie da się rozprowadzić przewodów wentylacyjnych - producenci proponują alternatywę w postaci rekuperatorów decentralnych. Są to małe, samodzielne urządzenia montowane w otworze w ścianie wentylowanego pomieszczenia. W obudowie w kształcie prostopadłościanu lub walca o wymiarach ok. 35 x 35 cm i głębokości ok. 33 cm mieści się kompletny rekuperator zdolny efektywnie wentylować pomieszczenie o kubaturze do ok. 45 m3 . Oferuje przy tym sprawność i poziom hałasu podobny do jednostek centralnych. Na wyposażeniu znajdziemy również czujnik CO2 oraz panel sterowania.

Wstępny dobór Urządzenia centralne - zależnie od producenta - dostępne są w wersjach od niedużych wydajności i gabarytów dedykowanych mieszkaniom do dużych jednostek zdolnych efektywnie wentylować domy o powierzchni do kilkuset metrów kwadratowych. Do jeszcze większych obiektów stosuje się dedykowane jednostki lub kilka urządzeń współpracujących ze sobą. W artykule nie będzie podany dokładny sposób dobierania urządzenia, gdyż lepiej zadanie to powierzyć specjaliście, natomiast na potrzeby „przymierzenia się” do ewentualnych wydatków wystarczy wiedzieć, że wydajność rekuperatora podawana w m3/h powinna wynosić przynajmniej ok. 70-80% kubatury domu. Niezbędnym życiowym minimum będzie połowa kubatury domu - gwarantuje to wymianę powietrza na poziomie pół wymiany na godzinę, czyli w ciągu www.instalator.pl

dów oraz kratki nawiewne i wywiewne, nazywane anemostatami. Szacunkowo można przyjąć, że całość systemu może kosztować drugie tyle, co rekuperator. Decydując się na konkretny model/producenta urządzenia, warto sprawdzić, czy rekuperator legitymuje się certyfikatem Passive House (baza certyfikowanych urządzeń dostępna jest pod adresem: http://database.passivehouse.com/en/components/). Certyfikat określa m.in. sprawność odzysku ciepła, a także zużycie energii elektrycznej na 1 m3 wentylowanego powietrza. Możemy więc zweryfikować, czy dane techniczne producenta pokrywają się parametrami zmierzonymi niezależnie.

Co poza tym?

nia kalkulacji fachowcowi powinniśmy znać kubatury wszystkich pomieszczeń w domu oraz przygotować rzuty kondygnacji wraz z opisem i nazwami pomieszczeń. Oczywiście samo urządzenie to nie wszystko, dochodzą jeszcze systemy przewo-

Co więcej poza wietrzeniem pomieszczeń zyskujemy, mając rekuperator? Lista zalet będzie na pewno duża. Zyskujemy pełną kontrolę nad prawidłowym wentylowaniem pomieszczeń, a wentylacja będzie stała, bez niepotrzebnych przeciągów. Nawiewane powietrze będzie czyste, bez kurzu, owadów, pyłków. Jest to szczególnie istotne przy alergikach. Pamiętajmy również, że część producentów oprócz standardowych filtrów oferuje również filtry antyalergiczne, które jeszcze efektywniej zatrzymują różnego rodzaju alergeny znajdujące się w powietrzu, np. pyłki roślin. Ponadto,

miesięcznik informacyjno-techniczny

gdy mamy rekuperator, nie ma konieczności otwierania okien, co dodatkowo ogranicza przedostawanie się do domu owadów, kurzu, a także zmniejsza poziom hałasu w budynku. Ponieważ nawiewane powietrze jest wstępnie ogrzane od powietrza usuwanego, na pewno rekuperator obniży rachunki za ogrzewanie. Sprawność odzysku ciepła dla większości markowych jednostek przekracza 80% - oznacza to, że jeśli świeże powietrze ma temperaturę 0°C, a usuwane z pomieszczeń 22°C, to powietrze nawiewane do pomieszczeń będzie miało temperaturę ok. 17,6°C, zamiast 0°C. Temperaturę nawiewanego powietrza łatwo obliczymy ze wzoru: Tn = Tz + ηr * (Tu - Tz), gdzie: Tn - temperatura powietrza nawiewanego do pomieszczeń, Tz - temperatura powietrza zasysanego/zewnętrznego, Tu - temperatura powietrza usuwanego z pomieszczeń, ηr - sprawność rekuperatora. Ogrzewanie powietrza nawiewanego jest dobre zimą, a co latem? Kiedy powietrze na zewnątrz jest cieplejsze niż w pomieszczeniu? Rekuperator nie ochłodzi nam pomieszczenia - to nie jest klimatyzator... Jeśli dysponujemy dodatkowymi funduszami, warto pomyśleć o wymienniku gruntowym, który umożliwi schłodzenie powietrza w gruncie, a następnie przekieruje do pomieszczeń, jednak jego opłacalność jest moim zdaniem mniejsza niż kupno klimatyzatora. Sens wykorzystania chłodu w gruncie jest wówczas, jeśli użytkujemy pompę ciepła z dolnym

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Czy są wady?

źródłem w postaci wymiennika gruntowego (odwierty lub kolektor płaski) - wystarczy wtedy dołożyć do układu rekuperatora wymiennik glikol-powietrze i będziemy cieszyć się chłodniejszym powietrzem latem. Niektórzy producenci oferują uzupełnienie rekuperatora o chłodnicę powietrza opartą o czynnik chłodniczy i sprężarkę. W skrócie można to porównać do montażu klimatyzatora centralnego, który będzie schładzał czynnikiem chłodniczym całe zasysane do pomieszczeń powietrze. Częściowym rozwiązaniem problemu chłodzenia w lecie może być tzw. bypass występujący w większości szczególnie większych modeli rekuperatorów. Jest to funkcja, która kieruje zewnętrzne powietrze nawiewane do pomieszczeń z pominięciem wymiennika. Jeśli rekuperator jest uruchomiony w nocy, to chłodne, nocne powietrze zostanie skierowane do pomieszczeń poprzez bypass, a wiec nie ogrzeje się od powietrza usuwanego - tym samym w pewnym stopniu schłodzi pomieszczenia. Funkcja chłodzenia poprzez bypass ma oczywiście sens tylko wtedy, gdy temperatura powietrza na zewnątrz jest niższa niż w pomieszczeniu. Cześć rekuperatorów umożliwia nastawę w swojej automatyce warunków, które powodują otwarcie bypassa lub musimy otwierać bypass ręcznie. Inne urządzenia mogą wymagać wymiany wymiennika na tzw. kasetę letnią, która zastępuje klapę bypassa.

Pisząc o rekuperacji, trzeba też napisać o wadach systemu. Najbardziej zauważalną wadą rekuperacji będzie suchość powietrza w pomieszczeniach. Receptą na to będzie dopłata (jeśli producent rekuperatora oferuje) do wymiennika tzw. entalpicznego w naszym rekuperatorze. W skrócie wymiennik entalpiczny nie wysusza powietrza nawiewanego w takim stopniu jak „zwykły” wymiennik. W źle wykonanej instalacji rozprowadzania powietrza może przeszkadzać hałas wydobywający się z kratek wentylacyjnych oraz odczuwanie podmuchów powietrza, jeśli z nawiewów będzie wydobywać się powietrze ze zbyt dużą prędkością. Oczywiście trzeba pamiętać, że rekuperator jak każde urządzenie elektryczne pobiera prąd, za który trzeba zapłacić. Mimo tego uważam, że warto montować rekuperatory - liczne zalety poprawiają nam przede wszystkim komfort przebywania w pomieszczeniach. Rachunek oszczędności i strat przesunąłbym na dalszy plan, skupiając się na znaczącej poprawie komfortu przebywania w pomieszczeniu. Analizując koszty rekuperacji w nowo budowanym domu, zwróćmy uwagę, że jeśli będzie rekuperacja, to nie trzeba budować kominów wentylacyjnych, czyli wentylacji grawitacyjnej. W ogólnym rachunku budowy domu rekuperacja może się więc skompensować. dr inż. Paweł Kowalski Fot. z archiwum firm Buderus, Zehnder.

Wyniki internetowej sondy: kwiecień (głosowanie na najpopularniejszy wśród internautów tekst ringowy zamieszczony w „Magazynie Instalatora“ IV/2016) Jeśli nie walczysz sam na ringu, pomóż zwyciężyć innym. Wejdź na www.instalator.pl

www.instalator.pl

l DODATEK OGŁOSZENIOWY „MAGAZYNU INSTAL ATORA“

. 2 0 6-7

miesięcznik informacyjno-techniczny 6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

III

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

l DODATEK OGŁOSZENIOWY MAGAZYNU INSTALATORA tel. 58 306 29 75; e-mail: ogloszenia@instalator.pl

Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: uprzejmie prosimy o wpłatę 11 PLN/miesiąc (lub - 33 na kwartał, 66 na pół roku, 121 na cały rok)

„Magazyn Instalatora” - dobra, polska firma!

nakład 11

015

15 12. 20 miesięcznik

informacyjno

-techniczny nr 12 (208),

grudzień

2015 ISSN 1505

nakład 11

G Ring

miesięcznik

015

„MI”: ins talacje w

łazience

6 1. 201

informacyjno

-techniczny nr 1 (209),

styczeń

2016 ISSN 1505

G Ring

instalac

- 8336

„MI”:

je energ oo

szczędne

G Kuch

nie i ku chenki.

instalac

gazowe G Wkła d G Cynk do kominka na koro G Reno zję wa G Wymie cja sieci nniki ciep G Mont ła aż G Popiół wentylacji je

nakład 11

015

z kotła

miesięcznik

15 11. 20

informacyjno

-techniczny nr 11 (207),

listopad

2015 ISSN 1505

G Ring

- 8336

„MI”: og rzewanie

płaszczyz

G Walka ustawa

nowe

z zadym ie

niem

G Fotowo ntysmogowa” G Awar ltaika ie wodo mierzy G Powi et G Łączenrze i rury G Kominy ie rur G Pompa przy belce „a

uszczelni

ona

nakład 11

015

6 2. 201 miesięcznik

informacyjno

-techniczny nr 2 (210),

luty 2016 ISSN 1505

- 8336

Uwaga - ważne! W celu łatwiejszej iden tyfikacji osoby/firmy wpłacającej prosimy o podanie w treści przelewu numeru identyfikacyjnego znajdującego się z lewej strony etykiety adresowej albo adresu, na który wysyłamy „Magazyn Instalatora”.

Jeśli chcieliby Państwo otrzymać fakturę VAT prosimy o dołączenie Państwa adresu e-mail w treści przelewu. Na wskazany adres e-mail zostanie przesłana faktura w formie pliku pdf.

G Ring

ogrzewa

„MI”:

nie dużyc h obiektów

G Objęci

a w insta

obejmy na lacjach prawcze G Prąd i G Woda c.o. w zaso G Reku peracja bniku G Cienka G Zapraw „podłogówka” G Natry a na komine

k sk w ka peluszu

W przypadku pytań prosimy o kontakt: tel. 58 306 29 75 e-mail: info@instalator.pl

Najwyższy szczyt technologii w Agregatach Wody Lodowej

Nowy Agregat Wody Lodowej Daikin zapewnia najwyższą efektywność w swojej klasie. Wyróżnia się niewielkimi gabarytami, niskim poziomem głośności i szerokim zakresem pracy. Agregat serii VZ ma wiele zastosowań. Ponadto już dziś spełnia wymagania przyszłości pod względem dostosowania do najnowocześniejszych czynników chłodniczych.

Dowiedz sie więcej www.daikin.eu

Seria Agregatów Wody Lodowej EWWD-VZ www.daikin.pl