Magazyn Instalatora 6-7/2016/1 by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

. 6-7

miesięcznik informacyjno-techniczny

nr 6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

20 1

ISSN 1505 - 8336

l Ring „MI”:

systemy rurowe

l W parze cieplej

współpraca źródeł ciepła

l Zaprawa na „oczko” l Rekuperacja l Dobór komina l Glikol ma pH l Renowacja sieci l Autorytet zaworu

Nowoczesne źródło

ciepła

www.kospel.pl

Kocioł elektryczny zapewnia komfortowe i bezpieczne ogrzewanie. Jego instalacja jest niedroga, nie wymaga przyłącza gazowego ani komina. Najnowszy model EKCO.M2.WiFi jest wyposażony w sterowanie pogodowe i moduł internetowy. Umożliwia energooszczędną eksploatację, bezobsługową pracę i możliwość zdalnej regulacji przy użyciu smartfona lub komputera. Infolinia: 801 011 225, 94 317 05 15, e-mail: info@kospel.pl, www.kospel.pl

"W związku z reklamą Kospel S.A. w Koszalinie, która ukazała się w numerze 9 i 10 „MAGAZYNU INSTALATORA” z września 2014 r. i października 2014 r., oświadczamy, iż strony w toku postępowania sądowego doszły do porozumienia, w wyniku którego Kospel S.A. w Koszalinie oświadcza, że użyte w reklamie sformułowanie „KOPIA” w stosunku do produktu Galmet jest nadużyciem, a Kospel zobowiązuje się do zaniechania tego typu praktyk w przyszłości. Zarząd Kospel S.A."

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Na pierwszy rzut oka sprawa wydaje się prosta. Trzeba wykonać instalację rurową, która ma rozprowadzać po budynku: zimną wodę, ciepłą wodę, ogrzewanie, gaz. Ale na co się zdecydować? Miedź, stal czy tworzywo? Jeden z autorów przekonuje: „To, co odróżnia rury miedziane od tych ze stali czy tworzywa, to małe przekroje i grubości ścianek”. Na ripostę nie trzeba długo czekać: „Rura (...) składa się z rury podstawowej z polietylenu, na którą nałożony jest płaszcz aluminiowy łączony wzdłużnie (doczołowo). Warstwa zewnętrzna tworzy tzw. rurę ochronną. Dzięki połączeniu materiałów o różnych właściwościach gotowy produkt łączy w sobie doskonałe właściwości tworzywa sztucznego ze sprawdzonymi zaletami aluminium. Stosowany proces produkcji pozwala uzyskać idealnie okrągły przekrój rury, który gwarantuje dokładne dopasowanie rur niezależnie od sposobu ich łączenia”. A może pozostać przy stali? Są rozwiązania znacznie ułatwiające prace z tym materiałem: „Kształtki zaprasowywane – przeznaczone dla grubościennych rur czarnych - wyposażone są w ceniony przez wykonawców system (...), który pozwala wykryć niezaprasowane połączenia. Ceniona jest także szybkość montażu w porównaniu z połączeniami spawanymi oraz brak niebezpieczeństwa zaprószenia ognia”. Decyzja, jak sami Państwo przyznacie, nie jest taka oczywista... Aby czuć się komfortowo w pomieszczeniu, w którym przebywamy, musimy „wietrzyć”. Jak pisze autor artykułu pt. „Oszczędności na wentylacji” (s. 68-70): „Obecnie straty ciepła przez wentylację mogą stanowić nawet 50% całkowitego udziału w ogrzewaniu budynku. Jeszcze kilka lat temu mogło to być mniej niż 25% całkowitego udziału ogrzewania budynku. Mimo że ilościowo było to nawet więcej kilowatogodzin niż obecnie”. Ale jak „wietrzyć”, aby nie odczuwać kosztów? Zapraszam do lektury artykułu. W ostatnich latach przybyło na dachach (i nie tylko) instalacji solarnych. Zdarza się, że od czasu, jak zostały zamontowane, nikt do nich nie zaglądał. Czy faktycznie są „samoobsługowe”? Czy jednak, jak sugeruje autor artykułu pt. „Glikol ma pH” (s. 50-51), „instalacje solarne należy poddawać regularnym przeglądom i konserwacjom, tak jak na przykład urządzenia gazowe czy pompy ciepła”? Mam nadzieję, że artykuł rozwieje te wątpliwości. Często, kiedy instalacje ogrzewcze są wielo- i różnoobiegowe, termostat kotła to za mało i konieczne jest zastosowanie regulatorów o większych możliwościach. Jakich? Sięgnijcie Państwo do Poradnika ABC „Magazynu Instalatora”, a w razie dodatkowych pytań dzwońcie i piszcie do ekspertów! Sławomir Bibulski

Na okładce: © Gennadiy Poznyakov/123RF.com

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych s. 6-18

l Przepustowość po renowacji (Technologie bezwykopowe) s. 19 l Rozdrabnianie i tłoczenie (Urządzenia przepompowujące ścieki) s. 20 l (Z)gięta rura (Instalacje wewnętrzne w praktyce) s. 22 l Co tam Panie w „polityce”? s. 24 l Trzysta galonów (Jak to dawniej o czystość dbano...) s. 26 l Dobijanie w kielichu (Uszczelnienia rur żeliwnych) s. 27 l Sieć rozproszona (Sprawność infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej) s. 28 l Stabilny obieg (Woda w systemach chłodzenia) s. 30 l Nowości w „Magazynie Instalatora” s. 32 l Szczelne oczko (Chemia budowlana w... ogródku) s. 34 l Zawory z pasją (strona sponsorowana Calido) s. 36 l Pompy do zadań specjalnych (strona sponsorowana SFA) s. 37 l

Kocioł z niską emisją s. 41

l Armatura z autorytetem (Zawory równoważąco-regulacyjne) s. 38 l Ustalona emisja (Wymagania dotyczące kotłów na paliwa stałe od 2020 r.) s. 41 l Żar w palniku (Kotły peletowe - sterowanie) s. 44 l Układ rozwiązany (Powietrzne pompy ciepła) s. 46 l Ogrzewanie kominkiem i kotłem kondensacyjnym s. 48 l Glikol ma pH (Konserwacja instalacji solarnej) s. 50 l Ustawa o efektywności energetycznej - 1 s. 52 l Raport z rynku instalacyjno-grzewczego s. 54 l Uniwersalne sterowanie (Ogrzewanie płaszczyznowe) s. 56 l Dobór mocy grzejników s. 58 l Optymalna regulacja (strona sponsorowana Danfoss) s. 59 l Systemy wentylacyjne (strona sponsorowana Wolf) s. 60 l Jubileusz, nagroda i nowości... (strona sponsorowana HERZ) s. 61 l

Opłacalna wentylacja s. 68

ISSN 1505 - 8336

l Wentylacja grawitacyjna s. 62 l Odciąg z zyskiem s. 64 l Materiały na kominy s. 66 l Oszczędności na wentylacji s. 68 . 2 0 6-7

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W sierpniu na ringu: modernizacja instalacji (kotły, grzejniki, armatura, pompy ciepła, zasobniki, bufory, pompy obiegowe i cyrkulacyjne...)

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych miedź, rura, złączka, lutowanie

Europejski Instytut Miedzi Miedź to materiał o doskonałych własnościach fizycznych. Metal ten jest materiałem niepalnym i w odróżnieniu od tworzyw sztucznych nie wydziela szkodliwych gazów podczas pożaru. Miedź ma własności bakteriostatyczne i zapobiega rozwojowi bakterii Legionella w instalacjach wodnych. Ponadto jest łatwa w montażu i można ją łączyć za pomocą różnych technik - lutowania kapilarnego, zaciskania, zaprasowywania oraz połączenia skręcanego. To, co odróżnia rury miedziane od tych ze stali czy tworzywa, to małe przekroje i grubości ścianek. Powszechnie stosuje się ją do wykonywania instalacji zimnej i ciepłej wody oraz instalacji grzewczych i gazowych w budynkach mieszkalnych. Miedź swoją popularność zawdzięcza trwa-

łości, niezawodności, odporności na wysoką temperaturę oraz korozję. Do wykonywania tych instalacji powszechnie stosuje się rury miedziane wykonane zgodnie z normą EN 1057. Jednak aby instalacje wykonane z rur miedzianych były trwałe i bezawaryjne, musi być spełnionych kilka warunków.

Instalacje zimnej i ciepłej wody Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi mamy trzy kryteria, które powinna spełniać woda płynąca przez in-

stalacje z rur miedzianych wykonanych zgodnie z normą PN EN 1057. Są to: l odczyn pH > 7, l zawartość jonów azotanowych powinna być mniejsza od 30 mg/l, l stosunek zasadowości ogólnej do jonów siarczanowych ma być większy od 2. Pytanie do... Jakie są zalety instalacji miedzianych w stosunku do innych materiałów wykorzystywanych w systemach rurowych instalacji wewnętrznych? Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się też ze spełnieniem kilku warunków. Po pierwsze: nie można stosować kolanek, tylko łuki. Związane jest to z prędkościami przepływu wody, które są ograniczone do 1 m/s w poziomach i 2 m/s w podłączeniach punktów czerpalnych. Większe prędkości wywołują w miedzi korozję erozyjną. W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tlenkowej warstwy ochronnej obowiązkowo należy instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. Po drugie: minimalna grubość ścianki rury miedzianej nie może być mniejsza niż 1 mm. Po trzecie: poszczególne odcinki instalacji łączy się za pomocą lutowania miękkiego, gdy średnica rury jest mniejsza niż 28 mm, a dla średnic większych stosuje się lutowanie twarde. Alternatywną metodą łączenia jest zaprawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

sowywanie. Po czwarte: woda do picia z instalacji miedzianych nie powinna zawierać więcej niż 2 mg Cu2+/dm3. Warto też pamiętać, że przy łączeniu instalacji z miedzi i stali, rury stalowe należy stosować tylko przed rurami miedzianymi, patrząc w kierunku przepływu wody.

Instalacje grzewcze Instalacje grzewcze grzejnikowe wykonywane są najczęściej z rury twardej zgodnej z normą PN EN 1057. Aby system grzewczy był bezawaryjny, warto przy instalowaniu zwrócić uwagę na kilka czynników. Z uwagi na rozszerzalność cieplną miedzi odcinki o długości powyżej 5 m powinny posiadać kompensację termiczną przez odpo-

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

wiednie prowadzenie przewodów (kompensacja naturalna) lub przez stosowanie elementów kompensujących w instalacji. Przy zastosowaniu kompensatora osiowego mieszkowego należy przestrzegać zasady niezamykania dostępu do urządzenia. Przy przejściu rury przez ścianę należy instalacje umieścić w rurze z PCV. W przypadku ogrzewania podłogowego można stosować rury miedziane w stanie miękkim wykonane zgodnie z normą PN-EN 1057. Rura w stanie miękkim w kręgach produkowana jest do wymiaru 22 mm, jednak do ogrzewania podłogowego stosuje się rury o średnicy do 18 mm (6, 8, 10, 12, 15, 18 mm). Warto pamiętać, że gołych rur miedzianych nie wolno zalewać betonem. Na rynku dostępne są systemo-

we rury miedziane do ogrzewania podłogowego w osłonie. Poza rurą instalacyjną (PN EN 1057) stosuje się również rurę systemową, która może być montowana tylko do wykonywania ogrzewania powierzchniowego i jest produkowana w wymiarach, które najczęściej wykorzystywane są w ogrzewaniu powierzchniowym: 12 x 0,7, 14 x 0,8, 15 x 0,8, 18 x 0,8. Dzięki specjalnym procesom produkcyjnym rury w postaci zwiniętego kręgu (najczęściej o długości 50 m) odznaczają się wyjątkową plastycznością i można je bez wysiłku i nakładu sił odwijać oraz układać. Rura ta występuje zarówno w otulinie, jak i bez. Konieczne jest jednak, aby poszczególne elementy instalacji powierzchniowej łączyły się ze sobą za pomocą lutowania twardego. Wśród instalatorów ostatnio na popularności zyskuje kompozytowa rura cienkościenna z miedzi. Ma ona cienką ścianę trwale zespoloną z otuliną z tworzywa PE-RT. Rura ta jest ok. 50% lżejsza i 40% tańsza od klasycznej rury stosowanej w ogrzewaniu powierzchniowym. Zachowuje przy tym jednak pozostałe zalety, takie jak odporność na uszkodzenia mechaniczne, 100-procentowa antydyfuzyjność, odporność na korozję i nieograniczoną żywotność. W ogrzewaniu powierzchniowym najczęściej stosuje się rury o wymiarach: 14 x 2 i 18 x 2 (grubość ścianki miedzianej 0,35 mm). Poszczególne elementy instalacji łączy się przez zaprasowywanie. Rurę cienkościenną można stosować także do instalacji wodnych oraz ogrzewania tradycyjnego.

Instalacje gazowe W budynkach mieszkalnych stosuje się miedzianą rurę twardą o grubości ścianki powyżej 1 mm. Elementy instalacji można łączyć lutowaniem twardym lub poprzez zaprasowanie specjalnego łącznika (o żółtym o-ringu) do tego typu instalacji. Przy wykonywaniu instalacji gazowej należy pamiętać, że rur gazowych nie można zakrywać i nie wolno ich montować na ścianach zewnętrznych budynku. Kazimierz Zakrzewski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach rura, tworzywo, o-ring, złączka, miedź, zaprasowywana

Comap Jednym z wyróżniających się produktów firmy Comap, posiadających wyjątkowe cechy, godne zaprezentowania na ringu „Magazynu Instalatora”, jest SKINSystem. Comap posiada w swojej ofercie wysokiej jakości systemy rurowe stosowane do instalacji ciepłej i zimnej wody użytkowej oraz instalacji c.o. Jednym z argumentów przemawiających za stosowaniem produktów marki Comap jest fakt posiadania bardzo bogatej oferty złączek do wykonywania instalacji z.w., c.w. i c.o. z rur miedzianych (w różnych technologiach: lutowanej, skręcanej lub zaprasowywanej) oraz z rur wielowarstwowych lub PE-X łączonych w technologii zaprasowywanej lub skręcanej. Jednym z wyróżniających się produktów, posiadających wyjątkowe cechy, godne zaprezentowania na ringu „Magazynu Instalatora”, jest SKINSystem.

Do każdej instalacji SKINSystem jest to kompleksowe rozwiązanie, które zawiera złączki zaprasowywane SKINPress (mosiądz cynowany), SKINPress PPSU oraz rury wielowarstwowe MultiSKIN, BetaSKIN i rury PE-X BetaPEX. Szeroka gama produktów oraz szeroki zakres średnic rur i złączek (od 14 do 63 mm) pozwalają na wykonanie instalacji w większości obecnie budowanych budynków. Podstawowe parametry techniczne systemu: l możliwe zastosowanie w instalacjach wody użytkowej, centralnego ogrzewania w tym ogrzewania podłogowego

Narzędzia od ręki!

l maksymalna temperatura pracy: 95°C, l maksymalne ciśnienie pracy: 10 barów. W przypadku innych czynników grzewczych niż woda wodociągowa lub specyficznych parametrów technicznych należy kontaktować się z producentem.

Dobry system rurowy to system, który można łatwo i szybko wykonać. Na pewno SKINSystem do takich należy - jest systemem opartym na złączkach zaprasowywanych, a zaprasowanie można wykonać sprawnie i szybko z zastosowaniem zaciskarek. Posiadamy w ofercie urządzenia akumulatorowe, kablowe oraz ręczne. Wszyscy instalatorzy współpracujący z Partnerami Handlowymi Comap mają możliwość zakupu narzędzi do zaprasowywania na bardzo korzystnych warunkach.

Pierścień do oceny

Rodzaje rur

W złączkach zaprasowywanych, oferowanych w SKINSystem, zastosowano pierścień VisuControl pozwalający na łatwą i szybką ocenę, czy dokonano zaprasowania. W przypadku złączki mosiężnej, jak i wykonanej z PPSU, zastosowano specjalną ochronę o-ringu, która minimalizuje ryzyko uszkodzenia elementu uszczelniającego w czasie wprowadzania rury w złączkę. Kolejnym bardzo ważnym atutem złączki jest korpus wykonany z cynowanego mosiądzu. Cynowanie zabezpiecza korpus złączki przed korozją, która mogłaby pojawić się przy kontakcie mosiądzu np. z betonem. Innym elementem złączki, doskonale zabezpieczonym przed niekorzystnym wpływem środowiska, jest pierścień zaprasowywany, który został wykonany ze stali nierdzewnej.

Do systemu przystosowane są następujące rodzaje rur: l wielowarstwowe MultiSKIN4 (PE-Xc/Al/PEXc) - oferowane średnice 14, 16, 18, 20, 26 i 32 mm w zwojach oraz 40, 50 i 63 w sztangach, l wielowarstwowe BetaSKIN (PERT/Al/PE-RT) - oferowane średnice 14, 16, 18, 20, 26 i 32 mm w zwojach, l BetaPEX PEXb z warstwą antydyfuzyjną EVOH - oferowane średnice 16, 18, 20 mm w zwojach. Wszystkie rury z oferty Comap spełniają surowe normy europejskie oraz posiadają niezbędne certyfikaty upoważniające do sprzedaży i stosowania w naszym kraju oraz zapewniające o wysokiej jakości wykonania i bezpieczeństwie użytkowania (szczególnie istotne przy stosowaniu do instalacji wody użytkowej). W związku z tym, że SKINSystem składa się z wysokiej jakości złączek i rur oferowanych przez Comap - producent udziela 10 lat gwarancji na cały sys-

Pytanie do... Jakie są zalety stosowania technologii pierścienia Visu-Control?

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

tem. Jest to bardzo mocny argument w rozmowach z klientem, tym bardziej, że na naszym rynku oferowanych jest wiele produktów, których jakość pozostawia wiele do życzenia. Co bardzo ważne, firma Comap posiada ubezpieczenie produktowe, które w razie nieprzewidzianej sytuacji jest w stanie pokryć roszczenia użytkowników/klientów.

Bogactwo złączek Comap posiada w swojej ofercie m.in. gamę złączek miedzianych zaprasowywanych przeznaczonych do instalacji wodnych centralnego ogrzewania i wody użytkowej, instalacji solarnych oraz instalacji gazowych. Parametry pracy instalacji (temperatura i ciśnienie) oraz rodzaj medium przesyłanego danym typem instalacji to podstawowe czynniki mające wpływ na wybór materiału o-ringu stosowanego w procesie produkcji złączek. Konstrukcja złączki oparta jest w każdym z trzech wymienionych przypadków na tym samym korpusie, natomiast materiał uszczelnienia jest dla każdego rozwiązania inny i odpowiedni dla krańcowych parametrów pracy lub, w przypadku złączek gazowych, rodzaju czynnika. Każdy typ złączek posiada cechowanie na korpusie, które ułatwia „odczytanie” przeznaczenia złączki, a

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

dodatkowym elementem ułatwiającym identyfikację określonego typu złączki jest kolor o-ringu. W przypadku dwóch pierwszych typów złączek można rozważać możliwość zastosowania złączki solarnej zamiast złączki do instalacji c.o., bo część zakresu parametrów pracy instalacji solarnej pokrywa się z zakresem parametrów pracy instalacji grzewczej. Dodatkowo mamy do czynienia z tym samym medium, czyli nie mamy destrukcyjnego działania czynnika grzewczego na materiał uszczelnienia. Ale gdybyśmy mieli do czynienia z instalacją c.w.u., to takiej zamiany nie można już zastosować, gdyż złączki solarne (z racji swojego podstawowego przeznaczenia) nie posiadają atestu higienicznego zezwalającego na stosowanie w instalacjach wody użytkowej. Oczywiście, im wyższe, bardziej restrykcyjne parametry pracy, tym wyższym wymaganiom musi odpowiadać materiał stosowany do wykonania uszczelnienia (o-ringu). To ma natomiast bezpośrednie przełożenie na cenę materiału, z którego jest wykonany. W związku z tym producenci mogą zadawać sobie pytanie, czy rynek jest gotowy na stosowanie droższego materiału, np. dla złączek do instalacji c.o.,

po to, by w razie potrzeby móc zastosować je np. do wykonania instalacji solarnej? Moim zdaniem chyba jeszcze nie, tym bardziej że ilość wykonywanych obecnie instalacji grzewczych i wody użytkowej jest wielokrotnie wyższa niż instalacji solarnych. Dodatkowym elementem pozwalającym na rozróżnienie przeznaczenia złączek jest kolor pierścienia Visu-Control znajdującego się na korpusie złączki. Pierścień ten dla złączek do wody ma kolor zielony, dla złączek solarnych - biały, a dla gazowych - żółty. Pierścień Visu-Control pełni istotną rolę w czasie wykonywania prac instalacyjnych, gdyż pozwala na zidentyfikowanie w łatwy (wizualny) sposób połączenia niezaprasowanego. Zdarzało się, że instalator, mając do wykonania wiele zaprasowań, mógł przeoczyć jakieś połączenie i pozostawić je niezaprasowane. Przy wykonywaniu połączenia za pomocą złączki z pierścieniem VisuControl w czasie zaprasowywania szczęka zaciskająca obejmuje także pierścień Visu-Control i miażdży go, na skutek czego pierścień po zwolnieniu szczęki zaciskającej odpada od złączki. W ten sposób instalator nie ma wątpliwości, które połączenie zostało zaprasowane, a które nie. Artur Grabowski

Tekst sponsorowany - ale jak pasuje do tematu! Nieprawdaż?

Prasa promieniowa REMS Mini - Press 22 V ACC Firma REMS producent maszyn i narzędzi do obróbki rur ma obecnie w swojej ofercie całkiem nową mini zaciskarkę. REMS Mini-Press 22 V ACC Li-Ion to uniwersalna prasa promieniowa do zakresu Ø40 mm posiadająca bardzo lekką i poręczną konstrukcję o wadze łącznie z akumulatorem 2,5 kg i długości 31 cm ze szczękami zaciskowymi. Prasa promieniowa Mini-Press 22 V ACC Li-Ion posiada szerokie zastosowanie z wolnej ręki w ciasnych stanowiskach. Optymalny rozkład masy i ergonomiczna obudowa umożliwia obsługę jedną ręką. Cęgi zaciskowe mocowane są pewnie dzięki automatycznemu ryglowaniu. Obrotowa przekładnia 360° z zamocowanymi cęgami, umożliwia pracę w trudno dostępnych miejscach. Mini-Press ACC Li-Ion posiada automatyczny ruch powrotny po całkowitym przebiegu procesu zaciskania. Zasilawww.instalator.pl

nie prasy to akumulator 21,6 V, 1,5 Ah Li-Ion wystarczający na wykonanie wielu zacisków. Akumulator zabezpieczony jest przed głębokim rozładowaniem i przeładowaniem, szybka ładowarka umożliwia krótki czas ładowania akumulatora, brak efektu pamięci zapewnia maksymalną wydajność. Do zaciskarki Mini Press ACC 22 V Li-Ion firma REMS oferuje kompletny asortyment cęgów zaciskowych dla wszystkich powszechnie używanych systemów zaprasowywanych. Cęgi zaciskowe wykonane są z kutej i odpowiednio obrabianej stali specjalnej. Kontury zaciskowe cęgów są specyficzne dla każdego systemu i odpowiadają konturom poszczególnych systemów zaciskowych. Zapewnia to bezproblemową zgodność i pewne zaciskanie. www.rems.de

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych rura, wielowarstwowa, złączka, zaprasowywana

Duro Duro SYSTEM to kompleksowa oferta systemu do ogrzewania tradycyjnego i płaszczyznowego obejmująca wysokiej jakości: rury wielowarstwowe, złączki zaprasowywane, rozdzielacze ze stali nierdzewnej wraz z układami pompowymi, szafki podtynkowe i natynkowe oraz automatykę. Produkcja rur wielowarstwowych Duro odbywa się na liniach szwajcarskiej firmy NOKIA-MAILLEFFER. Do ich produkcji fabryka w obydwu warstwach wykorzystuje polietylen sieciowany PE-Xb z wkładką aluminiową spawaną doczołowo. Obustronne sieciowanie zapewnia w systemie Duro bezpieczne połączenie kształt-

spada drastycznie. Z punktu widzenia zastosowań w ogrzewnictwie najważniejsza informacja to ta, że dzięki sieciowaniu polietylen przestaje być termoplastem i jest odporny na przegrzewy do 110°C. Rura utrzymuje grubość ścianki pod zaciskiem złączki i połączenie pozostaje bezpieczne. Bardzo ważne jest, żeby obie warstwy rury były wykonane z polietylenu sieciowanego (PE-X), ponieważ złączka zaciska jednocześnie warstwę wewnętrzną i zewnętrzną rury wielowarstwowej. Na bazie rur PE-Xb/Al/PE-Xb produkowane są rury DN 16 i DN 20 w izolacji 6 mm, w kręgach 50 m i 100 m, w kolorach niebieskim i czerwonym. Rury są certyfikowane przez Instytut AENOR w Hiszpanii.

Armatura Rozdzielacze Duro wykonane są ze stali kwasoodpornej 304/1.4301 o grubości ścianki 1,6 mm. Wszystkie są testowane na szczelność ciśnieniem 8 barów. Ich wyposażenie zawiera: metalowe, obrotowe zawory spustowe; odpowietrzniki; wskaźniki przepływu Taconova; zawory regulacyjne Jurgen Schlösser oraz solidne uchwyty z gumowymi wkładkami tłumiącymi. Do kompletu oferowane są dokładnie dopasowane układy pompowe z przyłączami zasilania i powrotu od spodu, wy-

Połączenia Złączka zaprasowywana Duro SYSTEM. ki i rury w zakresie temperatur do 110°C i przy ciśnieniu do 10 barów. Brak obustronnego sieciowania w innych stosowanych w ciepłownictwie systemach powoduje zmianę konsystencji tworzywa i zagraża wysunięciem się rury z zacisku kształtki. W zakresach interesujących nas w ogrzewnictwie temperatur 80-110°C polietylen zmienia konsystencję na półstałą. W takich warunkach siła zacisku, a więc siła połączenia „rura-złączka”, Pytanie do... Ile wynosi okres gwarancji na system?

Złączki zaprasowywane (profile szczęk: H, U, TH) do rur wielowarstwowych są produkowane w kooperacji z włoskim producentem ICMA. Są one wykonane z europejskiego mosiądzu o podwyższonej odporności mechanicznej i na korozję. Podwójne oringi wykonane z EPDM sieciowanego zapewniają ich wytrzymałość na przegrzewy do 150°C oraz odporność na starzenie i pękanie. Tuleje złączek są wykonane ze stali kwasoodpornej AISI304, która jest odporna na związki żrące zawarte w cementach. Wszystkie materiały złączek są dopuszczone do kontaktu z wodą przeznaczoną do celów spożywczych. Okres gwarancji na Duro SYSTEM wynosi 15 lat.

Rozdzielacz z układem pompowym Duro SYSTEM posażone w: termostatyczne zawory mieszające ESBE (zakres temperatur 20-43°C), pompy Circula lub Wilo oraz termostaty przylgowe. Solidne szafki wykonane są z blachy stalowej ocynkowanej, lakierowane są proszkowo w kolorze białym RAL9010. Proponowane są w trzech rodzajach: natynkowe i natynkowe niskie, obydwie z regulacją wysokości oraz podtynkowe z regulacją głębokości. Wszystkie szafki posiadają odejmowane drzwiczki oraz standardowo są wyposażone w zamek z przecięciem lub typu „YALE”. Produkty te objęte są 5-letnią gwarancją. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Rury Duro PE-Xb/Al/PE-Xb w izolacji.

Automatyka Proponujemy automatykę europejskiego lidera w zakresie efektywnych rozwiązań sterowania parametrami pracy instalacji. Nasza oferta obejmu-

oraz siłowników termicznych. Przedstawione siłowniki TS+ nowej generacji posiadają wiele cech i funkcji, dzięki którym bardzo często sięgają po nie instalatorzy. Są odporne na wodę i kurz - zgodnie z klasą ochrony IP54. Posiadają możliwość montażu w dowolnej pozycji, nawet do góry nogami. Mają standardowe podłączenia M30 x 1,5. Można je otwierać i zamykać ręcznie, co sprawdza się podczas oddawania do eksploatacji oraz w trakcie czynności serwisowych. Dostępne są w wersji 230 i 24 V.

pchnięciu go z korpusu na skutek nagłego wzrostu ciśnienia w instalacji. Dla zwiększenia bezpieczeństwa pracy trzpienie zaworów wyposażono w podwójne uszczelnienie: na górze zastosowano tradycyjną dławicę umożliwiającą doszczelnienie przy pomocy nakrętki, natomiast na dole trzpienia zastosowano nowoczesne uszczelnienie dynamiczne, w którym siła doszczelnienia zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia między kulą a korpusem. Maksymalna temperatura pracy zaworów wynosi 150°C, a ciśnienia nominalnego 30 barów. Zawory posiadają europejski certyfikat CE. Wszystkim dystrybutorom systemu Duro firma zapewnia doradztwo

Osprzęt Pokojowy termostat programowalny Duro SYSTEM. je automatykę w technologii przewodowej lub w technologii radiowej, która zawiera szeroką gamę termostatów pokojowych, listew przyłączeniowych

www.instalator.pl

Bardzo istotny przy każdym rozdzielaczu jest osprzęt w postaci zaworów kulowych. W naszej ofercie znajdują się zaprojektowane przez nas zawory nowej generacji CALIDO seria S30. Posiadają one system bezpieczeństwa, w którym konstrukcja i montaż trzpienia zapobiegają wy-

Zawór kątowy do rozdzielacza CALIDO seria S30. techniczne oraz profesjonalne szkolenia dla instalatorów. Jakub Gronek

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach rura, wielowarstwowa, złączka, zaprasowywana

HERZ Firma HERZ to jeden z największych europejskich koncernów produkujących kompletne systemy do wewnętrznych instalacji sanitarnych. Mocną pozycję w ofercie firmy zajmuje system rur wielowarstwowych ze złączkami zaprasowanymi i zaciskowymi HERZ PipeFix. W skład systemu wchodzi najwyższej jakości rura wielowarstwowa HERZ PE-RT/Al/PE-HD, łączona przy pomocy systemu złączek zaprasowywanych i zaciskowych. Rury wielowarstwowe firmy HERZ przeznaczone są do instalacji grzewczych, chłodzących i wody pitnej. Znajdują także zastosowanie w instalacjach ogrzewania i chłodzenia powierzchniowego (podłogowe, ścienne, sufitowe), a także w instalacjach sprężonego powietrza i innych pokrewnych instalacjach z nieagresywnymi mediami. System HERZ jest ekonomiczny w użyciu, cechuje się wysoką jakością, niezawodnością i długą żywotnością. Ponadto zastosowane w nim materiały mogą być w całości poddane recyklingowi. Wielowarstwowe rury HERZ produkowane są przy użyciu najnowocześniejszych technologii i w oparciu o wieloletnie doświadczenie i wiedzę. Rura HERZ składa się z rury podstawowej z polietylenu, na którą nałożony jest płaszcz aluminiowy łączony wzdłużnie (doczołowo). Warstwa zewnętrzna tworzy tzw. rurę ochronną. Dzięki połączeniu materiałów o różnych właściwościach gotowy produkt łączy w sobie doskonałe właściwości tworzywa sztucznego ze sprawdzonymi zaletami aluminium. Stosowany proces produkcji pozwala uzyskać idealnie okrągły przekrój rury, który gwarantuje dokładne doPytanie do... Przy jakiej maksymalnie temperaturze czynnika grzewczego rury wielowarstwowe PE-RT/Al/PE-HD wykazują trwałość co najmniej 50 lat?

pasowanie rur niezależnie od sposobu ich łączenia. Do produkcji rur wielowarstwowych HERZ stosuje się wyłącznie polietylen (PE).

Stabilna rura Polietylen PE jest tworzywem sztucznym o bardzo szerokiej gamie zastosowań, które po zużyciu może zostać poddany recyklingowi. Po oddzieleniu od aluminium polietylen wykorzystywany jest na przykład zamiast oleju w spalarniach śmieci. Rury wielowarstwowe HERZ z tworzywa sztucznego i aluminium składają się z 5 warstw, ponieważ należy jeszcze uwzględnić spoiwo pomiędzy poszczególnymi warstwami. Środkowa warstwa wykonana z aluminium zapewnia stabilność i 100-procentową szczelność tlenową. W przypadku stosowania rur szczelnych na dyfuzję (tlenu i pary wodnej) nie ma konieczności rozdzielania systemu za pomocą wymienników ciepła. Rury dostarczane w sztangach lub w zwojach nadają się do łączenia za pomocą złączek zaprasowywanych lub skręcanych HERZ. Połączenie rury HERZ za pomocą złączki HERZ zostało zbadane pod kątem zgodności z obowiązującymi normami i dopuszczone przez uznane zewnętrzne laboratoria badawcze w wielu krajach. System ten jest zarejestrowany pod nazwą HERZ PipeFix. Dzięki warstwie aluminium rury zespolone HERZ posiadają bardzo dobrą przewodność elektryczną w „kierunku wzdłużnym”. W „kierunku poprzecznym” do osi rury warstwa polietyleno-

wa pełni funkcję izolatora elektrycznego do napięcia ok. 35 000 V.

Pełne zastosowanie Rury wielowarstwowe HERZ z tworzywa sztucznego i aluminium stosuje się przede wszystkim w instalacjach ogrzewania podłogowego, ściennego, sufitowego i grzejnikowego. Rury HERZ posiadają atest PZH, dlatego mogą być stosowane w instalacjach wody pitnej, zarówno zimnej, jak i ciepłej wody użytkowej. Dzięki doskonałej odporności systemu rurowego HERZ na środki przeciw zamarzaniu na bazie glikolu (np. etylenowego lub propylenowego) rury HERZ znajdują szerokie zastosowanie w systemach chłodniczych „wody lodowej”, do schładzania ściennego, sufitowego, do zasilania fancoili. Rury HERZ wykorzystywane są także do specjalnych zastosowań, m.in. w systemach ogrzewania murawy boisk czy w sufitach chłodzących, grzewczych lub chłodząco-grzewczych z wykorzystaniem płyt Fermacell. W płytach ogrzewania i chłodzenia ściennego montuje się rury HERZ o wymiarach 10 x 1,3 mm. W niektórych państwach Europy Zachodniej rury HERZ posiadają dopuszczenia do stosowania w instalacjach gazowych w budynkach. W systemach ogrzewania lub chłodzenia powierzchniowego znajduje zastosowanie rura wielowarstwowa HERZ-FH z tworzywa sztucznego i aluminium z cieńszą warstwą aluminiową do łatwiejszego montażu.

Trwałe i wytrzymałe Wytrzymałość czasowa systemu rurowego określa, jakie jest dopuszczalne maksymalne naprężenie ścianki rury (ciśnienie wewnątrz rury) przy stałej temperaturze roboczej, które powww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

zwala osiągnąć określony czas eksplo- wadzenia ciepła taśmy te mogą być atacji. Dzięki dużej grubości prze- przyklejane folią samoprzylepną. kładki aluminiowej, rury HERZ wyPewność połączeń kazują wysoką wytrzymałość na ciśnienie wewnętrzne, przez co są długowieczne. Wytrzymałość czasowa rur O trwałości sytemu rurowego decyduje HERZ w temperaturach obliczenio- jakość zastosowanych rur oraz rodzaj i wych dla instalacji grzewczych oraz in- pewność połączeń. Złączki zaprasowystalacji wody pitnej jest bardzo wyso- wane HERZ można szybko i całkowicie ka. Rura HERZ składa się z kilku bezpiecznie łączyć z rurami wielowarwarstw z różnych materiałów, których stwowymi HERZ. Firma HERZ, bazując poszczególne współczynniki wytrzy- na wieloletnim doświadczeniu w promałości sumują się na wytrzymałość ca- dukcji złączy rurowych, produkuje wełej rury. Zgodnie z obowiązującymi dług własnych, opatentowanych rozwiąeuropejskimi normami żywotność rur zań wysokiej jakości radialne złączki zawynosi ok. 50 lat. Właściwości poli- prasowywane z mosiądzu odpornego na etylenu zastosowanego w rurach HERZ zapewniają odporność rury wielowarstwowej na związki chemiczne zawarte w wodzie pitnej. Czynnik przepływający przez rury nie ma kontaktu z rurą aluminiową. Do zalet zastosowanego polietylenu należą neutralność smakowa i zapachowa, trwałość oraz duża obciążalność. Ponadto materiał ten jest bezpieczny w kontakcie z żywnością i może być poddany recyklingowi. W przypadku mon- Rys. Opatentowane połączenie złączki z rurą tażu rur w pomieszczeniach o systemu HERZ PipeFix. wysokim stężeniu gazów agresywnych lub dużej wilgotności (stajnie, wypłukiwanie cynku z tuleją ze stali szlakuchnie, zakłady przemysłowe, etc.) chetnej. Złączki te są niemal we wszystnależy zabezpieczyć tylko metalowe kich kształtach i rozmiarach dopuszelementy złączne. Odporność na pro- czone do łączenia rur z tworzywa sztuczmieniowanie UV zapewnia rura alu- nego w prawie wszystkich instalacjach w miniowa. Ze względu na brak dostępu budynkach, analogicznie jak rury. promieni UV nie jest możliwy rozwój Gwarancja alg. Zewnętrzna rura ochronna z polietylenu o dużej gęstości posiada staDoświadczenie firmy HERZ oraz 10bilność wystarczającą do montażu rur wielowarstwowych bez rur osłono- letnia gwarancja zapewniają bezpieczne wych w budynkach, bez konieczności użytkowanie systemu HERZ PipeFix. stosowania dodatkowych zabezpie- Elementy przyłączeniowe do rur z czeń. Dopuszcza się stosowanie elek- tworzywa sztucznego HERZ wykotrycznych taśm grzewczych chronią- nywane są również jako złącza rozcych rury wielowarstwowe HERZ łączne. Do łączenia z rurami stosuje się przed mrozem. Dla lepszego rozpro- także adaptery i śrubunki HERZ.

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Przyłącze do rur z tworzywa sztucznego stanowi niezawodne połączenie rury z korpusem zaworu. W razie potrzeby połączenie takie można w każdej chwili rozłączyć. Złączy rozłącznych (skręcanych) nie można umieszczać pod tynkiem. Warunkiem zachowania idealnej szczelności złącza jest prawidłowy montaż przeprowadzony zgodnie z instrukcją montażu HERZ. l Złącza nierozłączne: - złączki zaprasowywane do instalacji grzewczych można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) lub w podłodze. - złączki zaprasowywane do instalacji sanitarnych można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) i w podłodze. - złączek zaprasowywanych przeznaczonych do instalacji doprowadzających ciepło bezpośrednio z niskoparametrycznej ciepłowni lokalnej, węzła osiedlowego nie można umieszczać w ścianie (pod tynkiem) ani w podłodze. l Złącza rozłączne muszą być zawsze dostępne i widoczne, by można było zauważyć ewentualne nieszczelności. HERZ posiada w swojej ofercie system składający się z uniwersalnych rur wielowarstwowych, złączek zaciskowych i zaprasowywanych w bardzo szerokim zakresie średnic, dzięki czemu można w ramach jednego systemu realizować różne instalacje w zakresie średnic od DN 10 do DN 75. Z myślą o instalacjach sanitarnych złączki HERZ wytwarzane są z mosiądzu, z którego nie wypłukują się związki cynku. Złączki systemu zaprasowanego HERZ należy zaprasowywać za pomocą szczęk TH. W systemie łączenia wykorzystywane są dwa o-ringi, jeden z nich do uzyskania szczelności dla obciążeń dynamicznych, drugi dla obciążeń statycznych. Podwójne uszczelnienie z oringami stanowi 100% zabezpieczenie przed przeciekiem. W systemie zaprasowywanym HERZ wykorzystywany jest specjalny kalibrator, którego konstrukcja jest także opatentowana. Nowa konstrukcja kalibratora pozwala dodatkowo na uzyskanie szczelności połączeń dopiero po zaprasowaniu. Po zmontowaniu połączenia, przed zaprasowaniem połączenie wykazuje kontrolowany przeciek. Grzegorz Ojczyk

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach zaprasowywane, złączki, o-ring, pierścień, uszczelka

KAN Polska firma KAN zaprezentuje trzecią już generację złączek zaprasowywanych dla rur wielowarstwowych KAN-therm Press LBP. Nowe rozwiązanie KAN oznacza skrócenie czasu montażu instalacji i minimalizację możliwości popełnienia błędu. System KAN-therm Press LBP to kolejna generacja sprawdzonego systemu instalacyjnego składającego się z rur polietylenowych wielowarstwowych oraz kształtek z nowoczesnego tworzywa PPSU lub z mosiądzu o średnicach 1663 mm. Technika łączenia Press polega na zaprasowaniu stalowego pierścienia na rurze osadzonej na króćcu złączki lub łącznika. Króciec wyposażony jest w uszczelnienia o-ringowe EPDM, które zapewnia szczelność połączenia i bezawaryjną pracę instalacji. System przeznaczony jest dla wewnętrznych instalacji wodociągowych

(ciepłej i zimnej wody użytkowej), instalacji centralnego ogrzewania (również chłodzenia), ciepła technologicznego i instalacji przemysłowych (np. sprężonego powietrza) we wszystkich rodzajach budownictwa. Złączki zaprasowywane KAN-therm Press wy-

stępują obecnie, w zależności od średnicy, w dwóch odmianach konstrukcyjnych - złączki nowej generacji KANtherm Press LBP (16-32 mm) oraz złączki KAN-therm Press (40-63 mm). Różnią się wyglądem zewnętrznym, sposobem montażu oraz niektórymi funkcjami. Wprowadzenie istotnych zmian konstrukcyjnych, w porównaniu z dotychczasowymi rozwiązaniami, znacznie zwiększyło funkcjonalność i bezpieczeństwo nowych złączek.

5 nowych funkcji Złączki KAN-therm Press LBP skupiły w sobie aż 5 zupełnie nowych funkcji, co stawia je w czołówce nowoczesnych rozwiązań w zakresie połączeń zaprasowywanych rur tworzywowych. l Sygnalizacja niezaprasowanych połączeń. Angielska nazwa tej funkcji dała nazwę nowemu systemowi - LBP - „Leak Before Press”, czyli wyciek przed zaprasowaniem. Omyłkowo niezaprasowane połączenie sygnalizowane jest widocznym wyciekiem wody już podczas bezciśnieniowego napełnienia instalacji, jeszcze przed właściwą próbą ciśnieniową. Funkcja ta jest zgodna z zaleceniami DVGW („kontrolowany przeciek”). l Jedna złączka - dwie szczęki. Nowa konstrukcja złączki umożliwia użycie do połączenia szczęk różnych typów. Do zaprasowywania można stosować zamien-

nie szczęki o popularnych profilach „U” lub „TH”. Czyni to złączkę KAN-therm Press LBP bardziej uniwersalną i rozszerza krąg instalatorów dysponujących przecież różnymi typami narzędzi. l Funkcja ochrony o-ringów przed uszkodzeniem. To jedna z podstawowych cech nowych złączek. Dzięki specjalnej konstrukcji króćca złączki uszczelnienia o-ringowe, wrażliwe na błędy montażowe, nie są narażone podczas wsuwania rury na uszkodzenie. Pracochłonne kalibrowanie i fazowanie wewnętrznej krawędzi rury nie jest więc wymagane (pod warunkiem prawidłowego przecięcia rury - prostopadle do osi, bez zniekształcenia przekroju). l Szczęki zawsze na swoim miejscu. Funkcja ta oznacza precyzyjne pozycjonowanie szczęk zaciskarki na złączce i jest kluczową, jeśli chodzi o prawidłowość wykonania zaprasowania. Konstrukcja złączki uniemożliwia niekon-

trolowane przesunięcie szczęk zaciskarki podczas procesu zaprasowywania. l Identyfikacja średnic kolorem. Każda złączka posiada pierścień z tworzywa, którego kolor zależy od średnicy przyłączanej rury. Usprawnia to pracę zarówno w magazynie, jak i na budowie,

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

gdzie warunki (np. brak pełnego oświetlenia) nie ułatwiają szybkiej identyfikacji średnic złączek. Kolor plastikowych pierścieni umożliwi również szybką inwentaryzację wykonanej już instalacji. W pierścieniach znajdują się 4 otwory kontrolne, które sygnalizują właściwą głębokość wsunięcia rury w złączkę. Tworzywowe pierścienie spełniają jeszcze jedną ważną funkcję z punktu widzenia trwałości i bezpieczeństwa instalacji. Element ten, jako dielektryk, nie dopuszcza do styku warstwy aluminium rury z mosiężnym korpusem złączki, co całkowicie eliminuje możliwość wystąpienia korozji bimetalicznej.

Technika połączeń uproszczona Technikę wykonywania połączeń KAN-therm Press LBP można krótko opisać: „utnij - wsuń - zaprasuj”. Oznacza to, że połączenie wykonuje się szybciej niż w przypadku tradycyjnego procesu zaprasowywania rur ze względu na możliwość pominięcia etapu fazowania wewnętrznej krawędzi rury. Po prawidłowym (prostopadle do osi) przecięciu rurę należy po prostu... wsunąć do oporu w złączkę. Fazowanie krawędzi rury nie jest wymagane. Dla większych średnic (25 i powyżej), by ułatwić nasunięcie rury na króciec złączki, zaleca się użycie kalibratora. Należy tylko sprawdzić głębokość wsunięcia - krawędź rury musi być widoczna w otworach kontrolnych stalowego pierścienia. Następnie szczękę zaciskarki umieszcza się dokładnie na stalowym pierścieniu między tworzywowym pierścieniem dystansowym a kołnierzem stalowego pierścienia, prostopadle do osi króćca złączki (szczęka typu „U”). W przypadku profilu „TH” szczękę należy pozycjonować na tworzywowym pierścieniu dystansowym (pierścień musi być objęty zewnętrzPytanie do... Jakie systemy rur tworzywowych zaprasowywanych oferują złączki mogące się wykazać jednocześnie następującymi cechami: funkcja ochrony o-ringów, 2 zamienne profile szczęk, precyzyjne pozycjonowanie szczęk, sygnalizacja niezaprasowanych połączeń, kolorowe pierścienie identyfikacyjne? nym rowkiem szczęki). W obydwu przypadkach konstrukcja złączki uniemożliwia niekontrolowane przesunięcie szczęk zaciskarki podczas procesu zaprasowywania. Teraz możemy uruchomić napęd praski i wykonać połączenie. Proces zaprasowywania trwa do chwili całkowitego zwarcia szczęk. Zaprasowanie pierścienia na rurze można wykonać tylko jeden raz. Po wykonaniu połączenia należy rozewrzeć szczęki i zdjąć narzędzie z zaciśniętego pierścienia. Połączenie jest gotowe do próby ciśnieniowej. Faktyczny czas wykonania połączenia, np. rury 16 mm (cięcie - wsunięcie - zaprasowanie), trwa znacznie krócej niż czas przeczytania powyższej, krótkiej przecież, „instrukcji”! Piotr Bertram www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Ring „MI”: systemy rurowe w instalacjach wewnętrznych stal, miedź, tworzywo, rura, złączka

Viega Firma Viega wprowadziła na rynek system kształtek zaprasowywanych Megapress przeznaczonych dla grubościennych rur czarnych. Kształtki są wyposażone w ceniony przez wykonawców system SC Contur, który pozwala wykryć niezaprasowane połączenia. Ceniona jest także szybkość montażu w porównaniu z połączeniami spawanymi oraz - w przypadku remontów - brak niebezpieczeństwa zaprószenia ognia. W poniższym tekście przedstawimy uwarunkowania stosowania poszczególnych materiałów w instalacji wody pitnej i centralnego ogrzewania.

Instalacja wody pitnej l

Stal ocynkowana Stal ocynkowana jest jeszcze stosowana w instalacji wody pitnej ze względu na stare nawyki zarówno wykonawców, jak i projektantów. Trwałość takiej instalacji pomoże nam oszacować norma PN-EN 12502-3. Dowiadujemy się z niej, że korozja wżerowa rozpoczyna się od temperatury 35°C niezależnie od składu wody wodociągowej, a z kolei wartości chlorków, siarczanów, azotanów i zasadowości ogólnej decydują o intensywności procesów korozyjnych. Korozja wżerowa stali ocynkowanej nie oznacza koniecznie perforacji rury. Chodzi o stopniowe pozbywanie się warstwy cynku i odsłanianie tym samym rury czarnej. Analizując informacje zawarte w powyższej normie i porównując je ze składem wody wodociągowej, możemy dojść do wniosku, że są rejony kraju, gdzie materiał ten nie może być stosowany w instalacji wody zimnej. Chodzi tu na przykład o rejony Warszawy zasilane wodą z Wisły, a także o Inowrocław, Nową Sól i wszystkie inne miejsca, gdzie wodociągi korzystają ze studni głębinowych znajdujących się w sąsiedztwie pokładów soli. W instalacji ciepłej wody użytkowej materiał ten nigdzie nie powinien być stosowany.

Miedź Zgodnie z wytycznymi COBRTI mamy trzy kryteria stosowalności miedzi odnośnie do składu wody pitnej. Odczyn ma być wyższy od 7, azotanów ma być mniej niż 30 mg/l, a stosunek zasadowości ogólnej do siarczanów ma być większy od 2. Stosowanie miedzi w instalacjach wody pitnej łączy się także ze spełnieniem pewnych warunków: - Nie można stosować kolanek, tylko łuki. Łączy się to z prędkościami przepływu. Drobinki zawarte w wodzie zarysowują kolanka, zdzierając ochronną warstwą tlenkową. Warstwa odbudowuje się, biorąc tlen z wody i miedź z przewodu. Kolejne zarysowania prowadzą do perforacji. - Prędkości przepływu ograniczone do 1 m/s w poziomach i pionach oraz do 2 m/s - punkty czerpalne. Tymczasem nowa norma PN EN 806 sugeruje podniesienie prędkości przepływu ze względów higienicznych do odpowiednio 2 i 4 m/s. - W celu ochrony instalacji przed zdzieraniem tlenkowej warstwy ochronnej obowiązkowo należy instalować filtr mechaniczny o zdolności zatrzymywania cząstek większych niż 80 μm. Pytanie do... Czy zamierzacie Państwo wprowadzić system kształtek zaprasowywanych do rur grubościennych?

- Lutowanie lutem twardym (powyżej Ø28 mm) często prowadzi do przegrzania materiału, co skutkuje wzmożoną emisją jonów miedzi do wody, powodując przekroczenie dopuszczalnego ich stężenia w wodzie pitnej. Stosowanie złączek zaprasowywanych Profipress likwiduje ten problem. l Stal odporna na korozję Alternatywą dla miedzi jest stal odporna na korozję 1.4521. Nie wymaga filtra czy niskich prędkości przepływu (zalecenia PN-EN 806-3), ma niższą rozszerzalność cieplną. Spośród systemów metalowych właśnie ten materiał budzi coraz większe zainteresowanie ze względu na jego

trwałość i walory higieniczne. Firma Viega jest przygotowana na spełnienie tych oczekiwań. Oferujemy dwa rodzaje rur (ferrytyczne i austenityczne) oraz dwa systemy kształtek zaprasowywanych - Sanpress (brąz) oraz Sanpress Inox (stal odporna na korozję). Wszystkie oferowane przez nas wyroby są przygotowane do transportu wód łagodnych i agresywnych korozyjnie. Zgodnie z normą PN EN 12502-4 odporność na korozję stali ferrytycznych i austenitycznych zwiększa się wraz z obecnością molibdenu. Obecność tego pierwiastka w materiale rury jest wymagana, gdy zawartość chlorków przekracza 200 mg/l w instalacji wody zimnej i 50 mg/l w instalacji wody ciepłej. Obie nasze stale spełniają ten warunek. Przy czym www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

stal ferrytyczna ma znacznie niższy współczynnik rozszerzalności cieplnej od stali austenitycznej. Właściwość ta zmniejsza niebezpieczeństwo powstania awarii związanych z rozszerzalnością cieplną materiałów. l Tworzywa sztuczne Instalacja c.w.u. ze względów eksploatacyjnych jest najtrudniejszą instalacją dla rur z tworzywa, gdyż poddana jest oddziaływaniu temperatury przez cały rok 24 godziny na dobę (dotyczy części podlegającej cyrkulacji), a właśnie temperatura jest czynnikiem degradującym ten materiał. Ponadto instalacja musi być odporna na przegrzew (70ºC w każdym punkcie czerpalnym), co oznacza, że przewody bliższe źródła ciepła będą pracowały w odpowiednio wyższej temperaturze, tym wyższej, im bardziej rozległa jest cała instalacja. Norma PN EN ISO 21003-1 podaje maksymalną temperaturę pracy w instalacji c.w.u. 80ºC, ale czas oddziaływania nie może przekroczyć jednego roku przez całe życie instalacji. Kolejną złą wiadomość dla instalacji c.w.u. niesie ze sobą norma PN EN 806-2, która formułuje wymóg, by

w każdym punkcie czerpalnym, 30 sekund po pełnym otwarciu zaworu, temperatura wypływającej wody wynosiła minimum 60ºC. Oznacza to, że przygotowujemy się do podniesienia pracy instalacji o kolejne 5°C. W związku z tym ta sama norma wprowadza dwie klasy rur z tworzywa. Klasa pierwsza ma temp. projektową 60°C, klasa druga ma temperaturę projektową 70°C. Firma Viega już teraz produkuje tylko rury klasy drugiej - Pexfit Pro Fosta - w wersji 10 barów (norma PN EN ISO 21003-1 dopuszcza 4, 6, 8, 10 barów). Najmniej formalnych ograniczeń do stosowania rur z tworzyw dotyczy instalacji wody zimnej. Jeżeli nie przekraczamy ciśnienia roboczego powyżej 10 barów, to właściwie każde rozwiąwww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

zanie z technicznego punktu widzenia jest właściwe. Jedynie norma PN EN 806-2 mówi nam, że 30 sekund po pełnym otwarciu zaworu czerpalnego temperatura wypływającej wody nie może być wyższa niż 25ºC. Chodzi w tym przypadku o bakterie Pseudomonas, które jeszcze nie doczekały się tylu uregulowań co Legionella.

Instalacja centralnego ogrzewania l

Stal czarna Zgodnie z PN-93 C-04607 woda do napełniania instalacji c.o. wykonanych ze stali czarnej nie może zawierać więcej niż 150 mg/l chlorków i siarczanów, w tym chlorków nie więcej niż 100 mg/l. Zwracamy na ten fakt uwagę, gdyż norma powyższa jest przywołana w Rozporządzeniu, a praktyka jest taka, że instalacje są napełniane wodą wodociągową bez sprawdzenia jej składu. Ze względu na coraz mniejszą liczbę spawaczy firma Viega wprowadziła na rynek system kształtek zaprasowywanych Megapress przeznaczonych dla grubościennych rur czarnych. Kształtki są wyposażone w ceniony przez wykonawców system SC Contur, który pozwala wykryć niezaprasowane połączenia. Ceniona jest także szybkość montażu w porównaniu z połączeniami spawanymi oraz - w przypadku remontów - brak niebezpieczeństwa zaprószenia ognia. Wszystkie powyższe cechy posiada także nasz system Prestabo przeznaczony dla rur cienkościennych. l Miedź Zgodnie z PN-93 C-04607 w instalacjach mieszanych stal/miedź (np. przewody miedziane, grzejniki stalowe) zawartość jonów agresywnych chlorków i siarczanów nie może przekraczać 50 mg/l, z czego chlorków nie może być więcej niż 30 mg/l. Woda o takim składzie rzadko jest dostępna w sieci wodociągowej. Montując taką instalację, należy stosować inhibitory korozji. Nie można jej napełniać wodą z sieci cieplnej. Do montażu zalecamy nasz system Profipress. l Tworzywa sztuczne Wpływ temperatury w tej instalacji jest mniej szkodliwy niż w instalacji c.w.u. ze względu na krótszy czas oddziaływania (tylko sezon grzewczy). W związku z tym norma PN EN

ISO 21003 (i pokrewne) dopuszcza wyższą maksymalną temperaturę pracy, a mianowicie 90ºC. Jednak czas pracy w tej temperaturze jest ograniczony do jednego roku. W temperaturze 80°C - 10 lat, 60°C - 25 lat, 20°C - 14 lat. Stosowanie temperatury zasilania 80°C uważamy za ryzykowne, gdyż nawet niewielkie jej przekroczenie, na przykład na skutek błędów w eksploatacji, spowoduje gwałtowny spadek trwałości przewodów z tworzywa. Także w tym przypadku warto stosować przewody wyższej klasy, by zachować szansę na przetrwanie instalacji w przypadku awarii. Polecamy Pexfit Pro Fosta - zgodnie z PN EN ISO 21003-1 - klasa 5 - 10 barów. Jaromir Pawłowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Dziś na ringu „MI”: systemy rurowe w instalacjach rura, złączka, RE-RT, PPSU, zaprasowywany

Purmo Systemy rurowe, będące nieodłączną częścią instalacji każdego budynku, powinny być przede wszystkim trwałe, szczelne, niezawodne i uniwersalne, a ponadto nie powinny sprawiać kłopotów w trakcie montażu. W odpowiedzi na powyższe wymagania marka Purmo stworzyła zaprasowywany system rurowy CLEVERFIT. System CLEVERFIT doskonale sprawdza się w instalacjach grzewczych, chłodniczych, a także wody użytkowej, w tym wody pitnej, co jest potwierdzone niemieckim certyfikatem DVGW oraz atestem higienicznym PZH. Szeroki zakres średnic pozwala stosować go zarówno w budownictwie jednorodzinnym, jak i w większych obiektach użytkowo-usługowych, mieszkalnych, a także w obiektach specjalnych i przemysłowych. W Purmo CLEVERFIT występują dwa typy rur: PERT/Al/PE-RT w średnicach 16-32 mm oraz PE-X/Al/PE-X o zakresie średnic 40-63 mm. Łączą one w sobie zalety rur z tworzyw sztucznych oraz metalowych. Rury są elastyczne i zachowują nadany kształt, co zmniejsza zużycie złączek, natomiast spawana doczołowo wkładka aluminiowa wewnątrz rury zapewnia stuprocentową barierę antydyfuzyjną. Zastosowanie PE-RT typu II oraz specjalnego stopu aluminium powoduje, że właściwości i parametry pracy rur PERT/Al/ PE-RT (Tmax = 95°C, dla 10 barów, T = 70°C) nie odbiegają od rur z polietylenu usieciowanego PEX/Al/PE-X (T = 95°C dla 10 barów), dlatego trwałość obu rodzajów rur w typowych warunkach pracy wynosi co najmniej 50 lat. Możemy być tego pewni dzięki szeregowi restrykcyj-

nych testów zgodnych z normą PNEN 21003, którym poddawany jest cały system CLEVERFIT.

Kolejnym elementem Purmo CLEVERFIT są kształtki. Wykonane są z dwóch rodzajów materiałów: z mosiądzu oraz polifenylosulfonu (PPSU). Kształtki mosiężne występują w za-

kresie średnic 16-63 mm. Istotną ich cechą jest funkcja Leak Before Press. Dzięki niej już przy ciśnieniu 1 bara przy niezaprasowanym połączeniu występuję kontrolowany wyciek. Pytanie do... Na czy polega uniwersalność systemu rurowego Purmo CLEVERFIT?

Chroni to instalację przed ewentualnym błędem i kosztownymi konsekwencjami. Kształtki z tworzywa PPSU oferowane są w średnicach 1632 mm. Materiał ten jest odporny na działanie wysokich temperatur oraz wytrzymały na naprężenia. Ze względu na brak korozji i odkładania osadów złączki PPSU doskonale sprawdzają się przy niekorzystnych parametrach fizykochemicznych wody. Ponadto dzięki zastosowaniu PPSU w procesie produkcji złączki te charakteryzują się wysoce atrakcyjną ceną przy bardzo dobrej jakości produktu. Niezależnie od rodzaju oraz średnicy złączek połączenia zaprasowywane wykonuje się przy użyciu szczęk o profilu TH. Ostatnim składnikiem zaprasowywanego systemu CLEVERFIT są profesjonalne narzędzia. Najważniejsze z nich to zaciskarki. Jedną z nich jest zaciskarka akumulatorowa Mini. Dostarczana jest ze szczękami o profilu TH o średnicy 16-32 mm. Mini jest przede wszystkim bardzo lekka. Wyposażona jest w obrotową głowicę oraz diodę doświetlającą LED. Narzędzie posiada wbudowany mikroprocesor monitorujący pracę, który mierzy siłę zacisku i sygnalizuję konieczność oddania do serwisu. Wysoka jakość oraz restrykcyjne próby i testy, jakim poddawane są wszystkie nasze produkty, pozwalają firmie Rettig Heating na udzielenie 10-letniej gwarancji. Jeżeli pomimo właściwej obsługi i prawidłowego wykonania instalacji system ulegnie awarii, to firma Rettig Heating zapewnia odszkodowanie aż do 1 000 000 euro, które pokryje wszystkie koszty związane z wymianą wadliwych elementów instalacji oraz likwidacją zniszczeń powstałych na skutek defektu produktu. Łukasz Wichowski www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Technologie bezwykopowe w renowacji sieci wodociągowych i kanalizacyjnych (6)

Przepustowość po renowacji Celem kończącego się cyklu artykułów było przedstawienie ogólnych informacji na temat bezwykopowych technologii odnowy sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Zagadnienie renowacji sieci wodociągowych i kanalizacyjnych metodami bezwykopowymi jest rozwiązaniem coraz bardziej popularnym i docenianym przez eksploatatorów tych sieci i zlokalizowanych na nich obiektów, szczególnie w terenach miejskich i mocno zurbanizowanych, w których nie bez znaczenia pozostaje aspekt społeczny, mający na celu minimalizację utrudnień dla mieszkańców podczas prowadzonych robót. Metody bezwykopowych napraw rurociągów umożliwiają przywrócenie sprawności, szczelności, drożności oraz nośności tych rurociągów, przy stosunkowo niewielkiej ingerencji w otaczające środowisko. Celem całego cyklu artykułów było przedstawienie ogólnych informacji na temat bezwykopowych technologii odnowy sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Przedstawiony w artykułach podział metod był wyborem subiektywnym, mającym za zadanie pomóc w uporządkowaniu wiadomości na temat sposobów renowacji wodno-kanalizacyjnej infrastruktury podziemnej. Czego dotyczył cykl? Omówiono w nim naprawy z wykorzystaniem tzw. pakerów, które umożliwiają wykonanie lokalnych napraw rurociągu w sytuacji ich punktowego uszkodzenia lub rozszczelnienia. Kolejnym tematem, który poruszono, było uszczelnianie i naprawa powłokami sztywnymi, a następnie uszczelnianie złączy opaskami (manszetami) gumowymi. Później przeszliśmy do przedstawienia Państwu naprawy kanałów z zastosowaniem robotów, renowacji i naprawy www.instalator.pl

przyłączy kanalizacyjnych z zastosowaniem profili kapeluszowych oraz bezwykopowych metod napraw punktowych kanałów przełazowych. Zajęliśmy się też technologiami natryskowymi oraz technologiami z zastosowaniem powłok PEHD wzmacnianych iniektem. Ostatnim tematem były technologie z zastosowaniem „rękawów” (CIPP). Zbiorczą tabelę przedstawiającą porównanie tych technologii zamieszczono w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl. Na sam koniec chcielibyśmy zwrócić Państwa uwagę na przepustowość rurociągu po renowacji. Jako przykład

przedstawiono magistralę wodociągową o średnicy DN 400 mm, która została poddana renowacji w technologii utwardzonej powłoki żywicznej o grubości 6,5 mm, ściśle przylegającej do ścian odnawianego przewodu. Obliczenia wykonano z zastosowaniem wzoru Hazena-Williamsa:

Q = 1,318 * c * R0,63 * i0,54 * A [m3/s]. Założono: c = 140 - dla powłoki żywicznej po renowacji, c = 80 - przewód przed renowacją, i = 0,005 [m/m] - spadek przewodu, d w1 = 400 mm - średnica wewnętrzna przewodu przed renowacją, d w2 = 387 mm - średnica wewnętrzna przewodu po renowacji, Otrzymano: Qprzed renowacją = 0,178 m3/s Qpo renowacji = 0,285 m3/s co daje zmianę przepustowości przewodu: n = 0,285/0,178 * 100% = 160%. Powyższy przykład dowodzi, że zainstalowanie wewnątrz skorodowanego przewodu gładkiej i cienkiej powłoki renowacyjnej może prowadzić do zwiększenia przepustowości rurociągu po renowacji. Spowodowane jest to redukcją oporów hydraulicznych. Trzeba jednak pamiętać, że przy sprawdzaniu wydajności hydraulicznej rurociągu należy uwzględnić tzw. chropowatość eksploatacyjną. Jednolita chropowatość dla rur nowych, podawana przez ich producenta i wynosząca k = 0,1 mm, nie uwzględnia warunków eksploatacyjnych, takich jak: l chropowatość wewnętrzna powierzchni ścian rurociągu pokrytych błoną biologiczną (filmem), l niedokładność ułożenia rur podczas ich montażu, l nierówności na połączeniach rur, l kształtki na przyłączach, l studzienki i komory kanalizacyjne, l zmniejszenie wymiarów w stosunku do wymiarów nominalnych. Roman Ćwiertnia Tomasz Ćwiertnia

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Urządzenia przepompowujące ścieki

Rozdrabnianie i tłoczenie Inwestor, budując dom, zakłada, ile osób będzie w nim mieszkać. Jednak po kilku latach od zamieszkania rodzina bardzo często powiększa się. Szuka wówczas w domu dodatkowych pomieszczeń, które można adoptować, np. na łazienkę, pralnię, kuchnię lub toaletę. Najczęściej są to pomieszczenia usytuowane w piwnicy. Przeważająca większość właścicieli nieruchomości traktuje piwnicę jako pomieszczenie do przechowywania rzeczy, które „mogą się kiedyś przydać”. Jednak dzięki niewielkiemu nakładowi pracy i środków finansowych pomieszczenia w piwnicy mogą zostać adoptowane na pomieszczenia mieszkalne o wysokim standardzie. Dokonując adaptacji pomieszczeń w piwnicy, pojawia się bardzo często podstawowy problem - przyłącze kanalizacyjne do budynku umieszczone jest wyżej niż posadzka w piwnicy. W jaki sposób odprowadzić ścieki z przyborów sanitarnych do kanalizacji, jeśli znajduje się ona zdecydowanie wyżej niż nasza piwnica? Do szybkiego odprowadzenia ścieków z poziomu piwnicy, z której nie są one w stanie spływać grawitacyjnie ze względu na położenie poniżej kolektora, służą niewielkie urządzenia rozdrabniająco-przepompowujące. Przetłaczają one ścieki na duże odległości i na taką wysokość, by dalej mogły one płynąć grawitacyjnie do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej. Urządzenia do rozdrabniania i przepompowywania ścieków mogą być przystosowane do odprowadzania ścieków z tylko jednego lub kilku przyborów sanitarnych. Sposób działania tych urządzeń, niezależnie od firmy, która je produkuje jest bardzo podobny, ich budowa różni się jedynie rozwiązaniami kon-

strukcyjnymi. Wynalazcą tych urządzeń była francuska firma SFA. To ona dostarczyła 55 lat temu pierwsze tego typu urządzenia na rynek. Urządzenie przepompowujące składa się ze zbiornika, pompy wyposażonej w wirnik z elementem rozdrabniającym oraz z zespołu sterującego. Ścieki spływają grawitacyjnie do zbiornika w urządzeniu, po uzyskaniu odpowiedniego poziomu następuje automatyczne włączenie zespołu rozdrabniająco-przepompowującego i przepompowanie ścieków do kanalizacji. Stopień rozdrobnienia ścieków zależy od rodzaju zainstalowanego w pompie typu wirnika. Jego charakterystyczną cechą jest wolny przelot. Ścieki z miski ustępowej doprowadzane są do urządzenia rurą o średnicy 100 mm. Natomiast z innych przyborów - rurą o średnicy 50 mm (może być ich kil-

ka). Rozdrobnione w urządzeniu przepompowującym części stałe mogą być przepompowywane przez przewód o bardzo niewielkiej średnicy. Do tego celu wykorzystuje się najczęściej przewody wodociągowe z rur PVC (łączone za pomocą kleju) lub przewody z rur polietylenowych (wodociągowych) łączonych za pomocą złączek zaciskowych skręcanych z PP. W żadnym wypadku nie wolno

używać rur kanalizacyjnych łączonych kielichowo jako przewodów tłocznych. Zespół rozdrabniająco-przepompowujący może być usytuowany bezpośrednio w misce ustępowej (na dole w tylnej części). Jest to wówczas urządzenie określane jako „compact”. Czas przepompowywania jest niewielki i wynosi od kilku do kilkunastu sekund. Zależy on przede wszystkim od mocy zainstalowanej pompy oraz odległości i wysokości, na jaką przepompowywane są ścieki. Ścieki bytowe niezawierające w swoim składzie zanieczyszczeń stałych (fekaliów) powinny być przepompowywane przez instalację nieposiadającą rozdrabniarki. Małe urządzenia do przepompowywania ścieków powinny być usytuowane w możliwie niewielkiej odległości od przyborów, z których odprowadzają ścieki. Najlepiej zainstalować te urządzenia w pomieszczeniu, w którym znajdują się przybory saniwww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

tarne podłączone do nich. Pompy przeznaczone do przepompowywania ścieków zawierających części stałe (papier, chusteczki, resztki jedzenia itp.) posiadają specjalną konstrukcję wirnika, która pozwala na przelot substancji stałych bez zablokowania pracy wirnika. W przypadku konieczności zapewnienia wymaganej prędkości przepływu, która wynosi 0,8 m/s (co powoduje konieczność stosowania niewielkich średnic przewodu tłocznego - 32, 40 mm), zaleca się stosować pompy wyposażone w urządzenie tnące. Konstrukcje urządzeń przepompowujących wykonywane są z materiałów odpornych na korozję i o dużej wytrzymałości mechanicznej. Dzięki temu urządzenia te pracują bezawaryjnie przez wiele lat. Wolny prześwit w przepompowni ścieków w każdym punkcie pomiędzy wlotem fekaliów do przepompowni i urządzeniem przepompowującym powinien być nie mniejszy niż 40 m. Przewody tłoczne w przepompowniach ścieków, niewyposażone w urządzenie rozdrabniające, nie powinny być mniejsze niż DN80. Przelot w zaworze zwrotnym usytuowanym na przewodzie tłocznym nie powinien być mniejszy niż 60 mm. Tam, gdzie jest to wymagane, przyłącze na odpływie nie powinno być mniejsze niż DN 50, a przelot w zaworze zwrotnym nie powinien być mniejszy niż 50 mm. Wszelkie połączenia, przewód odpływowy i zawory zwrotne w przepompowniach fekaliów z urządzeniem rozdrabniającym nie powinny być mniejsze niż 32 mm. Przewód odprowadzający ścieki nie musi być układany ze spadkiem w kierunku przepływu.

Dobór urządzenia przepompowującego Odpowiednie urządzenie dobieramy ze względu na (czynniki mające wpływ):

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016 l Miejsce użytkowania (publiczne: ho-

tel, zakład pracy, rzemieślniczy, pub) lub prywatne (mieszkanie dacza, domek, strych, piwnica, pralnia). Wiąże się z tym sposób (typ) rozdrabniania. Urządzenia na rynek publiczny są głośniejsze, pobierają większą moc, są większe gabarytowo, posiadają „odporniejszy na zablokowanie” system rozdrabniania. l Typ urządzenia: pompa (ścieki bez fekaliów) czy sanirozdrabniacz (pomporozdrabniacz) - do ścieków z fekaliami; tam, gdzie chcemy podłączyć WC + inne przybory sanitarne. l Wysokość podnoszenia (pompowania) słupa ścieków i jednocześnie odległość ich tłoczenia. Jedna z firm podaje zawartości maksymalne, np. 5 i 100 m - trzeba zauważyć, że maksymalna odległość tłoczenia podawana jest przy 1 m podnoszenia w górę.

ny system pozwala za pomocą pilota regulować wysokość przyboru aż o 37 cm. Brodziki z wbudowaną pompą i rampami najazdowymi umożliwiają przystosowanie dowolnego pomieszczenia na łazienkę bez barier (niezależnie od usytuowania pionów kanalizacyjnych).

Na łodzi... Bardzo ciekawa seria pomp i toalet przepompowujących przeznaczona jest do zastosowania na jachtach i statkach. Urządzenia posiadają wbudowany pomporozdrabniacz. Zasilane są napięciem 12 lub 24 V. Wszystkie urządzenia wyposażone są w automatykę sterującą i czujniki poziomu ścieków. Produkowane są również pompy do wody słodkiej i morskiej.

Kondensat i skropliny

l Wartość planowanego przepływu w litrach na jednostkę czasu istotne głównie w instalacjach przemysłowych, pompkach do skroplin itp. l Przybory łazienkowe, które chcemy podłączyć do sanirozdrabniacza, np. WC, umywalka, prysznic, wanna, pralka, zmywarka, zlewozmywak, kocioł kondensacyjny, klimatyzator itp.

Dla seniorów Na rynku dostępne są też specjalne grupy urządzeń przepompowujących, które umożliwiają adaptację łazienki i toalety dla seniorów i osób niepełnosprawnych. Specjal-

Do grupy urządzeń przepompowujących zaliczyć możemy również: l Pompki do kondensatu Są to urządzenia współpracujące z kotłami kondensacyjnymi. Pozwalają na przetłoczenie kondensatu z kotła do oddalonych pionów kanalizacyjnych na wysokość 4,5 metra i odległość 50 metrów. Wyposażone są w silniki o mocy 35 lub 60 W. W ofercie producenta dostępne są również pompki z neutralizatorem skroplin oraz grawitacyjne neutralizatory skroplin. l Pompki do skroplin Są to małe pompki do zastosowań w klimatyzatorach typu split. Pozwalają one na transport skroplin na wysokość do 6 metrów, a ich niewielkie rozmiary pozwalają na zainstalowanie ich bezpośrednio w klimatyzatorze. Bolesław Bąk Ilustracje z archiwum firmy SFA.

Otrzymałeś „Magazyn Instalatora”? Prosimy wyślij e-mail o treści „Otrzymałem” na adres: info@instalator.pl (*)

(*) Tylko „Gwarantowana dostawa” zapewni comięsięczny dostęp do "Magazynu Instalatora". Szczegóły na www.instalator.pl

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Instalacje wewnętrzne w praktyce

(Z)gięta rura… W niniejszym artykule chciałbym przybliżyć najważniejsze zasady gięcia rur, których zachowanie może uchronić przed „skutkami ubocznymi” gięcia i które należy wziąć pod uwage, gdyż mogą mieć one decydujący wpływ na efekt końcowy pracy. Gięcie rur to czynność dobrze znana i od lat z powodzeniem wykorzystywana przy budowie instalacji wodnych, grzewczych i przemysłowych. Z pozoru proste i niewymagające wysokoch kwalifikacji czynności mogą czasem sprawić niemałe trudności, a efekt końcowy nie będzie spełniał naszych oczekiwań. Jak zatem wykonać prawidłowe gięcie rur, aby uniknąć uszkodzeń giętych przewodów oraz zapewnić prawidłową pracę instalacji? Przed przystąpieniem do procesu gięcia rur, należy dokładnie określić rodzaj materiału przewodów, jakie mają być poddane gięciu, ich średnicę, typ zastosowanej technologii gięcia oraz promień i kąt wygiecia. Należy pamiętać, że popularne materiały instalacyjne, takie jak aluminium, stal, stal szlachetna, miedź czy polietylen, poddane zginaniu mogą reagować w odmienny sposób. Podczas gięcia każdego z tych materiałów pojawiają się niekorzystne zjawiska, takie jak sprężynowanie materiału, odkształcenie przekroju, pofałdowania i zmiana długości rur. Sprężynowaniu materiału po gięciu, które jest silniejsze w przypadku materiałów elastycznych, zapobiegamy poprzez niewielkie zwiększenie stopnia ugięcia, poprzez gięcie na promień mniejszy od żądanego. Powstaje wtedy żądany kąt ugięcia

rury. Ograniczane jest również pofałdowanie wewnątrz rury wskutek ściskania materiału. To zjawisko występujące niezależnie od technologii gięcia, zwłaszcza w przypadku rur cienkościennych, może zostać wyeliminowane specjalną metodą wygładzania fałd podczas gięcia rur.

Gięcie rur miedzianych Dzięki dużej podatności miedzi na kształtowanie czynności gięcia rur są łatwe do wykonania. Zalecane jest

zwłaszcza wykorzystanie podatności na gięcie rur w stanie miękkim (R220) o średnicach do DN 22, używanych szczególnie często do wykonywania instalacji ogrzewania podłogowego w budynkach. Częste zmiany kierunku układania przewodów, wymagające użycia dużej ilości łączników, bardziej ekonomicznie uzy-

skuje się przez gięcie rury miękkiej. Można to osiagnąć bez obróbki i bez użycia giętarki. Rury w stanie twardym, nawet małych średnic, wymagają użycia giętarki mechanicznej. Czynności gięcia powinny być wykonane tak, aby zapewniały gładkość wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni rury w obszarze gięcia, przy minimalnej deformacji przekroju kołowego rury i jak najmniejszej zmianie grubości ścianek. Można to osiągnąć, stosując się do zaleceń zawartych w tabeli 1. Ręczne gięcie na zimno, bez użycia giętarki, przebiega szybko, zaś powtarzalność można osiągnąć przez użycie prostego szablonu. Czasami zachodzi konieczność wyżarzenia miedzi do stanu zmiękczenia, szczególnie przy średnicach powyżej DN 18. Kolejność czynności podczas gięcia rur miedzianych na gorąco przebiega następująco: l wyznaczanie obszaru gięcia i grzania, l wypełnienie rury suchym, drobnoziarnistym piaskiem, l zamknięcie rury drewnianym korkiem, l wstępne podgrzanie do zmatowienia powierzchni, l grzanie właściwe równomiernie na całej wyznaczonej długości do ciemnoczerwonego koloru (ok. 650°C), l gięcie wolne, ok. 10° poza żądany kąt, następnie cofnięcie, sprawdzenie i skorygowanie wielkości kąta do właściwej wartości, l staranne usunięcie piasku i swobodne ochładzanie rury. Rury miedziane w instalacjach wody pitnej nie mogą być gięte na gorąco do wymiarów 28 mm (włącznie). www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Gięcie rur stalowych Rury ze stali nierdzewnej oraz stali węglowej mogą być gięte na zimno w pewnych granicach z wykorzystaniem odpowiednich narzędzi gnących. Należy przy tym pamiętać o promieniu gięcia mierzonym w neutralnej osi

łuku. Dla rur wykonanych ze stali nierdzewnej i ze stali węglowej minimalny promień gięcia wynosi zwykle r = 3,5 x dz. Należy również zagwarantować, aby po wygięciu pozostał wystarczająco długi, cylindryczny odcinek rury przeznaczony do dalszej obróbki. W zależności od zaleceń producentów rury stalowe mogą być gięte na zimno do wymiaru 28 mm. Gięcie na ciepło rur ze stali szlachetnej i rur ze stali węglowej nie jest dopuszczalne.

Gięcie rur wielowarstwowych PE Rury wielowarstwowe typu PEX i PE-RT można giąć za pomocą ręcznych giętarek. Jest to proces dość prosty i szybki do wykonania, co jest niewatpliwą zaletą tych rur używanych powszechnie do układania pętli ogrzewania podłogowego. W zależności od zastosowanego procesu gięcia nie można przekraczać minimalnego promienia gięcia. W tym przypadku wynosi on: l dla gietarek mechanicznych r = 2 * d l dla giętarek ręcznych r = 5 * d. Zawsze należy zapewnić odcinek prosty na długości co najmniej 1 x d (średnica zewnętrzna), za miejscem wygięcia. Dopuszczalne promienie gięcia dla rur wielowarstwych przedstawia tabela 2.

Giętarki Oferta rynkowa tego typu narzędzi jest bardzo bogata. Przy wyborze odpowiedniej giętarki należy kierować się nie tylko atrakcyjną ceną, ale również wziąć pod uwagę parametry www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

techniczne. Każdy z producentów precyzyjnie określa zakres pracy i zastosowania swoich narzędzi. Najmniejszą giętarką ręczną jest giętarka służąca do gięcia miękkich rur miedzianych o średnicach od DN 6 do DN 12. Najczęściej spotykaną giętarką ręczną jest narzędzie o przykładowej konstrukcji przedstawionej na fotografii 1. Wytwarzane przez różnych producentów giętarki różnią się szczegółami i dostosowane są do gięcia rur o średnicy od DN 6 do DN 22 i kątach od 0 do 180°. Elementem wymiennym, zależnie od średnicy giętej rury, jest tylko foremnik, tzw. kamień. W niektórych konstrukcjach giętarek zamiast rolki dociskowej stosowane są ślizgowe klocki płaskie lub profilowe, odrębne dla każdej średnicy rury, wykonane z poliamidu o składzie zapewniajacym małe tarcie. Korzystną cechą konstrukcji powyższych giętarek jest ich łatwy montaż i demontaż. Giętarki prefabrykacyjne z ręcznym lub mechanicznym napędem stosowane są na ogół tylko przy dużych budowach lub w zakładach prefabrykacji. Produkowane są najczęściej z wyposażeniem przeznaczonym do gięcia od 0 do 180° rur miedzianych DN 12 do DN 54. Występują także giętarki prefabrykacyjne z tzw. wleczonym rdzeniem kulowym, zabezpieczajęcym przed owalizacją rury w obszarze gięcia. Napęd giętarki jest ręczny - poprzez dźwignię obrotu foremnika (kamienia). Produkowane są najczęściej w dwóch wielkościach: jako jedno- i dwumetrowe. Oznacza

to, że możliwe jest wykonanie na nich łuków w różnych płaszczyznach na odcinku od 1,0 do 2,0 m. Przy zamawianiu wyposażenia do tych giętarek niezbędne jest precyzyjne określenie średnic zewnętrznych i grubości ścianek obrabianych rur. Producent dobiera wówczas właściwe foremniki zewnętrzne i wewnętrzne oraz średnicę wleczonego rdzenia. Do bardzo dokładnego gięcia rur, w szczególności rur stalowych, można wykorzystać profesjonalne giętarki mechaniczne, trójrolkowe. W tym przypadku mamy zagwarantowaną regulację gięcia za pomocą rolki górnej i dokładną skalę milimetrową do kontroli górnej rolki. Giętarki takie są zwykle wyposażone w wymienne walce do gięcia: walce hartowane do rur stalowych i walce w powłoce teflonowej do rur ze stali nierdzewnej. Jak widać, gięcie rur to czynność szeroko stosowana, ale też dość wymagająca, a w pewnych zakresach nieco ograniczona i nie zawsze uzasadniona. W przypadku, kiedy nie ma możliwości dopasowania przewodów do potrzeb instalacji poprzez ich wygięcie, producenci łaczników instalacyjnych przygotowali szeroką gamę swoich produktów. Można z niej skorzystać szczególnie w przypadkach zachowania jak najmniejszych odległości montażowych, powtarzalności elementów i czasu montażu. Jarosław Czapliński Literatura: * PCPM „Instalacje wodociągowe, gazowe, ogrzewcze z miedzi. Poradnik”, Wrocław 2005. * Poradnik techniczny SANHA. Fot. z archiwum REMS.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Świeże, świeższe i najświeższe (a także prosto z... konserwy) informacje z instalacyjnego rynku

Co tam Panie w „polityce”? Junkers szkoli W drugiej edycji programu edukacyjnego „Junkers szkoli” nagrodę główną zdobyło 11 uczniów. Uroczyste wręczenie dyplomów i nagród odbyło się 20 maja w siedzibie firmy Bosch w Warszawie. Celem programu „Junkers szkoli” jest poszerzanie wiedzy uczniów w zakresie nowoczesnych urządzeń i systemów grzewczych. Uczestnicy zyskują przydatną na rynku pracy wiedzę ekspercką oraz biznesową. Program ma także na celu promocję zawodu instalatora techniki grzewczej. „Junkers szkoli” to program edukacyjny prowadzony przez markę Junkers we współpracy ze szkołami ponadgimnazjalnymi kształcącymi na kierunkach: technik gazownictwa, technik urządzeń sanitarnych i pokrewnych. W ramach programu w szkołach organizowane są zajęcia dodatkowe z trzech obszarów tematycznych: kotły kondensacyjne, technika solarna i pompy ciepła. Zajęcia prowadzą nauczyciele ze szkół we współpracy z doświadczonymi trenerami marki Junkers. Junkers zapewnia szkolenia dla nauczycieli i materiały dydaktyczne. Oprócz uczestnictwa w zajęciach uczniowie biorący udział w

programie rozwiązują testy wiedzy. Najlepsi zdobywają nagrody: m.in. elektronarzędzia marki Bosch. Nagrodą główną jest kurs i egzamin na uprawnienia gazowe i elektryczne w zakresie eksploatacji. W ramach programu oferowane jest także szkolenie z przedsiębiorczości, które powala uzupełnić wiedzę praktyczną uczniów o kompetencje biznesowe. W drugiej edycji programu, organizowanej w roku szkolnym 2015/2016, wzięło udział 11 szkół. Lista zwycięzców II edycji programu „Junkers szkoli” znajduje się na www.instalator.pl. Zwycięzcy otrzymali od marki Junkers m.in. voucher na kurs i egzamin na uprawnienia gazowe oraz elektryczne w zakresie eksploatacji. Zdobycie tych uprawnień ułatwi im start na rynku pracy i znalezienie pracy w zawodzie, np. w charakterze Autoryzowanego Przedstawiciela marki Junkers.

Konferencja OSA W dniach 20-21 kwietnia 2016 r. na Wydziale Inżynierii Środowiska Politechniki Krakowskiej odbyła się II Ogólnopolska Konferencja Naukowa OSA - Odpady, Środowisko, Atmosfera, organizowana przez Studenckie Koło Naukowe Wentylacji, Klimatyzacji i Ogrzewnictwa „Equilibrium” oraz Studenckie Koło Naukowe Gospodarki Odpadami. W konferencji udział wzięło 42 prelegentów z 12 ośrodków naukowych całej Polski, w tym z Katowic, Opola, Poznania, Warszawy oraz ze wszystkich trzech krakowskich uczelni technicznych. Obrady podzielono na cztery sekcje tematyczne. l Więcej na www.instalator.pl

Wysokie obroty Bosch Bosch utrzymuje w naszym kraju silną pozycję, co potwierdził, osiągając w 2015 roku obrót w wysokości 4,6 mld złotych. Przejęcie całości udziałów w

dużej i dynamicznie rosnącej organizacji BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego z pięcioma zakładami produkcyjnymi i pozycją lidera na rynku sprzętu AGD znacznie zwiększyło skalę działalności koncernu i spowodowało rekordowy, 73-procentowy wzrost obrotów. Pomijając efekt konsolidacji, Bosch zanotował wzrost na poziomie 5,3%. Po konsolidacji z BSH Bosch dołączył do największych spółek w naszym kraju pod względem obrotów oraz

liczby pracowników. Bosch zatrudnia obecnie 4600 osób i jest jednym z najbardziej cenionych pracodawców w naszym kraju, co potwierdza przyznany już po raz trzeci certyfikat Top Employers Polska, który otrzymują przedsiębiorstwa o najwyższych standardach w zakresie kultury organizacyjnej, warunków pracy oraz możliwości rozwoju zawodowego. Wszystkie działy handlowe firmy Robert Bosch w Polsce odnotowały w 2015 roku wzrost obrotów powyżej rynku. Sprzedaż działu Elektronarzędzi, należącego do sektora Consumer Goods, rosła dynamicznie w różnorodnych kanałach dystrybucji, między innymi dzięki nowoczesnym i wygodnym rozwiązaniom eCommerce. Co roku wprowadzanych jest ok. 100 nowości, co stanowi 35% oferty działu. Dział Termotechniki powiększył z kolei w 2015 roku udziały rynkowe w najważniejszym segmencie, czyli w wiszących kotłach gazowych, oraz rozwijał nowy segment rozwiązań grzewczych dla dużych inwestycji komercyjnych. l Więcej na www.instalator.pl www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Branżowa dyskusja o miedzi Szerokie spektrum zastosowania miedzi w różnorodnych instalacjach i jej wyjątkowe właściwości były tematem konferencji zorganizowanej przez Europejski Instytut Miedzi podczas targów Instalacje 2016. W spotkaniu wzięło udział kilkudziesięciu przedstawicieli firm z branży instalacyjnej, ale również projektantów i instalatorów. Popularność miedzi opiera się na wyjątkowej kombinacji jej właściwości: jest trwała, niezawodna i odporna na wysoką temperaturę oraz korozję, a także zapobiega rozwojowi bakterii chorobotwórczych. O tych właśnie aspektach oraz szerokich zastosowaniach instalacji z rur miedzianych, m.in. w budownictwie, chłodnictwie i służbie zdrowia, rozmawiali uczestnicy konferencji zorganizowanej przez Europejski Instytut Miedzi. Omówiono także aspekt zdrowotny stosowania miedzi i jej wpływ na zapobieganie rozwojowi bakterii legionelli w instalacjach wody pitnej i ciepłej. Wzięło w niej udział ponad ponad 50 osób, głównie przedstawiciele firm handlowych branży instalacyjnej, projektanci, instalatorzy, ale również dziennikarze prasy branżowej. W trakcie każdej z sześciu prezentacji pod wspólnym hasłem „Instalacje z miedzi - zastosowania uniwersalne z gwarancją niezawodności i trwałości” prelegenci przedstawiali różne rozwiązania oraz odpowiadali na liczne pytania zadawane z sali. Na zakończenie konferencji organizatorzy wyróżnili okolicznościowymi statuetkami dziesięć firm za długoletnią współpracę z Europejskim Instytutem Miedzi. l Więcej na www.instalator.pl

Szkolenie w Sanea W piątek 13 maja 2016 r. w siedzibie firmy Sanea w Lublinie przy ul. Nałęczowskiej 33A odbyło się szkolenie techniczne dotyczące nowoczesnych oczyszczalni ścieków, a także studni wodomierzowych, szamb, separatorów tłuszczu firmy Wobet-Hydret.

Wykład poprowadził Sebastian Bilski - przedstawiciel producenta. W dalszej części spotkania instalatorzy zadawali liczne pytania, dzielili się doświadczeniami i opiniami.

25 lat Stiebel Eltron Ćwierćwiecze sukcesów firmy Stiebel Eltron na polskim rynku to odpowiedni czas na podsumowania. 19 listopada 1991 roku zarejestrowano spółkę Stiebel Eltron Polska Sp. z o.o., spółkę-córkę prężnie rozwijającego się niemieckiego koncernu z samodzielnym przedstawicielstwem w Polsce. Głównym celem powstania firmy była dystrybucja urządzeń grzewczych. Pojawienie się firmy na terenie kraju na początku lat 90. zaowocowało wieloma przełomowymi krokami, które zmieniły wygląd ówczesnego, raczkującego rynku pomp ciepła. Koncern od niemalże 100 lat specjalizuje się w produkcji ogrzewaczy wody oraz pomieszczeń. To właśnie te nowoczesne urządzenia pojawiły się w Polsce z rozpoczęciem działalności firmy Stiebel Eltron. Początkowe portfolio zawierało również kotły grzewcze Hydrotherm, urządzenia wentylacyjne oraz klimatyzacyjne. Pompy ciepła, czyli sztandarowy produkt marki Stiebel Eltron, pojawiły

się w Polsce wraz z nadejściem nowego tysiąclecia. Pompy ciepła Stiebel Eltron to najbardziej wyspecjalizowane technologicznie urządzenia dostępne na światowych rynkach, które stanowią wzór połączenia efektywności wraz z ekologią. Na fali nieustającego rozwoju oferta spółki została wzbogacona o kolektory słoneczne oraz ogniwa fotowoltaiczne. l Więcej na www.instalator.pl

Półfinał Akademii Danfoss 12 maja br. na Politechnikach Warszawskiej i Gdańskiej odbył się półfinał szóstej edycji Akademii Danfoss. Studenci z województwa mazowieckiego i pomorskiego zaprezentowali swoje pomysły na rozwiązanie zadanego studium przypadku. Komisja wyłoniła sześciu kandydatów, którzy zmierzą się teraz z zadaniem finałowym. W tego-

rocznej edycji programu, zadaniem kandydatów o profilu technicznym było przygotowanie analizy ryzyka montażu elektrycznych węzłów cieplnych zgodnie z metodyką FMEA oraz optymalizacja kontroli. Z kolei studenci kierunków humanistycznych musieli zaprezentować pomysły na strategię efektywności energetycznej dla gminy, która chce stać się zieloną wyspą energetyczną w kraju. Na zaprezentowanie pomysłu mieli 15 minut, a po tej części nastąpiła 10 minutowa sesja pytań od komisji konkursowej. Prezentacje półfinalistów były oceniane pod kątem kreatywności zaproponowanego rozwiązania, realności jego wdrożenia oraz poziomu wizualnej prezentacji, w tym umiejętności przedstawienia zagadnienia w ciekawy sposób. l Więcej na www.instalator.pl

Otrzymałeś „Magazyn Instalatora”? Prosimy wyślij e-mail o treści „Otrzymałem” na adres: info@instalator.pl (*)

(*) Tylko „Gwarantowana dostawa” zapewni comięsięczny dostęp do "Magazynu Instalatora". Szczegóły na www.instalator.pl

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Jak to dawniej o czystość dbano...

Trzysta galonów Zgodnie z zapowiedzią w tym artykule mieliśmy przyjrzeć się technologicznym innowacjom, które pozwoliły uczynić z rzymskich łaźni publicznych przybytki zaspokajające najbardziej wyrafinowane gusty. W starszych domach łaziebnych, głównie tych z okresu Republiki, woda pochodziła z cystern, studni i źródeł, ale już w 100 r. p.n.e. dziewięć akweduktów zapewniało każdemu mieszkańcowi stolicy imperium 300 galonów wody dziennie, co ważne, biorąc pod uwagę, że termy stanowiły jeden z najbardziej wymagających i uprzywilejowanych jej użytkowników. Zaopatrywane były przez sieć wodociągów i rur połączonych z dnem zbiornika, gdzie woda przepływała z największą siłą. Z głównego rezerwuaru biegła ona systemem pomp i ołowianych rur do ogrzewającego ją paleniska, a stamtąd - do poszczególnych pomieszczeń łaźni. Warto pamiętać, że stolicę Imperium zaopatrywała w wodę sieć akweduktów licząca w II w. n.e. 420 km, z czego 47 km przebiegało nad powierzchnią ziemi. Niespełna dwieście lat później sieć ta wydłużyła się o kolejne 250 km. Nieprzypadkowo jednym z symboli rzymskiej cywilizacji stał się monumentalny akwedukt. Baseny i sale w łaźniach ogrzewano dzięki kolejnej innowacji - systemowi centralnego ogrzewania, zwanego hypocaustum. Stworzony w schyłku II wieku napełniał wytwarzanym przez piec gorącym powietrzem pustą przestrzeń pod podłogami i między ścianami. Ogrzewana w ten sposób posadzka, wykonana z płyt kamiennych, cegieł bądź kafli, stawała się czasem tak gorąca, że użytkownicy term musieli chodzić w sandałach, aby chronić stopy. Pomieszczenia o najwyższej temperaturze znajdowały się bezpośrednio nad piecem, natomiast pomieszczenia zimne i szatnie umieszczano najdalej od niego.

Wczesne łaźnie wznoszono z kamiennych bloków - do czasu wynalezienia rzymskiego betonu, stanowiącego mieszankę odłamków cegieł i kamieni w zaprawie z wapna, piasku i pyłu wulkanicznego. Wynaleziono go w I w. p.n.e.; umożliwił on wznoszenie ogromnych i bardziej wystawnych budowli. Ważne stało się zwłaszcza pojawienie się betonowych sklepień, co zaowocowało powstawaniem ogromnych, przestronnych pomieszczeń, umożliwiając przemianę skromnych domów łaziebnych w wystawne termy epoki cesarstwa.

Te wspaniałe przybytki były dla Rzymian tym, czym obecnie są restauracje, place miejskie, siłownie, uzdrowiska i ośrodki rekreacyjne. Nawet sami cesarze, choć do dyspozycji mieli pałacowe łaźnie, korzystali często z term publicznych. Szczególnie ważne były one jednak dla obywateli mieszkających na co dzień w ciasnych, klaustrofobicznych czynszówkach, pozbawionych wody i toalet. Wizyta w łaźni była dla nich naprawdę wspaniałym przeżyciem. Wielkie, przepełnione światłem sale dawały im posmak luksusu i namacalnie ukazywały wielkość cesarstwa.

Zmierzch term wiąże się z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. Mniejszy dostęp do kąpieli wynikał bardziej z agonii imperium, ale też wiązał się z pojawieniem i upowszechnieniem nowej religii - chrześcijaństwa. Pierwsi wyznawcy Chrystusa żyli pod rządami Rzymian, a termy przedstawiały dla nich poważny dylemat. Rzymskie zwyczaje kąpielowe kojarzyły się z hedonizmem, a w wielu wypadkach również z grzechem i jawnym rozpasaniem. Były jednak tak naturalnym elementem codziennego życia, że wyrzeczenie się ich wydawało się po prostu niemożliwością. Jeden z teologów w II w. n.e. udowadniał nieszkodliwość wyznawców nowego kultu, dowodząc, że tak jak forum i cyrku nie unikają także publicznych łaźni. Trzeba pamiętać, że w pierwszych wiekach swego istnienia chrześcijaństwo współistniało z rzymską tradycją. Zdecydowana większość władz kościelnych nie zabraniała wiernym kąpieli w towarzystwie przedstawicieli własnej płci, o ile odbywała się z właściwych pobudek. Stosunek doktryny chrześcijańskiej do ciała był ambiwalentny: z jednej strony uznawano je za świątynię Boga, z drugiej - za źródło zepsucia poprzez podatność na pokusy. Ten drugi aspekt z czasem przeważył. Skrajni asceci nie uznawali kąpieli w jakiejkolwiek formie. Znalazła się ona na cenzurowanym głównie jako źródło rozbudzenia w kobiecie, istocie słabej, zainteresowania własnym wyglądem, skąd już tylko jeden krok do grzechu. Popularne było twierdzenie, że „czyste ciało i suknia kryją nieczystą duszę”. W IV i V w. brud stał się wręcz chrześcijańskim atrybutem świętości. Jedyną formą oczyszczenia miał być chrzest, który jako „kąpiel odnowy” przeciwstawiano normalnej toalecie. Do tematu powrócimy w kolejnym artykule z tego cyklu. Aleksandra Trzeciecka www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Uszczelnianie połączeń w rurach żeliwnych

Dobijanie w kielichu W artykule chciałbym przedstawić dawne metody uszczelniania połączeń kielichowych żeliwnych rur wodociągowych i kanalizacyjnych, które często można jeszcze spotkać w funkcjonujących instalacjach.

odlewu para nie spowodowała eksplozji formy. Po wylaniu ołowiu należało po kilku minutach glinianą formę usunąć, nadmiar ołowiu odciąć dłutem i ewentualnie pozostawiony ołów dobić i Uszczelnianie rur wodociągowych sinterit wyglądał zupełnie tak samo jak wygładzić dobijakiem. odbywało się w sposób następujący: odlany pierścień żeliwny. Poza sinteFormę glinianą przygotowywało się szczeliwo w formie sznura nakładało się ritem znajdowały się w handlu roz- tak, że najpierw wlot do kielicha zana cały obwód rury i przy pomocy maite namiastki, których sposoby uży- słaniało się grubym sznurem, a potem uszczelniacza wbijało się je mocno i po- cia podawane były na opakowaniach. oblepiało dokładnie gliną. Gdy glina woli do wnętrza kielicha rury. W ten Najlepszym zabezpieczeniem szcze- trochę przeschła, sznur wyciągało się sposób zapełnia się połowę do dwóch liwa w połączeniu kielichowym było i w ten sposób po sznurze pozostawatrzecich głębokości kielicha. (mimo wprowadzanych nowości w ła wolna przestrzeń bezpośrednio poDo osłonięcia szczeliwa w kielichu owym czasie) zwyczajne zalanie oło- łączona z wnętrzem kielicha uszczelsłużyła wełna aluminiowa lub ołowia- wiem. Szczeliwo wprowadzało się do nianej rury. Do tej przestrzeni wlewana. Jakość wełny wypróbowywało się kielicha w sposób opisany powyżej, po ło się ołów lub inną szybko zasychajątak, że warkocz z wełny kładło się na czym jeśli rurociąg był pionowy, wy- cą masę, po czym wylanie wykańczakowadle i skuwało się młotkiem, przy starczyło po prostu do pozostawionej ło się w sposób opisany wyżej. czym pomiędzy jednym a drugim wolnej przestrzeni wlać odpowiedDo uszczelniania połączeń użyuderzeniem obracało się go jak zwykłe nią ilość roztopionego ołowiu. Gdy ru- wano sznurów konopnych białych i żelazo podczas kucia. Warkocz powi- rociąg był pochyły lub poziomy, mu- czarnych. Sznurem nazywamy wyronien był gęstnieć i poby skręcane lub plecione szczególne jego części nie z nitek przędzy konopnej, powinny odpadać. Wełna jutowej lub bawełnianej. aluminiowa mogła być tylko Do najlepszych włókien tam użyta, gdzie nie zakonopnych nadających się chodziła obawa, że uszczelna sznury należały włóknienie będzie pozostawać na z konopi europejskich, pod działaniem wody, np. w Rys. 1. Narzędzia do uszczelniania połączeń kielichowych a wśród nich i polskich. mokrych rowach. Gdy za- oraz sposób uszczelniania kielicha za ich pomocą. Grubość sznura konopchodziła taka obawa, nego używanego do uszczelnienie należało wykonać tak, siano najpierw wokół kielicha przy- uszczelniania złączy rur kielichojak to pokazano na rys. 1. gotować z gliny formę, która umożli- wych wahała się od 28 do 35 mm. Wełnę aluminiową przygotowywało wia zalanie ołowiem. Glina użyta do Sznur konopny przeznaczony do się w ten sposób, że kosmyk prostych wykonania formy musi być dobrze uszczelnień kielichów musiał być włosów aluminiowych skręcało się ,,wyrobiona” i nie mogła być zbyt suchy, nie przegniły, czysty, bez najpierw w warkocz, względnie sznur, wilgotna, aby wytwarzająca się podczas zdrewniałej słomy (paździerzy). o średnicy równej szerokości wolnej Stwierdzono w praktyce, że podczas przestrzeni w kielichu, przy czym dobijania sznura z paździerzami, krusznur ten wypychało się do kielicha szą się one (paździerze), a proszek uszczelniaczem (tak samo jak zwykłe wytworzony z tego materiału organicznego podlega procesowi gnicia. W szczeliwo) i wreszcie po osiągnięciu żącelu zapewnienia długotrwałości i danej grubości dobijało się mocno doodporności na gnicie biały sznur kobijaczem. Analogicznie postępowało nopny zanurzało się w gorącej kąpiesię z wełną ołowianą. Przed wojną w Rys. 2. Uszczelnianie kielicha przy li ze smoły, najlepiej drzewnej. Po naNiemczech rozpowszechniony był użyciu wełny aluminiowej: 1. oznasyceniu sznur należało rozwiesić, aby sinterit, który miał za zadanie zastą- cza sznur napojony bituminem, 2. pić wełnę aluminiową lub ołowianą. szczeliwo naoliwione, 3. warstwę ok. nadmiar smoły mógł ociec. Było to żeliwo o strukturze porowatej 10 mm wełny aluminiowej, 4. smołę Andrzej Świerszcz nasycone bitumem. Dobrze wbity bitumiczną około 5 mm. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Zachowanie sprawności infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej

Sieć rozproszona Polskie wodociągi i kanalizacje funkcjonują na ogół w obrębie poszczególnych gmin, większe struktury są stosunkowo rzadkie. Problem rozproszenia ma szczególne znaczenie zarówno w fazie przygotowania inwestycji, jak i jej realizacji oraz późniejszej eksploatacji. W ostatnich 20 latach mieliśmy w Polsce do czynienia z wyjątkowym rozwojem inwestycji infrastrukturalnych, w tym powiązanych z koncentracją wydatków ze środków samorządowych. Wprawdzie szeroko wykorzystywano różne środki pomocowe, jednak również udział własny gmin był odpowiednio wysoki. Znaczna część infrastruktury powstała na terenach wiejskich, czego efektem są relatywnie niskie obciążenia hydrauliczne, które generują kolejne problemy, w tym koszty. Ogólnie warunki nie zawsze sprzyjały racjonalności działań, przykładowo w skrajnym przypadku koszt projektowanej budowy kanalizacji w jednej z gmin przekroczył wielokrotnie - nie mniej niż 910 razy - jej zdolność kredytową.

Wysokie ceny W warunkach obligatoryjnej komercjalizacji publicznych wodociągów i kanalizacji [1] musi to skutkować odpowiednio wysokimi cenami usług i ostatecznie np. cena kalkulowana [2] wody dochodzi do 37,94 zł/m3, cena ścieków do 24,32 zł/m3, a łączna do 51,58 zł/m3. Nie oznacza to oczywiście, że taryfa dla mieszkańców odpowiada kalkulacyjnej, jednak gmina, dopłacając nawet ¾ opłaty, musi skądś pozyskać odpowiednie środki. Z drugiej strony próbuje się sztucznie ograniczyć ceny poprzez pomijanie w kalkulacjach amortyzacji od części majątku powstałej przy wykorzystaniu bezzwrotnej pomocy. Może być to rozwiązanie pozornie bardzo atrakcyjne, ale ostatecznie został wytworzony określony majątek, który będzie musiał być eksploatowany. Będzie on wymagał remontów oraz odtworzeń, a bez środków pochodzących z opłat konieczne będą kolejne kredyty, a więc dalszy wzrost zadłużenia.

Projekt Zachowanie sprawności przez infrastrukturę w bardzo dużym stopniu zależy od prawidłowego przebiegu procesu budowlanego. Jest on zdominowany przez kilka czynników, wynikających przede wszystkim z dość powszechnej słabości rozdrobnionego inwestora. Same projekty przygotowywane są pospiesznie i bez przemyślanych analiz, przede wszystkim pod wpływem terminów ich składania. Można mieć bardzo wiele zastrzeżeń w stosunku do wycen prac projektowych i kryterium najniższej ceny, jednak z analiz dokumentacji, szczególnie odnoszącej się do mniej typowych robót, wynika dość jednoznacznie brak umiejętności bezpiecznego formułowania warunków przystąpienia do przetargu, pozwalających eliminować przypadkowych oferentów. Ostatnie regulacje [3] wprowadziły tu istotne zmiany, jednak konsekwencje wcześniejszej praktyki będą długo widoczne. Wprawdzie wcześniejsze regulacje formalnie nie narzucały kierowania kryterium najniższej ceny, jednak takie postępowanie w znacznym stopniu narzucała praktyka licznych kontroli.

Rola inspektora Z dotychczasowych obserwacji wynika, że do szczególnie słabych uczestników procesu inwestycyjnego należą inspektorzy nadzoru inwestorskiego. Ze względu na napięte terminy procedury odbiorowe są traktowane bardzo formalnie (zresztą brak w tym zakresie jednoznacznych uregulowań prawnych), a bieżąca działalność inspektora nadzoru inwestorskiego stanowi jedyną możliwość skutecznej kontroli robót zanika-

jących. To ostatnie w znacznym stopniu odnosi się również do jakości prac betoniarskich na obiektach typu oczyszczalnia ścieków, gdzie dość łatwo jest zacierać ślady różnych niedoróbek.

Wiarygodność dokumentacji Ujawnił się problem wiarygodności dokumentacji powykonawczej, stanowiącej główną bazę dla późniejszej eksploatacji. O ile dokumentacja sporządzana przez uprawnionych geodetów nie wywołuje poważniejszych zastrzeżeń, to wykonywana przez poszczególnych kierowników budów jest bardzo różna. W sytuacjach skrajnych może to być po prostu kopia dokumentacji przetargowej zawierająca m.in. wariantowe rozwiązania materiałowe. Brak jest natomiast informacji, co ostatecznie użyto i jakie jest rozmieszczenie przewodów czy też szczegółów konstrukcji budowlanej.

Komplikacja eksploatacji Wszystkie braki procesu budowlanego komplikują przyszłą eksploatację. Intensywność procesów inwestycyjnych doprowadziła do poważnego zadłużenia inwestorów, czego konsekwencją są trudności z pozyskaniem środków na potrzeby eksploatacji. Wprawdzie współczesne wyposażenie techniczne pozwala prowadzić eksploatację również w trudnych warunkach, jednak koszty jego zakupu i utrzymania są odpowiednio wysokie i trudno jest dla nich znaleźć uzasadnienie w realiach małego systemu. Równocześnie szereg projektantów postępuje tak, jakby takie rozwiązania były powszechnie dostępne.

Problemy z eksploatacją Eksploatacja w Polsce jest realizowana w dużym stopniu przez rozproszone struktury na poziomie gminy, a tu pojawia się problem niechęci samorządów do właściwego określania opłat. Tego rodzaju www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

działania są po prostu niepopularne. Do podstawowych problemów związanych z eksploatacją należy zaliczyć: l brak dostatecznej znajomości składników posiadanego majątku, w tym również inwentaryzacji, l brak standardów w zakresie eksploatacji sieci i urządzeń; wcześniej istniejące nie odpowiadają obecnym realiom [4], l dość powszechny brak instrukcji obsługi dla nowo powstających obiektów; zastępowane są mniej lub bardziej kompletnymi zbiorami DTR (dokumentacja techniczno-ruchowa) poszczególnych maszyn i urządzeń. Oddzielnym zagadnieniem pozostają fachowe zewnętrzne usługi eksploatacyjne na odpowiednim poziomie. Problemem staje się to, że w okresie pięcioletnim (objętym pewną ochroną) panuje praktyczna dowolność w podejmowanych działaniach. W ostatecznym efekcie mamy do czynienia z utratą gwarancji, a obiekty teoretycznie nowe mogą być w bardzo złym stanie technicznym. Z kolei obiekty starsze są często po prostu zaniedbane.

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Podsumowanie Każda decyzja podejmowana na poziomie samorządowym, szczególnie powodująca konsekwencje finansowe i opłaty, będzie mieć charakter polityczny. Problemem jest możliwość uzyskania kompromisu pomiędzy czynnikiem politycznym i technicznym. W efekcie konieczne są działania z pozycji władz centralnych, które narzucają określone standardy. Ze względu na wpływ na efektywność działań konieczne staje się podniesienie znaczenia elementu projektowania oraz odpowiedzialności projektanta za podejmowane decyzje. Bezwzględnie konieczne jest określenie minimalnych standardów w zakresie eksploatacji i utrzymania obiektów. Równocześnie niezbędne jest wprowadzenie minimalnych standardów w zakresie dokumentacji eksploatacyjnej obiektów. Uwzględniając stan prawny, konieczne jest wprowadzanie zmian aktem prawnym - rozporządzeniem właściwego ministra w oparciu o zapis ustawowy. Równocześnie wydaje się

Nasi instalatorzy w programie „Dom Marzeń”

Oglądaj nas w każdą sobotę o godzinie 20.00 na antenie

TVN od 25.06 do 31.08

www.kan-therm.com

być nieunikniona konsolidacja eksploatacji na rozsądnych zasadach. Nie chodzi tu o fizyczne łączenie systemów, jednak możliwości dużego operatora o dokładnie sprecyzowanych obowiązkach są nieporównywalnie większe niż lokalnego, który nie dysponuje odpowiednimi warunkami, również kadrowymi. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski Literatura: [1] W konsekwencji Ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dziennik Ustaw 72/2001 z późniejszymi zmianami (tekst jednolity na stronach internetowych Kancelarii Sejmu z dnia 02.04.2013 r.). Jednoznacznie obowiązuje przy tym zasada alokacji kosztów oraz finansowania skrośnego. [2] http://cena-wody.pl/ (z dnia 31.03.2016 r.). [3] Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 listopada 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo zamówień publicznych. Dziennik Ustaw 2015, poz. 2164 (ogłoszony 22 grudnia 2015 r.). [4] Por. np. „Wodociągi i kanalizacja. Poradnik”, red. M. Chudzicki. Arkady, Warszawa 1971.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Woda w systemach chłodzenia

Stabilny obieg Różnorodność zastosowań układów chłodzących skutkuje zróżnicowaniem mediów wykorzystywanych do tego celu. Najpowszechniej stosowanym medium chłodzącym w większości systemów chłodzenia jest jednak woda. Ilościowe zapotrzebowanie na wodę chłodzącą zależy od rodzaju obiegu: najbardziej wodochłonne są obiegi otwarte, w których czynnik chłodzący jest wykorzystywany tylko jednokrotnie - rozwiązania takie stosowane są rzadko gdyż są mało ekonomiczne, z uwagi na spore zapotrzebowanie na wodę. W praktyce w większości przypadków mamy do czynienia z obiegami zamkniętymi, w których woda ogrzewa się w wyniku bezpośredniego, a częściej pośredniego kontaktu z medium chłodzonym, a następnie jest schładzana i ponownie wykorzystywana do chłodzenia. Taki sposób wykorzystania wody powoduje, że w wyniku kolejnych cykli ogrzewania i schładzania jej skład chemiczny ulega zmianom spowodowanym stratami wskutek parowania i wzrostu stężenia soli rozpuszczonych w wodzie pozostającej w obiegu. W większości przypadków stosowane są systemy chłodzenia przeponowego, w których woda chłodząca nie pozostaje w bezpośrednim kontakcie z medium chłodzonym, dzięki czemu eliminuje się możliwość jej zanieczyszczenia tym medium, ale pozostaje problem zmian jej składu chemicznego w wyniku wspomnianego powyżej wzrostu stężenia soli rozpuszczonych, prowadzącego - w razie przekroczenia iloczynu rozpuszczalności - do wytrącania się osadów, a także tworzenia się produktów korozji lub powstawania obrostów biologicznych. Do powstawania osadów może przyczyniać się także obecność zanieczyszczeń koloidalnych, które w warunkach pracy układów chłodzenia ulegają koagulacji, zwiększając zawartość zawiesin. Jednak główną przyczyną wytrącania się osa-

dów jest nadmierne zasolenie wody, a przede wszystkim twardość węglanowa, której dominujący składnik, wodorowęglan wapniowy, ulega rozkładowi zgodnie z reakcją: Ca(HCO3)2 → CaCO3↓ + CO2 +H2O, w wyniku której powstaje nierozpuszczalny w wodzie węglan wapnia. Przesunięciu się równowagi reakcji w prawo, tj. w kierunku wytrącania się węglanu wapnia, sprzyja wzrost temperatury wody chłodzącej prowadzący do zmniejszenia stężenia tzw. przynależnego dwutlenku węgla, niezbędnego dla utrzymania w roztworze wodorowęglanu wapnia. W przypadku tej części twardości węglanowej, która powodowana jest obecnością wodorowęglanu magnezowego, podobna do powyższej reakcja prowadzi do tworzenia się dobrze rozpuszczalnego w wodzie węglanu magnezowego (MgCO3), a więc nie skutkuje tworzeniem się osadów. Wymagania jakościowe stawiane wodzie przeznaczonej dla celów chłodniczych charakteryzuje się w oparciu o ocenę jej stabilności chemicznej, korozyjności, termostabilności i stabilności biologicznej. Stabilność chemiczna wody definiowana jest jako cecha określająca stan równowagi węglanowo-wapniowej, tj. zdolności wody do rozpuszczania lub wytrącania węglanu wapnia (CaCO3) tworzącego warstwę ochronną na powierzchni materiału pozostającego w kontakcie z wodą. Miarą stabilności wody jest indeks Langeliera IL nazywany też indeksem stabilności [1], obliczany z równania: IL = pH - pHS , w którym: pH - rzeczywista wartość pH wody,

pHS - wartość pH wody w stanie nasycenia węglanem wapnia. Parametrami wyjściowymi do obliczania pHS są: temperatura, twardość wapniowa i zasadowość wody. Czytelników zainteresowanych sposobem obliczania wartości pHS w oparciu o wybrane parametry fizykochemiczne wody odsyłam do artykułu na temat oceny równowagi węglanowowapniowej zamieszczonego w „MI” z roku 2008 [2]. Interpretacja obliczonego w ten sposób indeksu jest następująca: IL < 0 - woda jest nienasycona w stosunku do CaCO3 i ma własności agresywne, IL = 0 - woda jest stabilna, tj. nie ma ani charakteru agresywnego, ani skłonności do wytrącania CaCO3, IL > 0 - woda ma skłonności do wytrącania CaCO3. Stabilność chemiczną wody ocenia się również w oparciu o indeks Ryznera IR wyznaczany wzorem: IR = 2 pHS - pH. W zasadzie tylko wody o indeksie Ryznera w granicach 6,25-6,75 uznaje się za w pełni stabilne. Agresywności wody nie należy utożsamiać z jej korozyjnością. Wody agresywne są zawsze korozyjne, ale wody nieagresywne również mogą być korozyjne, gdyż nawet w warunkach równowagi węglanowo-wapniowej przyczyną korozyjności wody może być obecność jonów chlorkowych i/lub siarczanowych. Ocena korozyjności wody oparta jest więc na obliczeniach zmodyfikowanego indeksu Larsona (JL) uwzględniającego relacje pomiędzy zasadowością wody a zawartością jonów siarczanowych i chlorkowych, obliczanego z równania [3]: JL = {2[SO42-] + [Cl-]}/[HCO3-], w którym: [SO42-] - stężenie jonów siarczanowych [mmol/l]; [Cl-] - stężenie jonów chlorkowych [mmol/l]; www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

[HCO3-] - stężenie jonów wodorowęglanowych [mmol/l]. Z powyższego równania wynika, że własności korozyjne wody rosną wraz ze wzrostem zawartości jonów siarczanowych i chlorkowych, a maleją ze wzrostem zasadowości wody wyrażanej stężeniem jonów wodorowęglanowych (HCO3-). Ocena korozyjności wód chłodniczych o podwyższonej temperaturze w oparciu o kryterium indeksu Larsona przedstawia się następująco: l JL < 0,2 - jony chlorkowe i siarczanowe nie mają tendencji do oddziaływania na naturalnie utworzoną warstewkę ochronną węglanu wapnia, l 0,2 < JL < 0,6 - w układzie może mieć miejsce korozja, gdyż jony chlorkowe i siarczanowe mogą negatywnie wpływać na naturalną warstewkę ochronną węglanu wapnia, l JL > 0,6 - woda wykazuje tendencje do wyraźnej lokalnej korozji zwiększającej się wraz ze wzrostem indeksu [3]. Termostabilność wody ocenia się w oparciu o wskaźniki termostabilności I1 i wytrącania I2 [4]. Wskaźniki te wyliczane są z wzorów: I1 = mo/m, I2 = (mo - m) 50 (mg CaCO3/l), w których: mo - zasadowość wody surowej wobec metyloranżu, m - zasadowość wobec metyloranżu wody poddawanej wytrącaniu nadmiarem CaCO3. Wskaźniki powyższe stanowią informację do jakiego poziomu należy uzdatnić wodę, aby przy granicznej temperaturze ogrzania w urządzeniach chłodniczych były one zgodne z wymaganiami[4]. W przypadku wód naturalnych ocena termostabilności w oparciu o oznaczenie twardości węglanowej przedstawia się następująco: - wody uważa się za termostabilne, jeśli ich twardość węglanowa jest 2,86 mval/l, a ponadto jeśli zawierają koloidalną materię organiczną utrudniającą wytrącanie się węglanu wapnia (CaCO3) nawet po dwukrotnym ich zagęszczeniu, - wody o ograniczonej termostabilności charakteryzują się twardością węglanową w zakresie 2,86-5,71 mval/l, - wody charakteryzujące się twardością węglanową większą niż 5,71 mval/l ocenia się jako nietermostabilne [4]. Masowemu rozwojowi mikroorganizmów tworzących obrosty na elewww.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

mentach systemów chłodniczych sprzyja obecność organizmów żywych oraz związków biogennych: fosforanów i azotanów, a także żelaza odpowiedzialnego za rozwój bakterii żelazistych [4]. Oprócz bakterii mikroorganizmami powodującymi obrosty hydrobiologiczne są grzyby, wodorosty i glony. Uzdatnianie wód przeznaczonych do chłodzenia jest niezbędne, jeśli wskazuje na to ocena ich jakości oparta na powyższych kryteriach. Zapewnienie stabilności chemicznej, a także termostabilności, wymaga obniżenia twardości węglanowej. Można to osiągnąć, stosując [4]: - szczepienie kwasem polegające na dodawaniu do wody mocnego kwasu mineralnego (solnego lub siarkowego), prowadzące do zamiany twardości węglanowej na równoważną, nieszkodliwą twardość niewęglanową zgodnie z reakcjami: Ca(HCO3)2 + 2 HCl → CaCl2 + 2CO2 +2H2O Mg(HCO3)2 + 2HCl → MgCl2 + 2CO2 + 2H2O CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + CO2 +H2O Ca(HCO3)2 + H2SO4 → CaSO4 + 2CO2 + 2H2O Mg(HCO3)2 + H2SO4 → MgSO4 + 2CO2 + 2H2O lub - dekarbonizację wapnem w postaci mleka lub wody wapiennej polegającą na wytrącaniu trudno rozpuszczalnych związków wapnia zgodnie z reakcjami: Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3↓ + H2O Ca(HCO 3 ) 2 + Ca(OH) 2 → 2CaCO3↓ + 2H2O Chlorki lub siarczany wapnia i magnezu powstające w wyniku szczepienia wody kwasem podwyższają korozyjny charakter wody. Wyboru rodzaju kwasu dokonuje się w oparciu o jakość wody oraz krotność zagęszczania wody obiegowej. W przypadku stosowania kwasu siarkowego zwiększanie krotności zagęszczania może skutkować wytrącaniem siarczanu wapniowego (gipsu) w postaci twardego kamienia [4]. Przed wprowadzeniem do układu chłodniczego wodę pozbawia się rozpuszczonego dwutlenku węgla w desorberach CO2. Z uwagi na koszt kwasów szczepienie stosuje się przy twardości węglanowej mniejszej niż 2,1 mval/l [4]. Jeśli twardość węglanowa

jest wyższa, prowadzi się wstępne zmiękczenie wody za pomocą dekarbonizacji wapnem. Dekarbonizacja wapnem jest najtańszą metodą zmiękczania, a polega ona - jak widać z powyższych reakcji na wytrącaniu trudno rozpuszczalnych związków wapnia, przy czym dawkowany do wody wodorotlenek wapnia reaguje najpierw z rozpuszczonym dwutlenkiem węgla, a następnie z wodorowęglanem wapniowym. Proces przebiega prawidłowo w zakresie pH = 9,09,5, a realizuje się go głównie w przypadku dużych instalacji w specjalnie do tego celu zaprojektowanych reaktorach. Zmiękczania z użyciem nadmiaru wapnia (pH > 10,5) należy unikać, gdyż może prowadzić do niepożądanych reakcji miedzy wodorotlenkiem wapniowym i solami powodującymi twardość magnezową wody [4]. Obecność w zmiękczanej wodzie organicznych związków wielkocząsteczkowych lub koloidów organicznych może hamująco działać na przebieg procesu. Mimo najstaranniej przeprowadzanych zabiegów uzdatniających wody obiegowe i dodatkowe nie do końca udaje się zabezpieczyć obiegi chłodnicze przed niekorzystnymi zjawiskami związanymi z dużą krotnością ich zagęszczania. Dlatego istotnym elementem składowym przygotowania wód chłodniczych jest zastosowanie inhibitorów, które powinny zapobiegać krystalizacji wytrącających się osadów, ewentualnej korozji, a także rozwojowi mikroorganizmów. Do inhibitorów zabezpieczających przed korozją, a jednocześnie wytrącaniem się osadów węglanu wapnia można zaliczyć mieszaninę krzemianu, heksametafosforanu i siarczynu sodowego, a także substancje kompleksujące kationy: sole sodowe kwasu wersenowego i polifosforany sodowe. Stosuje się również polimery organiczne adsorbujące się na powierzchni kryształków wytrącających się soli, zmniejszając w ten sposób ich przyczepność do elementów układu chłodzenia [4]. Zapobieganie obrostom biologicznym polega na niszczeniu mikroorganizmów za pomocą środków do dezynfekcji, wśród których wymienić należy przede wszystkim dwutlenek chloru[1]. dr Sławomir Biłozor Literatura: Spis cytowanej literatury zamieszczono w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

kocioł kondensacyjny, zawory równoważące, elektronarzędzia, grzejnik

Nowości w „Magazynie Instalatora” Kondensacja z toroidalnym wymiennikiem Firma De Dietrich w połowie maja br. wprowadziła do sprzedaży nowy kompaktowy kocioł - MCR Home. To idealny następca klasycznych kotłów gazowych z zamkniętą komorą spalania. Dla kotła MCR Home zaprojektowano nowy, toroidalny wymiennik ciepła ze stali nierdzewnej, na który producent daje 5-letnią gwarancję. Nowa konstrukcja palnika cylindrycznego zapewnia większą kulturę pracy i zmniejszony hałas. Pokrywa palnika, zaprojektowana zgodnie z koncepcją „zimnych drzwi”, dzięki której temperatura pokrywy nie przekracza 30°C, pozwala na zmniejszenie strat promieniowania aż o 75%. Sprawia, że straty są mniejsze zarówno w trybie czuwania, jak i podczas pracy pod pełnym obciążeniem. Kocioł jest ekologiczny i ekonomiczny. Stabilny płomień zapewnia zmniejszenie emisji NOx (< 38/40 mg/kWh) i CO do atmosfery. MCR Home posiada klasę energetyczną A dla c.o. oraz c.w.u. Przy 30% obciążenia osiąga sprawność do 108,6%, a przy pełnym obciążeniu do 97,8%. Urządzenie posiada naczynie wzbiorcze o pojemności 7 litrów z dostępnym z zewnątrz zaworem do uzupełniania gazu oraz pompę o wysokiej sprawności. Kocioł MCR Home to nie jedyna nowość, która zo-

stanie zaprezentowana w 2016 roku. W ofercie znajdą się też urządzenia wykorzystujące OZE, jak hybrydy, pompa ciepła czy kolektory słoneczne. De Dietrich posiada w ofercie jedyny na rynku klasyczny kocioł olejowy spełniający wymagania ErP - NeOvo EcoNox.

Ładowanie narzędzi podczas transportu Bosch konsekwentnie rozwija system bezprzewodowego ładowania narzędzi akumulatorowych Wireless Charging. Do rozwiązania stacjonarnego oraz ładowarki samochodowej dołącza właśnie mobilna stacja ładowania Wireless Charging L-BOXX Bay. Umożliwia ona równoczesne ładowanie dwóch akumulatorów w walizce z gwarancją pracy bez przerw. To idealna propozycja dla specjalistów, którzy potrzebują mobilnego rozwiązania do wymagających zastosowań. Mobilna stacja ładowania Wireless Charging LBOXX Bay pozwala na naładowanie akumulatora o pojemności 2,0 Ah do 80% w zaledwie 35 minut, a do pełna - w 45 minut. Akumulator o pojemności 4,0 Ah można naładować do 80% w 65 minut oraz do pełna w 85 minut. Nowością w systemie Wireless Charging jest także akumulator litowo-jonowy GBA 18 V 4,0 Ah MW-C Professional. Jest on częścią systemu Flexible Power firmy Bosch, co sprawia, że jest kompatybilny ze wszystkimi narzędziami akumulatorowymi tej samej klasy napięcia (z nielicznymi wyjątkami uwarunkowanymi konstrukcją narzędzia).

Ciepła i wygodna kuchnia W przypadku, gdy inwestor może pozwolić sobie na instalację grzejnika w kuchni, bardzo praktycznym wyborem jest grzejnik łazienkowy, np. Apia marki Purmo. Model wyróżnia się symetryczną formą, a dzięki wysokiej mocy grzewczej i drabinkowej konstrukcji doskonale sprawdzi się jako suszarka na ręczniki i ściereczki. Apia nie zajmuje wiele miejsca na ścianie, dostępna jest w czterech długościach (500, 600, 750 i 900 mm) oraz dwóch wysokościach (1134 i 1764 mm), a dodatkowe akcesoria w postaci wieszaków podnoszą jej funkcjonalność. Grzejnik może również podkreślić styl aranżacji kuchennego wnętrza i stać się oryginalną dekoracją. Z popularną ostatnio stylistyką rustykalną doskonale komponuje się m.in. Delta Twin M marki Purmo. Model odznacza się harmonijnym designem z pionowymi kolumnami i wyposażony jest w drążek do suszenia ręczników. Ponieważ powstał w oparciu o innowacyjną technologię spawania laserowego, jest wyjątkowo wytrzymały i odporny na korozję. Delta Twin M dostępny jest w dwóch długościach (500 i 600 mm) oraz czterech wysokościach (1000, 1200, 1500, 1800 i 2000 mm).

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Efektywna i ekonomiczna instalacja l

Zawory równoważące TacoSetter Inline Zawory równoważące TacoSetter Inline firmy Taconova umożliwiają bezpośrednie wyregulowanie, odczyt i odcięcie przepływu w rozdzielaczach obiegów grzewczych, instalacjach sanitarnych, obiegach chłodzących, pompach ciepła i instalacjach solarnych. Zawór równoważąco-pomiarowy TacoSetter Inline umożliwia proste i dokładne nastawienie wymaganego natężenia przepływu w systemach grzewczych, klimatyzacyjnych, geotermalnych i sanitarnych. Hydrauliczne wyrównanie natężeń w instalacji gwarantuje optymalny rozdział przepływającego czynnika i tym samym ekonomiczne użytkowanie ukła-

du. Za pomocą TacoSetter Inline instalator może w prosty i szybki sposób ustawić dokładny przepływ, bez konieczności korzystania z dodatkowych przyrządów pomiarowych lub usług firm zewnętrznych. Korpus zaworu wykonany jest z mosiądzu odpornego na odcynkowanie, uszczelki z EPDM, a element pomiarowy z tworzywa odpornego na podwyższone temperatury i uderzenia. l Zawór równoważący TacoSetter Hyline Główną zaletą zaworów równoważących z serii TacoSetter, opracowanych w celu ograniczania przepływu objętościowego, jest połączenie tych trzech funkcji w jednym elemencie armatury: odcinania, regulacji i łatwej kontroli przepływu. W porównaniu z dotychczasowymi zaworami równoważącymi TacoSetter - model TacoSetter Hyline jako pierwszy posiada wbudowane za-

www.instalator.pl

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

wory ze skośnym siedziskiem. Przesuwana górna część umożliwia łatwe i dokładne nastawianie wartości przepływu. Podstawowym zakresem zastosowań przewidzianym przez firmę Taconova jest statyczne równoważenie hydrauliczne obiegów solarnych. W tym przypadku dodatkowy atut tego rozwiązania to dowolna pozycja zabudowy oraz odporność materiału na glikol (dla mieszanin o zawartości glikolu do 50%). Zawory TacoSetter Hyline są obecnie dostępne w popularnych rozmiarach DN 25 i DN 32, z pięcioma zakresami przepływu od 10 aż do 80 l/min.

Ciepło na medal Wysoka sprawność, niskie koszty eksploatacji i atrakcyjny design, a do tego możliwość sterowania za pomocą smartphonu - takie możliwości oferuje użytkownikom nowoczesny kondensacyjny kocioł gazowy FGB. Atuty nowego produktu firmy Wolf doceniają nie tylko inwestorzy, ale również eksperci. Urządzenie zdobyło Złoty Medal MTP Międzynarodowych Targów Instalacyjnych. Nowoczesny kondensacyjny kocioł grzewczy FGB to kompaktowe urządzenie, spełniające regulacje nowej dyrektywy unijnej ErP. Przeznaczone jest do pracy na gaz ziemny i propan. W zależności od potrzeb inwestorzy mogą wybrać kocioł jedno- bądź dwufunkcyjny o nominalnej mocy cieplnej 28 lub 35 kW. Sprawność urządzenia wynosi do 109%, a sprawność sezonowa (średnioroczna) aż do 93%. Prosta konstrukcja monoblokowego wymiennika ciepła umożliwia duże przepływy przez kanały wodne, natomiast pompa i wentylator o wysokiej sprawności wraz z wymiennikiem ciepła o wysokiej przewodności cieplnej pozwala FGB pracować zgodnie z klasą A dyrektywy ErP. W praktyce oznacza to wygodne korzystanie z ciepłej wody użytkowej i optymalny komfort cieplny w domu przy niskich nakładach energii, bez względu na warunki panu-

jące na zewnątrz. Co więcej, wszystkie elementy konstrukcyjne kotła FGB marki Wolf, w tym również zawór bezpieczeństwa, syfon kondensatu i naczynie wzbiorcze, zamknięte są w niewielkiej, stylowej obudowie. Dzięki temu urządzenie może być montowane nawet w niewielkich pomieszczeniach.

Przyłącze w dwie minuty Dzięki systemowi Megapress technikę zaprasowywania można stosować również przy montażu i remontach rur ze stali grubościennej. Najnowszym rozwiązaniem w ramach systemu Megapress jest unikalne na rynku przyłącze zaprasowywane z innowacyjnym elementem pomocniczym do precyzyjnego ustawiania. Stosując przyłącze zaprasowywane Megapress oszczędzamy nawet do 80% czasu w porównaniu z długo wykonywanymi połączeniami spawanymi! Do zainstalowania przyłącza zaprasowywanego Megapress wystarczą zaledwie dwie minuty. Musimy jedynie założyć uchwyt do prowadzenia wrzeciona wiertarskiego, wywiercić otwór, ustawić przyłącze zaprasowywane z idealną dokładnością za pomocą nowego elementu pomocniczego i zaprasowywać. Działa to również w instalacjach wypełnionych wodą i w miejscach o ograniczonej przestrzeni. Przyłącze Megapress jest wykonane ze stali niestopowej pokrytej galwaniczną powłoką cynkowo-niklową i dostępne jest do zastosowania na siedmiu średnicach rur: od 1 1/2 do 6". Po prawidłowym zaprasowaniu złączki powstaje trwałe i szczelne połączenie z rurą. Nowe przyłącze zaprasowywane dostępne jest z gwintem wewnętrznym 3/4". Dodatkowo Viega oferuje złączkę redukcyjną do średnicy 1/2". Dzięki kompaktowej konstrukcji przyłącza Megapress można instalować w niewielkiej odległości obok siebie albo jedno nad drugim. Pozwala to na wykonanie indywidualnego trójnika z odejściami o średnicach 3/4 i/lub 1/2".

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (214-215), czerwiec - lipiec 2016

Chemia budowlana w... ogródku

Szczelne oczko Niedługo nadejdzie lato, więc temat będzie bardziej „luźny”, związany z tym, co podobno Polacy lubią najbardziej, a więc z ogródkami i wypoczynkiem.

Skoro jest ciepło, to najlepiej spędzić czas na świeżym powietrzu, wyluzować się na łonie przyrody - np. mały wypad za miasto lub na działkę. Najlepiej jakby działka była przy wodzie, ale popularne ROD zwykle takiej lokalizacji nie posiadają. Dlatego przydomowe sadzawki, oczka wodne i małe fontanny świetnie tę rolę spełniają. Ogrodnik mógłby jeszcze powiedzieć o kilku ważnych funkcjach tych miejsc w przyrodzie i najbliższym otoczeniu, jednak ja nim nie jestem i patrzę na nie raczej z perspektywy wykonawcy żeby było ładnie, trwale i bezpiecznie.

Przygotowanie Do budowy oczka wodnego trzeba mieć przede wszystkim dużo chęci, czas i miejsce. Na początek trzeba wykopać dół i odpowiednio go ukształtować. Przy kopaniu warto odłożyć na bok płaty darni, trawy, które przydadzą nam się do wykończenia górnych powierzchni ścian. Co do kształtu - to ważne, aby był jak najprostszy. Proste krawędzie, odcięcia na pewno ułatwią późniejsze prace. Ważna jest głębokość, dobrze przewidzieć małą półkę (miejsce płytsze, gdzie będziemy mogli wsadzić niektóre gatunki roślin, które nie lubią głębokości). Pozostaje głębokość. Z jednej strony im głębiej, tym większa ilość wody i możliwość zarybienia oczka wodnego, a to na pewno umili spędzanie nad nim czasu. Jeśli zamierzamy mieć ryby, to musimy liczyć się z tym, że będzie trzeba zaopatrzyć się w instalację napowietrzającą i filtrującą wodę. Mając tak prostą pompę, która często przyjmuje kształt fontanny, będziemy mo-

gli cieszyć się dłużej wodą bez czyszczenia, a żyjące w nim ryby mogą nawet przetrwać lekką zimę. Stąd ważna głębokość - im głębiej, tym bezpieczniej dla ryb, ale niekoniecznie dla ludzi. Nawet w oczku wodnym można się utopić. A tu niezastąpiony będzie zdrowy rozsądek. Po wykopaniu i ukształtowaniu przyszłej sadzawki można przystąpić do umocnienia brzegów i uszczelniania. W tej najbardziej prostej formie wystarczy folia, jednak ta często się przerywa i woda niestety ucieka. Dlatego ważne, aby była ona odpowiedniej jakości, a właściwie grubości. Musi to być gruba folia budowlana. Po kilku latach eksploatacji pod wpływem UV może być bardziej krucha i w efekcie może ulec uszkodzeniu, więc czeka nas jej wymiana. To niestety minus. Zdecydowanym plusem są niskie koszty zakupu folii. Drugim minusem jest kłopot z wkomponowaniem jej w otoczenie. Do tego trzeba mieć odpowiedni budulec: duże płaskie kamienie, płaty darni czy też drewno - tarcica, deski, którymi zakamuflujemy to, co dla oka nie musi być najbardziej estetyczne.

Zalewanie oczka Inną opcją jest skorzystanie z gotowych form z różnego rodzaju tworzyw sztucznych - będą one na pewno bardziej trwałe i szybsze w wykonaniu. Wystarczy po prostu wykopać dół o odpowiednim kształcie. Alternatywą dla nich jest wykonanie niecki oczka wodnego z betonu i bloczków betonowych. Takie rozwiązanie będzie na pewno bardziej trwałe i na lata. Łatwo będzie je czyścić, bez ryzyka

uszkodzenia. Na początek należy wykonać dno. Warto tu rozłożyć folię na wyrównany i ubity grunt. Folię można rozłożyć też na przylegające ściany, a dzięki bloczkom da się ją obciąć przy poziomie zero terenu. Na płycie dna dodatkowo warto ułożyć zbrojenie - może to być zwykła siatka druciana czy też gotowe elementy zbrojenia z marketu. Nie polecam układać byle czego, np. drutów aluminiowych, które mogą reagować z przygotowanym betonem. Dzięki zbrojeniu zwiększymy wytrzymałość na zginanie, szczególnie w porach zimowych, gdy grunt przemarza, może zwiększać delikatnie objętość, powodując naprężenia na płytę dna oczka wodnego. Przygotowaną formę dna wraz ze zbrojeniem trzeba czymś zalać. Można wykorzystać własne mieszanki piasku, żwiru z cementem zmieszanym w proporcji 1:4 czy 1:3 (cement : piasek). Tutaj ważne jest, aby stosować kruszywo o grubszym uziarnieniu, które będzie odpowiadać za wytrzymałość. Drobnoziarniste piaski, nawet przy dużej ilości cementu, nie wpłyną na zwiększenie wytrzymałości mechanicznej wykonanego jastrychu. Obecnie najlepiej skorzystać z gotowych mieszanek zwanych jastrychami czy też podkładami podłogowymi, wylewkami, które znajdziemy w każdym składzie budowlanym i markecie. Kosztują one niewiele, nawet od 6 zł za worek w promocji, a mieszanka w środku jest już od razu przygotowana i nie trzeba kupować wywrotki piasku i betoniarki, aby wymieszać składniki. Gotowa mieszanka to kolejny plus - możemy kupić taką ilość produktu, jaka nam jest potrzebna. Produkty te różnią się przede wszystkim wytrzymałością i czasem wiązania. Im większa wytrzymałość mechaniczna takiej wylewki, tym większy koszt zakupu. Optymalna to wytrzymałość 15-20 MPa na ściskanie. Niższe wytrzymawww.instalator.pl

Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: tylko 11 PLN/miesiąc Kliknij po szczegółowe informacje...